บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๖

หน้าที่ ๑๖๐.

จมฺปกมาลาทโยติ ^๑- ทสฺเสติ. นานาทิชคณา ยุตาติ วิวิธปกฺขิสงฺฆสมากุลา. มยูรโกญฺจาภิรุทาติ มยูเรหิ จ โกญฺจสกุเณหิ จ อภิรุตา อุปคีตา. ชีวญฺชีวกสทฺเทตฺถาติ "ชีว ชีวา"ติ ^๒- เอวํ วิรวนฺตานํ ชีวญฺชีวกสกุณานํปิ เอตฺถ สทฺโท อตฺถิ. โอฏฺฐวจิตฺตกาติ "อุฏฺเฐหิ จิตฺต, อุฏฺเฐหิ จิตฺตา"ติ ^๓- เอวํ วสฺสมานา อุฏฺฐวจิตฺตกสกุณาปิ ตตฺถ วิจรนฺติ. กุกฺกุฏกาติ วนกุกฺกุฏกา. กุฬีรกาติ สุวณฺณกกฺกฏกา. วเนติ ปทุมวเน. โปกฺขรสาตกาติ โปกฺขรสาตกา นาม สกุณา. สุกสาลิกสทฺเทตฺถาติ สุกานญฺจ สาลิกานญฺจ สทฺโท เอตฺถ. ทณฺฑมาณวกานิ จาติ มนุสฺสมุขสกุณา. เต กิร ทฺวีหิ หตฺเถหิ สุวณฺณทณฺฑํ คเหตฺวา เอกํ โปกฺขรปตฺตํ อกฺกมิตฺวา อนนฺตเร โปกฺขรปตฺเต สุวณฺณทณฺฑํ นิกฺขิปนฺตา วิจรนฺติ. โสภติ สพฺพกาลํ สาติ สา โปกฺขรณี สพฺพกาลํ โสภติ. กุเวรนฬินีติ กุเวรสฺส นฬินี ปทุมสรภูตา, สา ธรณี นาม โปกฺขรณี สทา นิรนฺตรํ โสภติ. [๒๘๒] ยสฺส กสฺสจีติ อิทํ เวสฺสวโณ อาฏานาฏิยํ รกฺขํ นิฏฺฐเปตฺวา ตสฺสา ปริกมฺมํ ทสฺเสนฺโต อาห. ตตฺถ สุคฺคหิตาติ อตฺถญฺจ พฺยญฺชนญฺจ ปริโสเธตฺวา สุฏฺฐุ อุคฺคหิตา. สมตฺตา ปริยาปุตาติ ปทพฺยญฺชนานิ อหาเปตฺวา ปริปุณฺณา ^๔- อุคฺคหิตา. อตฺถมฺปิ ปาลิมฺปิ วิสํวาเทตฺวา สพฺพโส วา ปน อปคุณํ กตฺวา ภณนฺตสฺส หิ ปริตฺตํ เตชวนฺตํ น โหติ, สพฺพโส ปคุณํ กตฺวา ภณนฺตสฺเสว เตชวนฺตํ โหติ. ลาภเหตุ อุคฺคเหตฺวา ภณนฺตสฺสาปิ อตฺถํ น สาเธติ, นิสฺสรณปกฺเข ฐตฺวา เมตฺตํ ปุเรจาริกํ กตฺวา ภณนฺตสฺเสว อตฺถาย โหตีติ ทสฺเสติ. ยกฺขปจาโรติ ยกฺขปริจารโก. วตฺถุํ วาติ ฆรวตฺถุํ วา. วาสํ วาติ ตตฺถ นิพทฺธวาสํ วา. สมิตินฺติ สมาคมํ. อนาวยฺหนฺติ น อาวาหยุตฺตํ. อวิวยฺหนฺติ น วิวาหยุตฺตํ. เตน ^๕- สห อาวาหวิวาหํ น กเรยฺยุนฺติ อตฺโถ. อตฺตาหิปิ ปริปุณฺณาหีติ "กฬารกฺขิ @เชิงอรรถ: ^๑ สี. จมฺปกสาลาทโยติ ^๒ สี. ชีวํ ชีวาติ @^๓ สี. อุฏฺเฐหิ จิตฺเต, อุฏฺเฐหิ จิตฺเตติ ^๔ ฉ.ม. ปริปุณฺณํ ^๕ ก. เตนสฺส

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๑.

กฬารทนฺตา"ติ เอวํ เอเตสํ อตฺตภาวํ อุปเนตฺวา วุตฺตาหิ ปริปุณฺณ พฺยญฺชนาหิ ปริภาสาหิ ปริภาเสยฺยุํ, ยกฺขอกฺโกเสหิ นาม อกฺโกเสยฺยุนฺติ อตฺโถ. ริตฺตมฺปิสฺส ปตฺตนฺติ ภิกฺขูนํ ปตฺตสทิสเมว โลหปตฺตํ โหติ. ตํ สีเส นิกฺกุชฺชิตํ ยาว คลวาฏกา ภวิสฺสติ. ^๑- อถ นํ มชฺเฌ อโยขีเลน อาโกฏฺเฏนฺติ. จณฺฑาติ โกธนา. รุทฺธาติ วิรุทฺธา. รภสาติ กรณุตฺตริยา. เนว มหาราชานํ อาทิยนฺตีติ วจนํ น คณฺหนฺติ, อาณํ น กโรนฺติ. มหาราชานํ ปุริสกานนฺติ อฏฺฐวีสติยกฺขเสนาปตีนํ. ปุริสกานํ ปุริสกานนฺติ ยกฺขเสนาปตีนํเยวานุสาสกานํ. ^๒- อวรุทฺธา นามาติ ปจฺจามิตฺตา เวริโน. อุชฺฌาเปตพฺพนฺติ ปริตฺตํ วตฺวา อมนุสฺเส ปฏิกฺกมาเปตุํ อสกฺโกนฺเตน เอเตสํ ยกฺขานํ อุชฺฌาเปตพฺพํ, เอเต ชานาเปตพฺพาติ อตฺโถ. อิธ ปน ฐตฺวา ปริตฺตสฺส ปริกมฺมํ กเถตพฺพํ. ปฐมเมว หิ อาฏานาฏิยสุตฺตํ น ภณิตพฺพํ, เมตฺตสุตฺตํ ธชคฺคสุตฺตํ รตนสุตฺตนฺติ อิมานิ สตฺตาหํ ภณิตพฺพานิ. สเจ มุญฺจติ, สุนฺทรํ. โน เจ มุญฺจติ, อาฏานาฏิยสุตฺตํ ตํ ภณนฺเตน ภิกฺขุนา ปิฏฺฐํ วา มํสํ วา น ขาทิตพฺพํ, สุสาเน น วสิตพฺพํ. กสฺมา? อมนุสฺสา โอตารํ ^๓- ลภนฺติ. ปริตฺตกรณฏฺฐานํ หริตูปลิตฺตํ กาเรตฺวา ตตฺถ ปริสุทฺธํ อาสนํ ปญฺญเปตฺวา นิสีทิตพฺพํ. ปริตฺตการโก ภิกฺขุ วิหารโต ฆรํ เนนฺเตหิ ผลกาวุเธหิ ปริวาเรตฺวา เนตพฺโพ. อพฺโภกาเส นิสีทิตฺวา น วตฺตพฺพํ, ทฺวารวาตปานานิ ปิทหิตฺวา นิสินฺเนน อาวุธหตฺเถหิ สมฺปริวาริเตน เมตฺตจิตฺตํ ปุเรจาริกํ กตฺวา วตฺตพฺพํ. ปฐมํ สิกฺขาปทานิ คาหาเปตฺวา สีเล ปติฏฺฐิตสฺส ปริตฺตํ กาตพฺพํ. เอวํปิ โมเจตุํ อสกฺโกนฺเตน วิหารํ เนตฺวา เจติยงฺคเณ นิปชฺชาเปตฺวา อาสนปูชํ กาเรตฺวา ทีเป ชาลาเปตฺวา เจติยงฺคณํ สมฺมชฺชิตฺวา มงฺคลกถา ^๔- วตฺตพฺพา. สพฺพสนฺนิปาโต โฆเสตพฺโพ. วิหารสฺส อุปวเน เชฏฺฐกรุกฺโข นาม โหติ, ตตฺถ ภิกฺขุสํโฆ ตุมฺหากํ อาคมนํ ปฏิมาเนตีติ ปหิณิตพฺพํ. สพฺพสนฺนิปาตฏฺฐาเน @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. ภสฺสติ ^๒ ฉ.ม., อิ. เย มนุสฺสา เตสํ @^๓ ฉ.ม. โอกาสํ ^๔ สี. มงฺคลคาถา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๒.

อนาคนฺตุํ นาม น ลพฺภติ. ตโต อมนุสฺสคหิโต "ตฺวํ โก นามา"ติ ปุจฺฉิตพฺโพ. นาเม กถิเต นาเมเนว อาลปิตพฺโพ. อิตฺถนฺนาม ตุยฺหํ มาลาคนฺธาทีสุ ^๑- ปตฺติ, อาสนปูชาย ปตฺติ, ปิณฺฑปาเต ปตฺติ, ภิกฺขุสํเฆน ตุยฺหํ ปณฺณาการตฺถาย มหามงฺคลกถา วุตฺตา, ภิกฺขุสํเฆ คารเวน เอตํ มุญฺจาหีติ โมเจตพฺโพ. สเจ น มุญฺจติ, เทวตานํ อาโรเจตพฺพํ "ตุเมฺห ชานาถ, อยํ อมนุสฺโส อมฺหากํ วจนํ น กโรติ, มยํ พุทฺธอาณํ กริสฺสามา"ติ ปริตฺตํ กาตพฺพํ. เอตํ ตาว คิหีนํ ปริกมฺมํ. สเจ ปน ภิกฺขุ อมนุสฺเสน คหิโต โหติ, อาสนานิ โธวิตฺวา สพฺพสนฺนิปาตํ โฆสาเปตฺวา คนฺธมาลาทีสุ ปตฺตึ ทตฺวา ปริตฺตํ ภณิตพฺพํ. อิทํ ภิกฺขูนํ ปริกมฺมํ. วิกฺกนฺทิตพฺพนฺติ สพฺพสนนิปาตํ โฆสาเปตฺวา อฏฺฐวีสติยกฺขเสนาปตโย กนฺทิตพฺพา. วิรวิตพฺพนฺติ "อยํ ยกฺโข คณฺหาตี"ติ อาทีนิ ภเณนฺเตน เตหิ สทฺธึ กเถตพฺพํ. ตตฺถ คณฺหาตีติ สรีเร อธิมุจฺจติ. อาวิสตีติ ตสฺเสว เววจนํ. อถวา ลคฺคติ น อเปตีติ วุตฺตํ โหติ. เหเฐตีติ อุปฺปนฺนํ โรคํ วฑฺเฒนฺโต พาธติ. วิเหเฐตีติ ตสฺเสว เววจนํ. หึสตีติ อปฺปมํสโลหิตํ กโรนฺโต ทุกฺขาเปติ. วิหึสตีติ ตสฺเสว เววจนํ. น มุญฺจตีติ สุํสุมารคฺคาโห ^๒- หุตฺวา มุญฺจิตุํ น อิจฺฉติ, เอวํ เอเตสํ วิรวิตพฺพํ. [๒๘๓] อิทานิ เยสํ เอวํ วิรวิตพฺพํ, เต ทสฺเสตุํ กตเมสํ ยกฺขานนฺติ อาทิมาห. ตตฺถ อินฺโท โสโมติ อาทีนิ เตสํ นามานิ. เตสุ เวสฺสามิตฺโตติ เวสฺสามิตฺตปพฺพตวาสี เอโก ยกฺโข. ยุคนฺธโรติ ยุคนฺธรปพฺพตวาสีเยว. หิริ เนตฺติ จ มนฺทิโยติ หิริ จ เนตฺติ จ มนฺทิโย จ. มณิ มาณิวโร ทีโฆติ มณิ จ มาณิจโร ^๓- จ ทีโฆ จ. อโถ เสรีสโก สหาติ เตหิ สห อญฺโญ เสรีสโก นาม. "อิเมสํ ยกฺขานํ ฯเปฯ อุชฺฌาเปตพฺพนฺ"ติ อยํ ยกฺโข อิมํ เหเฐติ วิเหเฐติ น มุญฺจตีติ เอวํ เอเตสํ ยกฺขเสนาปตีนํ อาโรเจตพฺพํ. ตโต เต ภิกฺขุสํโฆ อตฺตโน ธมฺมอาณํ กโรติ, มยํปิ อมฺหากํ @เชิงอรรถ: ^๑ อิ. คนฺธมาลาทีสุ ^๒ ฉ.ม. อปฺปมาทคาโห. สี., อิ. อปมารคาโห @^๓ ฉ.ม. มณิ จ มาณิ จ วโร จ ทีโฆ จ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๓.

ยกฺขราชอาณํ กโรมาติ อุสฺสุกฺกํ กริสฺสนฺติ. เอวํ อมนุสฺสานํ โอกาโส น ภวิสฺสติ, พุทธสาวกานํ ผาสุวิหาโร จ ภวิสฺสตีติ ทสฺเสนฺโต "อยํ โข สา มาริส อาฏานาฏิยา รกฺขา"ติ อาทิมาห. ตํ สพฺพํ, ตโต ปรญฺจ อุตฺตานตฺถเมวาติ. อาฏานาฏิยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. --------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๑๖๐-๑๖๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=6&A=4012&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=4012&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=207 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=4207 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=4443 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=4443 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11