บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๖

หน้าที่ ๒๖๕.

นวธมฺมวณฺณนา [๓๕๙] (ข) สีลวิสุทฺธีติ วิสุทฺธึ ปาเปตุํ สมตฺถํ จตุปาริสุทฺธิสีลํ. ปาริสุทฺธิปธานิยงฺคนฺติ ปริสุทฺธภาวสฺส ปธานงฺคํ. จิตฺตวิสุทฺธีติ วิปสฺสนาย ปทฏฺฐานภูตา อฏฺฐ ปคุณสมาปตฺติโย. ทิฏฺฐิวิสุทฺธีติ สปจฺจยนามรูปทสฺสนํ. กงฺขาวิตรณวิสุทฺธีติ ปจฺจยาการญาณํ. อทฺธตฺตเยปิ หิ ปจฺจยวเสเนว ธมฺมา ปวตฺตนฺตีติ ปสฺสนฺโต กงฺขํ วิตรติ. มคฺคามคฺคญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ โอภาสาทโย น มคฺโค, วีถิปฏิปนฺนํ อุทยพฺพยญาณํ มคฺโคติ เอวํ มคฺคามคฺคญาณํ. ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ รถวินีเต วุฏฺฐานคามินี วิปสฺสนา กถิตา, อิธ ตรุณวิปสฺสนา. ญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ รถวินีเต ^๑- มคฺโค กถิโต, อิธ วุฏฺฐานคามินี วิปสฺสนา. เอตา ปน สตฺตปิ วิสุทฺธิโย วิตฺถาเรน วิสุทฺธิมคฺเค กถิตา. ปญฺญาติ อรหตฺตผลปญฺญา. วิมุตฺตีติ อรหตฺตผลวิมุตฺติเยว. (ฉ) ธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ผสฺสนานตฺตนฺติ จกฺขฺวาทิธาตุนานตฺตํ ปฏิจฺจ จกฺขุสมฺผสฺสาทินานตฺตํ อุปฺปชฺชตีติ อตฺโถ. ผสฺสนานตฺตํ ปฏิจฺจาติ จกฺขุสมฺผสฺสาทินานตฺตํ ปฏิจฺจ. เวทนานานตฺตนฺติ จกฺขุสมฺผสฺสชาทิเวทนานานตฺตํ. สญฺญานานตฺตํ ปฏิจฺจาติ กามสญฺญาทินานตฺตํ ปฏิจฺจ. สงฺกปฺปนานตฺตนฺติ กามสงฺกปฺปาทินานตฺตํ. สงฺกปฺปนานตฺตํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทนานตฺตนฺติ สงฺกปฺปนานตฺตตาย รูเป ฉนฺโท สทฺเท ฉนฺโทติ เอวํ ฉนฺทนานตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ปริฬาหนานตฺตนฺติ ฉนฺทนานตฺตตาย รูปปริฬาโห สทฺทปริฬาโหติ เอวํ ปริฬาหนานตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ปริเยสนานานตฺตนฺติ ปริฬาหนานตฺตตาย รูปปริเยสนาทินานตฺตํ อุปฺปชฺชติ. ลาภนานตฺตนฺติ ปริเยสนานานตฺตตาย รูปปฏิลาภาทินานตฺตํ อุปฺปชฺชติ. (ช) สญฺญาสุ มรณสญฺญาติ มรณานุปสฺสนาญาเณน สญฺญา. อาหาเร ปฏิกูลสญฺญาติ อาหารํ ปริคฺคณฺหนฺตสฺส อุปฺปนฺนสญฺญา. สพฺพโลเก @เชิงอรรถ: ^๑ ม.มู. ๑๒/๒๕๒/๒๑๕ รถวินีตสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๖.

อนภิรติสญฺญาติ สพฺพสฺมึ วฏฺเฏ อุกฺกณฺฐนฺตสฺส อุปฺปนฺนสญฺญา. เสสา เหฏฺฐา วิปสฺสนาย ^๑- กถิตาเอว. อิธ พหูการปเท มคฺโค กถิโต. เสสํ ปุริมสทิสเมว. นวธมฺมา นิฏฺฐิตา. ------------- ทสธมฺมวณฺณนา [๓๖๐] (ฌ) นิชฺชรวตฺถูนีติ นิชฺชรการณานิ. มิจฺฉาทิฏฺฐิ นิชฺชิณฺณา โหตีติ อยํ เหฏฺฐา วิปสฺสนายปิ นิชฺชิณฺณาเอว ปหีนา, กสฺมา ปุน คหิตาติ. อสมุจฺฉินฺนตฺตา. วิปสฺสนาย หิ กิญฺจาปิ นิชฺชิณฺณา, ^๒- น ปน สมุจฺฉินฺนา, มคฺโค ปน อุปฺปชฺชิตฺวา ตํ สมุจฺฉินฺทติ, น ปุน วุฏฺฐาตุํ เทติ. ตสฺมา ปุน คหิตา. เอวํ สพฺพปเทสุ นโย เนตพฺโพ. เอตฺถ จ สมฺมาวิมุตฺติปจฺจยา ^๓- จตุสฏฺฐิ ธมฺมา ภาวนาปาริปูรึ คจฺฉนฺติ. กตเม จตุสฏฺฐิ? โสตาปตฺติมคฺคกฺขเณ อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, ปคฺคหฏฺเฐน วิริยินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, อนุสฺสรณฏฺเฐน สตินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, อวิกฺเขปฏฺเฐน สมาธินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, ทสฺสนฏฺเฐน ปญฺญินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, วิชานนฏฺเฐน มนินฺทฺริยํ ปริปูเรติ, ^๔- อภินนฺทนฏฺเฐน โสมนสฺสินฺทฺริยํ ปริปูเรติ. ปวตฺตสนฺตติอธิปเตยฺยฏฺเฐน ชีวิตินฺทฺริยํ ปริปูเรติ ฯเปฯ อรหตฺตผลกฺขเณ อธิโมกฺขฏฺเฐน สทฺธินฺทฺริยํ ปวตฺตสนฺตติอธิปเตยฺยฏฺเฐน ชีวิตินฺทฺริยํ ปริปูเรตีติ เอวํ จตูสุ มคฺเคสุ จตูสุ ผเลสุ อฏฺฐฏฺฐ หุตฺวา จตุสฏฺฐิ ธมฺมา ปาริปูรึ คจฺฉนฺติ. อิธ อภิญฺเญยฺยปเท มคฺโค กถิโต. เสสํ ปุริมสทิสเมว. อิธ ฐตฺวา ปญฺหา สโมธาเนตพฺพา. ทสเก สตปญฺหา กถิตา. เอกเก จ นวเก จ สตํ, ทุกฺเก จ อฏฺฐเก จ สตํ, ติเก จ สตฺตเก จ สตํ, จตุกฺเก จ ฉกฺเก จ สตํ, ปญฺจเก ปญฺญาสาติ อฑฺฒฉฏฺฐานิ ปญฺหสตานิ กถิตานิ โหนฺติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. วิปสฺสนาย น ทิสฺสติ ^๒ ฉ.ม., อิ. ชิณฺณา @^๓ ฉ.ม. สมฺมาทิฏฺธิปจฺจยา ^๔ ฉ.ม., อิ. ปริปูเรติ น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๗.

"อิทมโวจ อายสฺมา สาริปุตฺโต, อตฺตมนา เต ภิกฺขู อายสฺมโต สาริปุตฺตสฺส ภาสิตํ อภินนฺทุนฺ"ติ สาธุ สาธูติ อภินนฺทนฺตา สิรสา สมฺปฏิจฺฉึสุ. ตาย จ ปน อตฺตมนตาย อิมเมว สุตฺตํ อาวชฺชมานา ปญฺจสตาปิ เต ภิกฺขู สห ปฏิสมฺภิทาหิ อคฺคผเล อรหตฺเต ปติฏฺฐหึสูติ. อิติ สุมงฺคลวิลาสินิยา ทีฆนิกายฏฺฐกถาย ทสุตฺตรสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. นิฏฺฐิตา จ ปาฏิกวคฺคสฺส วณฺณนาติ. ปาฏิกวคฺคฏฺฐกถา นิฏฺฐิตา. ------------ นิคมนกถา เอตฺตาวตา จ:- อายาจิโต สุมงฺคลปริเวณนิวาสินา ถิรคุเณน. ทาฐานาคสํฆตฺเถเรน, เถรวํสนฺวเยนาหํ. ^๑- ทีฆาคมวรสฺส ทสพลคุณคณปริทีปนสฺส อฏฺฐกถํ. ยํ อารภึ สุมงฺคลวิลาสินึ นาม นาเมน. สา หิ มหาอฏฺฐกถาย, สารมาทาย นิฏฺฐิตา. เอสา เอกาสีติปฺปมาณาย, ปาลิยา ภาณวาเรหิ. เอกูนสฏฺฐิมตฺโต, วิสุทฺธิมคฺโคปิ ภาณวาเรหิ. อตฺถปฺปกาสนตฺถาย, อาคมานํ กโต ยสฺมา. ตสฺมา เตน สหา'ยํ, ^๒- อฏฺฐกถา ภาณวารคณนาย. สุปริมิตปริจฺฉินฺนํ, จตฺตาลีสสตํ โหติ. สพฺพํ จตฺตาลีสาธิกสตปฺปริมาณํ ภาณวารโต เอวํ. สมยํ ปกาสยนฺตึ, ^๓- มหาวิหาเร นิวาสินํ. ^๔- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. เถรวํสนฺวเยน ^๒ ก. สหายํ ^๓ สี. ปกาสยนฺติ ^๔ ก. มหาวิหารวาสีนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖๘.

มูลกฏฺฐกถาสารมาทาย จ ^๑- มยา อิมํ กโรนฺเตน. ยํ ปุญฺญมุปจิตํ เตน, โหตุ สพฺโพ สุขี โลโกติ. ปรมวิสุทฺธสทฺธาพุทฺธิวิริยปฏิมณฺฑิเตน สีลาจารชฺชวมทฺทวาทิคุณสมุทยสมุทิเตน สกสมยสมยนฺตรคหณชฺโฌคาหณสมตฺเถน ปญฺญาเวยฺยตฺติยสมนฺนาคเตน ติปิฏกปริยตฺติปฺปเภเท สาฏฺฐกเถ สตฺถุ สาสเน อปฺปฏิหตญาณปฺปภาเวน มหาเวยฺยากรเณน กรณสมฺปตฺติชนิตสุขวินิคฺคตมธุโรทารวจนลาวณฺณยุตฺเตน ยุตฺตมุตฺตวาทินา วาทิวเรน มหากวินา ปภินฺนปฏิสมฺภิทาปริวาเร ฉฬภิญฺญาทิปฺปเภทคุณปฏิมณฺฑิเต อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม สุปติฏฺฐิตพุทฺธีนํ เถรวํสปฺปทีปานํ เถรานํ มหาวิหารวาสีนํ วํสาลงฺการภูเตน วิปุลวิสุทฺธพุทฺธินา พุทฺธโฆโสติ ครูหิ คหิตนามเธยฺเยน เถเรน กตา อยํ สุมงฺคลวิลาสินี นาม ทีฆนิกายฏฺฐกถา:- ตาว ติฏฺฐตุ โลกสฺมึ โลกนิตฺถรเณสินํ ทสฺเสนฺตี กุลปุตฺตานํ นยํ ทิฏฺฐิวิสุทฺธิยา. ยาว พุทฺโธติ นามมฺปิ สุทฺธจิตฺตสฺส ตาทิโน โลกมฺหิ โลกเชฏฺฐสฺส ปวตฺตติ มเหสิโนติ. สุมงฺคลวิลาสีนี นาม ทีฆนิกายฏฺฐกถา ปาฏิกวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. ---------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๖ หน้า ๒๖๕-๒๖๘. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=6&A=6707&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=6&A=6707&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=364 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=11&A=7016 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=11&A=6159 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=11&A=6159 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ http://84000.org/tipitaka/read/?index_11