อรรถกถาเล่มที่ ๘ ภาษาบาลีอักษรไทย
 ม.อ. (ปปญฺจ.๒)

หน้าที่ ๒๑๖.
    [๔๐๔] อิมสฺมึ สติ อิทํ โหตีติ อิมสฺมึ อวิชฺชาทิเก ปจฺจเย สติ อิทํ
สงฺขาราทิกํ ผลํ โหติ. อิมสฺสุปฺปาทา อิทํ อุปฺปชฺชตีติ อิมสฺส อวิชฺชาทิกสฺส
ปจฺจยสฺส อุปฺปาทา อิทํ สงฺขาราทิกํ ผลํ อุปฺปชฺชติ, เตเนวาห "ยทิทํ
อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขารา ฯเปฯ สมุทโย โหตี"ติ. เอวํ วฏฺฏํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ
วิวฏฺฏํ ทสฺเสนฺโต อวิชฺชาย เตฺวว อเสสวิราคนิโรธาติอาทิมาห. ตตฺถ อวิชฺชาย
เตฺววาติ อวิชฺชาย เอว ตุ. อเสสวิราคนิโรธาติ วิราคสงฺขาเตน มคฺเคน
อเสสนิโรธา อนุปฺปาทนิโรธา. สงฺขารนิโรโธติ สงฺขารานํ อนุปฺปาทนิโรโธ
โหติ, เอวํ นิรุทฺธานํ ปน สงฺขารานํ นิโรธา วิญฺญาณนิโรโธ โหติ, วิญฺญาณาทีนํ
จ นิโรธา นามรูปาทีนิ นิรุทฺธานิเยว โหนฺตีติ ทสฺเสตุํ สงฺขารนิโรธา
วิญฺญาณนิโรโธติอาทึ วตฺวา เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ
วุตฺตํ. ตตฺถ เกวลสฺสาติ สกลสฺส, สุทฺธสฺส วา, สตฺตวิรหิตสฺสาติ อตฺโถ.
ทุกฺขกฺขนฺธสฺสาติ ทุกฺขราสิสฺส. นิโรโธ โหตีติ อนุปฺปาโท โหติ.
    [๔๐๖] อิมสฺมึ อสตีติอาทิ วุตฺตปฏิปกฺขนเยน เวทิตพฺพํ.
    [๔๐๗] เอวํ วฏฺฏวิวฏฺฏํ กเถตฺวา อิทานิ อิมํ ทฺวาทสงฺคปจฺจยวฏฺฏํ สห
วิปสฺสนาย มคฺเคน ชานนฺตสฺส ยา ปฏิธาวนา ปหิยฺยติ, ตสฺสา อภาวํ ปุจฺฉนฺโต
อปิ นุ ตุเมฺห ภิกฺขเวติอาทิมาห. ตตฺถ เอวํ ชานนฺตาติ เอวํ สห วิปสฺสนาย
มคฺเคน ชานนฺตา. เอวํ ปสฺสนฺตาติ ตสฺเสว เววจนํ. ปุพฺพนฺตนฺติ ปุริมโกฏฺฐาสํ,
อตีตกฺขนฺธธาตุอายตนานีติ อตฺโถ. ปฏิธาเวยฺยาถาติ ตณฺหาทิฏฺฐิวเสน ปฏิธาเวยฺยาถ.
เสสํ สพฺพาสวสุตฺเต วิตฺถาริตเมว.
    อิทานิ เนสํ ตตฺถ นิจฺจลภาวํ ปุจฺฉนฺโต อปิ นุ ตุเมฺห ภิกฺขเว
เอวํ ชานนฺตา เอวํ ปสฺสนฺตา เอวํ วเทยฺยาถ, สตฺถา โน ครูติอาทิมาห.
ตตฺถ ครูติ ภาริโก อกามา อนุวตฺติตพฺโพ. สมโณติ พุทฺธสมโณ. อญฺญํ สตฺถารํ
อุทฺทิเสยฺยาถาติ อยํ สตฺถา อมฺหากํ กิจฺจํ สาเธตุํ น สกฺโกตีติ อปิ นุ เอวํ
สญฺญิโน หุตฺวา อญฺญํ พาหิรกํ สตฺถารํ อุทฺทิเสยฺยาถ. ปุถุสมณพฺราหฺมณานนฺติ เอวํ
สญฺญิโน หุตฺวา ปุถูนํ ติตฺถิยสมณานํ เจว พฺราหฺมณานญฺจ. วตโกตุหลมงฺคลานีติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๗.
วตสมาทานานิ จ ทิฏฺฐิกุตุหลานิ จ ทิฏฺฐสุตมุตมงฺคลานิ จ. ตานิ สารโต
ปจฺจาคจฺเฉยฺยาถาติ เอตานิ สารนฺติ เอวํสญฺญิโน หุตฺวา ปฏิอาคจฺเฉยฺยาถ, เอวํ
นิสฺสฏฺฐานิ จ ปุน คเณฺหยฺยาถาติ อตฺโถ. สามํ ญาตนฺติ สยํ ญาเณน ญาตํ.
สามํ ทิฏฺฐนฺติ สยํ ปญฺญาจกฺขุนา ทิฏฺฐํ. สามํ วิทิตนฺติ สยํ วิภาวิตํ ปากฏํ
กตํ, อุปนีตา โข เม ตุเมฺหติ มยา ภิกฺขเว ตุเมฺห อิมินา สนฺทิฏฺฐิกาทิสภาเวน
ธมฺเมน นิพฺพานํ อุปนีตา, ปาปิตาติ อตฺโถ. สนฺทิฏฺฐิโกติอาทีนมตฺโถ วิสุทฺธิมคฺเค
วิตฺถาริโต. อิทเมตํ ปฏิจฺจ วุตฺตนฺติ เอตํ วจนํ อิทํ ตุเมฺหหิ สามํ ญาตาทิภาวํ
ปฏิจฺจ วุตฺตํ.
    [๔๐๘] ติณฺณํ โข ปน ภิกฺขเวติ กสฺมา อารภิ? นนุ เหฏฺฐา
วฏฺฏวิวฏฺฏวเสน เทสนา มตฺถกํ ปาปิตาติ. อาม ปาปิตา. อยํ ปน ปาฏิเอกฺโก
อนุสนฺธิ, "อยญฺหิ โลกสนฺนิวาโส ปฏิสนฺธิสมฺมุโฬฺห, ตสฺส สมฺโมหฏฺฐานํ
วิทฺธํเสตฺวา ปากฏํ กริสฺสามี"ติ อิมํ เทสนํ อารภิ. อปิจ วฏฺฏมูลํ อวิชฺชา,
วิวฏฺฏมูลํ พุทฺธุปฺปาโท, อิติ วฏฺฏมูลํ อวิชฺชํ วิวฏฺฏมูลํ จ พุทฺธุปฺปาทํ
ทสฺเสตฺวาปิ "ปุน เอกวารํ วฏฺฏวิวฏฺฏวเสน เทสนํ มตฺถกํ ปาเปสฺสามี"ติ อิมํ เทสนํ
อารภิ. ตตฺถ สนฺนิปาตาติ สโมธาเนน ปิณฺฑภาเวน. คพฺภสฺสาติ คพฺเภ
นิพฺพตฺตนกสตฺตสฺส. อวกฺกนฺติ โหตีติ นิพฺพตฺติ โหติ. กตฺถจิ หิ คพฺโภติ
มาตุกุจฺฉิ  วุตฺตา. ๑- ยถาห:-
              "ยเมกรตฺตึ ปฐมํ         คพฺเภ วสติ มาณโว
               อพฺภุฏฺฐิโตว โส ยาติ ๒-  ส คจฺฉํ น นิวตฺตตี"ติ. ๓-
     กตฺถจิ คพฺเภ นิพฺพตฺตสตฺโต. ยถาห "ยถา โข ปนานนฺท อญฺญา
อิตฺถิโย ๔- นว วา ทส วา มาเส คพฺภํ กุจฺฉินา ปริหริตฺวา วิชายนฺตี"ติ. ๕-
อิธ สตฺโต อธิปฺเปโต, ตํ สนฺธาย วุตฺตํ "คพฺภสฺส อวกฺกนฺติ โหตี"ติ.
     อิธาติ อิมสฺมึ สตฺตโลเก. มาตา จ อุตุนี โหตีติ อิทํ อุตุสมยํ สนฺธาย
วุตฺตํ. มาตุคามสฺส กิร ยสฺมึ โอกาเส ทารโก นิพฺพตฺตติ, ตตฺถ มหตี โลหิตปีฬกา
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. วุตฺโต    ๒ ก. สยติ    ๓ ขุ.ชา. ๒๗/๒๒๖๑/๔๖๙ อโยฆรชาตก (สฺยา)
@๔ ฉ.ม., ปาลิ. อิตฺถิกา    ๕ ม. อุปริ. ๑๔/๒๐๕/๑๗๑ อจฺฉริยพฺภูตธมฺมสุตฺต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๘.
สณฺฐหิตฺวา ภิชฺชิตฺวา ปคฺฆรติ, วตฺถุ สุทฺธํ โหติ, สุทฺเธ วตฺถุมฺหิ มาตาปิตูสุ
เอกวารํ สนฺนิปติเตสุ ยาว สตฺตทิวสานิ เขตฺตเมว โหติ. ตสฺมึ สมเย หตฺถคฺคาห-
เวณิคฺคาหาทินา องฺคปรามสเนนปิ ทารโก นิพฺพตฺตติเยว. คนฺธพฺโพติ ตตฺรูปคสตฺโต.
ปจฺจุปฏฺฐิโต โหตีติ น มาตาปิตูนํ สนฺนิปาตํ โอโลกยมาโน สมีเป ฐิโต
ปจฺจุปฏฺฐิโต นาม โหติ. กมฺมยนฺตยนฺติโต ปน เอโก สตฺโต ตสฺมึ โอกาเส
นิพฺพตฺตนโก โหตีติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย. สํสเยนาติ "อโรโค นุ โข ภวิสฺสามิ
อหํ วา, ปุตฺโต วา เม"ติ เอวํ มหนฺเตน ชีวิตสํสเยน. โลหิตเญฺหตํ ภิกฺขเวติ
ตทา กิร มาตุโลหิตํ ตํ ฐานํ สมฺปตฺตํ ปุตฺตสิเนเหน ปณฺฑรํ โหติ. ตสฺมา
เอวมาห. วงฺกกนฺติ คามทารกานํ กีฬกํ ขุทฺทกนงฺคลํ. ฆฏิกา วุจฺจติ ทีฆทณฺเฑน
รสฺสทณฺฑกํ ปหรณกีฬา, โมกฺขจิกนฺติ สมฺปริวตฺตกกีฬา, อากาเส วา ทณฺฑกํ
คเหตฺวา ภูมิยํ วา สีสํ ฐเปตฺวา เหฏฺฐุปฺปริยภาเวน ปริวตฺตนกีฬนนฺติ วุตฺตํ
โหติ. จิงฺคุลิกํ วุจฺจติ ตาลปณฺณาทีหิ กตํ วาตปฺปหาเรน ปริพฺภมนจกฺกํ.
ปตฺตาฬฺหกํ วุจฺจติ ปณฺณนาฬิกา. ตาย วาลิกาทีนิ มินนฺตา กีฬนฺติ. รถกนฺติ
ขุทฺทกรถํ. ธนุกํปิ ขุทฺทกธนุเมว.
    [๔๐๙] สารชฺชตีติ ราคํ อุปฺปาเทติ. พฺยาปชฺชตีติ พฺยาปาทํ อุปฺปาเทติ.
อนุปฏฺฐิตกายสตีติ กาเย สติ กายสติ, ตํ อนุปฏฺฐเปตฺวาติ อตฺโถ. ปริตฺตเจตโสติ
อกุสลจิตฺโต. ยตฺถสฺส เต ปาปกาติ ยสฺสํ ผลสมาปตฺติยํ เอเต นิรุชฺฌนฺติ, ตํ
น ชานาติ นาธิคจฺฉตีติ อตฺโถ. อนุโรธวิโรธนฺติ ราคญฺเจว โทสญฺจ. อภินนฺทตีติ
ตณฺหาวเสน อภินนฺทติ, ตณฺหาวเสเนว อโห สุขนฺติอาทีนิ วทนฺโต อภิวทติ.
อชฺโฌสาย ติฏฺฐตีติ ตณฺหาชฺโฌสานคหเณน คิลิตฺวา ปรินิฏฺฐเปตฺวา คณฺหาติ.
สุขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา อภินนฺทตุ, ทุกฺขํ กถํ อภินนฺทตีติ. "อหํ ทุกฺขิโต
มม ทุกฺขนฺ"ติ คณฺหนฺโต อภินนฺทติ นาม. อุปฺปชฺชติ นนฺทีติ ตณฺหา อุปฺปชฺชติ.
ตทุปาทานนฺติ สาว ตณฺหา คหณฏฺเฐน อุปาทานํ นาม, ตสฺส อุปาทานปจฺจยา
ภโว ฯเปฯ สมุทโย โหตีติ, อิทํ หิ ภควตา ปุน เอกวารํ ติสนฺธิจตุสงฺเขปํ ๑-
ปจฺจยาการวฏฺฏํ ทสฺสิตํ.
@เชิงอรรถ: ๑ ฉ.ม. ทฺวิสนฺธิ ติสงฺเขปํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๑๙.
    [๔๑๐-๔] อิทานิ วิวฏฺฏํ ทสฺเสตุํ อิธ ภิกฺขเว ตถาคโต โลเก
อุปฺปชฺชตีติอาทิมาห. ตตฺถ อปฺปมาณเจตโสติ อปฺปมาณํ โลกุตฺตรํ เจโต อสฺสาติ
อปฺปมาณเจตโส, มคฺคจิตฺตสมงฺคีติ อตฺโถ. อิมํ โข เม ตุเมฺห ภิกฺขเว สงฺขิตฺเตน
ตณฺหาสงฺขยวิมุตฺตึ ธาเรถาติ ภิกฺขเว อิมํ สงฺขิตฺเตน เทสิตํ มยฺหํ ตณฺหาสงฺขย-
วิมุตฺติเทสนํ ตุเมฺห นิจฺจกาลํ ธาเรยฺยาถ มา ปมชฺเชยฺยาถ. เทสนา หิ เอตฺถ
วิมุตฺติปฏิลาภเหตุโต วิมุตฺตีติ วุตฺตา. มหาตณฺหาชาลตณฺหาสงฺฆาฏปฏิมุกฺกนฺติ
ตณฺหาว สํสิพฺพิตฏฺเฐน มหาตณฺหาชาลํ, สงฺฆฏิตฏฺเฐน สงฺฆาฏนฺติ วุจฺจติ,
อิติ เอตสฺมึ มหาตณฺหาชาเล ตณฺหาสงฺฆาเฏ จ อิมํ สาตึ ภิกฺขุํ เกวฏฺฏปุตฺตํ
ปฏิมุกฺกํ ธาเรถ, อนุปวิฏฺโฐ อนฺโตคโธติ นํ ธาเรยฺยาถาติ ๑- อตฺโถ. เสสํ
สพฺพตฺถ อุตฺตานตฺถเมวาติ.
                    ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย
                   มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       -------------------

             อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๘ หน้า ๒๑๖-๒๑๙.
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=8&A=5522&modeTY=2&pagebreak=1
             The Pali Atthakatha in Roman :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=8&A=5522&modeTY=2&pagebreak=1
             อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=12&i=440
             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=12&A=8041
             พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=12&A=9558
             The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=12&A=9558
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๒
http://84000.org/tipitaka/read/?index_12