พระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑  พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๓
ทีฆนิกาย ปาฏิกวรรค

๑๐. สังคีติสูตร (๓๓)
-----------------------
             [๒๒๑] ข้าพเจ้าได้สดับมาอย่างนี้-
             สมัยหนึ่ง พระผู้มีพระภาคเสด็จเที่ยวจาริกไปในแคว้นมัลละ พร้อมด้วย
พระภิกษุสงฆ์หมู่ใหญ่ประมาณ ๕๐๐ รูป ได้เสด็จถึงนครของพวกมัลลกษัตริย์อัน
มีนามว่า ปาวา ได้ยินว่า สมัยนั้น พระผู้มีพระภาคประทับอยู่ ณ สวนมะม่วง
ของนายจุนทกัมมารบุตร เขตนครปาวา ฯ
             [๒๒๒] ก็โดยสมัยนั้นแล ท้องพระโรงหลังใหม่ อันมีนามว่า อุพภตกะ
ของพวกเจ้ามัลละแห่งนครปาวา สร้างสำเร็จแล้วไม่นาน ยังไม่ทันที่สมณพราหมณ์
หรือใครๆ ที่เป็นมนุษย์จะได้อยู่อาศัย พวกเจ้ามัลละแห่งนครปาวาได้สดับข่าวว่า
พระผู้มีพระภาคได้เสด็จเที่ยวจาริกไปในแคว้นมัลละ พร้อมด้วยพระภิกษุสงฆ์หมู่
ใหญ่ประมาณ ๕๐๐ รูป เสด็จถึงนครปาวาโดยลำดับ กำลังประทับอยู่ ณ สวน
มะม่วงของนายจุนทกัมมารบุตร เขตนครปาวา ฯ
             ครั้งนั้นแล พวกเจ้ามัลละแห่งนครปาวา ได้พากันเข้าไปเฝ้าพระผู้มี
พระภาคถึงที่ประทับ ครั้นแล้วถวายบังคมพระผู้มีพระภาค นั่ง ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง
ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาคว่า
             ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ท้องพระโรงหลังใหม่ อันมีนามว่าอุพภตกะ ของ
พวกเจ้ามัลละแห่งนครปาวา สร้างสำเร็จแล้วไม่นาน ยังไม่ทันที่สมณพราหมณ์
หรือใครๆ ที่เป็นมนุษย์จะได้อยู่อาศัย ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ขอพระผู้มีพระภาค
จงเสด็จประทับ ณ ท้องพระโรงนั้นก่อนเถิด พระผู้มีพระภาคเสด็จประทับก่อนแล้ว
ภายหลังพวกเจ้ามัลละแห่งนครปาวาจึงจักใช้สอย การเสด็จประทับก่อนของพระผู้มี
พระภาคนั้น พึงเป็นไปเพื่อประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล เพื่อความสุขแก่พวกเจ้ามัลละ
แห่งนครปาวาสิ้นกาลนาน พระผู้มีพระภาคทรงรับด้วยดุษณีภาพแล้ว ฯ
             ครั้นพวกเจ้ามัลละแห่งนครปาวา ได้ทราบการทรงรับของพระผู้มีพระภาค
แล้ว จึงลุกจากอาสนะ ถวายบังคมพระผู้มีพระภาคทำประทักษิณแล้ว พากันไปยัง
ท้องพระโรง ครั้นแล้วจึงปูลาดท้องพระโรงให้พร้อมสรรพ แต่งตั้งอาสนะ ให้ตั้ง
หม้อน้ำ ตามประทีปน้ำมัน แล้วพากันเข้าไปเฝ้าพระผู้มีพระภาคถึงที่ประทับ ถวาย
บังคมพระผู้มีพระภาค ได้ยืนอยู่ ณ ที่ควรส่วนข้างหนึ่ง ได้กราบทูลพระผู้มีพระภาค
ว่า ข้าแต่พระองค์ผู้เจริญ ท้องพระโรงพวกข้าพระองค์ปูลาดพร้อมสรรพแล้ว
อาสนะก็แต่งตั้งไว้แล้ว หม้อน้ำก็ให้ตั้งไว้แล้ว ประทีปน้ำมันก็ตามไว้แล้ว
พระเจ้าข้า พระผู้มีพระภาคย่อมทรงทราบกาลอันควรในบัดนี้ ฯ
             [๒๒๓] ลำดับนั้นแล พระผู้มีพระภาคทรงครองอันตรวาสกแล้ว ทรง
ถือบาตรจีวรเสด็จไปยังท้องพระโรง พร้อมด้วยภิกษุสงฆ์ ทรงล้างพระบาทแล้ว
เสด็จเข้าไปยังท้องพระโรง ประทับนั่งพิงเสากลาง ผินพระพักตร์ไปทางทิศบูรพา
แม้พระภิกษุสงฆ์ก็ล้างเท้าแล้วพากันเข้าไปยังท้องพระโรง นั่งพิงฝาด้านหลัง ผิน
หน้าไปทางทิศบูรพา แวดล้อมพระผู้มีพระภาค แม้พวกเจ้ามัลละแห่งนครปาวา
ก็พากันล้างเท้าแล้วเข้าไปยังท้องพระโรง นั่งพิงฝาด้านบูรพา ผินหน้าไปทางทิศ
ปัจฉิมแวดล้อมพระผู้มีพระภาค ฯ
             ครั้งนั้นแล พระผู้มีพระภาคทรงยังพวกเจ้ามัลละแห่งนครปาวาให้เห็นแจ้ง
ให้สมาทาน ให้อาจหาญ ให้รื่นเริง ด้วยธรรมีกถาตลอดราตรีเป็นอันมาก แล้ว
ทรงส่งไปด้วยพระดำรัสว่า ดูกรวาเสฏฐะทั้งหลาย ราตรีล่วงมากแล้ว บัดนี้พวก
ท่านจงสำคัญเวลาอันสมควรเถิด พวกเจ้ามัลละแห่งนครปาวาได้พร้อมกันรับ
พระดำรัสของพระผู้มีพระภาคว่า อย่างนั้น พระเจ้าข้า แล้วพากันลุกขึ้นจากอาสนะ
ถวายบังคมพระผู้มีพระภาค กระทำประทักษิณแล้วหลีกไป ฯ
             [๒๒๔] ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาค เมื่อพวกเจ้ามัลละแห่งนครปาวา
หลีกไปแล้วไม่นาน ได้ทรงเหลียวดูหมู่ภิกษุผู้นิ่งอยู่แล้วได้รับสั่งกะท่านพระสารี-
*บุตรว่า ดูกรสารีบุตร ภิกษุสงฆ์ปราศจากถีนะและมิทธะ สารีบุตรจงแสดงธรรมีกถา
แก่ภิกษุทั้งหลาย เราเมื่อยหลัง ฉะนั้น เราพึงพักผ่อน ท่านพระสารีบุตรได้
รับพระดำรัสของพระผู้มีพระภาคด้วยคำว่า อย่างนั้น พระเจ้าข้า ดังนี้ ลำดับนั้น
แล พระผู้มีพระภาครับสั่งให้ปูผ้าสังฆาฏิเป็นสี่ชั้น แล้วทรงสำเร็จสีหไสยา
โดยพระปรัศว์เบื้องขวา ทรงเหลื่อมพระบาทด้วยพระบาท มีพระสติสัมปชัญญะ
ทรงกระทำความหมายในอันที่จะเสด็จลุกขึ้นไว้ในพระทัย ฯ
             [๒๒๕] ก็โดยสมัยนั้นแล นิครนถ์นาฏบุตรทำกาละแล้วที่นครปาวาไม่
นานนัก เพราะกาลกิริยาของนิครนถ์นาฏบุตรนั้น พวกนิครนถ์จึงแตกกัน เกิด
แยกกันเป็นสองพวก เกิดบาดหมางกัน เกิดการทะเลาะวิวาทกันขึ้น เสียดแทง
กันและกันด้วยหอกคือปากอยู่ว่า ท่านไม่รู้ทั่วถึงธรรมวินัยนี้ ข้าพเจ้ารู้ทั่วถึง ท่าน
จักรู้ทั่วถึงธรรมวินัยนี้ได้อย่างไร ท่านปฏิบัติผิด ข้าพเจ้าปฏิบัติถูก ถ้อยคำของ
ข้าพเจ้าเป็นประโยชน์ ของท่านไม่เป็นประโยชน์ คำที่ควรจะกล่าวก่อน ท่าน
กลับกล่าวภายหลัง คำที่ควรจะกล่าวภายหลัง ท่านกลับกล่าวก่อน ข้อที่ท่านช่ำชอง
มาผันแปรไปแล้ว ข้าพเจ้าจับผิดวาทะของท่านได้แล้ว ข้าพเจ้าข่มท่านได้แล้ว
ท่านจงถอนวาทะเสีย มิฉะนั้นจงแก้ไขเสีย ถ้าสามารถ ดังนี้ เห็นจะมีแต่ความ
ตายอย่างเดียวเท่านั้นจะเป็นไปในพวกนิครนถ์ ผู้เป็นสาวกของนาฏบุตร ถึงพวก
สาวกของนิครนถ์นาฏบุตรที่เป็นคฤหัสถ์ผู้นุ่งขาวห่มขาวก็มีอาการเบื่อหน่าย คลาย
ความรัก รู้สึกท้อถอยในพวกนิครนถ์ผู้เป็นสาวกของนาฏบุตร ทั้งนี้เพราะธรรมวินัย
อันนิครนถ์นาฏบุตรกล่าวไว้ไม่ดี ประกาศไว้ไม่ดี ไม่เป็นธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้
ออกจากทุกข์ได้ ไม่เป็นไปเพื่อความสงบระงับ มิใช่ธรรมที่ท่านผู้เป็นพระสัมมา-
*สัมพุทธเจ้าประกาศไว้ เป็นธรรมวินัยมีที่พำนักอันทำลายเสียแล้ว เป็นธรรมวินัย
ไม่มีที่พึ่งอาศัย ฯ
             ครั้งนั้นแล ท่านพระสารีบุตรได้เล่ากะภิกษุทั้งหลายว่า ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย
นิครนถ์นาฏบุตรทำกาละแล้วที่พระนครปาวาไม่นานนัก เพราะกาลกิริยาของนิครนถ์
นาฏบุตรนั้น พวกนิครนถ์จึงแตกกัน เกิดแยกกันเป็นสองพวก เกิดบาดหมางกัน
เกิดการทะเลาะวิวาทกันขึ้น เสียดแทงกันและกันด้วยหอกคือปากอยู่ว่า ท่านไม่รู้ทั่ว
ถึงธรรมวินัยนี้ ข้าพเจ้ารู้ทั่วถึง ท่านจักรู้ทั่วถึงธรรมวินัยนี้ได้อย่างไร ท่านปฏิบัติผิด
ข้าพเจ้าปฏิบัติถูก ถ้อยคำของข้าพเจ้าเป็นประโยชน์ ของท่านไม่เป็นประโยชน์ คำที่
ควรจะกล่าวก่อน ท่านกลับกล่าวภายหลัง คำที่ควรจะกล่าวภายหลัง ท่านกลับกล่าว
ก่อน ข้อที่ท่านเคยช่ำชองมาผันแปรไปแล้ว ข้าพเจ้าจับผิดวาทะของท่านได้แล้ว
ข้าพเจ้าข่มท่านได้แล้ว ท่านจงถอนวาทะเสีย มิฉะนั้น จงแก้ไขเสีย ถ้าสามารถ
ดังนี้ เห็นจะมีแต่ความตายอย่างเดียวเท่านั้นจะเป็นไปในพวกนิครนถ์ ผู้เป็นสาวก
ของนาฏบุตร ถึงพวกสาวกของนิครนถ์นาฏบุตรที่เป็นคฤหัสถ์ผู้นุ่งขาวห่มขาว ก็มี
อาการเบื่อหน่าย คลายความรัก รู้สึกท้อถอยในพวกนิครนถ์ ผู้เป็นสาวกของ
นาฏบุตร ทั้งนี้ เพราะธรรมวินัยอันนิครนถ์นาฏบุตรกล่าวไว้ไม่ดี ประกาศไว้ไม่ดี
ไม่เป็นธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกจากทุกข์ได้ ไม่เป็นไปเพื่อความสงบระงับ มิใช่
ธรรมที่ท่านผู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าประกาศไว้ เป็นธรรมวินัยมีที่พำนักอันทำลาย
เสียแล้ว เป็นธรรมวินัยไม่มีที่พึงอาศัย ฯ
             ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย ข้อนี้ย่อมเป็นเช่นดังกล่าวมาสำหรับในธรรมวินัยที่
กล่าวไว้ไม่ดี ประกาศไว้ไม่ดี ไม่เป็นธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกจากทุกข์ได้
ไม่เป็นไปเพื่อความสงบระงับ มิใช่ธรรมที่ท่านผู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้าประกาศไว้
ผู้มีอายุทั้งหลาย ส่วนธรรมนี้แล อันพระผู้มีพระภาคของเราทั้งหลาย ตรัสไว้ดี
แล้ว ประกาศไว้ดีแล้ว เป็นธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกจากทุกข์ได้ เป็นไปเพื่อ
ความสงบระงับ เป็นธรรมอันพระสัมมาสัมพุทธเจ้าประกาศไว้แล้ว พวกเราทั้งหมด
ด้วยกัน พึงสังคายนา ไม่พึงกล่าวแก่งแย่งกันในธรรมนั้น การที่พรหมจรรย์นี้จะ
พึงยั่งยืนตั้งอยู่นาน นั้นพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์แก่ชนมาก เพื่อความสุขแก่ชน
มาก เพื่อความอนุเคราะห์แก่โลก เพื่อประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล เพื่อความสุข
แก่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย ผู้มีอายุทั้งหลาย ก็ธรรมอะไรเล่าที่พระผู้มีพระภาค
ตรัสไว้ดีแล้ว ประกาศไว้ดีแล้ว เป็นธรรมที่จะนำผู้ปฏิบัติให้ออกจากทุกข์ได้ เป็น
ไปเพื่อความสงบระงับ เป็นธรรมอันพระสัมมาสัมพุทธเจ้าประกาศไว้แล้ว พวก
เราทั้งหมดด้วยกัน พึงสังคายนา ไม่พึงกล่าวแก่งแย่งกันในธรรมนั้น การที่พรหม-
*จรรย์นี้จะพึงยั่งยืนตั้งอยู่นาน นั้นพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์แก่ชนมาก เพื่อความสุข
แก่ชนมาก เพื่อความอนุเคราะห์แก่โลก เพื่อประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล เพื่อความ
สุข แก่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย ฯ
             [๒๒๖] ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย ธรรมหนึ่ง ที่พระผู้มีพระภาค ผู้ทรงรู้เห็น
เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้น ตรัสไว้โดยชอบแล้วมีอยู่แล พวก
เราทั้งหมดด้วยกันพึงสังคายนา ไม่พึงกล่าวแก่งแย่งกันในธรรมนั้น การที่
พรหมจรรย์นี้จะพึงยั่งยืนตั้งอยู่นาน นั้นพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์แก่ชนมาก เพื่อ
ความสุขแก่ชนมาก เพื่อความอนุเคราะห์แก่โลก เพื่อประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล
เพื่อความสุขแก่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย ธรรมหนึ่งเป็นไฉน สัตว์ทั้งหมดตั้งอยู่
ได้เพราะอาหาร สัตว์ทั้งหมดตั้งอยู่ได้เพราะสังขาร ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย ธรรม
หนึ่งนี้แล อันพระผู้มีพระภาคผู้ทรงรู้ทรงเห็น เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
พระองค์นั้น ตรัสไว้โดยชอบแล้ว พวกเราทั้งหมดด้วยกันพึงสังคายนา ไม่พึง
กล่าวแก่งแย่งกันในธรรมนั้น การที่พรหมจรรย์นี้จะพึงยั่งยืนตั้งอยู่นาน นั้นพึงเป็น
ไปเพื่อประโยชน์แก่ชนมาก เพื่อความสุขแก่ชนมาก เพื่อความอนุเคราะห์แก่โลก
เพื่อประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล เพื่อความสุข แก่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย ฯ
             [๒๒๗] ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย ธรรม ๒ ที่พระผู้มีพระภาคผู้ทรงรู้เห็น
เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า พระองค์นั้น ตรัสไว้โดยชอบแล้วมีอยู่แล
พวกเราทั้งหมดด้วยกัน พึงสังคายนา ไม่พึงกล่าวแก่งแย่งกันในธรรมนั้น การที่
พรหมจรรย์นี้พึงยั่งยืนตั้งอยู่นาน นั้นพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์แก่ชนมาก เพื่อ
ความสุขแก่ชนมาก เพื่อความอนุเคราะห์แก่โลก เพื่อประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล
เพื่อความสุขแก่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย ธรรม ๒ เป็นไฉน นามและรูป ๑
อวิชชาและภวตัณหา ๑ ภวทิฐิและวิภวทิฐิ ๑ ความไม่ละอายและความไม่เกรง
กลัว ๑ ความละอายและความเกรงกลัว ๑ ความเป็นผู้ว่ายากและความเป็นผู้มี
มิตรชั่ว ๑ ความเป็นผู้ว่าง่ายและความเป็นผู้มีมิตรดี ๑ ความเป็นผู้ฉลาดในอาบัติ
และความเป็นผู้ฉลาดในการออกจากอาบัติ ๑ ความเป็นผู้ฉลาดในสมาบัติและ
ความเป็นผู้ฉลาดในการออกจากสมาบัติ ๑ ความเป็นผู้ฉลาดในธาตุและความเป็น
ผู้ฉลาดในมนสิการ ๑ ความเป็นผู้ฉลาดในอายตนะและความเป็นผู้ฉลาดใน
ปฏิจจสมุปบาท ๑ ความเป็นผู้ฉลาดในฐานะ [คือเหตุที่เป็นได้] และความเป็นผู้ฉลาด
ในอัฏฐานะ [คือเหตุที่เป็นไปไม่ได้] ๑ การกล่าววาจาอ่อนหวานและการต้อนรับ ๑
ความไม่เบียดเบียนและความสะอาด ๑ ความเป็นผู้มีสติหลงลืมและความเป็นผู้ไม่
มีสัมปชัญญะ ๑ สติและสัมปชัญญะ ๑ ความเป็นผู้ไม่คุ้มครองทวารในอินทรีย์
ทั้งหลาย และความเป็นผู้ไม่รู้จักประมาณในโภชนะ ๑ ความเป็นผู้คุ้มครองทวารใน
อินทรีย์ทั้งหลาย และความเป็นผู้รู้จักประมาณในโภชนะ ๑ กำลังที่เกิดแต่การ
พิจารณาและกำลังที่เกิดแต่การอบรม ๑ กำลังคือสติและกำลังคือสมาธิ ๑ สมถะ
และวิปัสสนา ๑ นิมิตที่เกิดเพราะสมถะและนิมิตที่เกิดเพราะความเพียร ๑ ความ
เพียรและความไม่ฟุ้งซ่าน ๑ ความวิบัติแห่งศีล และความวิบัติแห่งทิฐิ ๑ ความ
ถึงพร้อมแห่งศีล และความถึงพร้อมแห่งทิฐิ ๑ ความหมดจดแห่งศีลและความหมด
จดแห่งทิฐิ ๑ ความหมดจดแห่งทิฐิและความเพียรของผู้มีทิฐิ ๑ ความสลดใจและ
ความเพียรโดยแยบคายของผู้สลดใจแล้วในธรรมเป็นที่ตั้งแห่งความสลดใจ ๑
ความเป็นผู้ไม่สันโดษในธรรมอันเป็นกุศลและความเป็นผู้ไม่ท้อถอยในการตั้งความ
เพียร ๑ วิชชาและวิมุตติ ๑ ญาณในความสิ้นไปและญาณในความไม่เกิด ๑ ดูกรผู้มี
อายุทั้งหลาย ธรรมมีประเภทละ ๒ๆ เหล่านี้แล อันพระผู้มีพระภาคผู้ทรงรู้ทรง
เห็นเป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้นตรัสไว้โดยชอบแล้ว พวกเราทั้ง
หมดด้วยกันพึงสังคายนา ไม่พึงกล่าวแก่งแย่งกันในธรรมนั้น การที่พรหมจรรย์นี้
จะพึงยั่งยืนตั้งอยู่นาน นั้นพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์แก่ชนมาก เพื่อความสุขแก่ชน
มาก เพื่อความอนุเคราะห์แก่โลก เพื่อประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล เพื่อความสุข
แก่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย ฯ
จบ หมวด ๒
-----------------------------------------------------
หมวด ๓
             [๒๒๘] ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย ธรรมมีประเภทละ ๓ๆ ที่พระผู้มีพระภาค
ผู้ทรงรู้ทรงเห็น เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้นตรัสไว้โดยชอบแล้ว
มีอยู่แล พวกเราทั้งหมดด้วยกันพึงสังคายนา ไม่พึงกล่าวแก่งแย่งกันในธรรมนั้น
การที่พรหมจรรย์นี้จะพึงยั่งยืนตั้งอยู่นาน นั้นพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์แก่ชนมาก
เพื่อความสุขแก่ชนมาก เพื่อความอนุเคราะห์แก่โลก เพื่อประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล
เพื่อความสุขแก่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย ธรรมมีประเภทละ ๓ๆ เป็นไฉน
อกุศลมูล ๓ อย่าง
                          ๑. อกุศลมูล คือ โลภะ
                          ๒. อกุศลมูล คือ โทสะ
                          ๓. อกุศลมูล คือ โมหะ
กุศลมูล ๓ อย่าง
                          ๑. กุศลมูล คือ อโลภะ
                          ๒. กุศลมูล คือ อโทสะ
                          ๓. กุศลมูล คือ อโมหะ
ทุจริต ๓ อย่าง
                          ๑. กายทุจริต    	[ความประพฤติชั่วทางกาย]
                          ๒. วจีทุจริต     	[ความประพฤติชั่วทางวาจา]
                          ๓. มโนทุจริต   	[ความประพฤติชั่วทางใจ]
สุจริต ๓ อย่าง
                          ๑. กายสุจริต    	[ความประพฤติชอบทางกาย]
                          ๒. วจีสุจริต     	[ความประพฤติชอบทางวาจา]
                          ๓. มโนสุจริต   	[ความประพฤติชอบทางใจ]
อกุศลวิตก ๓ อย่าง
                          ๑. กามวิตก           	[ความตริในทางกาม]
                          ๒. พยาปาทวิตก   	[ความตริในทางพยาบาท]
                          ๓. วิหิงสาวิตก      	[ความตริในทางเบียดเบียน]
กุศลวิตก ๓ อย่าง
                          ๑. เนกขัมมวิตก      	[ความตริในทางออกจากกาม]
                          ๒. อัพยาปาทวิตก   	[ความตริในทางไม่พยาบาท]
                          ๓. อวิหิงสาวิตก     	[ความตริในทางไม่เบียดเบียน]
อกุศลสังกัปปะ ๓ อย่าง
                          ๑. กามสังกัปปะ       	[ความดำริในทางกาม]
                          ๒. พยาปาทสังกัปปะ	[ความดำริในทางพยาบาท]
                          ๓. วิหิงสาสังกัปปะ  	[ความดำริในทางเบียดเบียน]
กุศลสังกัปปะ ๓ อย่าง
                          ๑. เนกขัมมสังกัปปะ   	[ความดำริในทางออกจากกาม]
                          ๒. อัพยาปาทสังกัปปะ	[ความดำริในทางไม่พยาบาท]
                          ๓. อวิหิงสาสังกัปปะ  	[ความดำริในทางไม่เบียดเบียน]
อกุศลสัญญา ๓ อย่าง
                          ๑. กามสัญญา         	[ความจำได้ในทางกาม]
                          ๒. พยาปาทสัญญา  	[ความจำได้ในทางพยาบาท]
                          ๓. วิหิงสาสัญญา    	[ความจำได้ในทางเบียดเบียน]
กุศลสัญญา ๓ อย่าง
                          ๑. เนกขัมมสัญญา    	[ความจำได้ในทางออกจากกาม]
                          ๒. อัพยาปาทสัญญา 	[ความจำได้ในทางไม่พยาบาท]
                          ๓. อวิหิงสาสัญญา   	[ความจำได้ในทางไม่เบียดเบียน]
อกุศลธาตุ ๓ อย่าง
                          ๑. กามธาตุ         	[ธาตุคือกาม]
                          ๒. พยาปาทธาตุ  	[ธาตุคือความพยาบาท]
                          ๓. วิหิงสาธาตุ    	[ธาตุคือความเบียดเบียน]
กุศลธาตุ ๓ อย่าง
                          ๑. เนกขัมมธาตุ    	[ธาตุคือความออกจากกาม]
                          ๒. อัพยาปาทธาตุ 	[ธาตุคือความไม่พยาบาท]
                          ๓. อวิหิงสาธาตุ   	[ธาตุคือความไม่เบียดเบียน]
ธาตุอีก ๓ อย่าง
                          ๑. กามธาตุ        	[ธาตุคือกาม]
                          ๒. รูปธาตุ          	[ธาตุคือรูป]
                          ๓. อรูปธาตุ      	[ธาตุคือสิ่งที่ไม่มีรูป]
ธาตุอีก ๓ อย่าง
                          ๑. รูปธาตุ       	[ธาตุคือรูป]
                          ๒. อรูปธาตุ     	[ธาตุคือสิ่งที่ไม่มีรูป]
                          ๓. นิโรธธาตุ   	[ธาตุคือความดับทุกข์]
ธาตุอีก ๓ อย่าง
                          ๑. หีนธาตุ       	[ธาตุอย่างเลว]
                          ๒. มัชฌิมธาตุ  	[ธาตุอย่างกลาง]
                          ๓. ปณีตธาตุ    	[ธาตุอย่างประณีต]
ตัณหา ๓ อย่าง
                          ๑. กามตัณหา    	[ตัณหาในกาม]
                          ๒. ภวตัณหา     	[ตัณหาในภพ]
                          ๓. วิภวตัณหา   	[ตัณหาในปราศจากภพ]
ตัณหาอีก ๓ อย่าง
                          ๑. กามตัณหา    	[ตัณหาในกาม]
                          ๒. รูปตัณหา     	[ตัณหาในรูป]
                          ๓. อรูปตัณหา   	[ตัณหาในสิ่งที่ไม่มีรูป]
ตัณหาอีก ๓ อย่าง
                          ๑. รูปตัณหา       	[ตัณหาในรูป]
                          ๒. อรูปตัณหา     	[ตัณหาในสิ่งที่ไม่มีรูป]
                          ๓. นิโรธตัณหา   	[ตัณหาในความดับสูญ] [อุจเฉททิฏฐิ]
สัญโญชน์ ๓ อย่าง
                          ๑. สักกายทิฏฐิ          	[ความเห็นเป็นเหตุถือตัวถือตน]
                          ๒. วิจิกิจฉา              	[ความลังเลสงสัย]
                          ๓. สีลัพพตปรามาส  	[ความเชื่อถือศักดิ์สิทธิ์ด้วยอำนาจศีลพรต]
อาสวะ ๓ อย่าง
                          ๑. กามาสวะ    	[อาสวะเป็นเหตุอยากได้]
                          ๒. ภวาสวะ     	[อาสวะเป็นเหตุอยากเป็น]
                          ๓. อวิชชาสวะ 	[อาสวะคือความเขลา]
ภพ ๓ อย่าง
                          ๑. กามภพ    		[ภพที่เป็นกามาวจร]
                          ๒. รูปภพ     		[ภพที่เป็นรูปาวจร]
                          ๓. อรูปภพ   		[ภพที่เป็นอรูปาวจร]
เอสนา ๓ อย่าง
                          ๑. กาเมสนา           	[การแสวงหากาม]
                          ๒. ภเวสนา            	[การแสวงหาภพ]
                          ๓. พรหมจริเยสนา 	[การแสวงหาพรหมจรรย์]
วิธา การวางท่า ๓ อย่าง
                          ๑. เสยโยหมสฺมีติวิธา 	[ถือว่าตัวเราประเสริฐกว่าเขา]
                          ๒. สทิโสหมสฺมีติวิธา 	[ถือว่าตัวเราเสมอกับเขา]
                          ๓. หีโนหมสฺมีติวิธา   	[ถือว่าตัวเราเลวกว่าเขา]
อัทธา ๓ อย่าง
                          ๑. อดีตอัทธา        	[ระยะกาลที่เป็นส่วนอดีต]
                          ๒. อนาคตอัทธา    	[ระยะกาลที่เป็นส่วนอนาคต]
                          ๓. ปัจจุบันนอัทธา 	[ระยะกาลที่เป็นปัจจุบัน]
อันตะ ๓ อย่าง
                          ๑. สักกายอันตะ           	[ส่วนที่ถือว่าเป็นกายตน]
                          ๒. สักกายสมุทยอันตะ 	[ส่วนที่ถือว่าเป็นเหตุก่อให้เกิดกายตน]
                          ๓. สักกายนิโรธอันตะ  	[ส่วนที่ถือว่าเป็นเครื่องดับกายตน]
เวทนา ๓ อย่าง
                          ๑. สุขเวทนา            	[ความเสวยอารมณ์ที่เป็นสุข]
                          ๒. ทุกขเวทนา          	[ความเสวยอารมณ์ที่เป็นทุกข์]
                          ๓. อทุกขมสุขเวทนา 	[ความเสวยอารมณ์ที่ไม่ใช่ทุกข์ไม่ใช่สุข]
ทุกขตา ๓ อย่าง
                          ๑. ทุกขทุกขตา        	[ความเป็นทุกข์เพราะทุกข์]
                          ๒. สังขารทุกขตา    	[ความเป็นทุกข์เพราะสังขาร]
                          ๓. วิปริณามทุกขตา 	[ความเป็นทุกข์เพราะความแปรปรวน]
ราสี ๓ อย่าง
                          ๑. มิจฉัตตนิยตราสี 	[กองคือความผิดที่แน่นอน]
                          ๒. สัมมัตตนิยตราสี 	[กองคือความถูกที่แน่นอน]
                          ๓. อนิยตราสี           	[กองคือความไม่แน่นอน]
กังขา ๓ อย่าง
             ๑. ปรารภกาลที่ล่วงไปแล้วนานๆ แล้วสงสัย เคลือบแคลง ไม่เชื่อ
ลงไปได้ ไม่เลื่อมใส
             ๒. ปรารภกาลที่ยังไม่มาถึงนานๆ แล้ว สงสัย เคลือบแคลง ไม่เชื่อ
ลงไปได้ ไม่เลื่อมใส
             ๓. ปรารภกาลปัจจุบันทุกวันนี้แล้ว สงสัย เคลือบแคลง ไม่เชื่อลง
ไปได้ ไม่เลื่อมใส
ข้อที่ไม่ต้องรักษาของพระตถาคต ๓ อย่าง
             ๑. ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย พระตถาคตมีกายสมาจารบริสุทธิ์ พระตถาคต
มิได้มีความประพฤติชั่วทางกายที่พระองค์จะต้องรักษาไว้โดยตั้งพระทัยว่า คนอื่นๆ
อย่าได้รู้ถึงความประพฤติชั่วทางกายของเรานี้ ดังนี้
             ๒. ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย พระตถาคตมีวจีสมาจารบริสุทธิ์ พระตถาคต
มิได้มีความประพฤติชั่วทางวาจาที่พระองค์จะต้องรักษาไว้โดยตั้งพระทัยว่า คน
อื่นๆ อย่าได้รู้ถึงความประพฤติชั่วทางวาจาของเรานี้ ดังนี้
             ๓. ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย พระตถาคตมีมโนสมาจารบริสุทธิ์ พระตถาคต
มิได้มีความประพฤติชั่วทางใจที่พระองค์จะต้องรักษาไว้โดยตั้งพระทัยว่า คนอื่นๆ
อย่าได้รู้ถึงความประพฤติชั่วทางใจของเรานี้ ดังนี้
กิญจนะ ๓ อย่าง
                          ๑. ราคกิญจนะ  	[เครื่องกังวลคือราคะ]
                          ๒. โทสกิญจนะ 	[เครื่องกังวลคือโทสะ]
                          ๓. โมหกิญจนะ 	[เครื่องกังวลคือโมหะ]
อัคคี ๓ อย่าง
                          ๑. ราคัคคิ     	[ไฟคือราคะ]
                          ๒. โทสัคคิ    	[ไฟคือโทสะ]
                          ๓. โมหัคคิ    	[ไฟคือโมหะ]
อัคคีอีก ๓ อย่าง
                          ๑. อาหุเนยยัคคิ     	[ไฟคืออาหุเนยยบุคคล]
                          ๒. ทักขิเณยยัคคิ   	[ไฟคือทักขิเณยยบุคคล]
                          ๓. คหปตัคคิ         	[ไฟคือคฤหบดี]
รูปสังคหะ ๓ อย่าง
                          ๑. สนิทัสสนสัปปฏิฆรูป  	[รูปที่เป็นไปกับด้วยการเห็น ทั้งเป็นไป
                                                    	กับด้วยการกระทบ]
                          ๒. อนิทัสสนสัปปฏิฆรูป  	[รูปที่ไม่มีการเห็น แต่เป็นไปกับด้วย
                                                    	การกระทบ]
                          ๓. อนิทัสสนอัปปฏิฆรูป  	[รูปที่ไม่เห็น ที่ไม่กระทบ]
สังขาร ๓ อย่าง
                          ๑. ปุญญาภิสังขาร       	[อภิสังขารคือบุญ]
                          ๒. อปุญญาภิสังขาร  	  	[อภิสังขารคือบาป]
                          ๓. อเนญชาภิสังขาร    	[อภิสังขารคืออเนญชา]
บุคคล ๓ อย่าง
                          ๑. เสกขบุคคล                   	[บุคคลผู้ยังต้องศึกษา]
                          ๒. อเสกขบุคคล                 	[บุคคลผู้ไม่ต้องศึกษา]
                          ๓. เนวเสกขนาเสกขบุคคล  	[บุคคลผู้ยังต้องศึกษาก็ไม่ใช่ ผู้ไม่ต้อง
                                                    	ศึกษาก็ไม่ใช่]
เถระ ๓ อย่าง
                          ๑. ชาติเถระ     	[พระเถระโดยชาติ]
                          ๒. ธรรมเถระ   	[พระเถระโดยธรรม]
                          ๓. สมมติเถระ  	[พระเถระโดยสมมติ]
ปุญญกิริยาวัตถุ ๓ อย่าง
                          ๑. ทานมัย        	[บุญสำเร็จด้วยการบริจาคทาน]
                          ๒. สีลมัย          	[บุญสำเร็จด้วยการรักษาศีล]
                          ๓. ภาวนามัย    	[บุญสำเร็จด้วยการเจริญภาวนา]
เหตุสำหรับโจทน์ ๓ อย่าง
                          ๑. ทิฏฺเฐน        	[ด้วยได้เห็น]
                          ๒. สุเตน          	[ด้วยได้ยินได้ฟัง]
                          ๓. ปริสงฺกาย    	[ด้วยความรังเกียจ]
กามอุปบัติ ๓ อย่าง
             ๑. ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย สัตว์ประเภทที่มีกามปรากฏมีอยู่ สัตว์เหล่านั้น
เมื่อกามปรากฏแล้ว ย่อมยังอำนาจให้เป็นไปในกามทั้งหลายเช่นมนุษย์ เทพดา
บางจำพวก และวินิบาตบางจำพวก ฉะนั้น นี้เป็นกามอุปบัติข้อที่หนึ่ง
             ๒. ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย สัตว์ประเภทที่นิรมิตกามได้มีอยู่ สัตว์เหล่านั้น
นิรมิตแล้วๆ ย่อมยังอำนาจให้เป็นไปในกามทั้งหลาย เช่นเทพดาเหล่านิมมานรตี
ฉะนั้น นี้เป็นกามอุปบัติข้อที่สอง
             ๓. ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย สัตว์ประเภทที่ผู้อื่นนิรมิตกามให้มีอยู่ สัตว์
เหล่านั้น ย่อมยังอำนาจให้เป็นไปในกามที่ผู้อื่นนิรมิตให้แล้ว เช่นเทพดาเหล่า
ปรนิมมิตวสวตี ฉะนั้น นี้เป็นกามอุปบัติข้อที่สาม
สุขอุปบัติ ๓ อย่าง
             ๑. ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย สัตว์พวกที่ยังความสุขให้เกิดขึ้นๆ แล้วย่อม
อยู่เป็นสุขมีอยู่ เช่น พวกเทพเหล่าพรหมกายิกา ฉะนั้น นี้เป็นสุขอุปบัติข้อ
ที่หนึ่ง ฯ
             ๒. ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย สัตว์พวกที่อิ่มเอิบบริบูรณ์ถูกต้องด้วยความสุข
มีอยู่ สัตว์เหล่านั้น บางครั้งบางคราว เปล่งอุทานว่า สุขหนอๆ ดังนี้ เช่น พวก
เทพเหล่าอาภัสสรา ฉะนั้น นี้เป็นสุขอุปบัติข้อที่สอง ฯ
             ๓. ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย สัตว์พวกที่อิ่มเอิบบริบูรณ์ถูกต้องด้วยความสุข
มีอยู่ สัตว์เหล่านั้นสันโดษ เสวยความสุขทางจิตอันประณีตเท่านั้น เช่น พวก
เทพเหล่าสุภกิณหา ฉะนั้น นี้เป็นสุขอุปบัติ ข้อที่สาม ฯ
ปัญญา ๓ อย่าง
                          ๑. เสกขปัญญา                    	[ปัญญาที่เป็นของพระเสขะ]
                          ๒. อเสกขปัญญา                  	[ปัญญาที่เป็นของพระอเสขะ]
                          ๓. เนวเสกขานาเสกขปัญญา 	[ปัญญาที่เป็นของพระเสขะก็ไม่ใช่
                                                		ของพระอเสขะก็ไม่ใช่] ฯ
ปัญญาอีก ๓ อย่าง
                          ๑. จินตามยปัญญา       	[ปัญญาสำเร็จด้วยการคิด]
                          ๒. สุตมยปัญญา         	[ปัญญาสำเร็จด้วยการฟัง]
                          ๓. ภาวนามยปัญญา     	[ปัญญาสำเร็จด้วยการอบรม] ฯ
อาวุธ ๓ อย่าง
                          ๑. สุตาวุธ         		[อาวุธคือการฟัง]
                          ๒. ปวิเวกาวุธ    		[อาวุธคือความสงัด]
                          ๓. ปัญญาวุธ     		[อาวุธคือปัญญา] ฯ
อินทรีย์ ๓ อย่าง
                          ๑. อนัญญาตัญญัสสามีตินทรีย์ 	[อินทรีย์ที่เกิดแก่ผู้ปฏิบัติด้วยคิดว่าเรา
                                                                      	จักรู้ธรรมที่เรายังไม่รู้]
                          ๒. อัญญินทรีย์                      	[อินทรีย์คือความตรัสรู้]
                          ๓. อัญญาตาวินทรีย์              	[อินทรีย์คือความรู้ทั่วถึง] ฯ
จักษุ ๓ อย่าง
                          ๑. มังสจักขุ        	[ตาเนื้อ ตาปรกติ]
                          ๒. ทิพพจักขุ      	[จักษุทิพย์]
                          ๓. ปัญญาจักขุ    	[จักษุคือปัญญา] ฯ
สิกขา ๓ อย่าง
                          ๑. อธิศีลสิกขา        	[สิกขาคือศีลยิ่ง]
                          ๒. อธิจิตตสิกขา     	[สิกขาคือจิตยิ่ง]
                          ๓. อธิปัญญาสิกขา  	[สิกขาคือปัญญายิ่ง] ฯ
ภาวนา ๓ อย่าง
                          ๑. กายภาวนา        	[การอบรมกาย]
                          ๒. จิตตภาวนา       	[การอบรมจิต]
                          ๓. ปัญญาภาวนา    	[การอบรมปัญญา] ฯ
อนุตตริยะ ๓ อย่าง
                          ๑. ทัสสนานุตตริยะ  	[ความเห็นอย่างยอดเยี่ยม]
                          ๒. ปฏิปทานุตตริยะ 	[ความปฏิบัติอย่างยอดเยี่ยม]
                          ๓. วิมุตตานุตตริยะ  	[ความพ้นอย่างยอดเยี่ยม] ฯ
สมาธิ ๓ อย่าง
                          ๑. สวิตักกวิจารสมาธิ        	[สมาธิที่ยังมีวิตกวิจาร]
                          ๒. อวิตักกวิจารมัตตสมาธิ 	[สมาธิที่ไม่มีวิตก มีเพียงวิจาร]
                          ๓. อวิตักกวิจารสมาธิ        	[สมาธิที่ไม่มีวิตกวิจาร] ฯ
สมาธิอีก ๓ อย่าง
                          ๑. สุญญตสมาธิ      	[สมาธิที่ว่างเปล่า]
                          ๒. อนิมิตตสมาธิ     	[สมาธิที่หานิมิตมิได้]
                          ๓. อัปปณิหิตสมาธิ  	[สมาธิที่หาที่ตั้งมิได้] ฯ
โสเจยยะ ๓ อย่าง
                          ๑. กายโสเจยยะ      	[ความสะอาดทางกาย]
                          ๒. วจีโสเจยยะ       	[ความสะอาดทางวาจา]
                          ๓. มโนโสเจยยะ     	[ความสะอาดทางใจ]
โมเนยยะ ๓ อย่าง
                          ๑. กายโมเนยยะ     	[ธรรมที่ทำให้เป็นมุนีทางกาย]
                          ๒. วจีโมเนยยะ      	[ธรรมที่ทำให้เป็นมุนีทางวาจา]
                          ๓. มโนโมเนยยะ    	[ธรรมที่ทำให้เป็นมุนีทางใจ] ฯ
โกสัลละ ๓ อย่าง
                          ๑. อายโกสัลละ     	[ความเป็นผู้ฉลาดในเหตุแห่งความเจริญ]
                          ๒. อปายโกสัลละ  	[ความเป็นผู้ฉลาดในเหตุแห่งความเสื่อม]
                          ๓. อุปายโกสัลละ  	[ความเป็นผู้ฉลาดในเหตุแห่งความเจริญและความ
                                                     	เสื่อม]
มทะ ความเมา ๓ อย่าง
                          ๑. อาโรคยมทะ   	[ความเมาในความไม่มีโรค]
                          ๒. โยพพนมทะ   	[ความเมาในความเป็นหนุ่มสาว]
                          ๓. ชาติมทะ        	[ความเมาในชาติ] ฯ
อธิปเตยยะ ๓ อย่าง
                          ๑. อัตตาธิปเตยยะ    	[ความมีตนเป็นใหญ่]
                          ๒. โลกาธิปเตยยะ     	[ความมีโลกเป็นใหญ่]
                          ๓. ธัมมาธิปเตยยะ    	[ความมีธรรมเป็นใหญ่] ฯ
กถาวัตถุ ๓ อย่าง
             ๑. ปรารภกาลส่วนอดีตกล่าวถ้อยคำว่า กาลที่ล่วงไปแล้วได้มีแล้วอย่างนี้
             ๒. ปรารภกาลส่วนอนาคตกล่าวถ้อยคำว่า กาลที่ยังไม่มาถึงจักมีอย่างนี้
             ๓. ปรารภกาลส่วนที่เกิดขึ้นเฉพาะหน้าในบัดนี้ กล่าวถ้อยคำว่า กาล
ส่วนที่เกิดขึ้นเฉพาะหน้าบัดนี้เป็นอยู่อย่างนี้ ฯ
วิชชา ๓ อย่าง
                          ๑. บุพเพนิวาสานุสสติญาณวิชชา  	[วิชชาคือความรู้จักระลึกชาติใน
                                                                          	ก่อนได้]
                          ๒. จุตูปปาตญาณวิชชา               	[วิชชาคือความรู้จักกำหนดจุติ
                                                                             	และอุปบัติของสัตว์ทั้งหลาย]
                          ๓. อาสวักขยญาณวิชชา              	[วิชชาคือความรู้จักทำอาสวะให้สิ้นไป] ฯ
วิหารธรรม ๓ อย่าง
                          ๑. ทิพยวิหาร     	[ธรรมเป็นเครื่องอยู่ของเทพดา]
                          ๒. พรหมวิหาร  	[ธรรมเป็นเครื่องอยู่ของพรหม]
                          ๓. อริยวิหาร      	[ธรรมเป็นเครื่องอยู่ของพระอริยะ] ฯ
ปาฏิหาริยะ ๓ อย่าง
                          ๑. อิทธิปาฏิหาริยะ         	[ฤทธิ์เป็นอัศจรรย์]
                          ๒. อาเทสนาปาฏิหาริยะ  	[ดักใจเป็นอัศจรรย์]
                          ๓. อนุสาสนีปาฏิหาริยะ   	[คำสอนเป็นอัศจรรย์] ฯ
             ดูกรผู้มีอายุทั้งหลาย ธรรมมีประเภทละ ๓ๆ เหล่านี้แล อันพระผู้มี-
*พระภาคผู้ทรงรู้ทรงเห็น เป็นพระอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้าพระองค์นั้นตรัสไว้โดย
ชอบแล้ว พวกเราทั้งหมดด้วยกันพึงสังคายนา ไม่ควรแก่งแย่งกันในธรรมนั้น
การที่พรหมจรรย์นี้พึงยั่งยืนตั้งอยู่นาน นั้นพึงเป็นไปเพื่อประโยชน์แก่ชนมาก เพื่อ
ความสุขแก่ชนมาก เพื่ออนุเคราะห์แก่โลก เพื่อประโยชน์ เพื่อเกื้อกูล เพื่อความ
สุขแก่เทวดาและมนุษย์ทั้งหลาย ฯ
จบหมวด ๓
-----------------------------------------------------

             เนื้อความพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑ บรรทัดที่ ๔๕๐๑-๔๙๓๑ หน้าที่ ๑๘๖-๒๐๓.
https://84000.org/tipitaka/read/v.php?B=11&A=4501&Z=4931&pagebreak=0
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=11&item=221&items=8
             อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็น เกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=11&item=221&items=8&mode=bracket
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาบาลีอักษรไทย :-
https://84000.org/tipitaka/pali/pali_item.php?book=11&item=221&items=8
             อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=11&item=221&items=8
             ศึกษาอรรถกถานี้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=11&i=221
             สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๑
https://84000.org/tipitaka/read/?index_11
https://84000.org/tipitaka/english/?index_11