บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๕๓

หน้าที่ ๙๘.

ปริยาปนฺนาติ อปริยาปนฺนา. วฏฺฏมูลํ ฉินฺทิตฺวา ^๑- นิพฺพานํ อารมฺมณํ กตฺวา วฏฺฏโต นิยฺยนฺตีติ นิยฺยานิกา. อิมินา ลกฺขเณน น นิยฺยนฺตีติ อนิยฺยานิกา. จุติยา วา อตฺตโน วา ปวตฺติยา อนนฺตรํ ผลทาเนน ^๒- นิยตตฺตา นิยตา. ตถา อนิยตตฺตา อนิยตา. อญฺเญ ธมฺเม อุตฺตรนฺติ ปชหนฺตีติ อุตฺตรา, อตฺตานํ อุตฺตริตุํ สมตฺเถหิ สห อุตฺตเรหีติ สอุตฺตรา. นตฺถิ เอเตสํ อุตฺตราติ อนุตฺตรา. รณนฺติ เอเตหีติ รณา, เยหิ อภิภูตา สตฺตา นานปฺปกาเรน กนฺทนฺติ ปริเทวนฺติ, เตสํ ราคาทีนํ เอตํ อธิวจนํ. สมฺปโยควเสน ปหาเนกฏฺฐตาวเสน จ สห รเณหีติ สรณา. เตนากาเรน นตฺถิ เอเตสํ รณาติ อรณา. --------------- สุตฺตนฺติกทุกมาติกาปทวณฺณนา [๑๐๑-๑๐๘] สุตฺตนฺติกทุเกสุ สมฺปโยควเสน วิชฺชํ ภชนฺตีติ วิชฺชาภาคิโน, วิชฺชาภาเค วิชฺชาโกฏฺฐาเส วตฺตนฺตีติปิ วิชฺชาภาคิโน. ตตฺถ วิปสฺสนาญาณํ มโนมยิทฺธิ ฉ อภิญฺญาติ อฏฺฐ วิชฺชา. ปุริเมน อตฺเถน ตาหิ สมฺปยุตฺตธมฺมาปิ วิชฺชาภาคิโน, ปจฺฉิเมน อตฺเถน ตาสุ ยา กาจิ เอกา วิชฺชา วิชฺชา. ^๓- เสสา วิชฺชาภาคิโนติ เอวํ วิชฺชาปิ วิชฺชาย สมฺปยุตฺตธมฺมาปิ วิชฺชาภาคิโนเตฺวว เวทิตพฺพา. อิธ ปน สมฺปยุตฺตธมฺมาว อธิปฺเปตา. สมฺปโยควเสน อวิชฺชํ ภชนฺตีติ อวิชฺชาภาคิโน, อวิชฺชาภาเค อวิชฺชาโกฏฺฐาเส วตฺตนฺตีติปิ อวิชฺชาภาคิโน. ตตฺถ ทุกฺขปฏิจฺฉาทกํ ตโม สมุทยาทิปฏิจฺฉาทกนฺติ จตสฺโส อวิชฺชา. ปุริมนเยเนว ตาหิ สมฺปยุตฺตธมฺมาปิ อวิชฺชาภาคิโน. ตาสุ ^๔- ยา กาจิ เอกา อวิชฺชา อวิชฺชา, เสสา อวิชฺชาภาคิโนติ เอวํ อวิชฺชาปิ อวิชฺชาย สมฺปยุตฺตธมฺมาปิ อวิชฺชาภาคิโนเตฺวว เวทิตพฺพา. อิธ ปน สมฺปยุตฺตธมฺมาว อธิปฺเปตา. ปุน อนชฺโฌตฺถรณภาเวน กิเลสนฺธการํ วิทฺธํเสตุํ อสมตฺถตาย วิชฺชุ อุปมา เอเตสนฺติ วิชฺชูปมา. นิสฺเสสํ วิทฺธํสนสมตฺถตาย วชิรํ อุปมา เอเตสนฺติ วชิรูปมา. พาเลสุ ฐิตตฺตา ยตฺถ ฐิตา ตทุปจาเรน พาลา. ปณฺฑิเตสุ ฐิตตฺตา ปณฺฑิตา. พาลกรณตฺตา ^๕- วา พาลา. ปณฺฑิตกรณตฺตา ปณฺฑิตา. กณฺหาติ กาฬกา, จิตฺตสฺส @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ฉินฺทนฺตา ^๒ ฉ.ม. ผลทาเน ^๓ ม. เอกา วิชฺชา @^๔ สี. ปจฺฉิเมน อตฺเถน ตาสุ ^๕ ฉ.ม. พาลกรตฺตา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๙๙.

อปภสฺสรภาวกรณา. สุกฺกาติ โอทาตา. จิตฺตสฺส ปภสฺสรภาวกรณา. กณฺหาภิชาติเหตุโต วา กณฺหา. สุกฺกาภิชาติเหตุโต สุกฺกา. อิธ เจว สมฺปราเย จ ตปนฺตีติ ^๑- ตปนียา. น ตปนียา อตปนียา. อธิวจนทุกาทโย ตโย อตฺถโต นินฺนานากรณา, พฺยญฺชนเมเวตฺถ นานํ. สิริวฑฺฒโก ธนวฑฺฒโกติ อาทโย หิ วจนมตฺตเมว อธิการํ กตฺวา ปวตฺตา อธิวจนา นาม. อธิวจนานํ ปถา อธิวจนปถา. "อภิสงฺขโรนฺตีติ โข ภิกฺขเว ตสฺมา สงฺขาราติ วุจฺจตี"ติ ^๒- เอวํ วิตฺถาเรตฺวา ^๓- สเหตุกํ กตฺวา วุจฺจมานา อภิลาปา นิรุตฺติ นาม, นิรุตฺตีนํ ปถา นิรุตฺติปถา. "ตกฺโก วิตกฺโก สงฺกปฺโป"ติ ^๔- เอวํ เตน เตน ปกาเรน ญาปนโต ปญฺญตฺติ นาม, ปญฺญตฺตีนํ ปถา ปญฺญตฺติปถา. เอตฺถ จ เอกํ ทุกํ วตฺวาปิ อิตเรสํ วจเน ปโยชนํ เหตุโคจฺฉเก วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. [๑๐๙-๑๑๘] นามรูปทุเก นามกรณฏฺเฐน นมนฏฺเฐน นามนฏฺเฐน จ นามํ. รุปฺปนฏฺเฐน รูปํ. อยเมตฺถ สงฺเขโป. วิตฺถาโร ปน นิกฺเขปกณฺเฑ อาวีภวิสฺสติ. อวิชฺชาติ ทุกฺขาทีสุ อญฺญาณํ. ภวตณฺหาติ ภวปตฺถนา. ภวทิฏฺฐีติ ภโว วุจฺจติ สสฺสตํ, สสฺสตวเสน อุปฺปชฺชนทิฏฺฐิ. วิภวทิฏฺฐีติ วิภโว วุจฺจติ อุจฺเฉทํ, ^๕- อุจฺเฉทวเสน อุปฺปชฺชนทิฏฺฐิ. "สสฺสโต อตฺตา จ โลโก จา"ติ ปวตฺตา ทิฏฺฐิ สสฺสตทิฏฺฐิ. "อุจฺฉิชฺชิสฺสตี"ติ ปวตฺตา ทิฏฺฐิ อุจฺเฉททิฏฺฐิ. "อนฺตวา"ติ ปวตฺตา ทิฏฺฐิ อนฺตวาทิฏฺฐิ. "อนนฺตวา"ติ ปวตฺตา ทิฏฺฐิ อนนฺตวาทิฏฺฐิ. ปุพฺพนฺตํ อนุคตา ทิฏฺฐิ ปุพฺพนฺตานุทิฏฺฐิ. อปรนฺตํ อนุคตา ทิฏฺฐิ อปรนฺตานุทิฏฺฐิ. อหิริกนฺติ "ยํ น หิริยติ หิริยิตพฺเพนา"ติ ^๖- เอวํ วิตฺถาริตา นิลฺลชฺชตา. อโนตฺตปฺปนฺติ "ยํ น โอตฺตปฺปติ โอตฺตปฺปิตพฺเพนา"ติ ^๗- เอวํ วิตฺถาริโต อภายนกอากาโร. หิริยนา หิริ. โอตฺตปฺปนา ^๘- โอตฺตปฺปํ. โทวจสฺสตาทีสุ ทุกฺขํ วโจ เอตสฺมึ วิปฺปฏิกูลคาหิมฺหิ วิปจฺจนีกสาเต อนาทเร ปุคฺคเลติ ทุพฺพโจ, ตสฺส กมฺมํ โทวจสฺสํ, ตสฺส ภาโว โทวจสฺสตา. ปาปา อสฺสทฺธาทโย ปุคฺคลา เอตสฺส มิตฺตาติ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ตเปนฺตีติ ^๒ สํ. ข. ๑๗/๗๙/๗๑ ^๓ ฉ.ม. นิทฺธาเรตฺวา @^๔ อภิ. ๓๔/๗/๒๒ ^๕ ก. อุจฺเฉโท ^๖ อภิ. ๓๔/๑๓๒๘/๒๙๙ @^๗ อภิ. ๓๔/๑๓๒๙/๒๙๙ ^๘ สี. โอตฺตปนา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๐.

ปาปมิตฺโต, ตสฺส ภาโว ปาปมิตฺตตา. โสวจสฺสตา จ กลฺยาณมิตฺตตา จ วุตฺตปฏิปกฺขนเยเนว เวทิตพฺพา. [๑๑๙-๑๒๓] "ปญฺจปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺติโย, สตฺตปิ อาปตฺติกฺขนฺธา อาปตฺติโย"ติ ^๑- เอวํ วุตฺตาสุ อาปตฺตีสุ กุสลภาโว อาปตฺติกุสลตา. ตาหิ อาปตฺตีหิ วุฏฺฐาเน กุสลภาโว อาปตฺติวุฏฺฐานกุสลตา. สมาปตฺตีสุ กุสลภาโว สมาปตฺติกุสลตา, สมาปตฺตีนํ อปฺปนาปริจฺเฉทปญฺญาเยตํ อธิวจนํ. สมาปตฺตีหิ วุฏฺฐาเน กุสลภาโว สมาปตฺติวุฏฺฐานกุสลตา. อฏฺฐารสสุ ธาตูสุ กุสลภาโว ธาตุกุสลตา. ตาสํเยว ธาตูนํ มนสิกาเร กุสลภาโว มนสิการกุสลตา. จกฺขายตนาทีสุ กุสลภาโว อายตนกุสลตา. ทฺวาทสงฺเค ปฏิจฺจสมุปฺปาเท กุสลภาโว ปฏิจฺจสมุปฺปาทกุสลตา. ตสฺมึ ตสฺมึ ฐาเน กุสลภาโว ฐานกุสลตา, ฐานนฺติ การณํ วุจฺจติ. ตสฺมึ หิ ตทายตฺตวุตฺติตาย ผลํ ติฏฺฐติ นาม, ตสฺมา "ฐานนฺ"ติ วุตฺตํ. อฏฺฐาเน กุสลภาโว อฏฺฐานกุสลตา. [๑๒๔-๑๓๔] อุชุโน ภาโว อาชฺชโว. มฺทุโน ภาโว มทฺทโว. อธิวาสนสงฺขาโต ขมนภาโว ขนฺติ. สุรตสฺส ภาโว โสรจฺจํ. สมฺโมทกมุทุภาวสงฺขาโต สขิลภาโว สาขลฺยํ. ยถา ปเรหิ สทฺธึ อตฺตโน ฉิทฺทํ น โหติ, เอวํ ธมฺมามิเสหิ ปฏิสนฺถรณํ ปฏิสนฺถาโร. ^๒- อินฺทฺริยสํวรเภทสงฺขาโต มนจฺฉฏฺเฐสุ อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารภาโว อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวารตา. ปฏิคฺคหณปริโภควเสน โภชเน มตฺตํ อชานนภาโว โภชเน อมตฺตญฺญุตา. อนนฺตรทุโก วุตฺตปฏิปกฺขวเสน ^๓- เวทิตพฺโพ. สติวิปฺปวาสสงฺขาโต มุฏฺฐสฺสติสฺส ภาโว มุฏฺฐสฺสจฺจํ. อสมฺปชานภาโว อสมฺปชญฺญํ. สรตีติ สติ. สมฺปชานาตีติ สมฺปชญฺญํ. อปฺปฏิสงฺขาเน อกมฺปนฏฺเฐน ปฏิสงฺขานสงฺขาตํ พลํ ปฏิสงฺขานพลํ. วิริยสีเสน สตฺตโพชฺฌงฺเค ภาเวนฺตสฺส อุปฺปนฺนพลํ ภาวนาพลํ. ปจฺจนีกธมฺเม สเมตีติ สมโถ. อนิจฺจาทิวเสน วิวิเธน อากาเรน ปสฺสตีติ วิปสฺสนา. สมโถว ตํ อาการํ คเหตฺวา ปุน ปวตฺเตตพฺพสฺส สมถสฺส นิมิตฺตวเสน สมถนิมิตฺตํ. ปคฺคาหนิมิตฺเตปิ เอเสว นโย. สมฺปยุตฺตธมฺเม ปคฺคณฺหตีติ ปคฺคาโห. น วิกฺขิปตีติ อวิกฺเขโป. @เชิงอรรถ: ^๑ อภิ. ๓๔/๑๓๓๖/๓๐๐ ^๒ ม. ปฏิสนฺธรณํ ปฏิสนฺธาโร ^๓ ฉ.ม....นเยน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๑.

[๑๓๕-๑๔๒] สีลวินาสิกา ^๑- อสํวรสงฺขาตา สีลสฺส วิปตฺติ สีลวิปตฺติ. สมฺมาทิฏฺฐิวินาสิกา มิจฺฉาทิฏฺฐิสงฺขาตา ทิฏฺฐิยา วิปตฺติ ทิฏฺฐิวิปตฺติ. โสรจฺจเมว สีลสฺส สมฺปาทนโต สีลสฺส ปริปูรณโต สีลสฺส สมฺปทาติ สีลสมฺปทา. ทิฏฺฐิปาริปูริภูตํ ญาณํ ทิฏฺฐิยา สมฺปทาติ ทิฏฺฐิสมฺปทา. วิสุทฺธิภาวปฺปตฺตา ^๒- สีลสงฺขาตา สีลสฺส วิสุทฺธิ สีลวิสุทฺธิ. นิพฺพานสงฺขาตํ วิสุทฺธึ ปาเปตุํ สมตฺถา ทสฺสนสงฺขาตา ทิฏฺฐิยา วิสุทฺธิติ ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ. ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ โข ปน ยถาทิฏฺฐิสฺส จ ปธานนฺติ กมฺมสฺสกตญาณาทิสงฺขาตา ทิฏฺฐิวิสุทฺธิ เจว ยถาทิฏฺฐิสฺส จ อนุรูปทิฏฺฐิสฺส กลฺยาณทิฏฺฐิสฺส ตํสมฺปยุตฺตเมว ปธานํ. สํเวโคติ ชาติอาทีนิ ปฏิจฺจ อุปฺปนฺนภยสงฺขาตํ สํเวชนํ. ^๓- สํเวชนิยฏฺฐานนฺติ สํเวคชนกํ ชาติอาทิการณํ. สํวิคฺคสฺส จ โยนิโสปธานนฺติ เอวํ สํเวคชาตสฺส อุปายปฺปธานํ. อสนฺตุฏฺฐิตา จ กุสเลสุ ธมฺเมสูติ กุสลธมฺมปูรเณ อสนฺตุฏฺฐิภาโว. อปฺปฏิวานิตา จ ปธานสฺมินฺติ อรหตฺตํ อปตฺวา ปธานสฺมึ อนิวตฺตนตา จ อโนสฺสกฺกนตา. วิชฺชานนโต วิชฺชา. วิมุจฺจนโต วิมุตฺติ. ขเย ญาณนฺติ กิเลสกฺขยกเร อริยมคฺเค ญาณํ. อนุปฺปาเท ญาณนฺติ ปฏิสนฺธิวเสน อนุปฺปาทภูเต ตํตํมคฺควชฺฌกิเลสานํ อนุปฺปาทปริโยสาเน อุปฺปนฺเน อริยผเล ญาณํ. อยํ มาติกาย อนุปุพฺพปทวณฺณนา. ทุกมาติกาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตา. -------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๓ หน้า ๙๘-๑๐๑. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=53&A=2395&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=53&A=2395&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=34&i=2 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=34&A=104 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=34&A=31 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=34&A=31 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๔ http://84000.org/tipitaka/read/?index_34