บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๖

หน้าที่ ๕๖.

มหาสมฺมตราชวณฺณนา [๑๓๐] ขียิตพฺพํ ขีเยยฺยาติ ปกาเสตพฺพํ ปกาเสยฺย, ขิปิตพฺพํ ขิเปยฺย, หาเรตพฺพํ หาเรยฺยาติ วุตฺตํ โหติ. โยเนสํ สตฺโตติ โย เอเตสํ สตฺโต. โก ปน โสติ. อมฺหากํ โพธิสตฺโต. สาลีนํ ภาคํ อนุปฺปทสฺสามาติ มยํ เอเกกสฺส เขตฺตโต อมฺพณมฺพณํ อาหริตฺวา ตุยฺหํ สาลิภาคํ ทสฺสาม, ตยา กิญฺจิ กมฺมํ น กาตพฺพํ, ตฺวํ อมฺหากํ เชฏฺฐกฏฺฐาเน ติฏฺฐาติ. [๑๓๑] อกฺขรํ อุปนิพฺพตฺตนฺติ สงฺขาสมญฺญาปญฺญตฺติโวหาโร อุปฺปนฺโน. ขตฺติโย ขตฺติโยเตฺวว ทุติยํ อกฺขรนฺติ น เกวลํ อกฺขรเมว, เต ปนสฺส เขตฺตสามิ โนติ ตีหิ สงฺเขหิ อภิเสกมฺปิ อกํสุ. รญฺเชตีติ สุเขติ ปิเณติ. อคฺคญฺเญนาติ อคคนฺติ ญาเตน, อคฺเค วา ญาเตน โลกุปฺปตฺติสมเย อุปฺปนฺเนน อภินิพฺพตฺติ อโหสีติ. พฺราหฺมณมณฺฑลาทิวณฺณนา [๑๓๒] วีตงฺคารา วีตธูมาติ ปจิตฺวา ขาติตพฺพาภาวโต วิคตธูมงฺคารา. ปนฺนมุสลาติ โกฏฺเฏตฺวา ปจิตพฺพาภาวโต ปติตมุสลา. ฆาสเมสมานาติ ^๑- ภิกฺขาจริยวเสน ยาคุภตฺตํ ปริเยสนฺตา. ตเมนํ มนุสฺสา ทิสฺวาติ เต เอเต มนุสฺสา ปสฺสิตฺวา. อนภิสมฺภุณมานาติ อสหมานา อสกฺโกนฺตา. คนฺเถ กโรนฺตาติ ตโย เวเท อภิสงฺขโรนฺตา เจว วาเจนฺตา จ. อจฺฉนฺตีติ วสนฺติ, "อจฺเฉนฺตี"ติปิ ปาโฐ. เอเสวตฺโถ. หีนสมฺมตนฺติ มนฺเต ธาเรนฺติ "มนฺเต วาเจนฺตี"ติ โข วาเสฏฺฐ อิทํ เตน สมเยน หีนสมฺมตํ. ตเทตรหิ เสฏฺฐสมฺมตนฺติ ตํ อิทานิ "เอตฺตเก มนฺเต ธาเรนฺติ เอตฺตเก มนฺเต วาเจนฺตี"ติ เสฏฺฐสมฺมตํ ชาตํ. พฺราหฺมณมญฺฑลสฺสาติ พฺราหฺมณคณสฺส. @เชิงอรรถ: ^๑ สี., อิ., ก. ฆาสเมสนา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๗.

เวสฺสมณฺฑลวณฺณนา [๑๓๓] เมถุนํ ธมฺมํ สมาทายาติ เมถุนธมฺมํ สมาทิยิตฺวา. วิสุ กมฺมนฺเต ^๑- ปโยเชสุนฺติ โคปกกมฺมวาณิชกมฺมาทิเก ^๒- วิสฺสุเต อุคฺคเต กมฺมนฺเต ปโยเชสุํ. สุทฺทมณฺฑลวณฺณนา [๑๓๔] สุทฺทา สุทฺทาติ เตน ลุทฺทาจารกมฺมขุทฺทาจารกมฺมุนา สุทฺทํ สุทฺทนฺติ ^๓- ลหุํ ลหุํ กุจฺฉิตํ คจฺฉนฺติ, วินสฺสนฺตีติ อตฺโถ. [๑๓๕] อหุ โขติ โหติ โข. สกํ ธมฺมํ ครหมาโนติ น เสตจฺฉตฺตํ อุสฺสาปนมตฺเตน สุชฺฌิตุํ สกฺกาติ เอวํ อตฺตโน ขตฺติยธมฺมํ นินฺทมาโน. เอส นโย สพฺพตฺถ. "อิเมหิ โข วาเสฏฺฐ จตูหิ มณฺฑเลหี"ติ อิมินา อิทํ ทสฺเสติ "สมณมณฺฑลํ นาม วิสุํ นตถิ, ยสฺมา ^๔- ปน น สกฺกา ชาติยา สุชฺฌิตุํ อตฺตโน อตฺตโน สมฺมาปฏิปตฺติยาว สุทฺธิ โหติ, ตสฺมา อิเมหิ จตูหิ มณฺฑเลหิ สมณมณฺฑลสฺส อภินิพฺพตฺติ โหติ. อิมานิ มณฺฑลานิ สมณมณฺฑลํ อนุวตฺตนฺติ, อนุวตฺตนฺตานิ จ ธมฺเมเนว อนุวตฺตนนฺติ, โน อธมฺเมน. สมณมณฺฑลํ หิ อาคมฺม สมฺมาปฏิปตฺตึ ปูเรตฺวา สุทฺธึ ปาปุณนฺตี"ติ. ทุจฺจริตาทิกถาวณฺณนา [๑๓๖] อิทานิ ยถาชาติยา น สกฺกา สุชฺฌิตุํ, สมฺมาปฏิปตฺติยาว สุชฺฌนฺติ, ตมตฺถํ ปากฏํ กโรนฺโต ขตฺติโยปิ โข วาเสฏฺฐาติ เทสนํ อารภิ. ตตฺถ มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสมาทานเหตูติ มิจฺฉาทิฏฺฐิวเสน สมาทินฺนกมฺมเหตุ, มิจฺฉาทิฏฺฐิกมฺมสฺส วา สมาทานเหตุ. [๑๓๗] ทฺวยการีติ กาเลน กุสลํ กโรติ, กาเลน อกุสลนฺติ เอวํ อุภยการี. สุขทุกฺขปฏิสํเวที โหตีติ เอกกฺขเณ อุภยวิปากทานฏฺฐานํ นาม นตฺถิ. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. วิสฺสุตกมฺมนฺเต ^๒ ฉ.ม. โครกฺข... ^๓ ฉ.ม. อิติ สทฺโท น ทิสุสติ @^๔ สี. สมฺมา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๕๘.

เยน ปน อกุสลํ พหุํ กตํ โหติ, กุสลํ มนฺทํ, โส ตํ กุสลํ นิสฺสาย ขตฺติยกุเล วา พฺราหฺมณกุเล วา นิพฺพตฺติ. อถ นํ อกุสลกมฺมํ กาณํปิ กโรติ ขุชฺชํปิ ปีฐสปฺปึปิ กโรติ. ^๑- โส รชฺชสฺส ว อนรโห โหติ, อภิสิตฺตกาเล วา เอวํภูโต โภเค ปริภุญฺชิตุํ น สกฺโกติ. อปรสฺส มรณกาเล เทฺว พลวมลฺลา วิย เต เทฺวปิ กุสลากุสลกมฺมานิ อุปฏฺฐหนฺติ. เตสุ อกุสลญฺเจ พลวตรํ โหติ. ตํ กุสลํ ปฏิพาหิตฺวา ติรจฺฉานโยนิยํ นิพฺพตฺตาเปติ. กุสลกมฺมมฺปิ ปวตฺติเวทนียํ โหติ. ตเมนํ มงฺคลหตฺถึ วา กโรติ มงฺคลสฺสํ วา มงฺคลอสุภํ วา. โส ตํ สมฺปตฺตึ อนุภวติ. อิทํ สนฺธาย วุตฺตํ "สุขทุกฺขปฏิสํเวที โหตี"ติ. โพธิปกฺขิยธมฺมภาวนาวณฺณนา [๑๓๘] สตฺตนฺนํ โพธิปกฺขิยานนฺติ "จตฺตาโร สติปฏฺฐานา"ติ อาทิโกฏฺฐาสวเสน สตฺตนฺนํ, ปฏิปาฏิยา ปน สตฺตตึสาย โพธิปกฺขิยธมฺมานํ. ภาวนมนฺวายาติ ภาวนํ อนุคนฺตฺวา, ปฏิปชฺชิตฺวาติ อตฺโถ. ปรินิพฺพายตีติ กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพาติ. ^๒- อิติ ภควา จตฺตาโร วณฺเณ ทสฺเสตฺวา วินิวตฺเตตฺวา ปฏิวิทฺธจตุสจฺจํ ขีณาสวเมว เทวมนุสฺเสสุ เสฏฺฐํ กตฺวา ทสฺเสติ. ^๓- [๑๔๐] อิทานิ ตเมวตฺถํ โลกสมฺมตสฺส พฺรหฺมุโนปิ วจนทสฺสนานุสาเรน ทฬฺหํ กตฺวา ทสฺเสนฺโต อิเมสํ หิ วาเสฏฺฐ จตุนฺนํ วณฺณานนฺติ อาทิมาห. "พฺรหฺมุนา เจสา"ติ ^๔- อาทิ อมฺพฏฺฐสุตฺเต วิตฺถาริตํ. อิติ ภควา เอตฺตเกน อิมินา กถามคฺเคน เสฏฺฐจฺเฉทกวาทเมว ทสฺเสตฺวา สุตฺตนฺตํ วินิวตฺเตตฺวา อรหตฺตนิกูเฏน เทสนํ นิฏฺฐเปสิ. อตฺตมนา วาเสฏฺฐภารทฺวาชาติ วาเสฏฺฐภารทฺวาชสามเณราปิ หิ อตฺตมนา ^๕- ตุฏฺฐมนา "สาธุ สาธู"ติ ภควโต ภาสิตํ อภินนฺทึสุ. อิทเมว สุตฺตนฺตํ อาวชฺชนฺตา อนุมชฺชนฺตา สห ปฏิสมฺภิทาหิ อรหตฺตํ ปาปุณึสูติ. อคฺคญฺญสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา ----------- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. กโรตีติ สทฺโท น ทิสฺสติ ^๒ ฉ.ม. ปรินิพฺพายติ @^๓ ฉ.ม., อิ. ทสฺเสสิ ^๔ ฉ.ม., อิ. พฺรหฺมุนาเปสา ^๕ ฉ.ม., อิ. สกมนา

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๕๖-๕๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=6&A=1388&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=1388&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=51 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=1703 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=1803 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=1803 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11