บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๔๕

หน้าที่ ๔๒๑.

ตีหิ การเณหิ วินสฺสติ. ตตฺถ วาเตน วินสฺสนฺเต วาตวินาสนํ สีตลํ เภสชฺชํ เทติ. ปาณเกหิ วินสฺสนฺเต ปาณกานํ ปฏิกมฺมํ กโรติ. กมฺมุนา วินสฺสนฺเต ปน พุทฺธาปิ ปฏิพาหิตุํ น สกฺโกนฺติ. ตสฺมา น ตํ อิธ คหิตํ. สาลากิยนฺติ สลากเวชฺชกมฺมํ. สลฺลกตฺติยนฺติ สลฺลกตฺตเวชฺชกมฺมํ. กายติกิจฺฉนฺติ มูลเภสชฺชาทีนิ โยเชตฺวา กายติกิจฺฉเวชฺชกมฺมํ. ภูติยนฺติ ภูตเวชฺชกมฺมํ. โกมารกเวชฺชนฺติ ^๑- โกมารกเวชฺชกมฺมํ. กุหาติ วิมฺหาปกา. ถทฺธาติ ทารุกฺขณฺฑํ วิย ถทฺธสรีรา. ลปาติ ปจฺจยปฏิพทฺธวจนกา. สิงฺคีติ มณฺฑนปกติกา. อุนฺนฬาติ อุคฺคตมานนฬา. อสมาหิตาติ อุปจารปฺปนาสมาธิวิรหิตา. น คเณฺหยฺยาติอาทีสุ อุทฺเทสคฺคหณวเสน น คเณฺหยฺย. สชฺฌายวเสน น อุคฺคเณฺหยฺย. จิตฺเต ฐปนวเสน น ธาเรยฺย. สมีปํ กตฺวา ฐปนวเสน น อุปธาเรยฺย. อุปปริกฺขาวเสน น อุปลกฺเขยฺย. อญฺเญสํ วาจนวเสน นปฺปโยเชยฺย. [๑๖๓] เปสุเณยฺยนฺติ ^๒- เปสุญฺญํ. เสสนิทฺเทโส จ วุตฺตตฺโถเยว. [๑๖๔] กยวิกฺกเยติ ปญฺจหิ สหธมฺมิเกหิ สทฺธึ วญฺจนวเสน วา อุทยปตฺถนาวเสน วา น ติฏฺเฐยฺย. อุปวาทํ ภิกฺขุ น กเรยฺยาติ อุปวาทกเร กิเลเส อนิพฺพตฺเตนฺโต อตฺตนิ ปเรหิ สมณพฺราหฺมเณหิ อุปวาทํ น ชเนยฺย. คาเม จ นาภิสชฺเชยฺยาติ คาเม จ คิหิสํสคฺคาทีหิ นาภิสชฺเชยฺย. ลาภกมฺยา ชนํ น ลปเยยฺยาติ ลาภกมฺยตาย ^๓- ชนํ น ลปเยยฺย. เย กยวิกฺกยา วินเย ปฏิกฺขิตฺตาติ เย ทานปฏิคฺคหณวเสน กยวิกฺกยสิกฺขาปเท ^๔- น วฏฺฏตีติ ปฏิกฺขิตฺตา, อิธาธิปฺเปตํ กยวิกฺกยํ ทสฺเสตุํ "ปญฺจนฺนํ สทฺธึ ปตฺตํ วา จีวรํ วา"ติอาทิมาห. ตตฺถ ปญฺจนฺนํ สทฺธินฺติ ปญฺจหิ สหธมฺมิเกหิ สห. ปญฺจ สหธมฺมิกา นาม ภิกฺขุภิกฺขุนีสิกฺขมานสามเณรสามเณริโย. วญฺจนิยํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. โกมารภจฺจนฺติ ^๒ ฉ.ม. เปสุณิยนฺติ ^๓ ฉ.ม. ลาภกามตาย ^๔ วิ.มหาวิ. @๒/๕๙๓/๖๕

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๒.

วาติ ปฏิรูปกํ ทสฺเสตฺวา วญฺจนิยํ วา. อุทยํ วา ปตฺถยนฺโตติ วุฑฺฒึ ปตฺเถนฺโต วา. ปริวตฺเตตีติ ปริวตฺตนํ กโรติ. อิทฺธิมนฺโตติ อิชฺฌนปฺปภาววนฺโต. ทิพฺพจกฺขุกาติ ทิพฺพสทิสญาณจกฺขุกา. อถ วา ทิพฺพวิหารสนฺนิสฺสเยน ลทฺธญาณจกฺขุกา. ปรจิตฺตวิทุโนติ อตฺตโน จิตฺเตน ปเรสํ จิตฺตชานนกา. เต ทูรโตปิ ปสฺสนฺตีติ เอกโยชนโตปิ ^๑- โยชนสตโตปิ โยชนสหสฺสโตปิ ^๒- โยชนสตสหสฺสโตปิ จกฺกวาฬโตปิ เทฺวตีณิจตฺตาริปญฺจทสวีสติ- จตฺตาลีสสหสฺสโตปิ ตโต อติเรกโตปิ จกฺกวาฬโต ปสฺสนฺติ ทกฺขนฺติ. อาสนฺนาปิ น ทิสฺสนฺตีติ สมีเป ฐิตาปิ นิสินฺนาปิ น ปญฺญายนฺติ. เจตสาปิ จิตฺตํ ปชานนฺตีติ อตฺตโน จิตฺเตนปิ ปเรสํ จิตฺตํ ปชานนฺติ. เทวตาปิ โข สนฺติ อิทฺธิมนฺตินิโยติ เทวตาปิ เอวํ สํวิชฺชนฺติ อิชฺฌนปฺปภาววนฺตินิโย. ปรจิตฺตวิทุนิโยติ ปเรสํ จิตฺตํ ชานนฺติโย. โอฬาริเกหิ วา กิเลเสหีติ กายทุจฺจริตาทิเกหิ วา อุปตาเปหิ. มชฺฌิเมหิ วาติ กามวิตกฺกาทิเกหิ วา. สุขุเมหิ วาติ ญาติวิตกฺกาทิเกหิ วา. กายทุจฺจริตาทโย กมฺมปถวเสน, กามวิตกฺกาทโย วฏฺฏมูลกกิเลสวเสน เวทิตพฺพา. ญาติวิตกฺกาทีสุ "มยฺหํ ญาตโย สุขชีวิโน สมฺปตฺติยุตฺตา"ติ เอวํ ปญฺจกามคุณสนฺนิสฺสิเตน เคหสนฺนิสฺสิตเปเมน ญาตเก อารพฺภ อุปฺปนฺนวิตกฺโก ญาติวิตกฺโก. "มยฺหํ ญาตโย ขยํ คตา วยํ คตา สทฺธา ปสนฺนา"ติ เอวํ ปวตฺโต ปน ญาติวิตกฺโก นาม น โหติ. "อมฺหากํ ชนปโท สุภิกฺโข สมฺปนฺนสสฺโส"ติ ตุฏฺฐมานสสฺส เคหสฺสิตเปมวเสเนว อุปฺปนฺนวิตกฺโก ชนปทวิตกฺโก นาม. "อมฺหากํ ชนปเท มนุสฺสา สทฺธา ปสนฺนา ขยํ คตา วยํ คตา"ติ เอวํ ปวตฺโต ปน ชนปทวิตกฺโก นาม น โหติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ม. เอกโยชนโตปิ ทสโยชนโตปิ ^๒ ม. โยชนสหสฺสโตปิ โยชนทสสหสฺสโตปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๓.

อมรตฺตาย วิตกฺโก, อมโร วา วิตกฺโกติ อมรวิตกฺโก. ตตฺถ อุกฺกุฏิกปฺปธานาทีหิ ทุกฺเข นิชิณฺเณ ^๑- สมฺปราเย อตฺตา สุขี โหติ. อมโรติ ทุกฺกรการิกํ กโรนฺตสฺส ตาย ทุกฺกรการิกาย ปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก อมรตฺตาย วิตกฺโก นาม. ทิฏฺฐิคติโก ปน "สสฺสตํ วเทสี"ติอาทีนิ ปุฏฺโฐ "เอวนฺติปิ เม โน, ตถาติปิ เม โน, อญฺญถาติปิ เม โน, โนติปิ เม โน, โน โนติปิ เม โน"ติ วิกฺเขปํ อาปชฺชติ, ตสฺส โส ทิฏฺฐิคตปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก, ยถา อมโร นาม มจฺโฉ อุทเก คเหตฺวา มาเรตุํ น สกฺกา, อิโต จิโต จ ธาวติ คาหํ น คจฺฉติ, เอวเมว เอกสฺมึ ปกฺเข อสณฺฐหนโต น มรตีติ อมโร นาม โหติ, ตํ ทุวิธมฺปิ เอกโต กตฺวา "อมรวิตกฺโก"ติ วุตฺตํ. ปรานุทฺทยตาปฏิสญฺญุตฺโตติ อนุทฺทยตาปฏิรูปเกน เคหสฺสิตเปเมน ปฏิสํยุตฺโต. อุปฏฺฐาเกสุ นนฺทเกสุ โสจนฺเตสุ จ เตหิ สทฺธึ ทฺวิคุณํ ^๒- นนฺทติ ทฺวิคุณํ โสจติ, เตสุ สุขิเตสุ ทฺวิคุณํ สุขิโต โหติ, ทุกฺขิเตสุ ทฺวิคุณํ ทุกฺขิโต โหติ. อุปฺปนฺเนสุ กิจฺจกรณีเยสุ อตฺตนา โวโยคํ อาปชฺชติ. ตานิ ตานิ กิจฺจานิ สาเธนฺโต ปญฺญตฺตึ วีติกฺกมติ, สลฺเลขํ โกเปติ. โย ตสฺมึ สํสฏฺฐวิหาเร ตสฺมึ วา โวโยคาปชฺชเน เคหสฺสิโต วิตกฺโก, อยํ ปรานุทฺทยตาปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก นาม. ลาภสกฺการสิโลกปฏิสญฺญุตฺโตติ จีวราทิลาเภน เจว สกฺกาเรน จ กิตฺติสทฺเทน จ สทฺธึ อารมฺมณกรณวเสน ปฏิสํยุตฺโต. อนวญฺญตฺติปฏิสญฺญุตฺโตติ "อโห วต มํ ปเร น อวชาเนยฺยุํ, น โจเทตฺวา วิเหเฐตฺวา ^๓- กเถยฺยุนฺ"ติ เอวํ อนวญฺญาตภาวปตฺถนาย สทฺธึ อุปฺปชฺชนกวิตกฺโก. โส ตสฺมึ "มา มํ ปเร อวชานึสู"ติ อุปฺปนฺนจิตฺเต ^๔- ปญฺจกามคุณสงฺขาตเคหนิสฺสิโต หุตฺวา อุปฺปนฺนวิตกฺโก อนวญฺญตฺติปฏิสํยุตฺโต วิตกฺโก. @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,ม.,ก. นิทฺทุกฺเข นิชฺชิณฺเณ ^๒ ฉ.ม. ทิคุณํ. เอวมุปริปิ @^๓ ฉ.ม. โสเธตฺวา วิโสเธตฺวา ^๔ ฉ.ม. อุปฺปนฺเน วิตกฺเก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๔.

ตตฺร ตตฺร สชฺชตีติ เตสุ เตสุ อารมฺมเณสุ ลคฺคติ. ตตฺร ตตฺร คณฺหาตีติ วุตฺตปฺปการํ อารมฺมณํ ปวิสติ. พชฺฌตีติ เตหิ เตหิ อารมฺมเณหิ สทฺธึ พชฺฌติ เอกีภวติ. อนยพฺยสนนฺติ ตตฺถ ตตฺถ อวุฑฺฒึ วินาสํ. อาปชฺชตีติ ปาปุณาติ. อามิสจกฺขุกสฺสาติ จีวราทิอามิสโลลสฺส. โลกธมฺมครุกสฺสาติ โลกุตฺตรธมฺมํ มุญฺจิตฺวา รูปาทิโลกธมฺมเมว ครุํ กตฺวา จรนฺตสฺส. อาลปนาติ วิหารํ อาคเต มนุสฺเส ทิสฺวา "กิมตฺถาย โภนฺโต อาคตา, กึ ภิกฺขู นิมนฺเตตุํ, ยทิ เอวํ คจฺฉถ, อหํ ปจฺฉโต ภิกฺขู คเหตฺวา อาคจฺฉามี"ติ เอวํ อาทิโตว ลปนา. อถ วา อตฺตานํ อุปเนตฺวา "อหํ ติสฺโส, มยิ ราชา ปสนฺโน, มยิ อสุโก จ อสุโก จ ราชมหามตฺโต ปสนฺโน"ติ เอวํ อตฺตุปนายิกา ลปนาติ อาลปนา. ลปนาติ ปุฏฺฐสฺส สโต วุตฺตปฺปการเมว ลปนํ. สลฺลปนาติ คหปติกานํ อุกฺกณฺฐเน ภีตสฺส โอกาสํ ทตฺวา สุฏฺฐุ ลปนา. อุลฺลปนาติ "มหากุฏุมฺพิโก มหานาวิโก มหาทานปตี"ติ เอวํ อุทฺธํ กตฺวา ลปนา. สมุลฺลปนาติ สพฺพโต ภาเคน อุทฺธํ กตฺวา ลปนา. อุนฺนหนาติ "อุปาสกา ปุพฺเพ อีทิเส กาเล นวทานํ เทถ, อิทานิ กึ น เทถา"ติ เอวํ ยาว "ทสฺสาม ภนฺเต, โอกาสํ น ลภามา"ติอาทีนิ วทนฺติ, ตาว อุทฺธํ ^๑- นหนา, เวฐนาติ วุตฺตํ โหติ. อถ วา อุจฺฉุหตฺถํ ทิสฺวา "กุโต อาภตํ อุปาสกา"ติ ปุจฺฉติ. อุจฺฉุเขตฺตโต ภนฺเตติ. กึ ตตฺถ อุจฺฉุ มธุรนฺติ. ขาทิตฺวา ภนฺเต ชานิตพฺพนฺติ. น อุปาสกา "ภิกฺขุสฺส อุจฺฉุํ เทถา"ติ วตฺตุํ วฏฺฏตีติ ยา เอวรูปา นิพฺเพเฐนฺตสฺสาปิ นิเวฐนกกถา, สา อุนฺนหนา. สพฺพโต ภาเคน ปุนปฺปุนํ อุนฺนหนา สมุนฺนหนา. อุกฺกาจนาติ "เอตํ กุลํ มํเยว ชานาติ, สเจ เอตฺถ เทยฺยธมฺโม อุปฺปชฺชติ, มยฺหํเยว เทตี"ติ เอวํ อุกฺขิปิตฺวา กาจนา อุกฺกาจนา, อุทฺทีปนาติ วุตฺตํ โหติ. สพฺพโต ภาเคน ปน ปุนปฺปุนํ อุกฺกาจนา สมุกฺกาจนา. อนุปฺปิยภาณิตาติ ปจฺจยวเสน ปุนปฺปุนํ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อุทฺธํ อุทฺธํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๕.

ปิยวจนภณนา. สณฺหวาจตาติ มุทุวจนตา. สขิลวาจตาติ มนฺทปฺปมาณยุตฺตวจนตา, สิถิลวจนตา วา. เมตฺตวาจกตาติ ^๑- อลฺลียวจนตา. อผรุสวาจตาติ มธุรวจนตา. โปราณํ ^๒- มาตาเปตฺติกนฺติ ปุเร อุปฺปนฺนํ มาตาปิตูนํ สนฺตกํ. อนฺตรหิตนฺติ ปฏิจฺฉนฺนํ ติโรภูตํ. ญายามีติ ปากโฏ โหมิ. อสุกสฺส กุลูปโกติ อสุกสฺส อมจฺจสฺส กุลปยิรุปาสโก. อสุกายาติ อสุกาย อุปาสิกาย. มํ อุสฺสชฺชิตฺวาติ ^๓- มํ วิสฺสชฺชิตฺวา. [๑๖๕] ปยุตฺตนฺติ จีวราทีหิ สมฺปยุตฺตํ, ตทตฺถํ วา ปโยชิตํ. อิมิสฺสา คาถาย นิทฺเทโส สพฺโพ เหฏฺฐา วุตฺตนโยว. [๑๖๖] โมสวชฺเช น นิยฺเยถาติ มุสาวาเท น นิยฺเยถ. ชีวิเตนาติ ชีวิกาย. สโฐติ อสนฺตคุณทีปนโต น สมฺมา ภาสิตา. สพฺพโต ภาเคน สโฐ ปริสโฐ. ยํ ตตฺถาติ ยํ ตสฺมึ ปุคฺคเล. สฐนฺติ อสนฺตคุณทีปนํ เกราฏิยํ. สฐตาติ สฐากาโร. สาเฐยฺยนฺติ สฐภาโว. กกฺกรตาติ ปทุมนาฬสฺส วิย อปรามสนกฺขโม ผรุสภาโว. กกฺกริยนฺติปิ ตสฺเสว เววจนํ. ปริกฺขตฺตตา ปาริกฺขตฺติยนฺติ ปททฺวเยน นิขณิตฺวา ฐปิตํ วิย ทฬฺหเกราฏิยํ วุตฺตํ. เกจิ ปน "กกฺกรตาติ สมฺภาวยิตฺวา วจนํ. กกฺกริยนฺติ สมฺภาวยิตฺวา วจนภาโว. ปริกฺขตฺตตาติ อลงฺกรณากาโร. ปาริกฺขตฺติยนฺติ อลงฺกรณภาโว"ติ อตฺถํ วณฺณยนฺติ. อิทํ วุจฺจตีติ อิทํ อตฺตโน อวิชฺชมานคุณปฺปกาสนลกฺขณํ สาเฐยฺยํ นาม วุจฺจติ. เยน สมนฺนาคตสฺส ปุคฺคลสฺส กุจฺฉึ วา ปิฏฺฐึ วา ชานิตุํ น สกฺกา. "วาเมน สูกโร โหติ ทกฺขิเณน อชามิโค สเรน เอฬโก ^๔- โหติ วิสาเณน ชรคฺคโว"ติ ^๕- เอวํ วุตฺตยกฺขสูกรสทิโส โหติ. อติมญฺญตีติ อติกฺกมิตฺวา มญฺญติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สิถิลวาจตาติ ^๒ ฉ.ม. ปุราณํ ^๓ ฉ.ม. มํ อุชฺฌิตฺวาติ @^๔ ฉ.ม. เนฬโก ^๕ ที.อ. ๒/๒๖๙, อภิ.อ. ๒/๕๓๔

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๖.

กึ ปนายํ พหุลาชีโวติ อยํ ปน ปุคฺคโล โก นาม พหุลาชีวโก. สพฺพํ สมฺภกฺเขตีติ ลทฺธํ ลทฺธํ สพฺพํ ขาทติ. อปฺปปุญฺโญติ มนฺทปุญฺโญ. อปฺเปสกฺโขติ ปริวารวิรหิโต. ปญฺญาสมฺปนฺโนติ สมฺปนฺนปญฺโญ ปริปุณฺณปญฺโญ. ปญฺหํ วิสฺสชฺเชตีติ ปญฺหํ กเถติ พฺยากโรติ. [๑๖๗] สุตฺวา ทูสิโต ^๑- พหุํ วาจํ, สมณานํ วา ปุถุชนานนฺติ ฆฏฺฏิโต ^๒- ปเรหิ เตสํ สมณานํ วา ขตฺติยาทิเภทานํ วา อญฺเญสํ ปุถุชนานํ พหุมฺปิ อนิฏฺฐวาจํ สุตฺวา. น ปฏิวชฺชาติ น ปฏิวเทยฺย. กึการณา? น หิ สนฺโต ปฏิเสนึ กโรนฺติ. กกฺขเฬนาติ ทารุเณน. สนฺโตติ นิพฺพุตกิเลสา. ปฏิเสนินฺติ ปฏิสตฺตุํ. ปฏิมลฺลนฺติ ปฏิโยธํ. ปฏิกณฺฏกนฺติ ปฏิเวรึ. ปฏิปกฺขนฺติ กิเลสปฏิปกฺขํ, กิเลสวเสน สงฺคํ น กโรนฺตีติ อตฺโถ. [๑๖๘] เอตญฺจ ธมฺมมญฺญายาติ สพฺพเมตํ ยถาวุตฺตํ ธมฺมํ ญตฺวา. วิจินนฺติ วิจินนฺโต. สนฺตีติ นิพฺพุตึ ญตฺวาติ นิพฺพุตึ ราคาทีนํ สนฺตีติ ญตฺวา. สมญฺจาติ กายสุจริตาทึ. วิสมญฺจาติ กายทุจฺจริตาทึ. ปถญฺจาติ ทสกุสลกมฺมปถํ. วิปถญฺจาติ ทสอกุสลกมฺมปถํ. สาวชฺชญฺจาติ อกุสลญฺจ. อนวชฺชญฺจาติ กุสลญฺจ. หีนปฺปณีตกณฺหสุกฺกวิญฺญูครหิตวิญฺญูปสตฺถนฺติ อิทมฺปิ กุสลากุสลเมว. ตตฺถ กายสุจริตาทิ สมกรณโต สมํ. กายทุจฺจริตาทิ วิสมกรณโต วิสมํ. ทสกุสลกมฺมปถา สุคติคมนปถตฺตา ปถํ. ทสอกุสลกมฺมปถา สุคติคมนปฏิปกฺขตฺตา อปายคมนปถตฺตา วิปถํ. อกุสลํ สโทสตฺตา สาวชฺชํ. กุสลํ นิทฺโทสตฺตา อนวชฺชํ. ตถา โมเหน วา โทสโมเหน วา โลภโมเหน วา สมฺปยุตฺตตฺตา หีนํ. อโลภอโทสอโมหสมฺปยุตฺตตฺตา ปณีตํ. กณฺหวิปากตฺตา กณฺหํ. สุกฺกวิปากตฺตา สุกฺกํ. พุทฺธาทีหิ วิญฺญูหิ ครหิตตฺตา วิญฺญูครหิตํ. เตหิ เอว โถมิตตฺตา วิญฺญูปสตฺถนฺติ ญาตพฺพํ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. รุสิโต. เอวมุปริปิ ^๒ ฉ.ม. รุสิโต ฆฏฺฏิโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๔๒๗.

[๑๖๙] กึการณา นปฺปมชฺเชยฺย อิติ เจ:- อภิภู หิ โสติ คาถา. ตตฺถ อภิภูติ รูปาทีนํ อภิภวิตา. อนภิภูโตติ เตหิ อนภิภูโต. สกฺขิธมฺมํ อนีติหมทสฺสีติ ^๑- ปจฺจกฺขเมว อนีติหํ ธมฺมํ อทฺทกฺขิ. สทา นมสฺสมนุสิกฺเขติ สทา นมสฺสนฺโต ติสฺโส สิกฺขาโย สิกฺเขยฺย. เกหิจิ กิเลเสหีติ เกหิจิ ราคาทิอุปตาปกเรหิ กิเลเสหิ. อภิโภสิ เนติ เต กิเลเส อภิภวิ. เสสํ สพฺพตฺถ ปากฏเมว. เกวลํ ปน เอตฺถ "จกฺขูหิ เนว โลโล"ติอาทีหิ อินฺทฺริยสํวโร, "อนฺนานมโถ ปานานนฺ"ติอาทีหิ สนฺนิธิปฏิกฺเขปมุเขน ปจฺจยปฏิเสวนสีลํ, เมถุนโมสวชฺช- เปสุณิยาทีหิ ^๒- ปาติโมกฺขสํวรสีลํ, "อาถพฺพณํ สุปินํ ลกฺขณนฺ"ติอาทีหิ อาชีวปาริสุทฺธิสีลํ, "ฌายี น ปาทโลลสฺสา"ติ ^๓- อิมินา สมาธิ, "วิจินํ ภิกฺขู"ติ อิมินา ปญฺญา, "สทา สโต สิกฺเข"ติ อิมินา ปน สงฺเขปโต ติสฺโสปิ สิกฺขา, "อถาสเนสุ สยเนสุ, อปฺปสทฺเทสุ ภิกฺขุ วิหเรยฺย, นิทฺทํ น พหุลีกเรยฺยา"ติอาทีหิ สีลสมาธิปฺปญฺญานํ อุปการสงฺคณฺหนวิโนทนานิ ^๔- วุตฺตานีติ. เอวํ ภควา นิมฺมิตสฺส ปริปุณฺณปฏิปทํ วตฺวา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐาเปสิ, เทสนาปริโยสาเน ปุราเภทสุตฺเต ^๕- วุตฺตสทิโสเยวาภิสมโย อโหสีติ. สทฺธมฺมปชฺโชติกาย มหานิทฺเทสฏฺฐกถาย ตุวฏกสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา. จุทฺทสมํ. ----------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. สิกฺขิธมฺมมนีติหมทฺทสีติ ^๒ ก. โมสวชฺเชน นิยฺเยถาติ ^๓ ก. ฌายี อสฺสาติ @^๔ ฉ.ม. อุปการานุปการสงฺคณฺหนวิโนทนานิ ^๕ ขุ.มหา. ๒๙/๓๗๔/๒๕๑ (สฺยา)

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๕ หน้า ๔๒๑-๔๒๗. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=45&A=9704&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=45&A=9704&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=29&i=699 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=29&A=7639 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=29&A=8220 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=29&A=8220 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๒๙ http://84000.org/tipitaka/read/?index_29