|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
นิรโยติอาทีสุ นิรติอฏฺเฐน นิรสฺสาทฏฺเฐน นิรโย. ติริยํ อญฺฉนฺตีติ ๑- ติรจฺฉานา. เตสํ โยนิ ติรจฺฉานโยนิ. เปจฺจภาวํ ปตฺตานํ วิสโยติ เปตฺติวิสโย. มนโส อุสฺสนฺนตฺตา มนุสฺสา. ปญฺจหิ กามคุเณหิ อตฺตโน อตฺตโน อานุภาเวหิ จ ทิพฺพนฺตีติ เทวา. นิรยญฺจาหํ สาริปุตฺตาติอาทีสุ นิรโยติ สทฺธึ โอกาเสน ขนฺธา. ติรจฺฉานโยนึ จาติอาทีสุปิ เอเสว นโย. มคฺคํ ปฏิปทนฺติ อุภเยนาปิ วุตฺตํ คติสํวตฺตนิกกมฺมเมว ทสฺเสติ. ยถา จ ปฏิปนฺโนติ เยน มคฺเคน ยาย ปฏิปทาย ปฏิปนฺโนติ อุภยํปิ เอกโต กตฺวา นิทฺทิสติ. อปายนฺติอาทีสุ วุฑฺฒิสงฺขาตา ๒- สุขสงฺขาตา วา อยา อเปตตฺตา อปาโย. ทุกฺขสฺส คติ ปฏิสฺสรณนฺติ ทุคฺคติ. ทุกฺกฏการิโน เอตฺถ วินิปตนฺตีติ วินิปาโต. นิพฺพานญฺจาหนฺติ อิทํ ปน น เกวลํ คติคติเมว, คตินิสฺสรณํ นิพฺพานํปิ ชานามีติ ทสฺสนตฺถํ อาห. อิธ มคฺโคติ ปฏิปทาติ ๓- อุภเยนปิ อริยมคฺโคว วุตฺโต. ญาณปฺปวตฺตาการวณฺณนา [๑๕๔] อิทานิ ยถาวุตฺเตสุ ฐาเนสุ ๔- อตฺตโน ญาณปฺปวตฺตาการํ ทสฺเสนฺโต อิธาหํ สาริปุตฺตาติอาทิมาห. ตตฺถ เอกนฺตทุกฺขาติ นิจฺจทุกฺขา นิรนฺตรทุกฺขา. ติปฺปาติ ๕- พหลา. กฏุกาติ ขรา. เสยฺยถาปีติอาทีนิ โอปมฺมทสฺสนตฺถํ วุตฺตานิ. ตตฺถ กาสูติ อาวาโฏปิ วุจฺจติ ราสีปิ. "กินฺนุ สนฺตรมาโนว กาสุํ ขณสิ สารถิ ปุฏฺโฐ เม สมฺม อกฺขาหิ กึ กาสุยา กริสฺสสี"ติ ๖- เอตฺถ หิ อาวาโฏ กาสุ นาม:- "องฺคารกาสุํ อปเร ถุนนฺติ ๗- นรา รุทนฺตา ปริทฑฺฒคตฺตา"ติ ๘- @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อญฺฉิตาติ ๒ ฉ.ม. วฑฺฒิสงฺขาตา ๓ ฉ.ม. มคฺโค ปฏิปทาติ @๔ ฉ.ม. สตฺตสุ ฐาเนสุ อฏฺฐสุ ฐาเนสุ ๕ ฉ.ม. ติพฺพาติ ๖ ขุ. ชา, @มหา. ๒๘/๓๙๖/๑๕๓ เตมิยชาตก (สฺยา) ๗ ฉ.ม. ผุณนฺติ, อิ. ผุนนฺติ @๘ ขุ. ชา, มหา. ๒๘/๕๔๖/๒๐๓ เนมิราชชาตก (สฺยา)--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๕๙.
เอตฺถ ราสี. อิธ ปน อาวาโฏ อธิปฺเปโต. เตเนวาห "สาธิกโปริสา"ติ. ตตฺถ สาธิกํ โปริสํ ปมาณํ อสฺสาติ สาธิกโปริสา, อติเรกปญฺจรตนาติ อตฺโถ. วีตจฺจิกานํ วีตธูมานนฺติ เอตํ ปริฬาหสฺส พลวภาวทีปนตฺถํ วุตฺตํ, อจฺจิยา วา สติ ธูเม วา สติ วาโต สมุฏฺฐาติ, เตน ปริฬาโห น พลวา โหติ. ฆมฺมปเรโตติ ฆมฺมานุคโต. ตสิโตติ ชาตตโณฺห. ปิปาสิโตติ อุทกํ ปาตุกาโม. เอกายเนน มคฺเคนาติ เอกปเถเนว มคฺเคน, อนุคมนีเยน ๑- อุโภสุ ปสฺเสสุ นิรนฺตรกณฺฏกรุกฺขคหเนน. ปณิธายาติ องฺคารกาสุยํ ปตฺถนา นาม นตฺถิ, องฺคารกาสุํ อารพฺภ ปน อิริยาปถสฺส ฐปิตตฺตา เอวํ วุตฺตํ. เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- องฺคารกาสุ วิย หิ นิรโย ทฏฺฐพฺโพ. องฺคารกาสุมคฺโค วิย นิรยูปคํ กมฺมํ. มคฺคารุโฬฺห วิย กมฺมสมงฺคีปุคฺคโล. จกฺขุมา ปุริโส วิย ทิพฺพจกฺขุโก ภควา. ยถา โส ปุริโส มคฺคารูฬฺหํ ทิสฺวาว ชานาติ ๒- "อยํ อิมินา มคฺเคน คนฺตฺวา องฺคารกาสุยํ ปติสฺสตี"ติ, เอวเมว ๓- ภควา ปาณาติปาตาทีสุ ยงฺกิญฺจิ กมฺมํ อายูหนฺตํ เอวํ ชานาติ "อยํ อิมํ กมฺมํ กตฺวา นิรเย นิพฺพตฺติสฺสตี"ติ. ยถา โส ปุริโส อปรภาเค ตํ องฺคารกาสุยา ปติตํ ปสฺสติ, เอวเมว ภควา อปรภาเค "โส ปุริโส ตํ กมฺมํ กตฺวา กุหึ นิพฺพตฺโต"ติ อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา ทิพฺพจกฺขุนา โอโลเกนฺโต นิรเย นิพฺพตฺตํ ปสฺสติ ปญฺจวิธพนฺธนาทิมหาทุกฺขํ อนุภวนฺตํ. ตตฺถ กิญฺจาปิ ตสฺส กมฺมายูหนกาเล อญฺโญ วณฺโณ, นิรเย นิพฺพตฺตสฺส อญฺโญติ ๔-, อถาปิ "โส สตฺโต ตํ กมฺมํ กตฺวา ตตฺถ นิพฺพตฺโต"ติ โอโลเกนฺตสฺส อเนกสหสฺสานํ สตฺตานํ มชฺเฌ ฐิโตปิ "อยํ โส"ติ โสเยว สตฺโต อาปาถํ อาคจฺฉตีติ ๕- "ทิพฺพจกฺขุพลํ นาม เอตนฺ"ติ วทนฺติ. ทุติยอุปมายํ ยสฺมา องฺคารกาสุยํ วิย คูถกูเป ปริฬาโห นตฺถิ, ตสฺมา "เอกนฺตทุกฺขา"ติ อวตฺวา "ทุกฺขา"ติอาทิมาห. เอตฺถปิ ปุริมนเยเนว โอปมฺมสํสนฺทนํ เวทิตพฺพํ. อิมํปิ หิ ปุคฺคลํ ภควา หตฺถิโยนิอาทีสุ ยตฺถ กตฺถจิ นิพฺพตฺตํ วธพนฺธนอากฑฺฒนวิกฑฺฒนาทีหิ มหาทุกฺขํ อนุภวมานํ ปสฺสติเยว. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อนุกฺกมนิเยน ๒ ฉ.ม. ทิสฺวา วิชานาติ ๓ ฉ.ม. เอวเมวํ @๔ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ ๕ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๐.
ตติยอุปมายํ ตนุปตฺตปลาโสติ น อพฺภปฏลํ วิย ตนุปณฺโณ, วิรฬปณฺณตํ ปน ๑- สนฺธาย อิทํ วุตฺตํ. กพรจฺฉาโยติ วิรฬจฺฉาโย. ทุกฺขพหุลนฺติ ๒- ปิตฺติวิสยสฺมึ หิ ทุกฺขเมว พหุลํ, สุขํ ปริตฺตํ, กทาจิ อนุภวิตพฺพํ โหติ, ตสฺมา เอวมาห. อิธาปิ ๓- ปุริมนเยเนว โอปมฺมสํสนฺทนํ เวทิตพฺพํ. จตุตฺถอุปมายํ พหลปตฺตปลาโสติ นิรนฺตรปณฺโณ ปตฺตสญฺฉนฺโน. สณฺฑจฺฉาโยติ ๔- ปาสาณจฺฉตฺตํ วิย ฆนจฺฉาโย. สุขพหุลา เวทนาติ มนุสฺสโลเก ขตฺติยกุลาทีสุ สุขพหุลา เวทนา เวทิตพฺพา โหติ, ตา เวทิยมานํ นิปนฺนํ วา นิสินฺนํ วา ปสฺสามีติ ทสฺเสติ. อิทํปิ ๕- โอปมฺมสํสนฺทนํ ปุริมนเยเนว เวทิตพฺพํ. ปญฺจมอุปมายํ ปาสาโทติ ทีฆปาสาโท. อุลฺลิตฺตาวลิตฺตนฺติ อนฺโต เจว อุลฺลิตํ พหิ จ อวลิตฺตํ. ผุสิตคฺคฬนฺติ ทฺวารพาหาหิ สทฺธึ สุปิหิตกวาฏํ. โคนกตฺถโตติ จตุรงฺคุลาธิกโลเมน กาฬโกชเวน อตฺถโต. ปฏิกตฺถโตติ อุณฺณามเยน เสตอตฺถรเณน อตฺถโต. ปฏลิกตฺถโตติ ฆนปุพฺพเกน อุณฺณามยอตฺถรเณน อตฺถโต. กทฺทลิมิคปวรปจฺจตฺถรโณติ กทลิมิคจมฺมมเยน อุตฺตมปจฺจตฺถรเณน อตฺถโต. ตํ กิร ปจฺจตฺถรณํ เสตวตฺถสฺส อุปริ กทลิมิคจมฺมํ อตฺถริตฺวา สิพฺเพตฺวา กโรนฺติ. สอุตฺตรจฺฉโทติ สห อุตฺตรจฺฉเทน, อุปริพนฺเธน ๖- รตฺตวิตาเนน สทฺธินฺติ อตฺโถ. อุภโต โลหิตกูปธาโนติ สีสูปธานญฺจ ปาทูปธานญฺจาติ ปลฺลงฺกสฺส อุภโต ฐปิตโลหิตกูปธาโน. อิธาปิ อุปมาสํสนฺทนํ ปุริมนเยน วิภชิตพฺพํ. ๗- อยมฺปเนตฺถ อปรภาคโยชนา, ยถา โส ปุริโส มคฺคารุฬฺหเมว ชานาติ "อยํ เอเตน มคฺเคน คนฺตฺวา ปาสาทํ อภิรุยฺห ๘- กูฏาคารํ ปวิสิตฺวา ปลฺลงฺเก นิสีทิสฺสติ วา นิปชฺชิสฺสติ วา"ติ, เอวเมว ภควา ทานาทีสุ ปุญฺญกิริยาวตฺถูสุ ยงฺกิญฺจิ กุสลกมฺมํ อายูหนฺตํเยว ปุคฺคลํ ทิสฺวา "อยํ อิมํ กตฺวา เทวโลเก นิพฺพตฺติสฺสตี"ติ ชานาติ. ยถา โส ปุริโส อปรภาเค ตํ ปาสาทํ อารุยฺห กูฏาคารํ ปวิสิตฺวา ปลฺลงฺเก นิสินฺนํ วา นิปนฺนํ วา เอกนฺตสุขํ นิรนฺตรสุขํ เวทิยมานํ ปสฺสติ, เอวเมว ภควา อปรภาเค "โส ปุริโส ตํ กลฺยาณกมฺมํ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปนสฺส ๒ ฉ.ม. ทุกฺขพหุลาติ ๓ ฉ.ม. เอตฺถาปิ ๔ ฉ.ม. สนฺตนทาโย @๕ ฉ.ม. อิธาปิ ๖ ฉ.ม. อุตฺตริพทฺเธน ๗ ฉ.ม. เวทิตพฺพํ ๘ ฉ.ม. อารุยฺห--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๑.
กตฺวา กุหึ นิพฺพตฺโต"ติ อาโลกํ วฑฺเฒตฺวา ทิพฺพจกฺขุนา โอโลเกนฺโต เทวโลเก นิพฺพตฺตํ ปสฺสติ นนฺทนวนาทีสุ อจฺฉราสงฺฆปริวุตํ ทิพฺพสมฺปตฺตึ อนุภวมานํ. อาสวกฺขยวารวณฺณนา อาสวกฺขยวาเร "ทิพฺเพน จกฺขุนา"ติ อวตฺวา "ตเมนํ ปสฺสามี"ติ วุตฺตํ. ตํ กสฺมาติ เจ? นิยมาภาวา. อิมํ หิ ปุคฺคลํ ทิพฺพจกฺขุนาปิ ปสฺสิสฺสติ, เจโตปริยญาเณนาปิ ชานิสฺสติ, สพฺพญฺญุตญาเณนาปิ ชานิสฺสติเยว. เอกนฺตสุขา เวทนาติ อิทํ กิญฺจาปิ เทวโลกสุเขน สทฺธึ พฺยญฺชนโต เอกํ, อตฺถโต ปน นานา โหติ. เทวโลกสุขํ หิ ราคปริฬาหาทีนํ อตฺถิตาย น เอกนฺเตเนว เอกนฺตสุขํ. ๑- นิพฺพานสุขํ ปน สพฺพปริฬาหานํ วูปสมาย สพฺพากาเรน เอกนฺตสุขํ. อุปมายํปิ "ยถา ปาสาเท เอกนฺตสุขา"ติ วุตฺตํ. ตํ มคฺคปริฬาหสฺส อวูปสนฺตตาย ฉาตชฺฌตฺตตาย ปิปาสาภิภูตาย จ เอกนฺตเมว สุขํ. วนสณฺเฑ ปน โปกฺขรณิยํ โอรุยฺห รโชชลฺลสฺส ปวาหิตตฺตา มคฺคทรถสฺส วูปสนฺตตาย ภิสมุฬาลขาทเนน ๒- เจว มธุโรทกปาเนน จ ขุปฺปิปาสานํ วินีตตาย อุทกสาฏกํ ปริวตฺเตตฺวา มฏฺฐทุกูลํ นิวาเสตฺวา ตณฺฑุลตฺถวิกํ อุสฺสีสเก กตฺวา อุทกสาฏกํ ปีเฬตฺวา หทเย ฐเปตฺวา มนฺทมนฺเทน จ วาเตน วีชยมานสฺส นิปนฺนตฺตา สพฺพากาเรน เอกนฺตสุขํ โหติ. เอวเมว โขติ เอตฺถ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- โปกฺขรณี วิย หิ อริยมคฺโค ทฏฺฐพฺโพ. โปกฺขรณีมคฺโค วิย ปุพฺพภาคปฏิปทา. มคฺคารุโฬฺห วิย ปฏิปทาสมงฺคีปุคฺคโล. จกฺขุมา ปุริโส วิย ทิพฺพจกฺขุ ภควา. วนสณฺโฑ วิย นิพฺพานํ. ยถา โส ปุริโส มคฺคารุฬฺหํ ทิสฺวาว ชานาติ "อยํ อิมินา มคฺเคน คนฺตฺวา โปกฺขรณิยํ นฺหาตฺวา ๓- รมณีเย วนสณฺเฑ รุกฺขมูเล นิสีทิสฺสติ วา นิปชฺชิสฺสติ วา"ติ, เอวเมว ภควา ปฏิปทํ ปูเรนฺตเมว นามรูปํ ปริจฺฉินฺทนฺตเมว ปจฺจยปริคฺคหํ กโรนฺตเมว ลกฺขณารมฺมณาย วิปสฺสนาย กมฺมํ กโรนฺตเมว @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สุขํ ๒ ฉ.ม. ภิสมูลขาทเนน ๓ ฉ.ม. นฺหตฺวา, เอวมุปริปิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๒.
ชานาติ "อยํ อิมํ ปฏิปทํ ปูเรตฺวา สพฺพาสเว เขเปตฺวา อนาสวํ เจโตวิมุตฺตึ ปญฺญาวิมุตฺตินฺติ เอวํ วุตฺตผลสมาปตฺตึ อุปสมฺปชฺช วิหริสฺสตี"ติ. ยถา โส ปุริโส อปรภาเค ตายํ โปกฺขรณิยํ นฺหาตฺวา วนสณฺฑํ ปวิสิตฺวา นิสินฺนํ วา นิปนฺนํ วา เอกนฺตสุขํ เวทนํ เวทยมานํ ปสฺสติ, เอวเมว ภควา อปรภาเค ตํ ปุคฺคลํ ปฏิปทํ ปูเรตฺวา มคฺคํ ภาเวตฺวา ผลํ สจฺฉิกตฺวา นิโรธสยนวรคตํ นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา เอกนฺตสุขํ เวทนํ เวทยมานํ ปสฺสติ. ทุกฺกรการิกาทิสุทฺธิวณฺณนา [๑๕๕] "อภิชานามิ โข ปนาหํ สาริปุตฺต จตุรงฺคสมนฺนาคตนฺ"ติ อิทํ กสฺมา อารทฺธํ? ปาฏิเยกฺกํ อนุสนฺธิวเสน อารทฺธํ. อยํ กิร สุนกฺขตฺโต ทุกฺกรการิกาย สุทฺธิ โหตีติ เอวํลทฺธิโก. อถสฺส ภควา มยา เอตสฺมึ อตฺตภาเว ฐตฺวา จตุรงฺคสมนฺนาคตํ ทุกฺกรํ กตํ, ทุกฺกรการโก นาม มยา สทิโส นตฺถิ. ทุกฺกรกาเรน สุทฺธิยา สติ อหเมว สุทฺโธ ภเวยฺยนฺติ ทสฺเสตุํ อิมํ เทสนํ อารภิ. อปิจ อยํ สุนกฺขตฺโต ทุกฺกรการิกาย ปสนฺโน, โสปสฺส ๑- ปสนฺนภาโว "อทฺทสา โข ภควา สุนกฺขตฺโต ลิจฺฉวิปุตฺโต อเจลํ โกรกฺขตฺติยํ จตุกุณฺฑิกํ ฉมานิกิณฺณํ ภกฺขสํ มุเขเนว ๒- ขาทนฺตํ มุเขเนว ๒- ภุญฺชนฺตํ, ทิสฺวานสฺส เอตทโหสิ `สาธุรูโป วต โภ อยํ ๓- สมโณ จตุกุณฺฑิโก ฉมานิกิณฺณํ ภกฺขสํ มุเขเนว ขาทติ, มุเขเนว ภุญฺชตี"ติเอวมาทินา ปาฏิกสุตฺเต ๔- อาคตนเยน เวทิตพฺโพ. อถ ภควา อยํ ทุกฺกรการิกาย ปสนฺโน, มยา จ เอตสฺมึ อตฺตภาเว ฐตฺวา จตุรงฺคสมนฺนาคตํ ทุกฺกรํ กตํ, ทุกฺกรกาเร ปสีทนฺเตนาปิ อเนน มยิ ปสีทิตพฺพํ สิยา, โสปิสฺส ปสาโท มยิ นตฺถีติ ทสฺเสนฺโต ๕- อิทํ เทสนํ อารภิ. ตตฺร พฺรหฺมจริยนฺติ ทานํปิ เวยฺยาวจฺจํปิ สิกฺขาปทํปิ พฺรหฺมวิหาราปิ ธมฺมเทสนาปิ เมถุนวิรติปิ สทารสนฺโตโสปิ อุโปสโถปิ อริยมคฺโคปิ สกลสาสนํปิ อชฺฌาสโยปิ วิริยํปิ วุจฺจติ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. โส จสฺส ๒-๒ ฉ.ม. มุเขน ๓ ปาลิ., สี. อรหํ @๔ ที. ปาฏิ. ๑๑/๗/๕ โกรกฺขตฺติยวตฺถุ ๕ ฉ.ม. สี. ทสฺเสนฺโตปิ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๓.
"กินฺเต วตํ กึ ปน พฺรหฺมจริยํ กิสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อกฺขาหิ เม ๑- นาค มหาวิมานํ. อหญฺจ ภริยา จ มนุสฺสโลเก สทฺธา อุโภ ทานปตี อหุมฺหา โอปานภูตํ เม ฆรํ ตทาสิ สนฺตปฺปิตา สมณพฺราหฺมณา จ. ตํ เม วตํ ตํ ปน พฺรหฺมจริยํ ตสฺส สุจิณฺณสฺส อยํ วิปาโก อิทฺธี ชุตี พลวิริยูปปตฺติ อิทญฺจ เม ธีร มหาวิมานนฺ"ติ ๒- อิมสฺมิญฺหิ ปุณฺณกชาตเก ทานํ พฺรหฺมจริยนฺติ วุตฺตํ. "เกน ปาณิ กามทโท เกน ปาณิ มธุสฺสโว เกน เต พฺรหฺมจริเยน ปุญฺญํ ปาณิมฺหิ อิชฺฌติ. เตน ปาณิ กามทโท เตน ปาณิ มธุสฺสโว เตน เม พฺรหฺมจริเยน ปุญฺญํ ปาณิมฺหิ อิชฺฌตี"ติ ๓- อิมสฺมึ องฺกุรเปตวตฺถุสฺมึ เวยฺยาวจฺจํ พฺรหฺมจริยนฺติ วุตฺตํ. "อิทํ ๔- โข ภิกฺขเว ติตฺติริยนฺนาม พฺรหฺมจริยํ อโหสี" ๔- อิมสฺมึ ติตฺติรชาตเก ปญฺจสิกฺขาปทํ พฺรหฺมจริยนฺติ วุตฺตํ. "ตํ โข ปน เม ปญฺจสิกฺข พฺรหฺมจริยํ เนว นิพฺพิทาย น วิราคาย น นิโรธาย ยาวเทว พฺรหฺมโลกูปปตฺติยา"ติ ๕- อิมสฺมึ มหาโควินฺทตฺเต พฺรหฺมวิหารา พฺรหฺมจริยนฺติ วุตฺตา. "เอกสฺมึ พฺรหฺมจริยสฺสุมึ, สหสฺสํ @เชิงอรรถ: ๑ ปาลิ., ฉ.ม. อิทญฺจ เต ๒ ขุ. ชา, มหา. ๒๘/๑๐๑๐-๑๑/๓๕๕ วิธุรชาตก (สฺยา) @๓ ขุ. เปต. ๒๖/๒๗๕,๒๗๗/๑๘๓ อุพฺพรีวคฺค ๔-๔ ปาลิ เอวํ, วินย. จูฬ. ๗/๓๑๑/๘๒ @เสนาสนกฺขนฺธก ๕ ที. มหา ๑๐/๓๒๙/๒๑๔ มหาโควินฺทปพฺพชฺชา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๔.
มจฺจุหายินนฺ"ติ ๑- เอตฺถ ธมฺมเทสนา พฺรหฺมจริยนฺติ วุตฺตา. "อปเร ๒- อพฺรหฺมจารี ภวิสฺสนฺติ, มยเมตฺถ พฺรหฺมจารี ภวิสฺสามา"ติ ๒- สลฺเลขสุตฺเต เมถุนวิรติ พฺรหฺมจริยนฺติ วุตฺตา. "มยญฺจ ภริยา นาติกฺกมาม ภริยาปิ อเมฺห ๓- นาติกฺกมนฺติ อญฺญตฺร ตาหิ พฺรหฺมจริยํ จราม ๔- ตสฺมาติหมฺห ทหรา น มิยฺยเร"ติ ๔- มหาธมฺมปาลชาตเก สทารสนฺโตโส พฺรหฺมจริยนฺติ วุตฺโต. "หีเนน พฺรหฺมจริเยน ขตฺติเย อุปปชฺชติ มชฺฌิเมน จ เทเวสุ ๕- อุตฺตเมน วิสุชฺฌตี"ติ ๕- เอวํ นิมิชาตเก อตฺตทมนวเสน กโต อฏฺฐงฺคิโก อุโปสโถ พฺรหฺมจริยนฺติ วุตฺโต. "อิทํ โข ปน เม ปญฺจสิข พฺรหฺมจริยํ เอกนฺตนิพฺพิทาย วิราคาย ฯเปฯ อยเมว อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค"ติ ๖- มหาโควินฺทสุตฺตสฺมิญฺเญว อริยมคฺโค พฺรหฺมจริยนฺติ วุตฺโต. "ตยิทํ พฺรหฺมจริยํ อิทฺธญฺเจว ผีตญฺจ วิตฺถาริกํ พาหุชญฺญํ ปุถุภูตํ ยาว เทวมนุสฺเสหิ สุปฺปกาสิตนฺ"ติ ๗- ปาสาทิกสุตฺเต สิกฺขาตฺตยสงฺคหํ สาสนํ พฺรหฺมจริยนฺติ วุตฺตํ. "อปิ อตรมานานํ ผลาสาว สมิชฺฌติ วิปกฺกพฺรหฺมจริโยสฺมิ เอวํ ชานาหิ คามณี"ติ ๘- เอตฺถ อชฺฌาสโย พฺรหฺมจริยนฺติ วุตฺโต. อิธ ปน วิริยํ พฺรหฺมจริยนฺติ อธิปฺเปตํ. วิริยพฺรหฺมจริยสฺส หิ อิทเมว สุตฺตํ. ตเทตํ เอกสฺมึ อตฺตภาเว จตุพฺพิธสฺส ทุกฺกรสฺส กตตฺตา จตุรงฺคสมนฺนาคตนฺติ วุตฺตํ. @เชิงอรรถ: ๑ สํ. สคา. ๑๕/๑๘๔/๑๘๖ อนฺธกวินฺทสุตฺต, ๒-๒ ปาลิ. ปเร, ม.มู. ๑๒/๘๓/๕๖ @มูลปริยายวคฺค ๓ ฉ.ม. อเมฺห จ ภริยา ๔-๔ ปาลิ. ตสฺมา หิ อมฺหํ, ขุ. ชา. @ทสก. ๒๗/๑๔๑๕/๒๘๙ มหาธมฺมปาลชาตก (สฺยา) ๕-๕ ปาลิ. เทวตฺตํ, ขุ. ชา. @อฏฺฐก. ๒๗/๑๑๘๖/๒๔๙ อาทิตฺตชาตก (สฺยา) ๖ ที. มหา. ๑๐/๓๒๙/๒๑๔ @มหาโควินฺทปพฺพชฺชา ๗ ที. ปาฏิ. ๑๑/๑๗๔/๑๐๗ พฺรหฺมจริยปริปูราทิกถา @๘ ขุ. ชา. เอกก. ๒๗/๘/๓ คามณิชาตก (สฺยา)--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๕.
ตปสฺสี สุทํ โหมีติ สุทนฺติ นิปาตมตฺตํ, ตปนิสฺสิตโก โหมีติ อตฺโถ. ปรมตปสฺสีติ ปรโม ตปสฺสี, ตปนิสฺสิตกานํ อุตฺตโม. ลูโข สุทํ โหมีติ ลูโข โหมิ. เชคุจฺฉีติ ปาปเชคุจฺฉิโก. ปวิวิตฺโต สุทํ โหมีติ ปวิวิตฺโต อหํ โหมิ. ตตฺรสฺสุ เม อิทํ สาริปุตฺตาติ ตตฺร จตุรงฺเค พฺรหฺมจริเย อิทํ มม ตปสฺสิตาย โหติ, ตปนิสฺสิตกภาเว มยฺหํ อิทํ อเจลกาทิตปสฺสิตกตํ โหตีติ ทสฺเสติ. ตตฺถ อเจลโกติ นิจฺเจโล นคฺโค. มุตฺตาจาโรติ วิสฏฺฐาจาโร, อุจฺจารกมฺมาทีสุ โลกิยกุลปุตฺตาจาเรน วิรหิโต, ฐิตโกว อุจฺจารํ กโรมิ, ปสฺสาวํ กโรมิ, ขาทามิ ภุญฺชามิ จ. หตฺถาวเลขโนติ ๑- หตฺเถ ปิณฺฑมฺหิ นิฏฺฐิเต ๒- ชิวฺหาย หตฺถํ อวลิขามิ, ๓- อุจฺจารํ วา กตฺวา หตฺถสฺมึเยว ทณฺฑกสญฺญี หุตฺวา หตฺเถน อวลิขามีติ ทสฺเสติ. เต กิร ทณฺฑกํ สตฺโตติ ปญฺญเปนฺติ, ตสฺมา เตสํ ปฏิปทํ ปูเรนฺโต เอวมกาสิ. ภิกฺขาคหณตฺถํ เอหิ ภนฺเตติ ๔- วุตฺโต น เอตีติ น เอหิภทฺทนฺติโก. เตนหิ ติฏฺฐ ติฏฺฐ ภนฺเตติ ๕- วุตฺโตปิ น ติฏฺฐตีติ น ติฏฺฐภทฺทนฺติโก. ตทุภยํปิ ติตฺถิยา จ ๖- เอตสฺส วจนํ กตํ ภวิสฺสตีติ น กโรนฺติ. อหํปิ เอวํ อกาสินฺติ ทสฺเสติ. อภิหตนฺติ ปุเรตรํ คเหตฺวา อาหฏภิกฺขํ. อุทฺทิสฺส กตนฺติ อิมํ ตุเมฺห อุทฺทิสฺส กตนฺติ เอวํ อาโรจิตภิกฺขํ. น นิมนฺตนนฺต อสุกนฺนาม กุลํ วา วีถึ วา คามํ วา ปวิเสยฺยาถาติ เอวํ นิมนฺติตภิกฺขํปิ น สาทิยามิ น คณฺหามิ. น กุมฺภิมุขาติ กุมฺภิโต อุทฺธริตฺวา ทิยฺยมานํ ภิกฺขํ น คณฺหามิ. น กโฬปิมุขาติ กโฬปีติ อุกฺขลิ วา ปจฺฉิ วา, ตโตปิ น คณฺหามิ. กสฺมา? กุมฺภิกโฬปิโย มํ นิสฺสาย กฏจฺฉุนา ปหารํ ลภนฺตีติ. น เอฬกมนฺตรนฺติ อุมฺมารํ อนฺตรํ กตฺวา ทิยฺยมานํ น คณฺหามิ. กสฺมา? อยํ มํ นิสฺสาย อนฺตรกรณํ ลภตีติ. ทณฺฑมุสเลสุปิ เอเสว นโย. น ทฺวินฺนนฺติ ทฺวีสุ ภุญฺชมาเนสุ เอกสฺมึ อุฏฺฐาย เทนฺเต น คณฺหามิ. กสฺมา? กพฬนฺตราโย โหตีติ. น คพฺภินิยาติอาทีสุ ปน คพฺภินิยา กุจฺฉิยํ ทารโก กิลมติ, ปายนฺติยา ทารกสฺส ขีรนฺตราโย @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม., อิ. หตฺถาปเลขโน ๒ ฉ.ม. ฐิเต ๓ ฉ.ม., อิ. อปลิชามิ, เอวมุปริปิ @๔ ฉ.ม. ภทฺทนฺเตติ ๕ ฉ.ม. เอวํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๖.
โหติ, ปุริสนฺตรคตายาติ ๑- รติอนฺตราโย โหตีติ น คณฺหามิ. น สงฺกิตฺตีสูติ สงฺกิตฺเตตฺวา กตภตฺเตสุ. ทุพฺภิกฺขสมเย กิร อเจลกสาวกา อเจลกานํ อตฺถาย ตโต ตโต ตณฺฑุลาทีหิ ๒- สมาทเปตฺวา ภตฺตํ ปจนฺติ. อุกฺกฏฺฐาเจลโก. คโต ๓- น ปฏิคณฺหาติ, น ยตฺถ สาติ ยตฺถ สุนโข ปิณฺฑํ ลภิสฺสามีติ อุปฏฺฐิโต โหติ, ตตฺถ ตสฺส อทตฺวา อาหฏํ น คณฺหามิ. กสฺมา? เอตสฺส ปิณฺฑนฺตราโย โหตีติ. สณฺฑสณฺฑจารินีติ สมูหสมูหจารินี, สเจ หิ อเจลกํ ทิสฺวา อิมสฺส ภิกฺขํ ทสฺสามาติ มานุสกา ภตฺตเคหํ ปวิสนฺติ. เตสุ จ ปวิสนฺเตสุ กโฬปิมุขาทีสุ นิลีนา มกฺขิกา อุปฺปติตฺวา สณฺฑสณฺฑา วิจรนฺติ. ๔- ตโต อาหฏภิกฺขํ น คณฺหามิ, กสฺมา? มํ นิสฺสาย มกฺขิกานํ โคจรนฺตราโย ชาโตติ, อหํปิ ตถา อกาสึ. น ถุโสทกนฺติ สพฺพสสฺสสมฺภาเรหิ ๕- กตํ โลณโสจิรกํ, ๖- เอตฺถ จ สุราปานเมว สาวชฺชํ, อยํ ปน สพฺเพสุปิ สาวชฺชสญฺญี. เอกาคาริโกติ โย เอกสฺมึเยว เคเห ภิกฺขํ ลภิตฺวา นิวตฺตติ. เอกาโลปิโกติ โย เอเกเนว อาโลเปน ยาเปติ. ทฺวาคาริกาทีสุปิ เอเสว นโย. เอกิสฺสาปิ ทตฺติยาติ เอกาย ทตฺติยา. ทตฺติ นาม เอกา ขุทฺทกปาตี โหติ, ยตฺถ อคฺคภิกฺขํ ปกฺขิปิตฺวา ฐเปนฺติ. เอกาหิกนฺติ เอกทิวสนฺตริกํ. อฑฺฒมาสิกนฺติ อฑฺฒมาสนฺตริกํ. ปริยายภตฺตโภชนนฺติ วารภตฺตโภชนํ. เอกาหวาเรน ทฺวีหวาเรน สตฺตาหวาเรน อฑฺฒมาสวาเรนาติ เอวํ ทิวสวาเรน อาคตํ ภตฺตโภชนํ. สากภกฺโขติ อลฺลสากภกฺโข. สามากภกฺโขติ สามากตณฺฑุลภกฺโข. นีวาราทีสุ นีวารา นาม ตาว อรญฺเญ สยํ ชาตวีหิชาติ. ททฺทุลนฺติ จมฺมกาเรหิ จมฺมํ ลิขิตฺวา ฉฑฺฑิตกสฏํ. หฏํ วุจฺจติ สิเลโสปิ เสวาโลปิ กณฺณิการาทิรุกฺขนิยฺยาโสปิ. กณนฺติ โกณฺฑกํ. ๗- อาจาโมติ ภตฺตอุกฺขลิกาย ลคฺโคชฺฌามโอทโน, ตํ ฉฑฺฑิตฏฺฐาเน คเหตฺวา ขาทตีติ. ๘- "โอทนกญฺชิยนฺ"ติปิ วทนฺติ. ปิญฺญากาทโย ปากฏา. ๙- ปวตฺตผลโภชีติ ปติตผลโภชี. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสคิ ๒ ฉ.ม. ตณฺฑุลาทีนิ ๓ ฉ.ม. ตโตปิ @๔ ฉ.ม. จรนฺติ ๕ ม. สพฺพสมฺภาเรหิ ๖ ฉ.ม. โลณโสวีรกํ, สี. สุวีรกํ @๗ ฉ.ม. กุณฺฑกํ ๘ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ ๙ ฉ.ม. ปากฏาเอว--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๗.
สาณานีติ สาณวากโจฬานิ. มสาณานีติ มิสฺสกโจฬานิ. ฉวทุสฺสานีติ มตสรีรโต ฉฑฺฑิตวตฺถานิ. เอรกติณาทีนิ วา คนฺเถตฺวา กตนิวาสนานิ. ปํสุกูลานีติ ปฐวิยํ ฉฑฺฑิตนนฺตกานิ. ติริฏานีติ รุกฺขตจวตฺถานิ. อชินนฺติ อชินมิคจมฺมํ. อชินกฺขิปนฺติ ตเทว มชฺเฌ ทาฬิกํ ๑- สขุรกนฺติปิ วทนฺติ. กุสจีรนฺติ กุสติณํ คนฺเถตฺวา กตจีรํ. วากจีรผลกจีเรสุปิ เอเสว นโย. เกสกมฺพลนฺติ มนุสฺสเกเสหิ กตกมฺพลํ. ยํ สนฺธาย วุตฺตํ "ยานิ กานิจิ ภิกฺขเว ตนฺตาวุตานํ วตฺถานํ, เกสกมฺพโล เตสํ ปฏิกุฏฺโฐ อกฺขายติ. เกสกมฺพโล ภิกฺขเว สีเต สีโต อุณฺหกาเล อุโณฺห ทุพฺพณฺโณ ทุคฺคนฺโธ ทุกฺขสมฺผสฺโสติ" ๒- วาลกมฺพลนฺติ อสฺสวาลาทีหิ กตกมฺพลํ. อุลูกปกฺขนฺติ อุลูกปตฺตานิ คนฺเถตฺวา กตนิวาสนํ. อุพฺภฏฺฐโกติ อุทฺธํ ฐิตโก. อุกฺกุฏิกปฺปธานมนุยุตฺโตติ อุกฺกฏิกวิริยํ อนุยุตฺโต, คจฺฉนฺโตปิ อุกฺกุฏิโกว หุตฺวา อุปฺปติตฺวา อุปฺปติตฺวา คจฺฉติ. กณฺฏกาปสฺสยิโกติ อยกณฺฏเก วา ปกติกณฺฏเก วา ภูมิยํ โกฏฺเฏตฺวา ตตฺถ จมฺมํ อตฺถริตฺวา ฐานจงฺกมาทีนิ กโรมีติ ทสฺเสติ. เสยฺยนฺติ สยนฺโตปิ ตตฺเถว เสยฺยํ กปฺเปมิ. สายตติยกนฺติ ๓- สายตติยํ. ๓- ปาโต มชฺฌนฺติเก สายนฺติ ทิวสฺส ติกฺขตฺตุํ ปาปํ ปวาเหสฺสามีติ อุทโกโรหนานุโยคํ อนุยุตฺโต วิหรามีติ ทสฺเสติ. [๑๕๖] เนกวสฺสคณิกนฺติ เนกวสฺสคณสญฺชาตํ. รโชชลฺลนฺติ รชมลํ, อิทํ อตฺตโน รโชชลฺลกวตสมาทานกาลํ สนฺธาย วทติ. เชคุจฺฉิสฺมินฺติ ปาปชิคุจฺฉนภาเว. ยาว อุทกพินฺทุมฺหิปีติ ยาว อุทกตฺเถเวปิ ๔- มม ทยา ปจฺจุปฏฺฐิตา โหติ. โก ปน วาโท อญฺเญสุ สกฺขรกถลทณฺฑกวาลกาทีสุ. เต กิร อุทกพินฺทุํ จ เอเต จ สกฺขรกถลาทโย ขุทฺทกปาณาติ ปญฺญเปนฺติ. เตนาห "ยาว อุทกพินฺทุมฺหิปิ เม ทยา ปจฺจุปฏฺฐิตา โหตี"ติ. อุทกพินฺทุมฺปิ น หนามิ น วินาเสมิ, กึการณ? มาหํ ขุทฺทเก ปาเณ วิสมคเต สงฺฆาตํ อาปาเทสินฺติ นินฺนถลติณคฺครุกฺขสาขาทีสุ วิย ๕- วิสมฏฺฐาเน คเต อุทกพินฺทุสงฺขาเต ขุทฺทกปาเณ สงฺฆาตํ วธํ มา อาปาเทสินฺติ. เอตมตฺถํ "สโต จ ๕- อภิกฺกมามี"ติ ทสฺเสติ. อเจลเกสุ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ผาลิตํ ๒ องฺ ติก. ๒๐/๑๓๘/๒๗๙ เกสกมฺพลสุตฺต @๓-๓ ฉ.ม. สายํ ตติยมสฺสาติ สายตติยกํ ๔ ฉ.ม. อุทกเถวเกปิ @๕ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ๖ ฉ.ม. ว--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๘.
กิร ภูมิอกฺกนฺตกาลโต ปภูติ สีลวา นาม นตฺถิ. ภิกฺขาจารํ คจฺฉนฺตาปิ ทุสฺสีลาว หุตฺวา คจฺฉนฺติ, อุปฏฺฐากานํ เคเห ภุญฺชนฺตาปิ ทุสฺสีลาว หุตฺวา ภุญฺชนฺติ. อาคจฺฉนฺตาปิ ทุสฺสีลาว หุตฺวา อาคจฺฉนฺติ. ยทา ปน โมรปิญฺเฉน ผลกํ สมฺมชฺชิตฺวา สีลํ อธิฏฺฐาย นิสีทนฺติ, ตทา สีลวนฺโต นาม โหติ. วนกมฺมิกนฺติ กณฺฑมูลผลาทีนํ ๑- อตฺถาย วเน วิจรนฺตํ. วเนน วนนฺติ วนโต วนํ, เอส นโย สพฺพตฺถ. ปปตามีติ ๒- คจฺฉามิ. อารญฺญโกติ อรญฺเญ ชาตวทฺโธ, ๓- อิทํ อตฺตโน อาชีวกกาลํ สนฺธาย วทติ. โพธิสตฺโต กิร ปาสณฺฑํ ปริคณฺหนตฺถาย ตํ ปพฺพชฺชํ ปพฺพชฺชิ, นิรตฺถกภาวํ ปน ญตฺวาปิ น อุปพฺพชิโต, โพธิสตฺตา หิ ยํ ยํ ฐานํ อุเปนฺติ, ตโต อนิวตฺติตธมฺมา โหนฺติ, ปพฺพชิตฺวา ปน มา มํ โกจิ อทฺทสาติ ตโตว อรญฺญํ ปวิฏฺโฐ. เตเนวาห "มา มํ เต อทฺทสํสุ อหญฺจ มา เต อทฺทสนฺ"ติ. โคฏฺฐาติ โควชา. ปฏฺฐิตคาโวติ นิกฺขนฺตคาโว. ตตฺถ จตุกุณฺฑิโกติ วนนฺเตเยว ๔- ฐิโต โคปาลกานํ คาวีหิ สทฺธึ อปคตภาวํ ทิสฺวา เทฺว หตฺเถ เทฺว จ ชณฺณุกานิ ภูมิยํ ฐเปตฺวา เอวํ จตุกุณฺฑิโก อุปสงฺกมิตฺวาติ อตฺโถ. ตานิ สุทํ อาหาเรมีติ มหลฺลกวจฺฉกานํ โคมยานิ กสฏานิ นิโรชานิ โหนฺติ, ตสฺมา ตานิ วชฺเชตฺวา ยานิ ตรุณกานํ ๕- ขีรปาเณเนว วทนฺตานํ สโอชานิ โคมยานิ, ตานิ กุจฺฉิปูรํ ขาทิตฺวา ปุน วนสณฺฑเมว ปวิสติ. ตํ สนฺธายาห "ตานิ สุทํ อาหาเรมี"ติ. ยาวกีวญฺจ เมติ ยตฺตกํ กาลํ มม สกํ มุตฺตกรีสํ อปริกฺขีณํ โหติ. ยาว เม ทฺวารวลญฺโช ปวตฺติตฺถ, ตาว ตเทว อาหาเรมีติ อตฺโถ. กาเล ปน คจฺฉนฺเต คจฺฉนฺเต ปริกฺขีณมํสโลหิโต อุปจฺฉินฺนทฺวารวลญฺโช วจฺฉกานํ โคมยานิ อาหาเรมิ. มหาวิกฏโภชนสฺมินฺติ มหนฺเต วิกฏโภชเน, อปกติโภชเนติ อตฺโถ. [๑๕๗] ตตฺร สุทํ สาริปุตฺต ภึสนกสฺส วนสณฺฑสฺส ภึสนกตสฺมึ โหตีติ ตตฺราติ ปุริมวจนาเปกฺขนํ. สุทนฺติ ปทปูรณมตฺเต นิปาโต. สาริปุตฺตาติ อาลปนํ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. กนฺทมูลผลาผลาทีนํ ๒ ฉ.ม. สํปตามีติ @๓ ฉ.ม. ชาตวุทฺโธ ๔ ก. จรนฺโตเยว ๕ ฉ.ม. ตรุณวจฺฉกานํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๖๙.
อยํ ปเนตฺถ อตฺถโยชนา:- ตตฺราติ ยํ วุตฺตํ ๑- อญฺญตรสฺมึ ภึสนเก วนสณฺเฑติ, ๑- ตตฺร โย โส ภึสนโก วนสณฺโฑ วุตฺโต, ตสฺส ภึสนกสฺส วนสณฺฑสฺส ภึสนกตสฺมึ โหติ, ภึสนกกิริยาย โหตีติ อตฺโถ. กึ โหติ, อิทํ โหติ, โย โกจิ อวีตราโค ฯเปฯ โลมานิ หํสนฺตีติ. อถวา ตตฺราติ สามิอตฺเถ ภุมฺมํ. สุ อิติ นิปาโต, กึสุ นาม เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณาติอาทีสุ วิย. อิทนฺติ อธิปฺเปตมตฺถํ ปจฺจกฺขํ วิย กตฺวา ทสฺสนวจนํ. สุทนฺติ สุ อิทํ, สนฺธิวเสน อิการโลโป เวทิตพฺโพ จกฺขุนฺทฺริยํ อิตฺถินฺทฺริยํ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ กึสูธ วิตฺตนฺติอาทีสุ วิย. อยํ ปเนตฺถ อตฺถโยชนา, ตสฺส สาริปุตฺต ภึสนกสฺส วนสณฺฑสฺส ภึสนกตสฺมึ อิทํสุ โหตีติ. ภึสนกตสฺมินฺติ ภึสนกภาเวติ อตฺโถ. เอกสฺส ตการสฺส โลโป ทฏฺฐพฺโพ. "ภึสนกตฺตสฺมินฺ"ติ เยว วา ปาโฐ, ภึสนกตาย อิติ วา วตฺตพฺเพ ลิงฺควิปลฺลาโส กโต, นิมิตฺตตฺเถ เจตฺถ ๒- ภุมฺมวจนํ, ตสฺมา เอวํ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ, ภึสนกภาเว อิทํสุ โหติ, ภึสนกภาวนิมิตฺตํ ภึสนกภาวเหตุ ภึสนกภาวปจฺจยา อิทํสุ โหติ, โย โกจิ อวีตราโค ตํ วนสณฺฑํ ปวิสติ, เยภุยฺเยน โลมานิ หํสนฺติ พหุตรานิ โลมานี หํสนฺติ, อุทฺธํมุขานิ สูจิสทิสานิ กณฺฏกสทิสานิ จ หุตฺวา ติฏฺฐนฺติ, อปฺปานิ น หํสนฺติ, พหุตรานํ วา สตฺตานํ หํสนฺติ, อปฺปกานํ อติสูรปุริสานํ น หํสนฺตีติ. อนฺตรฏฺฐกาติ มาฆมาสสฺส อวสาเน จตสฺโส, ผคฺคุณมาสสฺส อาทิมฺหิ จตสฺโสติ เอวํ อุภินฺนํ อนฺตเร อฏฺฐรตฺติ. อพฺโภกาเสติ มหาสตฺโต หิมปาตสมเย รตฺตึ อพฺโภกาเส วิหรติ, อถสฺส โลมกูเปสุ อาวุตา มุตฺตา วิย หิมพินฺทูนิ ติฏฺฐนฺติ, สกลสรีรํ ๓- เสตทุกูลปารุตํ วิย โหติ. ทิวา วนสณฺเฑติ ทิวา หิมพินฺทูสุ สุริยาตาปสมฺผสฺเสน วิคเตสุ อสฺสาโสปิ ภเวยฺย, อยํ ปน สุริเย อุคฺคจฺฉนฺเตเยว วนสณฺฑํ ปวิสติ, ตตฺราปิสฺส สุริยาตเปน ปคฺฆรนฺตํ หิมํ สรีเรเยว ปตตีติ. ๔- ทิวา อพฺโภกาเส วิหรามิ รตฺตึ วนสณฺเฑติ คิมฺหกาเล กิเรส ทิวา อพฺโภกาเส @เชิงอรรถ: ๑-๑ ฉ.ม. อญฺญตรํ ภึสนกํ วนสณฺฑนฺติ ๒ ฉ.ม. เจตํ ๓ ฉ.ม. สรีรํ @๔ ฉ.ม. อิติ-สทฺโท น ทิสฺสติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๐.
วิหาสิ, เตนสฺส กจฺเฉหิ เสทธารา มุจฺจึสุ, รตฺตึ อสฺสาโส ภเวยฺย, อยํ ปน สุริเย อตฺถงฺคจฺฉนฺเตเยว วนสณฺฑํ ปวิสติ. อถสฺส ทิวา คหิตอุสฺเม วนสณฺเฑ องฺคารกาสุยํ ปกฺขิตฺโต วิย อตฺตภาโว ปริฑยฺหิตฺถ. อนจฺฉริยาติ อนุอจฺฉริยา. ปฏิภาสีติ อุปฏฺฐาสิ. โสตตฺโตติ ทิวา อาตเปน รตฺตึ ปวนอุสฺมาย ๑- สุตตฺโต. โสสินฺโนติ รตฺตึ หิเมน ทิวา หิโมทเกน สุฏฺฐุ ตินฺโต. ภึสนเกติ ภยชนเก. นคฺโคติ นิจฺเจโล. นิวาสนปารุปเน หิ สติ สีตํ วา อุณฺหํ วา น อติพาเธยฺย, ตมฺปิ เม นตฺถีติ ทสฺเสติ. น จคฺคิมาสิโนติ อคฺคึปิ น อุปคโต. เอสนาปสุโตติ สุทฺธิเอสนตฺถาย ปสุโต ปยุตฺโต. มุนีติ ตทา อตฺตานํ มุนีติ กตฺวา กเถสิ. ๒- ฉวฏฺฐิกานีติ อุปฑฺฒทฑฺฒานิ อฏฺฐีนิ. อุปธายาติ ๓- ยถา สีสูปธานญฺจ ปาทูปธานญฺจ ปญฺญายติ, เอวํ สนฺถริตฺวา ตตฺถ เสยฺยํ กปฺเปมีติ ทสฺเสติ. โคมณฺฑลาติ ๔- โคปาลทารกา. เต กิร โพธิสตฺตสฺส สนฺติกํ คนฺตฺวา สุเมธ ตฺวํ อิมสฺมึ ฐาเน กสฺมา นิสินฺโน, กเถหีติ วทนฺติ. โพธิสตฺโต อโธมุโข นิสีทติ, น กเถติ. อถ นํ เต อกเถตุํ น ทสฺสามาติ ปริวาเรตฺวา โอฏฺฐุภนฺติ สรีเร เขฬํ ปาเตนฺติ. โพธิสตฺโต เอวํปิ น กเถติ. อถ นํ ตฺวํ น กเถสีติ โอมุตฺเตนฺติ ปสฺสาวมสฺส อุปริ วิสฺสชฺเชนฺติ. โพธิสตฺโต เอวํปิ น กเถติเยว. ตโต นํ กเถหิ กเถหีติ ปํสุเกน โอกิรนฺติ. โพธิสตฺโต เอวํปิ น กเถติเยว. อถสฺส น กเถสีติ ทณฺฑสลากา คเหตฺวา กณฺณโสเตสุ ปเวเสนฺติ. โพธิสตฺโต ทุกฺขา ติปฺปา ๕- กฏุกา เวทนา อธิวาเสนฺโต กสฺสจิ กิญฺจิ น กเถสฺสามีติ ๖- มตโก วิย อจฺฉติ. เตนาห "น โข ปนาหํ สาริปุตฺต อภิชานามิ เตสุ ปาปกํ จิตฺตํ อุปฺปาเทตา"ติ. น มยา เตสุ ปาปกํ จิตฺตํปิ อุปฺปาทิตนฺติ อตฺโถ. อุเปกฺขาวิหารสฺมึ โหตีติ อุเปกฺขาวิหาโร โหติ. วิหาโรว ๗- หิ วิหารสฺมินฺติ วุตฺโต. เตเนว จ "อิทํสุ เม"ติ เอตฺถาปิ อยํสุ เมติ เอวํ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วนอุสฺมาย ๒ ฉ.ม. กเถติ ๓ ก. อุปณิธายาติ ๔ ฉ.ม. คามนฺฑลาติ @๕ ฉ.ม. ติพฺพา ๗ ฉ.ม. กริสฺสามีติ ๖ ฉ.ม. วิหาโร เอว.--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๑.
อิมินา นเยน อญฺญานิปิ เอวรูปานิ ปทานิ เวทิตพฺพานิ. อิมินา อิโต เอกนวุเต กปฺเป ปูริตํ อุเปกฺขาวิหารํ ทสฺเสติ. ยํ สนฺธายาห:- "สุเข ปตฺเต ๑- น รชฺชามิ ทุกฺเข น โหมิ ทุมฺมโน สพฺพตฺถ ตุลิโต โหมิ เอสา เม อุเปกฺขาปารมี"ติ. อาหารสุทฺธิวณฺณนา [๑๕๘] อาหาเรน สุทฺธีติ โกลาทินา เอกจฺเจน ปริตฺตกอาหาเรน สกฺกา สุชฺฌิตุนฺติ เอวํ ทิฏฺฐิโน โหนฺติ. เอวมาหํสูติ เอวํ วทนฺติ. โกเลหีติ พท- เรหิ. ๒- โกโลทกนฺติ โกลานิ มทฺเทตฺวา กตปานกํ. โกลวิกตินฺติ โกลสาฬวโกลปูว- โกลคุฬาทิโกลวิการํ. เอตปรโมติ เอตํ ปมาณํ ปรมํ อสฺสาติ เอตปรโม. ตทา เอกนวุติกปฺปมตฺถเก ปน น เพลุวปกฺกตาลปกฺกปฺปมาโณ โกโล โหติ, ยํ เอตรหิ โกลสฺส ปมาณํ, เอตฺตโกว โหตีติ อตฺโถ. [๑๕๙] อธิมตฺตกิสมานนฺติ อติวิย กิสภาวํ. อาสีติกปพฺพานิ วา กาฬปพฺพานิ วาติ ยถา อาสีติกวลฺลิยา วา กาฬวลฺลิยา วา สนฺธิฏฺฐาเนสุ มิลายิตฺวา มชฺเฌ อุนฺนตุนฺนตา ๓- โหนฺติ, เอวํ มยฺหํ องฺคปจฺจงฺคานิ โหนฺตีติ ทสฺเสติ. โอฏฺฐปทนฺติ ยถา โอฏฺฐสฺส ปทํ มชฺเฌ คมฺภีรํ โหติ, เอวเมว โพธิสตฺตสฺส มิลาเต มํสโลหิเต วจฺจทฺวารสฺส อนฺโตปวิฏฺฐตฺตา อานิสทํ มชฺเฌ คมฺภีรํ โหติ. อถสฺส ภูมิยํ นิสินฺนฏฺฐานํ สรโปงฺเขน อกฺกนฺตํ วิย มชฺเฌ อุนฺนตํ โหติ. วฏฺฏนาวฬีติ ยถา ยฏฺฐิ ๔- รชฺชุยา อาวุนิตฺวา กตา วฏฺฏนาวลี วฏฺฏนานํ อนฺตรนฺตรา นินฺนา โหติ, วฏฺฏนฏฺฐาเนสุ อุนฺนตา, เอวํ ปิฏฺฐิกณฺฏโก อุนฺนตาวนโต โหติ, ชรสาลาย โคปานสิโยติ ชิณฺณสาลาย โคปานสิโย, ตา วํสโต มุจฺจิตฺวา มณฺฑเล ปติฏฺฐนฺติ มณฺฑลโต มุจฺจิตฺวา ภูมิยนฺติ เอวํ เอกา อุปริ โหติ, เอกา เหฏฺฐาติ โอลุคฺควิลุคฺคา ภวนฺติ. โพธิสตฺตสฺส ปน น เอวํ ผาสุฬิโย, @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. สุขปตฺโต ๒ ฉ.ม. ปทเรหิ ๓ ฉ.ม. อุนฺนตุนฺนตานิ @๔ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๒.
ตสฺส หิ โลหิเต ฉินฺเน มํเส มิลาเต ผาสุฬนฺตเรหิ จมฺมานิ เหฏฺฐา โอติณฺณานิ, ตํ สนฺธาเยตํ วุตฺตํ. โอกฺขายิกาติ เหฏฺฐา อนุปวิฏฺฐา. ตสฺส กิร โลหิเต ฉินฺเน มํเส มิลาเต อกฺขิอาวาฏกา มตฺถลุงฺคํ อาหจฺจ อฏฺฐํสุ, เตนสฺส เอวรูปา อกฺขิตารกา อเหสุํ. อามกจฺฉินฺโนติ อติตรุณกาเล ฉินฺโน, โส หิ วาตาตเปน สมฺผุสติ เจว มิลายติ จ. ยาวสฺสุ เม สาริปุตฺตาติ สาริปุตฺต มยฺหํ อุทรจฺฉวิ ยาว ปิฏฺฐิกณฺฏกํ อลฺลีนา โหติ. อถวา ยาวสฺสุ เม สาริปุตฺต ภาริยภาริยา อโหสิ ทุกฺกรการิกา, มยฺหํ อุทรจฺฉวิ ยาว ปิฏฺฐิกณฺฏกํ อลฺลีนา อโหสีติ เอวเมตฺถ สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพ. ปิฏฺฐิกณฺฏกญฺเญว ปริคฺคณฺหามีติ สหอุทรจฺฉวึ คณฺหามิ. อุทรจฺฉวึเยว ปริคฺคณฺหามีติ สหปิฏฺฐิกณฺฏกํ คณฺหามิ. อวกุชฺโช ปปตามีติ ตสฺส หิ อุจฺจาร- ปสฺสาวตฺถาย นิสินฺนสฺส ปสฺสาโว เนว นิกฺขมติ, วจฺจํ ปน เอกเทฺวกตกฏฺฐิมตฺตํ นิกฺขมิ. พลวทุกฺขํ อุปฺปาเทติ. สรีรโต เสทา มุจฺจนฺติ, ตตฺเถว อวกุชฺโช ภูมิยํ ปตติ. เตนาห "อวกุชฺโช ปปตามี"ติ. ตเมว กายนฺติ ตํ เอกนวุติกปฺปมตฺถเก กายํ. มหาสจฺจกสุตฺเต ปน ปจฺฉิมภวกายํ ๑- สนฺธาย อิมเมว กายนฺติ อาห. ปูติมูลานีติ มํเส วา โลหิเต วา สติ ติฏฺฐนฺติ. ตสฺส ปน อภาเว จมฺมขณฺเฑ โลมานิ วิย หตฺเถเยว ลคฺคนฺติ, ตํ สนฺธายาห "ปูติมูลานิ โลมานิ กายสฺมา ปปตนฺตี"ติ. อลมริยญาณทสฺสนวิเสสนฺติ อริยภาวํ กาตุํ สมตฺถํ โลกุตฺตรมคฺคํ. อิมิสฺสาเยว อริยาย ปญฺญายาติ วิปสฺสนาย ปญฺญาย อนธิคมา. ยายํ อริยาติ ยา อยํ มคฺคปญฺญา อธิคตา. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยถา เอตรหิ วิปสฺสนาย ปญฺญาย อธิคตตฺตา มคฺคปญฺญา อธิคตา, เอวํ เอกนวุติกปฺปมตฺถเก วิปสฺสนาย ปญฺญาย อนธิคตตฺตา โลกุตฺตรมคฺคปญฺญํ นาธิคโตสฺมีติ, มชฺฌิมภาณกตฺเถรา ปนาหุ, อิมิสฺสาเยวาติ วุตฺตปญฺญาปิ ยายํ อริยาติ วุตฺตปญฺญาปิ มคฺคปญฺญาเยว. อถ เน ภิกฺขู อหํสุ "เอวํ สนฺเต มคฺคสฺส อนธิคตตฺตา มคฺคํ นาธิคโตสฺมีติ @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ปจฺฉิมภวิกกายํ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๓.
อิทํ วุตฺตํ โหติ ภนฺเต"ติ, อาวุโส กิญฺจาปิ ทีเปตุํ น สกฺโกมิ, เทฺวปิ ปน มคฺคปญฺญาเยวาติ, เอตเทว เจตฺถ ยุตฺตํ. อิตรถา หิ ยา อยนฺติ นิทฺเทโส อนนุรูโป สิยา. สํสารสุทฺธิอาทิวณฺณนา [๑๖๐] สํสาเรน สุทฺธีติ พหุกํ สํสริตฺวา สุชฺฌนฺตีติ วทนฺติ. อุปปตฺติยา สุทฺธีติ พหุกํ อุปปชฺชิตฺวา สุชฺฌนฺตีติ วทนฺติ. อาวาเสน สุทฺธีติ พหูสุ ฐาเนสุ วสิตฺวา สุชฺฌนฺตีติ วทนฺติ. ตีสุปิ ฐาเนสุ สํสรณกวเสน สํสาโร. อุปปชฺชนกวเสน อุปปตฺติ. วสนกวเสน อาวาโสติ ขนฺธาเยว วุตฺตา. ยญฺเญนาติ พหุยาเค ยชิตฺวา สุชฺฌนฺตีติ วทนฺติ. มุทฺธาวสิตฺเตนาติ ตีหิ สงฺเขหิ ขตฺติยาภิเสเกน มุทฺธนิ อภิสิตฺเตน. อคฺคิปาริจริยายาติ พหุอคฺคิปริจรเณน สุชฺฌนฺตีติ วทนฺติ. [๑๖๑] ทหโรติ ตรุโณ. ยุวาติ โยพฺพเนน สมนฺนาคโต. สุสุกาฬเกโสติ สุฏฺฐุ กาฬเกโส. ภเทฺรน โยพฺพเนน สมนฺนาคโตติ อิมินาสฺส เยน โยพฺพเนน สมนฺนาคโต ยุวา, ตํ โยพฺพนํ ภทฺทํ ลทฺธกนฺติ ทสฺเสติ. ปฐเมน วยสาติ ปฐมวโย นาม เตตฺตึส วสฺสานิ, เตน สมนฺนาคโตติ อตฺโถ, ปญฺญาเวยฺยตฺติเยนาติ ปญฺญาเวยฺยตฺติภาเวน. ชิณฺโณติ ชราชิณฺโณ. วุฑฺโฒติ วฑฺฒิตฺวา ฐิตองฺคปจฺจงฺโค. มหลฺลโกติ ชาติยา มหลฺลโก. อทฺธคโตติ พหุอทฺธานํ คโต จิรกาลาติกฺกนฺโต. วโย อนุปฺปตฺโตติ วสฺสสตสฺส ตติยโกฏฺฐาสํ ปจฺฉิมวยํ อนุปฺปตฺโต. อาสีติโก เม วโย วตฺตตีติ อิมํ กิร สุตฺตํ ภควา ปรินิพฺพานสํวจฺฉเร กเถสิ. ตสฺมา เอวมาห. ปรมายาติ อุตฺตมาย. สติยาติอาทีสุ ปทสตํปิ ปทสหสฺสํปิ วทนฺตสฺเสว อุคฺคณฺหณสมตฺถตา ๑- สติ นาม. ตเทว อาธารณอุปนิพนฺธนสมตฺถตา คติ นาม. เอวํ คหิตํ ธาริตํ สชฺฌายํ กาตุํ สมตฺถวิริยํ ธิติ นาม. ตสฺส อตฺถญฺจ การณญฺจ ทสฺสนสมตฺถตา ปญฺญาเวยฺยตฺติยํ นาม. @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. คหณสมตฺถตา--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๔.
ทฬฺหธมฺโม ๑- ธนุคฺคโหติ ทฬฺหธนุํ คเหตฺวา ฐิโต อิสฺสาโส. ทฬฺหธนุ นาม ทฺวิสหสฺสถามํ วุจฺจติ, ทฺวิสหสฺสถามํ นาม ยสฺส อาโรปิตสฺส ชิยาพนฺโธ โลหสีสาทีนํ ภาโร ทณฺเฑ คเหตฺวา ยาว กณฺฐปฺปมาณา ๒- อุกฺขิตฺตสฺส ปฐวิโต มุจฺจติ. สิกฺขิโตติ ทสทฺวาทส วสฺสานิ อาจริยกุเล อุคฺคหิตสิปฺโป. กตหตฺโถติ โกจิ สิปฺปเมว อุคฺคณฺหาติ. กตหตฺโถ น โหติ, อยํ ปน กตหตฺโถ จิณฺณวสีภาโว. กตูปาสโนติ ราชกุลาทีสุ ทสฺสิตสิปฺโป. ลหุเกน อสเนนาติ อนฺโต สุสิรํ กตฺวา ตุลาทีนิ ปูเรตฺวา กตลาขาปริกมฺเมน สลฺลหุกกณฺเฑน. เอวํ กตํ หิ เอกอุสภคามิ เทฺว อุสภานิ คจฺฉติ, อฏฺฐอุสภคามิ โสฬส อุสภานิ คจฺฉติ. อปฺปกสิเรนาติ นิทฺทุกฺเขน. อติปาเตยฺยาติ อติกฺกเมยฺย. เอวํ อธิมตฺตสติมนฺโตติ ยถา โส ธนุคฺคโห ตํ วิทตฺถิจตุรงฺคุลจฺฉายํ สีฆเมว อติกฺกเมติ, เอวํ ปทสตํปิ ปทสหสฺสํปิ อุคฺคเหตุํ อุปธาเรตุํ สชฺฌายิตุํ อตฺถการณานิ จ อุปปริกฺขิตุํ สมตฺถาติ ๓- อตฺโถ. อญฺญตฺร อสิตปีตขายิตสายิตาติ อสิตปีตาทีนิ หิ ภควตาปิ กาตพฺพานิ โหนฺติ, ภิกฺขูหิปิ. ตสฺมา เตสํ กรณมตฺตกาลํ ฐเปตฺวาติ ทสฺเสติ. อปริยาทินฺนาเยวาติ อปริกฺขีณา เอว. สเจ หิ เอโก ภิกฺขุ กายานุปสฺสนํ ปุจฺฉติ, อญฺโญ เวทนานุปสฺสนํ, อญฺโญ จิตฺตานุปสฺสนํ, อญฺโญ ธมฺมานุปสฺสนํ. อิมินา ปุฏฺโฐ ๔- อหํ ปุจฺฉิสฺสามีติ เอโก เอกํ น โอโลเกติ. เอวํ สนฺเตปิ เตสํ วาโร ปญฺญายติ. เอวํ พุทฺธานํ ปน วาโร น ปญฺญายติ, วิทตฺถิจตุรงฺคุลจฺฉายํ สีฆเมว ๕- อติกฺกมนโต ปุเรตรํเยว ภควา จุทฺทสวิเธน กายานุปสฺสนํ, นววิเธน เวทนานุปสฺสนํ, โสฬสวิเธน จิตฺตานุปสฺสนํ, ปญฺจวิเธน ธมฺมานุปสฺสนํ กเถติ. ติฏฺฐนฺตุ วา ตาว เอเต จตฺตาโร. สเจ หิ อญฺเญ จตฺตาโร สมฺมปฺปธาเนสุ, อญฺเญ อิทฺธิปาเทสุ, อญฺเญ ปญฺจินฺทฺริเยสุ, ๖- อญฺเญ ปญฺจพเลสุ, ๗- อญฺเญ สตฺต โพชฺฌงฺเคสุ, อญฺเญ อฏฺฐสุ มคฺคงฺเคสุ ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยุํ, ตํปิ ภควา กเถยฺย. ติฏฺฐนฺตุ วา เอเต อฏฺฐ. สเจ อญฺเญ สตฺตตึสชนา โพธิปกฺขิเยสุ ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยุํ, ตํปิ ภควา ตาวเทว กเถยฺย. กสฺมา? @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทฬฺหธมฺมา ๒ ฉ.ม. กณฺฑปฺปมาณา ๓ ม. สมตฺโถติ @๔ ฉ.ม. ปุฏฺฐํ ๕ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ @๖ ม. อินฺทฺริเยสุ ๗ ม. พเลสุ--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๕.
ยาวตา หิ โลกิยมหาชนา เอกํ ปทํ กเถนฺติ. ตาวตา ๑- อานนฺทตฺเถโร อฏฺฐ ปทานิ กเถติ. อานนฺทตฺเถเร ปน เอกํ ปทํ กเถนฺเตเยว ภควา โสฬสปทานิ กเถติ. กสฺมา? ภควโต หิ ชิวฺหา มุทุกา ทนฺตาวรณํ สุผุสิตํ วจนํ อคลิตํ ภวงฺคปริวาโส ลหุโก. เตนาห "ปริยาทินฺนาเยวสฺส สาริปุตฺต ตถาคตสฺส ธมฺมเทสนา"ติ. ตตฺถ ธมฺมเทสนาติ ตนฺติฐปนา. ธมฺมปทพฺยญฺชนนฺติ ปาลิยา ปทพฺยญฺชนํ, ตสฺส ตสฺส อตฺถสฺส พฺยญฺชนกํ อกฺขรํ. ปญฺหปฏิภานนฺติ ปญฺหาพฺยากรณํ. อิมินา กึ ทสฺเสติ? ตถาคโต ปุพฺเพ ทหรกาเล อกฺขรานิ สมฺปิณฺเฑตฺวา ปทํ วตฺตุํ สกฺโกติ, ปทานิ สมฺปิณฺเฑตฺวา คาถํ วตฺตุํ สกฺโกติ, จตุอกฺขเรหิ วา อฏฺฐอกฺขเรหิ วา โสฬสอกฺขเรหิ วา ปเทหิ ยุตฺตาย คาถาย อตฺถํ วตฺตุํ สกฺโกติ. อิทานิ ปน มหลฺลกกาเล อกฺขรานิ สมฺปิณฺเฑตฺวา ปทํ วา, ปทานิ สมฺปิณฺเฑตฺวา คาถํ วา, คาถาย อตฺถํ วา วตฺตุํ น สกฺโกตีติ เอวํ นตฺถิ. ทหรกาเล จ มหลฺลกกาเล จ สพฺพเมตํ ตถาคตสฺส อปริยาทินฺนเมวาติ อิทํ ๒- ทสฺเสติ. มญฺจเกน เจปิ มนฺติ อิทํ พุทฺธพลทีปนตฺถเมว ปริกปฺเปตฺวา อาห. ทสพลํ ปน มญฺจกํ ๓- อาโรเปตฺวา คามนิคมราชธานิโย ปริหรณกาโล นาม นตฺถิ. ตถาคตา หิ ปญฺจเม อายุโกฏฺฐาเส ขณฺฑิจฺจาทีหิ อนภิภูตา สุวณฺณวณฺณสฺส สรีรสฺส เววณฺณิเย อนุปฺปตฺเต ๔- เทวมนุสฺสานํ ปิยมนาปกาเลเยว ปรินิพฺพายนฺติ. [๑๖๒] นาคสมาโลติ ตสฺส เถรสฺส นามํ. ปฐมโพธิยํ หิ วีสติวสฺสพฺภนฺตเร อุปวานนาคิตเมฆิยตฺเถรา วิย อยํปิ ภควโต อุปฏฺฐาโก อโหสิ. วีชยมาโนติ มนฺทมนฺเทน ตาลวณฺฏวาเตน ภควโต อุตุสุขํ สมุฏฺฐาปยมาโน. เอตทโวจาติ สกลสุตฺตนฺตํ สุตฺวา ภควโต ปุพฺพจริตํ ทุกฺกรการํ อาคมฺม ปสนฺโน เอตํ "อจฺฉริยํ ภนฺเต"ติอาทิวจนํ อโวจ. ตตฺถ อจฺฉรํ ปหริตุํ ยุตฺตนฺติ อจฺฉริยํ. อภูตปุพฺพํ ภูตนฺติ อภูตํ. อุภเยนปิ อตฺตโน วิมฺหยเมว ทีเปติ. โก นาโม @เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ตาว ๒ ฉ.ม. อิมํ @๓ ฉ.ม. มญฺจเก ๔ ฉ.ม. อนนุปฺปตฺเต--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๓๗๖.
อยํ ภนฺเตติ อิทํ ภทฺทโก วตายํ ธมฺมปริยาโย, หนฺทสฺส ภควนฺตํ อายาจิตฺวา นามํ คณฺหาเปมีติ อธิปฺปาเยน อาห. อถสฺส ภควา นามํ คณฺหนฺโต ตสฺมา ติห ตฺวนฺติอาทิมาห. ตสฺสตฺโถ, ยสฺมา อิทํ สุตฺตํ สุตฺวา ตว โลมานิ หฏฺฐานิ, ตสฺมาติห ตฺวํ นาคสมาล อิมํ ธมฺมปริยายํ "โลมหํสนปริยาโย"เตฺวว นํ ธาเรหีติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย มหาสีหนาทสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้า ๓๕๘-๓๗๖. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=9161&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=7&A=9161&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=159 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=2296 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=2788 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=2788 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12
![อ่านหน้า[ต่าง] แรก](go1.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้ว](go2.gif)   ![อ่านหน้า[ต่าง] ถัดไป](go3.gif) ![อ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย](go4.gif)   |
|
บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]