ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลีอักษรไทย เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)

หน้าที่ ๔๖๑.

[๑๐๑๙] ปสฺส จิตฺตกตํ พิมฺพํ อรุกายํ สมุสฺสิตํ อาตุรํ พหุสงฺกปฺปํ ยสฺส นตฺถิ ธุวํ ฐิติ. [๑๐๒๐] ปสฺส จิตฺตกตํ รูปํ มณินา กุณฺฑเลน จ อฏฺฐิตเจน โอนทฺธํ สห วตฺเถหิ โสภติ. [๑๐๒๑] อลตฺตกกตา ปาทา มุขํ จุณฺณกมกฺขิตํ อลํ พาลสฺส โมหาย โน จ ปารคเวสิโน. [๑๐๒๒] อฏฺฐปทกตา เกสา เนตฺตา อญฺชนมกฺขิตา อลํ พาลสฺส โมหาย โน จ ปารคเวสิโน. [๑๐๒๓] อญฺชนีว นวา จิตฺตา ปูติกาโย อลงฺกโต อลํ พาลสฺส โมหาย โน จ ปารคเวสิโน. โอทหิ มิคโว ปาสํ นาสทา วาคุรํ มิโค ภุตฺวา นิวาปํ คจฺฉาม กนฺทนฺเต มิคพนฺธเก. ฉินฺโน ปาโส มิควสฺส นาสทา วาคุรํ มิโค ภุตฺวา นิวาปํ คจฺฉาม โสจนฺเต มิคลุทฺทเก. [๑๐๒๔] พหุสฺสุโต จิตฺตกถี พุทฺธสฺส ปริจารโก ปนฺนภาโร วิสญฺญุตฺโต เสยฺยํ กปฺเปติ โคตโม. [๑๐๒๕] ขีณาสโว วิสญฺญุตฺโต สงฺคาตีโต สุนิพฺพุโต ธาเรติ อนฺติมํ เทหํ ชาติมรณปารคู. [๑๐๒๖] ยสฺมึ ปติฏฺฐิตา ธมฺมา พุทฺธสฺสาทิจฺจพนฺธุโน นิพฺพานคมเน มคฺเค โสยํ ติฏฺฐติ โคตโม. [๑๐๒๗] ทฺวาสีติ พุทฺธโต คณฺหึ ๑- เทฺว สหสฺสานิ ภิกฺขุโต จตุราสีติสหสฺสานิ เย เม ธมฺมา ปวตฺติโน. [๑๐๒๘] อปฺปสฺสุตายํ ปุริโส พลิพทฺโทว ชีรติ มํสานิ ตสฺส วฑฺฒนฺติ ปญฺญา ตสฺส น วฑฺฒติ. @เชิงอรรถ: ปาลิ. คณฺหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๒.

[๑๐๒๙] พหุสฺสุโต อปฺปสฺสุตํ โย สุเตนาติมญฺญติ อนฺโธ ปทีปธาโรว ตเถว ปฏิภาติ มํ. [๑๐๓๐] พหุสฺสุตํ อุปาเสยฺย สุตญฺจ น วินาสเย ตํ มูลํ พฺรหฺมจริยสฺส ตสฺมา ธมฺมธโร สิยา. [๑๐๓๑] ปุพฺพาปรญฺญู อตฺถญฺญู นิรุตฺติปทโกวิโท สุคฺคหีตญฺจ คณฺหาติ อตฺถญฺโจปปริกฺขติ. [๑๐๓๒] ขนฺตฺยา ฉนฺทิกโต โหติ อุสฺสหิตฺวา ตุเลติ ตํ สมเย โส ปทหติ อชฺฌตฺตํ สุสมาหิโต. [๑๐๓๓] พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ สปฺปญฺญํ พุทฺธสาวกํ ธมฺมวิญฺญาณมากงฺขํ ตํ ภเชถ ตถาวิธํ. [๑๐๓๔] พหุสฺสุโต ธมฺมธโร โกสารกฺโข มเหสิโน จกฺขุ สพฺพสฺส โลกสฺส ปูชเนยฺโย ๑- พหุสฺสุโต. [๑๐๓๕] ธมฺมาราโม ธมฺมรโต ธมฺมํ อนุวิจินฺตยํ ธมฺมํ อนุสฺสรํ ภิกฺขุ สทฺธมฺมา น ปริหายติ. [๑๐๓๖] กายมจฺเฉรครุโน หิยฺยมาเน อนุฏฺฐเห สรีรสุขคิทฺธสฺส กุโต สมณผาสุตา. [๑๐๓๗] น ปกฺขนฺติ ทิสา สพฺพา ธมฺมา น ปฏิภนฺติ มํ คเต กลฺยาณมิตฺตมฺหิ อนฺธการํว ขายติ. [๑๐๓๘] อพฺภตีตสหายสฺส อตีตคตสตฺถุโน นตฺถิ เอตาทิสํ มิตฺตํ ยถา กายคตา สติ. [๑๐๓๙] เย ปุราณา อตีตา เต นเวหิ น สเมติ เม สฺวชฺช เอโกว ฌายามิ วสฺสุเปโตว ปกฺขิมา. [๑๐๔๐] ทสฺสนาย อติกฺกนฺเต ๒- นานาเวรชฺชเก พหู มา วารยิตฺถ โสตาโร ปสฺสนฺตุ สมโย มมํ. @เชิงอรรถ: ฉ. ม. ปูชนีโย ฉ.ม. อภิกฺกนฺเต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๓.

[๑๐๔๑] ทสฺสนาย อติกฺกนฺเต นานาเวรชฺชเก ปุถุ กโรติ สตฺถา โอกาสํ น นิวาเรติ จกฺขุมา. [๑๐๔๒] ปณฺณวีสติ วสฺสานิ เสขภูตสฺส ๑- เม สโต น กามสญฺญา อุปฺปชฺชิ ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ. [๑๐๔๓] ปณฺณวีสติ วสฺสานิ เสขภูตสฺส ๑- เม สโต น โทสสญฺญา อุปฺปชฺชิ ปสฺส ธมฺมสุธมฺมตํ. [๑๐๔๔] ปณฺณวีสติ วสฺสานิ ภควนฺตํ อุปฏฺฐหึ เมตฺเตน กายกมฺเมน ฉายาว อนุปายินี. [๑๐๔๕] ปณฺณวีสติ วสฺสานิ ภควนฺตํ อุปฏฺฐหึ เมตฺเตน วจีกมฺเมน ฉายาว อนุปายินี. [๑๐๔๖] ปณฺณวีสติ วสฺสานิ ภควนฺตํ อุปฏฺฐหึ เมตฺเตน มโนกมฺเมน ฉายาว อนุปายินี. [๑๐๔๗] พุทฺธสฺส จงฺกมนฺตสฺส ปิฏฺฐิโต อนุจงฺกมึ ธมฺเม เทสิยมานมฺหิ ญาณํ เม อุทปชฺชถ. [๑๐๔๘] อหํ สกรณีโยมฺหิ เสโข อปฺปตฺตมานโส สตฺถุ จ ปรินิพฺพานํ โย อมฺหํ อนุกมฺปโก. [๑๐๔๙] ตทาสิ ยํ ภึสนกํ ตทาสิ โลมหํสนํ สพฺพการวรูเปเต สมฺพุทฺเธ ปรินิพฺพุเต. [๑๐๕๐] พหุสฺสุโต ธมฺมธโร โกสารกฺโข มเหสิโน จกฺขุ สพฺพสฺส โลกสฺส อานนฺโท ปรินิพฺพุโต. [๑๐๕๑] พหุสฺสุโต ธมฺมธโร โกสารกฺโข มเหสิโน จกฺขุ สพฺพสฺส โลกสฺส อนฺธกาเร ตโมนุโท. [๑๐๕๒] คติมนฺโต สติมนฺโต ธิติมนฺโต จ โย อิสิ สทฺธมฺมธารโก เถโร อานนฺโท รตนากโร. @เชิงอรรถ: ก. โสภูตสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๔.

[๑๐๕๓] ปริจิณฺโณ มยา สตฺถา กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ โอหิโต ครุโก ภาโร นตฺถิ ทานิ ปุนพฺภโว"ติ อิมา คาถา อภาสิ. ตตฺถ ปิสุเณน จาติ อาทิโต เทฺว คาถา ฉพฺพคฺคิเย ภิกฺขู เทวทตฺตปกฺขิเยหิ ภิกฺขูหิ สทฺธึ สํสคฺคํ กโรนฺเต ทิสฺวา เตสํ โอวาททานวเสน วุตฺตา. ตตฺถ ปีสุเณนาติ ปิสุณาย วาจาย. ตาย หิ ยุตฺโต ปุคฺคโล "ปิสุโณ"ติ วุตฺโต ยถา นีลคุณยุตฺโต ปโฏ นีโลติ. โกธเนนาติ กุชฺฌนสีเลน. อตฺตสมฺปตฺตินิคูหณลกฺขณสฺส มจฺเฉรสฺส สมฺภวโต มจฺฉรินา. วิภูตินนฺทินาติ สตฺตานํ วิภูตํ วิภวนํ วินาสํ อิจฺฉนฺเตน, วิภูตํ วา วิสุํ ภาโว เภโท, ตํ นนฺทเนน, สพฺพเมตํ เทวทตฺตปกฺขิเยว สนฺธาย วุตฺตํ. เต หิ ปญฺจวตฺถุทีปนาย พหู ชเน สมฺมาปฏิปนฺเน ภินฺทนฺตา สตฺถริ พหิทฺธตาย ๑- ถทฺธมจฺฉริยาทิมจฺฉริยปกตามหาชนสฺส มหโต อนตฺถาย ปฏิปชฺชึสุ. สขิตนฺติ สหายภาวํ สํสคฺคํ น กเรยฺย, กึการณา? ปาโป กาปุริเสน สงฺคโม กาปุริเสน ปาปปุคฺคเลน สมาคโม นิหีโน ลามโก. เย หิสฺส ทิฏฺฐานุคตึ อาปชฺชนฺติ. เตสํ ทุจินฺติตาทิเภทํ พาลลกฺขณเมว อาวหติ, ปเคว วจนกรสฺส. เตนาห ภควา "ยานิ กานิจิ ภิกฺขเว ภยานิ อุปฺปชฺชนฺติ, สพฺพานิ ตานิพาลโต อุปฺปชฺชนฺติ, โน ปณฺฑิตโต"ติอาทิ. ๒- เยน ปน สํสคฺโค กาตพฺโพ, ตํ ทสฺเสตุํ "สทฺเธน จา"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ สทฺเธนาติ กมฺมกมฺมผลสทฺธาย เจว รตนตฺตยสทฺธาย จ สมนฺนาคเตน. เปสเลนาติ ปิยสีเลน สีลสมฺปนฺเนน. ปญฺญวตาติ อุทยตฺถคามินิยา ๓- นิพฺเพธิกาย ปญฺญาย วเสน ปญฺญาสมฺปนฺเนน. พหุสฺสุเตนาติ ปริยตฺติปฏิเวธพาหุสจฺจานํ ปาริปูริยา พหุสฺสุเตน. ภทฺโทติ เตน ตาทิเสน สาธุนา สงฺคโม ภทฺโท สุนฺทโร กลฺยาโณ ทิฏฺฐธมฺมิกาทิ- เภทํ อตฺถํ อาวหตีติ อธิปฺปาโย. @เชิงอรรถ: สี. อวหิตฺถตาย องฺ.ติก. ๒๐/๑/๙๖ ภยสุตฺต สี. อุทยพฺพยคามินิยา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๕.

ปสฺส จิตฺตกตนฺติอาทิกา สตฺต คาถา อตฺตโน รูปสมฺปตฺตึ ทิสฺวา กามสญฺญํ อุปฺปาเทนฺติยา อุตฺตราย นาม อุปาสิกาย กายวิจฺฉนฺทชนนตฺถํ ภาสิตา. "อมฺพปาลึ คณิกํ ทิสฺวา วิกฺขิตฺตจิตฺตานํ โอวาททานตฺถนฺ"ติปิ วทนฺติ. ตา เหฏฺฐา วุตฺตตฺถาเอว. พหุสฺสุโต จิตฺตกถีติอาทิกา เทฺว. คาถา เถเรน อรหตฺตํ ปตฺวา อุทานวเสน ภาสิตา. ตตฺถ ปริจารโกติ อุปฏฺฐาโก. เสยฺยํ กปฺเปตีติ อรหตฺตปฺปตฺติสมนนฺตรํ สยิตตฺตา วุตฺตํ. เถโร หิ พหุเทว รตฺตึ จงฺกเมน วีตินาเมตฺวา สรีรํ อุตุํ คาหาเปตุํ โอวรกํ ๑- ปวิสิตฺวา สยิตุํ มญฺจเก นิสินฺโน ปาทา จ ภูมิโต มุตฺตา, อปฺปตฺตญฺจ สีสํ พิมฺโพหนํ, เอตฺถนฺตเร ๒- อรหตฺตํ ปตฺวา สยิ. ขีณาสโวติ ปริกฺขีณจตุราสโว, ตโต เอว จตูหิปิ โยเคหิ วิสํยุตฺโต, ราคสงฺคาทีนํ อติกฺกนฺตตฺตา สงฺคาตีโต, สพฺพโส กิเลสปริฬาหสฺส วูปสนฺตตฺตา สุนิพฺพุโต สีติภูโตติ อตฺโถ. ยสฺมึ ปติฏฺฐิตา ธมฺมาติ เถรํ อุทฺทิสฺส ขีณาสวมหาพฺรหฺมุนา ภาสิตา คาถา. อุปฏฺฐิตาย หิ ธมฺมสงฺคีติยา เถรํ อุทฺทิสฺส เยหิ ภิกฺขูหิ "เอโก ภิกฺขุ วิสฺสคนฺธํ วายตี"ติ วุตฺตํ. อถ เถโร อธิคเต อรหตฺเต สตฺตปณฺณิคุหาทฺวารํ สํฆสฺส สามคฺคี ทานตฺถํ อาคโต, ตสฺส ขีณาสวภาวปฺปกาสเนน สุทฺธาวาสมหาพฺรหฺมา เต ภิกฺขู ลชฺชาเปนฺโต "ยสฺมึ ปติฏฺฐิตา ธมฺมา"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- พุทฺธสฺส ภควโต ธมฺมา เตเนว อธิคตา ปเวทิตา จ ปฏิเวธปริยตฺติธมฺมา ยสฺมึ ปุริสวิเสเส ปติฏฺฐิตา, โสยํ โคตฺตโต โคตโม ธมฺมภณฺฑาคาริโก สอุปาทิเสสนิพฺพานสฺส อธิคตตฺตา อิทานิ อนุปาทิเสสนิพฺพานคมเน มคฺเค ปติฏฺฐหิ, ตสฺส เอกํสภาคีติ. อเถกทิวสํ โคปกโมคฺคลฺลาโน นาม พฺราหฺมโณ เถรํ ปุจฺฉิ "ตฺวํ พหุสฺสุโตติ พุทฺธสฺส สาสเน ปากโฏ, กิตฺตกา ธมฺมา เต สตฺถารา ภาสิตา, ตยา ธาริตา"ติ, @เชิงอรรถ: สี. โอวรณํ สี. น เอตฺถนฺตเร

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๖.

ตสฺส เถโร ปฏิวจนํ เทนฺโต "ทฺวาสีตี"ติ คาถมาห. ตตฺถ ทฺวาสีติ สหสฺสานีติ โยชนา, พุทฺธโต คณฺหินฺติ สมฺมาสมฺพุทฺธโต อุคฺคณฺหึ ทฺวิสหสฺสาธิกานิ อสีติธมฺมกฺขนฺธ- สหสฺสานิ สตฺถุ สนฺติกา อธิคณฺหินฺติ อตฺโถ. เทฺว สหสฺสานิ ภิกฺขุโตติ เทฺว ธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานิ ภิกฺขุโต คณฺหึ, ธมฺมเสนาปติอาทีนํ ภิกฺขูนํ สนฺติกา อธิคจฺฉึ. จตุราสีติสหสฺสานีติ ตทุภยํ สโมธาเนตฺวา จตุสหสฺสาธิกานิ อสีติสหสฺสานิ. เย เม ธมฺมา ปวตฺติโนติ เย ยถาวุตฺตปริมาณา ธมฺมกฺขนฺธา มยฺหํ ปคุณา วาจุคฺคตา ชิวฺหคฺเค ปริวตฺตนฺตีติ. อเถกทา เถโร สาสเน ปพฺพชิตฺวา วิปสฺสนาธุเรปิ คนฺถธุเรปิ อนนุยุตฺตํ เอกํ ปุคฺคลํ ทิสฺวา พาหุสจฺจาภาเว อาทีนวํ ปกาเสนฺโต "อปฺปสฺสุตายนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ อปฺปสฺสุตายนฺติ เอกสฺส ทฺวินฺนํ วา ปณฺณาสานํ, อถวา ปน วคฺคานํ อนฺตมโส เอกสฺส ทฺวินฺนํ วา สุตฺตนฺตานมฺปิ อุคฺคหิตานํ อภาเวน อปฺปสฺสุโต อยํ, กมฺมฏฺฐานํ ปน อุคฺคเหตฺวา ๑- อนุยุญฺชนฺโต พหุสฺสุโตว. พลิพทฺโทว ชีรตีติ ยถา พลิพทฺโท ๒- ชีรมาโน วฑฺฒมาโน เนว มาตุ น ปิตุ, น เสสญาตกานํ อตฺถาย วฑฺฒติ, อถโข นิรตฺถกเมว ชีรติ, เอวเมวํ อยมฺปิ น อุปชฺฌายวตฺตํ กโรติ, น อาจริยวตฺตํ, น อาคนฺตุกวตฺตาทีนิ, น ภาวนํ อนุยุญฺชติ, นิรตฺถกเมว ชีรติ. มํสานิ ตสฺส วฑฺฒนฺตีติ ยถา พลิพทฺทสฺส "กสนภารวหนาทีสุ อสมตฺโถ เอโส"ติ อรญฺเญ วิสฺสฏฺฐสฺส ยถา ตถา วิจรนฺตสฺส ขาทนฺตสฺส ปิวนฺตสฺส มํสานิ ตสฺส วฑฺฒนฺติ, เอวเมวํ อิมสฺสาปิ อุปชฺฌายาทีหิ วิสฺสฏฺฐสฺส สํฆํ นิสฺสาย จตฺตาโร ปจฺจเย ลภิตฺวา อุทฺธํวิเรจนาทีนิ กตฺวา กายํ โปเสนฺตสฺส มํสานิ วฑฺฒนฺติ ถูลสรีโร หุตฺวา วิจรติ. ปญฺญาติ โลกิยโลกุตฺตรา ปนสฺส ปญฺญา เอกงฺคุลิมตฺตาปิ น วฑฺฒติ, อรญฺเญ คจฺฉลตาทีนิ วิย อสฺส ฉทฺวารานิ ๓- นิสฺสาย ตณฺหา เจว นววิธมาโน จ วฑฺฒตีติ อธิปฺปาโย. @เชิงอรรถ: สี. คเหตฺวา ม. พลิพทฺโธ สี. ฉทฺวารานิ ปน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๗.

พหุสฺสุโตติ คาถา อตฺตโน พาหุสจฺจํ นิสฺสาย อญฺญํ อติมญฺญนฺตํ เอกํ ภิกฺขุํ อุทฺทิสฺส วุตฺตา. ตตฺถ สุเตนาติ สุตเหตุ อตฺตโน พาหุสจฺจนิมิตฺตํ. อติมญฺญตีติ อติกฺกมิตฺวา มญฺญติ อตฺตานํ อุกฺกํเสนฺโต ปรํ ปริภวติ. ตเถวาติ ยถา อนฺโธ อนฺธกาเร เตลปชฺโชตํ ธาเรนฺโต อาโลกทาเนน ปเรสํเยว อตฺถาวโห, น อตฺตโน, ตเถว ปริยตฺติพาหุสจฺเจน สุตวา ปุคฺคโล สุเตน อนุปปนฺโน อตฺตโน อตฺถํ อปริปูเรนฺโต อนฺโธ ญาณาโลกทาเนน ปเรสํเยว อตฺถาวโห, น อตฺตโน, ทีปธาโร อนฺโธ วิย มยฺหํ อุปฏฺฐาตีติ. อิทานิ พาหุสจฺเจ อานิสํสํ ทสฺเสนฺโต "พหุสฺสุตนฺ"ติ คาถมาห. ตตฺถ อุปาเสยฺยาติ ปยิรุปาเสยฺย. สุตญฺจ น วินาสเยติ พหุสฺสุตํ ปยิรุปาสิตฺวา ลทฺธํ สุตญฺจ น วินาเสยฺย น สุสฺเสยฺย ธารณปริจยปริปุจฺฉามนสิกาเรหิ วฑฺเฒยฺย. ตํ มูลํ พฺรหฺมจริยสฺสาติ ยสฺมา พหุสฺสุตํ ปยิรูปาสิตฺวา ลทฺธํ ตํ สุตํ ปริยตฺติพาหุสจฺจํ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส มูลํ ปธานการณํ. ตสฺมา ธมฺมธโร สิยา วิมุตฺตายตนสีเส ฐตฺวา ยถาสุตสฺส ธมฺมสฺส ธารเณ ๑- ปฐมํ ปริยตฺติธมฺมธโร ภเวยฺย. อิทานิ ปริยตฺติพาหุสจฺเจน สาเธตพฺพมตฺถํ ทสฺเสตุํ "ปุพฺพาปรญฺญู"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ ปุพฺพญฺจ อปรญฺจ ชานาตีติ ปุพฺพาปรญฺญู. เอกิสฺสา หิ คาถาย ปุพฺพภาเค อปญฺญายมาเนปิ ปุพฺพภาเค วา ปญฺญายมาเน อปรภาเค อปญฺญาย- มาเนปิ "อิมสฺส อปรภาคสฺส อิมินา ปุพฺพภาเคน อิมสฺส วา ปุพฺพภาคสฺส อิมินา อปรภาเคน ภวิตพฺพนฺ"ติ ชานนฺโต ปุพฺพาปรญฺญู นาม. อตฺตตฺถาทิเภทํ ตสฺส ตสฺส ภาสิตสฺส อตฺถํ ชานาตีติ อตฺถญฺญู. นิรุตฺติปทโกวิโทติ นิรุตฺติยํ เสสปเทสุปิ จาติ จตูสุปิ ปฏิสมฺภิทาสุ เฉโก. สุคฺคหีตญฺจ คณฺหาตีติ เตเนว โกวิท- ภาเวน อตฺถโต พฺยญฺชนโต จ ธมฺมํ สุคหิตเมว กตฺวา คณฺหาติ. อตฺถญฺโจปปริกฺขตีติ ยถาสุตสฺส ยถาปริยตฺตสฺส ธมฺมสฺส อตฺถํ อุปปริกฺขติ "อิติ สีลํ, อิติ สมาธิ, อิติ ปญฺญา, อิเม รูปารูปธมฺมา"ติ มนสา อนุเปกฺขติ. @เชิงอรรถ: สี. กรเณน, ม. การเณ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๘.

ขนฺตฺยา ฉนฺทิกโต โหตีติ เตสุ มนสา อนุเปกฺขิเตสุ ธมฺเมสุ ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺ- ขนฺติยา นิชฺฌานํ ขมาเปตฺวา รูปปริคฺคหาทิมุเขน วิปสฺสนาภินิเวเส ฉนฺทิกโต ฉนฺทชาโต โหติ. ตถาภูโต จ วิปสฺสนาย กมฺมํ ๑- กโรนฺโต อุสฺสหิตฺวา ตุเลติ ตํตํปจฺจยนามรูปทสฺสนวเสน อุสฺสาหํ กตฺวา ตโต ปรํ ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา ตุเลติ "อนิจฺจนฺ"ติปิ "ทุกฺขนฺ"ติปิ "อนตฺตา"ติปิ ตํ นามรูปํ ตีเรติ วิปสฺสติ. สมเย โส ปทหติ, อชฺฌตฺตํ สุสมาหิโตติ โส เอวํ ปสฺสนฺโต ปคฺคเหตพฺพาทิสมเย จิตฺตสฺส ปคฺคณฺหนาทินา ปทหติ, ปทหนฺโต จ อชฺฌตฺตํ โคจรชฺฌตฺเต วิปสฺสนาสมาธินา มคฺคสมาธินา จ สุฏฺฐุ สมาหิโต ภเวยฺย, อสมาธานเหตุภูเต กิเลเส ปชเหยฺย. สฺวายํ คุโณ สพฺโพปิ ยสฺมา พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ สปฺปญฺญํ พุทฺธสาวกํ ปยิรุปาสนฺตสฺส โหติ, ตสฺมา อสงฺขตํ ธมฺมํ อารพฺภ ทุกฺขาทีสุ ปริญฺญาทิวิสิฏฺฐกิจฺจตาย ธมฺมวิญฺญาณสงฺขาตํ ธมฺมญาณํ อากงฺขนฺโต ตถาวิธํ วุตฺตปฺปการํ กลฺยาณมิตฺตํ ภเชถ เสเวยฺย ปยิรุปาเสยฺยาติ อตฺโถ. เอวํ พหุปการตาย ตสฺส ปูชนียตํ ทสฺเสนฺโต "พหุสฺสุโต"ติ คาถมาห. ตสฺสตฺโถ:- สุตฺตเคยฺยาทิ พหุ สุตํ เอตสฺสาติ พหุสฺสุโต, ตเมว เทสนาธมฺมํ สุวณฺณภาชเน ปกฺขิตฺตสีหวสา วิย อวินสฺสนฺตํ ธาเรตีติ ธมฺมธโร, ตโต เอว มเหสิโน ภควโต ธมฺมโกสํ ธมฺมรตนํ อารกฺขตีติ โกสารกฺโข, ยสฺมา สเทวกสฺส โลกสฺส สมทสฺสเนน จกฺขุภูโต, ตสฺมา จกฺขุ สพฺพสฺส โลกสฺส ปูชเนยฺโย มานนีโยติ, พหุสฺสุตภาเวน พหุชนสฺส ปูชนียภาวทสฺสนตฺถํ นิคมนวเสน ปุนปิ "พหุสฺสุโต"ติ วุตฺตํ. เอวรูปํ กลฺยาณมิตฺตํ ลภิตฺวาปิ การกสฺเสว อปริหานิ, น อการกสฺสาติ. ทสฺเสนฺโต "ธมฺมาราโม"ติ คาถมาห. ตตฺถ นิวาสนฏฺเฐน สมถวิปสฺสนาธมฺโม อาราโม, ตสฺมึ เอว ธมฺเม รโต อภิรโตติ ธมฺมรโต, ตสฺเสว ธมฺมสฺส ปุนปฺปุนํ @เชิงอรรถ: สี. วิปสฺสนากมฺมํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๖๙.

วิจินฺตเนน ธมฺมํ อนุวิจินฺตยํ ธมฺมํ อาวชฺเชนฺโต มนสิ กโรตีติ อตฺโถ. อนุสฺสรนฺติ ตเมว ธมฺมํ อนุสฺสรนฺโต. สทฺธมฺมาติ เอวรูโป ภิกฺขุ สตฺตตึสปเภทา โพธิปกฺขิ ยธมฺมา นววิธโลกุตฺตรธมฺมา จ น ปริหายติ, น กทาจิ ตสฺส ตโต ปริหานิ โหตีติ อตฺโถ. อเถกทิวสํ กาเย อวีตราคํ กุสีตํ หีนวิริยํ โกสลฺลายาตินามํ ๑- ภิกฺขุํ สํเวเชนฺโต "กายมจฺเฉรครุโน"ติ คาถมาห. ตตฺถ กายมจฺเฉรครุโนติ กายทฬฺหีพหุลสฺส กาเย มมตฺตสฺส อาจริยุปชฺฌายานมฺปิ กาเยน กตฺตพฺพํ กิญฺจิ อกตฺวา วิจรนฺตสฺส. หิยฺยมาเนติ อตฺตโน กาเย ชีวิเต จ ขเณ ขเณ ปริหิยฺยมาเน. อนุฏฺฐเหติ สีลาทีนํ ปริปูรณวเสน อุฏฺฐานวิริยํ น กเรยฺย. สรีรสุขคิทฺธสฺสาติ อตฺตโน สรีรสฺส สุขาปเนเนว เคธํ อาปนฺนสฺส. กุโต สมณผาสุตาติ เอวรูปสฺส ปุคฺคลสฺส สามญฺญวเสน กุโต สุขวิหาโร, ผาสุวิหาโร น ตสฺส วิชฺชตีติ อตฺโถ. น ปกฺขนฺตีติอาทิกา อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ธมฺมเสนาปติโน ปรินิพฺพุตภาวํ สุตฺวา เถเรน ภาวิตา. ๒- ตตฺถ น ปกฺขนฺติ ทิสา สพฺพาติ ปุรตฺถิมาทิเภทา สพฺพา ทิสา น ปกฺขยนฺติ, ทิสมูโฬฺหติ อตฺโถ. ธมฺมา น ปฏิภนฺติ มนฺติ ปุพฺเพ สุฏฺฐุ ปคุณาปิ ปริยตฺติธมฺมา อิทานิ สกฺกจฺจํ สมนฺนาหริยมานาปิ มยฺหํ น อุปฏฺฐหนฺติ. คเต กลฺยาณมิตฺตมฺหีติ สเทวกสฺส โลกสฺส กลฺยาณมิตฺตภูเต ธมฺมเสนา- ปติมฺหิ อนุปาทิเสสนิพฺพานํ คเต. อนฺธการํว ขายตีติ สพฺโพปายํ โลโก อนฺธกาโร วิย อุปฏฺฐาติ. อพฺภตีตสหายสฺสาติ อปคตสหายสฺส, กลฺยาณมิตฺตรหิตสฺสาติ อตฺโถ. อตีตคตสตฺถุโนติ อายสฺมโต ๓- อตีโต หุตฺวา นิพฺพานคตสตฺถุกสฺส, สตฺถริ ปรินิพฺพุเตติ อตฺโถ. ยถา กายคตา สตีติ กายคตาสติภาวนา ตกฺกรสฺส ยถา เอกนฺตหิตาวหา, เอวํ @เชิงอรรถ: สี. โกสลฺลยาติ ฉ.ม. ภาสิตา ม. ภควโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๐.

เอตาทิสํ อนาถสฺส ปุคฺคลสฺส เอกนฺตหิตาวหํ อญฺญํ มิตฺตํ นาม นตฺถิ, สนาถสฺส อญฺญาปิ ภาวนา หิตาวหา เอวาติ อธิปฺปาโย. ปุราณาติ โปราณา, สาริปุตฺตาทิเก กลฺยาณมิตฺเต สนฺธายวทติ. นเวหีติ นวเกหิ. น สเมติ เมติ มยฺหํ จิตฺตํ น สมาคจฺฉติ, น เต มม จิตฺตํ อาราเธนฺตีติ อตฺโถ. สฺวชฺช เอโกว ฌายามีติ โสหํ อชฺช วุฑฺฒตเรหิ วิรหิโต เอโกว หุตฺวา ฌายามิ ฌานปสุโต โหมิ. วสฺสุเปโตติ วสฺสกาเล กุลาวกํ อุเปโต ปกฺขี วิย. "วาสุเปโต"ติปิ ปาลิ, วาสํ อุปคโตติ อตฺโถ. ทสฺสนาย อติกฺกนฺเตติ คาถา สตฺถารา ภาสิตา. ตสฺสตฺโถ:- มม ทสฺสนาย อติกฺกนฺเต นานาวิธวิเทสปวาสิกพหุชเน อานนฺท มม อุปสงฺกมนํ มา วาเรสิ. กสฺมา? ๑- เต โสตาโร ธมฺมสฺส, มมํ ปสฺสนฺตุ, อยเมว ทสฺสนาย สมโยติ. ตํ สุตฺวา เถโร "ทสฺสนาย อติกฺกนฺเต"ติ อปรํ คาถมาห. อิมาย หิ คาถาย สมฺพนฺธตฺถํ ๒- ปุริมคาถา อิธ นิกฺขิตฺตา. เตเนว สจาหํ เทสนฺตรโต อาคตาคเต ตาวเทว ทสฺเสตุํ ลจฺฉามีติ เอตสฺส ปทสฺส อตฺถสิทฺธึ ทสฺเสติ. ปณฺณวีสติ วสฺสานีติ ปญฺจ คาถา อตฺตโน อคฺคุปฏฺฐากภาวํ ทีเปตุํ วุตฺตา. อารทฺธกมฺมฏฺฐานภาเวน ๓- หิ สตฺถุ อุปฏฺฐานปสุตภเวน จ เถรสฺส มคฺเคน อสมุจฺฉินฺนาปิ กามสญฺญาทโย น อุปฺปชฺชึสุ, กายวจีมโนกมฺมานิ จ สพฺพกาลํ สตฺถริ เมตฺตาปุพฺพงฺคมานิ เมตฺตานุปริวตฺตานิ อเหสุํ. ตตฺถ ปณฺณวีสติ วสฺสานีติ ปญฺจวีสติ สํวจฺฉรานิ. เสขภูตสฺส เม สโตติ เสขภูมิยํ โสตาปตฺติผเล ฐิตสฺส เม สโต. กามสญฺญาติ กามสหคตา สญฺญา น อุปฺปชฺชิ, เอตฺถ จ กามสญฺญาทิอนุปฺปตฺติ- วจเนน ๔- อตฺตโน อาสยสุทฺธึ ทสฺเสติ, "เมตฺเตน กายกมฺเมนา"ติอาทินา ปโยคสุทฺธึ. ตตฺถ คนฺธกุฏิยํ ปริภณฺฑกรณาทินา สตฺถุ วตฺตปฏิวตฺตกรเณน จ เมตฺตํ กายกมฺมํ @เชิงอรรถ: ม. ตสฺมา ม. สมฺพนฺธนตฺถํ ม. อารทฺธอุปฏฺฐานสฺสติภาเวน @ สี. กามสญฺญาทิอนุปฺปตฺติวเสน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๑.

เวทิตพฺพํ, ธมฺมเทสนากาลาโรจนาทินา เมตฺตํ วจีกมฺมํ, รโหคตสฺส สตฺถารํ อุทฺทิสฺส หิตูปสํหารมนสิกาเรน เมตฺตํ มโนกมฺมํ. ญาณํ เม อุทปชฺชถาติ อตฺตโน เสกฺขภูมิ- ปตฺติมาห. อหํ สกรณีโยมฺหีติ สตฺถุ ปรินิพฺพาเน อุปฏฺฐิเต มณฺฑลมาฬํ ปวิสิตฺวา กปิสีสํ อาลมฺพิตฺวา โสกาภิภูเตน วุตฺตคาถา. ตตฺถ สกรณีโยมฺหีติ ทุกฺขปริชานนาทินา กรณีเยน สกรณีโย อมฺหิ. อปฺปตฺตมานโสติ อนธิคตารหตฺโต. สตฺถุ จ ปรินิพฺพานนฺติ มยฺหํ สตฺถุ ปรินิพฺพานญฺจ อุปฏฺฐิตํ. โย อมฺหํ อนุกมฺปโกติ โย สตฺถา มยฺหํ อนุคฺคาหโก. ตทาสิ ยํ ภึสนกนฺติ คาถา สตฺถุ ปรินิพฺพานกาเล ปฐวีกมฺปนเทวทุนฺทุภิ- ผลนาทิเก ๑- ทิสฺวา สญฺชาตสํเวเคน วุตฺตคาถา. พหุสฺสุโตติอาทิกา ติสฺโส คาถา เถรํ ปสํสนฺเตหิ สงฺคีติกาเรหิ ฐปิตา. ตตฺถ คติมนฺโตติ อสทิสาย ญาณคติยา สมนฺนาคโต. สติมนฺโตติปรเมน สติ- เนปกฺเกน สมนฺนาคโต. ธิติมนฺโตติ อสาธารณาย พฺยญฺชนตฺถาวธารณสมตฺถาย ธิติสมฺปตฺติยา สมนฺนาคโต. อยํ หิ เถโร เอกปเทเยว ฐตฺวา สฏฺฐิปทสหสฺสานิ สตฺถารา กถิตนิยาเมเนว คณฺหาติ, คหิตญฺจ สุวณฺณภาชเน ปกฺขิตฺตสีหวสา วิย สพฺพกาลํ น วินสฺสติ, อวิปรีตพฺยญฺชนาวธารณสมตฺถาย สติปุพฺพงฺคมาย ปญฺญาย อตฺถาวธารณสมตฺถาย ปญฺญาปุพฺพงฺคมาย สติยา จ สมนฺนาคโต. เตนาห ภควา "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ พหุสฺสุตานนฺ"ติอาทึ. ๒- ตถา จาห ธมฺม- เสนาปติ "อายสฺมา อานนฺโท อตฺถกุสโล"ติอาทึ. ๓- รตนากโรติ สทฺธมฺมรตนสฺส อากรภูโต. @เชิงอรรถ: ม. ทุทฺทรุภิ.... องฺ.เอกก. ๒๐/๒๑๙/๒๕ เอตทคฺควคฺค @ องฺ.ปญฺจก. ๒๒/๑๖๙/๒๒๕ ขิปฺปนิสนฺติสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๗๒.

ปริจิณฺโณติ คาถา ปรินิพฺพานกาเล เถเรน ภาสิตา, สา วุตฺตตฺถา เอว. อานนฺทตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ปรมตฺถทีปนิยา เถรคาถาสํวณฺณนาย ตึสนิปาตสฺส อตฺถวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -----------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้า ๔๖๑-๔๗๒. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=33&A=10664&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=10664&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=397              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=8134              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=8231              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=8231              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]