ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๖ ภาษาบาลีอักษรไทย นิทฺ.อ.๒ (สทฺธมฺมปชฺ.)

หน้าที่ ๑๓๓.

[๑๔๐] ทสเม อฏฺฐานตนฺติ อฏฺฐานํ ตํ, อการณํ ตนฺติ วุตฺตํ โหติ. อนุนาสิกสฺส โลโป กโต "อริยสจฺจาน ทสฺสนนฺ"ติอาทีสุ ๑- วิย. สงฺคณิการตสฺสาติ คณาภิรตสฺส. ยนฺติ การณวจนเมตํ "ยํ หิรียติ หิรียิตพฺเพนา"ติอาทีสุ ๒- วิย. ผสฺสเยติ อธิคจฺเฉ. สามยิกํ วิมุตฺตินฺติ โลกิยสมาปตฺตึ. สา หิ อปฺปิตปฺปิตสมเย เอว ปจฺจนีเกหิ วิมุจฺจนโต "สามยิกา วิมุตฺตี"ติ วุจฺจติ. ตํ สามยิกํ วิมุตฺตึ. อฏฺฐานํ ตํ, น ตํ การณํ วิชฺชติ สงฺคณิการตสฺส, เยน การเณน ผสฺสเย อิติ เอตํ อาทิจฺจพนฺธุสฺส ปจฺเจกพุทฺธสฺส วโจ นิสมฺม สงฺคณิกาย รตึ ปหาย โยนิโส ปฏิปชฺชนฺโต อธิคโตมฺหีติ อาห. เสสํ วุตฺตนยเมว. ๓- นิทฺเทเส เนกฺขมฺมสุขนฺติ ปพฺพชฺชาสุขํ. ปวิเวกสุขนฺติ กายจิตฺตอุปธิวิเวเก สุขํ. อุปสมสุขนฺติ กิเลสุปสมํ ผลสมาปตฺติสุขํ. สมฺโพธิสุขนฺติ มคฺคสุขํ. นิกามลาภีติ อตฺตโน รุจิวเสน ยถากามลาภี. อกิจฺฉลาภีติ อทุกฺขลาภี. อกสิรลาภีติ วิปุลลาภี. อสามยิกนฺติ โลกุตฺตรํ. อกุปฺปนฺติ กุปฺปวิรหิตํ อจลิตํ โลกุตฺตรมคฺคํ. ทสมํ. ทุติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------- ๓. ตติยวคฺควณฺณนา [๑๔๑] ตติยวคฺคสฺส ปฐเม ทิฏฺฐีวิสูกานีติ ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิคตานิ. ตานิ หิ มคฺคสมฺมาทิฏฺฐิยา วิสูกฏฺเฐน ๔- วิชฺฌนฏฺเฐน วิโลมฏฺเฐน จ วิสูกานิ. เอวํ ทิฏฺฐิยา วิสูกานีติ ทิฏฺฐิวิสูกานิ, ทิฏฺฐิโย เอว วา วิสูกานิ ทิฏฺฐิวิสูกานิ. อุปาติวตฺโตติ ทสฺสนมคฺเคน อติกฺกนฺโต. ปตฺโต นิยามนฺติ อวินิปาตธมฺมตาย สมฺโพธิปรายนตาย จ นิยตภาวํ อธิคโต, สมฺมตฺตนิยามสงฺขาตํ วา ปฐมมคฺคนฺติ. @เชิงอรรถ: ขุ. ขุ. ๒๕/๑๑, ๒๗๐/๔, ๓๘๖ อภิ. สงฺ. ๓๔/๓๑๐/๙๐ @ สุตฺต. อ. ๑/๑๐๓ ก. วิรุทฺธฏฺเฐน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๔.

เอตฺตาวตา ปฐมมคฺคกิจฺจนิปฺผตฺติ จ ตสฺส ปฏิลาโภ จ วุตฺโต. อิทานิ ปฏิลทฺธมคฺโคติ อิมินา เสสมคฺคปฏิลาภํ ทสฺเสติ. อุปฺปนฺนญาโณมฺหีติ อุปฺปนฺนปจฺเจกโพธิญาโณ อมฺหิ. เอเตน ผลํ ทสฺเสติ. อนญฺญเนยฺโยติ อญฺเญหิ "อิทํ สจฺจํ อิทํ สจฺจนฺ"ติ น เนตพฺโพ. เอเตน สยมฺภูตํ ทีเปติ. ปตฺเต วา ปจฺเจกโพธิญาเณ อญฺญเนยฺยตาย อภาวา สยํ วสิตํ. สมถวิปสฺสนาย วา ๑- ทิฏฺฐิวิสูกานิ อุปาติวตฺโต, อาทิมคฺเคน ปตฺโต นิยามํ, เสเสหิ ปฏิลทฺธมคฺโค, ผลญาเณน อุปฺปนฺนญาโณ, ตํ สพฺพํ อตฺตนาว อธิคโตติ อนญฺญเนยฺโย. เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ๒- น ปรเนยฺโยติ น อญฺเญหิ เนตพฺโพ. น ปรปฺปตฺติโยติ ปจฺจกฺขธมฺมตฺตา น อญฺเญหิ สทฺทหาเปตพฺโพ. น ปรปฺปจฺจโยติ น อสฺส ปโร ปจฺจโย, น ปรสฺส สทฺธาย วตฺตตีติ น ปรปจฺจโย. น ปรปฏิพทฺธคูติ น อญฺเญสํ ปฏิพทฺธญาณคมโน. ปฐมํ. [๑๔๒] ทุติเย นิลฺโลลุโปติ อโลลุปฺโป. โย หิ รสตณฺหาภิภูโต โหติ, โส ภุสํ ลุปฺปติ ปุนปฺปุนญฺจ ลุปฺปติ, เตน "โลลุปฺโป"ติ วุจฺจติ. ตสฺมา เอส ตํ ปฏิกฺขิปนฺโต อาห "นิลฺโลลุโป"ติ. นิกฺกุโหติ เอตฺถ กิญฺจาปิ ยสฺส ติวิธกุหนวตฺถุ นตฺถิ, โส "นิกฺกุโห"ติ วุจฺจติ, อิมิสฺสา ปน คาถาย มนุญฺญโภชนาทีสุ ๓- วิมฺหยมนาปชฺชนโต นิกฺกุโหติ อยมธิปฺปาโย. นิปฺปิปาโสติ เอตฺถ ปาตุมิจฺฉา ปิปาสา, ตสฺสา อภาเวน นิปฺปิปาโส, สาทุรสโลเภน โภตุกมฺยตาวิรหิโตติ อตฺโถ. นิมฺมกฺโขติ เอตฺถ ปรคุณวินาสนลกฺขโณ มกฺโข, ตสฺส อภาเวน นิมฺมกฺโข. อตฺตโน คหฏฺฐกาเล สูทสฺส, ๔- คุณมกฺขนภาวํ สนฺธาย อาห. นิทฺธนฺตกสาวโมโหติ เอตฺถ ราคาทโย ตโย กายทุจฺจริตาทีนิ จ ตีณีติ ฉ ธมฺมา ยถาสมฺภวํ อปฺปสนฺนฏฺเฐน สกภาวํ วิชหาเปตฺวา ปรภาวํ คณฺหาปนฏฺเฐน กสฏฏฺเฐน จ "กสาวา"ติ เวทิตพฺพา. ยถาห:- @เชิงอรรถ: สี., ก. อิปสฺสนาย วา สุตฺต. อ. ๑/๑๐๓ ก. มนุญฺญโต ชนาทิสุ @ ม., ก. ปรสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๕.

"ตตฺถ กตเม ตโย กสาวา? ราคกสาโว โทสกสาโว โมหกสาโว, อิเม ตโย กสาวา. ตตฺถ กตเม อปเรปิ ตโย กสาวา? กายกสาโว วจีกสาโว มโนกสาโว"ติ. ๑- เตสุ โมหํ ฐเปตฺวา ปญฺจนฺนํ กสาวานํ เตสญฺจ สพฺเพสํ มูลภูตสฺส โมหสฺส นิทฺธนฺตตฺตา นิทฺธนฺตกสาวโมโห, ติณฺณํ เอว วา กายวจีมโนกสาวานํ โมหสฺส จ นิทฺธนฺตตฺตา นิทฺธนฺตกสาวโมโห. อิตเรสุ นิลฺโลลุปตาทีหิ ราคกสาวสฺส นิมฺมกฺขตาย โทสกสาวสฺส นิทฺธนฺตภาโว สิทฺโธ เอว. นิราสโสติ นิตฺตโณฺห. สพฺพโลเกติ สกลโลเก, ตีสุ ภเวสุ ทฺวาทสสุ วา อายตเนสุ ภววิภวตณฺหาวิรหิโต หุตฺวาติ อตฺโถ. เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. อถ วา ตโยปิ ปาเท วตฺวา ๒- เอโก จเรติ เอโก จริตุํ สกฺกุเณยฺยาติ เอวมฺปิ เอตฺถ สมฺพนฺโธ กาตพฺโพ. ๓- ทุติยํ. [๑๔๓] ตติเย อยํ สงฺเขปตฺโถ:- ยฺวายํ ทสวตฺถุกาย ปาปทิฏฺฐิยา สมนฺนาคตตฺตา ปาโป. ปเรสมฺปิ อนตฺถํ ทสฺเสตีติ อนตฺถทสฺสี. กายทุจฺจริตาทิมฺหิ จ วิสเม นิวิฏฺโฐ. ตํ อตฺตกาโม กุลปุตฺโต ปาปํ สหายํ ปริวชฺชเยถ, อนตฺถทสฺสึ วิสเม นิวิฏฺฐํ. สยํ น เสเวติ อตฺตโน วเสน น เสเวยฺย. ยทิ ปน ปรวโส โหติ, กึ สกฺกา กาตุนฺติ วุตฺตํ โหติ. ปสุตนฺติ ปสฏํ, ทิฏฺฐิวเสน ตตฺถ ตตฺถ ลคฺคนฺติ อตฺโถ. ปมตฺตนฺติ กามคุเณสุ โวสฺสฏฺฐจิตฺตํ, กุสลภาวนารหิตํ วา. ตํ เอวรูปํ น เสเว น ภเช น ปยิรุปาเส, อญฺญทตฺถุ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ. นิทฺเทเส สยํ น เสเวยฺยาติ สามํ น อุปสงฺกเมยฺย. สามํ น เสเวยฺยาติ จิตฺเตนปิ น อุปสงฺกเมยฺย. น เสเวยฺยาติ น ภเชยฺย. น นิเสเวยฺยาติ สมีปมฺปิ น คจฺเฉยฺย. น สํเสเวยฺยาติ ทูเร ภเวยฺย. น ปฏิเสเวยฺยาติ ๔- ปฏิกฺกเมยฺย. ตติยํ. @เชิงอรรถ: อภิ. วิ. ๓๕/๙๒๔/๔๕๐ สี. วาเรตฺวา, ม., ก. วาเร วตฺวา @ สุตฺต. อ. ๑/๑๐๕ ฉ.ม. น ปริสํเสเวยฺยาติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๖.

[๑๔๔] จตุตฺเถ อยํ สงฺเขปตฺโถ:- พหุสฺสุตนฺติ ทุวิโธ พหุสฺสุโต ตีสุ ปิฏเกสุ อตฺถโต นิขิโล ๑- ปริยตฺติพหุสฺสุโต จ มคฺคผลวิชฺชาภิญฺญานํ ปฏิวิทฺธตฺตา ปฏิเวธพหุสฺสุโต จ. อาคตาคโม ธมฺมธโร. อุฬาเรหิ ปน กายวจีมโนกมฺเมหิ สมนฺนาคโต อุฬาโร. ยุตฺตปฏิภาโน จ มุตฺตปฏิภาโน จ ยุตฺตมุตฺตปฏิภาโน จ ปฏิภานวา. ปริยตฺติปริปุจฺฉาธิคมวเสน วา ติธา ปฏิภานวา เวทิตพฺโพ. ยสฺส หิ ปริยตฺติ ปฏิภาติ, โส ปริยตฺติปฏิภานวา. ยสฺส อตฺถญฺจ ญายญฺจ ลกฺขณญฺจ ฐานาฐานญฺจ ปริปุจฺฉนฺตสฺส ปริปุจฺฉา ปฏิภาติ, โส ปริปุจฺฉาปฏิภานวา. เยน มคฺคาทโย ปฏิวิทฺธา โหนฺติ, โส ปฏิเวธปฏิภานวา. ตํ เอวรูปํ พหุสฺสุตํ ธมฺมธรํ ภเชถ, มิตฺตํ อุฬารํ ปฏิภานวนฺตํ. ตโต ตสฺสานุภาเวน อตฺตตฺถปรตฺถอุภยตฺถเภทโต วา ทิฏฺฐธมฺมิกสมฺปรายิกปรมตฺถเภทโต วา อเนกปฺปการานิ อญฺญาย อตฺถานิ, ตโต "อโหสึ นุ โข อหํ อตีตมทฺธานนฺ"ติอาทีสุ ๒- กงฺขาฏฺฐาเนสุ วิเนยฺย กงฺขํ วิจิกิจฺฉํ วิเนตฺวา วินาเสตฺวา เอวํ กตสพฺพกิจฺโจ เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ. ๓- จตุตฺถํ. [๑๔๕] ปญฺจเม ขิฑฺฑา จ รติ จ ปุพฺเพ วุตฺตาว. กามสุขนฺติ วตฺถุกามสุขํ. วตฺถุกามาปิ หิ สุขสฺส วิสยาทิภาเวน สุขนฺติ วุจฺจนฺติ. ยถาห "อตฺถิ รูปํ สุขํ สุขานุปติตนฺ"ติ. ๔- เอวเมตํ ขิฑฺฑํ รตึ กามสุขญฺจ อิมสฺมึ โอกาสโลเก อนลงฺกริตฺวา อลนฺติ อกตฺวา "เอตปฺปการนฺ"ติ ๕- วา "สารภูตนฺ"ติ วา เอวํ อคเหตฺวา. ๖- อนเปกฺขมาโนติ เตน อนลงฺกรเณน อนเปกฺขนสีโล อปิหาลุโก นิตฺตโณฺห. วิภูสฏฺฐานาวิรโต สจฺจวาที เอโก จเรติ. ตตฺถ วิภูสา ทุวิธา อคาริกวิภูสา จ อนคาริกวิภูสา จ. ตตฺถ อคาริกวิภูสา สากฏเวฐนมาลาคนฺธาทิ, อนคาริกวิภูสา จ ปตฺตมณฺฑนาทิ. วิภูสา เอว วิภูสฏฺฐานํ, @เชิงอรรถ: สี., ม. นิจฺจโล ม.มู. ๑๒/๑๘/๑๑/, สํ.นิ ๑๖/๒๐/๒๖-๗, @ขุ.มหา. ๒๙/๕๐๙ (สฺยา) สุตฺต. อ. ๑/๑๐๗ สํ.ข. ๑๗/๖๐/๕๗ @ ฉ.ม. เอตํ ตปฺปกนฺติ ก. อคเณตฺวา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๗.

ตสฺมา วิภูสฏฺฐานา ติวิธายปิ วิรติยา วิรโต. อวิตถวจนโต สจฺจวาทีติ เอวมตฺโถ ทฏฺฐพฺโพ. ๑- ปญฺจมํ. [๑๔๖] ฉฏฺเฐ ธนานีติ มุตฺตามณิเวฬุริยสงฺขสิลาปวาฬรชตชาตรูปาทีนิ รตนานิ. ธญฺญานีติ สาลิวีหิยวโคธุมกงฺกุวรกกุทฺรูสกปฺปเภทานิ สตฺต เสสาปรณฺณานิ จ. พนฺธวานีติ ญาติพนฺธุโคตฺตพนฺธุมิตฺตพนฺธุสิปฺปพนฺธุวเสน จตุพฺพิธพนฺธเว. สโกธิตานีติ ๒- สกสกโอธิวเสน ฐิตานิเยว. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. ฉฏฺฐํ. [๑๔๗] สตฺตเม สงฺโค เอโสติ อตฺตโน อุปโภคํ นิทฺทิสติ. โส หิ สชฺชนฺติ ตตฺถ ปาณิโน กทฺทมํ ๓- ปวิฏฺโฐ หตฺถี วิยาติ สงฺโค. ปริตฺตเมตฺถ โสขฺยนฺติ เอตฺถ ปญฺจกามคุณูปโภคกาเล วิปรีตสญฺญาย อุปฺปาเทตพฺพโต กามาวจรธมฺมปริยาปนฺนโต วา ลามฏฺมเฐน โสขฺยํ ปริตฺตํ, วิชฺชุปฺปภาย โอภาสิตนจฺจทสฺสนสุขํ วิย อิตฺตรํ, ตาวกาลิกนฺติ วุตฺตํ โหติ. อปฺปสฺสาโท ทุกฺขเมตฺถ ภิยฺโยติ เอตฺถ จ ยฺวายํ "ยํ โข ภิกฺขเว อิเม ปญฺจ กามคุเณ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขํ โสมนสฺสํ, อยํ กามานํ อสฺสาโท"ติ ๔- วุตฺโต, โส ยมิทํ ๕- "โก จ ภิกฺขเว กามานํ อาทีนโว, อิธ ภิกฺขเว กุลปุตฺโต เยน สิปฺปุฏฺฐาเนน ๖- ชีวิกํ กปฺเปติ ยทิ มุทฺทาย ยทิ คณนายา"ติ ๔- เอวมาทินา นเยเนตฺถ ทุกฺขํ วุตฺตํ, ตํ อุปนิธาย อปฺโปทกพินฺทุมตฺโต โหติ, อถ โข ทุกฺขเมว ภิยฺโย พหุ, จตูสุ สมุทฺเทสุ อุทกสทิโส โหติ. เตน วุตฺตํ "อปฺปสฺสาโท ทุกฺขเมตฺถ ภิยฺโย"ติ. คโฬ เอโสติ อสฺสาทํ ทสฺเสตฺวา อากฑฺฒนวเสน พฬิโส เอโส, ยทิทํ ปญฺจกามคุณา. อิติ ญตฺวา มติมาติ เอวํ ญตฺวา พุทฺธิมา ปณฺฑิโต ปุริโส สพฺพเมตํ ๗- ปหาย เอโก จเร ขคฺควิสาณกปฺโปติ. ๘- สตฺตมํ. @เชิงอรรถ: สุตฺต. อ. ๑/๑๐๙ ฉ.ม. ยโถธิกานีติ ฉ.ม. กทฺทเม ม.มู. ๑๒/๑๖๖/๑๒๙ @ ก. ยมฺปีทํ ฉ.ม. สิปฺปฏฺฐาเนน ฉ.ม. สพฺพมฺเปตํ สุตฺต. อ. ๑/๑๑๑

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๘.

[๑๔๘] อฏฺฐมคาถาย ทุติยปาเท ชาลนฺติ สุตฺตมยํ วุจฺจติ. อมฺพูติ อุทกํ, ตตฺถ จรตีติ อมฺพุจารี, มจฺฉสฺเสตํ อธิวจนํ. สลิเล อมฺพุจารี สลิลมฺพุจารี. ตสฺมึ นทีสลิเล ชาลํ เภตฺวา อมฺพุจารี วาติ ๑- วุตฺตํ โหติ. ตติยปาเท ทฑฺฒนฺติ ทฑฺฒฏฺฐานํ วุจฺจติ. ยถา อคฺคิ ทฑฺฒฏฺฐานํ ปุน น นิวตฺตติ, น ตตฺถ ภิยฺโย อาคจฺฉติ, เอวํ มคฺคญาณคฺคินา ทฑฺฒํ กามคุณฏฺฐานํ อนิวตฺตมาโน, ตตฺถ ภิยฺโย อนาคจฺฉนฺโตติ วุตฺตํ โหติ, เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. สญฺโญชนานีติ ยสฺส สํวิชฺชนฺติ, ตํ ปุคฺคลํ วฏฺฏสฺมึ สญฺโญเชนฺติ พนฺธนฺตีติ สญฺโญชนานิ. อิมานิ ปน สํโยชนานิ กิเลสปฏิปาฏิยาปิ อาหริตุํ วฏฺฏติ มคฺคปฏิปาฏิยาปิ. กามราคปฏิฆสญฺโญชนานิ อนาคามิมคฺเคน ปหียนฺติ, มานสญฺโญชนํ อรหตฺตมคฺเคน. ทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสา โสตาปตฺติมคฺเคน, ภวราคสญฺโญชนํ อรหตฺตมคฺเคน, อิสฺสามจฺฉริยานิ โสตาปตฺติมคฺเคน, อวิชฺชา อรหตฺตมคฺเคน. มคฺคปฏิปาฏิยา ทิฏฺฐิวิจิกิจฺฉาสีลพฺพตปรามาสอิสฺสามจฺฉริยา โสตาปตฺติมคฺเคน ปหียนฺติ, กามราคปฏิฆา อนาคามิมคฺเคน, มานภวราคอวิชฺชา อรหตฺตมคฺเคนาติ. ภินฺทิตฺวาติ เภทํ ปาเปตฺวา. สมฺภินฺทิตฺวาติ ๒- ฉิทฺทํ กตฺวา. ทาลยิตฺวาติ ผาเลตฺวา. ปทาลยิตฺวาติ หีเรตฺวา สมฺปทาลยิตฺวาติ อุปสคฺเคน ปทํ วฑฺฒิตํ. ๓- อฏฺฐมํ. [๑๔๙] นวเม โอกฺขิตฺตจกฺขูติ เหฏฺฐา ขิตฺตจกฺขุ, สตฺต คีวฏฺฐีนิ ปฏิปาฏิยา ฐเปตฺวา ปริวชฺชนปหาตพฺพทสฺสนตฺถํ ยุคมตฺตํ เปกฺขมาโนติ วุตฺตํ โหติ. น ตุ หนุกฏฺฐินา หทยฏฺฐึ สงฺฆฏฺเฏนฺโต. เอวญฺหิ โอกฺขิตฺตจกฺขุตา น สมณสารุปฺปา โหติ. น จ ปาทโลโลติ เอกสฺส ทุติโย ทฺวินฺนํ ตติโยติ เอวํ คณมชฺฌํ ปวิสิตุกามตาย กณฺฑูยมานปาโท ๔- วิย อภวนฺโต, ทีฆจาริกอนวฏฺฐิตจาริกวิรโต วา. ๕- คุตฺตินฺทฺริโยติ ฉสุ อินฺทฺริเยสุ อิธ มนินฺทฺริยสฺส วิสุํ วตฺตตฺตา วุตฺตาวเสสวเสน โคปิตินฺทฺริโย. รกฺขิตมานสาโนติ มานสํเยว @เชิงอรรถ: สี. คตํ อมฺพุจารึ วิยาติ, ฉ.ม. คตอมฺพุจารี วาติ ฉ.ม. ปภินฺทิตฺวาติ @ สุตฺต. อ. ๑/๑๑๒ ก. คณฺฑูยมานปาโท สี.....อนิวตฺตจาริกวิรโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๙.

มานสานํ, ตํ รกฺขิตมสฺสาติ รกฺขมานสาโน. ยถา กิเลเสหิ น วิลุปฺปติ, เอวํ รกฺขิตจิตฺโตติ วุตฺตํ โหติ. อนวสฺสุโตติ อิมาย ปฏิปตฺติยา เตสุ เตสุ อารมฺมเณสุ กิเลสอนฺวาสฺสววิรหิโต. อปริฑยฺหมาโนติ เอวํ อนฺวาสฺสววิรหา เอว กิเลสคฺคีหิ อปริฑยฺหมาโน, พหิทฺธา วา อนวสฺสุโต, อชฺฌตฺตํ ปริฑยฺหมาโน. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. ๑- จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวาติ การณวเสน "จกฺขู"ติ ลทฺธโวหาเรน รูปทสฺสนสมตฺเถน จกฺขุวิญฺญาเณน รูปํ ทิสฺวา. โปราณา ปนาหุ:- "จกฺขุ รูปํ น ปสฺสติ อจิตฺตกตฺตา, จิตฺตํ น ปสฺสติ อจกฺขุกตฺตา, ทฺวารารมฺมณสงฺฆฏฺฏเนน ปสาทวตฺถุเกน จิตฺเตน ปสฺสติ. อีทิสี ปเนสา "ธนุนา วิชฺฌตีติอาทีสุ วิย สสมฺภารกถา นาม โหติ, ตสฺมา จกฺขุวิญฺญาเณน รูปํ ทิสฺวาติ อยเมเวตฺถ อตฺโถ"ติ. ๒- นิมิตฺตคฺคาหีติ อิตฺถิปุริสนิมิตฺตํ วา สุภนิมิตฺตาทิกํ วา กิเลสวตฺถุภูตํ นิมิตฺตํ ฉนฺทราควเสน คณฺหาติ, ทิฏฺฐมตฺตวเสน น สณฺฐาติ. อนุพฺยญฺชนคฺคาหีติ กิเลสานํ อนุพฺยญฺชนโต ปากฏภาวกรณโต "อนุพฺยญฺชนนฺ"ติ ลทฺธโวหารํ หตฺถปาทหสิตลปิตวิโลกิตาทิเภทํ อาการํ คณฺหาติ. ยตฺวาธิกรณเมนนฺติ อาทิมฺหิ ยํการณา ยสฺส จกฺขุนฺทฺริยาสํวรสฺส เหตุ. เอตํ ปุคฺคลํ สติกวาเฏน จกฺขุนฺทฺริยํ อสํวุตํ อปิหิตจกฺขุทฺวารํ หุตฺวา วิหรนฺตํ เอเต อภิชฺฌาทโย ธมฺมา อนฺวาสฺสเวยฺยุํ อนุพนฺเธยฺยุํ. ๓- ตสฺส สํวราย น ปฏิปชฺชตีติ ตสฺส จกฺขุนฺทฺริยสฺส สติกวาเฏน ปิทหนตฺถาย น ปฏิปชฺชติ. เอวํภูโต เอว จ "น รกฺขติ จกฺขุนฺทฺริยํ. น จกฺขุนฺทฺริเย สํวรํ อาปชฺชตี"ติ วุจฺจติ. ตตฺถ กิญฺจาปิ จกฺขุนฺทฺริเย สํวโร วา อสํวโร วา นตฺถิ. น หิ จกฺขุปฺปสาทํ นิสฺสาย สติ วา มุฏฺฐสฺสจฺจํ วา อุปฺปชฺชติ, อปิจ ยทา รูปารมฺมณํ จกฺขุสฺส อาปาถมาคจฺฉติ, ตทา ภวงฺเค ทฺวิกฺขตฺตุํ อุปฺปชฺชิตฺวา @เชิงอรรถ: สุตฺต. อ. ๑/๑๑๓ วิสุทฺธิ. ๑/๒๔ (สฺยา), อภิ. อ. ๑/๑๓๕๒/๔๕๖ @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๐.

นิรุทฺเธ กิริยามโนธาตุ อาวชฺชนกิจฺจํ สาธยมานา อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌติ, ตโต จกฺขุวิญฺญาณํ ทสฺสนกิจฺจํ ตโต วิปากมโนธาตุ สมฺปฏิจฺฉนฺนกิจฺจํ ตโต วิปากาเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุ สนฺตีรณกิจฺจํ ตโต กิริยาเหตุกมโนวิญฺญาณธาตุ โวฏฺฐพฺพนกิจฺจํ สาธยามานา อุปฺปชฺชิตฺวา นิรุชฺฌติ, ตทนนฺตรํ ชวนํ ชวติ. ตตฺราปิ เนว ภวงฺคสมเย, น อาวชฺชนาทีนํ อญฺญตรสมเย สํวโร วา อสํวโร วา อตฺถิ, ชวนกฺขเณ ปน สเจ ทุสฺสีลฺยํ วา มุฏฺฐสฺสจฺจํ วา อญฺญาณํ วา อกฺขนฺติ วา โกสชฺชํ วา อุปฺปชฺชติ, อสํวโร โหติ. เอวํ โหนฺโต ปน โส จกฺขุนฺทฺริเย อสํวโรติ วุจฺจติ. กสฺมา? ยสฺมา ตสฺมึ สติ ทฺวารมฺปิ อคุตฺตํ โหติ ภวงฺคมฺปิ อาวชฺชนาทีนิ วีถิจิตฺตานิปิ. ยถา กึ? ยถา นคเร จตูสุ ทฺวาเรสุ อสํวุเตสุ กิญฺจาปิ อนฺโตฆรทฺวารโกฏฺฐกคพฺภาทโย สุสํวุตา, ตถาปิ อนฺโตนคเร สพฺพํ ภณฺฑํ อรกฺขิตํ อโคปิตเมว โหติ. นครทฺวาเรน หิ ปวิสิตฺวา โจรา ยทิจฺฉนฺติ, ตํ กเรยฺยุํ. เอวเมว ชวเน ทุสฺสีลฺยาทีสุ อุปฺปนฺเนสุ ตสฺมึ อสํวเร สติ ทฺวารมฺปิ อคุตฺตํ โหติ ภวงฺคมฺปิ อาวชฺชนาทีนิ วีถิจิตฺตานิปีติ. จกฺขุนา รูปํ ทิสฺวา น นิมิตฺตคฺคาหี โหตีติอาทีสุ น นิมิตฺตคฺคาหี โหตีติ ฉนฺทราควเสน วุตฺตปฺปการํ นิมิตฺตํ น คณฺหาติ. เอวํ เสสปทานิปิ วุตฺตปฏิปกฺเขน เวทิตพฺพานิ. ยถา จ เหฏฺฐา "ชวเน ทุสฺสีลฺยาทีสุ อุปฺปนฺเนสุ ตสฺมึ อสํวเร สติ ทฺวารมฺปิ อคุตฺตํ โหติ ภวงฺคมฺปิ อาวชฺชนาทีนิ วีถิจิตฺตานิปี"ติ วุตฺตํ, เอวมิธ ตสฺมึ สีลาทีสุ อุปฺปนฺเนสุ ทฺวารมฺปิ คุตฺตํ โหติ ภวงฺคมฺปิ อาวชฺชนาทีนิ วีถิจิตฺตานิปิ. ยถา กึ? ยถา นครทฺวาเรสุ สํวุเตสุ กิญฺจาปิ อนฺโตฆราทโย อสํวุตา โหนฺติ. ตถาปิ อนฺโตนคเร สพฺพํ ภณฺฑํ สุรกฺขิตํ สุโคปิตเมว โหติ. นครทฺวาเรสุ หิ ปิทหิเตสุ โจรานํ ปเวโส นตฺถิ. เอวเมว ชวเน สีลาทีสุ อุปฺปนฺเนสุ ทฺวารมฺปิ คุตฺตํ โหติ ภวงฺคมฺปิ อาวชฺชานาทีนิ วีถิจิตฺตานิปิ. ตสฺมา ชวนกฺขเณ อุปฺปชฺชมาโนปิ จกฺขุนฺทฺริเย สํวโรติ วุตฺโต. ๑- @เชิงอรรถ: วิสุทฺธิ. ๑/๒๖-๗ (สฺยา), อภิ. อ. ๑/๑๓๕๔/๔๕๘

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๑.

อวสฺสุตปริยายญฺจาติ กิเลเสหิ ตินฺตการณญฺจ. อนวสฺสุตปริยายญฺจาติ กิเลเสหิ อตินฺตการณญฺจ. ปิยรูเป รูเปติ อิฏฺฐชาติเก รูปารมฺมเณ. อปฺปิยรูเป รูเปติ อนิฏฺฐสภาเว รูปารมฺมเณ. พฺยาปชฺชตีติ โทสวเสน ปูติภาวมาปชฺชติ. โอตารนฺติ ฉิทฺทํ อนฺตรํ. อารมฺมณนฺติ ปจฺจยํ. อภิภวึสูติ มทฺทึสุ. ๑- น อภิวีติ ๒- น มทฺทิ. พหลมตฺติกาติ ปุนปฺปุนํ ทานวเสน อุทฺธมายิกา พหลมตฺติกา. อลฺลาวเลปนาติ ๓- อสุกฺขมตฺติกทานา. เสสเมตฺถ อุตฺตานเมว. ๔- นวมํ. [๑๕๐] ทสเม กาสายวตฺโถ อภินิกฺขมิตฺวาติ อิมสฺส ปาทสฺส เคหา อภินิกฺขมิตฺวา กาสายวตฺโถ หุตฺวาติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. เสสํ วุตฺตนเยเนว สกฺกา ชานิตุนฺติ น วิตฺถาริตนฺติ. ทสมํ. ตติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------- ๔. จตุตฺถวคฺควณฺณนา [๑๕๑] จตุตฺถวคฺคสฺส ปฐเม รเสสูติ อมฺพิลมธุรติตฺตกกฏุกโลณิก- ขาริกกสาวาทิเภเทสุ สายนีเยสุ. เคธํ อกรนฺติ คิทฺธึ อกโรนฺโต, ตณฺหํ อนุปฺปาเทนฺโตติ วุตฺตํ โหติ. อโลโลติ "อิทํ สายิสฺสามี"ติ ๕- เอวํ รสวิเสเสสุ อนากุโล. อนญฺญโปสีติ โปเสตพฺพกสทฺธิวิหาริกาทิวิรหิโต, กายสนฺธารณมตฺเตน สนฺตุฏฺโฐติ วุตฺตํ โหติ. ยถา วา ปุพฺเพ อุยฺยาเน รเสสุ เคธกรณโลโล หุตฺวา อญฺญโปสี อาสึ, เอวํ อหุตฺวา ยาย ตณฺหาย โลโล หุตฺวา รเสสุ เคธํ กโรติ, ตํ ตณฺหํ หิตฺวา อายตึ ตณฺหามูลกสฺส อญฺญสฺส อตฺตภาวสฺส @เชิงอรรถ: ฉ.ม. มทฺทํสุ ฉ.ม. น อธิโภสีติ อทฺธาวเลปนาติปิ ปาโฐ @ ฉ.ม. อุตฺตานํ ฉ.ม. อิทํ สายิสฺสามิ, อิทํ สายิสฺสมีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๒.

อนิพฺพตฺตเนน อนญฺญโปสีติ ทสฺเสติ. อถ วา อตฺถภญฺชนกฏฺเฐน "อญฺเญ"ติ กิเลสา วุจฺจนฺติ, เตสํ อโปสเนน อนญฺญโปสีติ อยเมตฺถ อตฺโถ. สปทานจารีติ อโวกฺกมฺมจารี อนุปุพฺพจารี, ฆรปฏิปาฏึ อฉฑฺเฑตฺวา อฑฺฒกุลญฺจ ทลิทฺทกุลญฺจ นิรนฺตรํ ปิณฺฑาย ปวิสมาโนติ อตฺโถ. กุเล กุเล อปฺปฏิพทฺธจิตฺโตติ ขตฺติยกุลาทีสุ ยตฺถ กตฺถจิ กิเลสวเสน อลคฺคจิตฺโต, จนฺทูปโม นิจฺจนวโกติ ๑- อตฺโถ. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. ๒- ปฐมํ. [๑๕๒] ทุติเย อาวรณานีติ นีวรณาเนว, ตานิ อตฺถโต อุรคสุตฺเต ๓- วุตฺตานิ. ตานิ ปน ยสฺมา อพฺภาทโย วิย จนฺทํ สูริยํ วา เจโต อาวรนฺติ, ตสฺมา "อาวรณานิ เจตโส"ติ วุตฺตานิ. ตานิ อุปจาเรน วา อปฺปนาย วา ปหาย. อุปกฺกิเลเสติ อุปคมฺม จิตฺตํ วิพาเธนฺเต อกุสเล ธมฺเม. วตฺโถปมาทีสุ ๔- วุตฺเต อภิชฺฌาทโย วา. พฺยปนุชฺชาติ ปนุทิตฺวา วินูทยิตฺวา, ๕- วิปสฺสนามคฺเคน ปชหิตฺวาติ อตฺโถ. สพฺเพติ อนวเสเส. เอวํ สมถวิปสฺสนาสมฺปนฺโน ปฐมมคฺเคน ทิฏฺฐินิสฺสยสฺส ปหีนตฺตา อนิสฺสิโต. เสสมคฺเคหิ เฉตฺวา เตธาตุกคตํ เสฺนหโทสํ, ตณฺหาราคนฺติ วุตฺตํ โหติ. เสฺนโห เอว หิ คุณปฏิปกฺขโต เสฺนหโทโสติ วุตฺโต. เสสํ วุตฺตนยเมว. ๖- ทุติยํ. [๑๕๓] ตติเย วิปิฏฺฐิกตฺวานาติ ปิฏฺฐิโต กตฺวา, ฉฑฺเฑตฺวา ชหิตฺวาติ อตฺโถ. สุขํ ทุกฺขญฺจาติ กายิกสาตาสาตํ. โสมนสฺสโทมนสฺสนฺติ เจตสิกสาตาสาตํ. อุเปกฺขนฺติ จตุตฺถชฺฌานุเปกฺขํ. สมถนฺติ จตุตฺถชฺฌานสมถเมว. วิสุทฺธนฺติ ปญฺจนีวรณวิตกฺกวิจารปีติสุขสงฺขาเตหิ นวหิ ปจฺจนีกธมฺเมหิ วิมุตฺตตฺตา อติสุทฺธํ, นิธนฺตสุวณฺณมิว วิคตูปกฺกิเลสนฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. นิจฺจนวโก หุตฺวาติ สุตฺต. อ. ๑/๑๑๖ ขุ. สุ. ๒๕/๓๓๕ @ ม. มู. ๑๒/๔๘ สี., อิ. วิโนทยิตฺวา, ฉ.ม. วินาเสตฺวา สุตฺต. อ. ๑/๑๑๗

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๓.

อยํ ปน โยชนา:- วิปิฏฺฐิกตฺวาน สุขญฺจ ทุกฺขญฺจ ปุพฺเพว, ปฐมชฺฌานูปจารภูมิยํเยว ทุกฺขํ, ตติยชฺฌานูปจารภูมิยญฺจ สุขนฺติ อธิปฺปาโย. ปุน อาทิโต วุตฺตํ จการํ ปรโต เนตฺวา "โสมนสฺสํ โทมนสฺสญฺจ วิปิฏฺฐิกตฺวาน ปุพฺเพวา"ติ อธิกาโร. เตน โสมนสฺสํ จตุตฺถชฺฌานูปจารภูมิยํ, ๑- โทมนสฺสญฺจ ทุติยชฺฌานูปจาเรเยวาติ ทีเปติ. เอตานิ หิ เอเตสํ ปริยายโต ปหานฏฺฐานานิ. นิปฺปริยายโต ปน ทุกฺขสฺส ปฐมชฺฌานํ, โทมนสฺสสฺส ทุติยชฺฌานํ, สุขสฺส ตติยชฺฌานํ, โสมนสฺสสฺส จตุตฺถชฺฌานํ ปหานฏฺฐานํ. ยถาห "ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรติ เอตฺถุปฺปนฺนํ ทุกฺขินฺทฺริยํ อปริเสสํ นิรุชฺฌตี"ติอาทิ. ๒- ตํ สพฺพํ เหฏฺฐา วุตฺตนเยน คเหตพฺพํ. ปรโต ปุพฺเพวาติ ตีสุ ปฐมชฺฌานาทีสุ ทุกฺขโทมนสฺสสุขานิ วิปิฏฺฐิกตฺวา เอตฺเถว จตุตฺถชฺฌาเน โสมนสฺสํ วิปิฏฺฐิกตฺวา อิมาย ปฏิปทาย ลทฺธานุเปกฺขํ สมถํ วิสุทฺธํ เอโก จเรติ. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. ๓- ตติยํ. [๑๕๔] จตุตฺเถ อารทฺธํ วีริยมสฺสาติ อารทฺธวิริโย. เอเตน อตฺตโน วีริยารมฺภํ อาทิวีริยํ ทสฺเสติ. ปรมตฺโถ วุจฺจติ นิพฺพานํ, ตตฺถ ปตฺติยา ปรมตฺถปตฺติยา. เอเตน วีริยารมฺเภน ปตฺตพฺพผลํ ทสฺเสติ. อลีนจิตฺโตติ เอเตน วีริยุปตฺถมฺภานํ จิตฺตเจตสิกานํ อลีนตํ ทสฺเสติ. กุสีตวุตฺตีติ เอเตน ฐานาสนจงฺกมาทีสุ กายสฺส อนวสีทนํ. ทฬฺหนิกฺกโมติ เอเตน "กามํ ตโจ นหารุ จา"ติ ๔- เอวํ ปวตฺตํ ปทหนวีริยํ ทสฺเสติ. ยํ ตํ อนุปุพฺพสิกฺขาทีสุ ปทหนฺโต "กาเยน เจว ปรมตฺถสจฺจํ สจฺฉิกโรติ, ปญฺญาย จ นํ อติวิชฺฌ ปสฺสตี"ติ วุจฺจติ. อถ วา เอเตน มคฺคสมฺปยุตฺตวีริยํ ทสฺเสติ. ตญฺหิ ทฬฺหญฺจ ภาวนาปาริปูริคตตฺตา, นิกฺกโม จ สพฺพโส ปฏิปกฺขา นิกฺขนฺตตฺตา, ตสฺมา ตํสมงฺคี ปุคฺคโลปิ ทโฬฺห นิกฺกโม อสฺสาติ "ทฬฺหนิกฺกโม"ติ วุจฺจติ. ถามพลูปปนฺโนติ มคฺคกฺขเณ กายถาเมน ญาณพเลน จ อุปปนฺโน. อถ วา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. จตุตฺถชฺฌานูปจาเร สํ. มหา. ๑๙/๕๑๐/๑๙๐ สุตฺต. อ. ๑/๑๑๙ @ ม.ม. ๑๓/๑๘๔/๑๕๙, องฺ. ทุก. ๒๐/๕/๕๐

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๔.

ถามภูเตน พเลน อุปปนฺโนติ ถามพลูปปนฺโน, ถิรญาณพลูปปนฺโนติ วุตฺตํ โหติ. เอเตน ตสฺส วีริยสฺส ญาณสมฺปโยคํ ทีเปนฺโต โยนิโส ปธานภาวํ ๑- สาเธติ. ปุพฺพภาคมชฺฌิมอุกฺกฏฺฐวีริยวเสน วา ตโยปิ ปทา โยเชตพฺพา. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. ๒- จตุตฺถํ. [๑๕๕] ปญฺจเม ปฏิสลฺลานนฺติ เตหิ เตหิ สตฺตสงฺขาเรหิ ปฏินิวตฺติตฺวา สลฺลีนํ, เอกตฺตเสวิตา เอกีภาโว กายวิเวโกติ อตฺโถ. ฌานนฺติ ปจฺจนีกฌาปนโต อารมฺมณลกฺขณูปนิชฺฌานโต จ จิตฺตวิเวโก วุจฺจติ. ตตฺถ อฏฺฐ สมาปตฺติโย นีวรณาทิปจฺจนีกฌาปนโต กสิณาทิอารมฺมณูปนิชฺฌานโต จ "ฌานนฺ"ติ วุจฺจนฺติ. วิปสฺสนามคฺคผลานิ สตฺตสญฺญาทิปจฺจนีกฌาปนโต ลกฺขณูปนิชฺฌานโต จ "ฌานนฺ"ติ วุจฺจนฺติ. อิธ ปน อารมฺมณูปนิชฺฌานเมว อธิปฺเปตํ. เอวเมตํ ปฏิสลฺลานญฺจ ฌานญฺจ. อริญฺจมาโนติ อชหมาโน อวิสฺสชฺชมาโน. ๓- ธมฺเมสูติ วิปสฺสนุปเคสุ ปญฺจกฺขนฺธาทิธมฺเมสุ. นิจฺจนฺติ สตตํ สมิตํ อพฺโพกิณฺณํ. อนุธมฺมจารีติ เต ธมฺเม อารพฺภ ปวตฺตมาเนน อนุคตํ วิปสฺสนาธมฺมํ จรมาโน. อถ วา ธมฺเมสูติ เอตฺถ ธมฺมาติ นว โลกุตฺตรธมฺมา, เตสํ ธมฺมานํ อนุโลมธมฺโมติ อนุธมฺโม, วิปสฺสนาเยตํ อธิวจนํ. ตตฺถ "ธมฺมานํ นิจฺจํ อนุธมฺมจารี"ติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธสุขตฺถํ วิภตฺติพฺยตฺตเยน "ธมฺเมสู"ติ วุตฺตํ สิยา. อาทีนวํ สมฺมสิตา ภเวสูติ ตาย อนุธมฺมจาริตาสงฺขาตาย วิปสฺสนาย อนิจฺจาการาทิโทสํ ตีสุ ภเวสุ สมนุปสฺสนฺโต เอวํ อิมาย กายวิเวกจิตฺตวิเวกํ อริญฺจมาโน สิขาปฺปตฺตวิปสฺสนาสงฺขาตาย ปฏิปทาย อธิคโตติ วตฺตพฺโพ เอโก จเรติ เอวํ โยชนา เวทิตพฺพา. ๔- ปญฺจมํ. [๑๕๖] ฉฏฺเฐ ตณฺหกฺขยนฺติ นิพฺพานํ, เอวํ ทิฏฺฐาทีนวาย วา ตณฺหาย เอว อปฺปวตฺตึ. อปฺปมตฺโตติ สาตจฺจการี. อเนลมูโคติ อลาลมุโข. อถ วา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปทหนภาวํ สุตฺต. อ. ๑/๑๒๔ ฉ.ม. อนิสฺสชฺชมาโน @ สุตฺต. อ. ๑/๑๒๓

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๕.

อเนโล จ อมูโค จ, ปณฺฑิโต พฺยตฺโตติ วุตฺตํ โหติ. หิตสุขสมฺปาปกํ สุตมสฺส อตฺถีติ สุตวา, อาคมสมฺปนฺโนติ วุตฺตํ โหติ. สตีมาติ จิรกตาทีนํ อนุสฺสริตา. สงฺขาตธมฺโมติ ธมฺมูปปริกฺขาย ปริญฺญาตธมฺโม. นิยโตติ อริยมคฺเคน นิยามปฺปตฺโต. ปธานวาติ สมฺมปฺปธานวีริยสมฺปนฺโน. อุปฺปฏิปาฏิยา เอส ปาโฐ โยเชตพฺโพ. เอวเมเตหิ อปฺปมาทาทีหิ สมนฺนาคโต นิยามสมฺปาปเกน ปธาเนน ปธานวา, เตน ปธาเนน ปตฺตนิยามตฺตา นิยโต, ตโต อรหตฺตปฺปตฺติยา สงฺขาตธมฺโม. อรหา หิ ปุน สงฺขาตพฺพาภาวโต "สงฺขาตธมฺโม"ติ วุจฺจติ. ยถาห "เย จ สงฺขาตธมฺมาเส, เย จ เสกฺขา ปุถู อิธา"ติ. ๑- เสสํ วุตฺตนยเมว. ๒- ฉฏฺฐํ. [๑๕๗] สตฺตเม สีโหติ จตฺตาโร สีหา ติณสีโห ปณฺฑุสีโห ๓- กาฬสีโห เกสรสีโหติ. เตสํ เกสรสีโห อคฺคมกฺขายติ, เอโส อิธ อธิปฺเปโต. วาโต ปุรตฺถิมาทิวเสน อเนกวิโธ. ปทุมํ รตฺตเสตาทิวเสน. เตสุ โย โกจิ วาโต ยํ กิญฺจิ ปทุมํ วฏฺฏติเยว. ตตฺถ ยสฺมา สนฺตาโส อตฺตสิเนเหน โหติ, อตฺตเสฺนโห จ ตณฺหาเลโป, โสปิ ทิฏฺฐิสมฺปยุตฺเตน วา ทิฏฺฐิวิปฺปยุตฺเตน วา โลเภน โหติ, โสปิ จ ตณฺหาเยว. สชฺชนํ ปน ตตฺถ อุปปริกฺขาวิรหิตสฺส โมเหน โหติ, โมโห จ อวิชฺชา. ตตฺถ สมเถน ตณฺหาย ปหานํ โหติ, วิปสฺสนาย อวิชฺชาย, ตสฺมา สมเถน อตฺตสิเนหํ ปหาย สีโห วิย สทฺเทสุ อนิจฺจทุกฺขาทีสุ อสนฺตสนฺโต, วิปสฺสนาย โมหํ ปหาย วาโตว ชาลมฺหิ ขนฺธายตนาทีสุ อสชฺชมาโน, สมเถเนว โลภํ, โลภสมฺปยุตฺตํ เอว ๔- ทิฏฺฐิญฺจ ปหาย, ปทุมํว โตเยน สพฺพภวโภคโลเภน อลิมฺปมาโน. เอตฺถ จ สมถสฺส สีลํ ปทฏฺฐานํ, สมโถ สมาธิ, วิปสฺสนา ปญฺญาติ เอวํ เตสุ ทฺวีสุ ธมฺเมสุ สิทฺเธสุ ตโยปิ ขนฺธา สิทฺธา โหนฺติ. ตตฺถ สีลกฺขนฺเธน สูรโต โหติ, โส สีโหว สทฺเทสุ อาฆาตวตฺถูสุ อกุชฺฌิตุกามตาย ๕- @เชิงอรรถ: สํ.นิ. ๑๖/๓๑/๔๖-๘, ขุ. สุ. ๒๕/๑๐๔๕/๕๓๒ สุตฺต. อ. ๑/๑๒๔ @ สี. ตมฺพสีโห สี. โลภสมฺปยุตฺตตฺตา เอว ม., ก. กุชฺฌิตุกามตาย

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๖.

น สนฺตสติ, ปญฺญากฺขนฺเธน ปฏิวิทฺธสภาโว วาโตว ชาลมฺหิ ขนฺธาทิธมฺมเภเท น สชฺชติ, สมาธิกฺขนฺเธน วีตราโค ปทุมํว โตเยน ราเคน น ลิปฺปติ. เอวํ สมถวิปสฺสนาหิ สีลสมาธิปญฺญากฺขนฺเธหิ จ ยถาสมฺภวํ อวิชฺชา ตณฺหานํ, ติณฺณญฺจ อกุสลมูลานํ ปหานวเสน อสนฺตสนฺโต อสชฺชมาโน อลิปฺปมาโน จ เวทิตพฺโพ. เสสํ วุตฺตนยเมวาติ. ๑- สตฺตมํ. [๑๕๘] อฏฺฐเม สหนา จ หนนา จ สีฆชวตฺตา จ สีโห. เกสรสีโหว อิธ อธิปฺเปโต. ทาฐา พลมสฺสตฺถีติ ทาฐพลี. ปสยฺห อภิภุยฺยาติ อุภยํ จารีสทฺเทน สห โยเชตพฺพํ ปสยฺหจารี อภิภุยฺยจารีติ. ตตฺถ ปสยฺห นิคฺคยฺห ปวาเหตฺวา จรเณน ปสยฺหจารี. อภิภวิตฺวา สนฺตาเสตฺวา วสีกตฺวา จรเณน อภิภุยฺยจารี. สฺวายํ กายพเลน ปสยฺหจารี, เตชสา อภิภุยฺยจารี. ตตฺถ สเจ โกจิปิ วเทยฺย "กึ ปสยฺห อภิภุยฺยจารี"ติ ตโต มิคานนฺติ สามิวจนํ อุปโยคตฺเถ กตฺวา "มิเค ปสยฺห อภิภุยฺยจารี"ติ ปฏิวตฺตพฺพํ. ปนฺตานีติ ทูรานิ. เสนาสนานีติ วสนฏฺฐานานิ. เสสํ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว สกฺกา ชานิตุนฺติ น วิตฺถาริตํ. ๒- อฏฺฐมํ. [๑๕๙] นวเม "สพฺเพ สตฺตา สุขิตา ภวนฺตู"ติอาทินา นเยน หิตสุขูปนยนกามตา เมตฺตา. "อโห วต อิมมฺหา ทุกฺขา วิมุจฺเจยฺยุนฺ"ติอาทินา นเยน อหิตทุกฺขาปนยนกามตา กรุณา. "โมทนฺติ วต โภนฺโต สตฺตา, โมทนฺติ สาธุ สุฏฺฐู"ติอาทินา นเยน หิตสุขาวิปฺปโยคากามตา มุทิตา. "ปญฺญายิสฺสนฺติ สเกน กมฺเมนา"ติ สุขทุกฺเขสุ อชฺฌุเปกฺขนตา อุเปกฺขา. คาถาพนฺธสุขตฺถํ ปน อุปฺปฏิปาฏิยา เมตฺตํ วตฺวา อุเปกฺขา วุตฺตา, มุทิตา จ ปจฺฉา. วิมุตฺตีติ ๓- จตสฺโสปิ หิ วิมุตฺตี, เอตา อตฺตโน ปจฺจนีกธมฺเมหิ วิมุตฺตตฺตา วิมุตฺติโย. เตน วุตฺตํ @เชิงอรรถ: สุตฺต. อ. ๑/๑๑๓ สุตฺต. ๑/๑๒๘ ฉ.ม. วิมุตฺตินฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๗.

"เมตฺตํ อุเปกฺขํ กรุณํ วิมุตฺตึ อาเสวมาโน มุทิตญฺจ กาเล"ติ ตตฺถ อาเสวมาโนติ ติสฺโส ติกจตุกฺกชฺฌานวเสน อุเปกฺขํ จตุตฺถชฺฌานวเสน ภาวยมาโน. กาเลติ เมตฺตํ อาเสวิตฺวา ตโต วุฏฺฐาย กรุณํ, ตโต วุฏฺฐาย มุทิตํ, ตโต อิตรโต วา นิปฺปีติกชฺฌานโต วุฏฺฐาย อุเปกฺขํ อาเสวมาโนว "กาเล อาเสวมาโน"ติ วุจฺจติ, อาเสวิตุํ ผาสุกาเล วา. สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโนติ ทสสุ ทิสาสุ สพฺเพน สตฺตโลเกน. อวิรุชฺฌมาโน. เมตฺตาทีนํ หิ ภาวิตตฺตา สตฺตา อปฺปฏิกูลา โหนฺติ, สตฺเตสุปิ วิโรธภูโต ปฏิโฆ วูปสมติ. เตน วุตฺตํ "สพฺเพน โลเกน อวิรุชฺฌมาโน"ติ เสสํ วุตฺตสทิสเมวาติ. ๑- นวมํ. [๑๖๐] ทสเม สญฺโญชนานีติ ทส สญฺโญชนานิ, ตานิ จ เตน เตน มคฺเคน สนฺทาลยิตฺวาน. อสนฺตสํ ชีวิตสงฺขยมฺหีติ ชีวิตสงฺขโย วุจฺจติ จุติจิตฺตสฺส ปริเภโท, ตสฺมึ จ ชีวิตสงฺขเย ชีวิตนิกนฺติยา ปหีนตฺตา อสนฺตสนฺติ. เอตฺตาวตา สอุปาทิเสสนิพฺพานธาตุํ อตฺตโน ทสฺเสตฺวา คาถาปริโยสาเน อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายีติ. ๒- ทสมํ. [๑๖๑] เอกาทสเม ภชนฺตีติ สรีเรน อลฺลียิตฺวา ปยิรุปาสนฺติ. เสวนฺตีติ อญฺชลิกมฺมาทีหิ กึการปฏิสฺสาวิตาย จ ปริจรนฺติ. การณํ อตฺโถ เอเตสนฺติ การณตฺถา, ภชนาย เสวนาย จ นาญฺญํ การณมตฺถิ, อตฺโถ เอว เตสํ การณํ อตฺถเหตุ เสวนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. นิกฺการณา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตาติ "อิโต กิญฺจิ ลจฺฉามา"ติ เอวํ อตฺตปฏิลาภการเณน นิกฺการณา, เกวลํ:- "อุปกาโร จ โย มิตฺโต สุขทุกฺโข จ โย สขา ๓- อตฺถกฺขายี ๔- จ โย มิตฺโต โย จ มิตฺตานุกมฺปโก"ติ ๕- @เชิงอรรถ: สุตฺต. อ. ๑/๑๒๙ สุตฺต. อ. ๑/๑๓๐ ม. สุเข ทุกฺเข จ โย สขา, @อิ. โย จ มิตฺโต สุเข ทุกฺเข ก. อตฺถกาโม @ ก. โย จ มิตฺโต อนุกมฺปโกติ, ที. ปา. ๑๑/๒๖๕/๑๖๓

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๘.

เอวํ วุตฺเตน อริเยน มิตฺตภาเวน สมนฺนาคตา ทุลฺลภา อชฺช มิตฺตา. อตฺตนิ ฐิตา เอเตสํ ปญฺญา, อตฺตานํเยว โอโลเกนฺติ, น อญฺญนฺติ อตฺตฏฺฐปญฺญา. "ทิฏฺฐตฺถปญฺญา"ติ อยมฺปิ กิร โปราณปาโฐ. สมฺปติ ทิฏฺเฐเยว อตฺเถ เอเตสํ ปญฺญา, อายตึ น เปกฺขนฺตีติ วุตฺตํ โหติ. อสุจีติ อสุจินา อนริเยน กายวจีมโนกมฺเมน สมนฺนาคโตติ. เสสํ ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. ยํ อนฺตรนฺตรา อติวิตฺถารภเยน น วุตฺตํ, ตํ สพฺพํ ปาฐานุสาเรเนว เวทิตพฺพํ. เอกาทสมํ. จตุตฺถวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย จูฬนิทฺเทสฏฺฐกถาย ขคฺควิสาณสุตฺตนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๙.

นิคมคาถา ๑- โย โส สุคตปุตฺตานํ อธิปติภูเตน หิตรตินา เถเรน ถิรคุณวตา สุวิภตฺโต มหานิทฺเทโส. ตสฺสตฺถวณฺณนา ยา ปุพฺพฏฺฐกถานยํ ตถา ยุตฺตึ นิสฺสาย มยารทฺธา นิฏฺฐานมุปคตา เอสา. ยํ ปุรํ ปุรุตฺตมํ อนุราธปุรวฺหยํ ๒- โย ตสฺส ทกฺขิเณ ภาเค มหาวิหาโร ปติฏฺฐิโต. โย ตสฺส ติลโต ภูโต มหาถูโป สิลุจฺจโย ยนฺตสฺส ปจฺฉิเม ภาเค เลโข กลิกสญฺญิโต. กิตฺติเสโนติ ๓- นาเมน สาชีโว ราชสมฺมโต สุจิจาริตฺตสมฺปนฺโน เลโข กุสลกมฺมิโก. สีตจฺฉายตรุเปตํ สลิลาสยสมฺปทํ จารุปาการสญฺจิตํ ปริเวณมการยิ. อุปเสโน มหาเถโร มหาปริเวณวาสิ โย ตสฺสาทาสิ ปริเวณํ เลโข กุสลกมฺมิโก. วสนฺเตเนตฺถ เถเรน ๔- ถิรสีเลน ตาทินา อุปเสนวฺหเยน สา กตา สทฺธมฺมโชติกา. รญฺโญ สิรินิวาสสฺส สิริสงฺฆสฺส โพธิโน ฉพฺพีสติมฺหิ วสฺสมฺหิ นิฏฺฐิตา นิทฺเทสวณฺณนา. สมยํ อนุโลเมนฺตี เถรานํ เถรวํสทีปานํ นิฏฺฐงฺคตา ยถายํ อฏฺฐกถา โลกหิตชนนี. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. นิคมนกถา สี. ปรมอนุราชปุรวฺหยํ สี. ภตฺติเสโนติ @ สี. เตเนว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๐.

สทฺธมฺมํ อนุโลเมนฺตา ๑- อตฺตหิตํ ปรหิตญฺจ สาเธนฺตา นิฏฺฐํ คจฺฉนฺตุ ๒- ตถา มโนรถา สพฺพสตฺตานํ. สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกาย อฏฺฐกถาเยตฺถ คณิตกุสเลหิ คณิตา ตุ ภาณวารา เญยฺยาติเรกจตฺตาริสา. สาสนจิรฏฺฐิตตฺถํ โลกหิตตฺถญฺจ สาทเรน มยา ปุญฺญํ อิทํ รจยตา ยํ ปตฺตมนปฺปกํ วิปุลํ. ปุญฺเญน เตน โลเกน สทฺธมฺมรสายนํ ทสพลสฺส อุปภุญฺชิตฺวา วิมลํ ปปฺโปตุ สุขํ สุเขเนวาติ. สทฺธมฺมปฺปชฺโชติกา นาม จูฬนิทฺเทสฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา. อิมินา เลขปุญฺเญน มา เม พาลสมาคโม ติปิฏกธโร โหมิ เมตฺเตยฺยสฺเสว สนฺติเกติ. ๓- ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๖ หน้า ๑๓๓-๑๕๐. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=46&A=3384&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=46&A=3384&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=663              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=30&A=6139              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=30&A=6601              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=30&A=6601              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐ http://84000.org/tipitaka/read/?index_30

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]