อรรถกถาเล่มที่ ๖ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ที.อ. (สุมงฺคล.๓)

หน้าที่ ๙.
                       อเจลปาฏิกปุตฺตวตฺถุวณฺณนา
     [๑๕] ปาฏิกปุตฺโตติ ปาฏิกสฺส ปุตฺโต. ญาณวาเทนาติ ญาณวาเทน
สทฺธึ. อุปฑฺฒปถนฺติ โยชนํ เจ, โน อนฺตเร ภเวยฺย, โคตโม อฑฺฒโยชนํ,
อหํ อฑฺฒโยชนํ. เอส นโย อฑฺฒโยชนาทีสุ. เอกปทวารํปิ อติกฺกมฺม คจฺฉโต
ชโย ภวิสฺสติ, อนาคจฺฉโต ปราชโยติ. เต ตตฺถาติ เต มยํ ตตฺถ
สมาคตฏฺฐาเน. ตทฺทิคุณํ ตทฺทิคุณาหนฺติ ตโต ตโต ทิคุณํ ทิคุณํ อหํ กริสฺสามีติ,
ภควตา สทฺธึ ปาฏิหาริยํ กาตุํ อสมตฺถภาวํ ชานนฺโตปิ "อุตฺตมปุริเสน สทฺธึ
ปฏฺฐเปตฺวา อสกฺโกนฺตสฺสาปิ ๑- ปสํสา ๒- โหตี"ติ ญตฺวา เอวมาห. นครวาสิโนปิ
ตํ สุตฺวา "อสมตฺโถ นาม เอวํ น คชฺชติ, อทฺธา อยํปิ อรหา ภวิสฺสตี"ติ
ตสฺส มหนฺตํ สกฺการมกํสุ.
     [๑๖] เยนาหํ เตนุปสงฺกมีติ "สุนกฺขตฺโต กิร ปาฏิกปุตฺโต เอวํ
วทตี"ติ อสฺโสสิ. อถสฺส หีนชฺฌาสยตฺตา หีนทสฺสนาย จิตฺตํ อุทปาทิ.
     โส ภควโต วตฺตํ กตฺวา ภควติ คนฺธกุฏึ ปวิฏฺเฐ ปาฏิกปุตฺตสฺส
สนฺติกํ คนฺตฺวา ปุจฺฉิ "ตุเมฺห กิร เอวรูปึ กถํ กเถถา"ติ. อาม กเถมาติ.
ยทิ เอวํ "มา จินฺตยิตฺถ มา ภายิตฺถ วิสฺสตฺถา ปุนปฺปุนํ เอวํ วเทถ, อหํ
สมณสฺส โคตมสฺส อุปฏฺฐาโก, ตสฺส วิสยํ ชานามิ, ตุเมฺหหิ สทฺธึ ปาฏิหาริยํ
กาตุํ นาสกฺขิสฺสติ, อหํ สมณสฺส โคตมสฺส กเถตฺวา ภยํ อุปฺปาเทตฺวา ตํ
อญฺญโต คเหตฺวา คมิสฺสามิ, ตุเมฺห มา ภายิตฺถา"ติ ตํ อสฺสาเสตฺวา ภควโต
สนฺติกํ คโต. เตน วุตฺตํ "เยนาหํ เตนุปสงฺกมี"ติ.
     ตํ วาจนฺติ อาทีสุ "อหํ อพุทฺโธว สมาโน พุทฺโธมฺหีติ วิจรึ,
อภูตเมว กถิตํ นาหํ พุทฺโธ"ติ วทนฺโต ตํ วาจํ ปชหติ นาม. รโห
นิสีทิตฺวา จินฺตยมาโน "อหํ `เอตฺตกํ กาลํ อพุทฺโธว สมาโน พุทฺโธมฺหี'ติ
วิจรึ, อิโตทานิ ปฏฺฐาย นาหํ พุทฺโธ"ติ จินฺตยนฺโต ตํ จิตฺตํ ปชหติ นาม.
"อหํ `เอตฺตกํ กาลํ อพุทฺโธว สมาโน พุทฺโธมฺหี'ติ ปาปิกํ ๓- ทิฏฺฐึ คเหตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิ. อสกฺกุณนฺตสฺสาปิ.    ๒ ฉ.ม. ปาสํโส     ๓ ฉ.ม. ปาปกํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๐.
วิจรึ, อิโตทานิ ปฏฺฐาย อิมํ ทิฏฺฐึ ปชหามี"ติ ปชหนฺโต ตํ ทิฏฺฐึ
ปฏินิสฺสชฺชติ นาม. เอวํ อกโรนฺโต ปน ตํ วาจํ อปฺปหาย ตํ จิตฺตํ
อปฺปหาย ตํ ทิฏฺฐึ อปฏินิสฺสชฺชิตฺวาติ วุจฺจติ. วิปเตยฺยาติ พนฺธนา
มุตฺตตาลปกฺกํ วิย คีวโต ปเตยฺย, สตฺตธา วา ปน ผเลยฺย.
     [๑๗] รกฺขเตตนฺติ รกฺขตุ เอตํ. เอกํเสนาติ นิปฺปริยาเยน.
โอธาริตาติ ภาสิตา. อเจโล จ ภนฺเต ปาฏิกปุตฺโตติ เอวํ เอกํเสน ภควโต
วาจาย โอธาริตาย สเจ อเจโล ปาฏิกปุตฺโต. วิรูปรูเปนาติ วิคตรูเปน.
วิคจฺฉิตสภาเวน รูเปน อตฺตโน รูปํ ปหาย อทิสฺสมาเนน กาเยน.
สีหพฺยคฺฆาทิวเสน วา วิวิธรูเปน สมฺมุขีภาวํ อาคจฺเฉยฺย. ตทสฺส ภควโต มุสาติ
เอวํ สนฺเต ภควโต ตํ วจนํ มุสา ภเวยฺยาติ มุสาวาเทน นิคฺคณฺหาติ. ฐเปตฺวา
กิร เอตํ น อญฺเญน ภควา มุสาวาเทน นิคฺคณฺหิตพฺโพติ  ๑-.
     [๑๘] ทฺวยคามินีติ สรูเปน อตฺถิภาวํ, อตฺเถน นตฺถิภาวนฺติ
เอวํ ทฺวยคามินี. อลิกตุจฺฉนิปฺผลวาจาย เอตํ อธิวจนํ.
     [๑๙] อชิโตปิ นาม ลิจฺฉวีนํ เสนาปตีติ โส กิร ภควโต อุปฏฺฐาโก
อโหสิ, โส กาลมกาสิ. อถสฺส สรีรกิจฺจํ กริตฺวา มนุสฺสา ปาฏิกปุตฺตํ ปุจฺฉึสุ
"กุหึ นิพฺพตฺโต เสนาปตี"ติ. โส อาห "มหานิรเย นิพฺพตฺโต"ติ. อิทญฺจ ปน
วตฺวา ปุน อาห "ตุมฺหากํ เสนาปติ มม สนฺติกํ อาคมฺม อหํ ตุมฺหากํ วจนํ
อกตฺวา สมณสฺส โคตมสฺส วาทํ ปติฏฺฐเปตฺวา นิรเย นิพฺพตฺโตมฺหี"ติ
ปโรทิตฺถาติ.
     เตนุปสงฺกมึ ๒- ทิวา วิหารายาติ เอตฺถ "ปาฏิหาริยกรณตฺถายา"ติ
กสฺมา น วทติ? อภาวา. สมฺมุขีภาโวปิ หิสฺส เตน สทฺธึ นตฺถิ, กุโต
ปาฏิหาริยกรณํ, ตสฺมา ตถา อวตฺวา "ทิวาวิหารายา"ติ อาห.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. นิคฺคหิตปุพฺโพ       ๒ ฉ.ม. อิ. เตนุปสงฺกมิ.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๑.
                       อิทฺธิปาฏิหาริยกถาวณฺณนา
     [๒๐] คหปติเนจยิกาติ คหปติมหาสาลา. เตสญฺหิ มหาธนธญฺญนิจโย,
ตสฺมา "เนจยิกา"ติ วุจฺจนฺติ. อเนกสหสฺสาติ สหสฺเสหิปิ อปริมาณคณนา.
เอวํ มหตึ กิร ปริสํ ฐเปตฺวา สุนกฺขตฺตํ อญฺโญ สนฺนิปาเตตุํ
สมตฺโถ นตฺถิ. เตเนว ภควา เอตฺตกํ กาลํ สุนกฺขตฺตํ คเหตฺวา วิจริ.
     [๒๑] ภยนฺติ จิตฺตุตฺราสภยํ. ฉมฺภิตตฺตนฺติ สกลสรีรจลนํ.
โลมหํโสติ โลมานํ อุทฺธคฺคภาโว. โส กิร จินฺเตสิ "อหํ อติมหนฺตํ กถํ
กเถตฺวา สเทวเก โลเก อคฺคปุคฺคเลน สทฺธึ ปฏิวิรุทฺโธ, มยฺหํ โข ปน
อพฺภนฺตเร อรหตฺตํ วา ปาฏิหาริยกรณเหตุ วา นตฺถิ, สมโณ ปน โคตโม
ปาฏิหาริยํ กริสฺสติ, อถสฺส ปาฏิหาริยํ ทิสฺวา มหาชโน `ตฺวํทานิ ปาฏิหาริยํ
กาตุํ อสกฺโกนฺโต กสฺมา อตฺตโน ปมาณํ อชานิตฺวา โลเก อคฺคปุคฺคเลน
สทฺธึ ปฏิมลฺโล หุตฺวา คชฺชสี'ติ กฏฺฐเลฑฺฑุทณฺฑาทีหิ วิเหเฐสฺสตี"ติ.
เตนสฺส มหาชนสนฺนิปาตญฺเจว เตน ภควโต จ อาคมนํ สุตฺวา ภยํ วา
ฉมฺภิตตฺตํ วา โลมหํโส วา อุทปาทิ. โส ตโต ทุกฺขา มุญฺจิตุกาโม
ติณฺฑุกขาณุปริพฺพาชการามํ อคมาสิ. ตมตฺถํ ทสฺเสตุํ อถ โข ภคฺควาติ อาทิมาห.
     ตตฺถ อุปสงฺกมีติ น เกวลํ อุปสงฺกมิ, อุปสงฺกมิตฺวา ปน ทูรํ
อฑฺฒโยชนนฺตรํ ปริพฺพาชการามํ ปวิฏฺโฐ, ตตฺถปิ จิตฺตสฺสาทํ อลภมาโน
อนฺตนฺเตน อาวิชฺฌิตฺวา ๑- อารามปจฺจนฺเต เอกํ คหนฏฺฐานํ อุปธาเรตฺวา
ปาสาณผลเก นิสีทิ. อถ ภควา จินฺเตสิ "สเจ อยํ พาโล กสฺสจิเทว กถํ
คเหตฺวา อิธาคจฺเฉยฺย, มา นสฺสตุ พาโล"ติ "นิสินฺนปาสาณผลกํ ตสฺส สรีเร
อลฺลีนํ โหตู"ติ อธิฏฺฐาสิ. สห อธิฏฺฐานจิตฺเตน ตํ ตสฺส สรีเร อลฺลิยิ. โส
มหาอทฺทุพนฺธนพนฺโธ วิย ฉินฺนปาโท วิย จ อโหสิ.
     อสฺโสสีติ อิโต จิโต จ ปาฏิกปุตฺตํ ปริเยสมานา ปริสา ตสฺส
อนุปทํ คนฺตฺวา นิสินฺนฏฺฐานํ ญตฺวา อาคเตน อญฺญตเรน ปุริเสน "ตุเมฺห
กํ ปริเยสถา"ติ วุตฺเต ปาฏิกปุตฺตนฺติ. โส "ติณฺฑุกขาณุปริพฺพาชการาเม
นิสินฺโน"ติ วุตฺตวจเนน อสฺโสสิ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อาวิญฺฉิตฺวา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๒.
     [๒๒] สํสปฺปตีติ โอสีทติ. ตตฺเถว สญฺจรติ. ปาวฬา ๑- วุจฺจติ
อานิสทฏฺฐิกา.
     [๒๓] ปราภูตรูโปติ ปราชิตรูโป, วินฏฺฐรูโป วา.
     [๒๕] โคยุเคหีติ โคยุตฺเตหิ สตมตฺเตหิ วา สหสฺสมตฺเตหิ วา
ยุเคหิ. อาวิญฺเชยฺยามาติ อากฑฺเฒยฺยาม. ฉิชฺเชรนฺติ ฉิชฺเชยฺยุํ. ปาฏิกปุตฺโต
วา พนฺธฏฺฐาเน ฉิชฺเชยฺย.
     [๒๖] ทารุปตฺติกนฺเตวาสีติ ทารุปตฺติกสฺส อนฺเตวาสี. ตสฺส กิร
เอตทโหสิ "ติฏฺฐตุ ตาว ปาฏิหาริยํ, สมโณ โคตโม `อเจโล ปาฏิกปุตฺโต
อาสนาปิ น วุฏฺฐหิสฺสตี'ติ อาห. หนฺทาหํ คนฺตฺวา เยน เกนจิ อุปาเยน
ตํ อาสนา วุฏฺฐาเปมิ. เอตฺตาวตา จ สมณสฺส โคตมสฺส ปราชโย ภวิสฺสตี"ติ.
ตสฺมา เอวมาห.
     [๒๗] สีหสฺสาติ จตฺตาโร สีหา ติณสีโห จ กาฬสีโห จ
ปณฺฑุสีโห จ เกสรสีโห จ. เตสํ จตุนฺนํ สีหานํ เกสรสีโห อคฺคตํ คโต,
โส อิธ อธิปฺเปโต. มิครญฺโญติ สพฺพจตุปฺปทานํ รญฺโญ. อาสยนฺติ นิวาสํ.
สีหนาทนฺติ อภีตนาทํ. โคจราย ปกฺกเมยฺยนฺติ อาหารตฺถาย ปกฺกเมยฺยํ. วรํ
วรนฺติ อุตฺตมุตฺตมํ, ถูลํ ถูลนฺติ อตฺโถ. มุทุมํสานีติ มุทูนิ มํสานิ.
"มธุมํสานี"ติ ปาโฐ, มธุรมํสานีติ อตฺโถ. อชฺฌุเปยฺยนฺติ อุปคจฺเฉยฺยํ. สีหนาทํ
นทิตฺวาติ เย ทุพฺพลา ปาณา, เต ปลายนฺตูติ อตฺตโน สูรภาวสนฺนิสฺสิเตน
การุญฺเญน นทิตฺวา.
     [๒๘] วิฆาสสํวฑฺโฒติ วิฆาเสน สํวฑฺโฒ, วิฆาสํ ภกฺขิตาติริตฺตํ
มํสํ ขาทิตฺวา วฑฺฒิโต. ทิตฺโตติ ทปฺปิโต ๒- ถูลสรีโร, พลวาติ พลสมฺปนฺโน.
เอตทโหสีติ กสฺมา อโหสิ? อสฺมิมานโทเสน.
     ตตฺรายํ อนุปุพฺพิกถา:- เอกทิวสํ กิร โส สีโห โคจรโต นิวตฺตมาโน
ตํ สิงฺคาลํ ภเยน ปลายมานํ ทิสฺวา การุญฺญชาโต หุตฺวา "วยส มา ภายิ,
ติฏฺฐ โก นาม ตฺวนฺ"ติ อาห. ชมฺพุโก นามาหํ สามีติ. วยส ชมฺพุก อิโต
@เชิงอรรถ: ๑ สี. ปาวุฬา                ๒ ม. ทพฺพิโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๓.
ปฏฺฐาย มํ อุปฏฺฐาตุํ สกฺขิสฺสสีติ. อุปฏฺฐหิสฺสามีติ. โส ตโต ปฏฺฐาย
อุปฏฺฐาติ. สีโห โคจรโต อาคจฺฉนฺโต มหนฺตํ มหนฺตํ มํสขณฺฑํ อาหรติ. โส
ตํ ขาทิตฺวา อวิทูเร ปาสาณปิฏฺเฐ วสติ. โส กติปาหจฺจเยเนว ถูลสรีโร
มหาขนฺโธ ชาโต. อถ นํ สีโห อโวจ "วยส ชมฺพุก มม วิชมฺภนกาเล
อวิทูเร ฐตฺวา `วิโรธ สามี'ติ วตฺตํ สกฺขิสฺสสี"ติ. สกฺโกมิ สามีติ. โส ตสฺส
วิชมฺภนกาเล ตถา กโรติ. เตน สีหสฺส อติเรโก อสฺมิมาโน โหติ.
     อเถกทิวสํ ชรสิงฺคาโล อุทกโสณฺฑิยํ ปานียํ ปิวนฺโต อตฺตโน ฉายํ
โอโลเกนฺโต อทฺทส อตฺตโน ถูลสรีรตฺตญฺเจว มหาขนฺธตฺตญฺจ. ทิสฺวาน
`ชรสิงฺคาโล ชรสิงฺคาโลสฺมี'ติ มนํ อกตฺวา "อหํปิ สีโห ชาโต"ติ มญฺญมาโน ๑-
ตโต อตฺตนาว อตฺตานํ เอตทโวจ "วยส ชมฺพุก ยุตฺตํ นาม ตว อิมินา
อตฺตภาเวน ปรสฺส อุจฺฉิฏฺฐมํสํ ขาทิตุํ, กึ ตฺวํ ปุริโส น โหสิ, สีหสฺสาปิ
จตฺตาโร ปาทา เทฺว ทาฒา เทฺว กณฺณา เอกํ นงฺคุฏฺฐํ, ตวาปิ สพฺพํ
ตเถว, เกวลํ ตว เกสรภารมตฺตเมว นตฺถี"ติ. ตสฺเสวํ จินฺตยโต อสฺมิมาโน
วฑฺฒิ. อถสฺส เตน อสฺมิมานโทเสน เอตํ "โก จาหนฺ"ติ อาทิ มญฺญิตฺตมโหสิ. ๒-
ตตฺถ โก จาหนฺติ อหํ โก, สีโห มิคราชา โก, น มม ญาติ, น
สามิโก, กิมหนฺตสฺส นิปจฺจการํ กโรมีติ อธิปฺปาโย. สิงฺคาลกํเยวาติ สิงฺคาลรวเมว.
เภรณฺฑกํเยวาติ อปฺปิยอมนาปสทฺทเมว. เก จ ฉเว สิงฺคาเลติ โก จ ลามโก
สิงฺคาโล. เก ปน สีหนาเทติ โก ปน สีหนาโท, สิงฺคาลสฺส จ สีหนาทสฺส จ โก
สมฺพนฺโธติ อธิปฺปาโย. สุคตาปทาเนสูติ สุคตลกฺขเณสุ. สุคตสฺส สาสนสมฺภูตาสุ
ตีสุ สิกฺขาสุ. กถํ ปเนส ตตฺถ ชีวติ. เอตสฺส หิ จตฺตาโร ปจฺจเย ททมานา
สีลาทิคุณสมฺปนฺนานํ สมฺพุทฺธานํ เทมาติ เทนฺติ, เอส ๓- อพุทฺโธ สมาโน
พุทฺธานํ นิยามิตปจฺจเย ปริภุญฺชนฺโต สุคตาปทาเนสุ ชีวติ นาม.
สุคตาติริตฺตานีติ เตสํ กิร โภชนานิ ททมานา พุทฺธานญฺจ พุทฺธสาวกานญฺจ
ทตฺวา ปจฺฉา อวเสสํ สายณฺหสมเย เทนฺติ. เอวเมส สุคตาติริตฺตานิ ภุญฺชติ
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิ. มญฺญิ      ๒ ฉ.ม. อิ. มญฺญิตมโหสิ     ๓ สี. เตสํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๔.
นาม. ตถาคเตติ ตถาคตํ อรหนฺตํ สมฺมาสมฺพุทฺธํ อาสาเทตพฺพํ ฆฏฺฏยิตพฺพํ.
อถวา "ตถาคเต"ติ อาทีนิ อุปโยคพหุวจนาเนว. อาสาเทตพฺพนฺติ อิทํปิ
พหุวจนเมว เอกวจนํ วิย วุตฺตํ. อาสาทนาติ อหํ พุทฺเธน สทฺธึ ปาฏิหาริยํ
กริสฺสามีติ ฆฏฺฏนา.
     [๒๙] สเมกฺขิยานาติ สเมกฺขิตฺวา, มญฺญิตฺวาติ อตฺโถ. อมญฺญีติ
ปุน อมญฺญิตฺถ. โกตฺถูติ สิงฺคาโล.
     [๓๐] อตฺตานํ วิฆาเส สเมกฺขิยาติ โสณฺฑิยํ อุจฺฉิฏฺโฐทเก ถูลํ
อตฺตภาวํ ทิสฺวา. ยาว อตฺตานํ น ปสฺสตีติ ยาว อหํ สีหวิฆาสสํวฑฺฒิตโก
ชรสิงฺคาโลติ เอวํ ยถาภูตํ อตฺตานํ น ปสฺสติ. พฺยคฺโฆติ มญฺญตีติ
สีโหหมสฺมีติ มญฺญติ, สีเหน วา สมานพโล พฺยคฺโฆเยว อหนฺติ มญฺญติ.
     [๓๑] ภุตฺวาน เภเกติ อาวาฏมณฺฑุเก ขาทิตฺวา. ขลมูสิกาโยติ
ขเลสุ มูสิกาโย จ ขาทิตฺวา. กฏสีสุ ขิตฺตานิ จ กูณปานีติ สุสาเนสุ
ฉฑฺฑิตกุณปานิ จ ขาทิตฺวา. มหาวเนติ มหนฺเต มหาวนสฺมึ. สุญฺญวเนติ
ตุจฺฉวเน. วิวฑฺโฒติ วฑฺฒิโต. ตเถว โส สิงฺคาลกํ อนทีติ เอวํ สํวฑฺโฒปิ
มิคราชาหมสฺมีติ มญฺญิตฺวาปิ ยถา ปุพฺเพ ทุพฺพลสิงฺคาลกาเล, ตเถว โส
สิงฺคาลรวํเยว อรวีติ. อิมายปิ คาถาย เภกาทีนิ ภุตฺวา วฑฺฒิตสิงฺคาโล วิย
ลาภสกฺการคิทฺโธ ตฺวนฺติ ปาฏิกปุตฺตเมว ฆฏฺเฏสิ. นาเคหีติ หตฺถีหิ.
     [๓๔] มหาพนฺธนาติ มหตา กิเลสพนฺธนา โมเจตฺวา. มหาวิทุคฺคาติ
มหาวิทุคฺคํ นาม จตฺตาโร โอฆา. ตโต อุทฺธริตฺวา นิพฺพานถเล ปติฏฺฐเปตฺวา.
                       อคฺคญฺญปญฺญตฺติกถาวณฺณนา
     [๓๖] อิติ ภควา เอตฺตเกน กถามคฺเคน ปาฏิหาริยํ น กโรตีติ
ปทสฺส อนุสนฺธึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ "น อคฺคญฺญํ ปญฺญเปตี"ติ อิมสฺส
อนุสนฺธึ ทสฺเสนฺโต อคฺคญฺญญฺจาหนฺติ เทสนํ อารภิ.
     ตตฺถ อคฺคญฺญญฺจาหนฺติ อหํ ภคฺคว อคฺคญฺญญฺจ ปชานามิ
โลกุปฺปตฺติจริยวตฺตญฺจ. ตญฺจ ปชานามีติ น เกวลํ อคฺคญฺญเมว, ตญฺจ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๕.
อคฺคญฺญํ ปชานามิ. ตโต จ อุตฺตริตรํ สีลสมาธิโต ปฏฺฐาย ยาว สพฺพญฺญุตญาณา
ปชานามิ. ตญฺจ ปชานนํ น ปรามสามีติ ตญฺจ ปชานนฺโตปิ อหํ อิทํ
นาม ปชานามีติ ตณฺหาทิฏฺฐิมานวเสน น ปรามสามิ. นตฺถิ ตถาคตสฺส
ปรามาโสติ ทีเปติ. ปจฺจตฺตํเยว นิพฺพุติ วิทิตาติ อตฺตนาเยว อตฺตนิ
กิเลสนิพฺพานํ วิทิตํ. ยทภิชานํ ตถาคโตติ ยํ กิเลสนิพฺพานํ ชานํ ชานนฺโต.
ตถาคโต. โน อนยํ อาปชฺชตีติ อวิทิตนิพฺพานา ติตฺถิยา วิย อนยํ ทุกฺขํ
พฺยสนํ นาปชฺชติ.
     [๓๗] อิทานิ ยนฺตํ ติตฺถิยา อคฺคญฺญํ ปญฺญเปนฺติ, ตํ ทสฺเสนฺโต
สนฺติ ภคฺควาติ อาทิมาห. ตตฺถ อิสฺสรกุตฺตํ พฺรหฺมกุตฺตนฺติ อิสฺสรกตํ
พฺรหฺมกตํ, อิสฺสรนิมฺมิตํ ๑- พฺรหฺมนิมฺมิตนฺติ อตฺโถ. พฺรหฺมาเอว หิ เอตฺถ
อาธิปจฺจภาเวน อิสฺสโรติ เวทิตพฺโพ. อาจริยกนฺติ อาจริยภาวํ อาจริยวาทํ.
ตตฺถ อาจริยวาโท อคฺคญฺญํ. อคฺคญฺญํ ปน เอตฺถ เทสิตนฺติ กตฺวา โส
อคฺคญฺญนฺเตฺวว วุตฺโต. กถํวิหิตกนฺติ เกน วิหิตํ กินฺติ วิหิตํ. เสสํ
พฺรหฺมชาเล วิตฺถาริตนเยเนว เวทิตพฺพํ.
     [๔๑] ขิฑฺฑาปโทสิกนฺติ ขิฑฺฑาปโทสิกมูลํ.
     [๔๗] อสตาติ อวิชฺชาเนน, อวิชฺชมานฏฺเฐนาติ อตฺโถ. ตุจฺฉาติ
ตุจฺเฉน อนฺโตสารวิรหิเตน. มุสาติ มุสาวาเทน. อภูเตนาติ ภูตตฺถวิรหิเตน.
อพฺภาจิกฺขนฺตีติ อภิอาจิกฺขนฺติ. วิปรีโตติ วิปรีตสญฺโญ วิปรีตจิตฺโต. ภิกฺขโว
จาติ น เกวลํ สมโณ โคตโมเยว, เย จ อสฺส อนุสิฏฺฐึ กโรนฺติ, เต ภิกฺขู
จ วิปรีตา. อถ ยํ สนฺธาย วิปรีโตติ วทนฺติ, ตํ ทสฺเสตุํ สมโณ โคตโมติ
อาทิ วุตฺตํ. สุภํ วิโมกฺขนฺติ วณฺณกสิณํ. อสุภนฺเตฺววาติ สุภณฺจ อสุภญฺจ
สพฺพํ อสุภนฺติ เอวํ ปชานาติ. สุภนฺเตฺวว ตสฺมึ สมเยติ สุภนฺติเอว จ ตสฺมึ
สมเย ปชานาติ, น อสุภํ. ภิกฺขโว จาติ เย เต เอวํ วทนฺติ, เตสํ ภิกฺขโว จ
อนฺเตวาสิกสมณา วิปรีตา. ปโหตีติ สมตฺโถ ปฏิพโล.
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อิสฺสรนิมิตฺตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๑๖.
     [๔๘] ทุกฺกรํ โขติ อยํ ปริพฺพาชโก ยทิทํ "เอวํ ปสนฺโน อหํ
ภนฺเต"ติ อาทิมาห, ตํ สาเฐยฺเยน โกหญฺเญน อาห. เอวํ กิรสฺส อโหสิ
"สมโณ โคตโม มยฺหํ เอตฺตกํ ธมฺมกถํ กเถสิ, ตมหํ สุตฺวาปิ ปพฺพชิตุํ น
สกฺโกมิ, มยา เอตสฺส สาสนํ ปฏิปนฺนสทิเสน ภวิตุํ วฏฺฏตี"ติ. ตโต โส
สาเฐยฺเยน โกหญฺเญน เอวมาห. เตนสฺส ภควา มมฺมํ ๑- ฆฏฺเฏนฺโต วิย
"ทุกฺกรํ โข เอตํ ภคฺคว ตยา อญฺญทิฏฺฐิเกนา"ติ อาทิมาห. ตํ
โปฏฺฐปาทสุตฺเต วุตฺตตฺถเมว. สาธุกมนุรกฺขาติ สุฏฺฐุ อนุรกฺข.
     อิติ ภควา ปสาทมตฺตานุรกฺขเน ปริพฺพาชกํ นิโยเชสิ. โสปิ เอวํ
มหนฺตํ สุตฺตนฺตํ สุตฺวาปิ นาสกฺขิ กิเลสกฺขยํ กาตุํ. เทสนา ปนสฺส อายตึ
วาสนาย ปจฺจโย อโหสิ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                  อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย
                       ปาฏิกสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                        -----------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๙-๑๖.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=6&A=210&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=210&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=1
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=1
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=1
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=1
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑
http://84000.org/tipitaka/read/?index_11