อรรถกถาเล่มที่ ๔๗ หน้าที่ ๒๖๓.

ทุกฺขานุพนฺธรโส กมฺมคฺคปจฺจุปฏฺาโน สยมฺปิ สปจฺจยตฺตา อตฺตโน วิเสสปฺปจฺจยปทฏฺาโน. อุปฺปาทา วา อนุปฺปาทา วาติ อุปฺปาเท วา อนุปฺปาเท วา, ตถาคเตสุ อุปฺปนฺเนสุปิ อนุปฺปนฺเนสุปีติ อตฺโถ. ิตาว สา ธาตูติ ิโตว โส ปจฺจยสภาโว, น กทาจิ ชาติชรามรณสฺส ปจฺจโย น โหตีติ อตฺโถ. ธมฺมฏฺิตตา ธมฺมนิยามตา อิทปฺปจฺจยตาติ ชาติปจฺจโยเยว. ชาติปจฺจเยน หิ ชรามรณสงฺขาโต ปจฺจยสมุปฺปนฺนธมฺโม ตทายตฺตตาย ติฏฺติ, ชาติปจฺจโยว ชรามรณํ ธมฺมํ นิยาเมติ, ตสฺมา "ชาติ ธมฺมฏฺิตตา ธมฺมนิยามตา"ติ วุจฺจติ ชาติเยว อิมสฺส ชรามรณสฺส ปจฺจโยติ อิทปฺปจฺจโย, อิทปฺปจฺจโยว อิทปฺปจฺจยตา. ตนฺติ ตํ ปจฺจยํ. อภิสมฺพุชฺฌตีติ าเณน อภิสมฺพุชฺฌติ. อภิสเมตีติ าเณน อภิสมาคจฺฉติ. อาจิกฺขตีติ กเถติ. เทเสตีติ ทสฺเสติ. ปญฺาเปตีติ ชานาเปติ. ปฏฺเปตีติ าณมุเข เปติ. วิวรตีติ วิวริตฺวา ทสฺเสติ. วิภชตีติ วิภาคโต ทสฺเสติ. อุตฺตานีกโรตีติ ปากฏํ กโรติ. อิติ โขติ เอวํ โข. ยา ตตฺราติ ยา เตสุ "ชาติปจฺจยา ชรามรณนฺ"ติอาทีสุ. โส ปนายํ ปฏิจฺจสมุปฺปาโท เตหิ เตหิ ปจฺจเยหิ อนูนาธิเกเหว ตสฺส ตสฺส ธมฺมสฺส สมฺภวโต ตถตาติ, สามคฺคึ อุปคเตสุ ปจฺจเยสุ มุหุตฺตมฺปิ ตโต นิพฺพตฺตนธมฺมานํ อสมฺภาวโต อวิตถตาติ, อญฺธมฺมปจฺจเยหิ อญฺธมฺมานุปฺปตฺติโต อนญฺถตาติ, ยถาวุตฺตานํ เอเตสํ ชรามรณาทีนํ ปจฺจยโต วา ปจฺจยสมูหโต วา อิทปฺปจฺจยตาติ วุตฺโต. ตตฺรายํ วจนตฺโถ อิเมสํ ปจฺจยา อิทปฺปจฺจยา, อิทปฺปจฺจยาเยว อิทปฺปจฺจยตา, อิทปฺปจฺจยานํ วา สมูโห อิทปฺปจฺจยตา. ลกฺขณํ ปเนตฺถ สทฺทสตฺถโต เวทิตพฺพนฺติ. ธมฺมฏฺิติาณนิทฺเทสวณฺณนา นิฏฺิตา. ---------------

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๔๗ หน้าที่ ๒๖๓. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=47&page=263&pages=1&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=47&A=5873&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=47&A=5873&pagebreak=1#p263