บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๑

หน้าที่ ๑๘๙.

[๒๖] ^๑- ตปุสฺสภลฺลิกา นาม อเหสุํ อคฺคุปฏฺฐกา สิริมา โสณา อุปฏฺฐิกา ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน. ^๑- [๒๗] อสีติหตฺถมุพฺเพโธ ทีปงฺกโร มหามุนิ โสภติ ทีปรุกฺโขว สาลราชาว ผุลฺลิโต ^๒- ปภา นิทฺธาวตี ตสฺส สมนฺตา ทสโยชเน. ^๒- [๒๘] สตสหสฺสวสฺสานิ อายุ ตสฺส มเหสิโน ตาวตา ติฏฺฐมาโน โส ตาเรสิ ชนตํ พหุํ. [๒๙] โชตยิตฺวาน สทฺธมฺมํ สนฺตาเรตฺวา มหาชนํ ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺโธว นิพฺพุโต โส สสาวโก. [๓๐] สา จ อิทฺธิ โส จ ยโส ตานิ จ ปาเทสุ จกฺกรตนานิ สพฺพํ ตมนฺตรหิตํ ^๓- นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขารา"ติ. ^๔- ทีปงฺกโร ชิโน สตฺถา นนฺทารามมฺหิ นิพฺพุโต ตตฺเถว ตสฺส ชินถูโป ฉตฺตึสุพฺเพธโยชโน. ปตฺตจีวรํ ปริกฺขารํ ปริโภคญฺจ สตฺถุโน โพธิมูเล ตทา ถูโป ติโยชนสมุคฺคโต"ติ. ^๔- ตตฺถ สุเทโว นาม ขตฺติโยติ สุเทโว นามสฺส ขตฺติโย ปิตา อโหสีติ อตฺโถ. ชนิกาติ ชเนตฺติ. ปิปฺผลีติ ปิลกฺขกปีตนรุกฺโข โพธิ. อสีติหตฺถมุพฺเพโธติ อสีติหตฺถํ อุจฺจคฺคโต. ทีปรุกฺโขวาติ สมฺปชฺชลิตทีปมาลากุโล ทีปรุกฺโข วิย อาโรหปริณาหสณฺฐานปริปูริสมฺปนฺโน ทฺวตฺตึสวรลกฺขณานุพฺยญฺชนสมลงฺกตสรีโร วิปฺผุริตรํสิชาลาวิสรตาราคณสมุชฺชลมิว คคนตลํ ภควา ธรมานกาเล. @เชิงอรรถ: ^๑-๑ ฉ.ม. อยํ คาถา น ทิสฺสติ ^๒-๒ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ @^๓ สี.,ก. สมนฺตรหิตํ ^๔-๔ ฉ.ม. พุทฺธวํสฏฺฐกถายํ อิมา คาถาโย น ทิสฺสนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๐.

โสภตีติ โสภิตฺถ. สาลราชาว ผุลฺลิโตติ ปุปฺผิโต สพฺพผาลิผุลฺโล สาลราชรุกฺโข วิย จ สพฺพผาลิผุลฺโล โยชนสตุพฺเพโธ ปาริจฺฉตฺโต วิย จ อสีติหตฺถุพฺเพโธ ภควา อติวิย โสภติ. สตสหสฺสวสฺสานีติ วสฺสสตสหสฺสานิ ตสฺส อายูติ อตฺโถ. ตาวตา ติฏฺฐมาโนติ ตาวตกํ กาลํ ติฏฺฐมาโน. ชนตนฺติ ชนสมูหํ. สนฺตาเรตฺวา มหาชนนฺติ ตารยิตฺวา มหาชนํ. "สนฺตาเรตฺวา สเทวกนฺ"ติปิ ปาโฐ, ตสฺส สเทวกํ โลกนฺติ อตฺโถ. สา จ อิทฺธีติ สา จ สมฺปตฺติ อานุภาโว. โส จ ยโสติ โส จ ปริวาโร. สพฺพํ ตมนฺตรหิตนฺติ ตํ สพฺพํ วุตฺตปฺปการํ สมฺปตฺติชาตํ อนฺตรหิตํ อปคตนฺติ ^๑- อตฺโถ. นนุ ริตฺตา สพฺพสงฺขาราติ สพฺเพ ปน สงฺขตธมฺมา นนุ ริตฺตา ตุจฺฉา, นิจฺจสาราทิรหิตาติ อตฺโถ. เอตฺถ ปน นคราทิปริจฺเฉโท ปาฬิยมาคโตว. สมฺพหุลวาโร นาคโต, โส อาเนตฺวา ทีเปตพฺโพ. เสยฺยถิทํ? ปุตฺตปริจฺเฉโท ภริยาปริจฺเฉโท ปาสาทปริจฺเฉโท อคารวาสปริจฺเฉโท นาฏกิตฺถิปริจฺเฉโท อภินิกฺขมนปริจฺเฉโท ปธานปริจฺเฉโท วิหารปริจฺเฉโท อุปฏฺฐากปริจฺเฉโทติ. เอเตสมฺปิ ทีปเน การณํ เหฏฺฐา วุตฺตเมว. ตสฺส ปน ทีปงฺกรสฺส ภริยานํ ติสตสหสฺสํ ^๒- อโหสิ. ตสฺส อคฺคมเหสี ปทุมา นาม, ตสฺส ปน ปุตฺโต อุสภกฺขนฺโธ นาม. เตน วุตฺตํ:- "ภริยา ปทุมา นาม วิพุทฺธปทุมานนา อตฺรโช อุสภกฺขนฺโธ ทีปงฺกรสฺส สตฺถุโน. หํสา โกญฺจา มยูรากฺขฺยา ปาสาทาปิ ตโย มตา ทส วสฺสสหสฺสานิ อคารํ อวสี กิร. @เชิงอรรถ: ^๑ สี.,อิ. สพฺพํ สมนฺตรหิตนฺติ วุตฺตปการสมฺปตฺติโย ตา อนฺตรหิตา อปคตาติ @^๒ สี.,อิ. สตสหสฺสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๑.

หตฺถิยาเนน นิกฺขนฺโต นนฺทาราเม ชิโน วสี มนฺโท นามสฺสุปฏฺฐาโก โลกานนฺทกโร กิรา"ติ. สพฺพพุทฺธานํ ปน ปญฺจ เวมตฺตานิ โหนฺติ อายุเวมตฺตํ ปมาณเวมตฺตํ กุลเวมตฺตํ ปธานเวมตฺตํ รสฺมิเวมตฺตนฺติ. ตตฺถ อายุเวมตฺตํ นาม เกจิ ทีฆายุกา โหนฺติ เกจิ อปฺปายุกา. ตถา หิ ทีปงฺกรสฺส ปน ภควโต วสฺสสตสหสฺสํ อายุปฺปมาณํ อโหสิ, อมฺหากํ ภควโต วสฺสสตํ. ปมาณเวมตฺตํ นาม เกจิ ทีฆา โหนฺติ เกจิ รสฺสา. ตถา หิ ทีปงฺกโร อสีติหตฺถปฺปมาโณ อโหสิ, อมฺหากํ ปน ภควา อฏฺฐารสหตฺถปฺปมาโณ. กุลเวมตฺตํ นาม เกจิ ขตฺติยกุเล นิพฺพตฺตนฺติ เกจิ พฺราหฺมณกุเล. ตถา หิ ทีปงฺกราทโย ขตฺติยกุเล นิพฺพตฺตึสุ, กกุสนฺธโกณาคมนาทโย พฺราหฺมณกุเล. ปธานเวมตฺตํ นาม เกสญฺจิ ปธานํ อิตฺตรเมว โหติ ยถา กสฺสปสฺส ภควโต, เกสญฺจิ อทฺธนิยํ อมฺหากํ ภควโต วิย. รสฺมิเวมตฺตํ นาม มงฺคลสฺส ภควโต สรีรรสฺมึ ทสสหสฺสิโลกธาตุํ ผริตฺวา อฏฺฐาสิ. อมฺหากํ ภควโต พฺยามมตฺตํ. ตตฺร รสฺมิเวมตฺตํ อชฺฌาสยปฏิพทฺธํ โหติ. โย ยตฺตกํ อิจฺฉสิ, ตสฺส ตตฺตกํ สรีรปฺปภา ผรติ. มงฺคลสฺส ปน "ทสสหสฺสิโลกธาตุํ ผรตู"ติ อชฺฌาสโย อโหสิ, ปฏิวิทฺธคุเณสุ ปน กสฺสจิ เวมตฺตํ นาม นตฺถิ. ^๑- ตถา สพฺพพุทฺธานํ จตฺตาริ อวิชหิตฏฺฐานานิ นาม โหนฺติ. โพธิปลฺลงฺโก อวิชหิโต เอกสฺมึเยว ฐาเน โหติ. ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนฏฺฐานํ อิสิปตเน @เชิงอรรถ: ^๑ สุ.วิ. ๒/๑๙

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๒.

มิคทาเย อวิชหิตเมว โหติ. เทโวโรหณกาเล สงฺกสฺสนครทฺวาเร ปฐมปาทกฺกโม อวิชหิโตว โหติ. เชตวเน คนฺธกุฏิยา จตฺตาริ มญฺจปทฏฺฐานานิ อวิชหิตาเนว โหนฺติ. วิหาโรปิ อวิชหิโตว. โส ปน ขุทฺทโก วา มหนฺโต วา โหติ. อปรํ ปน อมฺหากํเยว ภควโต สหชาตปริจฺเฉทญฺจ นกฺขตฺตปริจฺเฉทญฺจ วิเสสํ, อมฺหากํ สพฺพญฺญุโพธิสตฺเตน กิร สทฺธึ ราหุลมาตา อานนฺทตฺเถโร ฉนฺโน กณฺฐโก อสฺสราชา นิธิกุมฺภา มหาโพธิรุกฺโข กาฬุทายีติ อิมานิ สตฺต สหชาตานิ. มหาปุริโส กิร อุตฺตราสาฬฺหนกฺขตฺเตเนว มาตุกุจฺฉึ โอกฺกมิ, มหาภินิกฺขมนํ นิกฺขมิ, ธมฺมจกฺกํ ปวตฺเตสิ, ยมกปาฏิหาริยํ อกาสิ. วิสาขนกฺขตฺเตน ชาโต จ อภิสมฺพุทฺโธ จ ปรินิพฺพุโต จ, มาฆนกฺขตฺเตน ตสฺส สาวกสนฺนิปาโต เจว อายุสงฺขารโวสชฺชนญฺจ อโหสิ, อสฺสยุชนกฺขตฺเตน เทโวโรหณนฺติ เอตฺตกํ อาหริตฺวา ทีเปตพฺพํ. อยํ สมฺพหุลวารปริจฺเฉโท. เสสคาถา สุอุตฺตานา เอวาติ. อิติ ภควา ทีปงฺกโร ยาวตายุกํ ฐตฺวา สพฺพพุทฺธกิจฺจํ กตฺวา อนุกฺกเมน อนุปาทิเสสาย นิพฺพานธาตุยา ปรินิพฺพายิ. ยสฺมึ กิร กปฺเป ทีปงฺกรทสพโล อุทปาทิ, ตสฺมึ อญฺเญปิ ตณฺหงฺกโร เมธงฺกโร สรณงฺกโรติ ตโย พุทฺธา อเหสุํ. เตสํ สนฺติเก โพธิสตฺตสฺส พฺยากรณํ นตฺถิ. ตสฺมา เต อิธ น ทสฺสิตา. อฏฺฐกถายํ ปน ตมฺหา กปฺปา อาทิโต ปฏฺฐายุปฺปนฺนุปฺปนฺเน สพฺพพุทฺเธ ทสฺเสตุํ อิทํ วุตฺตํ:- "ตณฺหงฺกโร เมธงฺกโร อโถปิ สรณงฺกโร ทีปงฺกโร จ สมฺพุทฺโธ โกณฺฑญฺโญ ทฺวิปทุตฺตโม.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๓.

มงฺคโล จ สุมโน จ เรวโต โสภิโต มุนิ อโนมทสฺสี ปทุโม นารโท ปทุมุตฺตโร. สุเมโธ จ สุชาโต จ ปิยทสฺสี มหายโส อตฺถทสฺสี ธมฺมทสฺสี สิทฺธตฺโถ โลกนายโก. ติสฺโส ผุสฺโส จ สมฺพุทฺโธ วิปสฺสี สิขิ เวสฺสภู กกุสนฺโธ โกณาคมโน กสฺสโป จาปิ นายโก. เอเต อเหสุํ สมฺพุทฺธา วีตราคา สมาหิตา สตรํสีว อุปฺปนฺนา มหาตมวิโนทนา ชลิตฺวา อคฺคิกฺขนฺธาว นิพฺพุตา เต สสาวกา"ติ. เอตฺตาวตา นาติสงฺเขปวิตฺถารวเสน กตาย มธุรตฺถวิลาสินิยา พุทฺธวํสอฏฺฐกถาย ทีปงฺกรพุทฺธวํสวณฺณนา นิฏฺฐิตา. นิฏฺฐิโต ปฐโม พุทฺธวํโส. -------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๑ หน้า ๑๘๙-๑๙๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=51&A=4216&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=51&A=4216&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=33&i=182 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=33&A=6874 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=33&A=8538 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=33&A=8538 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_33