บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๙

หน้าที่ ๑๐๘.

ตรุณูปโม อุปารมฺโภ ทุอาโรปิโต โหตี"ติ. น ทุอาโรปิโต, กสฺมา? เอวํลทฺธิกตฺตาติ วิตฺถาริตเมตํ. ตสฺมา โสเยว กิเลโส พนฺธนฏฺเฐน สํโยชนํ, อปฺปหีนฏฺเฐน อนุสโยติ อิทมตฺถํ สนฺธาย ภควตา "สานุสยา ปหียตี"ติ เอวํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํ. [๑๓๒] ตจํ เฉตฺวาติอาทีสุ อิทํ โอปมฺมสํสนฺทนํ:- ตจจฺเฉโท วิย หิ สมาปตฺติ ทฏฺฐพฺพา, เผคฺคุจฺเฉโท วิย วิปสฺสนา, สารจฺเฉโท วิย มคฺโค. ปฏิปทา ปน โลกิยโลกุตฺตรมิสฺสกาว วฏฺฏติ. เอวเมเต ทฏฺฐพฺพาติ เอวรูปา ปุคฺคลา เอวํ ทฏฺฐพฺพา. [๑๓๓] อุปธิวิเวกาติ อุปธิวิเวเกน. อิมินา ปญฺจกามคุณวิเวโก กถิโต. อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหานายาติ อิมินา นีวรณปฺปหานํ กถิตํ. กายทุฏฺฐุลฺลานํ ปฏิปสฺสทฺธิยาติ อิมินา กายาลสิยปฏิปสฺสทฺธิ กถิตา. วิวิจฺเจว กาเมหีติ อุปธิวิเวเกน กาเมหิ วินา หุตฺวา. วิวิจฺจ อกุสเลหีติ อกุสลานํ ธมฺมานํ ปหาเนน กายทุฏฺฐุลฺลานํ ปฏิปสฺสทฺธิยา จ อกุสเลหิ วินา หุตฺวา. ยเทว ตตฺถ โหตีติ ยํ ตตฺถ ^๑- อนฺโตสมาปตฺติยํ สมาปตฺติกฺขเณ เจว ^๑- สมาปตฺติสมุฏฺฐิตญฺจ รูปาทิธมฺมชาตํ โหติ. เต ธมฺเมติ เต รูปคตนฺติอาทินา นเยน วุตฺเต รูปาทโย ธมฺเม. อนิจฺจโตติ น นิจฺจโต. ทุกฺขโตติ น สุขโต. โรคโตติอาทีสุ อาพาธฏฺเฐน โรคโต, อนฺโตโทสฏฺเฐน คณฺฑโต, อนุปวิฏฺฐฏฺเฐน ทุกฺขชนนฏฺเฐน จ สลฺลโต, ทุกฺขฏฺเฐน อฆโต, โรคฏฺเฐน อาพาธโต, อาสกฏฺเฐน ปรโต, ปลุชฺชนฏฺเฐน ปโลกโต, นิสฺสตฺตฏฺเฐน สุญฺญโต, น อตฺตฏฺเฐน อนตฺตโต. ตตฺถ อนิจฺจโต ปโลกโตติ ทฺวีหิ ปเทหิ อนิจฺจลกฺขณํ กถิตํ, ทุกฺขโตติอาทีหิ ฉหิ ทุกฺขลกฺขณํ, ปรโต สุญฺญโต อนตฺตโตติ ตีหิ อนตฺตลกฺขณํ. โส เตหิ ธมฺเมหีติ โส เตหิ เอวํ ติลกฺขณํ อาโรเปตฺวา ทิฏฺเฐหิ อนฺโตสมาปตฺติยํ ปญฺจกฺขนฺธธมฺเมหิ. จิตฺตํ ปฏิปาเทตีติ ^๒- จิตฺตํ ปฏิสํปาเทติ ^๓- @เชิงอรรถ: ^๑-๑ ฉ.ม. อนฺโตสมาปตฺติกฺขเณเยว ^๒ ม. ปติฏฺฐาเปตีติ ฉ. ปฏิวาเปตีติ @^๓ ฉ.ม. ปฏิสํหรติ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๐๙.

โมเจติ อปเณติ. อุปสํทรตีติ วิปสฺสนาจิตฺตํ ตาว สวนวเสน ถุติวเสน ปริยตฺติวเสน ปญฺญตฺติวเสน จ สนฺตํ ^๑- นิพฺพานนฺติ เอวํ อสงฺขตาย อมตาย ธาตุยา อุปสํหรติ. มคฺคจิตฺตํ นิพฺพานํ อารมฺมณกรณวเสเนว เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตนฺติ น เอวํ วทติ, อิมินา ปน อากาเรน ตํ ปฏิวิชฺฌนฺโต ตตฺถ จิตฺตํ อุปสํหรตีติ อตฺโถ. โส ตตฺถ ฐิโตติ ตาย ติลกฺขณารมฺมณาย วิปสฺสนาย ฐิโต. อาสวานํ ขยํ ปาปุณาตีติ อนุกฺกเมน จตฺตาโร มคฺเค ภาเวตฺวา ปาปุณาติ. เตเนว ธมฺมราเคนาติ สมถวิปสฺสนาธมฺเม ฉนฺทราเคน. สมถวิปสฺสนาสุ หิ สพฺพโส ฉนฺทราคํ ปริยาทาตุํ สกฺโกนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อสกฺโกนฺโต อนาคามี โหติ. ยเทว ตตฺถ โหติ เวทนาคตนฺติ อิธ ปน รูปํ น คหิตํ. กสฺมา? สมติกฺกนฺตตฺตา. อยํ หิ เหฏฺฐา รูปาวจรชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา รูปํ อติกฺกมิตฺวา อรูปาวจรสมาปตฺตึ สมาปนฺโนติ สมถวเสนปิเนน รูปํ อติกฺกนฺตํ, เหฏฺฐา รูปํ สมฺมเทว สมฺมสิตฺวา ตํ อติกฺกมฺม อิทานิ อรูปํ สมฺมสตีติ วิปสฺสนาวเสนปิเนน รูปํ อติกฺกนฺตํ. อรูเป ปน สพฺพโสปิ รูปํ นตฺถีติ ตํ สนฺธายปิ อิธ รูปํ น คหิตํ, ^๒- สมฺมา น คหิตํ. ^๒- อถ กิญฺจรหีติ กึ ปุจฺฉามีติ ปุจฺฉติ? สมถวเสน คจฺฉโต จิตฺเตกคฺคตา ธุรํ โหติ, โส เจโตวิมุตฺโต นาม. วิปสฺสนาวเสน คจฺฉโต ปญฺญา ธุรํ โหติ, โส ปญฺญาวิมุตฺโต นามาติ เอตฺถ เถรสฺส กงฺขา นตฺถิ. อยํ สภาวธมฺโมเยว, สมถวเสเนว ปน คจฺฉนฺเตสุ เอโก เจโตวิมุตฺโต นาม โหติ, เอโกปญฺญาวิมุตฺโต. วิปสฺสนาวเสน คจฺฉนฺเตสุปิ เอโก ปญฺญาวิมุตฺโต นาม โหติ, เอโก เจโต วิมุตฺโตติ เอตฺถ กึ การณนฺติ ปุจฺฉติ. อินฺทฺริยเวมตฺตตํ วทามีติ อินฺทฺริยนานตฺตตํ วทามิ. อิทํ วุตฺตํ โหติ, น ตฺวํ อานนฺท ทส ปารมิโย ปูเรตฺวา สพฺพญฺญุตํ ^๓- ปฏิวิชฺฌิ, เตน เต เอตํ อปากฏํ. อหํ ปน ปฏิวิชฺฌึ, เตน เม เอตํ ปากฏํ. เอตฺถ หิ @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. จ เอตํ สนฺตํ ^๒-๒ ฉ.ม. อิเม ปาฐา น ทิสฺสนฺติ ^๓ สี. สพฺพนฺตํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๑๐.

อินฺทฺริยนานตฺตตา การณํ. สมถวเสเนว หิ คจฺฉนฺเตสุ เอกสฺส ภิกฺขุโน จิตฺเตกคฺคตา ธุรํ โหติ, โส เจโตวิมุตฺโต นาม โหติ. เอกสฺส ปญฺญา ธุรํ โหติ, โส ปญฺญาวิมุตฺโต นาม โหติ. วิปสฺสนาวเสเนว จ คจฺฉนฺเตสุ เอกสฺส ปญฺญา ธุรํ โหติ, โส ปญฺญาวิมุตฺโต นาม โหติ. เอกสฺส จิตฺเตกคฺคตา ธุรํ โหติ, โส เจโตวิมุตฺโต นาม โหติ. เทฺว อคฺคสาวกา สมถวิปสฺสนาธุเรน อรหตฺตํ ปตฺตา. เตสุ ธมฺมเสนาปติ ปญฺญาวิมุตฺโต ชาโต, มหาโมคฺคลฺลานตฺเถโร เจโตวิมุตฺโต. อิติ อินฺทฺริยเวมตฺตํ เอตฺถ การณนฺติ เวทิตพฺพํ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมวาติ. ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย มหามาลุงฺกฺยสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. จตุตฺถํ. --------------

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๑๐๘-๑๑๐. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=9&A=2720&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=2720&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=153 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=2814 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=3144 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=3144 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13