บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๔

หน้าที่ ๓๒๖.

อถ ชานนฺโต วิย ยํกิญฺจิ กเถสฺสามิ, อยํ เม ภิกฺขุ เวยฺยากรเณน อนารทฺธจิตฺโต วาทํ อาโรเปสฺสติ. "อหมสฺมิ ภิกฺขุ พฺรหฺมา"ติ อาทีนิ ปน เม ภณนฺตสฺส น โกจิ วจนํ สทฺหหิสฺสติ, ยนฺนูนาหํ วิกฺเขปํ กตฺวา อิมํ ภิกฺขุํ สตฺถุ สนฺติกํเยว เปเสยฺยนฺติ จินฺเตตฺวา "อหมสฺมิ ภิกฺขุ พฺรหฺมา"ติ อาทิมาห. [๔๙๕-๔๙๖] เอกมนฺตํ อปเนตฺวาติ กสฺมา เอวมกาสิ? กุหกตฺตา. พหิทฺธา ปริเยฏฺฐินฺติ เตลตฺถิโก วาลิกํ นิปฺปีฬิยมาโน วิย ยาว พฺรหฺมโลกา พหิทฺธา ปริเยสนํ อาปชฺชสิ. [๔๙๗] สกุณนฺติ กากํ วา กุลลํ วา. น โข เอโส ภิกฺขุ ปโญฺห เอวํ ปุจฺฉิตพฺโพติ อิทํ ภควา ยสฺมา ปเทเสเนว ^๑- ปโญฺห ปุจฺฉิตพฺโพ, อยญฺจ โข ภิกฺขุ อนุปาทินฺนเกปิ คเหตฺวา นิปฺปเทสโต ปุจฺฉติ, ตสฺมา ปฏิเสเธติ. อาจิณฺณํ กิเรตํ พุทฺธานํ, ปุจฺฉามูฬฺหสฺส ชนสฺส ปุจฺฉาย โทสํ ทสฺเสตฺวา ปุจฺฉํ สิกฺขาเปตฺวา ปจฺฉาวิสฺสชฺชนํ. กสฺมา? ปุจฺฉิตุํ อชานิตฺวา ปริปุจฺฉนฺโต ทุพฺพิญฺญาปโย โหติ. [๔๙๘] ปญฺหํ สิกฺขาเปนฺโต ปน กตฺถ "อาโป จา"ติ อาทิมาห. ตตฺถ น คาธตีติ น ปติฏฺฐาติ, อิเม จตฺตาโร มหาภูตา กึ อาคมฺม อปฺปติฏฺฐา ภวนฺตีติ อตฺโถ. อุปาทินฺนํเยว สนฺธาย ปุจฺฉติ. ^๒- ทีฆญฺจ รสฺสญฺจาติ สญฺฐานวเสน อุปาทารูปํ วุตฺตํ. อณุํ ถูลนฺติ ขุทฺทกํ วา มหนฺตํ วา, อิมินาปิ อุปาทารูเป วณฺณมตฺตเมว กถิตํ. สุภาสุภนฺติ สุภญฺจ อสุภญฺจ อุปาทารูปเมว กถิตํ. กึ ปน อุปาทารูปํ สุภํ อสุภนฺติ อตฺถิ? นตฺถิ. อิฏฺฐานิฏฺฐารมฺมณํ ปเนวํ กถิตํ. นามญฺจ รูปญฺจาติ นามญฺจ ทีฆาทิเภทํ รูปญฺจ. อุปรุชฺฌตีติ นิรุชฺฌติ, กึ อาคมฺม อเสสเมตํ นปฺปวตฺตตีติ. [๔๙๙] เอวํ ปุจฺฉิตพฺพํ สิยาติ ปุจฺฉํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ วิสฺสชฺชนํ ทสฺเสนฺโต ตตฺร เวยฺยากรณํ ภวตีติ วตฺวา "วิญฺญาณนฺ"ติ อาทิมาห. ตตฺถ วิญฺญาตพฺพนฺติ วิญฺญาณํ, นิพฺพานสฺเสตํ นามํ, ตเทตํ นิทสฺสนาภาวโต อนิทสฺสนํ. อุปฺปาทนฺโต วา วยนฺโต วา ฐิตสฺส อญฺญถตฺตอนฺโต วา เอตสฺส @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ปเทเสเนส ^๒ สี. ปุจฺฉา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๗.

นตฺถีติ อนนฺตํ. ปภนฺติ ปปํ. เอตํ กิร ติตฺถสฺส นามํ, ตญฺหิ ปปนฺติ เอตฺถาติ ปปํ, ปการสฺส ปน ภกาโร กโต. สพฺพโต ปภมสฺสาติ สพฺพโตปภํ. นิพฺพานสฺส กิร ยถา มหาสมุทฺทสฺส ยโต ยโต โอตริตุกามา โหนฺติ, ตํตเทว ติตฺถํ, อติตฺถํ นาม นตฺถิ. เอวเมว อฏฺฐตฺตึสาย กมฺมฏฺฐาเนสุ เยน เยน มุเขน นิพฺพานํ โอตริตุกามา โหนฺติ, ตํ ตเทว ติตฺถํ, นิพฺพานสฺส อติตฺถํ นาม กมฺมฏฺฐานํ นตฺถิ. เตน วุตฺตํ "สพฺพโตปภนฺ"ติ. เอตฺถ อาโป จาติ เอตฺถ นิพฺพาเน อิทํ นิพฺพานํ อาคมฺม สพฺพเมตํ "อาโป"ติ อาทินา นเยน วุตฺตํ อุปาทินฺนกธมฺมชาตํ นิรุชฺฌติ, อปฺปวตฺตํ โหตีติ. อิทานิสฺส นิรุชฺฌนุปายํ ทสฺเสนฺโต "วิญฺญาณสฺส นิโรเธน เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌตี"ติ ^๑- อาห. ตตฺถ "วิญฺญาณนฺติ จริมกวิญฺญาณํปิ อภิสงฺขารวิญฺญาณํปิ. จริมกวิญฺญาณสฺสาปิ หิ นิโรเธน เอตฺเถตํ อุปรุชฺฌติ. วิชฺฌาตทีปสิขา วิย อปณฺณตฺติกภาวํ ยาติ. อภิสงฺขารวิญฺญาณสฺสาปิ อนุปฺปาทนิโรเธน อนุปฺปาทวเสน อุปรุชฺฌติ. ยถาห "โสตาปตฺติมคฺคญาเณน อภิสงฺขารวิญฺญาณสฺส นิโรเธน ฐเปตฺวา สตฺต ภเว อนมตคฺเค สํสาเร เย อุปฺปชฺเชยฺยุํ นามญฺจ รูปญฺจ เอตฺเถเต นิรุชฺฌนฺตี"ติ สพฺพํ จูฬนิทฺเทเส ^๑- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย เกวฏฺฏสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. เอกาทสมํ. ------------------- @เชิงอรรถ: ^๑-๑ ขุ. จูฬ. ๓๐/๘๕/๒๑ อชิตมาณวปุจฺฉานิทฺเทส (สยา)

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔ หน้า ๓๒๖-๓๒๗. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=4&A=8526&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=8526&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=338 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=7317 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=5428 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=5428 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๙ http://84000.org/tipitaka/read/?index_9