อรรถกถาเล่มที่ ๑๖ หน้าที่ ๓๑๐.

ธาตุยา อุปสํหรติ, มคฺคจิตฺตํ นิพฺพานํ อารมฺมณกรณวเสเนว "เอตํ สนฺตํ เอตํ ปณีตนฺ"ติ น เอวํ วทติ, อิมินา ปกาเรเนตํ ^๑- ปฏิวิชฺฌนฺโต ตตฺถ จิตฺตํ อุปสํหรตีติ อตฺโถ. โส ตตฺถ ิโตติ ตสฺสา ติลกฺขณารมฺมณาย วิปสฺสนาย ิโต. อาสวานํ ขยํ ปาปุณาตีติ อนุกฺกเมน จตฺตาโร มคฺเค ภาเวตฺวา อรหตฺตํ ปาปุณาติ. เตเนว ธมฺมราเคนาติ สมถวิปสฺสนาธมฺเม ฉนฺทราเคน. ธมฺมนนฺทิยาติ ตสฺเสว เววจนํ. สมถวิปสฺสนาสุ หิ สพฺพโส ฉนฺทราคํ ปริยาทาตุํ สกฺโกนฺโต อรหตฺตํ ปาปุณาติ, อสกฺโกนฺโต อนาคามี โหติ. ติณปุริสรูปเก วาติ ^๒- ติณโปตฺถกรูเป วา. ทูเร กณฺฑํ ^๓- ปาเตตีติ ทูเรปาตี. อวิราธิตํ วิชฺฌตีติ อกฺขณเวธี. ยเทว ตตฺถ โหติ เวทนาคตนฺติ อิธ รูปํ น คหิตํ. กสฺมา? สมติกฺกนฺตตฺตา. อยญฺหิ เหฏฺา รูปาวจรชฺฌานํ สมาปชฺชิตฺวา รูปํ อติกฺกมิตฺวา อรูปาวจรสมาปตฺตึ สมาปนฺโนติ สมถวเสนาปิ อเนน ^๔- รูปํ สมติกฺกนฺตํ, เหฏฺา รูปํ สมฺมสิตฺวา ตํ อติกฺกมิตฺวา ^๕- อิทานิ อรูปํ สมฺมสตีติ วิปสฺสนาวเสนาปิ อเนน รูปํ อติกฺกนฺตํ. อารุปฺเป ปน สพฺพโสปิ รูปํ นตฺถีติ ตํ สนฺธายาปิ อิธ รูปํ ^๖- น คหิตํ. อถ เนวสญฺานาสญฺายตนํ กสฺมา น คหิตนฺติ? สุขุมตฺตา. ตสฺมิญฺหิ จตฺตาโรปิ อรูปกฺขนฺธา สุขุมา น สมฺมสนูปคา. เตเนวาห "อิติ โข ภิกฺขเว ยาวตา สญฺาสมาปตฺติ ตาวตา อญฺาปฏิเวโธ"ติ. อิทํ วุตฺตํ โหติ:- ยาวตา สจิตฺตกสมาปตฺติ นาม อตฺถิ, ตาวตา โอฬาริเก ธมฺเม สมฺมสโต อญฺาปฏิเวโธ โหติ, อรหตฺตํ สมฺปชฺชติ. เนวสญฺานาสญฺายตนํ ปน สุขุมตฺตา สญฺาสมาปตฺตีติ น วุจฺจติ. ฌายีเหเตติ ฌายีหิ ฌานาภิรเตหิ เอตานิ. วุฏฺหิตฺวาติ ตโต สมาปตฺติโต วุฏฺาย. สมฺมทกฺขาตพฺพานีติ สมฺมา อกฺขาตพฺพานิ, "สนฺตานิ ปณีตานี"ติ เอวํ เกวลํ อาจิกฺขิตพฺพานิ โถเมตพฺพานิ วณฺเณตพฺพานีติ. @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ปนากาเรน ตํ ^๒ สี.,ม. ติณปุริสเก วาติ ^๓ ฉ.ม. กณฺเฑ @^๔ สี. เตน, ม. เนน ^๕ ฉ.ม. อติกฺกมฺม ^๖ ฉ.ม. อยํ ปาโ น ทิสฺสติ

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๑๖ หน้าที่ ๓๑๐. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=16&page=310&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=16&A=6980&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=16&A=6980&pagebreak=1#p310