อรรถกถาเล่มที่ ๑๔ หน้าที่ ๔๓.

[๑๘] อฏฺฐเม อารพฺภธาตูติอาทีสุ ^๑- อารพฺภธาตุ นาม ปฐมวิริยํ. ^๒- นิกฺกมธาตุ นาม โกสชฺชโต นิกฺขนฺตตฺตา ตโต พลวตรํ. ปรกฺกมธาตุ นาม ปรํ ปรํ ฐานํ อกฺกมนโต ตโต พลวตรํ. อฏฺฐกถายํ ปน "อารมฺโภ เจตโส กามานํ ปนุทนาย, นิกฺกโม เจตโส ปฏิฆาตาย, ^๓- ปรกฺกโม เจตโส พนฺธนจฺเฉทายา"ติ วตฺวา "ตีหิ เจเตหิ อธิมตฺตวิริยเมว กถิตนฺ"ติ วุตฺตํ. อารทฺธวิริยสฺสาติ ปริปุณฺณวิริยสฺส เจว ปคฺคหิตวิริยสฺส จ. ตตฺถ จตุโทสาปคตํ วิริยํ อารทฺธนฺติ เวทิตพฺพํ. น จ อติลีนํ ^๔- น จ อติปคฺคหิตํ, น จ อชฺฌตฺตํ สงฺขิตฺตํ, น จ พหิทฺธา วิกฺขิตฺตํ. ตเทตํ ทุวิธํ โหติ กายิกํ เจตสิกญฺจ. ตตฺถ "อิธ ภิกฺขุ ทิวสํ จงฺกเมน นิสชฺชาย อาวรณีเยหิ ธมฺเมหิ จิตฺตํ ปริโสเธตี"ติ ^๕- เอวํ รตฺตินฺทิวสํ ^๖- ปญฺจ โกฏฺฐาเส กาเยน ฆฏโต วายมโต กายิกวิริยํ เวทิตพฺพํ. "น ตาวาหํ อิโต เลณา นิกฺขมิสฺสามิ, ยาว เม น อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจตี"ติ เอวํ โอกาสปริจฺเฉเทน วา, "น ตาวาหํ อิมํ ปลฺลงฺกํ ภินฺทิสฺสามี"ติ เอวํ นิสชฺชาทิปริจฺเฉเทน วา มานสํ พนฺธิตฺวา ฆเฏนฺตสฺส วายมนฺตสฺส เจตสิกวิริยนฺติ เวทิตพฺพํ. ตทุภยมฺปิ อิธ วฏฺฏติ. ทุวิเธนาปิ หิ อิมินา วิริเยน อารทฺธวิริยสฺส อนุปฺปนฺนญฺเจว ถีนมิทฺธํ นุปฺปชฺชติ, อุปฺปนฺนญฺจ ถีนมิทฺธํ ปหียติ มิลกฺขติสฺสตฺเถรสฺส วิย, คามนฺตปพฺภารวาสิมหาสิวตฺเถรสฺส วิย, ปีติมลฺลกตฺเถรสฺส วิย, กุฏุมฺพิยปุตฺตติสฺสตฺเถรสฺส วิย จ. เอเตสุ หิ ปุริมา ตโย อญฺเญ จ เอวรูปา กายิกวิริเยน อารทฺธวิริยา, กุฏุมฺพิยปุตฺตติสฺสตฺเถโร อญฺเญ จ เอวรูปา เจตสิกวิริเยน อารทฺธวิริยา, อุจฺจวาลุกวาสิมหานาคตฺเถโร ปน ทฺวีหิปิ วิริเยหิ อารทฺธวิริโยว. เถโร กิร เอกํ สตฺตาหํ จงฺกมติ, เอกํ ติฏฺฐติ, เอกํ นิสีทติ, เอกํ นิปชฺชติ. มหาเถรสฺส เอกอิริยาปโถปิ อสปฺปาโย นาม นตฺถิ, จตุตฺเถ สตฺตาเห วิปสฺสนํ วฑฺเฒตฺวา อรหตฺเต ปติฏฺฐาสิ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. อารมฺภธาตุ ^๒ ฉ.ม.,อิ. ปฐมารมฺภวีริยํ ^๓ ฉ.ม.,อิ. ปลิฆุคฺฆาฏนาย @^๔ ม. อลีนํ, ฉ.,อิ. อติลีนํ โหติ ^๕ อภิ.วิ. ๓๕/๕๑๙/๓๐๐ ฌานวิภงฺค @^๖ ฉ.ม.,อิ. รตฺติทิวสฺส

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๔ หน้าที่ ๔๓. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=14&page=43&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=14&A=1027&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=14&A=1027&modeTY=2&pagebreak=1#p43