ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๔๙ ภาษาบาลีอักษรไทย อป.อ.๑ (วิสุทฺธ.๑)

หน้าที่ ๓๓๗.

[๔๙๓] ตเถวาหนฺติ ยถา เยน ปกาเรน โส นโร วิสหโต, สวิเสน สปฺเปน ทฏฺโฐ วิสขาทโก วา โอสธํ ปิวิตฺวา สุขี ภเวยฺย, ตเถว เตน ปกาเรน อหํ อวิชฺชาย โมเหน สํ สุฏฺฐุ ปีฬิโต. สทฺธมฺมาคทเมสหนฺติ อหํ สทฺธมฺมสงฺขาตํ โอสธํ เอสํ ปริเยสนฺโตติ อตฺโถ. [๔๙๔-๕] ธมฺมาคทํ คเวสนฺโตติ สํสารทุกฺขวิสสฺส วินาสาย ธมฺโมสธํ คเวสนฺโต. อทฺทกฺขึ สกฺยสาสนนฺติ สกฺยวํสปภวสฺส โคตมสฺส สาสนํ อทฺทกฺขินฺติ อตฺโถ. อคฺคํ สพฺโพสธานํ ตนฺติ ๑- สพฺเพสํ โอสธานํ อนฺตเร ตํ สกฺยสาสนสงฺขาตํ ธมฺโมสธํ อคฺคํ อุตฺตมนฺติ อตฺโถ. สพฺพสลฺลวิโนทนนฺติ ราคสลฺลาทีนํ สพฺเพสํ สลฺลานํ วิโนทนํ วูปสมกรํ ธมฺโมสธํ ๒- ธมฺมสงฺขาตํ โอสธํ ปิวิตฺวา สพฺพํ วิสํ สกลสํสารทุกฺขวิสํ สมูหนึ นาเสสินฺติ สมฺพนฺโธ. อชรามรนฺติ ตํ ทุกฺขวิสํ สมูหนิตฺวา อชรํ ชราวิรหิตํ อมรํ มรณวิรหิตํ สีติภาวํ ราคปริฬาหาทิวิรหิตตฺตา สีตลภูตํ นิพฺพานํ อหํ ผสฺสยึ ปจฺจกฺขมกาสินฺติ สมฺพนฺโธ. [๔๙๖] ปุน กิเลสตสฺส อุปมํ ทสฺเสนฺโต ยถา ภูตฏฺฏิโตติอาทิมาห. ตตฺถ ยถา เยน ปกาเรน ภูตฏฺฏิโต ภูเตน ยกฺเขน อฏฺฏิโต ปีฬิโต โปโส ปุริโส ภูตคฺคาเหน ยกฺขคฺคาเหน ปีฬิโต ทุกฺขิโต ภูตสฺมา ยกฺขคฺคาหโต ปริมุตฺติยา โมจนตฺถาย ภูตเวชฺชํ คเวเสยฺย. [๔๙๗] ตํ คเวสมาโน จ ภูตวิชฺชาย สุฏฺฐุ โกวิทํ เฉกํ ภูตเวชฺชํ ปสฺเสยฺย, โส ภูตเวชฺโช ตสฺส ยกฺขคฺคหิตสฺส ปุริสสฺส อาเวสภูตํ วิหเน วินาเสยฺย, สมูลญฺจ มูเลน สห อายตึ อนาเสวกํ กตฺวา วินาสเย วิทฺธํเสยฺยาติ สมฺพนฺโธ. [๔๙๘] มหาวีร วีรุตฺตม ตมคฺคาเหน กิเลสนฺธการคฺคาเหน ปีฬิโต อหํ ตเถว เตน ปกาเรเนว ตมโต กิเลสนฺธการโต ปริมุตฺติยา โมจนตฺถาย ญาณาโลกํ ปญฺญาอาโลกํ คเวสามีติ สมฺพนฺโธ. @เชิงอรรถ: ปาฬิ. อคฺคสพฺโพสถานนฺตํ. ปาฬิ. ธมฺโมสถํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๘.

[๔๙๙] อถ ตทนนฺตรํ กิเลสตมโสธนํ กิเลสนฺธการนาสกํ สกฺยมุนึ อทฺทสนฺติ อตฺโถ. โส สกฺยมุนิ เม มยฺหํ ตมํ อนฺธการํ กิเลสติมิรํ ภูตเวชฺโชว ภูตกํ ยกฺขคฺคหิตํ อิว วิโนเทสิ ทูรี อกาสีติ สมฺพนฺโธ. [๕๐๐] โส อหํ เอวํ วิมุตฺโต สํสารโสตํ สํสารปวาหํ สํ สุฏฺฐุ ฉินฺทึ เฉเทสึ, ตณฺหาโสตํ ตณฺหามโหฆํ นิวารยึ นิรวเสสํ อปฺปวตฺตึ อกาสินฺติ อตฺโถ. ภวํ อุคฺฆาฏยึ สพฺพนฺติ กามภวาทิกํ สพฺพํ นวภวํ อุคฺฆาฏยึ วินาเสสินฺติ อตฺโถ. มูลโต วินาเสนฺโต ภูตเวชฺโช อิว มูลโต อุคฺฆาฏยินฺติ สมฺพนฺโธ, [๕๐๑] ตโต นิพฺพานปริเยสนาย อุปมํ ทสฺเสนฺโต ยถาติอาทิมาห. ตตฺถ ครุํ ภาริยํ นาคํ คิลตีติ ครุโฬ. ครุํ วา นาคํ ลาติ อาททาตีติ ครุโฬ, ครุฬราชา. อตฺตโน ภกฺขํ สกโคจรํ ปนฺนคํ ปกาเรน ปรหตฺถํ น คจฺฉตีติ ปนฺนโคติ ลทฺธนามํ นาคํ คหณตฺถาย โอปตติ อวปตติ สมนฺตา สมนฺตโต โยชนสตํ สตโยชนปฺปมาณํ มหาสรํ มหาสมุทฺทํ อตฺตโน ปกฺขวาเตหิ วิกฺโขเภติ อาโลเฬติ ยถาติ สมฺพนฺโธ. [๕๐๒] โส สุปณฺโณ วิหงฺคโม เวหาสคมนสีโล ปนฺนคํ นาคํ คเหตฺวา อโธสีสํ โอลมฺเพตฺวา วิเหฐยํ ตตฺถ ตตฺถ วิวิเธน เหฐเนน เหเฐนฺโต อาทาย ทฬฺหํ คเหตฺวา เยน กามํ ยตฺถ คนฺตุกาโม, ตตฺถ ปกฺกมติ คจฺฉตีติ สมฺพนฺโธ. [๕๐๓] ภนฺเต มหาวีร ยถา ครุโฬ พลี พลวา ปนฺนคํ คเหตฺวา ปกฺกมติ, ตถา เอว อหํ อสงฺขตํ ปจฺจเยหิ อกตํ นิพฺพานํ คเวสนฺโต ปฏิปตฺติปูรณวเสน ปริเยสนฺโต โทเส สกลทิยฑฺฒกิเลสสหสฺเส วิกฺขาลยึ วิเสเสน สมุจฺเฉทปฺปหาเนน โสเธสึ อหนฺติ สมฺพนฺโธ. [๕๐๔] ยถา ครุโฬ ปนฺนคํ คเหตฺวา ภุญฺชิตฺวา วิหรติ. ตถา อหํ ธมฺมวรํ อุตฺตมธมฺมํ ทิฏฺโฐ ปสฺสนฺโต เอตํ สนฺติปทํ นิพฺพานปทํ อนุตฺตรํ อุตฺตรวิรหิตํ มคฺคผเลหิ อาทาย คเหตฺวา วฬญฺเชตฺวา วิหรามีติ สมฺพนฺโธ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๙.

[๕๐๕] อิทานิ นิพฺพานสฺส ทุลฺลภภาวํ ทสฺเสนฺโต อาสาวตี นาม ลตาติอาทิมาห. ตตฺถ สพฺเพสํ เทวานํ อาสา อิจฺฉา เอติสฺสํ ลาตายํ อตฺถีติ อาสาวตี นาม ลตา จิตฺตลตาวเน อเนกวิจิตฺตาหิ ลตาหิ คหนีภูเต วเน อุยฺยาเน ชาตา นิพฺพตฺตาติ อตฺโถ. ตสฺสา ลตาย วสฺสสหสฺเสน วสฺสสหสฺสจฺจเยน เอกํ ผลํ นิพฺพตฺตเต เอกํ ผลํ คณฺหาติ. [๕๐๖] ตํ เทวาติ ตํ อาสาวตึ ลตํ ตาว ทูรผลํ ๑- ตตฺตกํ จิรกาลํ อติกฺกมิตฺวา ผลํ คณฺหนฺตํ สํวิชฺชมานํ เทวา ตาวตึสเทวตา ปยิรุปาสนฺติ ภชนฺติ สา อาสาวตี นาม ลตุตฺตมา ลตานํ อนฺตเร อุตฺตมลตา เอวํ เทวานํ ปิยา อโหสีติ สมฺพนฺโธ. [๕๐๗] สตสหสฺสุปาทายาติ สตสหสฺสสํวจฺฉรํ อาทึ กตฺวา. ตาหํ ปริจเร มุนีติ โมนํ วุจฺจติ ญาณํ, ภนฺเต มุนิ ญาณวนฺต สพฺพญฺญุ อหํ ตํ ภควนฺตํ ปริจเร ปยิรุปาสามิ. สายํ ปาตํ นมสฺสามีติ สายนฺหสมยญฺจ ปุพฺพณฺหสมยญฺจาติ ทฺวิกฺขตฺตุํ นมสฺสามิ ปณามํ กโรมิ. ยถา เทวา ตาวตึสา เทวา วิย อาสาวตีลตํ สายํ ปาตญฺจ ปยิรุปาสนฺตีติ สมฺพนฺโธ. [๕๐๘] อวญฺฌา ปาริจริยาติ ยสฺมา พุทฺธทสฺสนเหตุ นิพฺพานปฺปตฺติ อโหสิ, ตสฺมา พุทฺธปาริจริยา วตฺตปฏิปตฺติกิริยา อวญฺฌา อตุจฺฉา นมสฺสนา ปณามกิริยา จ อโมฆา อตุจฺฉา. ตถา หิ ทูราคตํ ทูรโต สํสารทฺธานโต อาคตมฺปิ สนฺตํ สํวิชฺชมานํ ขโณยํ อยํ พุทฺธุปฺปาทกฺขโณ น วิราธยิ นาติกฺกมิ, มํ อติกฺกมิตฺวา น คโตติ อตฺโถ. [๕๐๙] พุทฺธทสฺสนเหตุ นิพฺพานปฺปตฺโต อหํ อายตึ อุปฺปชฺชนกภเว มม ปฏิสนฺธึ วิจินนฺโต อุปปริกฺขนฺโต น ปสฺสามีติ สมฺพนฺโธ. นิรูปธิ ขนฺธูปธิกิเลสูปธีหิ วิรหิโต วิปฺปมุตฺโต สพฺพกิเลเสหิ วินาภูโต อุปสนฺโต กิเลสปริฬาหาภาเวน สนฺตมานโส จรามิ อหนฺติ สมฺพนฺโธ. [๕๑๐] ปุน อตฺตโน พุทฺธทสฺสนาย อุปมํ ทสฺเสนฺโต ยถาปิ ปทุมํ นามาติอาทิมาห. สูริยรํเสน สูริยรํสิสมฺผสฺเสน ยถา ปทุมํ นาม อปิ @เชิงอรรถ: ปาฬิ. ตาวทูรผเล.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๐.

ปุปฺผติ วิกสติ มหาวีร วีรุตฺตม อหํ ตถา เอว พุทฺธรํเสน พุทฺเธน ภควตา เทสิตธมฺมรํสิปฺปภาเวน ปุปฺผิโตติ อตฺโถ. [๕๑๑-๑๒] ปุน พุทฺธทสฺสเนน นิพฺพานทสฺสนํ ทีเปนฺโต ยถา พลากาติอาทิมาห. ตตฺถ พลากโยนิมฺหิ พลากชาติยํ สทา สพฺพสฺมึ กาเล ปุมา ปุริโส ยถา น วิชฺชติ. ปุเม อวิชฺชมาเน กถํ พลากานํ คพฺภคฺคหณํ โหตีติ เจ? เมเฆสุ คชฺชมาเนสุ สทฺทํ กโรนฺเตสุ เมฆคชฺชนํ สุตฺวา ตา พลากินิโย สทา สพฺพกาเล คพฺภํ คณฺหนฺติ อณฺฑํ ธาเรนฺตีติ อตฺโถ. ยาว ยตฺตกํ กาลํ เมโฆ น คชฺชติ เมโฆ สทฺทํ น กโรติ, ตาว ตตฺตกํ กาลํ จิรํ จิรกาเลน คพฺภํ อณฺฑํ ธาเรนฺติ. ยทา ยสฺมึ กาเล เมโฆ ปวสฺสติ ปกาเรน คชฺชิตฺวา วสฺสติ วุฏฺฐิธารํ ปคฺฆรติ, ตทา ตสฺมึ กาเล ภารโต คพฺภธารณโต ปริมุจฺจนฺติ อณฺฑํ ปาเตนฺตีติ อตฺโถ. [๕๑๓] ตโต ปรํ อุปเมยฺยสมฺปทํ ทสฺเสนฺโต ปทุมุตฺตรพุทฺธสฺสาติอาทิมาห. ปทุมุตฺตรสฺส พุทฺธสฺส ธมฺมเมเฆน โวหารปรมตฺถเทสนาสงฺขาตเมเฆน คชฺชโต คชฺชนฺตสฺส เทเสนฺตสฺส ธมฺมเมฆสฺส สทฺเทน โฆสานุสาเรน อหํ ตทา ธมฺมคพฺภํ วิวฏฺฏูปนิสฺสยํ ทานสีลาทิปุญฺญสมฺภารคพฺภํ อคณฺหึ คเหสึ ตถาติ สมฺพนฺโธ. [๕๑๔] สตสหสฺสุปาทาย กปฺปสตสหสฺสํ อาทึ กตฺวา ปุญฺญคพฺภํ ทานสีลาทิปุญฺญสมฺภารํ อหํ ธเรมิ ปูเรมิ. ยาว ธมฺมเมโฆ ธมฺมเทสนา น คชฺชติ พุทฺเธน น เทสียติ, ตาว อหํ ภารโต สํสารคพฺภภารโต นปฺปมุจฺจามิ น โมเจมิ น วิสุํ ภวามีติ สมฺพนฺโธ. [๕๑๕] ภนฺเต สกฺยมุนิ สกฺยวํสปฺปภว ยทา ยสฺมึ กาเล สุทฺโธทนมหาราชสฺส ตว ปิตุ รมฺเม รมณีเย กปิลวตฺถเว กปิลวตฺถุนามเก นคเร ตุวํ ธมฺมเมเฆน คชฺชติ โฆเสติ, ตทา ตสฺมึ กาเล อหํ ภารโต สํสารคพฺภภารโต ปริมุจฺจึ มุตฺโต อโหสินฺติ สมฺพนฺโธ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๑.

[๕๑๖] ตโต ปรํ อตฺตนา อธิคเต มคฺคผเล ทสฺเสนฺโต สุญฺญตนฺติอาทิมาห. ตตฺถ อตฺตอตฺตนิยาทีนํ อภาวโต สุญฺญตํ วิโมกฺขญฺจ ราคโทสโมหสพฺพกิเลสนิมิตฺตานํ อภาวโต อนิมิตฺตํ วิโมกฺขญฺจ ตณฺหาปณิธิสฺส อภาวโต อปฺปณิหิตํ วิโมกฺขญฺจ อริยมคฺคํ อธิคญฺฉึ ภาเวสินฺติ สมฺพนฺโธ. จตุโร จ ผเล สพฺเพติ จตฺตาริ สามญฺญผลานิ สพฺพานิ สจฺฉิ อกาสินฺติ อตฺโถ. ธมฺเมวํ วิชฏยึ อหนฺติ ๑- อหํ เอวํ สพฺพธมฺเม ชฏํ คหนํ วิชฏยึ วิทฺธํเสสินฺติ อตฺโถ. ทุติยภาณวารวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ๒- [๕๑๗] ตโต ปรํ อตฺตนา อธิคตวิเสสเมว ทสฺเสนฺโต อปริเมยฺยุปาทายาติ- อาทิมาห. ตตฺถ น ปริเมยฺโยติ อปริเมยฺโย, สํวจฺฉรคณนวเสน ปเมตุํ สงฺขาตุํ อสกฺกุเณยฺโยติ อตฺโถ. ตํ อปริเมยฺยํ กปฺปํ อุปาทาย อาทึ กตฺวา ตว สาสนํ ตุยฺหํ สาสนํ "อนาคเต โคตมสฺส ภควโต สาสเน วินยธรานํ อคฺโค ภเวยฺยนฺ"ติ เอวํ ปตฺเถมิ. อตีตตฺเถ วตฺตมานวจนํ, ปตฺเถสินฺติ อตฺโถ. โส เม อตฺโถติ โส ปตฺถนาสงฺขาโต อตฺโถ เม มยา อนุปฺปตฺโต นิปฺผาทิโตติ อตฺโถ. อนุตฺตรํ สนฺติปทํ นิพฺพานํ อนุปฺปตฺตํ อธิคตนฺติ สนฺพนฺโธ. [๕๑๘] โส อหํ อธิคตตฺตา ๓- วินเย วินยปิฏเก ปารมึ ปตฺโต ปริโยสานปฺปตฺโต. ยถาปิ ปาฐิโก อิสีติ ยถา ปทุมุตฺตรสฺส ภควโต สาสเน วินยธรานํ อคฺโค อิสิ ภิกฺขุ ปาฐิโก ปากโฏ อโหสิ, ตเถวาหนฺติ อตฺโถ. น เม สมสโม อตฺถีติ วินยธาริตาย เม มยา สมสโม สมาโน อญฺโญ น อตฺถีติ อตฺโถ. สาสนํ โอวาทานุสาสนีสงฺขาตํ สาสนํ ธาเรมิ ปูเรมีติ อตฺโถ. [๕๑๙] ปุนปิ อตฺตโน วิเสสํ ทสฺเสนฺโต วินเย ขนฺธเก จาปีติอาทิมาห. ตตฺถ วินเยติ อุภโตวิภงฺเค. ขนฺธเกติ มหาวคฺคจูฬวคฺเค. ติกจฺเฉเท จาติ ติกสํฆาทิเสสติกปาจิตฺติยาทิเก จ. ปญฺจเมติ ปริวาเร จ. เอตฺถ เอตสฺมึ สกเล วินยปิฏเก มยฺหํ วิมติ เทฺวฬฺหกํ นตฺถิ น สํวิชฺชติ. อกฺขเรติ @เชิงอรรถ: ปาฬิ. ธมฺมํ วิชฏิ ตํปิหํ. ฉ.ม. สมตฺตา. อิ., ม. อธิคตตฺโต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๒.

วินยปิฏกปริยาปนฺเน อการาทิเก อกฺขเร. พฺยญฺชเนติ กการาทิเก พฺยญฺชเน วา เม วิมติ สํสโย นตฺถีติ สมฺพนฺโธ. [๕๒๐] นิคฺคเห ปฏิกมฺเม จาติ ปาปภิกฺขูนํ นิคฺคเห จ สาปตฺติกานํ ภิกฺขูนํ ปริวาสทานาทิเก ปฏิกมฺเม จ ฐานาฏฺฐาเน ๑- จ การเณ จ อการเณ จ โกวิโท เฉโกติ อตฺโถ. โอสารเณ จ ตชฺชนียาทิกมฺมสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิวเสน โอสารเณ ปเวสเน จ. วุฏฺฐาปเน จ อาปตฺติโต วุฏฺฐาปเน นิราปตฺติกรเณ จ เฉโกติ สมฺพนฺโธ. สพฺพตฺถ ปารมึ คโตติ สพฺพสฺมึ วินยกมฺเม ปริโยสานํ ปตฺโต, ทกฺโข เฉโกติ อตฺโถ. [๕๒๑] วินเย ขนฺธเก จาปีติ วุตฺตปฺปกาเร วินเย จ ขนฺธเก จ ปทํ สุตฺตปทํ ๒- นิกฺขิปิตฺวา ปฏฺฐเปตฺวา. อุภโต วินิเวเฐตฺวาติ วินยโต ขนฺธกโต จาติ อุภยโต นิพฺพตฺเตตฺวา วิชเฏตฺวา นยํ อาหริตฺวา. รสโตติ กิจจโต. โอสเรยฺยํ โอสารณํ กโรมีติ อตฺโถ. [๕๒๒] นิรุตฺติยา จ กุสโลติ "รุกฺโข ปโฏ กุมฺโภ มาลา จิตฺตนฺ"ติอาทีสุ โวหาเรสุ เฉโก. อตฺถานตฺเถ จ โกวิโทติ อตฺเถ วฑฺฒิยํ อนตฺเถ หานิยํ จ โกวิโท ทกฺโขติ อตฺโถ. อนญฺญาตํ มยา นตฺถีติ วินยปิฏเก สกเล วา ปิฏกตฺตเย มยา อนญฺญาตํ อวิทิตํ อปากฏํ กิญฺจิ นตฺถีติ อตฺโถ. เอกคฺโค สตฺถุ สาสเนติ พุทฺธสาสเน อหเมว เอโก วินยธรานํ อคฺโค เสฏฺโฐ อุตฺตโมติ อตฺโถ. [๕๒๓] รูปทกฺเข อหํ อชฺชาติ อชฺช เอตรหิ กาเล สกฺยปุตฺตสฺส ภควโต สาสเน ปาวจเน อหํ รูปทกฺเข รูปทสฺสเน วินยวินิจฺฉยทสฺสเน สพฺพํ กงฺขํ สกลํ สํสยํ วิโนเทมิ วินาเสมีติ สมฺพนฺโธ. ฉินฺทามิ สพฺพสํสยนฺติ "อโหสึ นุ โข อหมตีตมทฺธานนฺ"ติอาทิกํ ๓- กาลตฺตยํ อารพฺภ อุปฺปนฺนํ สพฺพํ โสฬสวิธํ กงฺขํ ฉินฺทามิ วูปสเมมิ สพฺพโส วิทฺธํเสมีติ อตฺโถ. [๕๒๔] ปทํ อนุปทญฺจาปีติ ปทํ ปุพฺพปทญฺจ อนุปทํ ปรปทญฺจ อกฺขรํ เอเกกมกฺขรญฺจ พฺยญฺชนํ สิถิลธนิตาทิทสวิธํ พฺยญฺชนวิธานญฺจ. @เชิงอรรถ: ปาฬิ. ฐานาฐาเน. สี., อิ. ยุตฺตปทํ. @ ม. มู. ๑๒/๑๘/๑๑, สํ.นิ. ๑๖/๒๐/๒๖, ขุ. มหา. ๒๙/๘๑๐/๕๐๙ (สฺยา.).

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๓.

นิทาเนติ เตน สมเยนาติอาทิเก นิทาเน จ. ปริโยสาเนติ นิคมเน. สพฺพตฺถ โกวิโทติ สพฺเพสุ ฉสุ ฐาเนสุ เฉโกติ อตฺโถ. [๕๒๕] ตโต ปรํ ภควโตเยว คุเณ ปกาเสนฺโต ยถาปิ ราชา พลวาติอาทิมาห. ตตฺถ ยถา พลวา ถามพลสมฺปนฺโน เสนาพลสมฺปนฺโน วา ราชา ปรํ ปเรสํ ปฏิราชูนํ เสนํ นิคฺคณฺหิตฺวา นิสฺเสสโต คเหตฺวา ปลาเปตฺวา วา ตเป ตเปยฺย สนฺตเปยฺย ทุกฺขาเปยฺย. วิชินิตฺวาน สงฺคามนฺติ สงฺคามํ ปรเสนาย สมาคมํ ยุทฺธํ วิชินิตฺวา วิเสเสน ชินิตฺวา ชยํ ปตฺวา. นครํ ตตฺถ มาปเยติ ตตฺถ ตสฺมึ วิชิตฏฺฐาเน นครํ ปาสาทหมฺมิยาทิวิภูสิตํ วสนฏฺฐานํ มาปเย การาเปยฺยาติ อตฺโถ. [๕๒๖] ปาการํ ปริขญฺจาปีติ ตตฺถ มาปิตนคเร ปาการํ สุธาธวลอิฏฺฐ- กามยปาการญฺจ การเยติ สมฺพนฺโธ. ปริขญฺจาปิ กทฺทมปริขํ อุทกปริขํ สุกฺขปริขญฺจ อปิ การเย. เอสิกํ ทฺวารโกฏฺฐกนฺติ นครโสภนตฺถํ อุสฺสาปิต- เอสิกาถมฺภญฺจ มหนฺตํ โกฏฺฐกญฺจ จตุภูมกาทิทฺวารโกฏฺฐกญฺจ การเย. อฏฺฏาลเก จ วิวิเธติ จตุภูมกาทิเภเท อติอุจฺจอฏฺฏาลเก จ วิวิเธ นานปฺปการเก พหู การเย การาเปยฺยาติ สมฺพนฺโธ. [๕๒๗] สิงฺฆาฏกํ จจฺจรญฺจาติ ๑- น เกวลํ ปาการาทโย การเย, สิงฺฆาฏกํ จตุมคฺคสนฺธิญฺจ จจฺจรํ อนฺตราวีถึ จ การเยติ สมฺพนฺโธ. สุวิภตฺตนฺตราปณนฺติ สุฏฺฐุ วิภตฺตํ วิภาคโต โกฏฺฐาสวนฺตํ อนฺตราปณํ อเนกาปณสหสฺสํ การาเปยฺยาติ อตฺโถ. การเยยฺย ๒- สภํ ตตฺถาติ ตสฺมึ มาปิตนคเร สภํ ธมฺมาธิกรณสาลํ การเย. อตฺถานตฺถวินิจฺฉยํ วฑฺฒิญฺจ อวฑฺฒิญฺจ ๓- วินิจฺฉยกรณตฺถํ วินิจฺฉยสาลํ การเยติ สมฺพนฺโธ. [๕๒๘] นิคฺฆาตตฺถํ อมิตฺตานนฺติ ปฏิราชูนํ ปฏิพาหนตฺถํ. ฉิทฺทาฉิทฺทญฺจ ชานิตุนฺติ โทสญฺจ อโทสญฺจ ชานิตุํ. พลกายสฺส รกฺขายาติ หตฺถิอสฺสรถปตฺติสงฺขาตสฺส พลกายสฺส เสนาสมูหสฺส อารกฺขณตฺถาย โส @เชิงอรรถ: ปาฬิ. ปจฺจุรญฺจ. ปาฬิ. การาเปยฺย. สี. วชฺชญฺ จ อวชฺชญฺจ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๔.

นครสามิโก ราชา เสนาปจฺจํ เสนาปตึ เสนานายกํ มหามตฺตํ ฐเปติ ฐานนฺตเร ปติฏฺฐเปตีติ อตฺโถ. [๕๒๙] อารกฺขตฺถาย ภณฺฑสฺสาติ ชาตรูปรชตมุตฺตามณิอาทิราชภณฺฑสฺส อารกฺขณตฺถาย สมนฺตโต โคปนตฺถาย เม มยฺหํ ภณฺฑํ มา วินสฺสีติ นิธานกุสลํ รกฺขเณ กุสลํ เฉกํ นรํ ปุริสํ ภณฺฑรกฺขํ ภณฺฑรกฺขนฺตํ โส ราชา ภณฺฑาคาเร ฐเปตีติ สมฺพนฺโธ. [๕๓๐] มมตฺโต โหติ โย รญฺโญติ ๑- โย ปณฺฑิโต รญฺโญ มมตฺโต มามโก ปกฺขปาโต โหติ. วุทฺธึ ๒- ยสฺส จ อิจฺฉตีติ อสฺส รญฺโญ วุฑฺฒึ จ วิรุฬฺหึ โย อิจฺฉติ กาเมติ, ตสฺส อิตฺถมฺภูตสฺส ราชา อธิกรณํ วินิจฺฉยาธิปจฺจํ เทติ มิตฺตสฺส มิตฺตภาวสฺสปฏิปชฺชิตุนฺติ สมฺพนฺโธ. [๕๓๑] อุปฺปาเตสูติ อุกฺกาปาตทิสาฑาหาทิอุปฺปาเตสุ จ. นิมิตฺเตสูติ มูสิกจฺฉินฺนาทีสุ "อิทํ นิมิตฺตํ สุภํ, อิทํ นิมิตฺตํ อสุภนฺ"ติ เอวํ นิมิตฺตชานนสตฺเถสุ จ. ลกฺขเณสุ จาติ อิตฺถิปุริสานํ หตฺถปาทลกฺขณชานนสตฺเถสุ จ โกวิทํ เฉกํ อชฺฌายกํ อเนเกสํ สิสฺสานํ พฺยากรณวาจกํ มนฺตธรํ เวทตฺตยสงฺขาตมนฺตธารกํ ปณฺฑิตํ โส ราชา โปโรหิจฺเจ ปุโรหิตฏฺฐานนฺตเร ฐเปตีติ สมฺพนฺโธ. [๕๓๒] เอเตหงฺเคหิ สมฺปนฺโนติ เอเตหิ วุตฺตปฺปกาเรหิ องฺเคหิ อวยเวหิ สมฺปนฺโน สมงฺคีภูโต โส ราชา "ขตฺติโย"ติ ปวุจจติ กถียตีติ สมฺพนฺโธ. สทา รกฺขนฺติ ราชานนฺติ เอเต เสนาปจฺจาทโย อมจฺจา สทา สพฺพกาลํ ตํ ราชานํ รกฺขนฺติ โคเปนฺติ. กิมิว? จกฺกวาโกว ทุกฺขิตํ ทุกฺขปฺปตฺตํ สกญาตึ รกฺขนฺโต จกฺกวาโก ปกฺขี อิวาติ อตฺโถ. [๕๓๓] ตเถว ตวํ มหาวีราติ วีรุตฺตม ยถา โส ราชา เสนาปจฺจาทิองฺคสมฺปนฺโน นครทฺวารํ ถเกตฺวา ปฏิวสติ, ตเถว ตุวํ หตามิตฺโตว ๓- นิหตปจฺจตฺถิโก ขตฺติโย อิว สเทวกสฺส โลกสฺส สห เทเวหิ ปวตฺตมานสฺส @เชิงอรรถ: ปาฬิ. สมคฺโค โหติ โส รญฺโญ. ก. วุฑฺฒึ. ฉ.ม. หตามิตฺโต.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๕.

โลกสฺส ธมฺมราชา ธมฺเมน สเมน ราชา ทสปารมิตาธมฺมปริปูรเณน ราชภูตตฺตา "ธมฺมราชา"ติ ปวุจฺจติ กถียตีติ สมฺพนฺโธ. [๕๓๔] ติตฺถิเย นีหริตฺวานาติ ธมฺมราชภาเวน ปฏิปกฺขภูเต สกลติตฺถิเย นีหริตฺวา นิสฺเสเสน หริตฺวา นิพฺพิเสวนํ กตฺวา สเสนกํ มารญฺจาปิ เสนาย สห วสวตฺติมารมฺปิ นีหริตฺวา. ตมนฺธการํ วิธมิตฺวาติ ตมสงฺขาตํ โมหนฺธการํ วิธมิตฺวา วิทฺธํเสตฺวา. ธมฺมนครํ สตฺตตึสโพธิปกฺขิย- ธมฺมสงฺขาตํ, ขนฺธายตนธาตุปฏิจฺจสมุปฺปาทพลโพชฺฌงฺคคมฺภีรนยสมนฺตปฏฺฐาน- ธมฺมสงฺขาตํ วา นครํ อมาปยิ นิมฺมินิ ปติฏฺฐาเปสีติ อตฺโถ. [๕๓๕] สีลํ ปาการิกํ ๑- ตตฺถาติ ตสฺมึ ปติฏฺฐาปิเต ธมฺมนคเร จตุปาริสุทฺธิสีลํ ปาการํ. ญาณํ เต ทฺวารโกฏฺฐกนฺติ เต ตุยฺหํ สพฺพญฺญุตญฺญาณ- อาสยานุสยญาณอนาคตํสญาณอตีตํสญาณาทิกเมว ญาณํ ทฺวารโกฏฺฐกนฺติ อตฺโถ. สทฺธา เต เอสิกา วีราติ ภนฺเต อสิถิลปรกฺกม เต ตุยฺหํ ทีปงฺกปาทมูลโต ปภุติ สพฺพญฺญุตญฺญาณการณา สทฺทหนสทฺธา อุสฺสาปิตอลงฺการอลงฺกตถมฺโภติ อตฺโถ. ทฺวารปาโล จ สํวโรติ เต ตุยฺหํ ฉทฺวาริกสํวโร รกฺขาวรณคุตฺติ ทฺวารปาโล ทฺวารรกฺขโกติ อตฺโถ. [๕๓๖] สติปฏฺฐานมฏฺฏาลนฺติ เต ตุยฺหํ จตุสติปฏฺฐานอฏฺฏาลมุณฺฑจฺฉทนํ ๒- ปญฺญา เต จจฺจรํ มุเนติ ภนฺเต มุเน ญาณวนฺต เต ตุยฺหํ ปาฏิหาริยาทิอเนกวิธา ปญฺญา ๓- จจฺจรํ มคฺคสโมธานํ นครวีถีติ อตฺโถ. อิทฺธิปาทญฺจ สิงฺฆาฏนฺติ ตุยฺหํ ฉนฺทวีริยจิตฺตวีมํสสงฺขาตา จตฺตาโร อิทฺธิปาทา สิงฺฆาฏํ จตุมคฺคสนฺธิ. ธมฺมวีถิ สุมาปิตนฺติ ๔- สตฺตตึสโพธิปกฺขิยธมฺมสงฺขาตาย วีถิยา สุฏฺฐุ มาปิตํ สชฺชิตํ, ตํ ธมฺมนครนฺติ อตฺโถ. [๕๓๗] สุตฺตนฺตํ อภิธมฺมญฺจาติ ตว ตุยฺหํ เอตฺถ ธมฺมนคเร สุตฺตนฺตํ อภิธมฺมํ วินยญฺจ เกวลํ สกลํ สุตฺตเคยฺยาทิกํ นวงฺคํ พุทฺธวจนํ ธมฺมสภา ธมฺมาธิกรณสาลาติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปาการกํ. สี., อิ....มณฺฑลจฺฉทนํ. สี. ญาณํ. ปาฬิ. สุมาปิตา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๖.

[๕๓๘] สุญฺญตํ อนิมิตฺตญฺจาติ อนตฺตานุปสฺสนาวเสน ปฏิลทฺธํ สุญฺญตวิหารญฺจ อนิจฺจานุปสฺสนาวเสน ปฏิลทฺธํ อนิมิตฺตวิหารญฺจ. วิหารญฺจปฺปณิหิตนฺติ ทุกฺขานุปสฺสนาวเสน ปฏิลทฺธํ อปฺปณิหิตวิหารญฺจ. อาเนญฺชญฺจาติ ๑- อจลํ อผนฺทิตํ จตุสามญฺญผลสงฺขาตํ อาเนญฺชวิหารญฺจ. นิโรโธ จาติ สพฺพทุกฺขนิโรธํ นิพฺพานญฺจ. เอสา ธมฺมกุฏี ตวาติ เอสา สพฺพนวโลกุตฺตรธมฺมสงฺขาตา ตว ตุยฺหํ ธมฺมกุฏิ วสนเคหนฺติ อตฺโถ. [๕๓๙] ปญฺญาย อคฺโค นิกฺขิตฺโตติ ปญฺญาวเสน ปญฺญวนฺตานํ อคฺโค. อิติ ภควตา นิกฺขิตฺโต ฐปิโต เถโร ปฏิภาเน จ ปญฺญาย กตฺตพฺเพ กิจฺเจ, ยุตฺตมุตฺตปฏิภาเน วา โกวิโท เฉโก นาเมน สาริปุตฺโตติ ปากโฏ ตว ตุยฺหํ ธมฺมเสนาปติ ตยา เทสิตสฺส ปิฏกตฺตยธมฺมสมูหสฺส ธารณโต ปติ ปธาโน หุตฺวา เสนากิจฺจํ กโรตีติ อตฺโถ. [๕๔๐] จุตูปปาตกุสโลติ ภนฺเต มุนิ จุตูปปาเต จุติยา อุปปตฺติยา จ กุสโล เฉโก. อิทฺธิยา ปารมึ คโตติ "เอโกปิ หุตฺวา พหุธา โหติ, พหุธาปิ หุตฺวา เอโก โหตี"ติอาทินา ๒- วุตฺตาย อิทฺธิปฺปเภทาย ปารมึ ปริโยสานํ คโต ปตฺโต นาเมน โกลิโต นาม โมคฺคลฺลานตฺเถโร โปโรหิจฺโจ ตว ตุยฺหํ ปุโรหิโตติ สมฺพนฺโธ. [๕๔๑] โปราณกวํสธโรติ ภนฺเต มุเน ญาณวนฺเต โปราณสฺส วํสสฺส ธารโก, ปรมฺปรชานนโก วา อุคฺคเตโช ปาฏกเตโช ทุราสโท อาสาเทตุํ ฆฏฺเฏตุํ ทุกฺโข อสกฺกุเณยฺโยติ อตฺโถ. ธุตวาทิคุเณนคฺโคติ ๓- เตจีวริกงฺคาทีนิ เตรส ธุตงฺคานิ วทติ โอวทตีติ ธุตวาทีคุเณน ธุตงฺคเณน อคฺโค เสฏฺโฐ มหากสฺสปตฺเถโร ตว ๔- ตุยฺหํ อกฺขทสฺโส โวหารกรเณ ปธาโนติ อตฺโถ. [๕๔๒] พหุสฺสุโต ธมฺมธโรติ ภนฺเต มุเน พหูนํ จตุราสีติธมฺมกฺขนฺธสหสฺสานํ สุตตฺตา ภควตา ภิกฺขุสํฆโต จ อุคฺคหิตตฺตา พหุสฺสุโต อเนเกสํ @เชิงอรรถ: ปาฬิ. อเนโช จ. ที. สี. ๙/๒๓๘/๗๘, ขุ. ปฏิ. ๓๑/๑๐๒/๑๑๕. @ ปาฬิ. ธุตวาทิคุเณ อคฺโค... ปาฬิ. ตฺวํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๗.

ฉสตสหสฺสสงฺขฺยานํ อาคมธมฺมานํ สติปฏฺฐานาทีนญฺจ ปรมตฺถธมฺมานํ ธารณโต ธมฺมธโร อานนฺโท. สพฺพปาฐี จ สาสเนติ พุทฺธสาสเน สพฺเพสํ ปาฐีนํ ปฐนฺตานํ สชฺฌายนฺตานํ ภิกฺขูนํ อคฺโค เสฏฺโฐติ สพฺพปาฐี นาเมน อานนฺโท นาม เถโร. ธมฺมารกฺโข ตวาติ ๑- ตว ตุยฺหํ ธมฺมสฺส ปิฏกตฺตยธมฺมภณฺฑสฺส อารกฺโข รกฺขโก ปาลโก, ธมฺมภณฺฑาคาริโกติ อตฺโถ. [๕๔๓] เอเต สพฺเพ อติกฺกมฺมาติ ภควา ภคฺยวา สมฺมาสมฺพุทฺโธ เอเต สาริปุตฺตาทโย มหานุภาเวปิ เถเร อติกฺกมฺม วชฺเชตฺวา มมํเยว ปเมสิ ๒- ปมาณํ อกาสิ มนสิ อกาสีติ อตฺโถ. วินิจฺฉยํ เม ปาทาสีติ วินยญฺญูหิ ปณฺฑิเตหิ เทสิตํ ปกาสิตํ วินเย วินิจฺฉยํ โทสวิจารณํ เม มยฺหํ ภควา ปาทาสิ ปกาเรน อทาสิ, มยฺหเมว ภารํ อกาสีติ สมฺพนฺโธ, [๕๔๔] โย โกจิ วินเย ปญฺหนฺติ โย โกจิ ภิกฺขุ พุทฺธสาวโก วินยนิสฺสิตํ ปญฺหํ มํ ปุจฺฉติ, ตตฺถ ตสฺมึ ปุจฺฉิตปเญฺห เม มยฺหํ จินฺตนา วิมติ กงฺขา นตฺถิ. ตเญฺหวตฺถํ ๓- ตํ เอว ปุจฺฉิตํ อตฺถํ อหํ กเถมีติ สมฺพนฺโธ. [๕๔๕] ยาวตา พุทฺธเขตฺตมฺหีติ ยาวตา ยตฺตเก ฐาเน พุทฺธสฺส อาณาเขตฺเต ตํ มหามุนึ สมฺมาสมฺพุทฺธํ ฐเปตฺวา วินเย วินยปิฏเก วินยวินิจฺฉยกรเณ วา มาทิโส มยา สทิโส นตฺถิ, อหเมว อคฺโค, ภิยฺโย มมาธิโก กุโต ภวิสฺสตีติ สมฺพนฺโธ. [๕๔๖] ภิกฺขุสํเฆ นิสีทิตฺวา ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ นิสินฺโน โคตโม ภควา เอวํ คชฺชติ สีหนาทํ กโรติ. กถํ? วินเย อุภโตวิภงฺเค, ขนฺธเกสุ มหาวคฺคจูฬวคฺเคสุ, จ-สทฺเทน ปริวาเร อุปาลิสฺส อุปาลินา สโม สทิโส นตฺถีติ เอวํ คชฺชติ. [๕๔๗] ยาวตาติ ยตฺตกํ พุทฺธภณิตํ พุทฺเธน เทสิตํ นวงฺคํ สุตฺตเคยฺยาทิสตฺถุสาสนํ สตฺถุนา ปกาสิตํ สพฺพํ วินโยคธํ ๔- ตํ วินเย อนฺโตปวิฏฺฐํ วินยมูลกํ อิจฺเจวํ ปสฺสิโน ปสฺสนฺตสฺส. @เชิงอรรถ: ปาฬิ. ธมฺมรกฺโข ตวํ. ปาฬิ. มเหสี. ปาฬิ. ตญฺเญวตฺถํ. ปาฬิ. @วินเยกถิตํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๘.

[๕๔๘] มม กมฺมํ สริตฺวานาติ โคตโม สกฺยปุงฺคโว สกฺยวํสปฺปธาโน มม กมฺมํ มยฺหํ ปุพฺพปตฺถนากมฺมํ อตีตํสญาเณน สริตฺวาน ปจฺจกฺขโต ญตฺวา ภิกฺขุสํฆมชฺเฌ คโต "เอตทคฺคํ ภิกฺขเว มม สาวกานํ ภิกฺขูนํ วินยธรานํ ยทิทํ อุปาลี"ติ ๑- มํ เอตทคฺเค ฐาเน ฐเปสีติ สมฺพนฺโธ. [๕๔๙] สตสหสฺสุปาทายาติ สตสหสฺสกปฺเป อาทึ กตฺวา ยํ อิมํ ฐานํ อปตฺถยึ ปตฺเถสึ, โส เม อตฺโถ มยา อนุปฺปตฺโต อธิคโต ปฏิลทฺโธ วินเย ปารมึ คโต โกฏึ ปตฺโตติ อตฺโถ. [๕๕๐] สกฺยานํ สกฺยวํสราชูนํ นนฺทิชนโน โสมนสฺสการโก อหํ ปุเร ปุพฺเพ กปฺปโก อาสึ อโหสึ, ตํ ชาตึ ตํ กุลํ ตํ โยนึ วิชหิตฺวา วิเสเสน ชหิตฺวา ฉฑฺเฑตฺวา มเหสิโน สมฺมาสมฺพุทฺธสฺส ปุตฺโต ชาโต สกฺยปุตฺโตติ สงฺขฺยํ คโต สาสนธารณโตติ อตฺโถ. [๕๕๑] ตโต ปรํ อตฺตโน ทาสกุเล นิพฺพตฺตนาปทานํ ทสฺเสนฺโต อิโต ทุติยเก กปฺเปติอาทิมาห. ตตฺถ อิโต ภทฺทกปฺปโต เหฏฺฐา ทุติเย กปฺเป นาเมน อญฺชโส นาม ขตฺติโย เอโก ราชา อนนฺตเตโช สงฺขฺยาติกฺกนฺตเตโช อมิตยโส ปมาณาติกฺกนฺตปริวาโร มหทฺธโน อเนกโกฏิสตสหสฺสธนวา ภูมิปาโล ปฐวีปาลโก รกฺขโก อโหสีติ สมฺพนฺโธ. [๕๕๒] ตสฺส รญฺโญติ ตสฺส ตาทิสสฺส ราชิโน ปุตฺโต อหํ จนฺทโน นาม ขตฺติโย ขตฺติยกุมาโร อโหสินฺติ สมฺพนฺโธ. โส อหํ ชาติมเทน จ ยสมเทน จ โภคมเทน จ อุปตฺถทฺโธ ๒- ถมฺภิโต อุนฺนโตติ อตฺโถ. [๕๕๓] นาคสตสหสฺสานีติ สตสหสฺสหตฺถิโน มาตงฺคา มาตงฺคกุเล ชาตา ติธา ปภินฺนา อกฺขิกณฺณโกสสงฺขาเตหิ ตีหิ ฐาเนหิ ปภินฺนา มทคฬิตา ๓- สพฺพาลงฺการภูสิตา สพฺเพหิ หตฺถาลงฺกาเรหิ อลงฺกตา สทา สพฺพกาลํ มํ ปริวาเรนฺตีติ สมฺพนฺโธ. @เชิงอรรถ: องฺ. เอกก. ๒๐/๒๒๘/๒๕. ปาฬิ. ปตฺถทฺโธ. ม. ยทคฬิโน.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๔๙.

[๕๕๔] สพเลหิ ปเรโตหนฺติ ตทา ตสฺมึ กาเล อหํ สพเลหิ อตฺตโน เสนาพเลหิ ปเรโต ปริวาริโต อุยฺยานํ คนฺตุกามโก อิจฺฉนฺโต สิริกํ นาม นาคํ หตฺถึ อารุยฺห อภิรุหิตฺวา นครโต นิกฺขมินฺติ สมฺพนฺโธ. [๕๕๕] จรเณน จ สมฺปนฺโนติ สีลสํวราทิปณฺณรสจรณธมฺเมน สมนฺนาคโต คุตฺตทฺวาโร ปิหิตจกฺขาทิฉทฺวาโร สุสํวุโต สุฏฺฐุ รกฺขิตกายจิตฺโต เทวโล นาม สมฺพุทฺโธ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ มม มยฺหํ ปุรโต สมฺมุเข อาคจฺฉิ ปาปุณีติ อตฺโถ. [๕๕๖] เปเสตฺวา สิริกํ นาคนฺติ ตํ อาคตํ ปจฺเจกพุทฺธํ ทิสฺวา อหํ สิริกํ นาม นาคํ อภิมุขํ เปเสตฺวา พุทฺธํ อาสาทยึ ฆเฏสึ ปทุสฺเสสินฺติ อตฺโถ. ตโต สญฺชาตโกโป โสติ ๑- ตโต ตสฺมา มยา อตีว ปีเฬตฺวา เปสิตตฺตา โส หตฺถินาโค มยิ สญฺชาตโกโป ปทํ อตฺตโน ปาทํ นุทฺธรเต ๒- น อุทฺธรติ, นิจฺจโลว โหตีติ อตฺโถ. [๕๕๗] นาคํ ทุฏฺฐมนํ ๓- ทิสฺวาติ ทุฏฺฐมนํ กุทฺธจิตฺตํ นาคํ ทิสฺวา อหํ พุทฺเธ ปจฺเจกพุทฺเธ โกปํ อกาสึ โทสํ อุปฺปาเทสินฺติ อตฺโถ. วิเหสยิตฺวา ๔- สมฺพุทฺธนฺติ เทวลํ ปจฺเจกสมฺพุทฺธํ วิเหสยิตฺวา วิเหเฐตฺวา อหํ อุยฺยานํ อคมาสินฺติ สมฺพนฺโธ. [๕๕๘] สาตํ ตตฺถ น วินฺทามีติ ตสฺมึ อาสาทเน สาตํ น วินฺทามิ. อาสาทนนิมิตฺตํ มธุรํ สุขํ น ลภามีติ อตฺโถ. สิโร ปชฺชลิโต ยถาติ สิโร มม สีลํ ปชฺชลิโต ยถา ปชฺชลมานํ วิย โหตีติ อตฺโถ. ปริฬาเหน ฑยฺหามีติ ปจฺเจกพุทฺเธ โกปสฺส กตตฺตา ปจฺฉานุตาปปริฬาเหน ฑยฺหามิ อุณฺหจิตฺโต โหมีติ อตฺโถ. [๕๕๙] สสาครนฺตาติ เตเนว ปาปกมฺมพเลน สสาครนฺตา สาครปริโยสานา สกลมหาปฐวี เม มยฺหํ อาทิตฺตา วิย ชลิตา วิย โหติ @เชิงอรรถ: ปาฬิ. สญฺชาตโกโป ว. ปาฬิ. นุทฺธรโก. @ ปาฬิ. รุณฺณมนํ. สี, อิ. รุฏฺฐมนํ. ปาฬิ. วิเหฐยิตฺวา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๐.

ขายตีติ อตฺโถ. ปิตุ สนฺติกุปาคมฺมาติ เอวํ ภเย อุปฺปนฺเน อหํ อตฺตโน ปิตุรญฺโญ สนฺติกํ อุปาคมฺม อุปคนฺตฺวา อิทํ วจนํ อพฺรวึ กเถสินฺติ อตฺโถ. [๕๖๐] อาสีวิสํว กุปิตนฺติ อาสีวิสํ สพฺพํ กุปิตํ กุทฺธํ อิว ชลมานํ อคฺคิกฺขนฺธํ อิว มตฺตํ ติธา ปภินฺนํ ทนฺตึ ทนฺตวนฺตํ กุญฺชรํ อุตฺตมํ หตฺถึ อิว จ อาคตํ ยํ ปจฺเจกพุทฺธํ สยมฺภุํ สยเมว พุทฺธภูตํ อหํ อาสาทยึ ฆฏฺเฏสินฺติ สมฺพนฺโธ. [๕๖๑] อาสาทิโต มยา พุทฺโธติ โส ปจฺเจกพุทฺโธ มยา อาสาทิโต ฆฏฺฏิโต โฆโร อญฺเญหิ ฆฏฺเฏตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา โฆโร อุคฺคตโป ปากฏตโป ชิโน ปญฺจ มาเร ชิตวา เอวํคุณสมฺปนฺโน ปจฺเจกพุทฺโธ มยา ฆฏฺฏิโตติ อตฺโถ. ปุรา สพฺเพ วินสฺสามาติ ตสฺมึ ปจฺเจกพุทฺเธ กตอนาทเรน สพฺเพ มยํ วินสฺสาม วิวิเธนากาเรน นสฺสาม, ภสฺมา วิย ภวามาติ อตฺโถ. ขมาเปสฺสาม ตํ มุนินฺติ ตํ ปจฺเจกพุทฺธํ มุนึ ยาว น วินสฺสาม, ตาว ขมาเปสฺสามาติ สมฺพนฺโธ. [๕๖๒] โน เจ ตํ นิชฺฌาเปสฺสามาติ อตฺตทนฺตํ ทมิตจิตฺตํ สมาหิตํ เอกคฺคจิตฺตํ ตํ ปจฺเจกพุทฺธํ โน เจ นิชฺฌาเปสฺสาม ขมาเปสฺสาม. โอเรน สตฺตทิวสา ๑- สตฺตทิวสโต โอรภาเค สตฺตทิวเส อนติกฺกมิตวา สมฺปุณฺณํ รฏฺฐํ เม สพฺพํ วิธมิสฺสติ วินสฺสิสฺสติ. [๕๖๓] สุเมขโล โกสิโย จาติ เอเตสุ เมขลาทโย จตฺตาโร ราชาโน อิสโย อาสาทยิตฺวา ฆฏฺเฏตฺวา อนาทรํ กตฺวา สรฏฺฐกา ๒- สหรฏฺฐชนปทวาสีหิ ทุคฺคตา วินาสํ คตาติ อตฺโถ. [๕๖๔] ยทา กุปฺปนฺติ อิสโยติ ยทา ยสฺมึ กาเล สญฺญตา กายสญฺญมาทีหิ สญฺญตา สนฺตา พฺรหฺมจาริโน อุตฺตมจาริโน เสฏฺฐจาริโน อิสโย กุปฺปนฺติ โทมนสฺสา ภวนฺติ ตทา สสาครํ สปพฺพตํ สเทวกํ โลกํ วินาเสนฺตีติ สมฺพนฺโธ. @เชิงอรรถ: ปาฬิ. สตฺตเม ทิวเส. ปาฬิ. สเสนกา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๑.

[๕๖๕] ติโยชนสหสฺสมฺหีติ เตสํ อิสีนํ อานุภาวํ ญตฺวา เต ขมาเปตุํ อจฺจยํ อปราธํ เทสนตฺถาย ปกาสนตฺถาย ติโยชนสหสฺสปฺปมาเณ ปเทเส ปุริเส สนฺนิปาตยินฺติ สมฺพนฺโธ. สยมฺภุํ อุปสงฺกมินฺติ สยมฺภุํ ปจฺเจกพุทฺธํ อุปสงฺกมึ สมีปํ อคมาสินฺติ อตฺโถ. [๕๖๖] อลฺลวตฺถาติ มยา สทฺธึ ราสิภูตา สพฺเพ ชนา อลฺลวตฺถา อุทเกน ตินฺตวตฺถอุตฺตราสงฺคา อลฺลสิรา ตินฺตเกสา ปญฺชลีกตา มุทฺธนิ กตอญฺชลิปุตา พุทฺธสฺส ปจฺเจกมุนิโน ปาเท ปาทสมีเป นิปติตฺวา นิปชฺชิตฺวา อิทํ วจนมพฺรวุนฺติ "ขมสฺสุ ตฺวํ มหาวีรา"ติอาทิกํ วจนํ อพฺรวุํ กเถสุนฺติ อตฺโถ. [๕๖๗] มหาวีร วีรุตฺตม ภนฺเต ปจฺเจกพุทฺธ มยา ตุเมฺหสุ อญฺญาเณน กตํ อปราธํ ขมสฺสุ ตฺวํ วิโนเทหิ, มา มนสิ กโรหีติ อตฺโถ. ชโน ชนสมูโห ตํ ภควนฺตํ อภิ วิเสเสน ยาจติ. ปริฬาหํ โทสโมเหหิ กตจิตฺตทุกฺขปริฬาหํ อมฺหากํ วิโนเทหิ ตนุํ กโรหิ, โน อมฺหากํ รฏฺฐํ สกลรฏฺฐชนปทวาสิโน มา วินาสย มา วินาเสหีติ อตฺโถ. [๕๖๘] สเทวมานุสา สพฺเพติ สพฺเพ มานุสา สเทวา สทานวา ปหาราทาทีหิ อสุเรหิ สห สรกฺขสา อโยมเยน กูเฏน มหามุคฺคเรน สทา สพฺพกาลํ เม สิรํ มยฺหํ มตฺถกํ ภินฺเทยฺยุํ ปทาเลยฺยุํ. [๕๖๙] ตโต ปรํ พุทฺธานํ ขมิตภาวญฺจ โกปาภาวญฺจ ปกาเสนฺโต ทเก ๑- อคฺคิ น สณฺฐาตีติอาทิมาห. ตตฺถ ยถา อุทเก อคฺคิ น สณฺฐาติ น ปติฏฺฐาติ, ยถา พีชํ เสเล สิลามเย ปพฺพเต น วิรุหติ, ยถา อคเท โอสเท กิมิ ปาณโก น สณฺฐาติ. ตถา โกโป จิตฺตปฺปโกโป ทุมฺมนตา พุทฺเธ ปฏิวิทฺธสจฺเจ ปจฺเจกพุทฺเธ น ชายติ น อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถ. [๕๗๐] ปุนปิ พุทฺธานํ อานุภาวํ ปกาเสนฺโต ยถา จ ภูมีติอาทิมาห. ตตฺถ ยถา จ ภูมิ ปฐวี อจลา นิจฺจลา, ตถา พุทฺโธ อจโลติ อตฺโถ. ยถา @เชิงอรรถ: ปาฬิ. อุทเก.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๒.

สาคโร มหาสมุทฺโท อปฺปเมยฺโย ปเมตุํ ปมาณํ คเหตุํ อสกฺกุเณยฺโย, ตถา พุทฺโธ อปฺปเมยฺโยติ อตฺโถ. ยถา อากาโส อผุฏฺฐากาโส อนนฺตโก ปริโยสานรหิโต, เอวํ ตถา พุทฺโธ อกฺโขภิโย ๑- โขเภตุํ อาโลเฬตุํ อสกฺกุเณยฺโยติ อตฺโถ. [๕๗๑] ตโต ปรํ ปจฺเจกพุทฺธสฺส ขมนวจนํ ทสฺเสนฺโต สทา ขนฺตา ๒- มหาวีราติอาทิมาห. ตตฺถ มหาวีรา อุตฺตมวีริยวนฺตา พุทฺธา ตปสฺสิโน ปาปานํ ตปนโต "ตโป"ติ ลทฺธนาเมน วีริเยน สมนฺนาคตา ขนฺตา จ ขนฺติยา จ สมฺปนฺนา ขมิตา จ ปเรสํ อปราธํ ขมิตา มหิตา สทา สพฺพกาลํ ภวนฺตีติ สมฺพนฺโธ. ขนฺตานํ ขมิตานญฺจาติ เตสํ พุทฺธานํ ขนฺตานํ ขนฺติยา ยุตฺตานํ ขมิตานํ ปราปราธขมิตานํ สหิตานญฺจ คมนํ ฉนฺทาทีหิ อคติคมนํ น วิชฺชตีติ อตฺโถ. [๕๗๒] อิติ อิทํ วจนํ วตฺวา สมฺพุทฺโธ ปจฺเจกสมฺพุทฺโธ ปริฬาหํ สตฺตานํ อุปฺปนฺนทาหํ วิโนทยํ วิโนทยนฺโต มหาชนสฺส ปุรโต สนฺนิปติตสฺส สราชกสฺส มหโต ชนกายสฺส สมฺมุขโต ตทา ตสฺมึ กาเล นภํ อากาสํ อพฺภุคฺคมิ อุคฺคญฺฉีติ อตฺโถ. [๕๗๓] เตน กมฺเมนหํ ธีราติ ๓- ธีร ธิติสมฺปนฺน อหํ เตน กมฺเมน ปจฺเจกพุทฺเธ กเตน อนาทรกมฺเมน อิมสฺมึ ปจฺฉิมตฺตภาเว ๔- หีนตฺตํ ลามกภาวํ ราชูนํ กปฺปกกมฺมกรณชาตึ อชฺฌุปาคโต สมฺปตฺโตติ อตฺโถ. สมติกฺกมฺม ตํ ชาตินฺติ ตํ ปรายตฺตชาตึ สํ สุฏฺฐุ อติกฺกมฺม อติกฺกมิตฺวา. ปาวิสึ อภยํ ปุรนฺติ ภยรหิตํ นิพฺพานปุรํ นิพฺพานมหานครํ ปาวิสึ ปวิฏฺโฐ อาสินฺติ อตฺโถ. [๕๗๔] ตทาปิ มํ มหาวีราติ วีรุตฺตม ตทาปิ ตสฺมึ ปจฺเจกพุทฺธสฺส อาสาทนสมเย อปิ สยมฺภู ปจฺเจกพุทฺโธ ปริฬาหํ อาสาทนเหตุ อุปฺปนฺนํ กายจิตฺตทรถํ วิโนเทสิ ทูรีอกาสิ. ฑยฺหมานํ ตโต เอว ปจฺฉานุตาเปน @เชิงอรรถ: ปาฬิ. อุโขภิยา. ปาฬิ. อตฺตทนฺตา. ปาฬิ. วีร. ฉ.ม. ปจฺฉิมตฺตภเว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๓.

กุกฺกุจฺเจน ฑยฺหมานํ สนฺตปนฺตํ มํ สุสณฺฐิตํ โทสํ โทสโต ทสฺสเน สุฏฺฐุ สณฺฐิตํ ทิสฺวา ขมาปยิ ตํ อปราธํ อธิวาเสสีติ สมฺพนฺโธ. [๕๗๕] อชฺชาปิ มํ มหาวีราติ วีรุตฺตม อชฺชาปิ ตุยฺหํ สมาคมกาเล อปิ ติหคฺคีภิ ราคคฺคิโทสคฺคิโมหคฺคิสงฺขาเตหิ วา นิรยคฺคิเปตคฺคิสํสารคฺคิ- สงฺขาเตหิ วา ตีหิ อคฺคีหิ ฑยฺหมานํ ทุกฺขมนุภวนฺตํ มํ ภควา สีติภาวํ โทมนสฺสวินาเสน สนฺตกายจิตฺตสงฺขาตํ สีติภาวํ นิพฺพานเมว วา อปาปยิ สมฺปาเปสิ. ตโย อคฺคี วุตฺตปฺปกาเร เต ตโย อคฺคี นิพฺพาเปสิ วูปสเมสีติ สมฺพนฺโธ. [๕๗๖] เอวํ อตฺตโน หีนาปทานํ ภควโต ทสฺเสตฺวา อิทานิ อญฺเญปิ ตสฺส สวเน นิโยเชตฺวา โอวทนฺโต "เยสํ โสตาวธานตฺถี"ติอาทิมาห. ตตฺถ เยสํ ตุมฺหากํ โสตาวธานํ โสตสฺส อวธานํ ฐปนํ อตฺถิ วิชฺชติ, เต ตุเมฺห ภาสโต ภาสนฺตสฺส มม วจนํ สุณาถ มนสิ กโรถ. อตฺถํ ตุมฺหํ ๑- ปวกฺขามีติ ยถา เยน ปกาเรน มม มยา ทิฏฺฐํ ปทํ นิพฺพานํ, ตถา เตน ปกาเรน นิพฺพานสงฺขาตํ ปรมตฺถํ ตุมฺหากํ ปวกฺขามีติ สมฺพนฺโธ. [๕๗๗] ตํ ทสฺเสนฺโต สยมฺภุํ ตํ วิมาเนตฺวาติอาทิมาห. ตตฺถ สยมฺภุํ สยเมว ภูตํ อริยาย ชาติยา ชาตํ สนฺตจิตฺตํ สมาหิตํ ปจฺเจกพุทฺธํ วิมาเนตฺวา อนาทรํ กตฺวา เตน กมฺเมน กเตนากุสเลน อชฺช อิมสฺมึ วตฺตมานกาเล อหํ นีจโยนิยํ ปรายตฺตชาติยํ กปฺปกชาติยํ ชาโต นิพฺพตฺโต อมฺหิ ภวามิ. [๕๗๘] มา โข ขณํ วิราเธถาติ พุทฺธุปฺปาทกฺขณํ โว ตุเมฺห มา วิราเธถ คฬิตํ ๒- มา กโรถ, หิ สจฺจํ ขณาตีตา พุทฺธุปฺปาทกฺขณํ อตีตา อติกฺกนฺตา สตฺตา โสจเร โสจนฺติ, "มยํ อลกฺขิกา ทุมฺเมธา ภวามา"ติ เอวํ โสจนฺตีติ อตฺโถ. สทตฺเถ อตฺตโน อตฺเถ วุฑฺฒิยํ วายเมยฺยาถ วีริยํ กโรถ. โว ตุเมฺหหิ ขโณ พุทฺธุปฺปาทกฺขโณ สมโย ปฏิปาทิโต นิปฺผาทิโต ปตฺโตติ อตฺโถ. [๕๗๙] ตโต ปรํ สํสารคตานํ อาทีนวํ อุปมาอุปเมยฺยวเสน ทสฺเสนฺโต เอกจฺจานญฺจ วมนนฺติอาทิมาห. เอกจฺจานํ เกสญฺจิ ปุคฺคลานํ วมนํ อุทฺธํ @เชิงอรรถ: ปาฬิ. ตุยฺหํ. สี. อผลํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๔.

อุคฺคิรณํ เอกจฺจานํ วิเรจนํ อโธปคฺฆรณํ เอเก เอกจฺจานํ หลาหลํ วิสํ มุจฺฉากรณวิสํ ๑- เอกจฺจานํ ปุคฺคลานํ โอสธํ รกฺขนุปายํ ภควา เอวํ ปฏิปาฏิยา อกฺขาสีติ สมฺพนฺโธ. [๕๘๐] วมนํ ปฏิปนฺนานนฺติ ปฏิปนฺนานํ มคฺคสมงฺคีนํ วมนํ สํสารฉฑฺฑนํ สํสารโมจนํ ภควา อกฺขาสีติ สมฺพนฺโธ. ผลฏฺฐานํ ผเล ฐิตานํ วิเรจนํ สํสารปคฺฆรณํ อกฺขาสิ. ผลลาภีนํ ผลํ ลภิตฺวา ฐิตานํ นิพฺพานโอสธํ อกฺขาสิ. คเวสีนํ มนุสฺสเทวนิพฺพานสมฺปตฺตึ คเวสีนํ ปริเยสนฺตานํ ปญฺญกฺเขตฺตภูตํ สํฆํ อกฺขาสีติ สมฺพนฺโธ. [๕๘๑] สาสเนน วิรุทฺธานนฺติ สาสนสฺส ปฏิปกฺขานํ หลาหลํ กุตูหลํ ปาปํ อกุสลํ อกฺขาสีติ สมฺพนฺโธ. ยถา อาสีวิโสติ อสฺสทฺธานํ กตปาปานํ ปุคฺคลานํ สํสาเร ทุกฺขาวหนโต อาสีวิสสทิสํ ยถา อาสีวิโส ทิฏฺฐมตฺเตน ๒- ภสฺมกรณโต ทิฏฺฐวิโส ๓- สปฺโป อตฺตนา ทฏฺฐํ นรํ ฌาเปติ ฑยฺหติ ทุกฺขาเปติ. ตํ นรํ ตํ อสฺสทฺธํ กตปาปํ นรํ หลาหลวิสํ เอวํ ฌาเปติ จตูสุ อปาเยสุ ฑยฺหติ โสเสสีติ สมฺพนฺโธ. [๕๘๒] สกึ ปีตํ หลาหลนฺติ วิสํ หลาหลํ ปีตํ สกึ เอกวารํ ชีวิตํ อุปรุนฺธติ ๔- นาเสติ. สาสเนน สาสนมฺหิ วิรชฺฌิตฺวา ๕- อปราธํ กตฺวา ปุคฺคโล กปฺปโกฏิมฺหิ โกฏิสงฺเขฺย กปฺเปปิ ฑยฺหติ นิชฺฌายตีติ อตฺโถ. [๕๘๓] เอวํ อสฺสทฺธานํ ปุคฺคลานํ ผลวิปากํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ พุทฺธานํ อานุภาวํ ทสฺเสนฺโต ขนฺติยาติอาทิมาห. ตตฺถ โย พุทฺโธ วมนาทีนิ ๖- อกฺขาสิ, โส พุทฺโธ ขนฺติยา ขมเนน จ อวิหึสาย สตฺตานํ อวิหึสเนน จ เมตฺตจิตฺตวตาย จ เมตฺตจิตฺตวนฺตภาเวน จ สเทวกํ สห เทเวหิ วตฺตมานํ โลกํ ตาเรติ ๗- อติกฺกมาเปติ นิพฺพาเปติ, ตสฺมา การณา พุทฺธา โว ตุเมฺหหิ อวิราธิยา วิรุชฺฌิตุํ น สกฺกุเณยฺยา, พุทฺธสาสเน ปฏิปชฺเชยฺยาถาติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: อิ. มุญฺฉากรณวิสํ. อิ. ทฏฺฐมตฺเตน. ปาฬิ. ทุฏฺฐวิโส, อิ. ทฏฺฐวิโส. @ ปาฬิ. อุปรุทฺเธติ. ปาฬิ. วิรุชฺฌิตฺวา. สี., อิ. วมนาทีหิ. ปาฬิ. @ตรติ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๕.

[๕๘๔] ลาเภ จ อลาเภ จ น สชฺชนฺติ น ภชนฺติ น ลคฺคนฺติ. สมฺมานเน อาทรกรเณ จ วิมานเน อนาทรกรเณ จ อจลา ปฐวีสทิสา พุทฺธา ภวนฺติ, ตสฺมา การณา เต พุทฺธา ตุเมฺหหิ น วิโรธิยา น วิโรเธตพฺพา วิรุชฺฌิตุํ อสกฺกุเณยฺยาติ อตฺโถ. [๕๘๕] พุทฺธานํ มชฺฌตฺตตํ ทสฺเสนฺโต เทวทตฺเตติอาทิมาห. ตตฺถ วธกาวธเกสุ สพฺเพสุ สตฺเตสุ สมโก สมมานโส มุนิ พุทฺธมุนีติ อตฺโถ. [๕๘๖] เอเตสํ ปฏิโฆ ๑- นตฺถีติ เอเตสํ พุทฺธานํ ปฏิโฆ จณฺฑิกฺกํ โทสจิตฺตตํ นตฺถิ น สํวิชฺชติ ราโคเมสํ น วิชฺชตีติ อิเมสํ พุทฺธานํ ราโคปิ รชฺชนํ อลฺลียนํ น วิชฺชติ น อุปลพฺภติ, ตสฺมา การณา, วธกสฺส จ โอรสสฺส จาติ สพฺเพสํ สมโก สมจิตฺโต พุทฺโธ โหตีติ สมฺพนฺโธ. [๕๘๗] ปุนปิ พุทฺธานํเยว อานุภาวํ ทสฺเสนฺโต ปนฺเถ ทิสฺวาน กาสาวนฺติอาทิมาห. ตตฺถ มีฬฺหมกฺขิตํ คูถสมฺมิสฺสํ กาสาวํ กสาเวน รชิตํ จีวรํ อิสิทฺธชํ อริยานํ ธชํ ปริกฺขารํ ปนฺเถ มคฺเค ฉฑฺฑิตํ ทิสฺวาน ปสฺสิตฺวา อญฺชลึ กตฺวา ทสงฺคุลิสโมธานํ อญฺชลิปุฏํ สิรสิ กตฺวา สิรสา สิเรน วนฺทิตพฺพํ อิสิทฺธชํ อรหตฺตทฺธชํ พุทฺธปจฺเจกพุทฺธสาวกทีปกํ จีวรํ นมสฺสิตพฺพํ มาเนตพฺพํ ปูเชตพฺพนฺติ อตฺโถ. [๕๘๘] อพฺภตีตาติ อภิอตฺถงฺคตา นิพฺพุตา. เย จ พุทฺธา วตฺตมานา อิทานิ ชาตา จ เย พุทฺธา อนาคตา อชาตา อภูตา อนิพฺพตฺตา อปาตุภูตา จ เย พุทฺธา. ธเชนาเนน สุชฺฌนฺตีติ อเนน อิสิทฺธเชน จีวเรน เอเต พุทฺธา สุชฺฌนฺติ วิสุทฺธา ภวนฺติ โสภนฺติ. ตสฺมา เตน การเณน เอเต พุทฺธา นมสฺสิยา นมสฺสิตพฺพา วนฺทิตพฺพาติ อตฺโถ. "เอตํ นมสฺสิยนฺ"ติปิ ปาโฐ. ตสฺส เอตํ อิสิทฺธชํ นมสฺสิตพฺพนฺติ อตฺโถ. [๕๘๙] ตโต ปรํ อตฺตโน คุณํ ทสฺเสนฺโต สตฺถุกปฺปนฺติอาทิมาห. ตตฺถ สตฺถุกปฺปํ พุทฺธสทิสํ สุวินยํ สุนฺทรวินยํ สุนฺทรากาเรน ทฺวารตฺตยทมนํ @เชิงอรรถ: ปาฬิ. ปฏิฆํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๖.

หทเยน จิตฺเตน อหํ ธาเรมิ สวนธารณาทินา ปจฺจเวกฺขามีติ อตฺโถ, วินยํ วินยปิฏกํ นมสฺสมาโน วนฺทมาโน วินเย อาทรํ กุรุมาโน วิหริสฺสามิ สพฺพทา สพฺพสฺมึ กาเล วาสํ กปฺเปมีติ อตฺโถ. [๕๙๐] วินโย อาสโย มยฺหนฺติ วินยปิฏกํ มยฺหํ โอกาสภูตํ สวนธารณมนสิกรณอุคฺคหปริปุจฺฉาปวตฺตนวเสน โอกาสภูตํ เคหภูตนฺติ อตฺโถ. วินโย ฐานจงฺกมนฺติ วินโย มยฺหํ สวนาทิกิจฺจกรเณน ฐิตฏฺฐานญฺจ จงฺกมนฏฺฐานญฺจ. กปฺเปมิ วินเย วาสนฺติ วินยปิฏเก วินยตนฺติยา สวนธารณปวตฺตนวเสน วาสํ สยนํ กปฺเปมิ กโรมิ. วินโย มม ๑- โคจโรติ วินยปิฏกํ มยฺหํ โคจโร อาหาโร โภชนํ นิจฺจํ ธารณมนสิกรณเสเสานาติ อตฺโถ. [๕๙๑] วินเย ปารมิปฺปตฺโตติ สกเล วินยปิฏเก ปารมึ ปริโยสานํ ปตฺโต. สมเถ จาปิ โกวิโทติ ปาราชิกาทิสตฺตาปตฺติกฺขนฺธานํ สมเถ วูปสเม จ วุฏฺฐาเน จ โกวิโท เฉโก อธิกรณสมเถ วา:- "วิวาทํ อนุวาทญฺจ อาปตฺตาธิกรณํ ตถา กิจฺจาธิกรณญฺเจว จตุราธิกรณา มตา"ติ วุตฺตาธิกรเณสุ จ:- "สมฺมุขา สติวินโย อมูฬฺหปฏิญฺญากรณํ เยภุยฺย ตสฺสปาปิยฺย ติณวตฺถารโก ตถา"ติ เอวํ วุตฺเตสุ จ สตฺตสุ อธิกรณสมเถสุ อติโกวิโท เฉโกติ อตฺโถ. อุปาลิ ตํ มหาวีราติ ภนฺเต มหาวีร จตูสุ อสงฺเขฺยยฺเยสุ กปฺปสตสหสฺเสสุ สพฺพญฺญุตญฺญาณาธิคมาย วีริยวนฺต สตฺถุโน เทวมนุสฺสานํ อนุสาสกสฺส ตํ ตว ปาเท ปาทยุเค อุปาลิ ภิกฺขุ วนฺทติ ปณามํ กโรตีติ อตฺโถ. [๕๙๒] โส อหํ ปพฺพชิตฺวา สมฺพุทธํ นมสฺสมาโน ปณามํ กุรุมาโน ธมฺมสฺส จ เตน ภควตา เทสิตสฺส นวโลกุตตรธมฺมสฺส สุธมฺมตํ สุนฺทรธมฺมภาวํ @เชิงอรรถ: ปาฬิ. มยฺหํ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๗.

ชานิตฺวา ธมฺมญฺจ นมสฺสมาโน คามโต คามํ ปุรโต ปุรํ นครโต นครํ วิจริสฺสามีติ สมฺพนฺโธ. [๕๙๓] กิเสสา ฌาปิตา มยฺหนฺติ มยา ปฏิวิทฺธอรหตฺตมคฺคญาเณน มยฺหํ จิตฺตสนฺตานคตา สพฺเพ ทิยฑฺฒสหสฺสสงฺขา กิเลสา ฌาปิตา โสสิตา วิโสสิตา วิทฺธํสิตา. ภวา สพฺเพ สมูหตาติ กามภวาทโย สพฺเพ นว ภวา มยา สมูหตา สํ สุฏฺฐุ อูหตา เขปิตา วิทฺธํสิตา. สพฺพาสวา ปริกฺขีณาติ กามาสโว ภวาสโว ทิฏฺฐาสโว อวิชฺชาสโวติ สพฺเพ จตฺตาโร อาสวา ปริกฺขีณา ปริสมนฺตโต ขยํ ปาปิตา. อิทานิ ๑- อิมสฺมึ อรหตฺตปฺปตฺตกาเล ปุนพฺภโว ปุนปฺปตฺติ สงฺขาโต ภโว ภวนํ ชาติ นตฺถีติ อตฺโถ. [๕๙๔] อุตฺตริ โสมนสฺสวเสน อุทานํ อุทาเนนฺโต สฺวาคตนฺติอาทิมาห. ตตฺถ พุทฺธเสฏฺฐสฺสส อุตฺตมพุทฺธสฺส สนฺติเก สมีเป เอกนคเร วา มม อาคมนํ สฺวาคตํ สุฏฺฐุ อาคมนํ สุนฺทราคมนํ วต เอกนฺเตน อาสิ อโหสีติ สมฺพนฺโธ. ติสฺโส วิชฺชาติ ปุพฺเพนิวาสทิพฺพจกฺขุอาสวกฺขยวิชฺชา อนุปฺปตฺตา สมฺปตฺตา, ปจฺจกฺขํ กตาติ อตฺโถ. กตํ พุทฺธสฺส สาสนนฺติ พุทฺเธน ภควตา เทสิตํ อนุสิฏฺฐิ สาสนํ กตํ นิปฺผาทิตํ วตฺตปฏิปตฺตึ ปูเรตฺวา กมฺมฏฺฐานํ มนสิ กริตฺวา อรหตฺตมคฺคญาณาธิคเมน สมฺปาทิตนฺติ อตฺโถ. [๕๙๕] ปฏิสมฺภิทา จตสฺโสติ อตฺถปฏิสมฺภิทาทโย จตสฺโส ปญฺญาโย สจฺฉิกตา ปจฺจกฺขํ กตา วิโมกฺขาปิ จ อฏฺฐิเมติ จตฺตาริ มคฺคญาณานิ จตฺตาริ ผลญาณานีติ อิเม อฏฺฐวิโมกฺขา สํสารโต มุจฺจนูปายา สจฺฉิกตาติ สมฺพนฺโธ. ฉฬภิญฺญา สจฺฉิกตาติ:- "อิทฺธิวิธํ ทิพฺพโสตํ เจโตปริยญาณกํ ปุพฺเพนิวาสญาณญฺจ ทิพฺพจกฺขาสวกฺขยนฺ"ติ อิมา ฉ อภิญฺญา สจฺฉิกตา ปจฺจกฺขํ กตา, อิเมสํ ญาณานํ สจฺฉิกรเณน พุทฺธสฺส สาสนํ กตนฺติ อตฺโถ. @เชิงอรรถ: ปาฬิ. ทานิ.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๘.

อิตฺถนฺติ อิมินา เหฏฺฐา วุตฺตปฺปกาเรน. สุทนฺติ ปทปูรณมตฺเต นิปาโต. อายสฺมา อุปาลิ เถโรติ ถิรสีลาทิคุณยุตฺโต สาวโก อิมา ปุพฺพจริตาปทานทีปิกา คาถาโย อภาสิตฺถ กถยิตฺถาติ อตฺโถ. อุปาลิตฺเถราปทานวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๔๙ หน้า ๓๓๗-๓๕๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=49&A=8421&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=49&A=8421&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=32&i=8              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=32&A=801              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=32&A=1106              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=32&A=1106              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_32

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]