อรรถกถาเล่มที่ ๔ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ที.อ. (สุมงฺคล.๑)

หน้าที่ ๒๙๗.
กตมสฺมินฺติ? ๑- ยทิทํ อธิสีลนฺติ ยํ เอตํ อุตฺตมํ สีลนฺติ อตฺโถ. อิติ อิมํ
ปฐมํ สีหนาทํ นทติ.
      ตโปชิคุจฺฉวาทาติ เย ตโปชิคุจฺฉํ วทนฺติ. ตตฺถ ตปตีติ ตโป,
กิเลสสนฺตาปกวิริยสฺเสตํ นามํ, ตเทว เต กิเลเส ชิคุจฺฉตีติ ชิคุจฺฉา. อริยา
ปรมาติ เอตฺถ นิทฺโทสตฺตา อริยา, อฏฺฐอารมฺภวตฺถุวเสนปิ อุปฺปนฺนา
วิปสฺสนาวิริยสงฺขาตา ตโปชิคุจฺฉา ตโปชิคุจฺฉาว, มคฺคผลสมฺปยุตฺตา ปรมา นาม.
อธิเชคุจฺฉนฺติ อิธ ชิคุจฺฉภาโว  เชคุจฺฉํ, อุตฺตมํ เชคุจฺฉํ อธิเชคุจฺฉํ, ตสฺมา
ยทิทํ อธิเชคุจฺฉํ, ตตฺถ อหเมว ภิยฺโยติ เอวเมตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ปญฺญาธิกาเรปิ
กมฺมสฺสกตาปญฺญา จ วิปสฺสนาปญฺญา จ ปญฺญา นาม, มคฺคผลสมฺปยุตฺตา ปรมา
ปญฺญา นาม. อธิปฺปญฺญนฺติ เอตฺถ ลิงฺควิปลฺลาโส  เวทิตพฺโพ. อยํ ปเนตฺถตฺโถ ยา
อยํ อธิปญฺญา นาม, อหเมเวตฺถ ๒- ภิยฺโยติ. วิมุตฺตาธิกาเร
ตทงฺควิกฺขมฺภนวิมุตฺติโย วิมุตฺติ นาม, สมุจฺเฉทปฏิปฺปสฺสทฺธินิสฺสรณวิมุตฺติโย
ปน ปรมา วิมุตฺตีติ เวทิตพฺพา. อิธาปิ จ ยทิทํ อธิวิมุตฺตีติ ยา อยํ
อธิวิมุตฺติ, อหเมเวตฺถ ภิยฺโยติ อตฺโถ.
      [๔๐๓] สุญฺญาคาเรติ สุญฺเญ ฆเร, เอกโกว นิสีทิตฺวาติ อธิปฺปาโย.
ปริสาสุ จาติ อฏฺฐสุ ปริสาสุ. วุตฺตมฺปิ เจตํ:-
      "จตฺตาริมานิ สาริปุตฺต ตถาคตสฺส เวสารชฺชานิ, เยหิ เวสารชฺเชหิ
สมนฺนาคโต ตถาคโต อาสภํ ฐานํ ปฏิชานาติ, ปริสาสุ สีหนาทํ นทตี"ติ ๓-
สุตฺตํ วิตฺถาเรตพฺพํ.
      ปญฺหญฺจ นํ ปุจฺฉนฺตีติ ปณฺฑิตา เทวมนุสฺสา ปญฺหํ อภิสงฺขริตฺวา ปุจฺฉนฺติ.
พฺยากโรตีติ ตํขเณเยว วิสฺสชฺเชติ. ๔- จิตฺตํ อาราเธตีติ ปญฺหาวิชฺสชฺชเนน
มหาชนสฺส จิตฺตํ ปริโตเสติเยว. โน จ โข โสตพฺพํ มญฺญนฺตีติ จิตฺตํ
อาราเธตฺวา กเถนฺตสฺสปิสฺส วจนํ ปเร โสตพฺพํ น มญฺญนฺตีติ เอวญฺจ วเทยฺยุนฺติ
อตฺโถ. โสตพฺพญฺจสฺส มญฺญนฺตีติ เทวาปิ มนุสฺสาปิ มหนฺเตเนว อุสฺสาเหน
@เชิงอรรถ: ๑ สี. กตรสฺมึ                ๒ ฉ.ม. อหเมว ตตฺถ เอวมุปริปิ.
@๓ ม.มู. ๑๒/๑๕๐/๑๑๐         ๔ ก. วิสฺสชฺเชสิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๘.
โสตพฺพํ มญฺญนฺติ. ปสีทนฺตีติ สุปสนฺนา กลฺลจิตฺตา มุทุจิตฺตา โหนฺติ.
ปสนฺนาการํ กโรนฺตีติ น มุทฺธปฺปสนฺนาว โหนฺติ, ปณีตานิ จีวราทีนิ
เวฬุวนวิหาราทโย จ มหาวิหาเร ปริจฺจชนฺตา ปสนฺนาการํ กโรนฺติ. ตถตฺตายาติ
ยํ โส ธมฺมํ เทเสติ ตถาภาวาย, ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติปูรณตฺถาย ปฏิปชฺชนฺตีติ
อตฺโถ. ตถตฺตาย จ ปฏิปชฺชนฺตีติ ตถาภาวาย ปฏิปชฺชนฺติ, ตสฺส หิ ภควโต
ธมฺมํ สุตฺวา เกจิ สรเณสุ, เกจิ ปญฺจสีเลสุ ปติฏฺฐหนฺติ, อปเร นิกฺขมิตฺวา
ปพฺพชฺชนฺติ. ปฏิปนฺนา จ อาราเธนฺตีติ ตญฺจ ปน ปฏิปทํ ปฏิปนฺนา ปูเรตุํ
สกฺโกนฺติ, ๑- สพฺพากาเรน ปน ปูเรนฺติ, ปฏิปตฺติปูรเณน ตสฺส โภโต โคตมสฺส
จิตฺตํ อาราเธนฺตีติ วตฺตพฺพา.
      อิมสฺมึ ปโนกาเส ฐตฺวา สีหนาทา สโมธาเนตพฺพา. เอกจฺจํ ตปสฺสึ
นิรเย นิพฺพตฺตํ ปสฺสามีติ หิ ภควโต เอโก สีหนาโท. อปรํ สคฺเค นิพฺพตฺตํ
ปสฺสามีติ เอโก. อกุสลธมฺมปฺปหาเน อหเมว เสฏฺโฐติ เอโก. กุสลธมฺมสมาทาเนปิ
อหเมว เสฏฺโฐติ เอโก. อกุสลธมฺมปฺปหาเน มยฺหเมว สาวกสํโฆ เสฏฺโฐติ
เอโก. กุสลธมฺมสมาทาเนปิ มยฺหเมว สาวกสํโฆ เสฏฺโฐติ เอโก. สีเลน มยฺหํ
สทิโส นตฺถีติ เอโก. วิริเยน มยฺหํ สทิโส นตฺถีติ  เอโก. ปญฺญาย มยฺหํ
สทิโส นตฺถีติ เอโก. วิมุตฺติยา มยฺหํ สทิโส นตฺถีติ เอโก. สีหนาทํ นทนฺโต
ปริสมชฺเฌ นิสีทิตฺวา นทามีติ เอโก. วิสารโท หุตฺวา นทามีติ เอโก. ปญฺหํ
มํ ปุจฺฉนฺตีติ เอโก. ปญฺหํ ปุฏฺโฐ วิสฺสชฺเชมีติ เอโก. วิสฺสชฺชเนน ปรสฺส
จิตฺตํ อาราเธมีติ เอโก. สุตฺวา โสตพฺพํ มญฺญนฺตีติ เอโก. สุตฺวา เม ปสีทนฺตีติ
เอโก. ปสนฺนา ปสนฺนาการํ กโรนฺตีติ เอโก. ยํ ปฏิปตฺตึ เทเสมิ, ตถตฺตาย
ปฏิปชฺชนฺตีติ เอโก. ปฏิปตฺติยา ๒- จ มํ อาราเธนฺตีติ เอโก. อิติ ปุริมานํ ทสนฺนํ
เอเกกสฺส "ปริสาสุ จ นทตี"ติ อาทโย ทส ทส ปริวารา. เอวนฺเต ทส
ปุริมานํ ทสนฺนํ ปริวารวเสน สตํ ปุริมา จ ทสาติ ทสาธิกํ ๓- สีหนาทสตํ
โหติ. อิโต อญฺญสฺมึ ปน สุตฺเต เอตฺตกา สีหนาทา ทุลฺลภา, เตนิทํ สุตฺตํ
มหาสีหนาทนฺติ วุจฺจติ.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. น ปูเรตุํ น สกฺโกนฺติ        ๒ ฉ.ม. ปฏิปนฺนา.       ๓ สี. ทสุตฺตรํ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๙๙.
                        ติตฺถิยปริวาสกถาวณฺณนา
      [๔๐๔] อิติ ภควา "สีหนาทํ โข สมโณ โคตโม นทติ,  ตญฺจ
โข สุญฺญาคาเร นทตี"ติ เอวํ วาทานุวาทํ ๑- ปฏิเสเธตฺวา อิทานิ ปริสติ
นทิตปุพฺพํ ปุน สีหนาทํ ทสฺเสนฺโต "เอกมิทาหนฺ"ติ อาทิมาห.
      ตตฺถ ตตฺร มํ อญฺญตโร เต สพฺรหฺมจารีติ ๒- ตตฺร ราชคเห
คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต วิหรนฺตํ มํ อญฺญตโร ตว สพฺรหฺมจารี ๓- นิโคฺรโธ นาม
ปริพฺพาชโก. อธิชิคุจฺเฉติ วิริเยน ปาปชิคุจฺฉนาธิกาเร ปญฺหํ ปุจฺฉิ. อิทํ ยํ ตํ
ภควา คิชฺฌกูเฏ มหาวิหาเร นิสินฺโน อุทุมฺพริกาย เทวิยา อุยฺยาเน นิสินฺนสฺส
นิโคฺรธสฺส จ ปริพฺพาชกสฺส สนฺธานสฺส จ อุปาสกสฺส ทิพฺพาย โสตธาตุยา
กถาสลฺลาปํ สุตฺวา อากาเสนาคนฺตฺวา เตสํ สนฺติเก ปญฺญตฺเต อาสเน นิสีทิตฺวา
นิโคฺรเธน อธิเชคุจฺเฉ ปุฏฺฐปญฺหํ วิสฺสชฺเชสิ, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ. ปรํ วิย
มตฺตายาติ ปรมาย มตฺตาย, อติมหนฺเตเนว ปมาเณนาติ อตฺโถ. โก หิ  ภนฺเตติ
ฐเปตฺวา อนฺธพาลํ ทิฏฺฐิคติกํ อญฺโญ ปณฺฑิตชาติโก "โก นาม ภควโต ธมฺมํ
สุตฺวา น อตฺตมโน อสฺสา"ติ วทติ. ลเภยฺยาหนฺติ อิทํ โส "จิรํ วต เม
อนิยฺยานิกปกฺเข โยเชตฺวา อตฺตา กิลมิโต,  `สุกฺขนทีตีเร นฺหายิสฺสามี'ติ
สมฺปริวตฺเตนฺเตน วิย ถุเส โกฏฺเฏนฺเตน วิย น โกจิ อตฺโถ นิปฺผาทิโต. หนฺทาหํ
อตฺตานํ โยเค โยเชสฺสามี"ติ จินฺเตนฺโต ๔- อาห.
      [๔๐๕] อถ ภควา โย อเนน ขนฺธเก ติตฺถิยปริวาโส ปญฺญตฺโต,
ยํ อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ สามเณรภูมิยํ ฐิโต "อหํ ภนฺเต อิตฺถนฺนาโม
อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ อิมสฺมึ ธมฺมวินเย อากงฺขามิ อุปสมฺปทํ สฺวาหํ ภนฺเต สํฆํ
จตฺตาโร มาเส ปริวาสํ ยาจามี"ติ ๕- อาทินา นเยน สมาทิยิตฺวา ปริวสติ, ตํ สนฺธาย
"โย โข กสฺสป อญฺญติตฺถิยปุพฺโพ"ติ อาทิมาห.
      ตตฺถ ปพฺพชฺชนฺติ วจนสิลิฏฺฐตาวเสเนว วุตฺตํ, อปริวสิตฺวาเยว หิ
ปพฺพชฺชํ ลภติ. อุปสมฺปทตฺถิเกน ปน นาติกาเลน คามปฺปเวสนาทีนิ ๖- อฏฺฐวตฺตานิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วาทีนํ วาทํ, สี. วาทานํ วาทํ.   ๒ ฉ.ม. ตปพฺรหฺมจารีติ. เอวมุปริปิ.
@๓ ฉ.ม. ตปพฺรหฺมจารี  ๔ ฉ.ม. จินฺเตตฺวา ๕ วิ.มหา. ๔/๘๖/๑๐๒  ๖ วิ.มหา. ๔/๘๗/๑๐๓
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๐.
ปูเรนฺเตน ปริวสิตพฺพํ. อารทฺธจิตฺตาติ อฏฺฐวตฺตปูรเณน ตุฏฺฐจิตฺตา, อยเมตฺถ
สงฺเขโป. วิตฺถารโต ปเนส ติตฺถิยปริวาโส สมนฺตปาสาทิกาย วินยฏฺฐกถาย
ปพฺพชฺชาขนฺธกวณฺณนาย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. อปิจ เมตฺถาติ อปิจ เม
เอตฺถ. ปุคฺคลเวมตฺตตา วิทิตาติ ปุคฺคลนานตฺตํ วิทิตํ. "อยํ ปุคฺคโล
ปริวาสารโห, อยํ น ปริวาสารโห"ติ อิทํ มยฺหํ ปากฏนฺติ ทสฺเสติ. ตโต กสฺสโป
จินฺเตสิ "อโห  อจฺฉริยํ พุทฺธสาสนํ, ยตฺถ เอวํ ฆํสิตฺวา โกฏฺเฏตฺวา ยุตฺตเมว
คณฺหนฺติ, อยุตฺตํ ฉฑฺเฑนฺตี"ติ, ตโต สุฏฺฐุตรํ ปพฺพชฺชาย สญฺชาตุสฺสาโห "สเจ
ภนฺเต"ติ อาทิมาห.
      อถ โข ภควา ตสฺส ติพฺพจฺฉนฺทตํ วิทิตฺวา "น กสฺสโป ปริวาสํ
อรหตี"ติ อญฺญตรํ ภิกฺขุํ  อามนฺเตสิ "คจฺฉ ภิกฺขุ กสฺสปํ นฺหาเปตฺวา
ปพฺพาเชตฺวา อาเนหี"ติ. โส ตถา กตฺวา ตํ ปพฺพาเชตฺวา ภควโต  สนฺติกํ
อาคมาสิ. ภควา ตํ คณมชฺเฌ นิสีทิตฺวา อุปสมฺปาเทสิ เตน วุตฺตํ "อลตฺถ โข
อเจโล กสฺสโป ภควโต สนฺติเก ปพฺพชฺชํ, อลตฺถ อุปสมฺปทนฺ"ติ.
อจิรูปสมฺปนฺโนติ อุปสมฺปนฺโน หุตฺวา อจิรเมว. ๑- วูปกฏฺโฐติ วตฺถุกามกิเลสกาเมหิ
กาเยน เจว จิตฺเตน จ วูปกฏฺโฐ. อปฺปมตฺโตติ กมฺมฏฺฐาเน สตึ อวิชหนฺโต.
อาตาปีติ กายิกเจตสิกสงฺขาเตน วิริยาตาเปน อาตาปี. ปหิตตฺโตติ กาเย จ ชีวิเต
จ อนเปกฺขตาย เปสิตจิตฺโต วิสฺสฏฺฐอตฺตภาโว. ยสฺสตฺถายาติ ยสฺส อตฺถาย.
กุลปุตฺตาติ อาจารกุลปุตฺตา. สมฺมเทวาติ เหตุนาว การเณเนว. ตทนุตฺตรนฺติ ตํ
อนุตฺตรํ. พฺรหฺมจริยปริโยสานนฺติ มคฺคพฺรหฺมจริยสฺส ปริโยสานภูตํ อรหตฺตผลํ,
ตสฺส หิ อตฺถาย กุลปุตฺตา ปพฺพชฺชนฺติ. ทิฏเฐว ธมฺเมติ  อิมสฺมึเยว อตฺตภาเว.
สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวาติ อตฺตนาเยว ปญฺญาย ปจฺจกฺขํ กตฺวา, อปรปจฺจยํ
กตฺวาติ อตฺโถ. อุปสมฺปชฺช วิหรตีติ ปาปุณิตฺวา สมฺปาเทตฺวา วิหาสิ, เอวํ
วิหรนฺโตปิ ๒- ขีณา  ชาติ ฯเปฯ อพฺภญฺญาสีติ.
      เอวมสฺส ปจฺจเวกฺขณภูมึ ทสฺเสตฺวา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปตุํ
"อญฺญตโร โข ปนายสฺมา กสฺสโป อรหตํ อโหสี"ติ วุตฺตํ. ตตฺถ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นจิรเมว             ๒ ฉ.ม. วิหรนฺโต จ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๐๑.
อญญฺตโรติ เอโก. อรหตนฺติ อรหนฺตานํ, ภควโต สาวกานํ อรหนฺตานํ
อพฺภนฺตโร อโหสีติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย. ยํ ยํ ปน อนฺตรนฺตรา น วุตฺตํ, ตํ
ตํ ตตฺถ ตตฺถ วุตฺตตฺตา ปากฏเมวาติ.
                  อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย
                     มหาสีหนาทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                              อฏฺฐมํ.
                         ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้า ๒๙๗-๓๐๑.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=7779&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=7779&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=260
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=5295
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=4073
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=4073
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๙
http://84000.org/tipitaka/read/?index_9