ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม  
อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

หน้าที่ ๑๗.

เอตํ มมาติ ตณฺหาคาโห. เอโสหมสฺมีติ มานคฺคาโห. เอโส เม อตฺตาติ ทิฏฺฐิคฺคาโห โหติ. ๑- เอวํ รูปารมฺมณา ตณฺหามานทิฏฺฐิโย กถิตา โหนฺติ. รูปํ ปน อตฺตาติ น วตฺตพฺพํ. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย. ทิฏฺฐํ รูปายตนํ, สุตํ สทฺทายตนํ, มุตํ คนฺธายตนํ รสายตนํ โผฏฺฐพฺพายตนํ, ตญฺหิ ปตฺวา คเหตพฺพโต มุตนฺติ วุตฺตํ. อวเสสานิ สตฺตายตนานิ วิญฺญาตนฺนาม. ปตฺตนฺติ ปริเยสิตฺวา วา อปริเยสิตฺวา วา ปตฺตํ. ปริเยสิตนฺติ ปตฺตํ วา อปฺปตฺตํ วา ปริเยสิตํ. อนุวิจริตํ มนสาติ จิตฺเตน อนุสญฺจริตํ. โลกสฺมึ หิ ปริเยสิตฺวา ปตฺตํปิ อตฺถิ, ปริเยสิตฺวา โน ปตฺตํปิ. อปริเยสิตฺวา ปตฺตมฺปิ อตฺถิ, อปริเยสิตฺวา โน ปตฺตมฺปิ. ตตฺถ ปริเยสิตฺวา ปตฺตํ ปตฺตนฺนาม. ปริเยสิตฺวา โน ปตฺตํ ปริเยสิตํ นาม. อปริเยสิตฺวา ปตฺตญฺจ อปริเยสิตฺวา โน ปตฺตญฺจ มนสานุจริตํ นาม. อถวา ปริเยสิตฺวา ปตฺตํปิ อปริเยสิตฺวา โน ๒- ปตฺตมฺปิ ปตฺตฏฺเฐน ปตฺตํ นาม. ปริเยสิตฺวา โน ปตฺตเมว ปริเยสิตนฺนาม. ๓- อปริเยสิตฺวา ปตฺตญฺจ อปริเยสิตฺวา โน ปตฺตญฺจ มนสานุจริตนฺนาม. ๓- สพฺพํ วา เอตํ มนสานุจริตตฺตา มนสานุจริตํ นาม. อิมินา วิญฺญาณารมฺมณา ตณฺหามานทิฏฺฐิโย กถิตา, เทสนาวิลาเสน เหฏฺฐา ทิฏฺฐาทิอารมฺมณวเสน วิญฺญาณํ ทสฺสิตํ. ยมฺปิ ตํ ทิฏฺฐิฏฺฐานนฺติ ยํปิ เอตํ โส โลโกติอาทินา นเยน ปวตฺตทิฏฺฐิฏฺฐานํ. โส โลโก โส อตฺตาติ ยา เอสา "รูปํ อตฺตโต สมนุปสฺสตี"ติอาทินา นเยน ปวตฺตา ทิฏฺฐิ โลโก จ อตฺตา จาติ คณฺหาติ, ตํ สนฺธาเยตํ ๔- วุตฺตํ. โส เปจฺจ ภวิสฺสามีติ โส อหํ ปรโลกํ คนฺตฺวา นิจฺโจ ภวิสฺสามิ, ธุโว สสฺสโต อวิปริณามธมฺโม ภวิสฺสามิ, สิเนรุมหาปฐวีมหาสมุทฺทาทิสสฺสติสมํ ตเถว ฐสฺสามิ. ตมฺปิ เอตํ มมาติ ตํปิ ทสฺสนํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสติ. อิมินา ทิฏฺฐารมฺมณา ตณฺหามานทิฏฺฐิโย กถิตา. วิปสฺสนาย ปฏิวิปสฺสนากาโล วิย ปจฺฉิมทิฏฺฐิยา ปุริมทิฏฺฐิคหณกาโลเอว ๕- โหติ. สุกฺกปกฺเข รูปํ เนตํ มมาติ รูเป ตณฺหามานทิฏฺฐิคาหา ปฏิกฺขิตฺตา. สุกฺกปกฺเข รูปํ เนตํ มมาติ รูเป ตณฺหามานทิฏฺฐิคาหา ปฏิกฺขิตฺตา. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย. สมนุปสฺสตีติ อิมสฺส ปน ปทสฺส ตณฺหาสมนุปสฺสนา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. อยํ สทฺโท น ทิสฺสติ @๓-๓ ฉ.ม. อปริเยสิตฺวา โน ปตฺตํ มนสานุวิจริตํ นาม @ ฉ.ม. สนฺธาย ฉ.ม....กาเล เอวํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๘.

มานสมนุปสฺสนา ทิฏฺฐิสมนุปสฺสนา ญาณสมนุปสฺสนาติ จตสฺโส สมนุปสฺสนาติ อตฺโถ. ตา กณฺหปกฺเข ติสฺสนฺนํ สมนุปสฺสนานํ สุกฺกปกฺเข ญาณสมนุปสฺสนาย วเสน เวทิตพฺพา. อสติ น ปริตสฺสตีติ อวิชฺชมาเน ภยปริตสฺสนาย ตณฺหาปริตสฺสนาย วา น ปริตสฺสติ. อิมินา ภควา อชฺฌตฺตกฺขนฺธวินาเส อปริตสฺสมานํ ขีณาสวํ ทสฺเสนฺโต เทสนํ มตฺถกํ ปาเปสิ. [๒๔๒] เอวํ วุตฺเต อญฺญตโร ภิกฺขูติ เอวํ ภควตา วุตฺเต อญฺญตโร อนุสนฺธิกุสโล ภิกฺขุ "ภควตา อชฺฌตฺตกฺขนฺธวินาเส อปริตสฺสนฺตํ ขีณาสวํ ทสฺเสตฺวา เทสนา นิฏฺฐาปิตา, อชฺฌตฺตํ อปริตสฺสนฺเต โข ปน สติ อชฺฌตฺตํ ปริตสฺสเกน พหิทฺธา ปริกฺขารวินาเส ปริตสฺสเกน อปริตสฺสเกน ตหึ ๑- ภวิตพฺพํ, อิติ อิเมหิ จตูหิ การเณหิ อยํ ปโญฺห ปุจฺฉิตพฺโพ"ติ จินฺเตตฺวา เอกํสํ จีวรํ กตฺวา อญฺชลึ ปคฺคยฺห ภควนฺตํ เอตทโวจ. พหิทฺธา อสตีติ พหิทฺธา ปริกฺขารวินาเส. อหุ วต เมติ อโหสิ วต เม ภณฺฑกํ ๒- ยานํ วาหนํ หิรญฺญํ สุวณฺณนฺติ อตฺโถ. ตํ วต เม นตฺถีติ ตํ วต อิทานิ มยฺหํ นตฺถิ, ราชูหิ วา โจเรหิ วา หตํ, ๓- อคฺคินา วา ทฑฺฒํ, อุทเกน วา วุฬฺหํ, ปริโภเคน วา ชิณฺณํ. สิยา วต เมติ ภเวยฺย วต มยฺหํ ยานํ วาหนํ หิรญฺญํ สุวณฺณํ สาลิ วีหิ ยโว โคธุโม. ตํ วตาหํ น ลภามีติ ตมหํ อลภมาโน ตทนุจฺฉวิกํ กมฺมํ อกตฺวา นิสินฺนตฺตา อิทานิ น ลภามีติ โสจติ, อยํ อาคาริยโสจนา, อนาคาริยสฺส ปตฺตจีวราทีนํ วเสน เวทิตพฺพา. อปริตสฺสนาวาเร น เอวํ โหตีติ เยหิ กิเลเสหิ เอวํ ภเวยฺย, เตสํ ปหีนตฺตา น เอวํ โหติ. ทิฏฺฐิฏฺฐานาธิฏฺฐานปริยุฏฺฐานาภินิเวสานุสยานนฺติ ทิฏฺฐีนญฺจ ทิฏฺฐิฏฺฐานานญฺจ ทิฏฺฐาธิฏฺฐานานญฺจ ทิฏฺฐิปริยุฏฺฐานานญฺจ อภินิเวสานุสยานญฺจ. สพฺพสงฺขารสมถายาติ นิพฺพานตฺถาย. นิพฺพานํ หิ อาคมฺม สพฺพสงฺขารอิญฺชิตานิ สพฺพสงฺขารจลนานิ สพฺพสงฺขารวิปฺผนฺทิตานิ สมฺมนฺติ วูปสมฺมนฺติ, ตสฺมา ตํ "สพฺพสงฺขารสมโถ"ติ วุจฺจติ. ตเทว จ อาคมฺม ขนฺธูปธิ กิเลสูปธิ อภิสงฺขารูปธิ ปญฺจกามคุณูปธีติ อิเม อุปธโย ปฏินิสชฺชิยนฺติ, ตณฺหา ขียติ วิรชฺชติ นิรุชฺฌติ, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. จาปิ ฉ.ม. ภทฺทกํ ฉ.ม. หฏํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙.

ตสฺมา ตํ "สพฺพูปธิปฏินิสฺสคฺโค ตณฺหกฺขโย วิราโค นิโรโธ"ติ วุจฺจติ. นิพฺพานายาติ อยํ ปนสฺส สรูปนิทฺเทโส, อิติ สพฺเพเหว อิเมหิ ปเทหิ นิพฺพานสฺส สจฺฉิกิริยตฺถาย ธมฺมํ เทเสนฺตสฺสาติ อยมตฺโถ ทีปิโต. ตสฺเสวํ โหตีติ ตสฺส ทิฏฺฐิคติกสฺส อุจฺฉิชฺชิสฺสามิ นามสฺสุ, วินสฺสิสฺสามิ นามสฺสุ, นาสฺสุ นาม ภวิสฺสามีติ เอวํ โหติ. ทิฏฺฐิคติกสฺส หิ ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา สุญฺญตปฏิสํยุตฺตํ กตฺวา เทสิยมานํ ธมฺมํ สุณนฺตสฺส ตาโส อุปฺปชฺชติ. วุตฺตํปิ เจตํ ๑- "ตาโส เหโส ภิกฺขเว อสฺสุตวโต ปุถุชฺชนสฺส โน จสฺสํ, โน จ เม สิยา"ติ. ๒- [๒๔๓] เอตฺตาวตา พหิทฺธาปริกฺขารวินาเส ตสฺสนกสฺส จ โน ตสฺสนกสฺส จ อชฺฌตฺตกฺขนฺธวินาเส ตสฺสนกสฺส จ โน ตสฺสนกสฺส จาติ อิเมสํ วเสน จตุโกฏิกา สุญฺญตา กถิตา. อิทานิ พหิทฺธาปริกฺขารํ ปริคฺคหํ นาม กตฺวา วีสติวตฺถุกํ สกฺกายทิฏฺฐึ อตฺตวาทูปาทานํ นาม กตฺวา สกฺกายทิฏฺฐิปฺปมุขา ทฺวาสฏฺฐี ทิฏฺฐิโย นิสฺสยํ ๓- นาม กตฺวาติ โกฏิกํ สุญฺญตํ ทสฺเสตุํ ตํ ภิกฺขเว ปริคฺคหนฺติอาทิมาห. ตตฺถ ปริคฺคหนฺติ พหิทฺธาปริกฺขารํ. ปริคฺคเณฺหยฺยาถาติ ยถา วิญฺญูมนุสฺโส ปริคฺคเณฺหยฺย. อหมฺปิ โข ตํ ภิกฺขเวติ ภิกฺขเว ตุเมฺหปิ น ปสฺสถ, อหํปิ น ปสฺสามิ, อิติ เอวรูโป ปริคฺคโห นตฺถีติ ทสฺเสติ. เอวํ สพฺพตฺถ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. [๒๔๔] เอวํ ติโกฏิกํ สุญฺญตํ ทสฺเสตฺวา อินานิ อชฺฌตฺตกฺขนฺเธ อตฺตาติ พหิทฺธาปริกฺขาเร อตฺตนิยนฺติ กตฺวา เทฺวโกฏิกํ ทสฺเสนฺโต อตฺตนิ วา ภิกฺขเว สตีติอาทิมาห. ตตฺถ อยํ สงฺเขปตฺโถ, ภิกฺขเว อตฺตนิ วา สติ อิทํ เม ปริกฺขารชาตํ อตฺตนิยนฺติ อสฺส, อตฺตนิเยว วา ปริกฺขาเร สติ อยํ เม อตฺตา อิมสฺส ปริกฺขารสฺส สามีติ, เอวมหนฺติ. สติ มมาติ, มมาติ สติ อหนฺติ ยุตฺตํ ภเวยฺย. สจฺจโตติ ภูตโต. เถตโตติ ตถโต ถิรโต วา. อิทานิ อิเม ปญฺจกฺขนฺเธ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ เอวนฺติปริวฏฺฏวเสน อคฺคณฺหนฺโต อยํ อริฏฺโฐ วิย มยฺหํ สาสเน กลลํ กจวรํ ปกฺขิปตีติ ทสฺเสนฺโต ตํ กึ มญฺญถ ภิกฺขเว รูปํ นิจฺจํ วาติอาทิมาห. ตตฺถ อนิจฺจํ ภนฺเตติ ภนฺเต ยสฺมา @เชิงอรรถ: ฉ.ม. วุตฺตํ เหตํ, สี. วุตฺตมฺปิ เหตํ ฉ.ม. ตาโส เหสา ภิกฺขเว, ปาลิ. @ตาโส เหสา ภิกฺขุสํ.ขนฺธ ๑๗/๕๕/๔๗ อุทานสุตฺต ฉ.ม. ทิฏฺฐินิสฺสยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐.

หุตฺวา น โหติ, ตสฺมา อนิจฺจํ, อุปฺปาทวยวตฺติโต วิปริณามตาวกาลิก- นิจฺจปฏิกฺเขปฏฺเฐน วาติ จตูหิ การเณหิ อนิจฺจํ. ทุกฺขํ ภนฺเตติ ภนฺเต ปฏิปีฬนากาเรน ทุกฺขํ, สนฺตาปทุกฺขมทุกฺขวตฺถุกสุขปฏิกฺเขปฏฺเฐน วาติ จตูหิ การเณหิ ทุกฺขํ. วิปริณามธมฺมนฺติ ภวสงฺกนฺติอุปคมนสภาวํ ปกติภาววิชหนสภาวํ. กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม, เอโสหมสฺมิ, เอโส เม อตฺตาติ ยุตฺตํ นุโข ตํ อิเมสํ ติณฺณํ ตณฺหามานทิฏฺฐิคาหานํ วเสน อหํ มมาติ เอวํ คเหตุํ. โน เหตํ ภนฺเตติ อิมินา เต ภิกฺขู อวสวตฺตนากาเรน รูปํ ภนฺเต อนตฺตาติ ปฏิชานนฺติ. สุญฺญอสฺสามิกอนิสฺสรอตฺตปฏิกฺเขปฏฺเฐน วาติ จตูหิ การเณหิ อนตฺตา. ภควา หิ กตฺถจิ อนิจฺจวเสน อนตฺตตํ ทสฺเสติ, กตฺถจิ ทุกฺขวเสน กตฺถจิ อุภยวเสน. "จกฺขุ อตฺตาติ โย วเทยฺย, ตํ น อุปปชฺชติ, จกฺขุสฺส อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺญายติ. ยสฺส โข ปน อุปฺปาโทปิ วโยปิ ปญฺญายติ, อตฺตา เม อุปฺปชฺชติ จ เวติ จาติ อิจฺจสฺส เอวมาคตํ โหติ, ตสฺมา ตํ น อุปปชฺชติ, จกฺขุ อนตฺตาติ โย วเทยฺย, อิติ จกฺขุ อนตฺตา"ติ ๑- อิมสฺมึ หิ ฉฉกฺกสุตฺเต อนิจฺจวเสน อนตฺตตํ ทสฺเสติ. "รูปญฺจ หิทํ ภิกฺขเว อตฺตา อภวิสฺส, นยิทํ รูปํ อาพาธาย สํวตฺเตยฺย, ลพฺเภถ จ รูเป' เอวํ เม รูปํ โหติ, เอวํ เม รูปํ มา อโหสี'ติ. ยสฺมา จ โข ภิกฺขเว รูปํ อนตฺตา, ตสฺมา รูปํ อาพาธาย สํวตฺตติ, น จ ลพฺภติ รูเป'เอวํ เม รูปํ โหตุ, เอวํ เม รูปํ มา อโหสี"ติ ๒- อิมสฺมึ อนตฺตลกฺขณสุตฺเต ทุกฺขวเสน อนตฺตตํ ทสฺเสติ. "รูปํ ภิกฺขเว อนิจฺจํ, ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ, ยํ ทุกฺขํ ตทนตฺตา, ยทนตฺตา, ตํ' เนตํ มม, เนโสหมสฺมิ, น เมโส อตฺตา'ติ เอวเมตํ ยถาภูตํ สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพนฺ"ติ ๓- อิมสฺมึ อรหตฺตสุตฺเต อุภยวเสน อนตฺตตํ ทสฺเสติ. กสฺมา? อนิจฺจํ ทุกฺขํ จ ปากฏํ. อนตฺตาติ น ปากฏํ. ปริโภคภาชนาทีสุ หิ ภินฺเนสุ อโห อนิจฺจนฺติ วทนฺติ, อโห อนตฺตาติ วตฺตา นาม นตฺถิ. สรีเร คณฺฑปีฬกาทีสุ วา อุฏฺฐิตาสุ กณฺฏเกน วา ปวิทฺธา @เชิงอรรถ: ปาลิ. อตฺตาติ, ม. อุปริ. ๑๔/๔๒๒/๓๖๒ สฬายตนวคฺค @ วินย. มหา. ๔/๒๐/๑๗ ปญฺจวคฺคิยกถา, สํ.ขนฺธ. ๑๗/๕๙/๕๕ อุปยวคฺค @ สํ. ขนฺธ. ๑๗/๗๖/๖๗ ขชฺชนียวคฺค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๑.

อโห ทุกฺขนฺติ วทนฺติ, อโห อนตฺตาติ ปน วตฺตา นาม นตฺถิ. กสฺมา? อิทํ หิ อนตฺตลกฺขณํ นาม อวิภูตํ ทุทฺทสํ ทุปฺปญฺญาปนํ. เตน ตํ ภควา อนิจฺจวเสน วา ทุกฺขวเสน วา อุภยวเสน วา ทสฺเสติ. ตยิทํ อิมสฺมึปิ เตปริวฏฺเฏ อนิจฺจทุกฺขวเสเนว ทสฺสิตํ. เวทนาทีสุปิ เอเสว นโย. ตสฺมาติห ภิกฺขเวติ ภิกฺขเว ยสฺมา เอตรหิปิ อญฺญทาปิ รูปํ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา, ตสฺมาติ อตฺโถ. ยํ กิญฺจิ รูปนฺติอาทีนิ วิสุทฺธิมคฺเค ขนฺธนิทฺเทเส วิตฺถาริตาเนว. [๒๔๕] นิพฺพินฺทตีติ อุกฺกณฺฐติ. เอตฺถ จ นิพฺพิทาติ วุฏฺฐานคามินีวิปสฺสนา อธิปฺเปตา. วุฏฺฐานคามินีวิปสฺสนาย หิ พหูนิ นามานิ. เอสา หิ กตฺถจิ สญฺญคฺคนฺติ วุตฺตา. กตฺถจิ ธมฺมฏฺฐิติญาณนฺติ. กตฺถจิ ปาริสุทฺธิปธานิยงฺคนฺติ. กตฺถจิ ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ. กตฺถจิ ตมฺมยํ ปริยาทานนฺติ. ๑- กตฺถจิ ตีหิ นาเมหิ. กตฺถจิ ทฺวีหิ. ๒- ตตฺถ โปฏฺฐปาทสุตฺเต ตาว "สญฺญา โข โปฏฺฐปาท ปฐมํ อุปฺปชฺชติ, ปจฺฉา ญาณนฺ"ติ ๓- เอวํ สญฺญคฺคนฺติ วุตฺตา. สุสิมสุตฺเต "ปุพฺเพ โข สุสิม ธมฺมฏฺฐิติญาณํ, ปจฺฉา นิพฺพาเน ญาณนฺ"ติ ๔- เอวํ ธมฺมฏฺฐิติญาณนฺติ วุตฺตา. ทสุตฺตรสุตฺเต "ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธิปธานิยงฺคนฺ"ติ ๕- เอวํ ปาริสุทฺธิ- ปธานิยงฺคนฺติ วุตฺตา รถวินีเต "กึ นุ โข อาวุโส ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธตฺถํ ภควติ พฺรหฺมจริยํ วุสฺสตี"ติ ๖- เอวํ ปฏิปทาญาณทสฺสนวิสุทฺธีติ วุตฺตา. สฬายตนวิภงฺเค "อตมฺมยตํ ภิกฺขเว นิสฺสาย อตมฺมยตํ อาคมฺม ยายํ อุเปกฺขา นานตฺตา นานตฺตสิตา, ตํ อภินิวชฺเชตฺวา ยายํ อุเปกฺขา เอกตฺตา เอกตฺตสิตา, ตํ นิสฺสาย ตํ อาคมฺม เอวเมติสฺสา ปหานํ โหติ, เอวเมติสฺสา สมติกฺกโม โหตี"ติ ๗- เอวํ ตมฺมยํ ปริยาทานนฺติ วุตฺตา. ปฏิสมฺภิทามคฺเค "ยา จ มุญฺจิตุกมฺยตา, @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ตมฺมยตาปริยาทานนฺติ, สี. ตมฺมยปริยาทานนฺติ, เอวมูปริปิ @ ฉ.ม. ทฺวีหีติ ที.สี. ๙/๔๑๖/๑๘๑ สเหตุกสญฺญุปฺปาทนิโรธกถา @ สํ. นิทาน. ๑๖/๗๐/๑๒๐ มหาวคฺค ที. ปาฏิ. ๑๑/๓๕๙/๒๗๒ นว ธมฺมา @ ม.มู. ๑๒/๒๕๗/๒๑๗ โอปมฺมวคฺค ม. อุปริ. ๑๔/๓๑๐/๒๘๔ วิภงฺควคฺค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๒.

ยา จ ปฏิสงฺขานุปสฺสสา, ยา จ สงฺขารุเปกฺขา, อิเม ธมฺมา เอกตฺถา พฺยญฺชนเมว นานนฺ"ติ ๑- เอวํ ตีหิ นาเมหิ วุตฺตา. ปฏฺฐาเน "อนุโลมํ โคตฺรภุสฺส อนนฺตร- ปจฺจเยน ปจฺจโย, อนุโลมํ โวทานสฺส อนนฺตรปจฺจเยน ปจฺจโย"ติ ๒- เอวํ ทฺวีหิ นาเมหิ วุตฺตา. อิมสฺมึ ปน อลคทฺทสุตฺเต นิพฺพินฺทตีติ นิพฺพิทานาเมน อาคตา. นิพฺพินฺทํ ๓- วิรชฺชตีติ เอตฺถ วิราโคติ มคฺโค. วิราคา วิมุจฺจตีติ เอตฺถ วิราเคน มคฺเคน วิมุจฺจตีติ ผลํ กถิตํ. วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหตีติ อิธ ปจฺจเวกฺขณา กถิตา. เอวํ วิมุตฺตจิตฺตํ มหาขีณาสวํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตสฺส ยถาภูเตหิ ปญฺจหิ การเณหิ นามํ คณฺหนฺโต อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเวติอาทิมาห. อวิชฺชาติ วฏฺฏมูลิกา อวิชฺชา. อยํ หิ ทุรุกฺขิปนฏฺเฐน ปลิโฆติ วุจฺจติ. เตเนส ตสฺสา ๔- อุกฺขิตฺตตฺตา อุกฺขิตฺตปลิโฆติ วุตฺโต. ตาลาวตฺถุกตาติ สีสจฺฉินฺนตาโล วิย กตา, สมูลํ วา ตาลํ อุทฺธริตฺวา ตาลสฺส วตฺถุ วิย กตา, ยถา ตสฺมึ วตฺถุสฺมึ ปุน โส ตาโล น ปญฺญายติ, เอวํ ปุน อปฺปญฺญตฺติภาวํ นีตาติ อตฺโถ. โปโนพฺภวิโกติ ปุนพฺภวทายโก. ชาติสํสาโรติ ชาตีสุ ชายนวเสน เจว สํสรณวเสน จ เอวํ ลทฺธนามานํ ปุนพฺภวกฺขนฺธานํ ปจฺจโย กมฺมาภิสงฺขาโร. โส หิ ปุนปฺปุนํ อุปฺปตฺติกรณวเสน ปริกฺขิปิตฺวา ฐิตตฺตา ปริกฺขาติ วุจฺจติ, เตเนส ตสฺสา สงฺกิณฺณตฺตา วิกิณฺณตฺตา สงฺกิณฺณปริกฺโขติ วุตฺโต. ตณฺหาติ วฏฺฏมูลิกา ตณฺหา. อยํ หิ คมฺภีรานุคตฏฺเฐน เอสิกาติ วุจฺจติ. เตเนส ตสฺสา อพฺภุฬฺหตฺตา ลุญฺจิตฺวา ฉฑฺฑิตตฺตา อพฺภุเฬฺหสิโกติ วุตฺโต. โอรมฺภาคิยานีติ โอรมฺภชนกานิ กามภเว อุปปตฺติปจฺจยานิ. เอตานิ หิ กวาฏํ วิย นครทฺวารํ จิตฺตํ ปิทหิตฺวา ฐิตตฺตาว ๕- อคฺคฬาติ วุจฺจนฺติ. เตเนส เตสํ นิรากตตฺตา ภินฺนตฺตา นิรคฺคโฬติ วุตฺโต. อริโยติ นิกฺกิเลโส ปริสุทฺโธ. ปนฺนทฺธโชติ ปติตมานทฺธโช. ปนฺนภาโรติ ขนฺธภารกิเลสภารอภิสงฺขารภารปญฺจกามคุณภารา ปนฺนา โอโรหิตา อสฺสาติ ปนฺนภาโร. อปิจ อิธ มานภารสฺเสว โอโรหิตตฺตา @เชิงอรรถ: ขุ. ปฏิ. ๓๑/๑๒๐ อาทิ/๘๗ ญาณกถา (สฺยา) อตฺถโต สมานํ @ อภิ. ปฏฺฐาน ๔๐/๔๑๗/๑๒๘- กุสลตฺติก ฉ.ม. นิพฺพิทา วิรชฺชตีติ @ ฉ.ม. ตสฺส ฉ.ม. ว-สทฺโท น ทิสฺสติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๓.

ปนฺนภาโรติ อธิปฺเปโต, วิสํยุตฺโตติ จตูหิ โยเคหิ สพฺพกิเลเสหิ จ วิสํยุตฺโต. อิธ ปน มานสํโยเคเนว วิสํยุตฺตตฺตา วิสํยุตฺโตติ อธิปฺเปโต. อสฺมิมาโนติ รูเป อสฺมีติ มาโน, เวทนาย, สญฺญาย, สงฺขาเรสุ, วิญฺญาเณ อสฺมีติ มาโน. เอตฺตาวตา ภควตา มคฺเคน กิเลเส เขเปตฺวา นิโรธสยนวรคตสฺส นิพฺพานารมฺมณํ ผลสมาปตฺตึ อปฺเปตฺวา วิหรโต ขีณาสวสฺส กาโล ทสฺสิโต. ยถา หิ เทฺว นครานิ เอกํ โจรนครํ, เอกํ เขมนครํ. อถ เอกสฺส มหาโยธสฺส เอวํ ภเวยฺย "ยาวิทํ โจรนครํ ติฏฺฐติ, ตาว เขมนครํ ภยโต น มุจฺจติ, โจรนครํ อนครํ กริสฺสามี"ติ สนฺนาหํ กตฺวา ขคฺคํ คเหตฺวา โจรนครํ อุปสงฺกมิตฺวา นครทฺวาเร อุสฺสาปิเต เอสิกตฺถมฺเภ ขคฺเคน ฉินฺทิตฺวา สทฺธึ ทฺวารพาหาหิ ๑- กวาฏํ ภินฺทิตฺวา ปลิฆํ อุกฺขิปิตฺวา ปาการํ ภินฺทนฺโต ปริกฺขํ สงฺกิริตฺวา นครโสภนตฺถาย อุสฺสิเต ธเช ปาเตตฺวา นครํ อคฺคินา ฌาเปตฺวา เขมนครํ ปวิสิตฺวา ปาสาทํ อภิรุยฺห ญาติคณปริวุโต สุรสโภชนํ ภุญฺเชยฺย, เอวํ โจรนครํ วิย สกฺกาโย, เขมนครํ วิย นิพฺพานํ, มหาโยโธ วิย โยคาวจโร. ตสฺเสวํ โหติ "ยาว สกฺกายวฏฺฏํ วตฺตติ, ตาว ทฺวตฺตึสกมฺมกรณอฏฺฐนวุติโรค- ปญฺจวีสติมหาภเยหิ ปริมุจฺจนํ นตฺถี"ติ. โส มหาโยโธ วิย สนฺนาหํ สีลสนฺนาหํ กตฺวา, ปญฺญาขคฺคํ คเหตฺวา ขคฺเคน เอสิกตฺถมฺเภ วิย อรหตฺตมคฺเคน ตณฺเหสิกํ ลุญฺจิตฺวา, โส โยโธ สทฺวารพาหํ นครกวาฏํ วิย ปญฺโจรมฺภาคิยสํโยชนคฺคฬํ อุคฺฆาเฏตฺวา, โส โยโธ ปลิฆํ วิย อวิชฺชาปลิฆํ อุกฺขิปิตฺวา, โส โยโธ ปาการํ ภินฺทนฺโต ปริกฺขํ วิย กมฺมาภิสงฺขารํ ภินฺทนฺโต ชาติสํสารปริกฺขํ สงฺกิริตฺวา, โส โยโธ นครโสภนตฺถาย อุสฺสาปิเต ธเช วิย มานทฺธเช ปาเตตฺวา สกฺกายนครํ ฌาเปตฺวา, โส โยโธ เขมนคเร อุปริปาสาเท สุรสโภชนํ วิย กิเลสนิพฺพานนครํ ปวิสิตฺวา อมตนิโรธารมฺมณํ ผลสมาปตฺติสุขํ อนุภวมาโน กาลํ วีตินาเมติ. [๒๔๖] อิทานิ เอวํ วิมุตฺตจิตฺตสฺส ขีณาสวสฺส ปเรหิ อนธิคมนียวิญฺญาณํ ๒- ทสฺเสนฺโต เอวํ วิมุตฺตจิตฺตํ โขติอาทิมาห. ตตฺถ อนฺเวสนฺตาติ ๓- @เชิงอรรถ: ฉ.ม. สทฺวารพาหกํ ฉ.ม....วิญฺญาณตํ ฉ.ม., ปาลิ. อนฺเวสนฺติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๔.

อนฺเวสนฺตา คเวสนฺตา. อิทํ นิสฺสิตนฺติ อิทํ นาม นิสฺสิตํ. ตถาคตสฺสาติ เอตฺถ สตฺโตปิ ตถาคโตติ อธิปฺเปโต, อุตฺตมปุคฺคโล ขีณาสโวปิ. อนนุวิชฺโชติ อสํวิชฺชมาโน วา อวินฺเทยฺโย วา. ตถาคโตติ หิ สตฺเต คหิเต อสํวิชฺชมาโนติ อตฺโถ วฏฺฏติ, ขีณาสเว คหิเต อวินฺเทยฺโยติ อตฺโถ วฏฺฏติ. ตตฺถ ปุริมนเย อยมธิปฺปาโย:- ภิกฺขเว อหํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ธรมานกํเยว ขีณาสวํ ตถาคโต สตฺโต ปุคฺคโลติ น ปญฺญเปมิ. อปฺปฏิสนฺธิกํ ปน ปรินิพฺพุตํ ขีณาสวํ สตฺโตติ วา ปุคฺคโลติ วา กึ ปญฺญเปสฺสามิ. อนนุวิชฺโช ตถาคโต, น หิ ปรมตฺถโต สตฺโต นาม โกจิ อตฺถิ, ตสฺส อวิชฺชมานสฺส อิทํ นิสฺสิตํ วิญฺญาณนฺติ อนฺเวสนฺตาปิ กึ อธิคจฺฉิสฺสนฺติ, กถํ ปฏิลภิสฺสนฺตีติ อตฺโถ. ทุติยนเย อยมธิปฺปาโย:- ภิกฺขเว อหํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม ธรมานกํเยว ขีณาสวํ วิญฺญาณวเสน อินฺทาทีหิ อวินฺทิยํ วทามิ, น หิ สอินฺทา เทวา สพฺรหฺมกา สปชาปติกา อนฺเวสนฺตาปิ ขีณาสวสฺส วิปสฺสนาจิตฺตํ วา มคฺคจิตฺตํ วา ผลจิตฺตํ วา อิทํ นาม อารมฺมณํ นิสฺสาย วตฺตตีติ ชานิตุํ สกฺโกนฺติ, เต อปฺปฏิสนฺธิกสฺส ปรินิพฺพุตสฺส กึ ชานิสฺสนฺตีติ. อสตาติ อสนฺเตน. ตุจฺฉาติ ตุจฺฉเกน. มุสาติ มุสาวาเทน. อภูเตนาติ ยํ นตฺถิ, เตน. อพฺภาจิกฺขนฺตีติ อภิอาจิกฺขนฺติ, อภิภวิตฺวา วทนฺติ. เวนยิโกติ วินยติ วินาเสตีติ วินโย, โส เอว เวนยิโก, สตฺตวินาสโกติ อธิปฺปาโย. ยถา จาหํ ภิกฺขเว นาติ ๑- ภิกฺขเว เยน การเณน ๒- อหํ น สตฺตวินาสโก. ยถา จาหํ น วทามีติ เยน วา การเณน อหํ สตฺตวินาสํ น ปญฺญเปมิ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยถาหํ น สตฺตวินาสโก, ยถา จ น สตฺตวินาสํ ปญฺญเปมิ, ตถา มํ เต โภนฺโต สมณพฺราหฺมณา "เวนยิโก สมโณ โคตโม"ติ วทนฺตา สตฺตวินาสโก สมโณ โคตโมติ จ, "สโต สตฺตสฺส อุจฺเฉทํ วินาสํ วิภวํ ปญฺญเปมี"ติ ๓- วทนฺตา สตฺตวินาสํ ปญฺญเปมีติ จ อสตา ตุจฺฉา มุสา อภูเตน อพฺภาจิกฺขนฺตีติ. @เชิงอรรถ: ฉ.ม. ยถา จาหํ น ภิกฺขเวติ ฉ.ม. วา กาเรน ฉ.ม. ปญฺญเปตีติ เอวมุปริปิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๕.

ปุพฺเพ จาติ ปุพฺเพ มหาโพธิมณฺฑมฺหิเยว จ. เอตรหิ จาติ เอตรหิ ธมฺมเทสนายํ จ. ทุกฺขํ เจว ปญฺญเปมิ, ทุกฺขสฺส จ นิโรธนฺติ ธมฺมจกฺกํ อปฺปวตฺเตตฺวา โพธิมณฺเฑ วิหรนฺโตปิ ธมฺมจกฺกปฺปวตฺตนโต ปฏฺฐาย ธมฺมํ เทเสนฺโตปิ จตุสจฺจเมว ปญฺญเปมีติ อตฺโถ. เอตฺถ หิ ทุกฺขคฺคหเณน ตสฺส มูลภูโต สมุทโย, นิโรธคฺคหเณน จ ๑- ตํสมฺปาปโก มคฺโค คหิโตว โหตีติ เวทิตพฺโพ. ตตฺร เจติ ตสฺมึ จตุสจฺจปฺปกาสเน. ปเรติ สจฺจานิ อาชานิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ อสมตฺถปุคฺคลา. อกฺโกสนฺตีติ ทสหิ อกฺโกสวตฺถูหิ อกฺโกสนฺติ. ปริภาสนฺตีติ วาจาย ปริภาสนฺติ. โรเสนฺติ วิเหเสนฺตีติ โรเสสฺสาม วิเหเสสฺสามาติ อธิปฺปาเยน ฆฏฺเฏนฺติ ทุกฺขาเปนฺติ. ตตฺราติ เตสุ อกฺโกสาทีสุ, เตสุ วา ปรปุคฺคเลสุ. อาฆาโตติ โกโธ. ๒- อปฺปจฺจโยติ โทมนสฺสํ. อนภิรทฺธีติ ๓- อตุฏฺฐิ. ตตฺร เจติ จตุสจฺจปฺปกาสเนเยว. ปเรติ จตุสจฺจปฺปกาสนํ อาชานิตุํ ปฏิวิชฺฌิตุํ สมตฺถปุคฺคลา. อานนฺโทติ อานนฺทปีติ. อุพฺพิลาวิตตฺตนฺติ ๔- อุพฺพิลาปนปีติ. ตตฺรเจติ จตุสจฺจปฺปกาสนมฺหิเยว. ตตฺราติ สกฺการาทีสุ. ยํ โข อิทํ ปุพฺเพ ปริญฺญาตนฺติ ยํ อิทํ ขนฺธปญฺจกํ ปพฺเพ โพธิมณฺเฑ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริญฺญาตํ. ตตฺถ'เมติ ตสฺมึ ขนฺธปญฺจเก อิเม. กึ วุตฺตํ โหติ? ตตฺรปิ ตถาคตสฺส อิเม สกฺการา มยิ ภวิสฺสนฺติ ๕- วา อหํ เอเต อนุภวามีติ วา น โหติ. ปุพฺเพ ๖- ปริญฺญาตกฺขนฺธปญฺจกสฺเสว เอเต สกฺการา ขนฺธปญฺจกํเยว จ เต สกฺกาเร อนุโภตีติ ๖- เอตฺตกเมว โหตีติ. ตสฺมาติ ยสฺมา สจฺจานิ ปฏิวิชฺฌิตุํ อสมตฺถา ตถาคตํปิ อกฺโกสนฺติ, ตสฺมา. เสสํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํ. [๒๔๗] ตสฺมาติห ภิกฺขเว ยํ น ตุมฺหากนฺติ ยสฺมา อตฺตนิเยปิ ฉนฺทราคปฺปหานํ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขาย สํวตฺตติ, ตสฺมา ยํ น ตุมฺหากํ, ตํ ปชหถาติ อตฺโถ. ยถาปจฺจยํ วา กเรยฺยาติ ยถา ยถา อิจฺเฉยฺย, ตถา ตถา กเรยฺย. น หิ โน เอตํ ภนฺเต อตฺตา วาติ ภนฺเต เอตํ ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ อมฺหากํ เนว อตฺตา น อมฺหากํ รูปํ น วิญฺญาณนฺติ วทนฺติ. อตฺตนิยํ วาติ อมฺหากํ @เชิงอรรถ: ฉ.ม. จ-สทฺโท น ทิสฺสติ ฉ.ม. โกโป ก. อนภินนฺทีติ @ ฉ.ม. อุปฺปิลาวิตตฺตนฺติ ฉ.ม. กรียนฺตีติ @๖-๖ ฉ.ม. ปุพฺเพ ปริญฺญาตกฺขนฺธปญฺจกํเยว เอเต สกฺกาเร อนุโภตีติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๖.

จีวราทิปริกฺขาโรปิ น โหตีติ อตฺโถ. เอวเมว โข ภิกฺขเว ยํ น ตุมฺหากํ ตํ ปชหถาติ ภควา ขนฺธปญฺจกํเยว น ตุมฺหากนฺติ ทสฺเสตฺวา ปชหาเปติ, ตญฺจ โข น อุปฺปาเฏตฺวา ลุญฺจิตฺวา วา, ฉนฺทราควินเยน ปเนตํ ปชหาเปติ. [๒๔๘] เอวํ สฺวากฺขาโตติ เอตฺถ ติปริวฏฺฏโต ปฏฺฐาย ยาว อิมํ ฐานํ อาหริตุํปิ วฏฺฏติ, ปฏิโลเมน เปมมตฺตเกน สคฺคปรายนโต ปฏฺฐาย ยาว อิมํ ฐานํ อาหริตุํปิ วฏฺฏติ. สฺวากฺขาโตติ สุกถิโต. สุกถิตตฺตา จ ๑- อุตฺตาโน วิวโฏ ปกาสิโต. ฉินฺนปิโลติโกติ ปิโลติกาติ วุจฺจติ ฉินฺนํ ภินฺนํ ตตฺถ ตตฺถ สิพฺพิตํ คณฺฐิกตํ ชิณฺณวตฺถํ, ตํ ยสฺส นตฺถิ, อฏฺฐหตฺถํ วา นวหตฺถํ วา อหฏสาฏกํ นิวตฺโถ, โส ฉินฺนปิโลติโก นาม. อยํปิ ธมฺโม ตาทิโส, น เหตฺถ โกหญฺญาทิวเสน ฉินฺนภินฺนสิพฺพิตคณฺฐิกตภาโว อตฺถิ. อปิจ กจวโร ปิโลติโกติ วุจฺจติ. อิมสฺมึ จ สาสเน สมณกจวรํ นาม ปติฏฺฐาตุํ น ลภติ. เตเนวาห:- "การณฺฑํว ๒- นิทฺธมถ กสมฺพุญฺจาวกสฺสถ ๓- ตโต ปลาเส ๔- วาเหถ อสฺสมเณ สมณมานิเน. นิทฺธมิตฺวาน ปาปิจฺเฉ ปาปอาจารโคจเร สุทฺธา สุทฺเธหิ สํวาสํ กปฺปยวฺโห ปฏิสฺสตา ตโต สมคฺคา นิปกฺกา ทุกฺขสฺสนฺตํ กริสฺสถา"ติ. ๕- อิติ สมณกจวรสฺส ฉินฺนตฺตาปิ อยํ ธมฺโม ฉินฺนปิโลติโก นาม โหติ. วฏฺฏนฺเตสํ นตฺถิ ปญฺญาปนายาติ เตสํ วฏฺฏํ อปญฺญตฺติภาวํ คตํ นิปฺปญฺญตฺติกํ ชาตํ. เอวรูโป มหาขีณาสโว เอวํ สฺวากฺขาเต สาสเนเยว อุปฺปชฺชติ. ยถา จ ขีณาสโว, เอวํ อนาคามิอาทโยปิ. ตตฺถ ธมฺมานุสาริโน สทฺธานุสาริโนติ อิเม เทฺว โสตาปตฺติมคฺคฏฺฐา โหนฺติ. ยถาห "กตโม จ ปุคฺคโล ธมฺมานุสารี. ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส ปญฺญินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, ปญฺญาวาหึ ปญฺญาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวติ. อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล ธมฺมานุสารี. โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน ปุคฺคโล ธมฺมานุสารี, ผเล ฐิโต ทิฏฺฐิปฺปตฺโต. กตโม @เชิงอรรถ: ฉ.ม. เอว ฉ.ม. การณฺฑวํ ฉ.ม. กสมฺพุญฺจาปกสฺสถ @ ปาลิ, ฉ.ม. ปลาเป ขุ.สุตฺต. ๒๕/๒๘๔-๖/๓๘๘-๙ ธมฺมจริยสุตฺต

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๗.

จ ปุคฺคโล สทฺธานุสารี. ยสฺส ปุคฺคลสฺส โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺนสฺส สทฺธินฺทฺริยํ อธิมตฺตํ โหติ, สทฺธาวาหึ สทฺธาปุพฺพงฺคมํ อริยมคฺคํ ภาเวติ. อยํ วุจฺจติ ปุคฺคโล สทฺธานุสารี. โสตาปตฺติผลสจฺฉิกิริยาย ปฏิปนฺโน ปุคฺคโล สทฺธานุสารี, ผเล ฐิโต สทฺธาวิมุตฺโต"ติ. ๑- เยสํ มยิ สทฺธามตฺตํ เปมมตฺตนฺติ อิมินา เยสํ อญฺโญ อริยธมฺโม นตฺถิ, ตถาคเต ปน สทฺธามตฺตํ เปมมตฺตเมว โหติ. เต วิปสฺสกา ปุคฺคลา อธิปฺเปตา. วิปสฺสกภิกฺขูนญฺหิ เอวํ วิปสฺสนํ ปฏฺฐเปตฺวา นิสินฺนานํ ทสพเล เอกา สทฺธา เอกํ เปมํ อุปฺปชฺชติ. ตาย สทฺธาย เตน เปเมน หตฺเถ คเหตฺวา สคฺเค ฐปิตา วิย โหนฺติ, นิยตคติกา กิร เอเต. โปราณกตฺเถรา ปน เอวรูปํ ภิกฺขุํ จูฬโสตาปนฺโนติ วทนฺติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย อลคทฺทูปมสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ---------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๑๗-๒๗. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=413&modeTY=2&pagebreak=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=413&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=274              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=4443              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=5284              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=5284              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒ http://84000.org/tipitaka/read/?index_12

อ่านหน้า[ต่าง] แรกอ่านหน้า[ต่าง] ที่แล้วไม่แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหน้า[ต่าง] ถัดไปอ่านหน้า[ต่าง] สุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๒๖ มกราคม พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]