อรรถกถาเล่มที่ ๕ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ที.อ. (สุมงฺคล.๒)

หน้าที่ ๒๓๔.
สุรภิสุคนฺเธหิ อุปลิมฺปาเปตฺวา เหฏฺา วิจิตฺตวณฺณสุรภิกุสุมสโมกิณฺณํ อุปริ
สุวณฺณตารกานํ อนฺตรนฺตรา สโมสริตมนุญฺกุสุมทามปฏิมณฺฑิตวิตานํ เทววิมานํ วิย
อภิสงฺขริตฺวา "เอวรูปสฺส นาม เทว หตฺถิรตนสฺส อาคมนํ จินฺเตถา"ติ วทนฺติ.
โส ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว มหาทานํ ทตฺวา สีลานิ จ สมาทาย ตํ ปุญฺสมฺปตฺตึ
อาวชฺเชนฺโต นิสีทิ. อถสฺส ปุญฺานุภาวโจทิโต ฉทฺทนฺตกุลา วา อุโปสถกุลา
วา ตํ สกฺการวิเสสํ อนุภวิตุกาโม ตรุณรวิมณฺฑลาภิรตฺตจรณคีวามุขปฏิมณฺฑิต-
วิสุทฺธเสตสรีโร สตฺตปฺปติฏฺโ สุสณฺิตองฺคปจฺจงฺคสนฺนิเวโส วิกสิตรตฺตปทุม-
จารุโปกฺขโร อิทฺธิมา โยคี วิย เวหาสคมนสมตฺโถ มโนสิลาจุณฺณรญฺชิตปริยนฺโต
วิย รชตปพฺพโต หตฺถิเสฏฺโ อาคนฺตฺวา ตสฺมึ ปเทเส ติฏฺติ. โส ฉทฺทนฺตกุลา
อาคจฺฉนฺโต สพฺพกนิฏฺโ อาคจฺฉติ. อุโปสถกุลา อาคจฺฉนฺโต สพฺพเชฏฺโ.
ปาลิยํ ปน อุโปสโถ นาม ๑- นาคราชา อิจฺเจว อาคจฺฉติ. ๒- นาคราชา นาม
กสฺสจิ อปริโภโค, สพฺพกนิฏฺโ อาคจฺฉตีติ อฏฺกถาสุ วุตฺตํ. สฺวายํ
จกฺกวตฺติวตฺตานํ ๓- จกฺกวตฺตีนํ วุตฺตนเยเนว จินฺตยนฺตานํ อาคจฺฉติ.
มหาสุทสฺสนสฺส ปน สยเมว ปกติมงฺคลหตฺถิฏฺานํ อาคนฺตฺวา มงฺคลหตฺถึ ๔-
อปเนตฺวา ตตฺถ อฏฺาสิ. เตน วุตฺตํ "ปุน จปรํ อานนฺท ฯเปฯ นาคราชา"ติ.
      เอวํ ปาตุภูตํ ปน ตํ หตฺถิรตนํ ทิสฺวา หตฺถิโคปกาทโย หฏฺตุฏฺา
เวเคน คนฺตฺวา รญฺโ อาโรเจนฺติ. ราชา ตุริตตุริโต อาคนฺตฺวา ตํ ทิสฺวา
ปสนฺนจิตฺโต "ภทฺทกํ วต โภ หตฺถิยานํ, สเจ ทมถํ อุเปยฺยา"ติ จินฺตยนฺโต
หตฺถํ ปสาเรสิ. อถ โส ฆรเธนุวจฺฉโก วิย กณฺเณ โอลมฺเพตฺวา ๕- สุรตภาวํ
ทสฺเสนฺโต ราชานํ อุปสงฺกมติ. ๖- ราชา ตํ อาโรหิตุกาโม โหติ. อถสฺส ปริชนา
อธิปฺปายํ ตฺวา ตํ หตฺถิรตนํ สุวณฺณธชํ สุวณฺณาลงฺการํ เหมชาลปฏิจฺฉนฺนํ
กตฺวา อุปเนนฺติ. ราชา ตํ อนิสีทาเปตฺวาว สตฺตรตนมยาย นิสฺเสณิยา อารุยฺห
อากาสคมนนินฺนจิตฺโต โหติ. ตสฺส สห จิตฺตุปฺปาเทเนว โส หตฺถินาคราชา ๗-
ราชหํโส วิย อินฺทนีลมณิปฺปภาชาลํ นีลคคณตลํ อภิลงฺฆติ. ตโต จกฺกจาริกาย
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. นาม น ทิสฺสติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. อาคตํ  ๓ ฉ.ม. ปูริตจกฺกวตฺติวตฺตานํ
@๔ ฉ.ม.,อิ. ตํ หตฺถึ  ๕ ฉ.ม.,อิ. โอลมฺพิตฺวา ๖ อิ. อุปสงฺกมิ ๗ ฉ.ม., นาคราชา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๕.
วุตฺตนเยเนว สกลราชปริสา. อิติ สปริโส ราชา อนฺโต ปาตราเสเยว สกลปวึ
อนุสํยายิตฺวา ราชธานึ ปจฺจาคจฺฉติ. เอวํ มหิทฺธิกํ จกฺกวตฺติโน หตฺถิรตนํ
โหติ. มหาสุทสฺสนสฺสาปิ ตาทิสเมว อโหสิ. เตน วุตฺตํ "ทิสฺวา รญฺโ ฯเปฯ
ปาตุรโหสี"ติ.
                           อสฺสรตนวณฺณนา
      [๒๔๗] เอวํ ปาตุภูตหตฺถิรตนสฺส ปน จกฺกวตฺติโน อมจฺจา ปกติมงฺคลอสฺสฏฺานํ
สุจิสมตลํ กาเรตฺวา อลงฺกริตฺวา จ ปุริมนเยเนว รญฺโ ตสฺส อาคมนจินฺตนตฺถํ
อุสฺสาหํ ชเนนฺติ. โส ปุริมนเยเนว กตทานมานนสกฺกาโร สมาทินฺนสีลวตฺโต ๑-
ปาสาทตเล สุขนิสินฺโน ปุญฺสมฺปตฺตึ สมนุสฺสรติ. อถสฺส ปุญฺานุภาวโจทิโต
สินฺธวกุลโต วิชฺชุลตาวินทฺธสรทกาลเสตวลาหกราสิสสฺสิริโก รตฺตปาโท
รตฺตตุณฺโฑ จนฺทปฺปภาปุญฺชสทิสสุทฺธสินิทฺธฆนสํฆาฏสรีโร ๒- กากคีวา วิย
อินฺทนีลมณิ วิย จ กาฬวณฺเณน สีเสน สมนฺนาคตตฺตา กากสีโส ๓- สุฏฺุ
กปฺเปตฺวา ปิเตหิ วิย มุญฺชสทิเสหิ เสเตหิ ๔- สณฺหวฏฺฏอุชุคติคเตหิ เกเสหิ
สมนฺนาคตตฺตา มุญฺชเกโส เวหาสงฺคโม วลาหโก นาม อสฺสราชา อาคนฺตฺวา
ตสฺมึ าเน ปติฏฺหิ. ๕- มหาสุทสฺสนสฺส ปเนส หตฺถิรตนํ วิย อาคโต. เสสํ
สพฺพํ หตฺถิรตเน วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. เอวรูปํ อสฺสรตนํ สนฺธาย ภควา
"ปุน จปรนฺ"ติ อาทิมาห.
                           มณิรตนวณฺณนา
      [๒๔๘] เอวํ ปาตุภูตอสฺสรตนสฺส ปน รญฺโ จกฺกวตฺติโน จตุหตฺถายามํ
สกฏนาภิสมปริณาหํ อุโภสุ อนฺเตสุ กณฺณิกปริยนฺตโต วินิคฺคเตหิ สุปริสุทฺธ-
มุตฺตากลาเปหิ ทฺวีหิ กาญฺจนปทุเมหิ ๖- อลงฺกตํ จตุราสีติมณิสหสฺสปริวารํ
ตาราคณปริวุตสฺส ปุณฺณจนฺทสฺส สิรึ ปฏิปฺผรมานํ วิย วิปุลปพฺพตโต ๗- มณิรตนํ
อาคจฺฉติ. ตสฺเสวํ อาคตสฺส มุตฺตาชาลเก เปตฺวา เวฬุปรมฺปราย สฏฺิหตฺถปฺปมาณํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. สมาทินฺนสีลพฺพโต  ๒ ฉ.ม.....สํหตสรีโร  ๓ ฉ.ม., อิ. กาฬสีโส
@๔ ฉ.ม., อิ. เสเตหิ น ทิสฺสติ  ๕ ฉ.ม., อิ. ปติฏฺาติ  ๖ ฉ.ม. กญฺจน....
@๗ ฉ.ม., อิ. เวปุลฺลปพฺพตโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๖.
อากาสํ อาโรปิตสฺส รตฺติภาเค สมนฺตา โยชนปฺปมาณํ โอกาสํ อาภา ผรติ,
ยาย สพฺโพ โส โอกาโส อรุณุคฺคมนเวลาย วิย สญฺชาตาโลโก โหติ. ตโต
กสกา กสิกมฺมํ วาณิชา อาปณุคฺฆาตนํ เต เต สิปฺปิโน ตนฺตํ กมฺมนฺตํ
ปโยเชนฺติ "ทิวา"ติ มญฺมานา. มหาสุทสฺสนสฺสาปิ สพฺพนฺตํ ตเถว อโหสิ.
เตน วุตฺตํ "ปุน จปรํ อานนฺท ฯเปฯ มณิรตนํ ปาตุรโหสี"ติ.
                           อิตฺถีรตนวณฺณนา
      [๒๔๙] เอวํ ปาตุภูตมณิรตนสฺส ปน จกฺกวตฺติโน วิสยสุขวิเสสสฺส
วิเสสการณํ อิตฺถีรตนํ ปาตุภวติ. มทฺทราชกุลโต ตํ ๑- หิสฺส อคฺคมเหสึ อาเนนฺติ,
อุตฺตรกุรุโต วา ปุญฺานุภาเวน สยํ อาคจฺฉติ. อวเสสา ปนสฺสา สมฺปตฺติ "ปุน
จปรํ อานนฺท รญฺโ มหาสุทสฺสนสฺส อิตฺถีรตนํ ปาตุรโหสิ, อภิรูปา ทสฺสนียา"ติ
อาทินา นเยน ปาลิยํเยว อาคตา.
      ตตฺถ สณฺานปาริปูริยา อธิกํ รูปมสฺสาติ อภิรูปา. ทิสฺสมานา จ ๒-
จกฺขูนิ มิลายติ, ๓- ตสฺมา อญฺกิจฺจวิกฺเขปํ หิตฺวาปิ ทฏฺพฺพาติ ทสฺสนียา.
ทิสฺสมานาว โสมนสฺสวเสน จิตฺตํ ปสาเทตีติ ปาสาทิกา. ปรมายาติ เอวํ
ปสาทาวหตฺตา อุตฺตมาย. วณฺณโปกฺขรตายาติ วณฺณสุนฺทรตาย. สมนฺนาคตาติ
อุเปตา. อภิรูปา วา ยสฺมา นาติทีฆา นาติรสฺสา. ทสฺสนียา ยสฺมา นาติกีสา
นาติถูลา. ปาสาทิกา ยสฺมา นาติกาฬิกา นาจฺโจทาตา. ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย
สมนฺนาคตา ยสฺมา อติกฺกนฺตา ๔- มานุสิวณฺณํ อปฺปตฺตา ทิพฺพวณฺณํ. มนุสฺสานญฺหิ
วณฺณาภา พหิ น นิจฺฉรติ. เทวานํ ปน อติทูรมฺปิ นิจฺฉรติ.
      ตสฺสา ปน ทฺวาทสหตฺถปฺปมาณํ ปเทสํ สรีราภา โอภาเสติ. นาติทีฆาทีสุ
จสฺสา ปมยุคเลน อาโรหสมฺปตฺติ, ทุติยยุคเลน ปริณาหสมฺปตฺติ, ตติยยุคเลน
วณฺณสมฺปตฺติ วุตฺตา. ฉหิ วาปิ เอเตหิ กายวิปตฺติยาภาโว. อติกฺกนฺตา
มานุสิวณฺณนฺติ อิมินา กายสมฺปตฺติ วุตฺตา. ตูลปิจุโน วา กปฺปาสปิจุโน
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. วา  ๒ ฉ.ม.,อิ. ว  ๓ ฉ.ม. ปิณยติ, อิ. ปีณยติ ๔ ฉ.ม.,อิ. อภิกฺกนฺตา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๗.
วาติ สปฺปิมณฺเฑ ปกฺขิปิตฺวา ปิตสฺส สตฺตธา ๑- วิหตสฺส ๑- ตูลปิจุโน วา
กปฺปาสปิจุโน วา. สีเตติ รญฺโ สีตกาเล อุณฺหานิ. ๒- อุเณฺหติ รญฺโ อุณฺหกาเล
สีตานิ. ๓- จนฺทนคนฺโธติ นิจฺจกาลเมว สุปิสิตสฺส อภินวสฺส จตุชาติสมาโยชิตสฺส
หริจนฺทนสฺส คนฺโธ กายโต วายติ. อุปฺปลคนฺโธติ หสิตกถิตกาเลสุ มุขโต ตํขณํ
วิกสิตสฺส ๔- นีลุปฺปลสฺส อติวิย สุคนฺโธ วายติ.
      เอวรูปสมฺผสฺสคนฺธสมฺปตฺติยุตฺตาย ปนสฺสา สรีรสมฺปตฺติยา อนุรูปํ
อาจารํ ทสฺเสตุํ ตํ โข ปนาติ อาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ ราชานํ ทิสฺวา นิสินฺนาสนโต
อคฺคิทฑฺฒา วิย ปมเมว อุฏฺาตีติ ปุพฺพุฏฺายินี. ตสฺมึ นิสินฺเน ตสฺส
ตาลปณฺณวีชนาทิกิจฺจํ ๕- กตฺวา ปจฺฉา นิปตติ นิสีทตีติ ปจฺฉานิปาตินี. กึ กโรมิ
เต เทวาติ วาจาย กึการํ ปฏิสฺสาเวตีติ กึการปฏิสฺสาวินี. รญฺโ มนาปเมว
จรติ กโรตีติ มนาปจารินี. ยํ รญฺโ ปิยํ, ตเทว วทตีติ ปิยวาทินี.
      อิทานิ "สฺวาสฺสา อาจาโร ตาว ๖- วิสุทฺธิยาว, ๖- น สาเถยฺเยนา"ติ
ทสฺเสตุํ ตํ โข ปนาติ อาทิมาห. ตตฺถ โน อติจารีติ ๗- น อติกฺกมิตฺวา จริ,
เปตฺวา ราชานํ อญฺ ปุริสํ จิตฺเตนปิ น ปฏฺเตีติ ๘- วุตฺตํ โหติ.
      ตตฺถ เย ตสฺสา อาทิมฺหิ "อภิรูปา"ติ อาทโย อนฺเต จ "ปุพฺพุฏฺายินี"ติ
อาทโย วุตฺตา, เต ปกติคุณาเอว. "อติกฺกนฺตา มานุสิวณฺณนฺ"ติ อาทโย ปน
จกฺกวตฺติโน ปุญฺ อุปนิสฺสาย จกฺกรตนปาตุภาวโต ปฏฺาย ปุริมกมฺมานุภาเวน
นิพฺพตฺตาติ เวทิตพฺพา. อภิรูปตาทิกาปิ วา จกฺกรตนปาตุภาวโต ปฏฺาย
สพฺพาการปริปูรา ชาตา. เตนาห "เอวรูปํ อิตฺถีรตนํ ปาตุรโหสี"ติ.
                          คหปติรตนวณฺณนา
      [๒๕๐] เอวํ ปาตุภูตอิตฺถีรตนสฺส ปน รญฺโ จกฺกวตฺติสฺส ธนกรณียานํ
กิจฺจานํ ยถาสุขํ ปวตฺตนตฺถํ คหปติรตนํ ปาตุภวติ. โส ปกติยาว
@เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม., อิ. สตวารวิหตสฺส   ๒ ฉ.ม., อิ. อุณฺหานิ น ทิสฺสติ
@๓ ฉ.ม., อิ. สีตานิ น ทิสฺสติ    ๔ ฉ.ม., อิ. วิกสิตสฺเสว
@๕ ฉ,ม., อิ. ตาลวณฺเฏน พีชนาทิกิจฺจํ   ๖-๖ ฉ.ม. ภาววิสุทฺธิยาว
@  อิ. อาจารภาววิสุทฺธิยา   ๗ ฉ.ม. อติจรีติ   ๘ ฉ.ม. ปตฺเถสีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๘.
มหาโภโค, มหาโภคกุเล ชาโต. รญฺโ ธนราสิวฑฺฒโก เสฏฺิคหปติ โหติ.
จกฺกรตนานุภาวสงฺคหิตํ ๑- ปนสฺส กมฺมวิปากชํ ทิพฺพจกฺขุ ปาตุภวติ, เยน
อนฺโตปวิยํปิ โยชนพฺภนฺตเร นิธึ ปสฺสติ, โส ตํ สมฺปตฺตึ ทิสฺวา ตุฏฺหทโย ๒-
คนฺตฺวา ราชานํ ธเนน ปวาเรตฺวา สพฺพานิ ธนกรณียานิ สมฺปาเทติ.
มหาสุทสฺสนสฺสาปิ ตเถว สมฺปาเทติ. ๓- เตน วุตฺตํ "ปุน จปรํ อานนฺท ฯเปฯ
เอวรูปํ คหปติรตนํ ปาตุรโหสี"ติ.
                         ปริณายกรตนวณฺณนา
      [๒๕๑] เอวํ ปาตุภูตคหปติรตนสฺส ปน รญฺโ จกฺกวตฺติสฺส
สพฺพกิจฺจสํวิธานสมตฺถํ ปริณายกรตนํ ปาตุภวติ. โส รญฺโ เชฏฺปุตฺโตว โหติ.
ปกติยาเอว โส ปณฺฑิโต พฺยตฺโต เมธาวี วิภาวี. รญฺโ ปุญฺานุภาวํ นิสฺสาย
ปนสฺส อตฺตโน กมฺมานุภาเวน ปรจิตฺตาณํ อุปฺปชฺชติ. เยน ทฺวาทสโยชนาย
ปริสาย ๔- จิตฺตวารํ ๔- ตฺวา รญฺโ หิเต จ อหิเต จ ววตฺถเปตุํ
สมตฺโถ โหติ, โสปิ ตํ อตฺตโน อานุภาวํ ทิสฺวา ตุฏฺหทโย ราชานํ
สพฺพกิจฺจานุสาสเนน ปวาเรติ. มหาสุทสฺสนํปิ ตเถว ปวาเรติ. ๕- เตน
วุตฺตํ "ปุน จปรํ อานนฺท ฯเปฯ ปริณายกรตนํ ปาตุรโหสี"ติ.
      ตตฺถ เปตพฺพํ เปตุนฺติ ตสฺมึ ตสฺมึ านนฺตเร เปตพฺพํ เปตุํ.
                        จตุอิทฺธิสมนฺนาคตวณฺณนา
      [๒๕๒] สมเวปากินิยาติ สมวิปากินิยา. ๖- คหณิยาติ กมฺมชเตโช-
ธาตุยา. ตตฺถ ยสฺส ภุตฺตมตฺโตว อาหาโร ชีรติ, ยสฺส วา ปน ปุฏภตฺตํ วิย
ตเถว ติฏฺติ, อุโภเปเตน สมเวปากินิยา สมนฺนาคตา. ยสฺส ปน ปุน ภตฺตกาเล
ภตฺตจฺฉนฺโท อุปฺปชฺชเตว, อยํ สมเวปากินิยา สมนฺนาคโตติ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ.....สหิตํ   ๒ ฉ.ม.,อิ. ตุฏฺมานโส   ๓ ฉ.ม. สมฺปาเทสิ
@๔-๔ ฉ.ม.,อิ. ราชปริสาย จิตฺตาจารํ  ๕ ฉ.ม.,อิ. ปวาเรสิ  ๖ ฉ.ม. อิ. สมวิปาจนิยา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๓๙.
                       ธมฺมปาสาทโปกฺขรณิวณฺณนา
      [๒๕๓] มาเปสิ โขติ นคเร เภริญฺจาราเปตฺวา ๑- ชนราสึ กาเรตฺวาน
มาเปสิ, รญฺโ ปน สห จิตฺตุปฺปาเทเนว ภูมึ ภินฺทิตฺวา จตุราสีติโปกฺขรณีสหสฺสานิ
นิพฺพตฺตึสุ. ตานิ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. ทฺวีหิ เวทิกาหีติ เอกาย อิฏฺกานํ
ปริยนฺเตเยว ปริกฺขิตฺตา เอกาย ปริเวณปริจฺเฉทปริยนฺเต.
      เอตทโหสีติ กสฺมา อโหสิ. เอกทิวสํ กิร นฺหาตฺวา จ ปิวิตฺวา
จ คจฺฉนฺตํ มหาชนํ มหาปุริโส โอโลเกตฺวา อิเม อุมฺมตฺตกเวเสเนว คจฺฉนฺติ.
สเจ เอเตสํ เอตฺถ ปิลนฺธนปุปฺผานิ ภเวยฺยุํ, ภทฺทกํ สิยาติ. อถสฺส เอตทโหสิ.
ตตฺถ สพฺโพตุกนฺติ ปุปฺผํ นาม เอกสฺมึเยว อุตุมฺหิ ปุปฺผติ. อหํ ปน ตถา
กริสฺสามิ "ยถา สพฺเพสุ อุตูสุ ปุปฺผิสฺสตี"ติ จินฺเตสิ. ๒- โรปาเปสีติ นานาวณฺณ-
อุปฺปลวีชาทีนิ ๓- ตโต ตโต อาหราเปตฺวา น โรปาเปสิ, สห จิตฺตุปฺปาเทเนว
ปนสฺส สพฺพํ อิชฺฌติ. ตํ โลโก รญฺา โรปาปิตนฺติ มญฺิ. เตน วุตฺตํ
"โรปาเปสี"ติ. ตโต ปฏฺาย มหาชโน นานปฺปการํ ชลชถลชมาลํ ปิลนฺธิตฺวา
นกฺขตฺตํ กีฬมาโน วิย คจฺฉติ.
      [๒๕๔] อถ ราชา ตโต อุตฺตรึปิ ๔- ชนํ สุขสมปฺปิตํ กาตุกาโม
"ยนฺนูนาหํ อิมาสํ โปกฺขรณีนํ ตีเร"ติ อาทินา ชนสฺส สุขวิธานํว จินฺเตตฺวา
สพฺพํ อกาสิ. ตตฺถ นฺหาเปสุนฺติ อญฺโ สรีรํ อุพฺพตฺเตติ, ๕- อญฺโ จุณฺณานิ
โยเชติ, อญฺโ โปกฺขรณีตีเร ๖- นฺหายนฺตสฺส อุทกํ อาหริ, อญฺโ วตฺถานิ
ปฏิคฺคเหสิ เจว อทาสิ จ.
       ปตฺถเปสิ โขติ กถํ ปตฺถเปสิ. อิตฺถีนญฺจ ปุริสานญฺจ อนุจฺฉวิเก
อลงฺกาเร เปตฺวาน ๗- อิตฺถีมตฺตเมว ตตฺถ ปริจารวเสน เสสํ สพฺพํ ปริจฺจาควเสน
เปตฺวา ราชา มหาสุทสฺสโน ทานํ เทติ, ตํ ปริภุญฺชถาติ เภริญฺจาราเปสิ. ๘-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. เภรึ จราเปตฺวา  ๒ ฉ.ม. จินฺเตสึ  ๓ ฉ.ม.,อิ.....พีชาทีนิ
@๔ ฉ.ม. อุตฺตริปิ   ๕ ฉ.ม.,อิ. อุพฺพตฺเตสิ   ๖ ฉ.ม.,อิ. ตีเร
@๗ ฉ.ม. อิ. กาเรตฺวา  ๘ ฉ.ม.,อิ.....จราเปสิ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๐.
      มหาชโน โปกฺขรณีตีรํ อาคนฺตฺวา นฺหาตฺวา วตฺถานิ ปริวตฺเตตฺวา
นานาคนฺเธหิ วิลิตฺโต ปิลนฺธนวิจิตฺตมาโล ทานคฺคํ คนฺตฺวา อเนกปฺปกาเรสุ
ยาคุภตฺตขชฺชเกสุ อฏฺวิธปาเนสุ จ โย ยํ อิจฺฉติ, โส ตํ ขาทิตฺวา จ ปิวิตฺวา
จ นานาวณฺณานิ โขมสุขุมานิ วตฺถานิ นิวาเสตฺวา สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา เยสํ
ตาทิสานิ อตฺถิ, เต โอหาย คจฺฉนฺติ. เยสํ ปน นตฺถิ, เต คเหตฺวา คจฺฉนฺติ.
หตฺถิอสฺสยานาทีสุปิ นิสีทิตฺวา โถกํ วิจริตฺวา อนตฺถิกา โอหาย, อตฺถิกา
คเหตฺวา คจฺฉนฺติ. วรสยเนสุปิ นิปชฺชิตฺวา สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อนตฺถิกา โอหาย,
อตฺถิกา คเหตฺวา คจฺฉนฺติ. อิตฺถีหิปิ สทฺธึ สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อนตฺถิกา
โอหาย, อตฺถิกา คเหตฺวาว คจฺฉนฺติ. สตฺตวิธรตนปสาธนานิ จ ปสาเธตฺวาปิ
สมฺปตฺตึ อนุภวิตฺวา อนตฺถิกา โอหาย, อตฺถิกา คเหตฺวาว คจฺฉนฺติ. ตํปิ ทานํ
อุฏฺาย สมุฏฺาย ทียเตว. ชมฺพูทีปวาสิกานํ อญฺ กมฺมํ นตฺถิ, รญฺโ ทานํ
ปริภุญฺชนฺตาว วิจรนฺติ.
      [๒๕๕] อถ พฺราหฺมณคหปติกา จินฺเตสุํ "อยํ ราชา เอวรูปํ ทานํ
เทนฺโตปิ ๑- `มยฺหํ ตณฺฑุลาทีนิ วา ขีราทีนิ วา เทถา'ติ น กิญฺจิ อาหราเปติ,
น โน ปน อมฺหากํ `ราชา น ๒- อาหราเปตี'ติ ตุณฺหีมาสิตุํ ปฏิรูปนฺ"ติ. เต
พหุํ สาปเตยฺยํ สํหริตฺวา รญฺโ อุปนาเมสุํ. ตสฺมา "อถโข อานนฺท
พฺราหฺมณคหปติกา"ติ อาทิมาห. เอวํ สมจินฺเตสุนฺติ กสฺมา เอวํ สมจินฺเตสุํ. ๓-
กสฺสจิ ฆรโต อปฺปํ อาภตํ, กสฺสจิ พหุ. ตสฺมึ ปฏิสํหริยมาเน "กึ ตเวว ฆรโต
สุนฺทรํ อาภตํ, น มยฺหํ ฆรโต, กึ ตเวว ฆรโต พหุ น มยฺหนฺ"ติ เอวํ
กลหสทฺโทปิ อุปฺปชฺเชยฺย, โส มา อุปฺปชฺชิตฺถาติ เอวํ สมจินฺเตสุํ.
      [๒๕๖] เอหิ ตฺวํ สมฺมาติ เอหิ ตฺวํ วยส. ๔- ธมฺมํ นาม ปาสาทนฺติ
ปาสาทสฺส นามํ อาโรเปตฺวาว อาณาเปสิ. ๕- วิสฺสกมฺโม ปน กีวมหนฺโต ๖- เทว
ปาสาโท โหตูติ ปฏิปุจฺฉิตฺวา ทีฆโต โยชนํ วิตถารโต อฑฺฒโยชนํ สพฺพรตนมโยว
โหตูติ วุตฺเตปิ เอวํ โหตุ ภทฺทํ ตเวว ๗- วจนนฺติ ตสฺส ปฏิสฺสุณิตฺวา, อถ ๘-
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ททนฺโต   ๒ ฉ.ม.,อิ. น สทฺโท น ทิสฺสติ   ๓ ฉ.ม.,อิ. จินฺเตสุํ
@๔ ฉ.ม.,อิ. วยสฺส   ๕ ม. อามาเปสิ   ๖ ม. กึวมหนฺโต
@๗ ฉ.ม.,อิ. ตว   ๘ ฉ.ม.,อิ. อถ สทฺโท น ทิสฺสติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๑.
ธมฺมราชานํ สมฺปฏิจฺฉาเปตฺวา มาเปสิ. ตตฺถ เอวํ ภทฺทํ ตวาติ โข อานนฺทาติ
เอวํ ภทฺทํ ตว อิติ โข อานนฺท. ปฏิสฺสุณิตฺวาติ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา, วตฺวาติ อตฺโถ.
ตุณฺหีภาเวนาติ สมณธมฺมปฏิปตฺติกรโณกาโส เม ภวิสฺสตีติ อิจฺฉนฺโต ตุณฺหีภาเวน
อธิวาเสสิ. สารมโยติ จนฺทนสารมโย.
      [๒๕๗] ทฺวีหิ เวทิกาหีติ เอตฺถ เอกา เวทิกา ปนสฺส อุณฺหีสมตฺถเก
อโหสิ, เอกา เหฏฺา ปริจฺเฉทมตฺถเก.
      [๒๕๘] ทุทฺทิกฺโข อโหสิติ ทุทฺทิกฺโข, ปภาสมฺปตฺติยา ทุทฺทโสติ
อตฺโถ. มุสตีติ หรติ ผนฺทาเปติ นิจฺจลภาเวน ปติฏฺาตุํ น เทติ. อุปวิทฺเธติ ๑-
อุพฺพิทฺเธ, เมฆวิคเมน ทูรีภูเตติ อตฺโถ. เทเวติ อากาเส.
      [๒๕๙] มาเปสิ โขติ อหํ อิมสฺมึ าเน โปกฺขรณึ มาเปมิ, ตุมฺหากํ ฆรานิ
ภินฺทถาติ น เอวํ กาเรตฺวา มาเปสิ. จิตฺตุปฺปาทวเสเนว ปนสฺส ภูมึ ภินฺทิตฺวา
ตถารูปา โปกฺขรณี อโหสิ. เต สพฺพกาเมหีติ สพฺเพหิ อิจฺฉิติจฺฉิตวตฺถูหิ, สมเณ
สมณปริกฺขาเรหิ, พฺราหฺมเณ พฺราหฺมณปริกฺขาเรหิ สนฺตปฺเปสีติ.
                      ปมภาณวารวณฺณนา นิฏฺิตา.
                         --------------
                          ฌานสมฺปตฺติวณฺณนา
      [๒๖๐] มหิทฺธิโกติ จิตฺตุปฺปาทวเสเนว จตุราสีติโปกฺขรณีสหสฺสานํ
นิปฺผตฺติสงฺขาตาย มหติยา อิทฺธิยา สมนฺนาคโต. มหานุภาโวติ เตสํเยว
อนุภวิตพฺพานํ มหนฺตตาย มหตานุภาเวน ๒- สมนฺนาคโต. เสยฺยถีทนฺติ นิปาโต,
ตสฺส "กตเมสํ ติณฺณนฺ"ติ อตฺโถ. ทานสฺสาติ สมฺปตฺติปริจฺจาคสฺส. ทมสฺสาติ
อาฬวกสุตฺเต ๓- ปญฺา ทโมติ อาคตา. อิธ อตฺตานํ ทเมนฺเตน กตํ อุโปสถกมฺมํ.
สญฺมสฺสาติ สีลสฺส.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. วิทฺเธติ  ๒ ฉ.ม., อิ. มหานุภาเวน  ๓ สํ.ส. ๑๕/๒๔๖/๒๕๗ อาฬวกสุตฺต,-
@ขุ.สุ. ๒๕/๑๘๓/๓๖๘ อาฬวกสุตฺต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๒.
                        โพธิสตฺตปุพฺพโยควณฺณนา
       อิธ ตฺวา ปนสฺส ปุพฺพโยโค เวทิตพฺโพ:-
       ราชา กิร ปุพฺเพ คหปติกุเล นิพฺพตฺติ. เตน จ สมเยน ธรมานกกสฺสปพุทฺธสฺส
สาสเน เอโก เถโร อรญฺวาสํ วสติ, โพธิสตฺโต อตฺตโน กมฺเมน อรญฺ ปวิฏฺโ
เถรํ ทิสฺวา อุปสงฺกมิตฺวา วนฺทิตฺวา เถรสฺส นิสชฺชนฏฺานจงฺกมนฏฺานาทีนิ
โอโลเกตฺวา ปุจฺฉิ "อิเธว ภนฺเต อยฺโย วสตี"ติ. อาม อุปาสกาติ สุตฺวา "อิเธว
อยฺยสฺส ปณฺณสาลํ กาตุํ วฏฺฏตี"ติ จินฺเตตฺวา อตฺตโน กมฺมํ ปหาย ทพฺพสมฺภารํ
โกฏฺเฏตฺวา ปณฺณสาลํ กตฺวา ฉาเทตฺวา ภิตฺติโย มตฺติกาย ลิมฺปิตฺวา ทฺวารํ
โยเชตฺวา กฏฺตฺถรํ ๑- กตฺวา "กริสฺสติ นุ โข ปริโภคํ, น กริสฺสตี"ติ
เอกมนฺตํ นิสีทิ.
       เถโร อนฺโตคามโต อาคนฺตฺวา ปณฺณสาลํ ปวิสิตฺวา กฏฺตฺถเร
นิสีทิ. อุปาสโกปิ อาคนฺตฺวา วนฺทิตฺวา สมีเป นิสินฺโน "ผาสุกา ภนฺเต
ปณฺณสาลา"ติ ปุจฺฉิ. ผาสุกา ภทฺทมุข ปพฺพชิตสารุปฺปาติ. วสิสฺสถ ภนฺเต
อิธาติ. อาม อุปาสกาติ. โส อธิวาสนากาเรน วสิสฺสตีติ ตฺวา นิพทฺธํ
มยฺหํ ฆรทฺวารํ อาคนฺตพฺพนฺติ ปฏิชานาเปตฺวา "เอกํ เม ภนฺเต วรํ เทถา"ติ
อาห. อติกฺกนฺตวรา อุปาสก ปพฺพชิตาติ. ภนฺเต ยญฺจ กปฺปติ, ยญฺจ อนวชฺชนฺติ.
วเทหิ อุปาสกาติ. ภนฺเต นิพทฺธวสนฏฺาเน นาม มนุสฺสา มงฺคเล วา อมงฺคเล
วา อาคมนํ อิจฺฉนฺติ, อนาคจฺฉนฺตสฺส กุชฺฌนฺติ. ตสฺมา อญฺ นิมนฺติตฏฺานํ
คนฺตฺวาปิ มยฺหํ ฆรํ ปวิสิตฺวาว ภตฺตกิจฺจํ นิฏฺเปตพฺพนฺติ. ๒- เถโร อธิวาเสสิ.
       โส ปน สาลาย ๓- กฏสารกํ ๓- ปตฺถริตฺวา มญฺจปี ปญฺเปสิ,
อปสฺเสนํ นิกฺขิปิ, ปาทกลิกํ เปสิ, โปกฺขรณึ ขณิ, จงฺกมํ กตฺวา วาลิกํ
โอกิริ, มิเค อาคนฺตฺวา ภิตฺตึ ฆํสิตฺวา มตฺติกํ ปาเตนฺเต ทิสฺวา กณฺฏกวตึ
ปริกฺขิปิ. โปกฺขรณึ โอตริตฺวา อุทกํ อาลุลิกํ กโรนฺเต ทิสฺวา อนฺโต ปาสาเณหิ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. กฏฺตฺถรณํ. เอวมุปริปิ  ๒ ฉ.ม., อิ. นิฏฺาเปตพฺพนฺติ
@๓-๓ ฉ.ม., อิ. ปณฺณสาลาย กฏสาฏกํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๓.
จินิตฺวา พหิ กณฺฏกวตึ ปริกฺขิปิตฺวา อนฺโตวติปริยนฺเต ตาลปนฺติโย โรเปสิ, ๑-
มหาจงฺกเม สมฺมฏฺฏฺานํ อาลุเลนฺเต ทิสฺวา จงฺกมํปิ วติยา ปริกฺขิปิตฺวา
อนฺโตวติปริยนฺเต ตาลปนฺติโย ๒- โรเปสิ. เอวํ อาวาสํ นิฏฺเปตฺวา เถรสฺส
ติจีวรํ ปิณฺฑปาตํ โอสธํ ปริโภคภาชนํ อารกณฺฑกํ ปิปฺผลิกํ นขจฺเฉทนํ สูจึ
กตฺตรยฏฺึ อุปาหนํ อุทกตุมฺพํ ฉตฺตํ ทีปกปลฺลกํ มลหรณึ ปตฺตํ ถาลกํ
ปริสฺสาวนํ ธมฺมกรกํ ยํ วา ปนญฺปิ ปพฺพชิตานํ ปริโภคชาตํ สพฺพํ อทาสิ.
เถรสฺส โพธิสตฺเตน อทินฺนปริกฺขาโร นาม น โหติ. ๓- โส สีลานิ รกฺขนฺโต
อุโปสถํ กโรนฺโต ยาวชีวํ เถรํ อุปฏฺหิ. เถโร ตตฺเถว วสนฺโต อรหตฺตํ ปตฺวา
ปรินิพฺพายิ.
       โพธิสตฺโตปิ ยาวตายุกํ ปุญฺ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติตฺวา ตโต
จุโต มนุสฺสโลกํ อาคจฺฉนฺโต กุสาวติยา ราชธานิยา นิพฺพตฺติตฺวา มหาสุทสฺสโน
ราชา อโหสิ.
            เอวํ นาติมหนฺตํปิ    ปุญฺ ๔- เต สาสเน กตํ ๔-
            มหาวิปากํ โหตีติ    กตฺตพฺพํ ตํ วิภาวินา.
       มหาวิยูหนฺติ รชตมยํ มหากูฏาคารํ. ตตฺถ วสิตุกาโม หุตฺวา อคมาสิ,
เอตฺตาวตา กามวิตกฺกาติ  กามวิตกฺก ตยา เอตฺตาวตา นิวตฺติตพฺพํ, อิโต ปรํ
ตุยฺหํ อภูมิ, อิทํ ฌานาคารํ นาม, นยิทํ ตยา สทฺธึ วสนฏฺานนฺติ เอวํ ตโย
วิตกฺเก กูฏาคารทฺวาเรเยว วิกฺขมฺเภสิ. ๕-
       [๒๖๑] ปมํ ฌานนฺติ อาทีสุ วิสุํ กสิณปริกมฺมกิจฺจํ นาม นตฺถิ.
นีลกสิเณน อตฺเถ สติ นีลมณิ, ๖- ปีตกสิเณน อตฺเถ สติ สุวณฺณํ, โลหิตกสิเณน
อตฺเถ สติ รตฺตมณิ, ๗- โอทาตกสิเณน อตฺเถ สติ รชตนฺติ โอโลกิโตโลกิตฏฺาเน
กสิณเมว ปญฺายติ.
       [๒๖๒] เมตฺตาสหคเตนาติ อาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํปิ, ตํ สพฺพํปิ วิสุทฺธิมคฺเค
วุตฺตเมว. อิติ ปาลิยํ จตฺตาริ ฌานานิ, จตฺตาริ อปฺปมญฺาเนว
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. โรเปติ  ๒ ฉ.ม.,อิ. ตาลปนฺตึ  ๓ ฉ.ม.,อิ. นาโหสิ  ๔-๔ ฉ.ม.,อิ.
@ปุญฺ อายตเน กตํ ๕ ฉ.ม.,อิ. นิวตฺเตสิ  ๖ ฉ.ม.,อิ. นีลมณึ  ๗ ฉ.ม.,อิ. รตฺตมณึ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๔.
วุตฺตานิ. มหาปุริโส ปน สพฺพาปิ อฏฺ สมาปตฺติโย ปญฺจ อภิญฺา ๑- นิพฺพตฺเตตฺวา
อนุโลมปฏิโลมาทิวเสน จุทฺทสหากาเรหิ สมาปตฺติโย ปวิสนฺโต มธุปฏลํ
ปวิฏฺภมโร มธุรเสน วิย สมาปตฺติสุเขเนว ยาเปติ.
                      จตุราสีตินครสหสฺสาทิวณฺณนา
       [๒๖๓] กุสาวตีราชธานีปมุขานีติ กุสาวตีราชธานี เตสํ นครานํ
ปมุขา สพฺพเสฏฺาติ อตฺโถ. ภตฺตาภิหาโรติ อภิหริตพฺพภตฺตํ.
       [๒๖๔] วสฺสสตสฺส วสฺสสตสฺสาติ กสฺมา เอวํ จินฺเตสิ. เตสํ
สทฺเทน อุกฺกณฺิตฺวา, "ปมสฺส ฌานสฺส สทฺโท กณฺฏโก"ติ ๒- หิ วุตฺตํ. ตสฺมา
สทฺเทน อุกฺกณฺิโต มหาปุริโส. อถ กสฺมา มา อาคจฺฉนฺตูติ น วทติ. อิทานิ
ราชา น ปสฺสตีติ นิพทฺธวตฺตํ น ลภิสฺสนฺติ, ตํ เตสํ มา อุปฉิชฺชตูติ ๓- น
วทติ.
                      สุภทฺทาเทวีอุปสงฺกมนวณฺณนา
       [๒๖๕] เอตทโหสีติ กทา เอตํ อโหสิ. รญฺโ กาลกิริยาทิวเส.
ตทา กิร เทวตา จินฺเตสุํ "ราชา อนาถกาลกิริยํ มา กโรตุ, โอโรเธหิ
ธีตราหิ ๔- ปุตฺเตหิ ปริวาริโตว กโรตู"ติ. อถ เทวึ อาวฏฺเฏตฺวา ตสฺสา เอวํ
จิตฺตํ อุปฺปาเทสุํ. ปีตานิ วตฺถานีติ ตานิ กิร ปกติยา รญฺโ มนาปานิ, ตสฺมา
ปีตานิ ปารุปถาติ อาห. เอตฺเถว เทวิ ติฏฺาติ เทวิ อิมํ ฌานาคารํ นาม
ตุเมฺหหิ สทฺธึ วสนฏฺานํ น โหติ, ฌานรติวินฺทนฏฺานํ นาม, ๕- มา อิธ
ปาวิสีติ.
       [๒๖๖] เอตทโหสีติ โลเก สตฺตา นาม มรณาสนฺนกาเล อติวิย
วิโรจนฺติ, เตนสฺสา รญฺโ วิปฺปสนฺนินฺทฺริยภาวํ ทิสฺวา เอวํ อโหสิ, ตโต มา
รญฺโ กาลกิริยา อโหสีติ ตสฺส กาลกิริยํ อนิจฺฉมานา สมฺปตฺติคุณมสฺส ๖-
กถยิตฺวา ติฏฺมานาการํ กริสฺสามีติ จินฺตยิตฺวา อิมานิ เต เทวาติ อาทิมาห.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. อภิญฺาโย จ   ๒ องฺ ทสก. ๒๔/๗๒/๑๐๘ กณฺฏกสุตฺต   ๓ ฉ.ม.,อิ.
@  อุปฺปชฺชิตฺถาติ  ๔ ฉ.ม.,อิ. พหูหิ ธีตูหิ  ๕ ฉ.ม.,อิ. มม  ๖ ฉ.ม. สมฺปติ...
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๕.
       ตตฺถ ฉนฺทํ ชเนหีติ เปมํ อุปฺปาเทหิ, ปีตึ ๑- กโรหิ. ชีวิเต อเปกฺขนฺติ
ชีวิเต สาเปกฺขํ, อาลยํ, ตณฺหํ กโรหีติ อตฺโถ.
       [๒๖๗] เอวํ โข มํ ตฺวํ เทวีติ "มยํ โข เทว ๒- อิตฺถิโย นาม
ปพฺพชิตานํ อุปจารกถํ น ชานาม, กถํ วทาม มหาราชา"ติ ราชานํ "ปพฺพชิโต
อยนฺ"ติ มญฺมานาย เทวิยา วุตฺเต "เอวํ โข มํ ตฺวํ เทวิ สมุทาจรา"ติ ๓-
อาห, ครหิตาติ พุทฺเธหิ ปจฺเจกพุทฺเธหิ สาวเกหิ อญฺเหิ จ ปพฺพชิเตหิ ๔-
พหุสฺสุเตหิ ครหิตา. กึการณา? สาเปกฺขกาลกิริยา หิ อตฺตโนเยว เคเห
ยกฺขกุกฺกุรอชโคณมหิสมูสิกกุกฺกุฏสกุณาทิภาเวน ๕- นิพฺพตฺตนการณํ อโหสิ. ๖-
       [๒๖๘] อถ โข อานนฺทา สุภทฺทา เทวี อสฺสูนิ ปมชฺชิตฺวาติ เทวี
เอกมนฺตํ คนฺตฺวา โรทิตฺวา กนฺทิตฺวา อสฺสูนิ ปุญฺชิตฺวา เอตทโวจ.
              พฺรหฺมโลกูปคมวณฺณนา
       [๒๖๙] คหปติสฺส วาติ กสฺมา อาห. เตสํ กิร โสณเสฏฺิปุตฺตาทีนํ
วิย มหตี สมฺปตฺติ โหติ, โสณสฺส กิร เสฏฺิปุตฺตสฺส เอกา ภตฺตปาติ
เทฺวสตสหสฺสสานิ อคฺฆติ. อิติ เตสํ ตาทิสํ ภตฺตํ ภุตฺตานํ มุหุตฺตํ ภตฺตสมฺมโท
ภตฺตมุจฺฉา ภตฺตกิลมโถ โหติ.
       [๒๗๑] ยํ เตน สมเยน อชฺฌาวสามีติ ยตฺถ วสามิ, ตํ เอกํเยว นครํ
โหติ, อวเสเสสุ ปุตฺตธีตาทโย เจว ทาสมนุสฺสา จ วสึสุ. ปาสาทกูฏาคาเรสุปิ
เอเสว นโย. ปลฺลงฺกาทีสุปิ เอกํเยว ปลฺลงฺกํ ปริภุญฺชติ, เสสา ปุตฺตาทีนํ ปริโภคา
โหนฺติ. อิตฺถีสุปิ เอกาว ปจฺจุปฏฺาติ, เสสา ปริวารมตฺตา โหนฺติ. ปริทหามีติ
เอกเมว ทุสฺสยุคํ นิวาเสมิ, เสสานิ ปริวาเรตฺวา วิจรนฺตานํ อสีติสหสฺสาธิกานํ
โสฬสนฺนํ ปุริสสตสหสฺสานํ โหนฺติ. ภุญฺชามีติ ปตฺถปฺปมาเณน ๗- นาฬิโกทนมตฺตํ
ภุชามิ, เสสํ ปริวาเรตฺวา วิจรนฺตานํ จตฺตาลีสสหสฺสาธิกานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม.,อิ. รตึ   ๒ ฉ.ม.,อิ. เทวิ   ๓ ฉ.ม. สมุทาจราหีติ อาทิมาห.
@๔ ฉ.ม.,อิ. ปณฺฑิเตหิ   ๕ ฉ.ม.,อิ....อูกามงฺคุลาทิภาเวน
@๖ ฉ.ม.,อิ. โหติ   ๗ ฉ.ม.,อิ. ปรมปฺปมาเณน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๖.
อฏฺนฺนํ ปุริสสตสหสฺสานํ โหตีติ ทสฺเสติ. เอกถาลิปาโก หิ ทสนฺนํ ชนานํ
ปโหติ.
      เอตานิ กิร ๑- จตุราสีติ นครสหสฺสานิ เจว ปาสาทสหสฺสานิ จ
กูฏาคารสหสฺสานิ จ เอกิสฺสาเยว ปณฺณสาลาย นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิ. จตุราสีติ
ปลฺลงฺกสหสฺสานิ นิปชฺชนตฺถาย ทินฺนมญฺจกสฺส นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิ.
จตุราสี หตฺถิสหสฺสานิ อสฺสสหสฺสานิ รถสหสฺสานิ นิสีทนตฺถาย ทินฺนปีฺสฺส
นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิ. จตุราสีติ มณิสหสฺสานิ เอกทีปนิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิ.
จตุราสีติ โปกฺขรณีสหสฺสานิ เอกโปกฺขรณีนิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิ. จตุราสีติ
อิตฺถีสหสฺสานิ ปุตฺตสหสฺสานิ คหปติสหสฺสานิ ปริโภคภาชนปตฺตถาลก ธมฺมกรก-
ปริสฺสาวนอารกณฺฑก ปิปฺผลิก นขจฺเฉท สูจิกุญฺจิก กณฺณมลหรณี ปาทกลิก
อุปาหนฉตฺต กตฺตรยฏฺิทานสฺส นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิ. จตุราสีติ เธนุสหสฺสานิ
โครสทานนิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิ. จตุราสีติ วตฺถโกฏิสหสฺสานิ นิวาสนปารุปนทานสฺส
นิสฺสนฺเทน นิพฺพตฺตานิ. จตุราสีติ ถาลิปากสหสฺสานิ โภชนทานสฺส นิสฺสนฺเทน
นิพฺพตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ.
      [๒๗๒] เอวํ ภควา มหาสุทสฺสนสฺส สมฺปตฺตึ อาทิโต ปฏฺาย
วิตฺถาเรน กเถตฺวา สพฺพนฺตํ กุมารกานํ ๒- ปํสฺวาคารกีฬนํ วิย ทสฺเสนฺโต
ปรินิพฺพานมญฺจเก นิปนฺโนว ปสฺสานนฺทาติ อาทิมาห.
      ตตฺถ วิปริณตาติ ปกติชหเนน ๓- นิพฺพุตปทีโป วิย อปณฺณตฺติกภาวํ
คตา. เอวํ อนิจฺจา โข อานนฺท สงฺขาราติ เอวํ หุตฺวา อภาวฏฺเน อนิจฺจา.
      เอตฺตาวตา ภควา ยถา นาม ปุริโส สตหตฺถุพฺเพเธ จมฺปกรุกฺเข
นิสฺเสณึ พนฺธิตฺวา อภิรูหิตฺวา จมฺปกรุกฺขปุปฺผํ อาทาย นิสฺเสณึ มุญฺจนฺโต
โอตเรยฺย เอวเมว นิสฺเสณึ พนฺธนฺโต วิย อเนกวสฺสโกฏิสตสหสฺสุพฺเพธํ
มหาสุทสฺสนสฺส สมฺปตฺตึ อารุยฺห สมฺปตฺติมตฺถเก ิตํ อนิจฺจลกฺขณํ อาทาย
นิสฺเสณึ มุญฺจนฺโต วิย โอติณฺโณ. เตเนว ปุพฺเพ วสภราชา ทีฆภาณกเถรานํ
โลหปาสาทสฺส ปาจีนปสฺเส อมฺพลฏฺิกาย อิมํ สุตฺตํ สชฺฌายนฺตานํ สุตฺวา "กึ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปน  ๒ ฉ.ม., อิ. ทารกานํ  ๓ ฉ.ม., อิ. ปกติวิชหเนน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๔๗.
โภ มยฺหํ อยฺยเกน เอตฺถ วุตฺตํ, อตฺตโน ขาทิตปีตฏฺาเน สมฺปตฺติเมว กเถตี"ติ
จินฺเตนฺโต "เอวํ อนิจฺจา โข อานนฺท สงฺขารา"ติ วุตฺตกาเล "อิมํ โภ ทิสฺวา
ปญฺจหิ จกฺขูหิ จกฺขุมตา เอวํ วุตฺตนฺ"ติ วามหตฺถํ สมฺมิญฺชิตฺวา ทกฺขิณหตฺเถน
อปฺโผเฏตฺวา "สาธุ สาธู"ติ ตุฏฺหทโย สาธุการํ อทาสิ.
      เอวํ อทฺธุวาติ ๑- เอวํ อุทกพุพฺพุฬาทโย ๒- วิย ธุวภาวํ วิรหิตา.
เอวํ อนสฺสาสิกาติ เอวํ สุปินเก ปีตปานียํ วิย อนุลิตฺตจนฺทนํ วิย จ
อสฺสาสวิรหิตา.
      สรีรํ นิกฺขิเปยฺยาติ สรีรํ ฉฑฺเฑยฺย. อิทานิ อญฺสฺส สรีรสฺส
นิกฺเขโป วา ปฏิชคฺคนํ วา นตฺถิ กิเลสปหีนตฺตา ๓- อานนฺท ตถาคตสฺสาติ
วทติ. อิทญฺจ ปน วตฺวา ปุน เถรํ อามนฺเตสิ, จกฺกวตฺติโน อานุภาโว นาม
รญฺโ ปพฺพชิตสฺส สตฺตเม ทิวเส อนฺตรธายติ. มหาสุทสฺสนสฺส ปน กาลกิริยโต
สตฺตเมว ทิวเส สตฺตรตนปาการา สตฺตรตนตาลา จตุราสีติ โปกฺขรณีสหสฺสานิ
ธมฺมปาสาโท ธมฺมโปกฺขรณี จกฺกรตนนฺติ สพฺพเมตํ อนฺตรธายีติ. หตฺถิอาทีสุ
ปน อยํ ธมฺมตา ขีณายุกา สเหว กาลํ กโรนฺติ. อายุเสเส สติ หตฺถิรตนํ
อุโปสถกุลํ คจฺฉติ. อสฺสรตนํ วลาหกกุลํ. มณิรตนํ วิปุลปพฺพตเมว ๔- คจฺฉติ.
อิตฺถีรตนสฺส อานุภาโว อนฺตรธายติ. คหปติรตนสฺส จกฺขุ ปากติกเมว โหติ.
ปริณายกรตนสฺส เวยฺยตฺติกํ ๕- นสฺสติ.
      อิทมโวจ ภควาติ อิทํ ปาลิยํ อารุฬฺหญฺจ อนารุฬฺหญฺจ สพฺพํ
ภควา อโวจ. เสสํ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                     มหาสุทสฺสนสุตฺตวณฺณนา นิฏฺิตา.
                          -------------
@เชิงอรรถ: ๑ ก. อธุวาติ  ๒ ฉ.ม. อุทกปุปฺผุฬาทโย  ๓ ก. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ
@๔ ฉ.ม., อิ. เวปุลฺลปพฺพตเมว  ๕ ฉ.ม., อิ. เวยฺยตฺติยํ

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕ หน้า ๒๓๔-๒๔๗.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=5&A=6045&modeTY=1&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=5&A=6045&modeTY=1&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=10&i=163
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=10&A=3916
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=10&A=4134
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=10&A=4134
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๐
http://84000.org/tipitaka/read/?index_10