ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๑)

หน้าที่ ๓๒๓.

เต เอวํ นิปฺปภา หุตฺวา กจฺฉุปิฬกาทิปริกิณฺณสรีรา ปรมปาริชุญฺญปฺปตฺตา เยน พุทฺโธ เยน ธมฺโม เยน สํโฆ เยน จ มหาชนสฺส สนฺนิปาโต, เตน เตน คนฺตฺวา อนฺตรวีถิยมฺปิ สิงฺฆาฏเกปิ จตุกฺเกปิ สภายํปิ ฐตฺวา ปริเทวนฺติ:- "กึ โภ สมโณเยว โคตโม สมโณ, มยํ อสฺสมณา. สมณสฺเสว โคตมสฺส สาวกา สมณา, อมฺหากํปิ สาวกา อสฺสมณา. สมณสฺส จ โคตมสฺส, สาวกานญฺจสฺส ทินฺนํ มหปฺผลํ, ๑- อมฺหากํ ทินฺนํ น มหปฺผลํ. ๑- นนุ สมโณปิ โคตโม สมโณ, มยํปิ สมณา. สมณสฺสปิ โคตมสฺส สาวกา สมณา, อมฺหากํปิ สาวกา สมณา. สมณสฺสปิ โคตมสฺส สาวกานญฺจสฺส ทินฺนํ มหปฺผลํ, อมฺหากํปิ สาวกานญฺจ โน ทินฺนํ มหปฺผลํ. ๒- สมณสฺสปิ โคตมสฺส สาวกานญฺจสฺส เทถ กโรถ, อมฺหากํปิ สาวกานญฺจ โน เทถ กโรถ. ๓- นนุ สมโณ โคตโม ปุริมานิ ทิวสานิ อุปฺปนฺโน, มยํ ปน โลเก อุปฺปชฺชมานาเยว ๔- อุปฺปนฺนา"ติ. เอวํ นานปฺปการํ วิรวนฺติ. อถ ภิกฺขู ภิกฺขุนิโย อุปาสกา อุปาสิกาโยติ จตสฺโส ปริสา เตสํ สทฺทํ สุตฺวา ภควโต อาโรเจสุํ "ติตฺถิยา ภนฺเต อิทญฺจิทญฺจ กเถนฺตี"ติ. ตํ สุตฺวา ภควา "มา ตุเมฺห ภิกฺขเว ติตฺถิยานํ วจเนน `อญฺญตฺร สมโณ อตฺถี'ติ สญฺญิโน อหุวตฺถา"ติ วตฺวา อญฺญติตฺถิเยสุ สมณภาวํ ปฏิเสเธนฺโต อิเธว จ อนุชานนฺโต อิมิสฺสา อตฺถุปฺปตฺติยา อิเธว ภิกฺขเว สมโณติ อิทํ สุตฺตํ อภาสิ. ตตฺร ๕- อิเธวาติ อิมสฺมึเยว สาสเน. อยํ ปน นิยโม เสสปเทสุปิ เวทิตพฺโพ. ทุติยาทโยปิ หิ สมณา อิเธว, น อญฺญตฺถ. สมโณติ โสตาปนฺโน. เตเนวาห "กตโม จ ภิกฺขเว ปฐโม สมโณ? อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ติณฺณํ @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. น อมฺหากํ, สาวกานญฺจ โน ทินฺนํ มหปฺผลํ. ฉ.ม. มหปฺผลญฺเจว @ ฉ.ม. สกฺกโรถ ฉ.ม. อุปฺปชฺชมาเนเยว ฉ.ม. ตตฺถ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๔.

สํญฺโญชนานํ ปริกฺขยา โสตาปนฺโน โหติ อวินิปาตธมฺโม นิยโต สมฺโพธิปรายโน, อยํ ภิกฺขเว ปฐโม สมโณ"ติ. ๑- ทุติโยติ สกทาคามี. เตเนวาห "กตโม จ ภิกฺขเว ทุติโย สมโณ? อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ติณฺณํ สญฺโญชนานํ ปริกฺขยา ราคโทสโมหานํ ตนุตฺตา สกทาคามี โหติ สกิเทว อิมํ โลกํ อาคนฺตฺวา ทุกฺขสฺสนฺตํ กโรติ, อยํ ภิกฺขเว ทุติโย สมโณ"ติ. ๑- ตติโยติ อนาคามี. เตเนวาห "กตโม ภิกฺขเว ตติโย สมโณ? อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ ปญฺจนฺนํ โอรมฺภาคิยานํ สญฺโญชนานํ ปริกฺขยา โอปปาติโก โหติ ตตฺถ ปรินิพฺพายี อนาวตฺติธมฺโม ตสฺมา โลกา, อยํ ภิกฺขเว ตติโย สมโณ"ติ. ๑- จตุตฺโถติ อรหา. เตเนวาห "กตโม จ ภิกฺขเว จตุตฺโถ สมโณ? อิธ ภิกฺขเว ภิกฺขุ อาสวานํ ขยา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตึ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหรติ, อยํ ภิกฺขเว จตุตฺโถ สมโณ"ติ. ๑- อิติ อิมสฺมึ ฐาเน จตฺตาโร ผลฏฺฐกสมณาว อธิปฺเปตา. สุญฺญาติ ริตฺตา ตุจฺฉา. ปรปฺปวาทาติ จตฺตาโร สสฺสตวาทา, จตฺตาโร เอกจฺจสสฺสติกา, จตฺตาโร อนฺตานนฺติกา, จตฺตาโร อมราวิกฺเขปิกา, เทฺว อธิจฺจสมุปฺปนฺนิกา, โสฬส สญฺญีวาทา, อฏฺฐ อสญฺญีวาทา, อฏฺฐ เนวสญฺญี- นาสญฺญีวาทา, สตฺต อุจฺเฉทวาทา, ปญฺจ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานวาทาติ อิเม สพฺเพปิ พฺรหฺมชาเล อาคตา ทฺวาสฏฺฐี ทิฏฺฐิโย, อิโต พาหิรานํ ปเรสํ วาทา ปรปฺปวาทา นาม, เต สพฺเพปิ อิเมหิ จตูหิ ผลฏฺฐกสมเณหิ สุญฺญา, น หิ เต เอตฺถ สนฺติ. น เกวลญฺจ เอเตเหว สุญฺญา, จตูหิ ปน มคฺคฏฺฐกสมเณหิปิ จตุนฺนํ มคฺคานํ อตฺถาย อารทฺธวิปสฺสเกหิปีติ ทฺวาทสหิปิ สมเณหิ สุญฺญาเอว. อิมเมวตฺถํ สนฺธาย ภควตา มหาปรินิพฺพาเน วุตฺตํ:- @เชิงอรรถ: องฺ. จตุกฺก. ๒๑/๒๔๑/๒๖๖ สมณสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๕.

"เอกูนตึโส วยสา สุภทฺท ยํ ปพฺพชึ กึ กุสลานุเอสี วสฺสานิ ปญฺญาส สมาธิกานิ ยโต อหํ ปพฺพชิโต สุภทฺท ญายสฺส ธมฺมสฺส ปเทสวตฺตี อิโต พหิทฺธา สมโณปิ นตฺถิ. ทุติโยปิ สมโณ นตฺถิ, ตติโยปิ สมโณ นตฺถิ, จตุตฺโถปิ สมโณ นตฺถิ, สุญฺญา ปรปฺปวาทา สมเณภิ อญฺเญหี"ติ. ๑- เอตฺถ หิ ปเทสวตฺตีติ อารทฺธวิปสฺสโก อธิปฺเปโต, ตสฺมา โสตาปตฺติมคฺคสฺส อารทฺธวิปสฺสกํ มคฺคฏฺฐํ ผลฏฺฐนฺติ ตโยปิ เอกโต กตฺวา สมโณปิ นตฺถีติ อาห. สกทาคามิมคฺคสฺส อารทฺธวิปสฺสกํ มคฺคฏฺฐํ ผลฏฺฐนฺติ ตโยปิ เอกโต กตฺวา ทุติโยปิ สมโณ นตฺถีติ อาห. อิตเรสุปิ ทฺวีสุ เอเสว นโย. กสฺมา ปเนเต อญฺญตฺถ นตฺถีติ. อเขตฺตตาย. ยถา หิ น อารคฺเค สาสโป ติฏฺฐติ, น อุทกปิฏฺเฐ อคฺคิ ชลติ, น ปิฏฺฐิปาสาเณ วีชานิ รุหนฺติ, เอวเมว พาหิเรสุ ติตฺถายตเนสุ น อิเม สมณา อุปฺปชฺชนฺติ, อิมสฺมึเยว ปน สาสเน อุปฺปชฺชนฺติ. กสฺมา? สุเขตฺตตาย. ๒- สา ปเนสา ๓- อเขตฺตตา จ สุเขตฺตตา ๔- จ อริยมคฺคสฺส อภาวโต จ ภาวโต จ เวทิตพฺพา. เตนาห ภควา:- "ยสฺมึ โข สุภทฺท ธมฺมวินเย อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค น อุปลพฺภติ, สมโณปิ ตตฺถ น อุปลพฺภติ, ทุติโยปิ ตตฺถ สมโณ น อุปลพฺภติ, ตติโยปิ ตตฺถ สมโณ น อุปลพฺภติ, จตุตฺโถปิ ตตฺถ สมโณ น อุปลพฺภติ. ยสฺมิญฺจ โข สุภทฺท ธมฺมวินเย อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค อุปลพฺภติ, สมโณปิ ตตฺถ อุปลพฺภติ, ทุติโยปิ ตตฺถ ฯเปฯ จตุตฺโถปิ ตตฺถ สมโณ อุปลพฺภติ. อิมสฺมึ โข สุภทฺท ธมฺมวินเย อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค อุปลพฺภติ, อิเธว สุภทฺท สมโณ, อิธ ทุติโย สมโณ, อิธ ตติโย สมโณ, อิธ จตุตฺโถ สมโณ, สุญฺญา ปรปฺปวาทา สมเณภิ อญฺเญหี"ติ. ๕- @เชิงอรรถ: ที. มหา. ๑๐/๒๑๔/๑๓๓ สุภทฺทปริพฺพาชกวตฺถุ ฉ.ม. เขตฺตตาย ฉ.ม. เตสํ @ ฉ.ม. เขตฺตตา ที. มหา. ๑๐/๒๑๔/๑๓๒ สุภทฺทปริพฺพาชกวตฺถุ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๖.

เอวํ ยสฺมา ติตฺถายตนํ อเขตฺตํ, สาสนํ เขตฺตํ, ตสฺมา ยถา สุรตฺตหตฺถปาโท ภาสุรเกสรสีโห ๑- มิคราชา น สุสาเน วา สงฺการกูเฏ วา ปฏิวสติ, ติโยชนสหสฺส- วิตฺถตํ ปน หิมวนฺตํ อชฺโฌคาเหตฺวา มณิคุหายํเยว ปฏิวสติ. ยถา จ ฉทฺทนฺโต นาคราชา น โคจริยหตฺถิกุลาทีสุ นวสุ นาคกุเลสุ อุปฺปชฺชติ, ฉทฺทนฺตกุเลเยว อุปฺปชฺชติ. ยถา จ วลาหโก อสฺสราชา น คทฺรภกุเล วา โฆฏกกุเล วา อุปฺปชฺชติ, สินฺธุยา ตีเร ปน สินฺธวกุเลเยว อุปฺปชฺชติ. ยถา จ สพฺพกามททํ มโนหรํ มณิรตนํ น สงฺการกูเฏ วา ปํสุปพฺพตาทีสุ วา อุปฺปชฺชติ, เวปุลฺลปพฺพตพฺภนฺตเรเยว อุปฺปชฺชติ. ยถา จ ติมิรปิงฺคโล มจฺฉราชา น อาวาฏขุทฺทกโปกฺขรณีสุ ๒- อุปฺปชฺชติ, จตุราสีติโยชนสหสฺสคมฺภีเร มหาสมุทฺเทเยว อุปฺปชฺชติ. ยถา จ ทิยฑฺฒโยชนสติโก สุปณฺณราชา น คามทฺวาเร เอรณฺฑวนาทีสุ ปฏิวสติ, มหาสมุทฺทํ ปน อชฺโฌคาเหตฺวา สิมฺพลิทหวเนเยว ปฏิวสติ. ยถา จ ธตรฏฺโฐ สุวณฺณหํโส น คามทฺวาเร อาวาฏกาทีสุ ปฏิวสติ, นวุติหํสสหสฺสปริวาโร ปน ๓- หุตฺวา จิตฺตกูฏปพฺพเตเยว ปฏิวสติ. ยถา จ จตุทีปิสฺสโร จกฺกวตฺติราชา น นีจกุเล อุปฺปชฺชติ, อสมฺภินฺนขตฺติยกุเลเยว ๔- ปน อุปฺปชฺชติ. เอวเมว อิเมสุ สมเณสุ เอกสมโณปิ น อญฺญติตฺถายตเน อุปฺปชฺชติ, อริยมคฺคปริกฺขิตฺเต ปน พุทฺธสาสเนเยว อุปฺปชฺชติ. เตนาห ภควา "อิเธว ภิกฺขเว สมโณ ฯเปฯ สุญฺญา ปรปฺปวาทา สมเณภิ อญฺเญหี"ติ. สมฺมา สีหนาทํ นทถาติ เอตฺถ สมฺมาติ เหตุนา นเยน การเณน. สีหนาทนฺติ เสฏฺฐนาทํ อภีตนาทํ อปฺปฏิหตนาทํ. ๕- อิเมสญฺจ ๖- จตุนฺนํ สมณานํ อิเธว อตฺถิตาย อยํ นาโท เสฏฺฐนาโท นาม โหติ. อุตฺตมนาโท. "อิเม สมณา อิเธว อตฺถี"ติ วทนฺตสฺส อญฺญโต ภยํ วา อาสงฺกา วา นตฺถีติ อภีตนาโท นาม โหติ. "อมฺหากํปิ สาสเน อิเม สมณา อตฺถี"ติ ปูรณาทีสุ เอกสฺสาปิ อุฏฺฐหิตฺวา วตฺตุํ อสมตฺถตาย อยํ นาโท อปฺปฏิหตนาโท นาม โหติ. เตน วุตฺตํ "สีหนาทนฺติ เสฏฺฐนาทํ อภีตนาทํ อปฺปฏิหตนาทนฺ"ติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สูรเกสรโก สีโห, สี. ภาสุรเกสรสโฏ ฉ.ม. ขุทฺทกโปกฺขรณีสุ @ ฉ.ม. ปน-สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. อสมฺภินฺนชาติขตฺติย... ฉ.ม. อปฺปฏินาทํ @เอวมุปริปิ ฉ.ม. อิเมสํ หิ, สี. อิเมสํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๗.

[๑๔๐] ฐานํ โข ปเนตํ วิชฺชตีติ อิทํ โข ปน การณํ วิชฺชติ. ยํ อญฺญติตฺถิยาติ เยน การเณน อญฺญติตฺถิยา. เอตฺถ จ ติตฺถํ ชานิตพฺพํ, ติตฺถกโร ชานิตพฺโพ, ติตฺถิยา ชานิตพฺพา, ติตฺถิยสาวกา ชานิตพฺพา. ติตฺถํ นาม ทฺวาสฏฺฐีทิฏฺฐิโย. เอตฺถ หิ สตฺตา ตรนฺติ อุลฺลวนฺติ ๑- อุมฺมุชฺชนิมฺมุชฺชํ กโรนฺติ, ตสฺมา ติตฺถนฺติ วุจฺจนฺติ. ตาสํ ทิฏฺฐีนํ อุปฺปาเทตา ติตฺถกโร นาม. ตสฺส ลทฺธึ คเหตฺวา ปพฺพชิตา ติตฺถิยา นาม. เตสํ ปจฺจยทายกา ติตฺถิยสาวกาติ เวทิตพฺพา. ปริพฺพาชกาติ คิหิพนฺธนํ ปหาย ปพฺพชฺชูปคตา. อสฺสาโสติ อวสฺสโย ปติฏฺฐา อุปตฺถมฺโภ. พลนฺติ ถาโม. เยน ตุเมฺหติ เยน อสฺสาเสน วา พเลน วา เอวํ วเทถ. อตฺถิ โข โน อาวุโส เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา อรหตา สมฺมา- สมฺพุทฺเธนาติ เอตฺถ อยํ สงฺเขปตฺโถ:- โย โส ภควา สมตึส ปารมิโย ปูเรตฺวา สพฺพกิเลเส ภญฺชิตฺวา อนุตฺตรํ สมฺมาสมฺโพธึ อภิสมฺพุทฺโธ, เตน ภควตา เตสํ เตสํ สตฺตานํ อาสยานุสยํ ชานตา, หตฺถตเล ฐปิตํ อามลกํ วิย สพฺพญฺเญยฺยธมฺมํ ปสฺสตา. อปิจ ปุพฺเพนิวาสาทีหิ ชานตา, ทิพฺเพน จกฺขุนา ปสฺสตา. ตีหิ วิชฺชาหิ ฉหิ วา ปน อภิญฺญาหิ ชานตา, สพฺพตฺถ อปฺปฏิหเตน สมนฺตจกฺขุนา ปสฺสตา. สพฺพธมฺมชานนสมตฺถาย ปญฺญาย ชานตา, สพฺพสตฺตานํ จกฺขุวิสยาตีตานิ ติโรกุฑฺฑาทิคตานิ ๒- วาปิ รูปานิ อติวิสุทฺเธน มํสจกฺขุนา ปสฺสตา. อตฺตหิตสาธิกาย สมาธิปทฏฺฐานาย ปฏิเวธปญฺญาย ชานตา, ปรหิตสาธิกาย กรุณาปทฏฺฐานาย เทสนาปญฺญาย ปสฺสตา. อรีนํ หตตฺตา ปจฺจยาทีนํ อรหตฺตา จ อรหตา, สมฺมา สามญฺจ สจฺจานํ พุทฺธตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺเธน. อนฺตรายิกธมฺเม วา ชานตา, นิยฺยานิกธมฺเม ปสฺสตา. กิเลสารีนํ หตตฺตา อรหตา, สมฺมา สามํ สพฺพธมฺมานํ พุทฺธตฺตา สมฺมาสมฺพุทฺเธนาติ เอวํ จตุเวสารชฺชวเสน จตูหิ อากาเรหิ โถมิเตน จตฺตาโร ธมฺมา อกฺขาตา, เย มยํ อตฺตนิ สมฺปสฺสมานา เอวํ วเทม, น ราชราชมหามตฺตาทีนํปิ อุปตฺถมฺภํ น ๓- กายพลนฺติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุปฺปลวนฺติ ฉ.ม. ติโรกุฏฺฏาทิคตานิ ฉ.ม. น-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๘.

สตฺถริ ปสาโทติ "อิติปิ โส ภควา"ติ อาทินา นเยน พุทฺธคุเณ อนุสฺสรนฺตานํ อุปฺปนฺนปฺปสาโท. ธมฺเม ปสาโทติ "สฺวากฺขาโต ภควตา ธมฺโม"ติอาทินา นเยน ธมฺมคุเณ อนุสฺสรนฺตานํ อุปฺปนฺนปฺปสาโท. สีเลสุ ปริปูรการิตาติ อริยกนฺเตสุ สีเลสุ ปริปูรการิตา. อริยกนฺตสีลานิ นาม ปญฺจสีลานิ. ตานิ หิ ภวนฺตรคโตปิ อริยสาวโก อตฺตโน อริยสาวกภาวํ อชานนฺโตปิ น วีติกฺกมติ. สเจปิ หิ นํ โกจิ วเทยฺย "อิมํ สกลจกฺกวตฺติรชฺชํ สมฺปฏิจฺฉิตฺวา ขุทฺทกมกฺขิกํ ชีวิตา โวโรเปหี"ติ, อฏฺฐานเมตํ, ยํ โส ตสฺส วจนํ กเรยฺย. เอวํ อริยานํ สีลานิ กนฺตานิ ปิยานิ มนาปานิ. ตานิ สนฺธาย วุตฺตํ "สีเลสุ ปริปูรการิตา"ติ. สหธมฺมิกา โข ปนาติ ภิกฺขุ ภิกฺขุนี สิกฺขมานา สามเณโร สามเณรี อุปาสโก อุปาสิกาติ เอเต สตฺต สหธมฺมจาริโน. เอเตสุ หิ ภิกฺขุ ภิกฺขูหิ สทฺธึ สหธมฺมญฺจรติ สมานสิกฺขตาย. ตถา ภิกฺขุนี ภิกฺขุนีหิ ฯเปฯ อุปาสิกา อุปาสิกาหิ, โสตาปนฺโน โสตาปนฺเนหิ, สกทาคามี ฯเปฯ อนาคามี อนาคามีหิ สหธมฺมญฺจรติ. ตสฺมา สพฺเพ เจเต ๑- สหธมฺมิกาติ วุจฺจนฺติ. อปิเจตฺถ อริยสาวกาเยว อธิปฺเปตา. เตสํ หิ ภวนฺตเรปิ มคฺคทสฺสนมฺหิ วิวาโท นตฺถิ, ตสฺมา เต อจฺจนฺตํ เอกธมฺมจาริตาย สหธมฺมิกา. อิมินา "สุปฏิปนฺโน ภควโต สาวกสํโฆ"ติอาทินา นเยน สํฆํ อนุสฺสรนฺตานํ อุปฺปนฺนปฺปสาโท กถิโต. เอตฺตาวตา จตฺตาริ โสตาปนฺนสฺส องฺคานิ กถิตานิ โหนฺติ. อิเม โข โน อาวุโสติ อาวุโส อิเม จตฺตาโร ธมฺมา เตน ภควตา อมฺหากํ อสฺสาโส เจว พลญฺจาติ อกฺขาตา, เย มยํ อตฺตนิ สมฺปสฺสมานา เอวํ วเทม. [๑๔๑] โย อมฺหากํ สตฺถาติ อิมินา ปูรณกสฺสปาทิเก ฉ สตฺถาโร อปทิสฺสนฺติ. ยถา ปน อิทานิ สาสเน อาจริยอุปชฺฌายาทีสุ "อมฺหากํ อาจริโย, อมฺหากํ อุปชฺฌาโย"ติ เคหสิตเปมํ โหติ. เอวรูปํ เปมํ สนฺธาย "สตฺถริ ปสาโท"ติ วทนฺติ. เถโร ปนาห "ยสฺมา สตฺถา นาม น เอกสฺส, น ทฺวินฺนํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สพฺเพเปเต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๒๙.

โหติ, สเทวกสฺส โลกสฺส เอโกว สตฺถา, ตสฺมา ติตฺถิยา `อมฺหากํ สตฺถา'ติ เอกปเทเนว สตฺถารํ วิสุํ กตฺวา อิมินาว ปเทน วิรุทฺธา ปราชิตา"ติ. ธมฺเม ปสาโทติ อิธ ๑- ปน ยถา อิทานิ สาสเน "อมฺหากํ ทีฆนิกาโย อมฺหากํ มชฺฌิมนิกาโย"ติ มมายนฺติ, เอวํ อตฺตโน อตฺตโน ปริยตฺติธมฺเม เคหสิตเปมํ สนฺธาย วทนฺติ. สีเลสูติ อชสีลโคสีลเมณฺฑกสีลกุกฺกุรสีลาทีสุ. อิธ โน อาวุโสติ เอตฺถ อิธาติ ปสาทํ ๒- สนฺธาย วทนฺติ. โก อธิปฺปาโยติ ๓- โก อธิกปฺปโยโค. ยทิทนฺติ ยํ อิทํ ตุมฺหากญฺเจว อมฺหากญฺจ นานากรณํ วเทยฺยาถ, ตํ กึ นาม. ตุมฺหากํปิ หิ จตูสุ ฐาเนสุ ปสาโท, อมฺหากํปิ. นนุ เอตสฺมึ ปสาเท ตุเมฺห จ อเมฺห จ เทฺวธา ภินฺนสุวณฺณํ วิย เอกสทิสาติ วาจาย สมธุรา หุตฺวา อฏฺฐํสุ. อถ เนสํ ตํ สมธุรตํ ภินฺทนฺโต ภควา เอวํวาทิโนติอาทิมาห. ตตฺถ เอกา นิฏฺฐาติ ยา ตสฺส ปสาทสฺส ปริโยสานภูตา นิฏฺฐา, กึ สา เอกา, อุทาหุ ปุถูติ เอวํ ปุจฺฉถาติ วทติ. ยสฺมา ปน ตสฺมึ ตสฺมึ สมเย นิฏฺฐํ อปญฺญเปนฺโต นาม นตฺถิ, พฺราหฺมณานํ หิ พฺรหฺมโลโก นิฏฺฐา, เอกา ๔- นิพฺพตฺติ ๔- ตาปสานํ ๕- อาภสฺสรา, ปริพฺพาชกานํ สุภกิณฺหา, อาชีวกานํ "อนนฺตมานโส"ติ เอวํ ปริกปฺปิโต อสญฺญีภโว. อิมสฺมึ สาสเน ปน อรหตฺตํ นิฏฺฐา. สพฺเพว เจเต อรหตฺตเมว นิฏฺฐาติ. วทนฺติ. ทิฏฺฐิวเสน ปน พฺรหฺมโลกาทีนิ ปญฺญเปนฺติ. ตสฺมา อตฺตโน อตฺตโน ลทฺธิวเสน เอกเมว นิฏฺฐํ ปญฺญเปนฺติ, ตํ ทสฺเสตุํ ภควา สมฺมา พฺยากรมานาติอาทิมาห. อิทานิ ภิกฺขูนํปิ เอกา นิฏฺฐา, ติตฺถิยานํปิ เอกา นิฏฺฐาติ ทฺวีสุ อฏฺฏการเกสุ วิย ฐิเตสุ ภควา อนุโยควตฺตํ ทสฺเสนฺโต สา ปนาวุโส นิฏฺฐา สราคสฺส, อุทาหุ วีตราคสฺสาติอาทิมาห. ตตฺถ ยสฺมา ราครตฺตาทีนํ นิฏฺฐา นาม นตฺถิ. ยทิ สิยา, โสณสิงฺคาลาทีนิปิ ๖- สิยาติ อิมํ โทสํ ปสฺสนฺตานํ ติตฺถิยานํ "วีตราคสฺส อาวุโส สา นิฏฺฐา"ติอาทินา นเยน พฺยากรณํ ทสฺสิตํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อิทํ ม. สาสนํ ก. อธิปฺปายโส, ฉ.ม. อธิปฺปยาโส @๔-๔ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ฉ.ม. มหาตาปสานํ ฉ.ม. โสณสิงฺคาลาทีนมฺปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๐.

ตตฺถ วิทฺทสุโนติ ปณฺฑิตสฺส. อนุรุทฺธปฏิวิรุทฺธสฺสาติ ราเคน อนุรุทฺธสฺส โกเธน ปฏิวิรุทฺธสฺส. ปปญฺจารามสฺส ปปญฺจรติโนติ อตฺถ อารมนฺติ เอตฺถาติ อาราโม. ปปญฺโจ อาราโม อสฺสาติ ปปญฺจาราโม. ปปญฺเจ ๑- รติ อสฺสาติ ปปญฺจรติ. ปปญฺโจติ จ มตฺตปมตฺตาการภาเวน ปวตฺตานํ ตณฺหาทิฏฺฐิมานานํ เอตํ อธิวจนํ. อิธ ปน ตณฺหาทิฏฺฐิโยว อธิปฺเปตา. สราคสฺสาติอาทีสุ ปญฺจสุ ฐาเนสุ เอโกว กิเลโส อาคโต. ตสฺส อาการนานตฺตํ เวทิตพฺพํ. สราคสฺสาติ หิ วุตฺตฏฺฐาเน ปญฺจกามคุณิกราควเสน คหิโต. สตณฺหสฺสาติ ภวตณฺหาวเสน. สอุปาทานสฺสาติ คหณวเสน. อนุรุทฺธปฏิวิรุทฺธสฺสาติ ยุคลวเสน. ปปญฺจรามสฺสาติ ปปญฺจุปฺปตฺติทสฺสนวเสน. สราคสฺสาติ วา เอตฺถ อกุสลมูลวเสน คหิโต. สตณฺหสฺสาติ เอตฺถ ตณฺหาปจฺจยา อุปาทานวเสน. ๒- เสสํ ปุริมสทิสเมว. เถโร ปนาห "กสฺมา เอวํ วิทฺธํเสถ, เอโกเยว หิ อยํ โลโภ รชฺชนวเสน ราโคติ วุตฺโต. ตณฺหากรณวเสน ปน ๓- ตณฺหา คหณฏฺเฐน อุปาทานํ. ยุคลวเสน อนุโรธปฏิวิโรโธ. ปปญฺจุปฺปตฺติยฏฺเฐน ๔- ปปญฺโจ"ติ. [๑๔๒] อิทานิ อิเมสํ กิเลสานํ มูลภูตํ ทิฏฺฐิวาทํ ทสฺเสนฺโต เทฺวมา ภิกฺขเว ทิฏฺฐิโยติอาทิมาห. ตตฺถ ภวทิฏฺฐีติ สสฺสตทิฏฺฐิ. วิภวทิฏฺฐีติ อุจฺเฉททิฏฺฐิ. ภวทิฏฺฐึ อลฺลีนาติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน สสฺสตทิฏฺฐึ อลฺลีนา. อุปคตาติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสเนว อุปคตา. อชฺโฌสิตาติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสเนว อนุปวิฏฺฐา. วิภวทิฏฺฐิยา เต ปฏิวิรุทฺธาติ เต สพฺเพ อุจฺเฉทวาทีหิ สทฺธึ "ตุเมฺห อนฺธพาลา น ชานาถ, สสฺสโต อยํ โลโก, นายํ โลโก อุจฺฉิชฺชตี"ติ ปฏิวิรุทฺธา นิจฺจํ กลหภณฺฑนปสุตา วิหรนฺติ. ทุติยวาเรปิ เอเสว นโย. สมุทยญฺจาติอาทีสุ เทฺว ทิฏฺฐีนํ สมุทยา ขณิกสมุทโย ปจฺจยสมุทโย จ. ขณิกสมุทโย ทิฏฺฐีนํ นิพฺพตฺติ. ปจฺจยสมุทโย อฏฺฐฏฺฐานานิ. เสยฺยถีทํ, @เชิงอรรถ: ม. ปปญฺโจว ฉ.ม. อุปาทานทสฺสนวเสน ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ @ ฉ.ม. ปปญฺจุปฺปตฺติทสฺสนฏฺเฐน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๑.

ขนฺธาปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ, อวิชฺชาปิ, ผสฺโสปิ, สญฺญาปิ, วิตกฺโกปิ, อโยนิโส- มนสิกาโรปิ, ปาปมิตฺโตปิ, ปรโต โฆโสปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ. "ขนฺธา เหตุ ขนฺธา ปจฺจโย ทิฏฺฐีนํ *- อุปาทาย สมุฏฺฐานฏฺเฐน. เอวํ ขนฺธาปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ. อวิชฺชา, ผสฺโส, สญฺญา, วิตกฺโก, อโยนิโสมนสิกาโร, ปาปมิตฺโต, ปรโตโฆโส เหตุ ปรโตโฆโส ปจฺจโย ทิฏฺฐีนํ อุปาทาย สมุฏฺฐานฏฺเฐน. เอวํ ปรโตโฆโสปิ ทิฏฺฐิฏฺฐานํ". ๑- อตฺถงฺคมาปิ เทฺวเยว ขณิกตฺถงฺคโม ปจฺจยตฺถงฺคโม จ. ขณิกตฺถงฺคโม นาม ขโย วโย เภโท ปริเภโท อนิจฺจตา อนฺตรธานํ. ปจฺจยตฺถงฺคโม นาม โสตาปตฺติมคฺโค. โสตาปตฺติมคฺโค หิ ทิฏฺฐีนํ สมุคฺฆาโตติ ๒- วุตฺโต. อสฺสาทนฺติ ทิฏฺฐิมูลกํ อานิสํสํ. สนฺธาย วุตฺตํ "ยํทิฏฺฐิโก สตฺถา โหติ, ตํทิฏฺฐิกา สาวกา โหนฺติ. ยํทิฏฺฐิกํ ๓- สตฺถารํ สาวกา สกฺกโรนฺติ, ครุกโรนฺติ, มาเนนฺติ, ปูเชนฺติ, ลภนฺติ ตโตนิทานํ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจย- เภสชฺชปริกฺขารานํ. ๔- อยํ ภิกฺขเว ทิฏฺฐิยา ทิฏฺฐธมฺมิโก อานิสํโส"ติ. อาทีนวนฺติ. ทิฏฺฐิคฺคหณมูลกํ อุปทฺทวํ. โส วคฺคุลิวตฺตํ ๕- อุกฺกุฏิกปฺปธานํ กณฺฏกาปสฺสยตา ปญฺจาตปตปฺปนํ ๖- ๗- มรุปฺปปาตปตนํ เกสมสฺสุโลจนํ อปฺปาณกชฺฌานนฺติอาทีนํ ๗- วเสน เวทิตพฺโพ. นิสฺสรณนฺติ ทิฏฺฐีนํ นิสฺสรณํ นาม นิพฺพานํ. ยถาภูตํ นปฺปชานนฺตีติ เย เอตํ สพฺพํ ยถาสภาวํ น ชานนฺติ. น ปริมุจฺจนฺติ ทุกฺขสฺมาติ สกลวฏฺฏทุกฺขโต น ปริมุจฺจนฺติ. อิมินา เอเตสํ นิฏฺฐา นาม นตฺถีติ ทสฺเสติ. ปริมุจฺจนฺติ ทุกฺขสฺมาติ สกลวฏฺฏทุกฺขโต ปริมุจฺจนฺติ. อิมินา เอเตสํ นิฏฺฐา นาม อตฺถีติ ทฺวินฺนํ อฏฺฏการกานํ อฏฺฏํ ฉินฺทนฺโต วิย สาสนสฺมึเยว นิฏฺฐาย อตฺถิตํ ปติฏฺฐเปติ. [๑๔๓] อิทานิ ทิฏฺฐิจฺเฉทนํ ทสฺเสนฺโต จตฺตาริมานิ ภิกฺขเว อุปาทานานีติอาทิมาห. เตสํ วิตฺถารกกา วิสุทฺธิมคฺเค วุตฺตาเยว. @เชิงอรรถ: * ปาลิ. ทิฏฺฐิฏฺฐานํ, ๑. ขุ. ปฏิ. ๓๑/๓๐๔/๒๐๐ ทิฏฺฐิกถา (สฺยา) @ ฉ.ม. ทิฏฺฐิฏฺฐานสมุคฺฆาโตติ ฉ.ม. ยํทิฏฺฐิกา ฉ.ม......ปริกฺขารํ @ ฉ.ม. วคฺคุลิวตํ สี. ปญฺจตาปตปฺปนํ @๗-๗ ฉ.ม. สานุปปาตปตนํ เกสมสฺสุลุญฺจนํ อปฺปาณกํ ฌานนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๒.

สพฺพุปาทานปริญฺญาวาทา ปฏิชานมานาติ มยํ สพฺเพสํ อุปาทานานํ ปริญฺญํ สมติกฺกมํ วทามาติ เอวํ ปฏิชานมานา. น สมฺมา สพฺพุปาทานปริญฺญํ ปญฺญเปนฺตีติ สพฺเพสํ อุปาทานานํ สมติกฺกมํ สมฺมา น ปญฺญเปนฺติ. เกจิ กามุปาทานมตฺตสฺส ปริญฺญํ ปญฺญเปนฺติ, เกจิ ทิฏฺฐุปาทานมตฺตสฺส ปญฺญเปนฺติ, เกจิ สีลพฺพตุปาทานมตฺตสฺสาปิ. ๑- อตฺตวาทุปาทานสฺส ปน ปริญฺญํ ปญฺญเปนฺโต นาม นตฺถิ. เตสํ ปน เภทํ ทสฺเสนฺโต กามุปาทานสฺส ปริญฺญํ ปญฺญเปนฺตีติอาทิมาห. ตตฺถ สพฺเพปิ กามุปาทานสฺส ปริญฺญํ ปญฺญเปนฺติเยว, ฉนฺนวุติ ปาสณฺฑาปิ หิ "กามา โข ปพฺพชิเตน น เสวิตพฺพา"ติ วตฺถุปฏิเสวนโก ๒- กปฺปตีติ น ปญฺญเปนฺติ, อกปฺปิยเมว กตฺวา ปญฺญเปนฺติ. เย ปน เสวนฺติ, เต เถยฺเยน เสวนฺติ. เตน วุตฺตํ "กามุปาทานสฺส ปริญฺญํ ปญฺญเปนฺตี"ติ. ยสฺมา "นตฺถิ ทินฺนนฺ"ติอาทีนิ คเหตฺวา จรนฺติ. "สีเลน สุทฺธิ วเตน สุทฺธิ น ๓- ภาวนาย สุทฺธี"ติ คณฺหนฺติ, อตฺตุปลทฺธึ นปฺปชหนฺติ, ตสฺมา น ทิฏฺฐุปาทานสฺส, น สีลพฺพตุปาทานสฺส, อตฺตวาทุปาทานสฺส ปริญฺญํ ปญฺญเปนฺติ. ตํ กิสฺส เหตูติ ตํ อปญฺญาปนํ เอเตสํ กิสฺส เหตุ กึ การณา. อิมานิ หิ เต โภนฺโตติ ยสฺมา เต โภนฺโต อิมานิ ตีณิ การณานิ ยถาสภาวโต น ชานนฺตีติ อตฺโถ. เย ปเนตฺถ ทฺวินฺนํ ปริญฺญานํ ปญฺญาปนการณํ ทิฏฺฐิญฺเจว สีลพฺพตญฺจ "เอตํ ปหาตพฺพนฺ"ติ ยถาสภาวโต ชานนฺติ. เต สนฺธาย ปรโต เทฺว วารา วุตฺตา. ตตฺถ เย "อตฺถิ ทินฺนนฺ"ติอาทีนิ คณฺหนฺติ, เต ทิฏฺฐุปาทานสฺส ปริญฺญํ ปญฺญเปนฺติ. เย ปน "สีเลน สุทฺธิ, วเตน สุทฺธิ, ภาวนาย สุทฺธี"ติ ๔- คณฺหนฺติ, เต สีลพฺพตุปาทานสฺสปิ ปริญฺญํ ปญฺญเปนฺติ. อตฺตวาทุปาทานสฺส ปริญฺญํ ปน เอโกปิ ปรโต ๕- ปญฺญเปตุํ น สกฺโกติ. อฏฺฐสมาปตฺติลาภิโนปิ หิ จนฺทิมสุริเย ปาณินา ปริมชฺชิตฺวาว สมานาปิ ๖- จ ติตฺถิยา ติสฺโส ปริญฺญา ปญฺญเปนฺติ. อตฺตวาทํ ๗- ปน ๘- มุญฺจิตุํ น สกฺโกนฺติ. ตสฺมา ปุนปฺปุนํ วฏฺฏสฺมึเยว ปตนฺติ, ปฐวีชิคุจฺฉนสสโก วิย หิ เอเต. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สีลพฺพตุปาทานสฺสาปิ ฉ.ม. วตฺถุปฏิเสวนํ กามํ @ ฉ.ม. น-สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. "น สีเลน สุทฺธิ, น วเตน สุทฺธิ, @น ภาวนาย สุทฺธีติ ฉ.ม. อิทํ ปทํ น ทิสฺสติ ฉ.ม. จรมานาปิ @ สี. อตฺตวาทุปาทานํ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๓.

ตตฺถายํ อตฺถสลฺลาปิกา อุปมา:- ปฐวี กิร สสกํ อาห "โภ สสกา"ติ. สสโก อาห "โก เอโส"ติ. "กสฺมา มเมว อุปริ สพฺพอิริยาปเถ กปฺเปนฺโต อุจฺจารปสฺสาวํ กโรนฺโต มํ น ชานสี"ติ. "สุฏฺฐุ ตยา อหํ ทิฏฺโฐ, มยา อกฺกนฺตฏฺฐานญฺหิ ๑- องฺคุลคฺเคหิ ผุฏฺฐฏฺฐานํ วิย โหติ, วิสฺสฏฺฐอุทกํ อปฺปมตฺตกํ, กรีสํ กตกผลมตฺตํ หตฺถิอสฺสาทีหิ ปน อกฺกนฺตฏฺฐานํปิ มหนฺตํ, ปสฺสาโวปิ เนสํ ฆฏมตฺโต โหติ, อุจฺจาโร ปจฺฉิมตฺโต โหติ, อลํ มยฺหํ ตยา"ติ อุปฺปติตฺวา อญฺญสฺมึ ฐาเน ปติโต. ตโต นํ ปฐวี อาห "อโห ทูรงฺคโตสิ ๒- นนุ มยฺหํ อุปริเยว ปติโตสี"ติ. โส ปุน ตํ ชิคุจฺฉนฺโต อุปฺปติตฺวา อญฺญตฺถ ปติโต, เอวํ วสฺสสหสฺสํปิ อุปฺปติตฺวา ปตมาโน สสโก ปฐวึ มุญฺจิตุํ น สกฺโกติ. เอวเมว ติตฺถิยา สพฺพุปาทานปริญฺญํ ปญฺญเปนฺตาปิ กามุปาทานทีนํ ติณฺณํเยว สมติกฺกมํ ปญฺญเปนฺติ. อตฺตวาทํ ปน มุญฺจิตุํ น สกฺโกนฺติ, อสกฺโกนฺตา ปุนปฺปุนํ วฏฺฏสฺมึเยว ปตนฺตีติ. เอวํ ยํ ติตฺถิยา สมติกฺกมิตุํ น สกฺโกนฺติ, ตสฺส วเสน ทิฏฺฐิจฺเฉทวาทํ วตฺวา อิทานิ ปสาทจฺเฉทวาทํ ทสฺเสนฺโต เอวรูเป โข ภิกฺขเว ธมฺมวินเยติอาทิมาห. ตตฺถ ธมฺมวินเยติ ธมฺเม เจว วินเย จ, อุภเยนปิ อนิยฺยานิกสาสนํ ทสฺเสติ. "โย สตฺถริ ปสาโท โส น สมฺมคฺคโต"ติ อนิยฺยานิกสาสนสฺมึ หิ สตฺถา กาลํ กตฺวา สีโหปิ โหติ, พฺยคฺโฆปิ โหติ, ทีปิปิ อจฺโฉปิ ตรจฺโฉปิ. สาวกา ปนสฺส มิคาปิ สูกราปิ สสกาปิ ๓- โหนฺติ, โส "อิเม มยฺหํ ปุพฺเพ อุปฏฺฐากา ปจฺจยทายกา"ติ ขนฺตึ วา เมตฺตํ วา อนุทฺทยํ วา อกตฺวา เตสํ อุปริ ปติตฺวา โลหิตํ ปิวติ, ถูลถูลมํสานิปิ ขาทติ. สตฺถา วา ปน วิฬาโร ๔- โหติ, สาวกา กุกฺกุฏา วา มุสิกา วา. อถ เน วุตฺตนเยเนว อนุกมฺปํ อกตฺวา ขาทติ. อถวา สตฺถา นิรยปาโล โหติ, สาวกา เนรยิกสตฺตา. โส "อิเม มยฺหํ ปุพฺเพ อุปฏฺฐากา ปจฺจยทายกา"ติ อนุกมฺปํ อกตฺวา วิวิธา กมฺมกรณา กโรติ, อาทิตฺเตปิ รเถ โยเชติ, องฺคารปพฺพตํปิ อาโรเปติ, ๕- โลหกุมฺภิยํ สิรํ ขิปติ, ๕- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อกฺกนฺตฏฺฐานมฺปิ ฉ.ม. อเร ทูรํ คโตปิ ฉ.ม. ปสทาปิ @ ฉ.ม. พิฬาโร ๕-๕ ฉ.ม. โลหกุมฺภิยมฺปิ ขิปติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๔.

อเนเกหิปิ ทุกฺขธมฺเมหิ สมฺปโยเชติ. สาวกา วา ปน กาลํ กตฺวา สีหาทโย โหนฺติ, สตฺถา มิคาทีสุ อญฺญตโร. เต "อิมํ มยํ ปุพฺเพ จตูหิ ปจฺจเยหิ อุปฏฺฐหิมฺหา, สตฺถา โน อยนฺ"ติ ตสฺมึ ขนฺตึ วา เมตฺตํ วา อนุทฺทยํ วา อกตฺวา วุตฺตนเยเนว อนยพฺยสนํ ปาเปนฺติ. เอวํ อนิยฺยานิกสาสเน โย สตฺถริ ปสาโท, โส น สมฺมคฺคโต โหติ. กญฺจิ กาลํ คนฺตฺวาปิ ปจฺฉา วินสฺสติเยว. โย ธมฺเม ปสาโทติ อนิยฺยานิกสาสนสฺมึ หิ ธมฺเม ปสาโท นาม, อุคฺคหิตปริยาปุณิตธาริตวาจิตมตฺตเก ๑- ตนฺติธมฺเม ปสาโท โหติ, วฏฺฏโมกฺโข ปเนตฺถ นตฺถิ. ตสฺมา โย เอตฺถ ปสาโท, โส ปุนปฺปุนํ วฏฺฏเมว คมฺภีรํ กโรตีติ สาสนสฺมึ อสมฺมคฺคโต อสภาวโต อกฺขายติ. ยา สีเลสุ ปริปูรการิตาติ ยาปิ ๒- อนิยฺยานิกสาสเน อชสีลาทีนํ วเสน ปริปูรการิตา, สาปิ ยสฺมา วฏฺฏโมกฺขํ ภวนิสฺสรณํ น สมฺปาเปติ. สมฺปชฺชมานา ปน ติรจฺฉานโยนึ อาวหติ, วิปจฺจมานา นิรยํ, ตสฺมา น สมฺคคฺคโต ๓- อกฺขายติ. ยา สหธมฺมิเกสูติ อนิยฺยานิกสาสนสฺมึ หิ เย สหธมฺมิกา, เตสุ ยสฺมา เอกจฺเจ กาลํ กตฺวา สีหาทโยปิ โหนฺติ, เอกจฺเจ มิคาทโย. ตตฺถ สีหาทิภูตา "อิเม อมฺหากํ สหธมฺมิกา อเหสุนฺ"ติ มิคาทิภูเตสุ ขนฺติอาทีนิ อกตฺวา ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว เนสํ มหาทุกฺขํ อุปฺปาเทนฺติ. ตสฺมา เอตฺถ สหธมฺมิเกสุ ปิยมนาปตาปิ อสมฺมคฺคตา อกฺขายติ. อิมํ ๔- ปน สพฺพํปิ การณเภทํ เอกโต กตฺวา ทสฺเสนฺโต ภควา ตํ กิสฺส เหตุ เอวํ เหตํ ภิกฺขเว โหตีติอาทิมาห. ตตฺรายํ สงฺเขปตฺโถ:- เอวํ เหตํ ภิกฺขเว โหติ, ยํ มยา วุตฺตํ "โย สตฺถริ ปสาโท โส น สมฺมคฺคโต โหตี"ติ ๕- อาทิ, ตํ เอวเมตํ ๖- โหติ. กสฺมา? ยสฺมา เต ปสาทาทโย ทุรกฺขาเต ธมฺมวินเย ฯเปฯ อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเตติ, เอตฺถ หิ ยถาตนฺติ การณตฺเถ นิปาโต. ตตฺถ ทุรกฺขาเตติ ทุกฺกถิเต, ทุกฺกถิตตฺตาเยว ทุปฺปเวทิเต. โส ปเนส ยสฺมา มคฺคผลตฺถาย @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อุคฺคหิตปริยาปุฏ.... ฉ.ม. ยาปิ จ ฉ.ม. สมฺมคฺคตา @ ฉ.ม. อิทํ ฉ.ม. อกฺขายตีติ ฉ.ม. เอวเมว

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๕.

น นิยฺยาติ, ตสฺมา อนิยฺยานิโก. ราคาทีนํ อุปสมาย อสํวตฺตนโต อนุปสมสํวตฺตนิโก. น สมฺมาสมฺพุทฺเธน สพฺพญฺญุนา ปเวทิโตติ อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิโต. ตสฺมึ อนิยฺยานิเก อนุปสมสํวตฺตนิเก อสมฺมาสมฺพุทฺธปฺปเวทิเต. เอตฺตาวตา ภควา ติตฺถิเยสุ ปสาโท สุราปีตสิงฺคาเล ปสาโท วิย นิรตฺถโกติ ทสฺเสสิ. เอโก กิร กาณสิงฺคาโล ๑- รตฺตึ นครํ ปวิฏฺโฐ สุราชลฺลิกํ ขาทิตฺวา ปุนฺนาควเน นิปชฺชิตฺวา นิทฺทายนฺโต สุริยุคฺคมเน ปพุชฺฌิตฺวา จินฺเตสิ "อิมสฺมึ กาเล น สกฺกา คนฺตุํ, พหู อมฺหากํ เวริโน, เอกํ วญฺเจตุํ วฏฺฏตี"ติ. โส เอกํ พฺราหฺมณํ คจฺฉนฺตํ ทิสฺวา อิมํ วญฺจิสฺสามีติ ๒- "อยฺย พฺราหฺมณา"ติ อาห. โก เอโส พฺราหฺมณํ ปกฺโกสตีติ. อหํ สามิ อิโต ตาว เอหีติ. กึ โภติ. มํ พหิคามํ เนหิ, อหนฺเต เทฺว กหาปณสตานิ ทสฺสามีติ. โสปิ นยิสฺสามีติ ตํ ปาเทสุ คณฺหิ. อยฺย ๓- พาล พฺราหฺมณ น มยฺหํ กหาปณา ฉฑฺฑิตกา อตฺถิ, ทุลฺลภา กหาปณา, สาธุกํ มํ คณฺหาหีติ. กถํ โภ คณฺหามีติ, อุตฺตราสงฺเค ๔- ภณฺฑิกํ กตฺวา อํเส ลคฺเคตฺวา คณฺหาหีติ, พฺราหฺมโณ ตํ ตถา คเหตฺวา ทกฺขิณทฺวารสมีปฏฺฐานํ คนฺตฺวา เอตฺถ โอตาเรมีติ ปุจฺฉิ. กตรํ ฐานํ นาม เอตนฺติ. มหาทฺวารํ เอตนฺติ. อเร พาลพฺราหฺมณ กึ ตว ญาตกา อนฺตรทฺวาเร กหาปณํ ฐเปนฺติ, ปรโต มํ หราติ. โส ปุนปฺปุนํ โถกํ คนฺตฺวา "เอตฺถ โอตาเรมิ เอตฺถ โอตาเรมี"ติ ปุจฺฉิตฺวา เตน ตชฺชิโต ๕- เขมฏฺฐานํ คนฺตฺวา ตตฺถ โอตาเรหีติ วุตฺโต โอตาเรตฺวา สาฏกํ คณฺหิ. กาณสิงฺคาโล อาห "อหํ เต เทฺว กหาปณสตานิ ทสฺสามีติ อโวจํ, มยหํ ปน กหาปณา พหู, น เทฺว กหาปณสตาเนว, ยาว อหํ กหาปเณ อาหรามิ, ตาว ตฺวํ สุริยํ โอโลเกนฺโต ติฏฺฐา"ติ วตฺวา โถกํ คนฺตฺวา นิวตฺโต ๖- ปุน พฺราหฺมณํ อาห "อยฺย พฺราหฺมณ มา อิโต โอโลเกหิ, สุริยเมว โอโลเกนฺโต ติฏฺฐา"ติ. เอวญฺจ ปน วตฺวา เกตกีวนํ ๗- ปวิสิตฺวา ยถารุจึ ปกฺกนฺโต. พฺราหฺมณสฺสปิ สุริยํ โอโลเกนฺตสฺเสว นลาฏโต เจว กจฺเฉหิ จ เสทา มุจฺจึสุ. อถ นํ รุกฺขเทวตา อาห:- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. กาฬสิงฺคาโล, เอวมุปริปิ ฉ.ม. วญฺเจสฺสามีติ ฉ.ม. อเร @ ฉ.ม. อุตฺตราสงฺเคน สี. ตชฺชิตวญฺจิโต ฉ.ม. นิวตฺเตตฺวา @ ฉ.ม. เกตกวนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๖.

"สทฺทหาสิ สิงฺคาสฺส *- สุราปิตสฺส พฺราหฺมณ *- สิปฺปิยานํ สตํ นตฺถิ กุโต กํสสตา ทุเว"ติ ๑- เอวํ ยถา กาณสิงฺคาเล ปสาโท นิรตฺถโก, เอวํ ติตฺถิเยสุปีติ. [๑๔๔] อนิยฺยานิกสาสเน ปสาทสฺส นิรตฺถกภาวํ ทสฺเสตฺวา นิยฺยานิกสาสเน ตสฺส สาตฺถกภาวํ ๒- ทสฺเสตุํ ตถาคโต จ โข ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ กามุปาทานสฺส ปริญฺญํ ปญฺญเปตีติ อรหตฺตมคฺเคน กามุปาทานสฺส ปหานปริญฺญํ สมติกฺกมํ ปญฺญเปติ, อิตเรสํ ติณฺณํ อุปาทานานํ โสตาปตฺติมคฺเคน ปริญฺญํ ปญฺญเปติ. เอวรูเป โข ภิกฺขเว ธมฺมวินเยติ ภิกฺขเว เอวรูเป ธมฺเม จ วินเย จ. อุภเยนปิ นิยฺยานิกสาสนํ ทสฺเสติ. สตฺถริ ปสาโทติ เอวรูเป สาสเน โย สตฺถริ ปสาโท, โส สมฺมคฺคโต อกฺขายติ, ภวทุกฺขนิสฺสรณาย สํวตฺตติ. ตตฺรีมานิ วตฺถูนิ:- ภควา กิร เวทิสฺสกปพฺพเต ๓- อินฺทสาลคุหายํ ปฏิวสติ. อเถโก อุลูกสกุโณ ภควติ คามํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺเต อุปฑฺฒมคฺคํ อนุคจฺฉติ, นิกฺขมนฺเต อุปฑฺฒมคฺคํ ปจฺจุคฺคมนํ กโรติ, โส เอกทิวสํ สมฺมา- สมฺพุทฺธํ สายณฺหสมเย ภิกฺขุสํฆปริวุตํ นิสินฺนํ ปพฺพตา โอรุยฺห วนฺทิตฺวา ปกฺเข ปณาเมตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห สีสํ เหฏฺฐา กตฺวา ทสพลํ นมสฺสมาโน อฏฺฐาสิ. ภควา ตํ โอโลเกตฺวา สิตํ ปาตุํ อกาสิ. ๔- อานนฺทตฺเถโร "โก นุ โข ภนฺเต เหตุ โก ปจฺจโย สิตสฺส ปาตุกมฺมายา"ติ ปุจฺฉิ. "ปสฺสานนฺท อิมํ อุลูกสกุณํ, อยํ มยิ จ ภิกฺขุสํเฆ จ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา สตสหสฺสกปฺเป เทเวสุ จ มนุสฺเสสุ จ สํสริตฺวา โสมนสฺโส นาม ปจฺเจกพุทฺโธ ภวิสฺสตี"ติ อาห. อุลูก ๕- มณฺฑลกฺขิก ๕- เวทิสฺสเก ๖- จิรทีฆวาสิก สุขิโตสิ ตฺวํ อยฺย โกสิย กาลุฏฺฐิตํ ปสฺสสิ พุทฺธวรํ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ปาลิ. * สิคาลสฺส, ** สิปฺปิกานํ ขุ. ชา. เอกก. ๒๗/๑๑๓/๓๗ @สิคาลชาตก (สฺยา) ฉ.ม. สาตฺถกตํ ฉ.ม. เวทิสกปพฺพเต @ ฉ.ม. ปาตฺวากาสิ ๕-๕ อุลูโก มณฺฑลกฺขิโก, ขุ. ขุทฺทก. อ. ๑๐/๑๓๑ @มงฺคลสุตฺตวณฺณนา ปรมตฺถโชติกายํ เวทิยเกติ ปาโฐ ทิสฺสติ, ฉ.ม. เวทิสฺสเก

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๗.

มยิ จิตฺตํ ปสาเทตฺวา ภิกฺขุสํเฆ อนุตฺตเร กปฺปานํ สตสหสฺสานิ ทุคฺคตึ โส ๑- น คจฺฉติ. เทวโลกา จวิตฺวาน กุสลมูเลน โจทิโต ภวิสฺสติ อนนฺตญาโณ โสมนสฺโสติ วิสฺสุโตติ. อญฺญานิปิ เจตฺถ ราชคหนคเร สุมนมาลาการวตฺถุ มหาเภริวาทกวตฺถุ โมรชาตกวตฺถุ ๒- วีณาวาทกวตฺถุ สงฺขธมกวตฺถูติ เอวมาทีนิ วตฺถูนิ วิตฺถาเรตพฺพานิ. เอวํ นิยฺยานิกสาสเน สตฺถริ ปสาโท สมฺมคฺคโต โหติ. ธมฺเม ปสาโทติ นิยฺยานิกสาสนมฺหิ ธมฺเม ปสาโท สมฺมคฺคโต โหติ, สรมตฺเต นิมิตฺตํ คเหตฺวา สุณนฺตานํ ติรจฺฉานคตานํปิ สมฺปตฺติทายโก โหติ, ปรมตฺเถ กึ ปน วตฺตพฺพํ. อยมตฺโถ มณฺฑูกเทวปุตฺตาทีนํ วตฺถุวเสน เวทิตพฺโพ. สีเลสุ ปริปูรการิตาติ นิยฺยานิกสาสนมฺหิ สีเลสุ ปริปูรการิตาปิ สมฺมคฺคตา โหติ, สคฺคโมกฺขสมฺปตฺตึ อาวหติ. ตตฺถ ฉตฺตมาณวกวตฺถุสามเณรวตฺถุอาทีนิ ทีเปตพฺพานิ. สหธมฺมิเกสูติ นิยฺยานิกสาสเน สหธมฺมิเกสุ ปิยมนาปตาปิ สมฺมคฺคตา โหติ, มหาสมฺปตฺตึ อาวหติ. อยมตฺโถ วิมานเปตวตฺถูหิ ทีเปตพฺโพ. วุตฺตํ เหตํ:- "ขีโรทนมหมทาสึ ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส ฯเปฯ ผาณิตํ ฯเปฯ อุจฺฉุขณฺฑิกํ. ติมฺพรุสกํ. กกฺการิกํ. เอฬาลุกํ. วลฺลิปกฺกํ. ๓- ผารุสกํ. หตฺถปตากํ. ๔- สากมุฏฺฐึ. ปุปฺผกมุฏฺฐึ. มูลกํ. นิมฺพมุฏฺฐึ. อมฺพิลกญฺชิกํ. ๕- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ทุคเตโส ฉ.ม. โมรชิกวตฺถุ ปาลิ. วลฺลิผลํ, ฉ.ม. วลฺลิปกฺกํ @ ปาลิ. หตฺถปฺปตาปกํ. ฉ.ม. หตฺถปตากํ ปาลิ. อมฺพกญฺชิกํ ฉ.ม. อมฺพกญฺชิกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๘.

โทณินิมฺมชฺชนึ. กายพนฺธนํ. อํสพนฺธกํ. ๑- อาโยคปฏฺฏํ. วิธูปนํ. ตาลปณฺณํ. ๒- โมรหตฺถํ. ฉตฺตํ. อุปาหนํ. ปูวํ. โมทกํ. สงฺขลิกมหมทาสึ, ภิกฺขุโน ปิณฺฑาย จรนฺตสฺส ฯเปฯ ตสฺสา เม ปสฺส วิมานํ, อจฺฉรา กามวณฺณินีหมสฺมี"ติ. ๓- ตํ กิสฺส เหตูติอาทิ วุตฺตนยานุสาเรเนว โยเชตฺวา เวทิตพฺพํ. [๑๔๕] อิทานิ เยสํ อุปาทานานํ ติตฺถิยา น สมฺมา ปริญฺญํ ปญฺญเปนฺติ, ตถาคโต ปญฺญเปติ, เตสํ ปจฺจยํ ทสฺเสตุํ อิเม จ ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ กึนิทานาติอาทีสุ นิทานาทีนิ สพฺพาเนว การณเววจนานิ. การณํ หิ ยสฺมา ผลํ นิเทติ หนฺท นํ คณฺหถาติ อปฺเปติ วิย, ตสฺมา นิทานนฺติ วุจฺจติ. ยสฺมา ตํ ตโต ชายติ สมุเทติ ปภวติ, ตสฺมา สมุทโย, ชาติ, ปภโวติ วุจฺจติ. อยํ ปเนตฺถ ปทตฺโถ:- กึ นิทานํ เอเตสนฺติ กึนิทานา. โก สมุทโย เอเตสนฺติ กึสมุทยา. กา ชาติ เอเตสนฺติ กึชาติกา. โก ปภโว เอเตสนฺติ กึปภวา. ยสฺมา ปน เตสํ ตณฺหา ยถาวุตฺเตน อตฺเถน นิทานญฺเจว สมุทโย จ ชาติ จ ปภโว จ, ตสฺมา "ตณฺหานิทานา"ติอาทิมาห. เอวํ สพฺพปเทสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. ยสฺมา ปน ภควา น เกวลํ อุปาทานสฺเสว ปจฺจยํ ชานาติ, อุปาทานสฺส ปจฺจยภูตาย ตณฺหายปิ, ตณฺหาทิปจฺจยานํ เวทนาทีนํปิ ปจฺจยํ ชานาติเยว, ตสฺมา ตณฺหา จายํ ภิกฺขเวติอาทิมาห. ยโต จ โขติ ยสฺมึ กาเล. อวิชฺชา ปหีนา โหตีติ วฏฺฏมูลิกา อวิชฺชา อนุปฺปาทนิโรเธน ปหีนา โหติ. วิชฺชา อุปฺปนฺนาติ อรหตฺตมคฺควิชฺชา อุปฺปนฺนา. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อํสพทฺธกํ ฉ.ม. ตาลวณฺฏํ @ ขุ. วิมาน. ๒๖/๔๑๓/๕๕ ขีโรทนทายิกาวิมาน

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๓๙.

โส อวิชฺชาวิราคา วิชฺชุปฺปาทาติ โส ภิกฺขุ อวิชฺชาย จ ปหีนตฺตา วิชฺชาย จ อุปฺปนฺนตฺตา. เนว กามุปาทานํ อุปาทิยตีติ เนว กามุปาทานํ คณฺหาติ น อุเปติ, น เสสานิ อุปาทานานิ. อนุปาทิยํ น ปริตสฺสตีติ เอวํ กิญฺจิ อุปาทานํ อคฺคณฺหนฺโต ตณฺหาปริตสฺสนาย น ปริตสฺสติ. อปริตสฺสนฺติ อปริตสฺสนฺโต ตณฺหํ อนุปฺปาเทนฺโต. ปจฺจตฺตํเยว ปรินิพฺพายตีติ สยเมว กิเลสปรินิพฺพาเนน ปรินิพฺพายตีติ. ๑- เอวมสฺส อาสวกฺขยํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ขีณาสวสฺส ภิกฺขุโน ปจฺจเวกฺขณํ ทสฺเสนฺโต ขีณา ชาตีติอาทิมาห. เสสํ ๒- วุตฺตตฺถเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย จูฬสีหนาทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๓๒๓-๓๓๙. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=8243&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=8243&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=153              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=2151              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=2614              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=2614              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]