ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ ภาษาบาลีอักษรไทย วิภงฺค.อ. (สมฺโมห.)

หน้าที่ ๑๙๘.

ภวปทนิทฺเทส [๒๓๔] อุปาทานปจฺจยา ภวนิทฺเทเส:- อตฺถโต ธมฺมโต เจว สาตฺถโต เภทสงฺคหา ยํ ยสฺส ปจฺจโย เจว วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ตตฺถ ภวตีติ ภโว. ทุวิเธนาติ ทฺวิหิ อากาเรหิ ววตฺถิโตติ ๑- อตฺโถ. อถวา ทุวิเธนาติ ปจฺจตฺเต กรณวจนํ, ทุวิโธติ วุตฺตํ โหติ. อตฺถีติ สํวิชฺชติ. กมฺมเมว ภโว กมฺมภโว, อุปปตฺติเยว ภโว อุปปตฺติภโว. เอตฺถ จ อุปปตฺติ ภวตีติ ภโว, กมฺมํ ปน ยถา สุขการณตฺตา "สุโข พุทฺธานมุปฺปาโท"ติ ๒- วุตฺโต, เอวํ ภวการณตฺตา ผลโวหาเรน ภโวติ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ กตโม กมฺมภโวติ เตสุ ทฺวีสุ ภเวสุ โย กมฺมภโวติ วุตฺโต, โส กตโมติ อตฺโถ. ปุญฺญาภิสงฺขาราทโย วุตฺตตฺถาเอว. สพฺพนฺติ อนวเสสํ. ภวํ คจฺฉติ คเมติ จาติ ภวคามิ. อิมินา โลกุตฺตรํ ปฏิกฺขิปติ. อยญฺหิ วฏฺฏกถา, ตญฺจ วิวฏฺฏนิสฺสิตนฺติ. กริยตีติ กมฺมํ. กามภวาทีสุ กามสงฺขาโต ภโว กามภโว. เอส นโย รูปารูปภเวสุ. สญฺญาวตํ ภโว, สญฺญา วา เอตฺถ ภเว อตฺถีติ สญฺญาภโว. วิปริยาเยน อสญฺญาภโว. โอฬาริกสญฺญาย อภาวา สุขุมาย จ ภาวา เนวสญฺญานาสญฺญา อสฺมึ ภเวติ เนวสญฺญานาสญฺญาภโว. เอเกน รูปกฺขนฺเธน โวกิณฺโณ ภโว เอกโวการภโว. เอโก วา โวกาโร อสฺส ภวสฺสาติ เอกโวการภโว. เอส นโย จตุโวการปญฺจโวการภเวสุ. อยํ วุจฺจติ อุปปตฺติภโวติ เอส นววิโธปิ อุปปตฺติภโว นาม วุจฺจตีติ. เอวนฺตาเวตฺถ อตฺถโต วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ธมฺมโต ปน เอตฺถ หิ ปุญฺญาภิสงฺขาโร ธมฺมโต เตรส เจตนา, อปุญฺญาภิสงฺขาโร ทฺวาทส, อาเนญฺชาภิสงฺขาโร จตสฺโส. "สพฺพมฺปิ ภวคามิกมฺมนฺ"ติ เอเตน สพฺเพเปเต ธมฺมา เจตนาสมฺปยุตฺตา วา กมฺมสงฺขาตา อาจยคามิโน @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปวตฺติโตติ ขุ.ธ. ๒๕/๑๙๔/๕๑

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๙.

ธมฺมา สงฺคหิตา. กามภโว ปญฺจ อุปาทินฺนกฺขนฺธา, ตถา รูปภโว, อรูปภโว จตฺตาโร, สญฺญาภโว จตุปญฺจ, อสญฺญาภโว เอโก อุปาทินฺนกฺขนฺโธ, เนวสญฺญานาสญฺญาภโว จตฺตาโร. เอกโวการภวาทโย เอกจตุปญฺจกฺขนฺธา อุปาทินฺนกฺขนฺเธหีติ เอวเมตฺถ ธมฺมโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. สาตฺถโตติ ยถา จ ภวนิทฺเทเส, ตเถว กามญฺจ สงฺขารนิทฺเทเสปิ ปุญฺญาภิสงฺขาราทโยว วุตฺตา, เอวํ สนฺเตปิ ปุริมา อตีตกมฺมวเสน อิธ ปฏิสนฺธิยา ปจฺจยตฺตา วุตฺตา. อิเม ปจฺจุปฺปนฺนกมฺมวเสน อายตึ ปฏิสนฺธิยา ปจฺจยตฺตาติ ปุน วจนํ สาตฺถกเมว. ปุพฺเพ วา "ตตฺถ กตโม ปุญฺญาภิสงฺขาโร, กุสลเจตนา กามาวจรา"ติ เอวมาทินา นเยน เจตนาว สงฺขาราติ วุตฺตา. อิธ ปน "สพฺพมฺปิ ภวคามิกมฺมนฺ"ติ วจนโต เจตนาสมฺปยุตฺตาปิ. ปุพฺเพ จ วิญฺญาณปจฺจยเมว กมฺมํ สงฺขาราติ วุตฺตํ, อิทานิ อสญฺญาภวนิพฺพตฺตกมฺปิ. กึ วา พหุนา, อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ เอตฺถ ปุญฺญาภิสงฺขาราทโยว กุสลากุสลา ธมฺมา วุตฺตา. อุปาทานปจฺจยา ภโวติ อิธ ปน อุปปตฺติภวสฺสาปิ สงฺคหิตตฺตา กุสลากุสลาพฺยากตา ธมฺมา วุตฺตา. ตสฺมา สพฺพถาปิ สาตฺถกเมวิทํ ปุนวจนนฺติ เอวเมตฺถ สาตฺถโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. เภทสงฺคหาติ อุปาทานปจฺจยา ภวสฺส เภทโต เจว สงฺคหโต จ. ยํ หิ กามุปาทานปจฺจยา กามภวนิพฺพตฺตกํ กมฺมํ กริยติ, โส กมฺมภโว. ตทภินิพฺพตฺตา ขนฺธา อุปปตฺติภโว. เอเสว นโย รูปารูปภเวสุ. เอวํ กามุปาทานปจฺจยา เทฺว กามภวา, ตทนฺโตคธาว สญฺญาภวปญฺจโวการภวา. เทฺว รูปภวา, ตทนฺโตคธาว สญฺญาภวอสญฺญาภวเอกโวการภวปญฺจโวการภวา. เทฺว อรูปภวา, ตทนฺโตคธาว สญฺญาภวเนวสญฺญานาสญฺญาภวจตุโวการภวาติ สทฺธึ อนฺโตคเธหิ ฉ ภวา. ยถา จ กามุปาทานปจฺจยา สทฺธึ อนฺโตคเธหิ ฉ ภวา, ตถา เสสุปาทานปจฺจยาปีติ เอวํ อุปาทานปจฺจยา เภทโต สทฺธึ อนฺโตคเธหิ จตุวีสติ ภวา.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๐.

สงฺคหโต ปน กมฺมภวํ อุปปตฺติภวญฺจ เอกโต กตฺวา กามุปาทานปจฺจยา สทฺธึ อนฺโตคเธหิ เอโก กามภโว, ตถา รูปารูปภวาติ ตโย ภวา. ตถา เสสุปาทานปจฺจยาปีติ เอวํ อุปาทานปจฺจยา สงฺคหโต สทฺธึ อนฺโตคเธหิ ทฺวาทส ภวา. อปิจ อวิเสเสน อุปาทานปจฺจยา กามภวูปคํ กมฺมํ กมฺมภโว, ตทภินิพฺพตฺตา ขนฺธา อุปปตฺติภโว. เอส นโย รูปารูปภเวสุ. เอวํ อุปาทานปจฺจยา สทฺธึ อนฺโตคเธหิ เทฺว กามภวา เทฺว รูปภวา เทฺว อรูปภวาติ อปเรนปิ ปริยาเยน สงฺคหโต ฉ ภวา. กมฺมภวอุปปตฺติภวเภทํ วา อนุปคมฺม สทฺธึ อนฺโตคเธหิ กามภวาทิวเสน ตโย ภวา โหนฺติ. กามภวาทิเภทญฺจาปิ อนุปคมฺม กมฺมภวอุปปตฺติภววเสน เทฺว ภวา โหนฺติ. กมฺมอุปปตฺติเภทญฺจ อนุปคมฺม อุปาทานปจฺจยา ภวโตติ ภววเสน เอโก ภโว โหตีติ เอวเมตฺถ อุปาทานปจฺจยสฺส ภวสฺส เภทสงฺคหาปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. ยํ ยสฺส ปจฺจโย เจวาติ ยญฺเจตฺถ อุปาทานํ ยสฺส ปจฺจโย โหติ, ตโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโยติ อตฺโถ. กึ ปเนตฺถ กสฺส ปจฺจโย โหติ? ยงฺกิญฺจิ ยสฺส กสฺสจิ ปจฺจโย โหติเยว. อุมฺมตฺตโก วิย หิ ปุถุชฺชโน. โส "อิทํ ยุตฺตมิทมยุตฺตนฺ"ติ อวิจาเรตฺวา ยสฺส กสฺสจิ อุปาทานสฺส วเสน ยงฺกิญฺจิ ภวํ ปตฺเถตฺวา ยงฺกิญฺจิ กมฺมํ กโรติเยว. ตสฺมา ยเทกจฺเจ "สีลพฺพตุปาทาเนน รูปารูปภวา น โหนฺตี"ติ วทนฺติ, ตํ น คเหตพฺพํ. สพฺเพน ปน สพฺโพ โหตีติ คเหตพฺพํ. เสยฺยถีทํ? อิเธกจฺโจ อนุสฺสววเสน วา ทิฏฺฐานุสาเรน วา "กามา นาเมเต มนุสฺสโลเก เจว ขตฺติยมหาสาลกุลาทีสุ ๑- ฉกามาวจรเทวโลเก จ สมิทฺธา"ติ จินฺเตตฺวา เตสํ อธิคมตฺถํ อสทฺธมฺมสฺสวนาทีหิ วญฺจิโต "อิมินา กมฺเมน กามา สมฺปชฺชนฺตี"ติ มญฺญมาโน กามุปาทานวเสน กายทุจฺจริตาทีนิปิ กโรติ. โส ทุจฺจริตปาริปูริยา อปาเย อุปปชฺชติ. สนฺทิฏฺฐิเก วา ปน กาเม ปตฺถยมาโน ปฏิลทฺเธ วา โคปยมาโน กามุปาทานวเสน กายทุจฺจริตาทีนิ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ขตฺติยมหาสาลาทีสุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๑.

กโรติ. โส ทุจฺจริตปาริปูริยา อปาเย อุปปชฺชติ. ตตฺราสฺส อุปปตฺติเหตุภูตํ กมฺมํ กมฺมภโว, กมฺมาภินิพฺพตฺตา ขนฺธา อุปปตฺติภโว. สญฺญาภวปญฺจโวการภวา ปน ตทนฺโตคธาเอว. อปโร ปน สทฺธมฺมสฺสวนาทีหิ อุปพฺรูหิตญาโณ "อิมินา กมฺเมน กามา สมฺปชฺชนฺตี"ติ มญฺญมาโน กามุปาทานวเสน กายสุจริตาทีนิ กโรติ. โส สุจริตปาริปูริยา เทเวสุ วา มนุสฺเสสุ วา อุปปชฺชติ. ตตฺราสฺส อุปปตฺติเหตุภูตํ กมฺมํ กมฺมภโว, กมฺมาภินิพฺพตฺตา ขนฺธา อุปปตฺติภโว. สญฺญาภวปญฺจโวการภวา ปน ตทนฺโตคธาเอว. อิติ กามุปาทานํ สปฺปเภทสฺส สานฺโตคธสฺส กามภวสฺส ปจฺจโย โหติ. อปโร "รูปารูปภเวสุ ตโต สมิทฺธตรา กามา"ติ สุตฺวา วา ปริกปฺเปตฺวา วา กามุปาทานวเสเนว รูปารูปสมาปตฺติโย นิพฺพตฺเตตฺวา สมาปตฺติพเลน รูปารูปพฺรหฺมโลเก อุปปชฺชติ. ตตฺราสฺส อุปปตฺติเหตุภูตํ กมฺมํ กมฺมภโว, กมฺมาภินิพฺพตฺตา ขนฺธา อุปปตฺติภโว. สญฺญาอสญฺญาเนวสญฺญานาสญฺญาเอก- โวการจตุโวการปญฺจโวการภวา ปน ตทนฺโตคธาเอว. อิติ กามุปาทานํ สปฺปเภทานํ สานฺโตคธานํ รูปารูปภวานมฺปิ ปจฺจโย โหติ. อปโร "อยํ อตฺตา นาม กามาวจรสมฺปตฺติภเว วา รูปารูปภวานํ วา อญฺญตรสฺมึ อุจฺฉินฺโน สุอุจฺฉินฺโน โหตี"ติ อุจฺเฉททิฏฺฐึ อุปาทาย ตทุปคํ กมฺมํ กโรติ. ตสฺส ตํ กมฺมํ กมฺมภโว, กมฺมาภินิพฺพตฺตา ขนฺธา อุปปตฺติภโว. สญฺญาภวาทโย ปน ตทนฺโตคธาเอว. อิติ ทิฏฺฐุปาทานํ สปฺปเภทานํ สานฺโตคธานํ ติณฺณมฺปิ กามรูปารูปภวานํ ปจฺจโย โหติ. อปโร "อยํ อตฺตา นาม กามาวจรสมฺปตฺติภเว วา รูปารูปภวานํ วา อญฺญตรสฺมึ สุขี โหติ, วิคตปริฬาโห โหตี"ติ อตฺตวาทุปาทาเนน ตทุปคํ กมฺมํ กโรติ. ตสฺส ตํ กมฺมํ กมฺมภโว, ตทภินิพฺพตฺตา ขนฺธา อุปปตฺติภโว.

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๒.

สญฺญาภวาทโย ปน ตทนฺโตคธาเอว. อิติ อตฺตวาทุปาทานํ สปฺปเภทานํ สานฺโตคธานํ ติณฺณํ ภวานํ ปจฺจโย โหติ. อปโร "อิทํ สีลพฺพตํ นาม กามาวจรสมฺปตฺติภเว วา รูปารูปภวานํ วา อญฺญตรสฺมึ ปูเรนฺตสฺส สุขํ ปาริปูรึ คจฺฉตี"ติ สีลพฺพตุปาทานวเสน ตทุปคํ กมฺมํ กโรติ. ตสฺส ตํ กมฺมํ กมฺมภโว, ตทภินิพฺพตฺตา ขนฺธา อุปปตฺติภโว. สญฺญาภวาทโย ปน ตทนฺโตคธาเอว. อิติ สีลพฺพตุปาทานํ ๑- สปฺปเภทานํ สานฺโตคธานํ ติณฺณํ ภวานํ ปจฺจโย โหตีติ เอวเมตฺถ ยํ ยสฺส ปจฺจโย โหติ, ตโตปิ วิญฺญาตพฺโพ วินิจฺฉโย. กึ ปเนตฺถ กสฺส ภวสฺส กถํ ปจฺจโย โหตีติ เจ. รูปารูปภวานํ อุปนิสฺสยปจฺจโย อุปาทานํ สหชาตาทีหิปิ ตํ กามภวสฺสาติ วิญฺเญยฺยํ. รูปารูปภวานญฺหิ กามภวปริยาปนฺนสฺส จ กมฺมภเว กุสลกมฺมสฺเสว อุปปตฺติภวสฺส เจตํ จตุพฺพิธมฺปิ อุปาทานํ อุปนิสฺสยปจฺจเยน เอกธา ปจฺจโย โหติ. กามภเว อตฺตนา สมฺปยุตฺตอกุสลกมฺมภวสฺส สหชาตอญฺญมญฺญนิสฺสย- สมฺปยุตฺตอตฺถิอวิคตเหตุปจฺจยปฺปเภเทหิ สหชาตาทีหิ ปจฺจโย โหติ, วิปฺปยุตฺตสฺส ปน อุปนิสฺสยปจฺจเยเนวาติ. อุปาทานปจฺจยา ภวปทนิทฺเทโส. ---------- ชาติชรามรณาทิปทนิทฺเทส [๒๓๕] ภวปจฺจยา ชาตินิทฺเทสาทีสุ ชาติอาทีนํ วินิจฺฉโย สจฺจวิภงฺเค วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. ภโวติ ปเนตฺถ กมฺมภโวว อธิปฺเปโต. โส หิ ชาติยา ปจฺจโย น อุปปตฺติภโว. โส จ ๒- ปน กมฺมปจฺจยอุปนิสฺสยปจฺจยวเสน ทฺวิธาว ปจฺจโย โหตีติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สีลพฺพตุปาทานมฺปิ ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๓.

ตตฺถ สิยา:- กถํ ปเนตํ ชานิตพฺพํ "ภโว ชาติยา ปจฺจโย"ติ เจ. พาหิรปจฺจยสมตฺเตปิ หีนปณีตตาทิวิเสสทสฺสนโต. พาหิรานญฺหิ ชนกชเนตฺติสุกฺกโสณิตาหาราทีนํ ปจฺจยานํ สมตฺเตปิ สตฺตานํ ยมกานมฺปิ สตํ หีนปณีตตาทิวิเสโส ทิสฺสติ. โส จ น อเหตุโก สพฺพทา จ สพฺเพสญฺจ อภาวโต, น จ ๑- กมฺมภวโต อญฺญเหตุโก ตทภินิพฺพตฺตกสตฺตานํ อชฺฌตฺตสนฺตาเน อญฺญสฺส การณสฺส อภาวโตติ กมฺมภวเหตุโกว. กมฺมญฺหิ สตฺตานํ หีนปณีตตาทิวิเสสเหตุ. เตนาห ภควา "กมฺมํ สตฺเต วิภชติ ยทิทํ หีนปฺปณีตตายา"ติ. ๒- ตสฺมา ชานิตพฺพเมตํ "ภโว ชาติยา ปจฺจโย"ติ. ยสฺมา จ อสติ ชาติยา ชรามรณํ นาม น โหติ, โสกาทโย จ ธมฺมา น โหนฺติ. ชาติยา ปน สติ ชรามรณญฺเจว ชรามรณสงฺขาตทุกฺขธมฺมผุฏฺฐสฺส จ พาลสฺส ชรามรณาภิสมฺพนฺธา วา เตน เตน ทุกฺขธมฺเมน ผุฏฺฐสฺส อนภิสมฺพนฺธา วา โสกาทโย จ ธมฺมา โหนฺติ. ตสฺมา อยํ ชาติ ชรามรณสฺส เจว โสกาทีนญฺจ ปจฺจโย โหตีติ เวทิตพฺพา. สา ปน อุปนิสฺสยโกฏิยา เอกธาว ปจฺจโย โหตีติ. ภวปจฺจยา ชาติอาทิปทนิทฺเทโส. [๒๔๒] เอวเมตสฺสาติอาทีนํ อตฺโถ อุทฺเทสวาเร วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. สงฺคติอาทีนิ สมุทยเววจนาเนว. ยสฺมา ปเนตฺถ โสกาทโย อวสาเน วุตฺตา, ตสฺมา ยา สา อวิชฺชา "อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา"ติ เอวเมตสฺส ภวจกฺกสฺส อาทิมฺหิ วุตฺตา, สา โสกาทีหิ อวิชฺชา สิทฺธา ภวจกฺกมวิทิตาทิมิทํ การกเวทกรหิตํ ทฺวาทสวิธสุญฺญตาสุญฺญํ. สตตํ สมิตํ ปวตฺตตีติ เวทิตพฺพํ. กถํ ปเนตฺถ โสกาทีหิ อวิชฺชา สิทฺธา, กถมิทํ ภวจกฺกํ อวิทิตาทิ, กถํ การกเวทกรหิตํ, กถํ ทฺวาทสวิธสุญฺญตาสุญฺญนฺติ เจ. เอตฺถ หิ โสกทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา อวิชฺชาย อวิโยคิโน, ปริเทโว จ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ ม.อุ. ๑๔/๒๘๙/๒๖๒

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๔.

นามมุฬฺหสฺสาติ เตสุ ตาว สิทฺเธสุ สิทฺธาว โหติ อวิชฺชา. อปิจ "อาสวสมุทยา อวิชฺชาสมุทโย"ติ หิ วุตฺตํ, อาสวสมุทยา เจเต โสกาทโย โหนฺติ. กถํ? วตฺถุกามวิโยเค ตาว โสโก กามาสวสมุทยา ๑- โหติ. ยถาห:- "ตสฺส เจ กามยมานสฺส ฉนฺทชาตสฺส ชนฺตุโน เต กามา ปริหายนฺติ สลฺลวิทฺโธว รุปฺปตี"ติ. ๒- ยถาห ๓- "กามโต ชายตี โสโก"ติ. ๔- สพฺเพปิ เจเต ทิฏฺฐาสวสมุทยา โหนฺติ. ยถาห "ตสฺส อหํ รูปํ มม รูปนฺติ ปริยุฏฺฐฏฺฐายิโน ตํ รูปํ วิปริณมติ อญฺญถา โหติ. ตสฺส รูปวิปริณามญฺญถาภาวา อุปฺปชฺชนฺติ โสกปริเทวทุกฺข- โทมนสฺสุปายาสา"ติ. ๕- ยถา จ ทิฏฺฐาสวสมุทยา, เอวํ ภวาสวสมุทยาปิ. ยถาห "เยปิ เต ภิกฺขเว เทวา ทีฆายุกา วณฺณวนฺโต สุขพหุลา อุจฺเจสุ วิมาเนสุ จิรฏฺฐิติกา, ๖- เตปิ ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนํ สุตฺวา เยภุยฺเยน ภยํ สํเวคํ สนฺตาสํ อาปชฺชนฺตี"ติ. ๗- ปญฺจ ปุพฺพนิมิตฺตานิ ทิสฺวา มรณภเยน สนฺตชฺชิตานํ เทวานํ วิยาติ. ยถา จ ภวาสวสมุทยา, เอวํ อวิชฺชาสวสมุทยาปิ. ยถาห "ส โข โส ภิกฺขเว พาโล ติวิธํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขํ โทมนสฺสํ ปฏิสํเวเทตี"ติ. ๘- อิติ ยสฺมา อาสวสมุทยา เอเต ธมฺมา ๙- โหนฺติ, ตสฺมา เอเต สิชฺฌมานา อวิชฺชาเหตุภูเต ๑๐- อาสเว สาเธนฺติ. อาสเวสุ จ สิทฺเธสุ ปจฺจยภาเว ภาวโต อวิชฺชาปิ สิทฺธาว โหตีติ. เอวํ ตาเวตฺถ โสกาทีหิ อวิชฺชา สิทฺธา โหตีติ เวทิตพฺพา. ยสฺมา ปน เอวํ ปจฺจยภาเว ภาวโต อวิชฺชาย สิทฺธาย ปุน อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณนฺติ เอวํ เหตุผลปรมฺปราย ปริโยสานํ นตฺถิ, ตสฺมา ตํ เหตุผลสมฺพนฺธวเสน ปวตฺตํ ทฺวาทสงฺคํ ภวจกฺกํ อวิทิตาทีติ สิทฺธํ โหติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. กามาสวสมุทโย ขุ.สุ. ๒๕/๗๗๔/๔๘๖ ฉ.ม. ยถา จาห @ ขุ.ธ. ๒๕/๒๑๕/๕๔ สํ.ข. ๑๗/๑/๓ ก. จิรํ ทีฆมทฺธานํ ติฏฺฐนฺติ @ สํ.ข. ๑๗/๗๘/๗๐, องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๓๓/๓๘ ม.อุ. ๑๔/๒๔๖/๒๑๔ @ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ๑๐ ฉ.ม. อวิชฺชาย เหตุภูเต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๕.

เอวํ สติ "อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา"ติ อิทํ อาทิมตฺตกถนํ วิรุชฺฌตีติ เจ. นยิทํ อาทิมตฺตกถนํ, ปธานธมฺมกถนํ ปเนตํ. ติณฺณญฺหิ วฏฺฏานํ อวิชฺชา ปธานา. อวิชฺชาคฺคหเณน หิ อวเสสํ กิเลสวฏฺฏญฺจ กมฺมาทีนิ จ พาลํ ปลิเวเฐนฺติ สปฺปสิรคฺคหเณน เสสํ สปฺปสรีรํ วิย พาหํ. อวิชฺชาสมุจฺเฉเท ปน กเต เตหิ วิโมกฺโข โหติ สปฺปสิรจฺเฉเท กเต ปลิเวฐิตพาหาวิโมกฺโข วิย. ยถาห "อวิชฺชายเตฺวว อเสสวิราคนิโรธา สงฺขารนิโรโธ"ติอาทิ. ๑- อิติ ยํ คณฺหโต พนฺโธ มุญฺจโต จ วิโมกฺโข ๒- โหติ, ตสฺส ปธานธมฺมสฺส กถนมิทํ, น อาทิมตฺตกถนนฺติ เอวมิทํ ภวจกฺกํ อวิทิตาทีติ เวทิตพฺพํ. ตยิทํ ยสฺมา อวิชฺชาทีหิ การเณหิ สงฺขาราทีนํ ปวตฺติ, ตสฺมา ตโต อญฺเญน "พฺรหฺมา มหาพฺรหฺมา เสฏฺโฐ สชฺชิตา"ติ เอวํ ปริกปฺปิเตน พฺรหฺมาทินา วา สํสารสฺส การเกน "โส โข ปน เม อยํ อตฺตา วโท วเทยฺโย"ติ เอวํ ปริกปฺปิเตน อตฺตนา วา สุขทุกฺขานํ เวทเกน รหิตํ. อิติ การกเวทกรหิตนฺติ เวทิตพฺพํ. ยสฺมา ปเนตฺถ อวิชฺชา อุทยพฺพยธมฺมกตฺตา ธุวภาเวน สงฺกิลิฏฺฐตฺตา สงฺกิเลสิกตฺตา จ สุภภาเวน อุทยพฺพยปฏิปีฬิตตฺตา สุขภาเวน ปจฺจยายตฺตวุตฺติกตฺตา ๓- วสวตฺตนภูเตน อตฺตภาเวน จ สุญฺญา. ตถา สงฺขาราทีนิปิ องฺคานิ. ยสฺมา วา อวิชฺชา น อตฺตา, น อตฺตโน, น อตฺตนิ, น อตฺตวตี, ตถา สงฺขาราทีนิปิ องฺคานิ. ตสฺมา ทฺวาทสวิธสุญฺญตาสุญฺญมิทํ ภวจกฺกนฺติ เวทิตพฺพํ. เอวญฺจ วิทิตฺวา ปุน:- ตสฺส อวิชฺชาตณฺหา มูลมตีตาทโย ตโย กาลา เทฺว อฏฺฐ เทฺวเอว จ สรูปโต เตสุ องฺคานิ. ตสฺส โข ปเนตสฺส ภวจกฺกสฺส อวิชฺชา ตณฺหา จาติ เทฺว ธมฺมา มูลนฺติ เวทิตพฺพา. ตเทตํ ปุพฺพนฺตาหรณโต อวิชฺชามูลํ เวทนาวสานํ, อปรนฺตสนฺธานโต ๔- ตณฺหามูลํ ชรามรณาวสานนฺติ ทุวิธํ โหติ. ตตฺถ ปุริมํ @เชิงอรรถ: วินย. ๔/๓/๓, สํ.นิ. ๑๖/๑/๒ ฉ.ม. โมกฺโข @ ฉ.ม.....วุตฺติตฺตา ฉ.ม. อปรนฺตสนฺตานโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๖.

ทิฏฺฐิจริตวเสน วุตฺตํ, ปจฺฉิมํ ตณฺหาจริตวเสน. ทิฏฺฐิจริตานญฺหิ อวิชฺชา ตณฺหาจริตานญฺจ ๑- ตณฺหา สํสารนายิกา. อุจฺเฉททิฏฺฐิสมุคฺฆาตาย วา ปฐมํ ผลุปฺปตฺติยา เหตูนํ อนุปจฺเฉทปฺปกาสนโต, สสฺสตทิฏฺฐิสมุคฺฆาตาย ทุติยํ อุปฺปนฺนานํ ชรามรณปฺปกาสนโต, คพฺภเสยฺยกวเสน วา ปุริมํ อนุปุพฺพปวตฺติทีปนโต, โอปปาติกวเสน ปจฺฉิมํ สหุปฺปตฺติทีปนโต. อตีตปจฺจุปฺปนฺนานาคตา จสฺส ตโย กาลา. เตสุ ปาลิยํ สรูปโต อาคตวเสน อวิชฺชา สงฺขารา จาติ เทฺว องฺคานิ อตีตกาลานิ, วิญฺญาณาทีนิ ภวาวสานานิ อฏฺฐ ปจฺจุปฺปนฺนกาลานิ, ชาติ เจว ชรามรณญฺจ เทฺว อนาคตกาลานีติ เวทิตพฺพานิ. ปุน:- เหตุผลเหตุปุพฺพก- ติสนฺธิจตุเภทสงฺคหญฺเจตํ วีสติอาการารํ ติวฏฺฏมนวตฺถิตํ ภมติ. อิติปิ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ สงฺขารานญฺจ ปฏิสนฺธิวิญฺญาณสฺส จ อนฺตรา เอโก เหตุผลสนฺธิ นาม, เวทนาย จ ตณฺหาย จ อนฺตรา เอโก ผลเหตุสนฺธิ นาม, ภวสฺส จ ชาติยา จ อนฺตรา เอโก เหตุผลสนฺธีติ เอวมิทํ เหตุผลเหตุปุพฺพกติสนฺธีติ เวทิตพฺพํ. สนฺธีนํ อาทิปริโยสานววตฺถิตา ปนสฺส จตฺตาโร สงฺคหา โหนฺติ. เสยฺยถีทํ? อวิชฺชาสงฺขารา เอโก สงฺคโห, วิญฺญาณนามรูปสฬายตนผสฺสเวทนา ทุติโย, ตณฺหุปาทานภวา ตติโย, ชาติชรามรณํ จตุตฺโถติ เอวมิทํ จตุเภทสงฺคหนฺติ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ อตีเต เหตโว ปญฺจ อิทานิ ผลปญฺจกํ อิทานิ เหตโว ปญฺจ อายตึ ผลปญฺจกนฺติ เอเตหิ ปน วีสติยา อากาเรหิ อเรหิ วีสติอาการารนฺติ เวทิตพฺพํ. ตตฺถ อตีเต เหตโว ปญฺจาติ อวิชฺชา สงฺขารา จาติ อิเม ตาว เทฺว วุตฺตาเอว. ยสฺมา ปน อวิทฺวา ปริตสฺสติ, ปริตสิโต อุปาทิยติ, ตสฺส อุปาทานปจฺจยา ภโว. ตสฺมา ตณฺหุปาทานภวาปิ คหิตา โหนฺติ. เตนาห "ปุริมกมฺมภวสฺมึ โมโห @เชิงอรรถ: ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๗.

อวิชฺชา, อายูหนา สงฺขารา, นิกนฺติ ตณฺหา, อุปคมนํ อุปาทานํ, เจตนา ภโว, อิติ ๑- อิเม ปญฺจ ธมฺมา ปุริมกมฺมภวสฺมึ อิธ ปฏิสนฺธิยา ปจฺจยา"ติ. ๒- ตตฺถ ปุริมกมฺมภวสฺมินฺติ ปุริเม กมฺมภเว, อตีตชาติยํ กมฺมภเว กริยมาเนติ อตฺโถ. โมโห อวิชฺชาติ โย ตทา ทุกฺขาทีสุ โมโห, เยน มูโฬฺห กมฺมํ กโรติ, สา อวิชฺชา. อายูหนา สงฺขาราติ ตํ กมฺมํ กโรโต ยา ปุริมเจตนา, ๓- ยถา ทานํ ทสฺสามีติ จิตฺตํ อุปฺปาเทตฺวา มาสมฺปิ สํวจฺฉรมฺปิ ทานูปกรณานิ สชฺเชนฺตสฺส อุปฺปนฺนา ปุริมเจตนาโย. ปฏิคฺคาหกานํ ปน หตฺเถ ทกฺขิณํ ปติฏฺฐาปยโต เจตนา ภโวติ วุจฺจติ. เอกาวชฺชเนสุ วา ฉสุ ชวเนสุ เจตนา อายูหนสงฺขารา นาม, สตฺตมา เจตนา ภโว. ยา กาจิ วา ปน เจตนา ภโว, ตํสมฺปยุตฺตา อายูหนสงฺขารา นาม. นิกนฺติ ตณฺหาติ ยา กมฺมํ กโรนฺตสฺส ตสฺส ผเล อุปปตฺติภเว นิกามนา ปตฺถนา, สา ตณฺหา นาม. อุปคมนํ อุปาทานนฺติ ยํ กมฺมํ ภวสฺส ปจฺจยภูตํ "อิทํ กตฺวา อสุกสฺมึ นาม ฐาเน กาเม เสวิสฺสามิ อุจฺฉิชฺชิสฺสามี"ติอาทินา นเยน ปวตฺตํ อุปคมนํ คหณํ ปรามสนํ, อิทํ อุปาทานํ นาม. เจตนา ภโวติ อายูหนาวสาเน ปวตฺตเจตนา ๔- ภโวติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. อิทานิ ผลปญฺจกนฺติ วิญฺญาณาทิ เวทนาวสานํ ปาลิยํ อาคตเมว. ยถาห "อิธ ปฏิสนฺธิ วิญฺญาณํ, โอกฺกนฺติ นามรูปํ, ปสาโท อายตนํ, ผุฏฺโฐ ผสฺโส, เวทยิตํ เวทนา, อิเม ปญฺจ ธมฺมา อิธูปปตฺติภวสฺมึ ปุเร กตสฺส กมฺมสฺส ปจฺจยา"ติ. ๕- ตตฺถ ปฏิสนฺธิ วิญฺญาณนฺติ ยํ ภวนฺตรปฏิสนฺธานวเสน อุปฺปนฺนตฺตา ปฏิสนฺธีติ วุตฺตํ, ๖- ตํ วิญฺญาณํ. โอกฺกนฺติ นามรูปนฺติ ยา คพฺเภ รูปารูปธมฺมานํ โอกฺกนฺติ อาคนฺตฺวา ปวิสนํ วิย, อิทํ นามรูปํ. ปสาโท อายตนนฺติ อิทํ จกฺขฺวาทิปญฺจายตนวเสน วุตฺตํ. ผุฏฺโฐ ผสฺโสติ โย อารมฺมณํ ผุฏฺโฐ ผุสนฺโต อุปฺปนฺโน, อยํ ผสฺโส. เวทยิตํ เวทนาติ ยํ ปฏิสนฺธิวิญฺญาเณน วา สฬายตนปจฺจเยน วา ผสฺเสน สหุปฺปนฺนํ วิปากเวทยิตํ, สา เวทนาติ เอวมตฺโถ เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ สทฺโท นตฺถิ ขุ.ปฏิ. ๓๑/๙๘/๗๕ ฉ.ม. ปุริมเจตนาโย @ ฉ.ม. วุตฺตเจตนา ขุ.ปฏิ. ๓๑/๙๘/๗๕ (สฺยา) ฉ.ม. วุจฺจติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๘.

อิทานิ เหตโว ปญฺจาติ ตณฺหาทโย ปาลิยํ อาคตาว ตณฺหุปาทานภวา. ภเว ปน คหิเต ตสฺส ปุพฺพภาคา ตํสมฺปยุตฺตา วา สงฺขารา คหิตาว โหนฺติ, ตณฺหุปาทานคฺคหเณน จ ตํสมฺปยุตฺตา ยาย วา มูโฬฺห กมฺมํ กโรติ, สา อวิชฺชา คหิตาว โหตีติ เอวํ ปญฺจ. เตนาห "อิธ ปริปกฺกตฺตา อายตนานํ โมโห อวิชฺชา, อายูหนา สงฺขารา, นิกนฺติ ตณฺหา, อุปคมนํ อุปาทานํ, เจตนา ภโว, อิเม ปญฺจ ธมฺมา อิธ กมฺมภวสฺมึ อายตึ ปฏิสนฺธิยา ปจฺจยา"ติ. ๑- ตตฺถ อิธ ปริปกฺกตฺตา อายตนานนฺติ ปริปกฺกายตนสฺส กมฺมกรณกาเล สมฺโมโห ทสฺสิโต. เสสํ อุตฺตานเมว. อายตึ ผลปญฺจกนฺติ วิญฺญาณาทีนิ ปญฺจ, ตานิ ชาติคฺคหเณน วุตฺตานิ. ชรามรณํ ปน เตสํเยว ชรามรณํ. เตนาห "อายตึ ปฏิสนฺธิ วิญฺญาณํ, โอกฺกนฺติ นามรูปํ, ปสาโท อายตนํ, ผุฏฺโฐ ผสฺโส, เวทยิตํ เวทนา, อิเม ปญฺจ ธมฺมา อายตึ อุปปตฺติภวสฺมึ อิธ กตสฺส กมฺมสฺส ปจฺจยา"ติ. ๑- เอวมิทํ วีสติอาการารํ โหติ. ตตฺถ ปุริมภวสฺมึ ปญฺจ กมฺมสมฺภารา, เอตรหิ ปญฺจ วิปากธมฺมา. เอตรหิ ปญฺจ กมฺมสมฺภารา, อนาคเต ปญฺจ วิปากธมฺมาติ ทส ธมฺมา กมฺมํ, ทส วิปาโกติ ทฺวีสุ ฐาเนสุ กมฺมํ กมฺมํ นาม, ทฺวีสุ ฐาเนสุ วิปาโก วิปาโก นามาติ สพฺพมฺเปตํ ภวจกฺกํ ปจฺจยาการวฏฺฏํ กมฺมญฺเจว กมฺมวิปาโก จ. ตถา ทฺวีสุ ฐาเนสุ กมฺมํ กมฺมสงฺเขโป, ทฺวีสุ ฐาเนสุ วิปาโก วิปากสงฺเขโปติ สพฺพมฺเปตํ กมฺมสงฺเขโป เจว วิปากสงฺเขโป จ. ทฺวีสุ ฐาเนสุ กมฺมํ กมฺมวฏฺฏํ, ทฺวีสุ ฐาเนสุ วิปาโก วิปากวฏฺฏนฺติ สพฺพมฺเปตํ กมฺมวฏฺฏญฺเจว วิปากวฏฺฏญฺจ. ตถา ทฺวีสุ ฐาเนสุ กมฺมํ กมฺมภโว, ทฺวีสุ ฐาเนสุ วิปาโก วิปากภโวติ สพฺพมฺเปตํ กมฺมภโว เจว วิปากภโว จ. ทฺวีสุ ฐาเนสุ กมฺมํ กมฺมปวตฺตํ, ทฺวีสุ วิปาโก วิปากปวตฺตนฺติ สพฺพมฺเปตํ กมฺมปวตฺตญฺเจว วิปากปวตฺตญฺจ. @เชิงอรรถ: ขุ.ปฏิ. ๓๑/๙๘/๗๕ (สฺยา)

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๙.

ตถา ทฺวีสุ ฐาเนสุ กมฺมํ กมฺมสนฺตติ, ทฺวีสุ วิปาโก วิปากสนฺตตีติ สพฺพมฺเปตํ กมฺมสนฺตติ เจว วิปากสนฺตติ จ. ทฺวีสุ ปน ๑- ฐาเนสุ กมฺมํ กิริยา นาม, ทฺวีสุ วิปาโก กิริยาผลํ นามาติ สพฺพมฺเปตํ กิริยา เจว กิริยาผลญฺจาติ. เอวํ สมุปฺปนฺนมิทํ สเหตุกํ ทุกฺขํ อนิจฺจํ จลมิตฺตรทฺธุวํ ธมฺเมหิ ธมฺมา ปภวนฺติ เหตุโส น เหตฺถ อตฺตาว ปโรว วิชฺชติ. ธมฺมา ธมฺเม สญฺชเนนฺติ เหตุสมฺภารปจฺจยา เหตูนญฺจ นิโรธาย ธมฺโม พุทฺเธน เทสิโต เหตูสุ อุปรุทฺเธสุ ฉินฺนํ วฏฺฏํ น วฏฺฏติ. เอวํ ทุกฺขนฺตกิริยาย พฺรหฺมจริยิธ วิชฺชติ สตฺเต จ นุปลพฺภนฺเต เนวุจฺเฉโท น สสฺสตํ. ติวฏฺฏมนวตฺถิตํ ภมตีติ เอตฺถ ปน สงฺขารภวา กมฺมวฏฺฏํ, อวิชฺชาตณฺหุปาทานานิ กิเลสวฏฺฏํ, วิญฺญาณนามรูปสฬายตนผสฺสเวทนา วิปากวฏฺฏนฺติ อิเมหิ ตีหิ วฏฺเฏหิ ติวฏฺฏมิทํ ภวจกฺกํ ยาว กิเลสวฏฺฏํ น อุปจฺฉิชฺชติ, ตาว อนุปจฺฉินฺนปจฺจยตฺตา อนวตฺถิตํ ปุนปฺปุนํ ปริวฏฺฏนโต ภมติเยวาติ เวทิตพฺพํ. ตยิทเมวํ ภมมานํ:- สจฺจปฺปภวโต กิจฺจา วารณา อุปมาหิ จ คมฺภีรนยเภทา จ วิญฺญาตพฺพํ ยถารหํ. ตตฺถ ยสฺมา กุสลากุสลกมฺมํ อวิเสเสน สมุทยสจฺจนฺติ สจฺจวิภงฺเค วุตฺตํ, ตสฺมา อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ อวิชฺชาย สงฺขารา ทุติยสจฺจปฺปภวํ ทุติยสจฺจํ, สงฺขาเรหิ วิญฺญาณํ ทุติยสจฺจปฺปภวํ ปฐมสจฺจํ. วิญฺญาณาทีหิ นามรูปาทีนิ วิปากเวทนาปริโยสานานิ ปฐมสจฺจปฺปภวํ ปฐมสจฺจํ, เวทนาย ตณฺหา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๐.

ปฐมสจฺจปฺปภวํ ทุติยสจฺจํ, ตณฺหาย อุปาทานํ ทุติยสจฺจปฺปภวํ ทุติยสจฺจํ, อุปาทานโต ภโว ทุติยสจฺจปฺปภวํ ปฐมทุติยสจฺจทฺวยํ. ภวโต ชาติ ทุติยสจฺจปฺปภวํ ปฐมสจฺจํ, ชาติยา ชรามรณํ ปฐมสจฺจปฺปภวํ ปฐมสจฺจนฺติ เอวนฺตาวิทํ สจฺจปฺปภวโต วิญฺญาตพฺพํ ยถารหํ. ยสฺมา ปเนตฺถ อวิชฺชา วตฺถูสุ จ สตฺเต สมฺโมเหติ, ปจฺจโย จ โหติ สงฺขารานํ ปาตุภาวาย. ตถา สงฺขารา สงฺขตญฺจ อภิสงฺขโรนฺติ, ปจฺจยา จ โหนฺติ วิญฺญาณสฺส. วิญฺญาณมฺปิ วตฺถุญฺจ ปฏิวิชานาติ, ปจฺจโย จ โหติ นามรูปสฺส นามรูปมฺปิ อญฺญมญฺญญฺจ อุปตฺถมฺเภติ, ปจฺจโย จ โหติ สฬายตนสฺส. สฬายตนมฺปิ สวิสเย จ ปวตฺตติ, ๑- ปจฺจโย จ โหติ ผสฺสสฺส. ผสฺโสปิ อารมฺมณญฺจ ผุสติ, ปจฺจโย จ โหติ เวทนาย. เวทนาปิ อารมฺมณรสญฺจ อนุภวติ, ปจฺจโย จ โหติ ตณฺหาย. ตณฺหาปิ รชฺชนีเย จ ธมฺเม รชฺชติ, ปจฺจโย จ โหติ อุปาทานสฺส. อุปาทานมฺปิ อุปาทานิเย จ ธมฺเม อุปาทิยติ, ปจฺจโย จ โหติ ภวสฺส. ภโวปิ นานาคตีสุ จ วิกฺขิปติ, ปจฺจโย โหติ ชาติยา. ชาติปิ ขนฺเธ จ ชเนติ, เตสํ อภินิพฺพตฺติภาเวน ปวตฺตตฺตา ปจฺจโย จ โหติ ชรามรณสฺส. ชรามรณมฺปิ ขนฺธานํ ปากเภทภาวญฺจ อธิติฏฺฐติ, ปจฺจโย จ โหติ ภวนฺตรปาตุภาวาย, โสกาทีนํ อธิฏฺฐานตฺตา. ตสฺมา สพฺพปเทสุ ทฺวิธา ปวตฺตกิจฺจโตปิ อิทํ วิญฺญาตพฺพํ ยถารหํ. ยสฺมา เจตฺถ "อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา"ติ อิทํ การกทสฺสนนิวารณํ, "สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณนฺ"ติ อตฺตสงฺกนฺติทสฺสนนิวารณํ, วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปนฺ"ติ อตฺตาติปริกปฺปิตวตฺถุเภททสฺสนโต ฆนสญฺญานิวารณํ, "นามรูปปจฺจยา สฬายตนนฺ"ติอาทีสุ "อตฺตา ปสฺสติ ฯเปฯ วิชานาติ ผุสติ เวทิยติ ๒- คณฺหิยติ อุปาทิยติ ภวติ ชายติ ชียติ มียตี"ติ เอวมาทิทสฺสนนิวารณํ. ตสฺมา มิจฺฉาทสฺสนนิวารณโตเปตํ ภวจกฺกํ นิวารณโต วิญญาตพฺพํ ยถารหํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วตฺตติ ฉ.ม. เวทยติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๑.

ยสฺมา ปเนตฺถ สลกฺขณสามญฺญลกฺขณวเสน ธมฺมานํ อทสฺสนโต อนฺโธ วิย อวิชฺชา, อนฺธสฺส อุปกฺขลนํ วิย อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, อุปกฺขลิตสฺส ปตนํ วิย สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณํ, ปติตสฺส คณฺฑปาตุภาโว วิย วิญฺญาณปจฺจยา นามรูปํ, คณฺฑเภทปีฬกา วิย นามรูปปจฺจยา สฬายตนํ, คณฺฑปีฬกาฆฏฺฏนํ วิย สฬายตนปจฺจยา ผสฺโส, ฆฏฺฏนทุกฺขํ วิย ผสฺสปจฺจยา เวทนา, ทุกฺขสฺส ปฏิการาภิลาโส วิย เวทนาปจฺจยา ตณฺหา, ปฏิการาภิลาเสน อสปฺปายคฺคหณํ วิย ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานํ, อุปาทินฺนอสปฺปายาเลปนํ วิย อุปทานปจฺจยา ภโว, อสปฺปายาเลปเนน คณฺฑวิการปาตุภาโว วิย ภวปจฺจยา ชาติ, คณฺฑวิการโต คณฺฑเภโท วิย ชาติปจฺจยา ชรามรณํ. ยสฺมา วา ปเนตฺถ อวิชฺชา อปฺปฏิปตฺติมิจฺฉาปฏิปตฺติภาเวน สตฺเต อภิภวติ ปฏลํ วิย อกฺขีนิ, ตทภิภูโต จ พาโล โปโนพฺภวิเกหิ สงฺขาเรหิ อตฺตานํ เวเฐติ โกสการกิมิ วิย โกสปฺปเทเสหิ. สงฺขารปริคฺคหิตํ วิญฺญาณํ คตีสุ ปติฏฺฐํ ลภติ ปรินายกปริคฺคหิโต วิย ราชกุมาโร รชฺเช. อุปปตฺตินิมิตฺตํ ปริกปฺปนโต วิญฺญาณํ ปฏิสนฺธิยํ อเนกปฺปการํ นามรูปํ อภินิพฺพตฺเตติ มายากาโร วิย มายํ. นามรูเป ปติฏฺฐิตํ สฬายตนํ วุฑฺฒึ วิรุฬฺหึ เวปุลฺลํ ปาปุณาติ สุภูมิยํ ปติฏฺฐิโต วนปฺปคุมฺโพ วิย. อายตนฆฏฺฏนโต ผสฺโส ชายติ อรณีสหิตาภิมทฺทนโต ๑- อคฺคิ วิย. ผสฺเสน ผุฏฺฐสฺส เวทนา ปาตุภวติ อคฺคินา ผุฏฺฐสฺส ทาโห วิย. เวทยมานสฺส ตณฺหา วฑฺฒติ โลณูทกํ ปิวโต ปิปาสา วิย. ตสิโต ภเวสุ อภิลาสํ กโรติ ปิปาสิโต วิย ปานีเย. ตทสฺสุปาทานํ อุปาทาเนน ภวํ อุปาทิยติ อามิสโลเภน มจฺโฉ พลิสํ วิย. ภเว สติ ชาติ โหติ พีเช สติ องฺกุโร วิย. ชาตสฺส อวสฺสํ ชรามรณํ อุปฺปนฺนสฺส รุกฺขสฺส ปตนํ วิย. ตสฺมา เอวํ อุปมาหิเปตํ ภวจกฺกํ วิญฺญาตพฺพํ ยถารหํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อรณีสหิตาภิมนฺถนโต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๒.

ยสฺมา จ ปน ๑- ภควตา อตฺถโตปิ ธมฺมโตปิ เทสนาโตปิ ปฏิเวธโตปิ คมฺภีรภาวํ สนฺธาย "คมฺภีโร จายํ อานนฺท ปฏิจฺจสมุปฺปาโท คมฺภีราวภาโส จา"ติ ๒- วุตฺตํ, ตสฺมา คมฺภีรเภทโตเปตํ ภวจกฺกํ วิญฺญาตพฺพํ ยถารหํ. ตตฺถ ยสฺมา น ชาติโต ชรามรณํ น โหติ, น จ ชาตึ วินา อญฺญโต โหติ. อิตฺถญฺจ ชาติโต สมุทาคจฺฉตีติ เอวํ ชาติปจฺจยสมุทาคตฏฺฐสฺส ทุรวโพธนียโต ชรามรณสฺส ชาติปจฺจยสมฺภูตสมุทาคตฏฺโฐ คมฺภีโร. ตถา ชาติยา ภวปจฺจยา ฯเปฯ สงฺขารานํ อวิชฺชาปจฺจยสมฺภูตสมุทาคตฏฺโฐ คมฺภีโร. ตสฺมา อิทํ ภวจกฺกํ อตฺถโต คมฺภีรนฺติ ๓- อยนฺตาเวตฺถ อตฺถคมฺภีรตา. เหตุผลญฺหิ อตฺโถติ วุจฺจติ. ยถาห "เหตุผเล ญาณํ อตฺถปฏิสมฺภิทา"ติ. ๔- ยสฺมา ปน เยนากาเรน ยทวตฺถา จ อวิชฺชา เตสํ เตสํ สงฺขารานํ ปจฺจโย โหติ, ตสฺส ทุรวโพธนียโต อวิชฺชาย สงฺขารานํ ปจฺจยฏฺโฐ คมฺภีโร. ตถา สงฺขารานํ ฯเปฯ ชาติยา ชรามรณสฺส ปจฺจยฏฺโฐ คมฺภีโร. ตสฺมา อิทํ ภวจกฺกํ ธมฺมคมฺภีรนฺติ อยเมตฺถ ธมฺมคมฺภีรตา. เหตุโน หิ ธมฺโมติ นามํ. ยถาห "เหตุมฺหิ ญาณํ ธมฺมปฏิสมฺภิทา"ติ. ๔- ยสฺมา จ ตสฺส ๕- เตน เตน การเณน ตถา ตถา ปวตฺเตตพฺพตฺตา เทสนาปิ คมฺภีรา, น ตตฺถ สพฺพญฺญุตญฺญาณโต อญฺญํ ญาณํ ปติฏฺฐํ ลภติ. ตถา เหตํ กตฺถจิ สุตฺเต อนุโลมโต, กตฺถจิ ปฏิโลมโต, กตฺถจิ อนุโลมปฏิโลมโต, กตฺถจิ เวมชฺฌโต ปฏฺฐาย อนุโลมโต วา ปฏิโลมโต วา. กตฺถจิ ติสนฺธิจตุสงฺเขปํ, กตฺถจิ ทฺวิสนฺธิติสงฺเขปํ, กตฺถจิ เอกสนฺธิทฺวิสงฺเขปํ เทสิตํ. ตสฺมา อิทํ ภวจกฺกํ เทสนาคมฺภีรนฺติ อยํ เทสนาคมฺภีรตา. ยสฺมา ปเนตฺถ โย อวิชฺชาทีนํ สภาโว, เยน ปฏิวิทฺเธน อวิชฺชาทโย ธมฺมา สลกฺขณโต ปฏิวิทฺธา โหนฺติ, โส ทุปฺปริโยคาหตฺตา คมฺภีโร. ตสฺมา อิทํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปน-สทฺโท น ทิสฺสติ ที.ม. ๑๐/๙๕/๔๙, สํ.นิ. ๑๖/๖๐/๘๙ @ ฉ.ม. อตฺถคมฺภีรนฺติ อภิ. ๓๕/๗๒๐/๓๖๐ ฉ.ม. จสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๓.

ภวจกฺกํ ปฏิเวธคมฺภีรํ. ตถา เหตฺถ อวิชฺชาย อญฺญาณาทสฺสนสจฺจาสปฺปฏิเวธฏฺโฐ คมฺภีโร, สงฺขารานํ อภิสงฺขรณายูหนสราควิราคฏฺโฐ, วิญฺญาณสฺส สุญฺญต- อพฺยาปารอสงฺกนฺติปฏิสนฺธิปาตุภาวฏฺโฐ, นามรูปสฺส เอกุปฺปาทวินิพฺโภคา- วินิพฺโภคนมนรุปฺปนฏฺโฐ, สฬายตนสฺส อธิปติโลกทฺวารเขตฺตวิสยวิสยีภาวฏฺโฐ, ผสฺสสฺส ผุสนสงฺฆฏฺฏนสงฺคติสนฺนิปาตฏฺโฐ, เวทนาย อารมฺมณรสานุภวนสุขทุกฺขมชฺฌตฺต- ภาวนิชฺชีวเวทยิตฏฺโฐ, ตณฺหาย อภินนฺทิตชฺโฌสานสริตาลตานทีตณฺหาสมุทฺท- ทุปฺปูรณฏฺโฐ, อุปาทานสฺส อาทานคฺคหณาภินิเวสปรามาสทุรติกฺกมฏฺโฐ, ภวสฺส อายูหนาภิสงฺขรณโยนิคติฐิตินิวาเสสุ ขิปนฏฺโฐ, ชาติยา ชาติสญฺชาติโอกฺกนฺติ- นิพฺพตฺติปาตุภาวฏฺโฐ, ชรามรณสฺส ขยวยเภทวิปริณามฏฺโฐ คมฺภีโรติ อยเมตฺถ ปฏิเวธคมฺภีรตา. ยสฺมา ปเนตฺถ เอกตฺตนโย นานตฺตนโย อพฺยาปารนโย เอวํธมฺมตานโยติ จตฺตาโร อตฺถนยา โหนฺติ, ตสฺมา นยเภทโตเปตํ ภวจกฺกํ วิญฺญาตพฺพํ ยถารหํ. ตตฺถ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา, สงฺขารปจฺจยา วิญฺญาณนฺติ เอวํ พีชสฺส องฺกุราทิภาเวน รุกฺขภาวุปฺปตฺติ ๑- วิย สนฺตานานุปจฺเฉโท เอกตฺตนโย นาม, ยํ สมฺมา ปสฺสนฺโต เหตุผลสมฺพนฺเธน ปวตฺตมานสฺส สนฺตานสฺส อนุปจฺเฉทาวโพธโต อุจฺเฉททิฏฺฐึ ปชหติ, มิจฺฉา ปสฺสนฺโต เหตุผลสมฺพนฺเธน ปวตฺตมานสฺส สนฺตานานุปจฺเฉทสฺส เอกตฺตคฺคหณโต สสฺสตทิฏฺฐึ อุปาทิยติ. อวิชฺชาทีนํ ปน ยถาสกลกฺขณววตฺถานํ นานตฺตนโย นาม. ยํ สมฺมา ปสฺสนฺโต นวนวานํ อุปฺปาททสฺสนโต สสฺสตทิฏฺฐึ ปชหติ, มิจฺฉา ปสฺสนฺโต เอกสนฺตานปติตสฺส ภินฺนสนฺตานสฺเสว นานตฺตคฺคหณโต อุจฺเฉททิฏฺฐึ อุปาทิยติ. อวิชฺชาย สงฺขารา มยา อุปฺปาเทตพฺพา, สงฺขารานํ วา วิญฺญาณํ อเมฺหหีติ เอวมาทิพฺยาปาราภาโว อพฺยาปารนโย นาม, ยํ สมฺมา ปสฺสนฺโต การกสฺส @เชิงอรรถ: ฉ.ม. รุกฺขภาวปฺปตฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑๔.

อภาวาวโพธโต อตฺตทิฏฺฐึ ปชหติ, มิจฺฉา ปสฺสนฺโต โย อสติปิ พฺยาปาเร อวิชฺชาทีนํ สภาวนิยมสิทฺโธ เหตุภาโว, ตสฺส อคฺคหณโต อกิริยทิฏฺฐึ อุปาทิยติ. อวิชฺชาทีหิ ปน การเณหิ สงฺขาราทีนํเยว สมฺภโว ขีราทีหิ ทธิอาทีนํ วิย, น อญฺเญสนฺติ อยํ เอวํธมฺมตานโย นาม, ยํ สมฺมา ปสฺสนฺโต ปจฺจยานุรูปโต ผลาวโพธโต อเหตุกทิฏฺฐิญฺจ อกิริยทิฏฺฐิญฺจ ปชหติ, มิจฺฉา ปสฺสนฺโต ปจฺจยานุรูปํ ผลปฺปวตฺตึ อคฺคเหตฺวา ยโต กุโตจิ ยสฺส กสฺสจิ อสมฺภวคฺคหณโต อเหตุกทิฏฺฐิญฺเจว นิยตวาทญฺจ อุปาทิยตีติ เอวมิทํ ภวจกฺกํ:- สจฺจปฺปภวโต กิจฺจา วารณา อุปมาหิ จ คมฺภีรนยเภทา จ วิญฺญาตพฺพํ ยถารหํ. อิทญฺหิ คมฺภีรโต อคาธํ นานานยคฺคหณโต ทุรติยานํ ๑- ญาณาสินา สมาธิปวรสิลายํ สุนิสิเตน:- ภวจกฺกมปทาเลตฺวา อสนิวิจกฺกมิว นิจฺจนิมฺมถนํ สํสารภยมตีโต น โกจิ สุปินนฺตเรปฺยตฺถิ. วุตฺตมฺปิ เจตํ ภควตา "คมฺภีโร จายํ อานนฺท ปฏิจฺจสมุปฺปาโท คมฺภีราวภาโส จ, เอตสฺส อานนฺท ธมฺมสฺส อญฺญาณา ๒- อนนุโพธา ๓- อปฺปฏิเวธา เอวมยํ ปชา ตนฺตากุลกชาตา คุฬีคณฺฐิกชาตา ๔- มุญฺชปพฺพชภูตา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตตี"ติ. ๕- ตสฺมา อตฺตโน วา ปเรสํ วา หิตาย สุขาย ปฏิปนฺโน อวเสสกิจฺจานิ ปหาย:- คมฺภีเร ปจฺจยาการปฺ- ปเภเท อิธ ปณฺฑิโต ยถา คาธํ ลเภเถว อนุยุญฺเช สทา สโตติ. สุตฺตนฺตภาชนียวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ----------- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ทุรภิยานํ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. อนนุโพโธ @ ฉ.ม. กุลคณฺฐิกชาตา ที.ม. ๑๐/๙๕/๔๙, สํ.นิ. ๑๖/๖๐/๘๙

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้า ๑๙๘-๒๑๔. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=4657&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=54&A=4657&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=35&i=255              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=35&A=3732              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=35&A=3683              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=35&A=3683              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕ http://84000.org/tipitaka/read/?index_35

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]