บาลีอรรถกถาเล่มที่ ๙

หน้าที่ ๑๔๒.

อุปริ ปน ติณฺณํ มคฺคานํ อตฺถาย เสวมานา ภชมานา สมนฺนานยมานา อนุปุพฺเพน อรหตฺตํ ปาปุณิสฺสนฺตีติ อยเมตฺถ ปาลิอตฺโถ. วิตณฺฑวาที ปน อิมเมว ปาลึ คเหตฺวา "โลกุตฺตรมคฺโค น เอกจิตฺตกฺขณิโก, พหุจิตฺตกฺขณิโก"ติ วทติ. โส วตฺตพฺโพ "ยทิ อญฺเญน จิตฺเตน เสนาสนํ ปฏิเสวติ, อญฺเญน กลฺยาณมิตฺเต ภชติ, อญฺเญน อินฺทฺริยานิ สมนฺนาเนติ, อญฺญํ มคฺคจิตฺตนฺติ สนฺธาย ตฺวํ `น เอกจิตฺตกฺขณิโก มคฺโค, พหุจิตฺตกฺขณิโก'ติ วทสิ, เอวํ สนฺเต เสนาสนํ เสวมาโน นีโลภาสํ ปพฺพตํ ปสฺสติ, วนํ ปสฺสติ, มิคปกฺขีนํ สทฺทํ สุณาติ, ปุปฺผผลานํ ^๑- คนฺธํ ฆายติ, ปานียํ ปิวนฺโต รสํ สายติ, นิสีทนฺโต นิปชฺชนฺโต ผสฺสํ ผุสติ. เอวํ เต ปญฺจวิญฺญาณสมงฺคีปิ โลกุตฺตรธมฺมสมงฺคีเยว ภวิสฺสติ. สเจ ปเนตํ สมฺปฏิจฺฉสิ, สตฺถารา สทฺธึ ปฏิวิรุชฺฌติ. สตฺถารา หิ ปญฺจวิญฺญาณกายา เอกนฺตอพฺยากตาว วุตฺตา, ตํสมงฺคิสฺส กุสลากุสลํ ปฏิกฺขิตฺตํ, โลกุตฺตรมคฺโค จ เอกนฺตกุสโล. ตสฺมา ปชเหตํ วาทนฺ"ติ ปญฺญาเปตพฺโพ. สเจ ปญฺญตฺตึ น อุปคจฺฉติ, "คจฺฉ ปาโตว วิหารํ ปวิสิตฺวา ยาคุํ ปิวาหี"ติ อนุโยเชตพฺโพ. [๑๘๓] นาหํ ภิกฺขเว อาทิเกเนวาติ อหํ ภิกฺขเว ปฐมเมว มณฺฑูกสฺส อุปฺปติตฺวา คมนํ วิย อญฺญาราธนํ ^๒- อรหตฺเต ปติฏฺฐานํ น วทามิ. อนุปุพฺพสิกฺขาติ กรณตฺเถ ปจฺจตฺตวจนํ. ปรโต ปททฺวเยปิ เอเสว นโย. สทฺธาชาโตติ โอกปฺปนียสทฺธาย ชาตสทฺโธ. อุปสงฺกมีติ ครูนํ สมีปํ คจฺฉติ. ปยิรุปาสตีติ สนฺติเก นิสีทติ. ธาเรตีติ ปคุณํ ^๓- กตฺวา ธาเรติ. ฉนฺโท ชายตีติ กตฺตุกมฺยตากุสลจฺฉนฺโท ชายติ. อุสฺสหตีติ วิริยํ กโรติ. ตุเลตีติ อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตาติ ตุลยติ. ตุลยิตฺวา ปทหตีติ เอวํ ตีรณวิปสฺสนาย ตุลยนฺโต มคฺคปฺปธานํ ปทหติ. ปหิตตฺโตติ เปสิตจิตฺโต. กาเยน เจว ปรมสจฺจนฺติ นามกาเยน นิพฺพานสจฺจํ สจฺฉิกโรติ. ปญฺญาย จาติ นามกายสมฺปยุตฺตาย มคฺคปญฺญาย ปฏิวิชฺฌติ ปสฺสติ. อิทานิ ยสฺมา เต สตฺถุ อาคมนํ สุตฺวา ปจฺจุคฺคมนมตฺตํปิ น อกํสุ, ตสฺมา เตสํ จริยํ ครหนฺโต สาปิ นาม ภิกฺขเว สทฺธา นาโหสีติอาทิมาห. @เชิงอรรถ: ^๑ สี. ปุปฺผผลาผลานํ ^๒ ม. อญฺญายาราธนํ ^๓ ฉ.ม. สาธุกํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๔๓.

ตตฺถ กีวทูเรวิเมติ กิตฺตกํ ทูเร ฐาเน. โยชนสตํปิ โยชนสหสฺสํปิ อปกฺกนฺตาติ วตฺตุํ วฏฺฏติ, น ปน กิญฺจิ อาห. จตุปฺปทํ เวยฺยากรณนฺติ จตุสจฺจพฺยากรณํ สนฺธาย วุตฺตํ. [๑๘๔] ยสฺสุทฺทิฏฺฐสฺสาติ ยสฺส อุทฺทิฏฺฐสฺส. โยปิ โส ภิกฺขเว สตฺถาติ พาหิรกสตฺถารํ ทสฺเสติ. เอวรูปีติ เอวํชาติกา. ปโณปณวิยาติ ปณวิยา จ โอปณวิยา จ. น อุเปตีติ น โหติ. กยวิกฺกยกาโล ^๑- วิย อคฺฆวฑฺฒนฺหาปนํ น โหตีติ อตฺโถ. อยํ โคโณ กึ อคฺฆติ, วีสติ อคฺฆตีติ ภณนฺโต ปณติ นาม. วีสติ น อคฺฆติ, ทส อคฺฆตีติ ภณนฺโต โอปณติ นาม. อิทํ ปฏิเสเธนฺโต อาห "ปโณปณวิยา น อุเปตี"ติ. อิทานิ ตํ ปโณปณวิยํ ทสฺเสตุํ เอวญฺจ โน อสฺส, อถ นํ กเรยฺยาม, น จ โน เอวมสฺส, น นํ กเรยฺยามาติ อาห. กึ ปน ภิกฺขเวติ ภิกฺขเว ยํ ตถาคโต สพฺพโส อามิเสหิ วิสํสฏฺโฐ วิหรติ, เอวํ วิสํสฏฺฐสฺส สตฺถุโน เอวรูปา ปโณปณวิยา กึ ยุชฺชิสฺสติ. ปริโยคยฺห ^๒- วตฺตโตติ ปริโยคาหิตฺวา อุกฺขิปิตฺวา คเหตฺวา วตฺเตนฺตสฺส. อยมนุธมฺโมติ อยํ สภาโว. ชานาติ ภควา, นาหํ ชานามีติ ภควา เอกาสนโภชเน อานิสํสํ ชานาติ, อหํ น ชานามีติ มยิ สทฺธาย ทิวสสฺส ตโย วาเร โภชนํ ปหาย เอกาสนโภชนํ ภุญฺชติ. รุฬฺหนียนฺติ โรหนียํ. โอชวนฺตนฺติ สิเนหวนฺตํ. กามํ ตโจ จาติ อิมินา จตุรงฺควิริยํ ทสฺเสติ. เอตฺถ หิ ตโจ เอกํ องฺคํ. นฺหารู เอกํ, อฏฺฐิ เอกํ, มํสโลหิตํ เอกนฺติ เอวํ จตุรงฺคสมนฺนาคตํ วิริยํ อธิฏฺฐหิตฺวา อรหตฺตํ อปฺปตฺวา น วุฏฺฐหิสฺสามีติ เอวํ ปฏิปชฺชตีติ ทสฺเสติ. เสสํ สพฺพตฺถ อุตฺตานเมว. เทสนํ ปน ภควา เนยฺยปุคฺคลสฺส วเสน อรหตฺตนิกูเฏน นิฏฺฐาเปสีติ, ปปญฺจสูทนิยา มชฺฌิมนิกายฏฺฐกถาย กีฏาคิริสุตฺตวณฺณนา นิฏฺฐิตา. ทสมํ. ทุติยวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตา. ------------- @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. กยวิกฺกยกาเล ^๒ ฉ.ม. ปริโยคาหิย

อรรถกถาภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๙ หน้า ๑๔๒-๑๔๓. http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=9&A=3568&modeTY=2&pagebreak=1 The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=9&A=3568&modeTY=2&pagebreak=1 อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=13&i=222 เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=13&A=3981 พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=13&A=4517 The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=13&A=4517 สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๓ http://84000.org/tipitaka/read/?index_13