บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๗

หน้าที่ ๑๖๓.

อเนกสูปํ, นานปฺปการมํสาทิพฺยญฺชเนหิ อเนกพฺยญฺชนนฺติ วุตฺตํ โหติ. เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. อุปมาสํสนฺทเน จ สาลิวรภตฺตรจนํ วิย อิจฺฉาวจรปฺปหานํ, อปรกํสปาติยา ปฏิกุชฺชนํ วิย อปฺปิจฺฉตาสมุฏฺฐาเนหิ คามนฺตวิหาราทีหิ อิจฺฉาวจรปฺปหาน- ปฏิจฺฉาทนํ, กํสปาตึ วิวริตฺวา สาลิวรภตฺตทสฺสเนน ชนสฺส มนาปตา วิย คามนฺตวิหาราทีนิ อนาทิยิตฺวา อิจฺฉาวจรปฺปหานทสฺสเนน สพฺรหฺมจารีนํ สกฺการกรณาทีนิ ^๑- เวทิตพฺพานิ. ^๑- [๖๓] อุปมา มํ อาวุโส สาริปุตฺต ปฏิภาตีติ มยฺหํ อาวุโส สาริปุตฺต อุปมา อุปฏฺฐาติ, เอกํ อุปมํ วตฺตุกาโม อหนฺติ อธิปฺปาโย. ปฏิภาตุ ตนฺติ ตุยฺหํ ปฏิภาตุ อุปฏฺฐาตุ, วท ตฺวนฺติ อธิปฺปาโย. เอกมิทาหนฺติ เอตฺถ อิทาติ นิปาตมตฺตํ, เอกสฺมึ สมเย อหนฺติ วุตฺตํ โหติ, ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนํ. ราชคเห วิหรามิ คิริพฺพเชติ ราชคหนฺติ ตสฺส นครสฺส นามํ, สมนฺตโต ปน คิริปริกฺเขเปน วโช วิย สณฺฐิตตฺตา คิริพฺพชนฺติ วุจฺจติ. ตสฺมึ นคเร วิหรามิ, ตนฺนิสฺสาย วิหรามีติ วุตฺตํ โหติ. อถ ขฺวาหนฺติ อถ โข อหํ. เอตฺถ จ อถาติ อญฺญาธิการวจนารมฺเภ นิปาโต. โขติ ปทปูรณมตฺเต. ปุพฺพณฺหสมยนฺติ ทิวสสฺส ปุพฺพภาคสมยํ, ปุพฺพณฺหสมเยติ อตฺโถ, ปุพฺพณฺเห วา สมยํ ปุพฺพณฺหสมยํ, ปุพฺพณฺเห เอกํ ขณนฺติ วุตฺตํ โหติ. เอวํ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํ ลพฺภติ. นิวาเสตฺวาติ ปริทหิตฺวา, วิหารนิวาสนปริวตฺตนวเสเนว ตํ เวทิตพฺพํ. คามปฺปเวสนตฺถาย วา สณฺฐเปตฺวา นิวาสนวเสเนว, น หิ โส ตโต ปุพฺเพ อนิวตฺโถ อโหสิ. ปตฺตจีวรมาทายาติ ปตฺตํ หตฺเถหิ จีวรํ กาเยน อาทิยิตฺวา. ปิณฺฑายาติ ปิณฺฑปาตตฺถาย. สมีตีติ ตสฺส นามํ. ยานการปุตฺโตติ รถการปุตฺโต. ปณฺฑุปุตฺโตติ ปณฺฑุสฺส ปุตฺโต. อาชีวโกติ นคฺคสมณโก. ปุราณยานการปุตฺโตติ โปราณยานการกุลสฺส ปุตฺโต. ปจฺจุปฏฺฐิโตติ อุปคนฺตฺวา ฐิโต. วงฺกํ นาม เอกโต กุฏิลํ. ชิมฺหํ สปฺปคตมคฺคสทิสํ. โทสนฺติ เผคฺคุวิสมคณฺฐิกาทึ. ยถา ยถาติ กาลตฺเถ @เชิงอรรถ: ^๑-๑ ฉ.ม. สกฺการกรณาทิตา เวทิตพฺพา

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๔.

นิปาโต, ยทา ยทา ยสฺมึ ยสฺมึ กาเลติ วุตฺตํ โหติ. ตถา ตถาติ อยํปิ กาลตฺโถเยว, ตสฺมึ ตสฺมึ กาเลติ วุตฺตํ โหติ. โส อตฺตโน สุตฺตานุโลเมน จินฺเตติ, อิตโร เตน จินฺติตกฺขเณ จินฺติตฏฺฐานเมว คจฺฉติ. อตฺตมโนติ สกมโน ตุฏฐมโน ปีติโสมนสฺเสหิ คหิตมโน. อตฺตมนวาจํ นิจฺฉาเรสีติ อตฺตมนตาย วาจํ อตฺตมนภาวสฺส วา ยุตฺตวาจํ นิจฺฉาเรสิ อุทีรยิ, ปพฺยาหรีติ วุตฺตํ โหติ. หทยา หทยํ มญฺเญ อญฺญายาติ จิตฺเตน จิตฺตํ ชานิตฺวา วิย. อสฺสทฺธาติ พุทฺธธมฺมสํเฆสุ สทฺธาวิรหิตา, ชีวิกตฺถาติ อิณภยาทิปีฬิตา พหิ ชีวิตุํ อสกฺโกนฺตา อิธ ชีวิกตฺถิกา หุตฺวา. น สทฺธาติ น สทฺธาย. สฐา มายาวิโนติ มายาสาเฐยฺเยหิ ยุตฺตา. เกฏุภิโนติ ^๑- สิกฺขิตเกราฏิกา, นิปฺผนฺนถามคตสาเฐยฺยาติ วุตฺตํ โหติ. สาเฐยฺยญฺหิ อภูตคุณทสฺสนโต อภูตภณฺฑคุณทสฺสนสมํ ^๒- กตฺวา "เกราฏิยนฺ"ติ วุจฺจติ. อุนฺนฬาติ อุคฺคตนฬา, อุฏฺฐิตตุจฺฉมานาติ วุตฺตํ โหติ. จปลาติ ปตฺตจีวรมณฺฑนาทินา จาปเลฺยน ยุตฺตา. มุขราติ มุขขรา, ขรวจนาติ วุตฺตํ โหติ. วิกิณฺณวาจาติ อสญฺญตวจนา, ทิวสํปิ นิรตฺถกวจนปฺปลาปิโน. อินฺทฺริเยสุ อคุตฺตทฺวาราติ ฉสุ อินฺทฺริเยสุ อสํวุตกมฺมทฺวารา. โภชเน อมตฺตญฺญุโนติ โภชเน ยาปนมตฺตา ^๓- ชานิตพฺพา ^๓- ปริเยสนปฏิคฺคหณปริโภเคสุ ยุตฺตตา, ตสฺสา อนชานกา. ชาคริยํ อนนุยุตฺตาติ ชาคเร อยุตฺตา. สามญฺเญ อนเปกฺขวนฺโตติ สมณธมฺเม นิรเปกฺขา, ธมฺมานุธมฺมปฏิปตฺติรหิตาติ อตฺโถ. สิกฺขาย น ติพฺพคารวาติ สิกฺขาปเทสุ พหุลคารวา น โหนฺติ, อาปตฺติวีติกฺกมนพหุลา. ^๔- พาหุลฺลิกาติอาทิ ธมฺมทายาเท วุตฺตํ. กุสีตาติอาทิ ภยเภรเว. ธมฺมปริยาเยนาติ ธมฺมเทสนาย. สทฺธา อคารสฺมาติ ปกติยาปิ สทฺธาย, ปพฺพชิตาปิ สทฺธา อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิตา. ปิวนฺติ มญฺเญ ฆสนฺติ มญฺเญติ ปิวนฺติ วิย คิลนฺติ ^๕- วิย. อตฺตมนวาจํ นิจฺฉาเรนฺตา วจสา ปิวนฺติ วิย, อพฺภนุโมทนฺตา มนสา ฆสนฺติ วิย. สาธุ วตาติ สุนฺทรํ วต. สพฺรหฺมจารีติ รสฺสํปิ วฏฺฏติ ทีฆํปิ. รสฺเส สติ สาริปุตฺตสฺส อุปริ โหติ, ทีเฆ สติ สพฺรหฺมจารีนํ. ยทา สาริปุตฺตสฺส @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. เกตพิโนติ ^๒ อิ....ทสฺสนสมํปิ ^๓-๓ ฉ.ม. ยา มตฺตา ชานิตพฺพา @^๔ ฉ.ม....วีติกฺกมพหุลา วา. ^๕ ฉ.ม. ฆสนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๕.

อุปริ โหติ, ตทา สพฺรหฺมจารี สาริปุตฺโต อเมฺห อกุสลา วุฏฺฐาเปตฺวาติ อตฺโถ. ยทา สพฺรหฺมจารีนํ, ตทา สพฺรหฺมจาริโน อกุสลา วุฏฺฐาเปตฺวาติ อตฺโถ. ทหโรติ ตรุโณ. ยุวาติ โยพฺพนภาเว ฐิโต. มณฺฑนกชาติโกติ อลงฺการกสภาโว, ตตฺถ โกจิ ตรุโณปิ ยุวา น โหติ ยถา อติตรุโณ, โกจิ ยุวาปิ มณฺฑนกชาติโก น โหติ ยถา อุปสนฺตสภาโว, อาลสิยพฺยสนาทีหิ วา อภิภูโต, อิธ ปน ทหโร เจว ยุวา จ มณฺฑนกชาติโก จ อธิปฺเปโต, ตสฺมา เอวมาห. อุนฺนฬาทีนิ ^๑- โลกสมฺมตตฺตา วุตฺตานิ. อิติห เตติ เอวํ เต. อุโภ มหานาคาติ เทฺวปิ มหานาคา, เทฺวปิ หิ เอเต อคฺคสาวกา "มหานาคา"ติ วุจฺจนฺติ. ตตฺรายํ วจนตฺโถ, ฉนฺทาทีหิ น คจฺฉนฺตีติ นาคา, เตน เตน มคฺเคน ปหีนกิเลเส น อาคจฺฉนฺตีติ นาคา, นานปฺปการกํ อาคุํ น กโรนฺตีติ นาคา, อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน มหานิทฺเทเส ^๒- วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ. อปิจ:- "อาคุํ น กโรติ กิญฺจิปิ โลเก สพฺพสํโยเค วิสชฺช พนฺธนานิ สพฺพตฺถ น สชฺชติ วิปฺปมุตฺโต ^๓- นาโค ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตา"ติ. ^๔- เอวเมตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. มหนฺตา นาคา มหานาคา, อญฺเญหิ ขีณาสวนาเคหิ ปุชฺชตรา จ ปาสํสตรา จาติ อตฺโถ. อญฺญมญฺญสฺสาติ อญฺโญ อญฺญสฺส. สมนุโมทึสูติ สมํ อนุโมทึสุ. ตตฺถ อิมาย อุปมาย มหาโมคฺคลฺลาโน อนุโมทิ, ปฏิภาตุ ตํ อาวุโสติ ธมฺมเสนาปติ. เตน วุตฺตํ "อญฺญมญฺญสฺส สุภาสิตํ สมนุโมทึสู"ติ. ปปญฺจสูทนียา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย อนงฺคณสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม., อิ. อุปฺปลาทีนิ ^๒ ขุ. มหา. ๒๙/๓๖๓/๒๔๒ มาคนฺทิยสุตฺตนิทฺเทส (สฺยา) @^๓ ฉ.ม., อิ. วิมุตฺโต ^๔ ขุ.สุ. ๒๕/๕๒๘/๔๓๗, ขุ. มหา. ๒๙/๓๖๓/๒๔๒

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๑๖๓-๑๖๕. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=4158&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=4158&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=53 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=752 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=837 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=837 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12