บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๓๔

หน้าที่ ๓๖๓.

อณุมตฺเตปิ สงฺขารปวตฺเต อภิรตึ อวินฺทนฺตี. อนุเนนฺตี อนิกรตฺตนฺติ อนิกรตฺตํ ราชานํ สญฺญาเปนฺตี. เกเส จ ฉมํ ขิปีติ อตฺตโน ขคฺเคน ฉินฺเน เกเส จ ภูมิยํ ขิปิ ฉฑฺเฑสิ. ยาจตสฺสา ปิตรํ โสติ โส อนิกรตฺโต อสฺสา สุเมธาย ปิตรํ โกญฺจราชานํ ยาจติ. กินฺติ ยาจตีติ อาห "วิสฺสชฺเชถ สุเมธํ, ปพฺพชิตุํ วิโมกฺขสจฺจทสฺสา"ติ, สุเมธํ ราชปุตฺตึ ปพฺพชิตุํ วิสฺสชฺเชถ, สา จ ปพฺพชิตฺวา วิโมกฺขสจฺจทสฺสา อวิปรีตนิพฺพานทสฺสาวินี โหตูติ อตฺโถ. โสกภยภีตาติ ญาติวิโยคาทิเหตุโต สพฺพสฺมาปิ สํสารภยโต ภีตา ญาณุตฺตร- วเสน อุตฺราสิตา. สิกฺขมานายาติ สิกฺขมานาย สมานาย ฉ อภิญฺญา สจฺฉิกตา, ตโต เอว อคฺคผลํ อรหตฺตํ สจฺฉิกตํ. อจฺฉริยมพฺภุตํ ตํ, นิพฺพานํ อาสิ ราชกญฺญายาติ ราชปุตฺติยา สุเมธาย กิเลเสหิ ปรินิพฺพานํ อจฺฉริยํ อพฺภุตญฺจ อาสิ. ฉฬภิญฺญาว สิทฺธิยา กถนฺติ เจ ปุพฺเพนิวาสจริตํ, ยถา พฺยากริ ปจฺฉิเม กาเลติ, ปจฺฉิเม ขนฺธปรินิพฺพาน- กาเล อตฺตโน ปุพฺเพนิวาสปริยาปนฺนจริตํ ยถา พฺยากาสิ, ตถา ตํ ชานิตพฺพนฺติ. ปุพฺเพนิวาสํ ปน ตาย ยถา พฺยากตํ, ตํ ทสฺเสตุํ "ภควติ โกนาคมเน"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ ภควติ โกนาคมเนติ โกนาคมเน สมฺมาสมฺพุทฺเธ โลเก อุปฺปนฺเน. สํฆารามมฺหิ นวนิเวสมฺหีติ สํฆํ อุทฺทิสฺส อภินวนิเวสิเต อาราเม. สขิโย ติสฺโส ชนิโย, วิหารทานํ อทมฺหเสติ ธนญฺชานี เขมา อหญฺจาติ มยํ ติสฺโส สขิโย อารามํ สํฆสฺส วิหารทานํ อทมฺห. ทสกฺขตฺตุํ สตกฺขตฺตุนฺติ ตสฺส วิหารทานสฺส อานุภาเวน ทสวาเร เทเวสุ อุปปชฺชิมฺห, ตโต มนุสฺเสสุ อุปปชฺชิตฺวา ปุน สตกฺขตฺตุํ เทเวสุ อุปปชฺชิมฺห, ตโตปิ มนุสฺเสสุ อุปปชฺชิตฺวา ปุน ทสสตกฺขตฺตุํ สหสฺสวารํ เทเวสุ อุปปชฺชิมฺห, ตโตปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๔.

มนุสฺเสสุ อุปปชฺชิตฺวา ปุน สตานิ สตกฺขตฺตุํ ทสสหสฺสวาเร เทเวสุ อุปปชฺชิมฺห, โก ปน วาโท มนุสฺเสสุ, เอวํ มนุสฺเสสุ อุปฺปนฺนวาเรสุ กถาว นตฺถิ, อเนก- สหสฺสวารํ อุปปชฺชิมฺหาติ อตฺโถ. เทเวสุ มหิทฺธิกา อหุมฺหาติ เทเวสุ อุปปนฺนกาเล ตสฺมึ ตสฺมึ เทวนิกาเย มหิทฺธิกา มหานุภาวา อหุมฺห. มานุสกมฺหิ โก ปน วาโทติ มนุสฺสตฺตลาเภ มหิทฺธิกตาย กถาว นตฺถิ. อิทานิ ตเมว มนุสฺสตฺตภาเว อุกฺกํสตํ มหิทฺธิกตํ ทสฺเสนฺตี "สตฺตรตนสฺส มเหสี, อิตฺถิรตนํ อหํ อาสินฺ"ติ อาห. ตตฺถ จกฺกรตนาทีนิ สตฺต รตนานิ เอตสฺส สนฺตีติ สตฺตรตโน, จกฺกวตฺตี, ตสฺส สตฺตรตนสฺส. ฉโทสรหิตา ปญฺจกลฺยาณา อติกฺกนฺตมนุสฺสวณฺณา อปตฺตทิพฺพวณฺณาติ ^๑- เอวมาทิคุณสมนฺนาคเมน อิตฺถีสุ รตนภูตา อหํ อโหสึ. โส เหตูติ ยํ ตํ โกนาคมนสฺส ภควโต กาเล สํฆสฺส วิหารทานํ กตํ, โส ยถาวุตฺตาย ทิพฺพสมฺปตฺติยา จ เหตุ. โส ปภโว ตมฺมูลนฺติ ตสฺเสว ปริยายวจนํ. สาว สาสเน ขนฺตีติ สา เอว อิธ สตฺถุสาสเน ธมฺเม นิชฺฌานกฺขนฺตี. ตํ ปฐมสโมธานนฺติ ตเทว สตฺถุสาสนธมฺเมน ปฐมํ สโมธานํ ปฐโม สมาคโม, ตเทว สตฺถุสาสนธมฺเม อภิรตาย ปริโยสาเน นิพฺพานนฺติ ผลูปจาเรน การณํ วทติ. อิมา ปน จตสฺโส คาถา เถริยา อปทานสฺส วิภาวนวเสน ปวตฺตตฺตา อปทาน- ปาฬิยมฺปิ สงฺคหํ อาโรปิตา. โอสานคาถาย เอวํ กโรนฺตีติ ยถา มยา ปุริมตฺตภาเว เอตรหิ จ กตํ ปฏิปนฺนํ, เอวํ อญฺเญปิ กโรนฺติ ปฏิปชฺชนฺติ. เก ^๒- เอวํ กโรนฺตีติ อาห "เย สทฺทหนฺติ วจนํ อโนมปญฺญสฺสา"ติ, เญยฺยปริยนฺติกญาณตาย ปริปุณฺณปญฺญสฺส สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส วจนํ เย ปุคฺคลา สทฺทหนฺติ "เอวเมตนฺ"ติ โอกปฺปนฺติ, เต เอวํ กโรนฺติ ปฏิปชฺชนฺติ. อิทานิ ตาย ^๓- อุกฺกํสคตาย ปฏิปตฺติยา ตํ ทสฺเสตุํ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อติกฺกนฺตามานุสฺสวณฺณํ อปตฺตา ทิพฺพํ วณฺณนฺติ ^๒ สี. ปฏิปชฺชนฺติ เต @^๓ อิ. ตตฺถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๕.

"นิพฺพินฺทนฺติ ภวคเต, นิพฺพินฺทิตฺวา วิรชฺชนฺตี"ติ วุตฺตํ. ตสฺสตฺโถ:- เย ภควโต วจนํ ยาถาวโต สทฺทหนฺติ, เต วิสุทฺธิปฏิปทํ ปฏิปชฺชนฺตา สพฺพสฺมึ ภวคเต เตภูมเก สงฺขาเร วิปสฺสนาปญฺญาย นิพฺพินฺทนฺติ, นิพฺพินฺทิตฺวา จ ปน อริยมคฺเคน สพฺพโส วิรชฺชนฺติ, สพฺพสฺมาปิ ภวคตา วิมุจฺจนฺตีติ อตฺโถ. วิราเค อริยมคฺเค อธิคเต วิมุตฺตาเยว โหนฺตีติ. เอวเมตา เถริกาทโย สุเมธาปริโยสานา คาถาสภาเคน อิธ เอกชฺฌํ สงฺคหํ อารุฬฺหา "ติสตฺตติปริมาณา"ติ. ภาณวารโต ปน ทฺวาธิกา ฉสตมตฺตา เถริโย คาถา จ. ตา สพฺพาปิ ยถา สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส สาวิกาภาเวน เอกวิธา, ตถา อเสขภาเวน อุกฺขิตฺตปลิฆตาย สงฺกิณฺณปริกฺขตาย อพฺพูเฬฺหสิกตาย นิรคฺคลตาย ปนฺนภารตาย วิสญฺญุตฺตตาย ทสสุ อริยวาเสสุ วุฏฺฐวาสตาย จ, ตถา หิ ตา ปญฺจงฺควิปฺปหีนา ฉฬงฺคสมนฺนาคตา เอการกฺขา จตุราปสฺเสนา ปณุนฺนปจฺเจก- สจฺจา สมวยสฏฺเฐสนา อนาวิลสงฺกปฺปา ปสฺสทฺธกายสงฺขารา สุวิมุตฺตจิตฺตา สุวิมุตฺตปญฺญา จาติ เอวมาทินา ^๑- นเยน เอกวิธา. สมฺมุขาปรมฺมุขาเภทโต ทุวิธา. ยา หิ สตฺถุธรมานกาเล อริยาย ชาติยา ชาตา มหาปชาปติโคตมิอาทโย, ตา สมฺมุขาสาวิกา นาม. ยา ปน ภควโต ขนฺธปรินิพฺพานโต ปจฺฉา อธิคตวิเสสา, ตา สติปิ สตฺถุธมฺมสรีรสฺส ปจฺจกฺขภาเว สตฺถุสรีรสฺส ^๒- อปจฺจกฺขภาวโต ปรมฺมุขาสาวิกา นาม. ตถา อุภโตภาควิมุตฺติปญฺญา- วิมุตฺติตาวเสน. อิธ ปาฬิยาคตา ปน อุภโตภาควิมุตฺตาเยว. ตถา สาปทาน- นาปทานเภทโต. ยาสํ หิ ปุริเมสุ สมฺมาสมฺพุทฺเธสุ ปจฺเจกพุทฺเธสุ สาวกพุทฺเธสุ วา ปุญฺญกิริยาวเสน กตาธิการตาสงฺขาตํ อตฺถิ อปทานํ, ตา สาปทานา. ยาสํ ตํ นตฺถิ, ตา นาปทานา. ตถา สตฺถุลทฺธูปสมฺปทา สํฆโต ลทฺธูปสมฺปทาติ ทุวิธา. ครุธมฺมปฏิคฺคหณมฺหิ ลทฺธูปสมฺปทา มหาปชาปติโคตมี สตฺถุสนฺติกาว ลทฺธูป- สมฺปทตฺตา สตฺถุลทฺธูปสมฺปทา นาม. เสสา สพฺพาปิ สํฆโต ลทฺธูปสมฺปทา. ตาปิ @เชิงอรรถ: ^๑ ที.ปา. ๑๑/๓๖๐/๒๗๙ ^๒ สี. สตฺถุ จ ปเนตาสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๖.

เอกโตอุปสมฺปนฺนา อุภโตอุปสมฺปนฺนาติ ทุวิธา. ตตฺถ ยา ตา มหาปชาปติโคตมิยา สทฺธึ นิกฺขนฺตา ปญฺจสตา สากิยานิโย, ตา เอกโตอุปสมฺปนฺนา ภิกฺขุสํฆโต เอว ลทฺธูปสมฺปทตฺตา มหาปชาปติโคตมึ ฐเปตฺวา. อิตรา อุภโตอุปสมฺปนฺนา อุภโตสํเฆ อุปสมฺปทตฺตา. ^๑- เอหิภิกฺขุทุโก วิย เอหิภิกฺขุนิทุโก อิธ น ลพฺภติ. กสฺมา? ภิกฺขุนีนํ ตถา อุปสมฺปทาย อภาวโต. ยทิ เอวํ ยํ ตํ เถริคาถาย สุภทฺทาย กุณฺฑลเกสาย วุตฺตํ:- "นิหจฺจ ชาณุํ วนฺทิตฺวา สมฺมุขา อญฺชลึ อกํ เอหิ ภทฺเทติ มํ อวจ สา เม อาสูปสมฺปทา"ติ. ^๒- ตถา อปทาเนปิ:- "อายาจิโต ตทา อาห เอหิ ภทฺเทติ นายโก ตทาหํ อุปสมฺปนฺนา ปริตฺตํ โตยมทฺทสนฺ"ติ ^๓- ตํ กถนฺติ. นยิทํ เอหิภิกฺขุนิภาเวน อุปสมฺปทํ สนฺธาย วุตฺตํ. อุปสมฺปทาย ปน เหตุภาวโต ยา สตฺถุ อาณตฺติ, สา เม อาสูปสมฺปทาติ วุตฺตํ. ตถา หิ วุตฺตํ อฏฺฐกถายํ "เอหิ ภทฺเท ภิกฺขุนุปสฺสยํ คนฺตฺวา ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก ปพฺพชฺช อุปสมฺปชฺชสฺสูติ มํ อโวจ อาณาเปสิ. สา สตฺถุ อาณา มยฺหํ อุปสมฺปทาย การณตฺตา อุปสมฺปทา อโหสี"ติ. เอเตเนว อปทานคาถายปิ อตฺโถ สํวณฺณิโตติ ทฏฺฐพฺโพ. เอวมฺปิ ภิกฺขุนิวิภงฺเค เอหิ ภิกฺขุนีติ อิทํ กถนฺติ. เอหิภิกฺขุนิภาเวน ภิกฺขุนีนํ อุปสมฺปทาย อสภาวโชตนวจนํ ตถา อุปสมฺปทาย ภิกฺขุนีนํ อภาวโต. ยทิ เอวํ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. อุภโตสํฆา อุปสมฺปนฺนตฺตา ^๒ ขุ.เถรี. ๒๖/๑๐๙/๔๔๗ ^๓ ขุ.อป. ๓๓/๔๔/๓๕๘

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๗.

กถํ เอหิภิกฺขุนีติ วิภงฺเค นิทฺเทโส กโตติ. เทสนานยโสตปติตภาเวน ^๑-. อยํ หิ โสตปติตตา นาม กตฺถจิ ลพฺภมานสฺสาปิ อนาหฏํ ^๒- โหติ. ยถา อภิธมฺเม มโนธาตุนิทฺเทเส ^๓- ลพฺภมานมฺปิ ฌานงฺคํ ปญฺจวิญฺญาณโสต- ปติตตาย น อุทฺธฏํ กตฺถจิ เทสนาย อสมฺภวโต. ยถา ตตฺเถว วตฺถุนิทฺเทเส ^๔- หทย- วตฺถุ กตฺถจิ อลพฺภมานสฺสาปิ คหณวเสน. ตถา ฐิตกปฺปินิทฺเทเส. ยถาห:- "กตโม จ ปุคฺคโล ฐิตกปฺปี, อยญฺจ ปุคฺคโล โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน อสฺส, กปฺปสฺส จ อุฑฺฑยฺหนเวลา อสฺส, เนว ตาว กปฺโป อุฑฺฑเยฺหยฺย, ยาวายํ ปุคฺคโล น โสตาปตฺติผลํ สจฺฉิกโรตี"ติ ^๕-. เอวมิธาปิ อลพฺภมานคหณวเสน เวทิตพฺพํ, ปริกปฺปวจนํ เหตํ. สเจ ภควา ภิกฺขุนิภาวโยคฺยํ กญฺจิ มาตุคามํ เอหิ ภิกฺขุนีติ วเทยฺย, เอวมฺปิ ภิกฺขุนิภาโว สิยาติ. กสฺมา ปน ภควา เอวํ น กเถสีติ? ตถา กตาธิการานํ อภาวโต. เย ปน "อนาสนฺนสนฺนิหิตภาวโต"ติ การณํ วตฺวา "ภิกฺขู เอว หิ สตฺถุ อาสนฺนจารี สทา สนฺนิหิตาว, ตสฺมา เต `เอหิภิกฺขู'ติ วตฺตพฺพตํ อรหนฺติ, น ภิกฺขุนิโย"ติ วทนฺติ, ตํ เตสํ มติมตฺตํ. สตฺถุ อาสนฺนทูรภาวสฺส ภพฺพาภพฺพภาวาสิทฺธตฺตา. วุตฺตํ เหตํ ภควตา:- "สงฺฆาฏิกณฺเณ เจปิ ภิกฺขเว ภิกฺขุ คเหตฺวา ปิฏฺฐิโต อนุพนฺโธ อสฺส ปเท ปทํ นิกฺขิปนฺโต, โส จ โหติ อภิชฺฌาลุ กาเมสุ ติพฺพสาราโค พฺยาปนฺนจิตฺโต ปทุฏฺฐมนสงฺกปฺโป มุฏฺฐสฺสติ อสมฺปชาโน อสมาหิโต วิพฺภนฺตจิตฺโต ปากตินฺทฺริโย, อถโข โส อารกาว มยฺหํ, อหญฺจ ตสฺส. ตํ กิสฺส เหตุ, ธมฺมํ หิ โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ น ปสฺสติ, ธมฺมํ อปสฺสนฺโต น มํ ปสฺสติ. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. เทสนาย... ^๒ สี. อคหณํ ^๓ อภิ.สงฺ. ๓๔/๕๖๖/๑๖๐ @^๔ อภิ.สงฺ. ๓๔/๕๙๕/๑๘๑ ^๕ อภิ.ปุ. ๓๖/๑๗/๑๒๐

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๘.

โยชนสเต เจปิ โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ วิหเรยฺย, โส จ โหติ อนภิชฺฌาลุ กาเมสุ น ติพฺพสาราโค อพฺยาปนฺนจิตฺโต อปฺปทุฏฺฐมานสงฺกปฺโป อุปฏฺฐิตสฺสติ สมฺปชาโน สมาหิโต เอกคฺคจิตฺโต สํวุตินฺทฺริโย, อถโข โส สนฺติเกว มยฺหํ, อหญฺจ ตสฺส. ตํ กิสฺส เหตุ, ธมฺมํ หิ โส ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปสฺสติ, ธมฺมํ ปสฺสนฺโต มํ ปสฺสตี"ติ. ^๑- ตสฺมา อการณํ เทสโต สตฺถุ อาสนฺนานาสนฺนตา. อกตาธิการตาย ปน ภิกฺขุนีนํ ตตฺถ อโยคฺยตา. เตน วุตฺตํ "เอหิภิกฺขุนิทุโก อิธ น ลพฺภตี"ติ. เอวํ ทุวิธา. อคฺคสาวิกา มหาสาวิกา ปกติสาวิกาติ ติวิธา. ตตฺถ เขมา อุปฺปลวณฺณาติ อิมา เทฺว เถริโย อคฺคสาวิกา นาม. กามํ สพฺพาปิ ขีณาสวตฺเถริโย สีลสุทฺธิอาทิเก สมฺปาเทนฺติโย จตูสุ สติปฏฺฐาเนสุ สุปฏฺฐิตจิตฺตา ^๒- สตฺตโพชฺฌงฺเค ยถาภูตํ ภาเวตฺวา มคฺคปฏิปาฏิยา อนวเสสโต กิเลเส เขเปตฺวา อคฺคผเล ปติฏฺฐหนฺติ. ตถาปิ ยถา สทฺธาวิมุตฺตโต ทิฏฺฐิปฺปตฺตสฺส ปญฺญาวิมุตฺตโต จ อุภโตภาควิมุตฺตสฺส ปุพฺพ- ภาคภาวนาวิเสสสิทฺโธ อิจฺฉิโต วิเสโส, เอวํ อภินีหารมหนฺตตาปุพฺพโยคมหนฺตตาหิ ^๓- สสนฺตาเน สาติสยคุณวิเสสสฺส นิปฺผาทิตตฺตา สีลาทีหิ คุเณหิ มหนฺตา สาวิกาติ มหาสาวิกา. เตสุเยว ปน โพธิปกฺขิยธมฺเมสุ ปาโมกฺขภาเวน ธุรภูตานํ สมฺมาทิฏฺฐิ- สมฺมาสมาธีนํ สาติสยกิจฺจานุภาวนิพฺพตฺติยา การณภูตาย ตชฺชาภินีหารตาย สกฺกจฺจํ นิรนฺตรํ จิรกาลสมฺภูตาย สมฺมาปฏิปตฺติยา ยถากฺกมํ ปญฺญาย สมาธิมฺหิ จ อุกฺกํสปารมิปฺปตฺติยา สวิเสสํ สพฺพคุเณหิ อคฺคภาเว ฐิตตฺตา ตา เทฺวปิ อคฺคสาวิกา นาม. มหาปชาปติโคตมิอาทโย ปน อภินีหารมหนฺตตาย ปุพฺพโยคมหนฺตตาย จ ปฏิลทฺธคุณวิเสสวเสน มหติโย สาวิกาติ มหาสาวิกา นาม. อิตรา เถริกา ^๔- ติสฺสา วีรา ธีราติ เอวมาทิกา อภินีหารมหนฺตตาทีนํ อภาเวน ปกติสาวิกา นาม. @เชิงอรรถ: ^๑ ขุ.อิติ. ๒๕/๙๒/๓๑๐ ^๒ สี. สุปติฏฺฐิตจิตฺตา ^๓ สี....มหนฺตตาติ ^๔ สี. เถริโย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๙.

ตา ปน อคฺคสาวิกา วิย มหาสาวิกา วิย จ น ปริมิตา, อถโข อเนกสตานิ อเนกสหสฺสานิ เวทิตพฺพานิ. เอวํ อคฺคสาวิกาทิเภทโต ติวิธา. ตถา สุญฺญต- วิโมกฺขาทิเภทโต ติวิธา. ปฏิปทาทิวิภาเคน จตุพฺพิธา. อินฺทฺริยาธิกวิภาเคน ปญฺจวิธา. ตถา ปฏิปตฺติยาทิวิภาเคน ปญฺจวิธา. อนิมิตฺตวิมุตฺตาทิวเสน ฉพฺพิธา. อธิมุตฺติเภเทน สตฺตวิธา. ธุรปฏิปทาทิวิภาเคน อฏฺฐวิธา. วิมุตฺติวิภาเคน นววิธา ทสวิธา จ. ตา ปเนตา ยถาวุตฺเตน ธุรเภเทน วิภชฺชมานา วีสติ โหนฺติ. ปฏิปทา- วิภาเคน วิภชฺชมานา จตฺตาฬีส โหนฺติ. ปุน ปฏิปทาเภเทน ธุรเภเทน วิภชฺชมานา อสีติ โหนฺติ. อถวา สุญฺญตวิมุตฺตาทิวิภาเคน วิภชฺชมานา จตฺตาฬีสาธิกานิ เทฺวสตานิ โหนฺติ. ปุน อินฺทฺริยาธิกวิภาเคน วิภชฺชมานา ทฺวิสตุตฺตรสหสฺสํ ^๑- โหนฺตีติ. เอวเมตาสํ เถรีนํ อตฺตโน คุณวเสเนว อเนกเภทภินฺนตา เวทิตพฺพา. อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน เหฏฺฐา เถรคาถาสํวณฺณนายํ วุตฺตนเยเนว ^๒- คเหตพฺโพติ. สุเมธาเถรีคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา. มหานิปาตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ----------------- @เชิงอรรถ: ^๑ สี. สตฺตุตฺตรสหสฺสํ ^๒ สี. วุตฺตนยานุสาเรน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๐.

นิคมนคาถา เอตฺตาวตา จ:- "เย เต สมฺปนฺนสทฺธมฺมา ธมฺมราชสฺส สตฺถุโน โอรสา มุขชา ปุตฺตา ทายาทา ธมฺมนิมฺมิตา. สีลาทิคุณสมฺปนฺนา กตกิจฺจา อนาสวา สุภูติอาทโย เถรา เถริโย เถริกาทโย. เตหิ ยา ภาสิตา คาถา อญฺญพฺยากรณาทินา ตา สพฺพา เอกโต กตฺวา เถรคาถาติ สงฺคหํ. อาโรเปสุํ มหาเถรา เถรีคาถาติ ตาทิโน ^๑- ตาสํ อตฺถํ ปกาเสตุํ โปราณฏฺฐกถานยํ. นิสฺสาย ยา สมารทฺธา อตฺถสํวณฺณนา มยา สา ตตฺถ ปรมตฺถานํ ตตฺถ ตตฺถ ยถารหํ. ปกาสนา ปรมตฺถ- ทีปนี นาม นามโต สมฺปตฺตา ปรินิฏฺฐานํ อนากุลวินิจฺฉยา ทฺวานวุติปริมาณา ^๒- ปาฬิยา ภาณวารโต. อิติ ตํ สงฺขโรนฺเตน ยํ ตํ อธิคตํ มยา ปุญฺญํ ตสฺสานุภาเวน โลกนาถสฺส สาสนํ. โอคาเหตฺวา ^๓- วิสุทฺธาย สีลาทิปฏิปตฺติยา สพฺเพปิ เทหิโน โหนฺตุ วิมุตฺติรสภาคิโน. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. เถรคาถาติ อาทิโต ^๒ สี....ปริมาณาย ^๓ สี. โอภาเสตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๑.

จิรํ ติฏฺฐตุ โลกสฺมึ สมฺมาสมฺพุทฺธสาสนํ ตสฺมึ สคารวา นิจฺจํ โหนฺตุ สพฺเพปิ ปาณิโน. สมฺมา วสฺสตุ กาเลน เทโวปิ ชคตีปติ สทฺธมฺมนิรโต โลกํ ธมฺเมเนว ปสาสตู"ติ. พทรติตฺถวิหารวาสินา อาจริยธมฺมปาลตฺเถเรน กตา เถรีคาถานํ อตฺถสํวณฺณนา นิฏฺฐิตา. เถรีคาถาวณฺณนา สมตฺตา.

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๔ หน้า ๓๖๓-๓๗๑. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=34&A=7795&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=34&A=7795&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=474 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=10138 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=10142 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=10142 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๖ http://84000.org/tipitaka/read/?index_26