ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๙ ภาษาบาลีอักษรไทย อป.อ.๑ (วิสุทฺธ.๑)

หน้าที่ ๑๓๑.

[๔๔-๕] ยาวตา ยตฺตเก ฐาเน พุทฺธเขตฺตมฺหิ ทสสหสฺสิจกฺกวาเฬ ตโต ปเร จกฺกวาเฬ, โชติสมฺปนฺนา ปภาสมฺปนฺนา อจฺฉินฺนา มหนฺตา สมนฺตโต รตนามยา สตฺตหิ รตเนหิ กตา ขจิตา โสณฺณปลฺลงฺกา สุวณฺณปลฺลงฺกา ติฏฺฐนฺตุ, ปาสาทสฺส สมนฺตโต ทีปรุกฺขา ปทีปธารณา เตลรุกฺขา ชลนฺตุ, ปทีเปหิ ปชฺชลนฺตุ, ทสสหสฺสิปรมฺปรา ทสสหสฺสีนํ ปรมฺปรา ทสสหสฺสิโย เอกปชฺโชตา เอกปทีปา วิย ภวนฺตุ อุชฺโชตนฺตูติ อตฺโถ. [๔๖] นจฺจคีเตสุ เฉกา คณิกา นจฺจิตฺถิโย จ ลาสิกา มุเขน สทฺทการิกา จ ปาสาทสฺส สมนฺตโต นจฺจนฺตุ, อจฺฉราคณา เทวิตฺถิสมูหา นจฺจนฺตุ, นานารงฺคา อเนกวณฺณา นานารงฺคมณฺฑลา ปาสาทสฺส สมนฺตโต นจฺจนฺตุ ปทิสฺสนฺตุ ปากฏา โหนฺตูติ อตฺโถ. [๔๗] ตทา อหํ ติโลกวิชโย นาม จกฺกวตฺติราชา หุตฺวา สกลจกฺกวาเฬ ทุมคฺเค รุกฺขคฺเค ปพฺพตคฺเค หิมวนฺตจกฺกวาฬปพฺพตาทีนํ อคฺเค สิเนรุปพฺพตามุทฺธนิ จ สพฺพฏฺฐาเนสุ วิจิตฺตํ อเนกวณฺณวิจิตฺตํ ปญฺจวณฺณิกํ นีลปีตาทิปญฺจวณฺณํ สพฺพํ ธชํ อุสฺสาเปมีติ อตฺโถ. [๔๘] นรา โลกนฺตรา นรา จ นาคโลกโต นาคา จ เทวโลกโต คนฺธพฺพา จ เทวา จ สพฺเพ อุเปนฺตุ อุปคจฺฉนฺตุ, เต นราทโย นมสฺสนฺตา มม นมกฺการํ กโรนฺตา ปญฺชลิกา กตหตฺถปุฏา มม เวชยนฺตํ ปาสาทํ ปริวารยุนฺติ อตฺโถ. [๔๙] เอวํ โส ติโลกวิชโย จกฺกวตฺติราชา ปาสาทสฺส จ อตฺตโน จ อานุภาวํ วณฺเณตฺวา อิทานิ อตฺตนา สมฺปตฺติ กตปุญฺญผลํ ๑- สมาทเปนฺโต "ยํ กิญฺจิ กุสลํ กมฺมนฺ"ติอาทิมาห. ยํ กิญฺจิ กุสลกมฺมสงฺขาตํ กิริยํ กตฺตพฺพํ อตฺถิ, ตํ สพฺพํ มม มยา กาเยน วา วาจาย วา มนสา วา ตีหิ ทฺวาเรหิ กตํ ติทเส สุกตํ สุฏฺฐุ กตํ, ตาวตึสภวเน อุปฺปชฺชนารหํ กตนฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: สี.,อิ. สมฺปตฺตํ กตปุญฺญผลํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๒.

[๕๐] ปุน สมาทเปนฺโต "เย สตฺตา สญฺญิโน"ติอาทิมาห. ตตฺถ เย สตฺตา มนุสฺสา วา เทวา วา พฺรหฺมาโน วา สญฺญิโน สญฺญาสหิตา อตฺถิ, เย จ สตฺตา อสญฺญิโน สญฺญารหิตา อสญฺญา สตฺตา สนฺติ, เต สพฺเพ สตฺตา มยฺหํ มยา กตํ ปุญฺญผลํ, ภาคี ภวนฺตุ ปุญฺญวนฺตา โหนฺตูติ อตฺโถ. [๕๑] ปุนปิ สมาทเปนฺโต โพธิสตฺโต "เยสํ กตนฺ"ติอาทิมาห. มยา กตํ ปุญฺญํ เยหิ นรนาคคนฺธพฺพเทเวหิ สุวิทิตํ ญาตํ, เตสํ มยา ทินฺนํ ปุญฺญผลํ, ตสฺมึ มยา กเต ปุญฺเญ ทินฺนภาวํ เย นราทโย น ชานนฺติ, เทวา คนฺตฺวา เตสํ ตํ นิเวทยุํ อาโรจยุนฺติ อตฺโถ. [๕๒] สพฺพโลกมฺหิ เย สตฺตา อาหารนิสฺสิตา ชีวนฺติ, เต สพฺเพ สตฺตา มนุญฺญํ โภชนํ สพฺพํ มม เจตสา มม จิตฺเตน ลภนฺตุ, มม ปุญฺญิทฺธิยา ลภนฺตูติ อตฺโถ. [๕๓] มนสา ปสนฺเนน จิตฺเตน ยํ ทานํ มยา ทินฺนํ ตสฺมึ ทาเน จิตฺเตน ปสาทํ อาวหึ อุปฺปาเทสึ. สพฺพสมฺพุทฺธา จ ปจฺเจกา ปฏิเอกา ชินสาวกา จ มยา จกฺกวตฺติรญฺญา ปูชิตา. [๕๔] สุกเตน เตน กมฺเมน สทฺทหิตฺวา กเตน กุสลกมฺเมน เจตนาปณิธีหิ จ จิตฺเตน กตปตฺถนาหิ จ มานุสํ เทหํ มนุสฺสสรีรํ ชหิตฺวา ฉฑฺเฑตฺวา อหํ ตาวตึสํ เทวโลกํ อคจฺฉึ อคมาสึ, สุตฺตปฺปพุทฺโธ วิย ตตฺถ อุปฺปชฺชินฺติ อตฺโถ. [๕๕] ตโต ติโลกวิชโย จกฺกวตฺติราชา กาลงฺกโต, ตโต ปฏฺฐาย อาคเต ทุเว ภเว เทฺว ชาติโย ปชานามิ เทวตฺเต เทวตฺตภาเว มานุเส มนุสฺสตฺตภาเว จ, ตโต ชาติทฺวยโต อญฺญํ คตึ อญฺญํ อุปฺปตฺตึ น ชานามิ น ปสฺสามิ, ๑- มนสา จิตฺเตน ปตฺถนาผลํ ปตฺถิตปตฺถนาผลนฺติ อตฺโถ. [๕๖] เทวานํ อธิโก โหมีติ ยทิ เทเวสุ ชาโต, อายุวณฺณพลเตเชหิ เทวานํ อธิโก เชฏฺโฐ เสฏฺโฐ อโหสินฺติ อตฺโถ. ยทิ มนุสฺเสสุ ชาโต. @เชิงอรรถ: สี. น สรามิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๓.

มนุชาธิโป มนุสฺสานํ อธิปติ อิสฺสโร ภวามิ, ตถา ราชภูโต อติรูเปน ๑- รูปสมฺปตฺติยา จ ลกฺขเณน อาโรหปริณาหาทิลกฺขเณน จ สมฺปนฺโน สมฺปุณฺโณ อุปฺปนฺนุปฺปนฺนภเว ปญฺญาย ปรมตฺถชานนปญฺญาย อสโม สมรหิโต, มยา สทิโส โกจิ นตฺถีติ อตฺโถ. [๕๗] มยา กตปุญฺญสมฺภาเรน ปุญฺญผเลน อุปฺปนฺนุปฺปนฺนภเว เสฏฺฐํ ปสฏฺฐํ มธุรํ วิวิธํ อเนกปฺปการํ โภชนญฺจ อนปฺปกํ พหุสตฺตรตนญฺจ วิวิธานิ, อเนกปฺปการานิ ปตฺตุณฺณโกเสยฺยาทิวตฺถานิ จ นภา อากาสโต มํ มม สนฺติกํ ขิปฺปํ สีฆํ อุเปนฺติ อุปคจฺฉนฺติ. [๕๘-๖๖] ปฐพฺยา ปฐวิยา ปพฺพเต จ อากาเส จ อุทเก จ วเน จ ยํ ยํ ยตฺถ ยตฺถ หตฺถํ ปสาเรมิ นิกฺขิปามิ, ตโต ตโต ทิพฺพา ภกฺขา ทิพฺพา อาหารา มํ มม สนฺติกํ อุเปนฺติ อุปคจฺฉนฺติ, ปาตุภวนฺตีติ อตฺโถ. ตถา ยถากฺกมํ สพฺเพ รตนา. สพฺเพ จนฺทนาทโย คนฺธา. สพฺเพ ยานา วาหนา. สพฺเพ จมฺปกนาคปุนฺนาคาทโย มาลา ปุปฺผา. สพฺเพ อลงฺการา อาภรณา. สพฺพา ทิพฺพกญฺญา. สพฺเพ มธุสกฺขรา. สพฺเพ ปูปาทโย ขชฺชา ขาทิตพฺพา มํ มม สนฺติกํ อุเปนฺติ อุปคจฺฉนฺติ. [๖๗-๘] สมฺโพธิวรปตฺติยาติ อุตฺตมจตุมคฺคญาณปตฺติยา ปาปุณนตฺถาย. มยา ยํ อุตฺตมทานํ กตํ ปูริตํ, เตน อุตฺตมทาเนน เสลสงฺขาตํ ปพฺพตํ สกลํ เอกนินฺนาทํ กโรนฺโต พหลํ คิรํ ๒- ปุถุลํ โฆสํ คชฺเชนฺโต, สเทวกํ โลกํ สกลํ มนุสฺสเทวโลกํ หาสยนฺโต โสมนสฺสปฺปตฺตํ กโรนฺโต โลเก สกลโลกตฺตเย วิวฏฺฏจฺฉโท พุทฺโธ อหํ ภวามีติ อตฺโถ. [๖๙] ทิสา ทสวิธา โลเกติ จกฺกวาฬโลเก ทสวิธา ทสโกฏฺฐาสา ทิสา โหนฺติ, ตตฺถ โกฏฺฐาเส ยายโต ยายนฺตสฺส คจฺฉนฺตสฺส อนฺตกํ นตฺถีติ อตฺโถ, จกฺกวตฺติกาเล ตสฺมึ มยา คตคตฏฺฐาเน ทิสาภาเค วา พุทฺธเขตฺตา พุทฺธวิสยา อสงฺขิยา สงฺขารหิตา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อภิรูเปน. ๒. ปาฬิ. คิรึ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๔.

[๗๐] ปภา ปกิตฺติตาติ ตทา จกฺกวตฺติราชกาเล มยฺหํ ปภา จกฺกรตนมณิรตนาทีนํ ปภา อาโลกา ยมกา ยุคฬยุคฬา หุตฺวา รํสิวาหนา รํสึ มุญฺจมานา ปกิตฺติตา ปากฏา, เอตฺถนฺตเร ทสสหสฺสิจกฺกวาฬนฺตเร รํสิชาลํ รํสิสมูหํ, อาโลโก วิปุโล พหุตโร ภเว อโหสีติ อตฺโถ. [๗๑] เอตฺตเก โลกธาตุมฺหีติ ทสสหสฺสิจกฺกวาเฬสุ สพฺเพ ชนา มํ ปสฺสนฺตุ ทกฺขนฺตูติ อตฺโถ. สพฺเพ เทวา ยาว พฺรหฺมนิเวสนา ๑- ยาว พฺรหฺมโลกา มํ อนุวตฺตนฺตุ อนุกูลา ภวนฺตุ. [๗๒] วิสิฏฺฐมธุนาเทนาติ วิสฏฺเฐน มธุเรน นาเทน, อมตเภริมาหนินฺติ อมตเภรึ เทวทุนฺทุภึ ปหรึ, เอตฺถนฺตเร เอตสฺมึ ทสสหสฺสิจกฺกวาฬพฺภนฺตเร สพฺเพ ชนา มม มธุรํ คิรํ สทฺทํ สุณนฺตุ มนสิ กโรนฺตุ. [๗๓] ธมฺมเมเฆน วสฺสนฺเต ธมฺมเทสนามเยน นาเทน ตพฺโพหารปรมตฺถคมฺภีรมธุรสุขุมตฺถวสฺเส วสฺสนฺเต วสฺสมาเน สมฺมาสมฺพุทฺธานุภาเวน สพฺเพ ภิกฺขุภิกฺขุนีอาทโย อนาสวา นิกฺกิเลสา โหนฺตุ ภวนฺตุ. เยตฺถ ปจฺฉิมกา สตฺตาติ เอตฺถ เอเตสุ ราสิภูเตสุ จตูสุ ปริสสตฺเตสุ เย สตฺตา ปจฺฉิมกา คุณวเสน เหฏฺฐิมกา, เต สพฺเพ โสตาปนฺนา ภวนฺตูติ อธิปฺปาโย. [๗๔] ตทา ติโลกวิชยจกฺกวตฺติราชกาเล ทาตพฺพกํ ทาตพฺพยุตฺตกํ ทานํ กตฺวา อเสสโต นิสฺเสเสน สีลํ สีลปารมึ ปูเรตฺวา เนกฺขมฺเม เนกฺขมฺมปารมิตาย ปารมึ ๒- โกฏึ ปตฺวา อุตฺตมํ สมฺโพธึ จตุมคฺคญาณํ ปตฺโต ภวามิ ภเวยฺยํ. [๗๕] ปณฺฑิเต ปญฺญวนฺเต เมธาวิโน ปริปุจฺฉิตฺวา "กึ ภนฺเต กตฺตพฺพํ? กึ น กตฺตพฺพํ? กึ กุสลํ? กึ อกุสลํ? กึ กตฺวา สคฺคโมกฺขทฺวยสฺส ภาคี โหตี"ติ ปุจฺฉิตฺวา, เอวํ ปญฺญาปารมึ ปูเรตฺวาติ อตฺโถ. กตฺวา วีริยมุตฺตมนฺติ อุตฺตมํ เสฏฺฐํ ฐานนิสชฺชาทีสุ อวิจฺฉินฺนํ วีริยํ กตฺวา, วีริยปารมึ ปูเรตฺวาติ อตฺโถ. สกลวิรุทฺธชเนหิ กตอนาทราธิวาสนาขนฺติยา ปารมึ โกฏึ คนฺตฺวา ขนฺติปารมึ ปูเรตฺวา อุตฺตมํ สมฺโพธึ อุตฺตมํ สมฺพุทฺธตฺตํ ปตฺโต ภวามิ ภเวยฺยํ. @เชิงอรรถ: ปาฬิ. พฺรหฺมนิเวสนํ. ปาฬิ. เนกฺขมฺมปารมึ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๕.

[๗๖] กตฺวา ทฬฺหมธิฏฺฐานนฺติ "มม สรีรชีวิเตสุ วินสฺสนฺเตสุปิ ปุญฺญกมฺมโต น วิรมิสฺสามี"ติ อจลวเสน ทฬฺหํ อธิฏฺฐานปารมึ กตฺวา "สีเส ฉิชฺชมาเนปิ มุสาวาทํ น กเถสฺสามี"ติ สจฺจปารมิตาย โกฏึ ปูริย ปูเรตฺวา "สพฺเพ สตฺตา สุขี อโรคา"ติอาทินา ๑- เมตฺตาปารมิตาย โกฏึ ปตฺวา อุตฺตมํ สมฺโพธึ ปตฺโตติ อตฺโถ. [๗๗] สชีวกาชีวกวตฺถูนํ ลาเภ จ เตสํ อลาเภ จ กายิกเจตสิกสุเข เจว ตถา ทุกฺเข จ สาทรชเนหิ กเต สมฺมาเน เจว โอมาเน จ สพฺพตฺถ สมโก สมานมานโส อุเปกฺขาปารมึ ปูเรตฺวา อุตฺตมํ สมฺโพธึ ปตฺโต ปาปุเณยฺยนฺติ อตฺโถ. [๗๘] โกสชฺชํ กุสีตภาวํ ภยโต ภยวเสน "อปายทุกฺขภาคี"ติ ทิสฺวา ญตฺวา อโกสชฺชํ อกุสีตภาวํ อลีนวุตฺตึ วีริยํ เขมโต เขมวเสน "นิพฺพานคามี"ติ ทิสฺวา ญตฺวา อารทฺธวีริยา โหถ ภวถ. เอสา พุทฺธานุสาสนี เอสา พุทฺธานํ อนุสิฏฺฐิ. [๗๙] วิวาทํ ภยโต ทิสฺวาติ วิวาทํ กลหํ ภยโต ทิสฺวา "อปายภาคี"ติ ทิสฺวา ญตฺวา อวิวาทํ วิวาทโต วิรมณํ "นิพฺพานปฺปตฺตี"ติ เขมโต ทิสฺวา ญตฺวา สมคฺคา เอกคฺคจิตฺตา สขิลา สิลิฏฺฐา เมตฺตาย ธุรคตาย โสภมานา โหถาติ อตฺโถ. เอสา กถา มนฺตนา ๒- อุทีรณา พุทฺธานํ อนุสาสนี โอวาททานํ. [๘๐] ปมาทํ ฐานนิสชฺชาทีสุ สติวิปฺปลาเสน วิหรณํ ภยโต "นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตฏฺฐาเนสุ ทุกฺขิตทุรูปอปฺปนฺนปานตาทิสํวตฺตนกํ อปายาทิคมนญฺจา"ติ ทิสฺวา ญตฺวา อปฺปมาทํ สพฺพกิริยาสุ สติยา วิหรณํ เขมโต วฑฺฒิโต "นิพฺพานสมฺปาปุณนนฺ"ติ ทิสฺวา ปจฺจกฺขโต ญตฺวา อฏฺฐงฺคิกํ มคฺคํ สมฺมาทิฏฺฐิ สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธีติ อฏฺฐ อวยวํ สมฺมาสมฺโพธิยา มคฺคํ อธิคมูปายํ ภาเวถ วฑฺเฒถ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อเวราติอาทินา. สี. วณฺณนา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๖.

มนสิ กโรถ เอสา กถา ภาสนา อุทีรณา พุทฺธานุสาสนี พุทฺธานํ อนุสิฏฺฐีติ อตฺโถ. [๘๑] สมาคตา พหู พุทฺธาติ อเนกสตสหสฺสสงฺขฺยา ปจฺเจกพุทฺธา สมาคตา ราสิภูตา, สพฺพโส สพฺพปฺปกาเรน อรหนฺตา จ ขีณาสวา อเนกสตสหสฺสา สมาคตา ราสิภูตา. ตสฺมา เต พุทฺเธ จ อรหนฺเต จ วนฺทมาเน ๑- วนฺทนารเห นมสฺสถ องฺคปจฺจงฺคนมกฺกาเรน นมสฺสถ วนฺทถ. [๘๒] เอวํ อิมินา มยา วุตฺตปฺปกาเรน อจินฺติยา จินฺเตตุํ อสกฺกุเณยฺยา พุทฺธา, พุทฺธธมฺมาติ พุทฺเธหิ เทสิตา จตฺตาโร สติปฏฺฐานา ฯเปฯ อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค, ปญฺจกฺขนฺธา, เหตุปจฺจโย อารมฺมณปจฺจโยติอาทโย ธมฺมา, พุทฺธานํ วา สภาวา อจินฺติยา จินฺเตตุํ อสกฺกุเณยฺยา อจินฺติเย จินฺตาวิสยาติกฺกนฺเต ปสนฺนานํ เทวมนุสฺสานํ วิปาโก เทวมนุสฺสสมฺปตฺตินิพฺพานสมฺปตฺติสงฺขาโต จินฺเตตุํ อสกฺกุเณยฺโย สงฺขฺยาติกฺกนฺโต โหติ ภวติ. อิติ เอตฺตาวตา จ ยถา อทฺธานคามิโน "มคฺคํ โน อาจิกฺขา"ติ ปุฏฺเฐน "วามํ มุญฺจิตฺวา ทกฺขิณํ คณฺหถา"ติ วุตฺเต เตน มคฺเคน คามนิคมราชธานีสุ กตฺตพฺพกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา ปุน มุญฺจิเตน อปเรน วามมคฺเคน คตาปิ คามนิคมาทีสุ กตฺตพฺพกิจฺจํ นิฏฺฐาเปนฺติ, เอวเมว พุทฺธาปทานํ กุสลาปทานวเสน นิฏฺฐาเปตฺวา ตเทว อกุสลาปทานวเสน วิตฺถาเรตุํ อิทํ ปญฺหกมฺมํ:- "ทุกฺกรญฺจ อพฺภกฺขานํ อพฺภกฺขานํ ปุนาปรํ อพฺภกฺขานํ สิลาเวโธ สกลิกาปิ จ เวทนา. นาฬาคิริ สตฺตจฺเฉโท สีสทุกฺขํ ยวขาทนํ ปิฏฺฐิทุกฺขมตีสาโร อิเม อกุสลการณา"ติ. ตตฺถ ปฐมปเญฺห:- ทุกฺกรนฺติ ฉพฺพสฺสานิ ทุกฺกรการิกา. อตีเต กสฺสปสมฺมาสมฺพุทฺธกาเล โพธิสตฺโต โชติปาโล นาม พฺราหฺมณมาณโว หุตฺวา @เชิงอรรถ: ปาฬิ. วนฺทมานา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๗.

นิพฺพตฺโต พฺราหฺมณชาติวเสน สาสเน อปฺปสนฺโน ตสฺส ภควโต ปิโลติกกมฺมนิสฺสนฺเทน "กสฺสโป ภควา"ติ สุตฺวา "กุโต มุณฺฑกสฺส สมณสฺส โพธิ, ๑- โพธิ ปรมทุลฺลภา"ติ อาห. โส เตน กมฺมนิสฺสนฺเทน อเนกชาติสเตสุ นรกาทิทุกฺขมนุภวิตฺวา ตสฺเสว ภควโต อนนฺตรํ เตเนว ลทฺธพฺยากรเณน กมฺเมน ชาติสํสารํ เขเปตฺวา ปริโยสาเน เวสฺสนฺตรตฺตภาวํ ปตฺวา ตโต จุโต ตุสิตภวเน นิพฺพตฺโต. เทวตายาจเนน ตโต จวิตฺวา สกฺยกุเล นิพฺพตฺโต ญาณสฺส ปริปากตฺตา สกลชมฺพุทีปรชฺชํ ปหาย อโนมานทีตีเร สุนิสิเตนาสินา สมกุฏเกสกลาปํ ฉินฺทิตฺวา พฺรหฺมุนา อานีเต อิทฺธิมเย กปฺปสฺส สณฺฐานกาเล ปทุมคพฺเภ นิพฺพตฺเต อฏฺฐ ปริกฺขาเร ปฏิคฺคเหตฺวา ปพฺพชิตฺวา โพธิญาณทสฺสนสฺส ตาว อปริปกฺกตฺตา พุทฺธภาวาย มคฺคามคฺคํ อชานิตฺวา ฉพฺพสฺสานิ อุรุเวลชนปเท เอกาหารเอกาโลปเอกปุคฺคลเอกมคฺคเอกาสนโภชนวเสน อฏฺฐิจมฺมนฺหารุเสสํ นิมฺมํสรุธิรเปตรูปสทิสสรีโร ปธานสุตฺเต ๒- วุตฺตนเยเนว ปธานํ มหาวีริยํ ทุกฺกรการิกํ อกาสิ. โส อิมํ ทุกฺกรการิกํ "สมฺโพธิยา มคฺคํ น โหตี"ติ จินฺเตตฺวา คามนิคมราชธานีสุ ปณีตาหารํ ปริภุญฺชิตฺวา ปีณินฺทฺริโย ปริปุณฺณทฺวตฺตึสมหาปุริสลกฺขโณ กเมน โพธิมณฺฑมุปคนฺตฺวา ปญฺจ มาเร ชินิตฺวา พุทฺโธ ชาโตติ. อวจาหํ โชติปาโล สุคตํ กสฺสปํ ตทา กุโต นุ โพธิ มุณฺฑสฺส โพธิ ปรมทุลฺลภา. เตน กมฺมวิปาเกน อจรึ ทุกฺกรํ พหุํ ฉพฺพสฺสานุรุเวลายํ ตโต โพธิมปาปุณึ. นาหํ เอเตน มคฺเคน ปาปุณึ โพธิมุตฺตมํ กุมฺมคฺเคน คเวสิสฺสํ ปุพฺพกมฺเมน วาริโต. ๓- ปุญฺญปาปปริกฺขีโณ สพฺพสนฺตาปวชฺชิโต อโสโก อนุปายาโส นิพฺพายิสฺสมนาสโวติ. ๔- @เชิงอรรถ: สี. นตฺถิ. ขุ. สุ. ๒๕/๒/๔๑๕. ขุ. อป. ๓๒/๙๒-๔/๔๒๐. @ ขุ. อป. ๓๒/๙๕/๔๒๐.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๘.

ทุติยปเญฺห:- อพฺภกฺขานนฺติ อภิ อกฺขานํ ปริภาสนํ. อตีเต กิร โพธิสตฺโต สุทฺทกุเล ชาโต อปากโฏ อปฺปสิทฺโธ มุนาฬิ นาม ธุตฺโต หุตฺวา ปฏิวสติ, ตทา มหิทฺธิโก มหานุภาโว สุรภิ นาม ปจฺเจกพุทฺโธ เกนจิ กรณีเยน ตสฺส สมีปฏฺฐานํ ปาปุณิ, โส ตํ ทิสฺวาว "ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม อยํ สมโณ"ติอาทินา อพฺภาจิกฺขิ. โส เตน อกุสลนิสฺสนฺเทน นรกาทีสุ อเนกวสฺสสหสฺสานิ ทุกฺขมนุภวิตฺวา อิมสฺมึ ปจฺฉิมตฺตภาเว ยทา ติตฺถิยา ปฐมตรํ ภควโต ตุสิตภวเน วสนสมเย จ ปากฏา หุตฺวา สกลชนํ วญฺเจตฺวา ทฺวาสฏฺฐิทิฏฺฐิโย ทีเปตฺวา วิจรนฺติ, ตทา ตุสิตปุรา จวิตฺวา สกฺยราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา กเมน พุทฺโธ ชาโต. ติตฺถิยา สูริยุคฺคมเน ขชฺโชปนกา วิย วิหตลาภสกฺการา ภควติ อาฆาตํ พนฺธิตฺวา วิจรนฺติ, ตสฺมึ สมเย ราชคหเสฏฺฐิ คงฺคาย ชาลํ พนฺธิตฺวา กีฬนฺโต รตฺตจนฺทนฆฏิกํ ทิสฺวา อมฺหากํ เคเห จนฺทนานิ พหูนิ, ๑- อิมํ ภมํ อาโรเปตฺวา เตน ภมกาเรหิ ปตฺตํ ลิขาเปตฺวา เวฬุปรมฺปราย ลคฺเคตฺวา "เย อิมํ ปตฺตํ อิทฺธิยา อาคนฺตฺวา คณฺหนฺติ, เตสํ ภตฺติโก ภวิสฺสามี"ติ เภรึ จราเปสิ. ตทา ติตฺถิยา "นฏฺฐมฺหา ทานิ นฏฺฐมฺหา ทานี"ติ มนฺเตตฺวา นิคณฺโฐ นาฏปุตฺโต สกปริสํ เอวมาห "อหํ เวฬุสมีปํ คนฺตฺวา อากาเส อุลฺลงฺคนาการํ กโรมิ, `ตุเมฺห ฉวทารุมยํ ปตฺตํ ปฏิจฺจ มา อิทฺธึ กโรถา'ติ มํ ขนฺเธ คเหตฺวา วาเรถา"ติ, เต ตถา คนฺตฺวา ตถา อกํสุ. ตทา ปิณฺโฑลภารทฺวาโช จ โมคฺคลฺลาโน จ ติคาวุเต เสลปพฺพตมตฺถเก ฐตฺวา ปิณฺฑปาตคณฺหนตฺถาย จีวรํ ปารุปนฺตา ตํ โกลาหลํ สุณึสุ. เตสุ โมคฺคลฺลาโน ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ "ตฺวํ อากาเสน คนฺตฺวา ตํ ปตฺตํ คณฺหาหี"ติ อาห. โส "ภนฺเต ตุเมฺหเยว ภควตา อิทฺธิมนฺตานํ อคฺคฏฺฐาเน ฐปิตา, ตุเมฺหว คณฺหถา"ติ อาห. ตถาปิ "มยา อาณตฺโต ตฺวเมว คณฺหาหี"ติ อาณตฺโต อตฺตนา ฐิตํ ติคาวุตํ เสลปพฺพตํ ปาทตเล ลคฺเคตฺวา อุกฺขลิยา ปิธานํ วิย สกลราชคหนครํ ฉาเทสิ, ตทา นครวาสิโน ผลิกปพฺพเต อาวุตํ @เชิงอรรถ: อมฺหากํ เคเห รตฺตจนฺทนานิ พหูนีติ (?).

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๓๙.

รตฺตสุตฺตมิว ตํ เถรํ ปสฺสิตฺวา "ภนฺเต ภารทฺวาช อเมฺห รกฺขถา"ติ อุคฺโฆสยึสุ, ภีตา สุปฺปาทีนิ สีเส อกํสุ, ตทา เถโร ตํ ปพฺพตํ ฐิตฏฺฐาเน วิสฺสชฺเชตฺวา อิทฺธิยา คนฺตฺวา ตํ ปตฺตํ อคฺคเหสิ, ตทา นครวาสิโน มหาโกลาหลมกํสุ. ภควา เวฬุวนาราเม นิสินฺโน ตํ สทฺทํ สุตฺวา "กึ เอโส สทฺโท"ติ อานนฺทํ ปุจฺฉิ. "ภารทฺวาเชน ภนฺเต ปตฺตสฺส คหิตตฺตา สนฺตุฏฺฐา นครวาสิโน อุกฺกุฏฺฐิสทฺทมกํสู"ติ อาห. ตทา ภควา อายตึ ปรูปวาทโมจนตฺถํ ตํ ปตฺตํ อาหราเปตฺวา เภทาเปตฺวา ๑- อญฺชนุปวิสนํ กตฺวา ภิกฺขูนํ ทาเปสิ, ทาเปตฺวา จ ปน "น ภิกฺขเว อิทฺธิวิกุพฺพนา กาตพฺพา, โย กเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา"ติ สิกฺขาปทํ ปญฺญาเปสิ. ตโต ติตฺถิยา "สมเณน กิร โคตเมน สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ, เต ชีวิตเหตุปิ ตํ นาติกฺกมนฺติ, มยํ อิทฺธิปาฏิหาริยํ กริสฺสามา"ติ ตตฺถ ตตฺถ ราสิภูตา โกลาหลมกํสุ. อถ ราชา พิมฺพิสาโร ตํ สุตฺวา ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา วนฺทิตฺวา เอกมนฺตํ นิสินฺโน ภควนฺตเมวมาห "ติตฺถิยา ภนฺเต `อิทฺธิปาฏิหาริยํ กริสฺสามา'ติ อุคฺโฆเสนฺตี"ติ. อหมฺปิ มหาราช กริสฺสามีติ. นนุ ภนฺเต ภควตา สาวกานํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตนฺติ. ตเมว มหาราช ปุจฺฉิสฺสามิ, ตวุยฺยาเน อมฺพผลาทีนิ ขาทนฺตานํ "เอตฺตโก ทณฺโฑ"ติ ทณฺฑํ ฐเปนฺโต ตวาปิ เอกโต กตฺวา ฐเปสีติ. น มยฺหํ ภนฺเต ทณฺโฑติ. เอวํ มหาราช น มยฺหํ สิกฺขาปทํ ปญฺญตฺตํ อตฺถีติ. กตฺถ ภนฺเต ปาฏิหาริยํ ภวิสฺสตีติ. สาวตฺถิยา สมีเป คณฺฑมฺพรุกฺขมูเล ๒- มหาราชาติ. สาธุ ภนฺเต ตํ ปสฺสิสฺสามาติ. ตโต ติตฺถิยา "คณฺฑมฺพรุกฺขมูเล ๒- กิร ปาฏิหาริยํ ภวิสฺสตี"ติ สุตฺวา นครสฺส สามนฺตา อมฺพรุกฺเข เฉทาเปสุํ, นาครา มหาองฺคณฏฺฐาเน มญฺจาติมญฺจํ อฏฺฏาทโย พนฺธึสุ, สกลชมฺพุทีปวาสิโน ราสิภูตา ปุรตฺถิมทิสายเมว ทฺวาทสโยชนานิ ผริตฺวา อฏฺฐํสุ. เสสทิสาสุปิ ตทนุรูเปนากาเรน สนฺนิปตึสุ. @เชิงอรรถ: สี. ภญฺชาเปตฺวา. ฉ.ม. กณฺฑมฺพรุกฺขมูเล.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๐.

ภควาปิ กาเล สมฺปตฺเต อาสาฬฺหิปุณฺณมาสิยํ ปาโตว กตฺตพฺพกิจฺจํ นิฏฺฐาเปตฺวา ตํ ฐานํ คนฺตฺวา นิสีทิ, ตสฺมึ ขเณ คณฺโฑ นาม อุยฺยานปาโล กิปิลฺลิกปุเฏ สุปกฺกํ อมฺพผลํ ทิสฺวา "สจาหํ อิมํ รญฺโญ ทเทยฺยํ, กหาปณาทิสารํ ลเภยฺยํ, ภควโต อุปนามิเต ปน อิธโลกปรโลเกสุ สมฺปตฺติ ภวิสฺสตี"ติ ภควโต อุปนาเมสิ. ภควา ตํ ปฏิคฺคเหตฺวา อานนฺทตฺเถรํ อาณาเปสิ "อิมํ ผลํ มทฺทิตฺวา ปานํ เทหี"ติ. เถโร ตถา อกาสิ. ภควา อมฺพรสํ ปิวิตฺวา อมฺพฏฺฐึ อุยฺยานปาลสฺส ทตฺวา "อิมํ โรเปหี"ติ อาห. โส วาลุกํ วิยูหิตฺวา ตํ โรเปสิ, อานนฺทตฺเถโร กุณฺฑิกาย อุทกํ อาสิญฺจิ, ตสฺมึ ขเณ อมฺพงฺกุโร อุฏฺฐหิตฺวา มหาชนสฺส ปสฺสนฺตสฺเสว สาขาวิฏปปุปฺผผลปลฺลวภริโต ปญฺญายิตฺถ. ปติตํ อมฺพผลํ ขาทนฺตา สกลชมฺพุทีปวาสิโน ขยํ ปาเปตุํ นาสกฺขึสุ. อถ ภควา ปุรตฺถิมจกฺกวาฬโต ยาว ปจฺฉิมจกฺกวาฬํ, ตาว อิมสฺมึ จกฺกวาเฬ มหาเมรุมุทฺธนิ รตนจงฺกมํ มาเปตฺวา อเนกปริสาหิ สีหนาทํ นทาเปนฺโต ธมฺมปทฏฺฐกถายํ ๑- วุตฺตนเยน มหาอิทฺธิปาฏิหาริยํ กตฺวา ติตฺถิเย มทฺทิตฺวา เต วิปฺปการํ ปาเปตฺวา ปาฏิหีราวสาเน ปุริมพุทฺธาจิณฺณวเสน ตาวตึสภวนํ คนฺตฺวา ตตฺถ วสฺสํวุฏฺโฐ นิรนฺตรํ เตมาสํ อภิธมฺมํ เทเสตฺวา มาตุปฺปมุขานํ อเนกเทวตานํ โสตาปตฺติมคฺคาธิคมนํ กตฺวา วุฏฺฐวสฺโส เทโวโรหนํ กตฺวา อเนกเทวพฺรหฺมคณปริวุโต สงฺกสฺสปุรทฺวารํ โอรุยฺห โลกานุคฺคหํ อกาสิ. ตทา ภควโต ลาภสกฺกาโร ชมฺพุทีปมชฺโฌตฺถรมาโน ปญฺจมหาคงฺคา วิย อโหสิ. อถ ติตฺถิยา ปริหีนลาภสกฺการา ทุกฺขี ทุมฺมนา ปตฺตกฺขนฺธา อโธมุขา นิสีทึสุ, ตทา เตสํ อุปาสิกา จิญฺจมาณวิกา นาม อติวิย รูปคฺคปฺปตฺตา เต ตถา นิสินฺเน ทิสฺวา "กึ ภนฺเต เอวํทุกฺขี ทุมฺมนา นิสินฺนา"ติ ปุจฺฉิ. กึ ปน ตฺวํ ภคินิ อปฺโปสฺสุกฺกาสีติ. กึ ภนฺเตติ. ภคินิ สมณสฺส โคตมสฺส อุปฺปาทกาลโต ปฏฺฐาย มยํ หตลาภสกฺการา, นครวาสิโน อเมฺห น กิญฺจิ @เชิงอรรถ: ธมฺมปท-ฏฺฐ ๒/๑๓๐ (พม่า)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๑.

มญฺญนฺตีติ. มยา เอตฺถ กึ กาตพฺพนฺติ. ตยา สมณสฺส โคตมสฺส อวณฺณํ อุปฺปาเทตุํ วฏฺฏตีติ. สา "น มยฺหํ ภาโร"ติ วตฺวา ตตฺถ อุสฺสาหํ กโรนฺตี วิกาเล เชตวนวิหารํ คนฺตฺวา ติตฺถิยานํ อุปสฺสเย วสิตฺวา ปาโต นครวาสีนํ คนฺธาทีนิ คเหตฺวา ภควนฺตํ วนฺทนตฺถาย คมนสมเย เชตวนา วิย นิกฺขนฺตา, "กตฺถ สยิตา"ติ ปุฏฺฐา "กึ ตุมฺหากํ มม สยิตฏฺฐาเนนา"ติ วตฺวา ปกฺกามิ, สา กเมน คจฺฉนฺเต กาเล ปุจฺฉิตา "สมเณนาหํ โคตเมน เอกคนฺธกุฏิยํ สยิตฺวา นิกฺขนฺตา"ติ อาห. ตํ พาลปุถุชฺชนา สทฺทหึสุ, ปณฺฑิตา โสตาปนฺนาทโย น สทฺทหึสุ. เอกทิวสํ สา ทารุมณฺฑลํ อุทเร พนฺธิตฺวา อุปริ รตฺตปฏํ ปริทหิตฺวา คนฺตฺวา สราชิกาย ปริสาย ธมฺมเทสนตฺถาย นิสินฺนํ ภควนฺตํ เอวมาห "โภ สมณ ตฺวํ ธมฺมํ เทเสสิ, ตุยฺหํ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนทารกคพฺภินิยา มยฺหํ ลสุณมริจาทีนิ น วิจาเรสี"ติ. ตถาภาวํ ภคินิ ตฺวญฺเญว ๑- ปชานาสิ, อหญฺจาติ. สา "เอวเมว เมถุนสํสคฺคสมยํ เทฺวเยว ชานนฺติ, น อญฺเญ"ติ อาห. ตสฺมึ ขเณ สกฺกสฺส ปณฺฑุกมฺพลสิลาสนํ อุณฺหาการํ ทสฺเสสิ. สกฺโก อาวชฺเชนฺโต ตํ การณํ ญตฺวา เทฺว เทวปุตฺเต อาณาเปสิ "ตุเมฺหสุ เอโก มูสิกวณฺณํ มาเปตฺวา ตสฺสา ทารุมณฺฑลสฺส พนฺธนํ ฉินฺทตุ, เอโก วาตมณฺฑลํ สมุฏฺฐาเปตฺวา ปารุตปฏํ อุทฺธํ ขิปตู"ติ. เต คนฺตฺวา ตถา อกํสุ. ทารุมณฺฑลํ ปตมานํ ตสฺสา ปาทปิฏฺฐึ ภินฺทิ. ธมฺมสภายํ สนฺนิปติตา ปุถุชฺชนา สพฺเพ "อเร ทุฏฺฐโจริ ตฺวํ เอวรูปสฺส โลกตฺตยสามิโน เอวรูปํ อพฺภกฺขานํ อกาสี"ติ อุฏฺฐหิตฺวา เอเกกมุฏฺฐิปหารํ ทตฺวา สภาย นีหรึสุ, ทสฺสนาติกฺกนฺตาย ปฐวี วิวรมทาสิ. ตสฺมึ ขเณ อวีจิโต ชาลา อุฏฺฐหิตฺวา กุลทตฺติเกน รตฺตกมฺพเลเนว ตํ อจฺฉาเทตฺวา อวีจิมฺหิ ปกฺขิปิ, ภควโต ลาภสกฺกาโร อติเรกตโร อโหสิ. เตน วุตฺตํ:- "สพฺพาภิภุสฺส พุทฺธสฺส นนฺโท ๒- นามาสิ สาวโก ตํ อพฺภกฺขาย นิรเย จิรํ สํสริตํ มยา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ตฺวญฺเจว. สี. นนฺโต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๒.

ทสวสฺสสหสฺสานิ นิรเย สํสรึ จิรํ มนุสฺสภาวํ ลทฺธาหํ อพฺภกฺขานํ พหุํ ลภึ. เตน กมฺมาวเสเสน จิญฺจมาณวิกา มมํ อพฺภาจิกฺขิ อภูเตน ชนกายสฺส อคฺคโต"ติ. ๑- ตติยปเญฺห:- อพฺภกฺขานนฺติ อภิ อกฺขานํ อกฺโกสนํ. อตีเต กิร โพธิสตฺโต อปากฏชาติยํ อุปฺปนฺโน มุนาฬิ นาม ธุตฺโต หุตฺวา ทุชฺชนสํสคฺคพเลน สุรภึ นาม ปจฺเจกพุทฺธํ "ทุสฺสีโล ปาปธมฺโม อยํ ภิกฺขู"ติ อกฺโกสิ. โส เตน อกุสเลน วจีกมฺเมน พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ นิรเย ปจฺจิตฺวา อิมสฺมึ ปจฺฉิมตฺตภาเว ทสปารมิตาสํสิทฺธิพเลน พุทฺโธ ชาโต ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต อโหสิ. ปุน ติตฺถิยา อุสฺสาหชาตา "กถํ นุ โข สมณสฺส โคตมสฺส อยสํ อุปฺปาเทสฺสามา"ติ ทุกฺขี ทุมฺมนา นิสีทึสุ. ตทา สุนฺทรี นาเมกา ปริพฺพาชิกา เต อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา ฐิตา ตุณฺหีภูเต กิญฺจิ อวทนฺเต ทิสฺวา "กึ มยฺหํ เทโส"ติ ปุจฺฉิ. สมเณน โคตเมน อเมฺห วิเหฐิยมาเน ตฺวํ อปฺโปสฺสุกฺกา วิหริสฺสสิ, อิทํ ตว โทโสติ. เอวมหํ ๒- ตตฺถ กึ กริสฺสามีติ. ตฺวํ สมณสฺส โคตมสฺส อวณฺณํ อุปฺปาเทตุํ สกฺขิสฺสสีติ. "สกฺขิสฺสามิ อยฺยา"ติ วตฺวา ตโต ปฏฺฐาย วุตฺตนเยน ทิฏฺฐทิฏฺฐานํ "สมเณน โคตเมน เอกคนฺธกุฏิยํ สยิตฺวา นิกฺขนฺตา"ติ วตฺวา อกฺโกสติ ปริภาสติ. ติตฺถิยาปิ "ปสฺสถ โภ สมณสฺส โคตมสฺส กมฺมนฺ"ติ อกฺโกสนฺติ ปริภาสนฺติ. วุตฺตเญฺหตํ:- "มุนาฬิ นามหํ ธุตฺโต ปุพฺเพ อญฺญาสุ ชาติสุ ปจฺเจกพุทฺธํ สุรภึ อพฺภาจิกฺขึ อทูสกํ. เตน กมฺมวิปาเกน นิรเย สํสรึ จิรํ พหู วสฺสสหสฺสานิ ทุกฺขํ เวเทสิ เวทนํ. เตน กมฺมาวเสเสน อิธ ปจฺฉิมเก ภเว อพฺภกฺขานํ มยา ลทฺธํ สุนฺทริกาย การณา"ติ. ๓- @เชิงอรรถ: ขุ. อป. ๓๒/๗๐-๗๓/๔๑๘. สี., อิ. เอวมาห. ขุ. อป. ๓๒/๖๗-๙/๔๑๘.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๓.

จตุตฺถปเญฺห:- อพฺภกฺขานํ อภิ วิเสเสน อกฺโกสนํ ปริภาสนํ. อตีเต กิร โพธิสตฺโต พฺราหฺมณกุเล อุปฺปนฺโน พหุสฺสุโต พหูหิ สกฺกโต ปูชิโต ตาปสปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตฺวา หิมวนฺเต วนมูลผลาหาโร พหุมาณเว มนฺเต วาเจนฺโต วาสํ กปฺเปสิ. เอโก ปญฺจาภิญฺญาอฏฺฐสมาปตฺติลาภี ตาปโส ตสฺส สนฺติกํ อคมาสิ. โส ตํ ทิสฺวาว อิสฺสาปกโต ตํ อทูสกํ อิสึ "กามโภคี กุหโก อยํ อิสี"ติ อพฺภาจิกฺขิ, อตฺตโน สิสฺเส จ อาห "อยํ อิสิ เอวรูโป อนาจารโก"ติ. เตปิ ตเถว ๑- อกฺโกสึสุ ปริภาสึสุ. โส เตน อกุสลกมฺมวิปาเกน วสฺสสหสฺสานิ นิรเย ทุกฺขมนุภวิตฺวา อิมสฺมึ ปจฺฉิมตฺตภาเว พุทฺโธ หุตฺวา ลาภคฺคยสคฺคปฺปตฺโต อากาเส ปุณฺณจนฺโท วิย ปากโฏ ชาโต. ตเถว ติตฺถิยา อพฺภกฺขาเนนาปิ อสนฺตุฏฺฐา ปุนปิ สุนฺทริยา อพฺภกฺขานํ กาเรตฺวา สุราธุตฺเต ปกฺโกสาเปตฺวา ลญฺจํ ทตฺวา "ตุเมฺห สุนฺทรึ มาเรตฺวา เชตวนทฺวารสมีเป มาลากจวเรน ฉาเทถา"ติ อาณาเปสุํ. เต ตถา กรึสุ. ตโต ติตฺถิยา "สุนฺทรึ น ปสฺสามา"ติ รญฺโญ อาโรเจสุํ. ราชา "ปริเยสถา"ติ อาห. เต อตฺตนา ปาติตฏฺฐานโต คเหตฺวา มญฺจกํ อาโรเปตฺวา รญฺโญ ทสฺเสตฺวา "ปสฺสถ โภ สมณสฺส โคตมสฺส สาวกานํ กมฺมนฺ"ติ ภควโต ภิกฺขุสํฆสฺส จ สกลนคเร อวณฺณํ อุคฺโฆเสนฺตา วิจรึสุ. สุนฺทรึ อามกสุสาเน อฏฺฏเก ฐเปสุํ. ราชา "สุนฺทริมารเก ปริเยสถา"ติ อาณาเปสิ. ตทา ธุตฺตา สุรํ ปิวิตฺวา "ตฺวํ สุนฺทรึ มาเรสิ, ตฺวํ มาเรสี"ติ กลหํ กรึสุ. ราชปุริสา เต ธุตฺเต คเหตฺวา รญฺโญ ทสฺเสสุํ. ราชา กึ ภเณ ตุเมฺหหิ สุนฺทรี มาริตาติ. อาม เทวาติ. เกหิ อาณตฺตาติ. ติตฺถิเยหิ เทวาติ. ราชา ติตฺถิเย อาหราเปตฺวา พนฺธาเปตฺวา "คจฺฉถ ภเณ `พุทฺธสฺส อวณฺณตฺถาย อเมฺหหิ สยเมว สุนฺทรี มาราปิตา, ภควา ตสฺส สาวกา จ อการกา'ติ อุคฺโฆสถา"ติ อาห. เต ตถา อกํสุ. สกลนครวาสิโน นิกฺกงฺขํ อเหสุํ. ราชา ติตฺถิเย จ ธุตฺเต จ มาราเปตฺวา ฉฑฺฑาเปติ. ตโต ภควโต ภิยฺโยโส มตฺตาย ลาภสกฺกาโร วฑฺฒิ. เตน วุตฺตํ:- @เชิงอรรถ: สี. ตเมว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๔.

"พฺราหฺมโณ สุตวา อาสึ อหํ สกฺกตปูชิโต มหาวเน ปญฺจสเต มนฺเต วาเจมิ มาณเว. ตตฺถาคโต อิสิ ภีโม ปญฺจาภิญฺโญ มหิทฺธิโก ตญฺจาหํ อาคตํ ทิสฺวา อพฺภาจิกฺขึ อทูสกํ. ตโตหํ อวจํ สิสฺเส กามโภคี อยํ อิสิ มยฺหมฺปิ ภาสมานสฺส อนุโมทึสุ มาณวา. ตโต มาณวกา สพฺเพ ภิกฺขมานา ๑- กุเล กุเล มหาชนสฺส อาหํสุ กามโภคี อยํ อิสิ. เตน กมฺมวิปาเกน ปญฺจภิกฺขุสตา อิเม อพฺภกฺขานํ ลภุํ สพฺเพ สุนฺทริกาย การณา"ติ. ๒- ปญฺจมปเญฺห:- สิลาเวโธติ อาหตจิตฺโต สิลํ ปวิชฺฌิ. อตีเต กิร โพธิสตฺโต จ กนิฏฺฐภาตา จ เอกปิตุปุตฺตา อเหสุํ. เต ปิตุ อจฺจเยน ทาเส ๓- ปฏิจฺจ กลหํ กโรนฺตา อญฺญมญฺญํ วิรุทฺธา อเหสุํ, โพธิสตฺโต อตฺตโน พลวภาเวน กนิฏฺฐภาตรํ อชฺโฌตฺถริตฺวา ตสฺสุปริ ปาสาณํ ปวิชฺเฌสิ. โส เตน กมฺมวิปาเกน นรกาทีสุ อเนกวสฺสสหสฺสานิ ทุกฺขมนุภวิตฺวา อิมสฺมึ ปจฺฉิมตฺตภาเว พุทฺโธ ชาโต. เทวทตฺโต ราหุลกุมารสฺส มาตุโล ปุพฺเพ เสริวาณิชกาเล โพธิสตฺเตน สทฺธึ วาณิโช อโหสิ, เต เอกํ ปฏฺฏนคามํ ปตฺวา "ตฺวํ เอกวีถึ คณฺหาหิ, อหมฺปิ เอกวีถึ คณฺหามี"ติ เทฺวปิ ปวิฏฺฐา. เตสุ เทวทตฺตสฺส ปวิฏฺฐวีถิยํ ชิณฺณเสฏฺฐิภริยา จ นตฺตา จ เทฺวเยว อเหสุํ, เตสํ มหนฺตํ สุวณฺณถาลกํ มลคฺคหิตํ ภาชนนฺตเร ฐปิตํ โหติ, ตํ สุวณฺณถาลกภาวํ อชานนฺตี "อิมํ ถาลกํ คเหตฺวา ปิฬนฺธนํ เทถา"ติ อาห. โส ตํ คเหตฺวา สูจิยา เลขํ กฑฺฒิตฺวา สุวณฺณถาลกภาวํ ญตฺวา "โถกํ ทตฺวา คณฺหิสฺสามี"ติ จินฺเตตฺวา คโต. อถ โพธิสตฺตํ ทฺวารสมีปํ อาคตํ ทิสฺวา นตฺตา อยฺเย มยฺหํ กจฺฉปุฏํ ปิฬนฺธนํ เทถาติ. สา ตํ ปกฺโกสาเปตฺวา นิสีทาเปตฺวา ตํ ถาลกํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ภิกฺขมานํ. ขุ. อป. ๓๒/๗๓-๗/๔๑๘. สี., อิ. ธเน ทาเส จ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๕.

ทตฺวา อิมํ คเหตฺวา มยฺหํ นตฺตาย กจฺฉปุฏํ ปิฬนฺธนํ เทถาติ. โพธิสตฺโต ตํ คเหตฺวา สุวณฺณถาลกภาวํ ญตฺวา "เตน วญฺจิตา"ติ ญตฺวา อตฺตโน ปสิพฺพกาย ฐปิตอฏฺฐกหาปเณ อวเสสภณฺฑญฺจ ทตฺวา กจฺฉปุฏํ ปิฬนฺธนํ กุมาริกาย หตฺเถ ปิฬนฺธาเปตฺวา อคมาสิ. โส วาณิโช ปุนาคนฺตฺวา ปุจฺฉิ. ตาต ตฺวํ น คณฺหิตฺถ, มยฺหํ ปุตฺโต อิทญฺจิทญฺจ ทตฺวา ตํ คเหตฺวา คโตติ. โส ตํ สุตฺวาว หทเยน ผาลิเตน วิย ธาวิตฺวา อนุพนฺธิ. โพธิสตฺโต นาวํ อารุยฺห ปกฺขนฺทิ. โส "ติฏฺฐ, มา ปลายิ มา ปลายี"ติ วตฺวา "นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตภเว ตํ นาเสตุํ สมตฺโถ ภเวยฺยนฺ"ติ ปตฺถนํ อกาสิ. โส ปตฺถนาวเสน อเนเกสุ ชาติสตสหสฺเสสุ อญฺญมญฺญํ วิเหเฐตฺวา อิมสฺมึ อตฺตภาเว สกฺยกุเล นิพฺพตฺติตฺวา กเมน ภควติ สพฺพญฺญุตํ ปตฺวา ราชคเห วิหรนฺเต อนุรุทฺธาทีหิ สทฺธึ ภควโต สนฺติกํ คนฺตฺวา ปพฺพชิตฺวา ฌานลาภี หุตฺวา ปากโฏ ภควนฺตํ วรํ ยาจิ "ภนฺเต สพฺโพ ภิกฺขุสํโฆ ปิณฺฑปาติกาทีนิ เตรส ธุตงฺคานิ สมาทิยตุ, สกโล ภิกฺขุสํโฆ มม ภาโร โหตู"ติ. ภควา น อนุชานิ. เทวทตฺโต เวรํ พนฺธิตฺวา ปริหีนชฺฌาโน ภควนฺตํ มาเรตุกาโม เอกทิวสํ เวภารปพฺพตปาเท ฐิตสฺส ภควโต อุปริ ฐิโต ปพฺพตกูฏํ ปวิทฺเธสิ, ภควโต อานุภาเวน อปโร ปพฺพตกูโฏ ตํ ปตมานํ สมฺปฏิจฺฉิ. เตสํ ฆฏฺฏเนน อุฏฺฐิตา ปปฏิกา อาคนฺตวา ภควโต ปาทปิฏฺฐิยํ ปหริ. เตน วุตฺตํ:- "เวมาตุภาตรํ ปุพฺเพ ธนเหตุ หนึ อหํ ปกฺขิปึ คิริทุคฺคสฺมึ สิลาย จ อปึสยึ. เตน กมฺมวิปาเกน เทวทตฺโต สิลํ ขิปิ องฺคุฏฺฐํ ปึสยี ปาเท มม ปาสาณสกฺขรา"ติ. ๑- ฉฏฺฐปเญฺห:- สกลิกาเวโธติ สกลิกาย ฆฏฺฏนํ. อตีเต กิร โพธิสตฺโต เอกสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต ทหรกาเล มหาวีถิยํ กีฬมาโน วีถิยํ ปิณฺฑาย จรมานํ ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา "อยํ มุณฺฑโก สมโณ กุหึ คจฺฉตี"ติ ปาสาณสกลิกํ @เชิงอรรถ: ขุ. อป. ๓๒/๗๘-๙/๔๑๙.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๖.

คเหตฺวา ตสฺส ปาทปิฏฺฐิยํ ขิปิ. ปาทปิฏฺฐิจมฺมํ ฉินฺทิตฺวา รุหิรํ นิกฺขมิ. โส เตน ปาปกมฺเมน อเนกวสฺสสหสฺสานิ นิรเย มหาทุกฺขํ อนุภวิตฺวา พุทฺธภูโตปิ กมฺมปิโลติกวเสน ปาทปิฏฺฐิยํ ปาสาณสกลิกฆฏฺฏเนน รุหิรุปฺปาทํ ลภิ. เตน วุตฺตํ:- "ปุเรหํ ทารโก หุตฺวา กีฬมาโน มหาปเถ ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวาน มคฺเค สกลิกํ ขิปึ. เตน ๑- กมฺมวิปาเกน อิธ ปจฺฉิมเก ภเว วธตฺถํ มํ เทวทตฺโต อภิมาเร ปโยชยี"ติ. ๑- สตฺตมปเญฺห:- นาฬาคิรีติ ธนปาลโก หตฺถี มารณตฺถาย เปสิโต. อตีเต กิร โพธิสตฺโต หตฺถิโคปโก หุตฺวา นิพฺพตฺโต หตฺถึ อารุยฺห วิจรมาโน มหาปเถ ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา "กุโต อาคจฺฉติ ๒- อยํ มุณฺฑโก"ติ อาหตจิตฺโต ขิลชาโต หตฺถินา อาสาเทสิ. โส เตน กมฺเมน อปาเยสุ อเนกวสฺสสหสฺสานิ ทุกฺขํ อนุภวิตฺวา ปจฺฉิมตฺตภาเว พุทฺโธ ชาโต. เทวทตฺโต อชาตสตฺตุราชานํ สหายํ กตฺวา "ตฺวํ มหาราช ปิตรํ ฆาเตตฺวา ราชา โหหิ, อหํ พุทฺธํ มาเรตฺวา พุทฺโธ ภวิสฺสามี"ติ สญฺญาเปตฺวา เอกทิวสํ รญฺโญ อนุญฺญาตาย หตฺถิสาลํ คนฺตฺวา "เสฺว ตุเมฺห นาฬาคิรึ โสฬสสุราฆเฏ ปาเยตฺวา ภควโต ปิณฺฑาย จรณเวลายํ เปเสถา"ติ หตฺถิโคปเก อาณาเปสิ. สกลนครํ มหาโกลาหลํ อโหสิ, "พุทฺธนาเคน หตฺถินาคสฺส ยุทฺธํ ปสฺสิสฺสามา"ติ อุภโต ราชวีถิยํ มญฺจาติมญฺจํ พนฺธิตฺวา ปาโตว สนฺนิปตึสุ. ภควาปิ กตสรีรปฏิชคฺคโน ภิกฺขุสํฆปริวุโต ราชคหํ ปิณฺฑาย ปาวิสิ, ตสฺมึ ขเณ วุตฺตนิยาเมเนว นาฬาคิรึ วิสฺสชฺเชสุํ. โส วีถิจจฺจราทโย วิธเมนฺโต อาคจฺฉติ, ตทา เอกา อิตฺถี ทารกํ คเหตฺวา วีถิโต วีถึ คจฺฉติ, หตฺถี ตํ อิตฺถึ ทิสฺวา อนุพนฺธิ. ภควา "นาฬาคิริ น ตํ หนตฺถาย ๓- เปสิโต, อิธาคจฺฉาหี"ติ อาห. โส ตํ สทฺทํ สุตฺวา ภควนฺตาภิมุโข ธาวิ. ภควา อปริมาเณสุ จกฺกวาเฬสุ อนนฺตสตฺเตสุ ผรณารหํ เมตฺตํ เอกสฺมึเยว นาฬาคิริมฺหิ ผริ. โส ภควโต เมตฺตาย ผุโฏ นิพฺภโย @เชิงอรรถ: ๑-๑ เตน กมฺมวิปาเกน พุทฺธภูตสฺส เม สโต. ปวิทฺเธสิ สิลํ ตตฺถ เทวทตฺโต @วิฆาฏวาติ (สพฺพตฺถ). คจฺฉติ (สพฺพตฺถ). สี., อิ. อตฺถาย.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๗.

หุตฺวา ภควโต ปาทมูเล นิปติ. ภควา ตสฺส มตฺถเก หตฺถํ ฐเปสิ. ตทา เทวพฺรหฺมาทโย อจฺฉริยพฺภุตชาตจิตฺตา ปุปฺผปราคาทีหิ ๑- ปูเชสุํ. สกลนคเร ชณฺณุกมตฺตา ธนราสโย อเหสุํ. ราชา "ปจฺฉิมทฺวาเร ธนานิ นครวาสีนํ โหนฺตุ, ปุรตฺถิมทฺวาเร ธนานิ ราชภณฺฑาคาเร โหนฺตู"ติ เภรึ จราเปสิ. สพฺเพ ตถา กรึสุ. ตทา นาฬาคิริ ธนปาโล นาม อโหสิ. ภควา เวฬุวนารามํ อคมาสิ. เตน วุตฺตํ:- "หตฺถาโรโห ปุเร อาสึ ปจฺเจกมุนิมุตฺตมํ ปิณฺฑาย วิจรนฺตํ ตํ อาสาเทสึ คเชนหํ. เตน กมฺมวิปาเกน ภนฺโต นาฬาคิรี คโช คิริพฺพเช ปุรวเร ทารุโณ สมุปาคมี"ติ. ๒- อฏฺฐมปเญฺห:- สตฺถจฺเฉโทติ สตฺเถน คณฺฑผาลนํ กุฐาราย สตฺเถน เฉโท. อตีเต กิร โพธิสตฺโต ปจฺจนฺตเทเส ราชา อโหสิ, โส ทุชฺชนสํสคฺควเสน ปจฺจนฺตเทเส วาสวเสน จ ธุตฺโต สาหสิโก เอกทิวสํ ขคฺคหตฺโถ ปตฺติโกว นคเร วิจรนฺโต นิราปราเธ ชเน ขคฺเคน ผาเลนฺโต อคมาสิ. โส เตน ปาปกมฺมวิปาเกน พหูนิ วสฺสสหสฺสานิ นิรเย ปจฺจิตฺวา ติรจฺฉานาทีสุ ทุกฺขมนุภวิตฺวา ปกฺกาวเสเสน ปจฺฉิมตฺตภาเว พุทฺธภูโตปิ เหฏฺฐา วุตฺตนเยน เทวทตฺเตน ขิตฺตปาสาณสกฺขลิกปหาเรน อุฏฺฐิตคณฺโฑ อโหสิ. ชีวโก เมตฺตจิตฺเตน ตํ คณฺฑํ ผาเลสิ. เวริจิตฺตสฺส เทวทตฺตสฺส รุหิรุปฺปาทกมฺมํ อานนฺตริกํ อโหสิ, เมตฺตจิตฺตสฺส ชีวกสฺส คณฺฑผาลนํ ปุญฺญเมว ๓- อโหสิ. เตน วุตฺตํ:- "ราชาหํ ปตฺติโก อาสึ สตฺติยา ปุริเส หนึ เตน กมฺมวิปาเกน นิรเย ปจฺจิสํ ภุสํ. ๔- กมฺมุโน ตสฺส เสเสน อิทานิ ๕- สกลํ มม ปาเท ฉวึ ปกปฺเปสิ น หิ กมฺมํ วินสฺสตี"ติ. ๖- @เชิงอรรถ: ม. ปุพฺพมฺปราภรณาทีหิ. ขุ. อป. ๓๒/๘๒-๓/๔๑๙. สี. ปุญฺญกมฺมํ. @ ขุ. อป. ๓๒/๘๔/๔๑๙. ปาฬิ. โส ทานิ. ขุ. อป. ๓๒/๘๕-๗/๔๑๙-๒๐.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๘.

นวมปเญฺห:- สีสทุกฺขนฺติ สีสาพาโธ สีสเวทนา. อตีเต กิร โพธิสตฺโต เกวฏฺฏคาเม เกวฏฺโฏ หุตฺวา นิพฺพตฺติ. โส เอกทิวสํ เกวฏฺฏปุริเสหิ สทฺธึ มจฺฉมารณฏฺฐานํ คนฺตฺวา มจฺเฉ มาเรนฺเต ทิสฺวา ตตฺถ โสมนสฺสํ อุปฺปาเทสิ, สหคตาปิ ตเถว โสมนสฺสํ อุปฺปาทยึสุ. โส เตน อกุสลกมฺเมน จตุราปาเย ทุกฺขมนุภวิตฺวา อิมสฺมึ ปจฺฉิมตฺตภาเว เตหิ ปุริเสหิ สทฺธึ สกฺยราชกุเล นิพฺพตฺติตฺวา กเมน พุทฺธตฺตํ ปตฺโตปิ สยํ สีสาพาธํ ปจฺจนุโภสิ. เต เจ สกฺยราชาโน ธมฺมปทฏฺฐกถายํ ๑- วุตฺตนเยน วิฑูฑภสงฺคาเม สพฺเพ วินาสํ ปาปุณึสุ. เตน วุตฺตํ:- "อหํ เกวฏฺฏคามสฺมึ อหุํ เกวฏฺฏทารโก มจฺฉเก ฆาติเต ๒- ทิสฺวา ชนยึ โสมนสฺสกํ. เตน กมฺมวิปาเกน สีสทุกฺขํ อหู มม สพฺเพ สกฺกา จ หญฺญึสุ ๓- ยทา หนิ วิฑูฑโภ"ติ. ๔- ทสมปเญฺห:- ยวขาทนนฺติ เวรญฺชายํ ยวตณฺฑุลขาทนํ. อตีเต กิร โพธิสตฺโต อญฺญตรสฺมึ กุเล นิพฺพตฺโต ชาติวเสน จ อนฺธพาลภาเวน จ ผุสฺสสฺส ภควโต สาวเก มธุรนฺนปาเน สาลิโภชนาทโย จ ภุญฺชมาเน ทิสฺวา "อเร มุณฺฑกสมณา ยวํ ขาทถ มา สาลิโภชนํ ภุญฺชถา"ติ อกฺโกสิ. โส เตน อกุสลกมฺมวิปาเกน อเนกวสฺสสหสฺสานิ จตุราปาเย ทุกฺขมนุภวิตฺวา อิมสฺมึ ปจฺฉิมตฺตภาเว กเมน พุทฺธตฺตํ ปตฺวา โลกสงฺคหํ กโรนฺโต คามนิคมราชธานีสุ จริตฺวา เอกสฺมึ สมเย เวรญฺชพฺราหฺมณคามสมีเป สาขาวิฏปสมฺปนฺนํ ปุจิมนฺทรุกฺขมูลํ ปาปุณิ. เวรญฺชพฺราหฺมโณ ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตฺวา อเนกปริยาเยน ภควนฺตํ ชินิตุํ อสกฺโกนฺโต โสตาปนฺโน หุตฺวา "ภนฺเต อิเธว วสฺสํ อุปคนฺตุํ วฏฺฏตี"ติ อาโรเจสิ. ภควา ตุณฺหีภาเวน อธิวาเสสิ. อถ ปุนทิวสโต ปฏฺฐาย มาโร ปาปิมา สกลเวรญฺชพฺราหฺมณคามวาสีนํ มาราวฏฺฏนํ อกาสิ. ปิณฺฑาย ปวิฏฺฐสฺส ภควโต มาราวฏฺฏนวเสน เอโกปิ กฏจฺฉุภิกฺขามตฺตํ @เชิงอรรถ: ธมฺมปท. อ. ๓/๕ (สฺยา). ปาฬิ. มจฺโฉปฆาตเก. ปาฬิ. สกฺเกสุ หญฺญมาเนสุ. @ ฉ.ม. วิฏฏูโภ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๙.

ทาตา นาโหสิ. ภควา ตุจฺฉปตฺโตว ภิกฺขุสํฆปริวุโต ปุนาคจฺฉิ. ตสฺมึ เอวํ อาคเต ตตฺเถว นิวุฏฺฐา อสฺสวาณิชา ตํ ทิวสํ ทานํ ทตฺวา ตโต ปฏฺฐาย ภควนฺตํ ปญฺจสตภิกฺขุปริวารํ นิมนฺเตตฺวา ปญฺจนฺนํ อสฺสสตานํ ภตฺตโต วิภาคํ กตฺวา ยวํ โกฏฺเฏตฺวา ภิกฺขูนํ ปตฺเตสุ ปกฺขิปึสุ, สกลสฺส สหสฺสจกฺกวาฬเทวตา สุชาตาย ปายาสปจนทิวเส วิย ทิพฺโพชํ ปกฺกมึสุ. ภควา ปริภุญฺชิ, เอวํ เตมาสํ ยวํ ปริภุญฺชิ. เตมาสจฺจเยน มาราวฏฺฏเน วิคเต ปวารณาทิวเส เวรญฺโช พฺราหฺมโณ สริตฺวา มหาสํเวคปฺปตฺโต พุทฺธปฺปมุขสฺส ภิกฺขุสํฆสฺส มหาทานํ ทตฺวา วนฺทิตฺวา ขมาเปสิ. เตน วุตฺตํ:- "ผุสฺสสฺสาหํ ปาวจเน สาวเก ปริภาสยึ ยวํ ขาทถ ภุญฺชถ มา จ ภุญฺชถ สาลโย. เตน กมฺมวิปาเกน เตมาสํ ขาทิตํ ยวํ นิมนฺติโต พฺราหฺมเณน เวรญฺชายํ วสึ ตทา"ติ. ๑- เอกาทสมปเญฺห:- ปิฏฺฐิทุกฺขนฺติ ปิฏฺฐิอาพาโธ. อตีเต กิร โพธิสตฺโต คหปติกุเล นิพฺพตฺโต ถามสมฺปนฺโน กิญฺจิ รสฺสธาตุโก อโหสิ. เตน สมเยน เอโก มลฺลยุทฺธโยโธ สกลชมฺพุทีเป คามนิคมราชธานีสุ มลฺลยุทฺเธ วตฺตมาเน ปุริเส ปาเตตฺวา ชยปฺปตฺโต กเมน โพธิสตฺตสฺส วสนนครํ ปตฺวา ตสฺมิมฺปิ ชเน ปาเตตฺวา คนฺตุมารทฺโธ. ตทา โพธิสตฺโต "มยฺหํ วสนฏฺฐาเน เอส ชยํ ปตฺวา คจฺฉตี"ติ ตตฺถ นครมณฺฑลมาคมฺม อปฺโปเฏตฺวา อาคจฺฉ มยา สทฺธึ ยุชฺฌิตฺวา คจฺฉาติ. โส หสิตฺวา "อหํ มหนฺเต ปุริเส ปาเตสึ, อยํ รสฺสธาตุโก วามนโก มม เอกหตฺถสฺสาปิ นปฺปโหตี"ติ อปฺโปเฏตฺวา นทิตฺวา อาคจฺฉิ. เต อุโภปิ อญฺญมญฺญํ หตฺถํ ปรามสึสุ, โพธิสตฺโต ตํ อุกฺขิปิตฺวา อากาเส ภมิตฺวา ภูมิยํ ปาเตนฺโต ขนฺธฏฺฐึ ภินฺทิตฺวา ปาเตสิ. สกลนครวาสิโน อุกฺกุฏฺฐึ กโรนฺตา อปฺโปเฏตฺวา วตฺถาภรณาทีหิ โพธิสตฺตํ ปูเชสุํ. โพธิสตฺโต ตํ มลฺลโยธํ อุชุํ สยาเปตฺวา ๒- ขนฺธฏฺฐึ อุชุกํ กตฺวา "คจฺฉ อิโต ปฏฺฐาย @เชิงอรรถ: ขุ. อป. ๓๒/๘๘-๙/๔๒๐. สี., อิ. คาหาเปตฺวา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๐.

เอวรูปํ มา กโรสี"ติ วตฺวา อุยฺโยเชสิ. โส เตน กมฺมวิปาเกน นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตภเว สรีรสีสาทิทุกฺขมนุภวิตฺวา อิมสฺมึ ปจฺฉิมตฺตภาเว พุทฺธภูโตปิ ปิฏฺฐิรุชาทิทุกฺขมนุโภสิ. ตสฺมา กทาจิ ปิฏฺฐิทุกฺเข อุปฺปนฺเน สาริปุตฺตโมคฺคลฺลาเน "อิโต ปฏฺฐาย ธมฺมํ เทเสถา"ติ วตฺวา สยํ สุคตจีวรํ ปญฺญาเปตฺวา สยติ, กมฺมปิโลติกํ นาม พุทฺธมฺปิ น มุญฺจติ. วุตฺตเญฺหตํ:- "นิพฺพุทฺเธ วตฺตมานมฺหิ มลฺลปุตฺตํ นิเหฐยึ เตน กมฺมวิปาเกน ปิฏฺฐิทุกฺขํ อหู มมา"ติ. ๑- ทฺวาทสมปเญฺห:- อติสาโรติ โลหิตปกฺขนฺทิกาวิเรจนํ. อตีเต กิร โพธิสตฺโต คหปติกุเล นิพฺพตฺโต เวชฺชกมฺเมน ชีวิกํ กปฺเปสิ. โส เอกํ เสฏฺฐิปุตฺตํ โรเคน วิจฺฉิตํ ๒- ติกิจฺฉนฺโต เภสชฺชํ กตฺวา ติกิจฺฉิตฺวา ตสฺส เทยฺยธมฺมทาเน ปมาทมาคมฺม อปรํ โอสธํ ทตฺวา วมนวิเรจนํ อกาสิ. เสฏฺฐิ พหุธนํ อทาสิ. โส เตน กมฺมวิปาเกน นิพฺพตฺตนิพฺพตฺตภเว โลหิตปกฺขนฺทิกาพาเธน วิจฺฉิโต ๓- อโหสิ. อิมสฺมิมฺปิ ปจฺฉิมตฺตภาเว ปรินิพฺพานสมเย จุนฺเทน กมฺมารปุตฺเตน ปจิตสูกรมทฺทวสฺส สกลจกฺกวาฬเทวตาหิ ปกฺขิตฺตทิพฺโพเชน อาหาเรน สห ภุตฺตกฺขเณ โลหิตปกฺขนฺทิกาวิเรจนํ อโหสิ. โกฏิสตสหสฺสานํ หตฺถีนํ ๔- พลํ ขยมคมาสิ. ภควา วิสาขปุณฺณมายํ กุสินารายํ ปรินิพฺพานตฺถาย คจฺฉนฺโต อเนเกสุ ฐาเนสุ นิสีทนฺโต ปิปาสิโต ปานียํ ปิวิตฺวา มหาทุกฺเขน กุสินารํ ปตฺวา ปจฺจูสสมเย ปรินิพฺพายิ. กมฺมปิโลติกํ เอวรูปํ โลกตฺตยสามิมฺปิ น วิชหติ. เตน วุตฺตํ:- "ติกิจฺฉโก อหํ อาสึ เสฏฺฐิปุตฺตํ วิเรจยึ เตน กมฺมวิปาเกน โหติ ปกฺขนฺทิกา มมาติ. เอวํ ชิโน วิยากาสิ ภิกฺขุสํฆสฺส อคฺคโต สพฺพาภิญฺญาพลปฺปตฺโต อโนตตฺเต มหาสเร"ติ. ๑- @เชิงอรรถ: ขุ. อป. ๓๒/๙๐/๔๒๐. สี. ปีฬิตํ. สี. วิเรจิโต. สี. โกฏิสตหตฺถีนํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๕๑.

เอวํ ปฏิญฺญาตปญฺหานํ มาติกาฐปนวเสน อกุสลาปทานํ สมตฺตํ นาม โหตีติ วุตฺตํ อิตฺถํ สุทนฺติ อิตฺถํ อิมินา ปกาเรน เหฏฺฐา วุตฺตนเยน. สุทนฺติ นิปาโต ปทปูรณตฺเถ อาคโต. ภควา ภาคฺยสมฺปนฺโน ปูริตปารมิมหาสตฺโต:- "ภาคฺยวา ภคฺควา ยุตฺโต ภเคหิ จ วิภตฺตวา ภตฺตวา วนฺตคมโน ภเวสุ ภควา ตโต"ติ เอวมาทิคุณยุตฺโต เทวาติเทโว สกฺกาติสกฺโก พฺรหฺมาติพฺรหฺมา พุทฺธาติพุทฺโธ โส มหาการุณิโก ภควา อตฺตโน พุทฺธจริยํ พุทฺธการณํ สมฺภาวยมาโน ปากฏํ กุรุมาโน พุทฺธาปทานิยํ นาม พุทฺธการณปกาสกํ นาม ธมฺมปริยายํ ธมฺมเทสนํ สุตฺตํ อภาสิตฺถ กเถสีติ. อิติ วิสุทฺธชนวิลาสินิยา อปทานฏฺฐกถาย พุทฺธาปทานวณฺณนา สมตฺตา. -----------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๙ หน้า ๑๓๑-๑๕๑. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=49&A=3280&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=3280&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_32

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]