อรรถกถาเล่มที่ ๓๓ ภาษาบาลี อักษรไทย
เถร.อ.๒ (ปรมตฺถที.๒)
หน้าที่ ๒๕๘-๒๖๓.

หน้าที่ ๒๕๘.
      [๖๓๗] อุชุมคฺคมฺหิ อกฺขาเต      คจฺฉถ มา นิวตฺตถ
            อตฺตนา โจทยตฺตานํ      นิพฺพานมภิหารเย.
      [๖๓๘] อจฺจารทฺธมฺหิ วิริยมฺหิ     สตฺถา โลเก อนุตฺตโร
            วีโณปมํ กริตฺวา เม      ธมฺมํ เทเสติ จกฺขุมา
            ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวา      วิหาสึ สาสเน รโต.
      [๖๓๙] สมถํ ๑- ปฏิปาเทสึ      อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยา
            ติสฺโส วิชฺชา อนุปฺปตฺตา   กตํ พุทฺธสฺส สาสนํ.
      [๖๔๐] เนกฺขมฺเม อธิมุตฺตสฺส     ปวิเวกญฺจ เจตโส
            อพฺยาพชฺฌาธิมุตฺตสฺส      อุปาทานกฺขยสฺส จ.
      [๖๔๑] ตณฺหกฺขยาธิมุตฺตสฺส       อสมฺโมหญฺจ เจตโส
            ทิสฺวา อายตนุปฺปาทํ      สมฺมา จิตฺตํ วิมุจฺจติ.
      [๖๔๒] ตสฺส สมฺมา วิมุตฺตสฺส     สนฺตจิตฺตสฺส ภิกฺขุโน
            กตสฺส ปติจโย นตฺถิ      กรณียํ น วิชฺชติ
      [๖๔๓] เสโล ยถา เอกฆโน     วาเตน น  สมีรติ
            เอวํ รูปา รสา สทฺทา    คนฺธา ผสฺสา จ เกวลา.
      [๖๔๔] อิฏฺฐา ธมฺมา อนิฏฺฐา  จ  นปฺปเวเธนฺติ ตาทิโน
            ฐิตํ จิตฺตํ วิสญฺญุตฺตํ       วยญฺจสฺสานุปสฺสตี"ติ
อิมา คาถา อภาสิ.
      ตตฺถ ยาหุ รฏฺเฐ สมุกฺกฏฺโฐติ โย อหุ อโหสิ องฺครฏฺเฐ อสีติยา คามิก-
สหสฺเสหิ โภคสมฺปตฺติยา อิสฺสริยสมฺปตฺติยา จ สมฺมา อติวิย อุกฺกฏฺโฐ เสฏฺโฐ.
รญฺโญ องฺคสฺส ปทฺธคูติ จตูหิ สงฺคหวตฺถูหิ ปริสาย ๒- รญฺชนฏฺเฐน รญฺโญ
องฺคาธิปติโน พิมฺพิสารสฺส ปริวารภูโต คหปติวิเสโส ตสฺส รฏฺเฐ กุฏุมฺพิโก อหูติ
โยเชตพฺพํ. สฺวาชฺช ธมฺเมสุ อุกฺกฏฺโฐติ โส โสโณ อชฺเชตรหิ โลกุตฺตรธมฺเมสุ
อุกฺกฏฺโฐ
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ.,ม. สมตํ    ๒ สี. ปชาย
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๕๙.
ชาโต, คิหิกาเลปิ เกหิจิ ๑- อุกฺกฏฺโฐเยว หุตฺวา อิทานิ ปพฺพชิตกาเลปิ
อุกฺกฏฺโฐเยว โหตีติ ๒- อตฺตานเมว ปรํ วิย ทสฺเสติ. ทุกฺขสฺส ปารคูติ สกลสฺส
วฏฺฏทุกฺขสฺส ปารํ ปริยนฺตํ คโต, เอเตน ธมฺเมสุ อุกฺกฏฺโฐติ อวิเสเสน วุตฺตํ
อุกฺกฏฺฐภาวํ วิเสเสติ อรหตฺตาธิคมทีปนโต.
      อิทานิ ยาย ปฏิปตฺติยา ทุกฺขปารคู ชาโต, อญฺญาปเทเสน ตํ ทสฺเสนฺโต "ปญฺจ
ฉินฺเท"ติ คาถมาห. ตสฺสตโถ:- อปายกามสุคติสมฺปาปกานิ ปญฺโจรมฺภาคิยานิ
สํโยชนานิ ปุริโส สตฺเถน ปาเท พทฺธรชฺชุกํ วิย เหฏฺฐิเมน มคฺคตฺตเยน
ฉินฺเทยฺย, รูปารูปภวสมฺปาปกานิ ปญฺจ อุทฺธมฺภาคิยานิ สํโยชนานิ ปุริโส คีวาย
พทฺธรชฺชุกํ วิย อคฺคมคฺเคน ชเหยฺย ฉินฺเทยฺย, เตสํ ปน อุทฺธมฺภาคิยสํโยชนานํ
ปหานาย ปญฺจ สทฺธาทีนิ อินฺทฺริยานิ อุตฺตริ ภาวเย ภาเวยฺย, เอวํภูโต ปน
ภิกฺขุ ราคสงฺโค โทสโมหมานทิฏฺฐิสงฺโคติ ปญฺจนฺนํ สงฺคานํ อติกฺกมเนน ปญฺจ-
สงฺคาติโค หุตฺวา กาโมโฆ ภโวโห ทิฏฺโฐโฆ อวิชฺโชโฆติ จตุนฺนํ โอฆานํ ติณฺณตฺตา
โอฆติณฺโณติ วุจฺจติ.
      อยญฺจ โอฆตรณปฏิปตฺติสีลาทีนํ ปาริปูริยาว โหติ, สีลาทโย จ มานาทิปฺปหาเนน
ปาริปูรึ คจฺฉนฺติ, น อญฺญถาติ ทสฺเสนฺโต "อุนฺนฬสฺสา"ติ คาถมาห. ตตฺถ
อุนฺนฬสฺสาติ อุคฺคตตุจฺฉมานสฺส. มาโน หิ อุนฺนมนาการวุตฺติยา ตุจฺฉภาเวน
นโฬ วิยาติ "นโฬ"ติ วุจฺจติ. ปมตฺตสฺสาติ สติโวสฺสคฺเคน ปมาทํ อาปนฺนสฺส.
พาหิราสสฺสาติ พาหิเรสุ อายตเนสุ อาสาวโต, ๓- กาเมสุ อวีตราคสฺสาติ อตฺโถ.
สีลํ สมาธิ ปญฺญา จ, ปาริปูรึ น คจฺฉตีติ ตสฺส สีลาทีนํ ปฏิปกฺขเสวิโน
โลกิโยปิ ตาว สีลาทิคุโณ ปาริปูรึ น คจฺฉติ, ปเคว โลกุตฺตโร.
      ตตฺถ การณมาห "ยํ หิ กิจฺจนฺ"ติอาทินา. ภิกฺขุโน หิ ปพฺพชิตกาลโต
ปฏฺฐาย อปริมาณสีลกฺขนฺธโคปนํ อรญฺญวาโส ธุตงฺคปริหรณํ ภาวนารามตาติ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. เตหิปิ   ๒ สี.,อิ. อโหสีติ   ๓ อิ. อาสวโต, ม. อาวหโต
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๐.
เอวมาทิ กิจฺจํ นาม. เยหิ ปน อิทํ ยถาวุตฺตํ อตฺตโน กิจฺจํ, ตํ อปวิทฺธํ
อกรเณน ฉฑฺฑิตํ. อกิจฺจนฺติ ปตฺตมณฺฑนํ จีวรกายพนฺธนอํสพทฺธฉตฺตุปาหน-
ตาลวณฺฏธมฺมกรณมณฺฑนนฺติ ๑- เอวมาทิ ปริกฺขารมณฺฑนํ ปจฺจยพาหุลิยนฺติ เอวมาทิ
ภิกฺขุโน อกิจฺจํ นาม, ตํ กยิรติ, เตสํ มานนฬํ อุกฺขิปิตฺวา จรเณน อุนฺนฬานํ
สติโวสฺสคฺเคน ปมตฺตานํ จตฺตาโรปิ อาสวา วฑฺฒนฺติ.
      เยสํ ปน ปญฺญาทิคุโณ วฑฺฒติ, เต ทสฺเสตุํ "เยสนฺ"ติอาทิ วุตฺตํ. ตตฺถ
สุสมารทฺธาติ สุฏฺฐุ ปคฺคหิตา. กายคตา สตีติ กายานุปสฺสนาภาวนา. อกิจฺจํ เตติ
เต เอตํ ปตฺตมณฺฑนาทิอกิจฺจํ. น เสวนฺตีติ น กโรนฺติ. กิจฺเจติ ปพฺพชิตกาลโต
ปฏฺฐาย กตฺตพฺเพ อปริมาณสีลกฺขนฺธโคปนาทิเก. สาตจฺจการิโนติ สตตการิโน, ๒- เตสํ
สติยา อวิปฺปวาเสน สตานํ สาตฺถกสมฺปชญฺญํ สปฺปายสมฺปชญฺญํ โคจรสมฺปชญฺญํ
อสมฺโมหสมฺปชญฺญนฺติ จตูหิ สมฺปชญฺเญหิ สมฺปชานานํ จตฺตาโรปิ อาสวา อตฺถํ
คจฺฉนฺติ ปริกฺขยํ อภาวํ คจฺฉนฺตีติ อตฺโถ.
      อิทานิ อตฺตโน สนฺติเก ฐิตภิกฺขูนํ โอวาทํ เทนฺโต "อุชุมคฺคมฺหี"ติ คาถมาห.
ตตฺถ อุชุมคฺคมฺหิ อกฺขาเตติ อนฺตทฺวยปริวชฺชเนน กายวงฺกาทิปฺปหาเนน จ อุชุเก
มชฺฌิมปฏิปทาภูเต อริยมคฺเค สตฺถารา ภาสิเต. คจฺฉถาติ ปฏิปชฺชถ. มา นิวตฺตถาติ
อนฺตรา โวสานํ มาปชฺชถ. อตฺตนา โจทยตฺตานนฺติ อิธ อตฺถกาโม กุลปุตฺโต
อปายภยปจฺจเวกฺขณาทินา อตฺตนาว อตฺตานํ โจเทนฺโต. นิพฺพานมภิหารเยติ อตฺตานํ
นิพฺพานํ อภิหเรยฺย อุปเนยฺย, ยถา นํ สจฺฉิกโรติ, ตถา ปฏิปชฺเชยฺยาติ อตฺโถ.
      อิทานิ มยาปิ เอวเมว ปฏิปนฺนนฺติ อตฺตโน ปฏิปตฺตึ ทสฺเสตุํ
"อจฺจารทฺธมฺหี"ติอาทิ วุตฺตํ. อจฺจารทฺธมฺหิ วิริยมฺหีติ วิปสฺสนํ  ภาเวนฺเตน
มยา สมาธินา วิริยํ สมรสํ อกตฺวา อติวิย วิริเย ปคฺคหิเต. อจฺจารทฺธวิริยตา จสฺส
เหฏฺฐา วุตฺตาเยว. วีโณปมํ กริตฺวา เมติ อายสฺมโต โสณสฺส "เย โข เกจิ ภควโต
@เชิงอรรถ: ๑ สี....ถาลกํ ธมฺมกรกกมณฺฑลูติ       ๒ สี.,อิ. สาตจฺจการิโน อฏฺฐิตการิโน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๑.
สาวกา อารทฺธวิริยา วิหรนฺติ, อหํ เตสํ  อญฺญตโร, อถ  จ ปน เม นานุปาทาย
อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจติ, ตสฺมาหํ วิพฺภมิสฺสามี"ติ จิตฺเต อุปฺปนฺเน สตฺถา
อิทฺธิยา ตสฺส สมฺมุเข อตฺตานํ ทสฺเสตฺวา "กสฺมา ตฺวํ โสณ `วิพฺภมิสฺสามี'ติ
จิตฺตํ อุปฺปาเทสิ, กุสโล ตฺวํ ปุพฺเพ อคาริยภูโต วีณาย ตนฺติสฺสเร"ติ ปุจฺฉิตฺวา
เตน "เอวํ ภนฺเต"ติ วุตฺเต "ตํ กึ มญฺญสิ โสณ ยทา เต วีณาย ตนฺติโย อจฺจายตา
โหนฺติ, อปิ นุ เต วีณา ตสฺมึ สมเย สรวตี วา โหติ กมฺมญฺญา วาติ,
โส เหตํ ภนฺเต. ตํ กึ มญฺญสิ โสณ ยทา เต วีณาย ตนฺติโย อติสิถิลา
โหนฺติ, อปิ นุ เต วีณา ตสฺมึ สมเย สรวตี วา โหติ กมฺมญฺญา วาติ,
โน เหตํ ภนฺเต. ตํ กึ มญฺญสิ โสณ ยทา ปน เต วีณาย ตนฺติโย เนว
อจฺจายตา โหนฺติ นาติสิถิลา สเม คุเณ ปติฏฺฐิตา, อปิ นุ เต วีณา ตสฺมึ
สมเย สรวตี วา โหติ กมฺมญฺญา วาติ, เอวํ ภนฺเต. เอวเมว โข โสณ
อจฺจารทฺธวิริยํ อุทฺธจฺจาย สํวตฺตติ, อติลีนวิริยํ โกสชฺชาย สํวตฺตติ, ตสฺมาติห
ตฺวํ โสณ วิริยสมตํ อธิฏฺฐห, อินฺทฺริยานญฺจ สมตํ ปฏิวิชฺฌา"ติ เอวํ วีณํ อุปมํ
กตฺวา ปวตฺติเตน วีโณปโมวาเทน มยฺหํ ธมฺมํ เทเสสิ. ตสฺสาหํ วจนํ สุตฺวาติ
ตสฺส ภควโต วจนํ วีโณปโมวาทํ สุตฺวา อนฺตรา อุปฺปนฺนํ วิพฺภมิตุกามตํ ปหาย
สตฺถุ สาสเน รโต อภิรโต วิหรึ. ๑-
      วิหรนโต จ สมถํ ปฏิปาเทสึ วิริยสมตํ โยเชนฺโต สทฺธาปญฺญานํ วิย
สมาธิวิริยานํ สมรสตํ ๒- อุปฺปาเทนฺโต ฌานาธิฏฺฐานํ วิปสฺสนาสมาธึ สมฺปาเทสึ
วิปสฺสนํ อุสฺสุกฺกาเปสึ. ตตฺถ ปโยชนํ อาห "อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยา"ติ.
อุตฺตมตฺถสฺส ปตฺติยาติ อรหตฺตาธิคมายาติ อตฺโถ.
      อิทานิ ยถา ปฏิปนฺนสฺส สมถวิปสฺสนา สมฺปชฺชึสุ, ตํ อญฺญาปเทเสน
ทสฺเสนฺโต "เนกฺขมฺเม"ติอาทิมาห. ตตฺถ เนกฺขมฺเมติ ปพฺพชฺชาทิเก กามนิสฺสรเณ.
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วิหรามิ         ๒ ม. สมตํ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๒.
อธิมุตฺตสฺสาติ ตตฺถ นินฺนโปณปพฺภารภาเวน ยุตฺตปฺปยุตฺตสฺส, ปฐมํ ตาว
ปพฺพชฺชาภิมุโข หุตฺวา กาเม ปหาย ปพฺพชิตฺวา จ สีลวิโสธนํ อรญฺญวาโส
ธุตงฺคปริหรณํ ภาวนาภิโยโคติ เอวมาทีสุ อนวชฺชธมฺเมสุ ยุตฺตปฺปยุตฺตสฺสาติ อตฺโถ.
ปวิเวกญฺจ เจตโสติ เจตโส ปวิเวกญฺจ อธิมุตฺตสฺส เอวํ เนกฺขมฺมาธิมุตฺตสฺส
สโต จตุกฺกปญฺจกชฺฌานานํ นิพฺพตฺตเนน วิเวเก ยุตฺตสฺส ปยุตฺตสฺส.
อพฺยาพชฺฌาธิมุตฺตสฺสาติ อพฺยาพชฺเฌ นิทุกฺขตาย ๑- อธิมุตฺตสฺส ฌานสมาปตฺติโย
นิพฺพตฺเตตฺวา สมถสุเข ๒- ยุตฺตปฺปยุตฺตสฺส. อุปาทานกฺขยสฺส จาติ จตุนฺนมฺปิ
อุปาทานานํ ขยนฺเต อรหตฺเต อธิมุตฺตสฺส. ภุมฺมตฺเถ หิ เอตํ สามิวจนํ. ตํ
ยถาธิคตํ ฌานํ ปาทกํ กตฺวา อรหตฺตาธิคมาย วิปสฺสนํ อนุยุญฺชนฺตสฺสาติ อตฺโถ.
      ตณฺหกฺขยาธิมุตฺตสฺสาติ ตณฺหา ขียติ เอตฺถาติ ตณฺหกฺขโย, นิพฺพานํ, ตสฺมึ
อธิมุตฺตสฺส อุปาทึ ๓- ภยโต อนุปาทิญฺจ เขมโต ทสฺสเนน นิโรเธ นินฺนโปณปพฺภารสฺส.
อสมฺโมหญฺจ เจตโสติ อสมฺโมหสมฺปชญฺญวเสน จิตฺตสฺส อสมฺโมหปวตฺตึ
สมฺโมหสมุจฺฉินฺทเนน วา จิตฺตสฺส อสมฺโมหภูตํ อริยมคฺคํ อธิมุตฺตสฺส. ทิสฺวา
อายตนุปฺปาทนฺติ จกฺขาทีนํ อายตนานํ ยถาสกปจฺจเยหิ ขเณ ขเณ อุปฺปาทํ
ตปฺปฏิปกฺขโต นิโรธญฺจ วิปสฺสนาปญฺญาสหิตาย มคฺคปญฺญาย ทิสฺวา ทสฺสนเหตุ.
สมฺมา จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ สมฺมา เหตุนา ญาเยน มคฺคปฏิปาฏิยา สพฺพาสวโต
จิตฺตํ วิมุจฺจติ.
      "ตสฺส สมฺมา วิมุตฺตสฺสา"ติอาทีสุ อยํ สงฺเขปตฺโถ:- ตสฺส วุตฺตนเยน สมฺมเทว
สพฺพสงฺกิเลสโต วิมุตฺตสฺส, ตโต เอว อจฺจนฺตุปสเมน สนฺตจิตฺตสฺส ขีณาสวภิกฺขุโน
กตสฺส กุสลสฺส อกุสลสฺส วา อุปจโย นตฺถิ มคฺเคเนว สมุคฺฆาติตตฺตา, ปริญฺญาทิเภทํ
กรณียํ น วิชฺชติ กตกิจฺจตฺตา. เอวํภูตสฺส ยถา เอกฆโน เสโล ปพฺพโต
ปกติวาเตน น สมีรติ น สงฺกมฺปติ, เอวํ อิฏฺฐา จ อนิฏฺฐา จ รูปาทโย
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. อพฺยาปชฺโช นิทุกฺขตา ตํ  ๒ สี.,อิ. สมถมุเข  ๓ สี. อุปาทาทึ วา
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๒๖๓.
อารมฺมณธมฺมา ตาทิโน ตาทิภาวปฺปตฺตสฺส ฐิตํ อเนชํ ปหีนสพฺพโสกตาย ๑- วิสํยุตฺตํ
จิตฺตํ นปฺปเวเธนฺติ น จาเลนฺติ, อสฺส จ อารมฺมณธมฺมสฺส กาเลน กาลํ ผลสมาปตฺตึ
สมาปชฺชิตฺวา วิปสฺสนฺโต วยํ นิโรธํ ขเณ ขเณ ภิชฺชนสภาวํ อนุปสฺสตีติ อญฺญํ
พฺยากาสิ.
                  โสณโกฬิวิสตฺเถรคาถาวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                    ปรมตฺถทีปนิยา เถรคาถาสํวณฺณนาย
                   เตรสกนิปาตสฺส อตฺถวณฺณนา นิฏฺฐิตา.
                       ------------------
@เชิงอรรถ: ๑ สี.,อิ. สพฺพโยคตาย


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๓๓ หน้าที่ ๒๕๘-๒๖๓.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=33&page=258&pages=6&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=33&A=5937&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=33&A=5937&modeTY=2&pagebreak=1#p258