อรรถกถาเล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๔๓๐.

อเนกธาตุนานาธาตุญาเณน อนุกูลธมฺมเทสนตฺถํ จริยาวิเสสํ ปสฺสติ, ธาตุเวมตฺตทสฺสนโต. อถ เตสํ นานาธิมุตฺติกตาญาเณน อธิมุตฺตึ ปสฺสติ, ปโยคํ อนาทิยิตฺวาปิ อธิมุตฺติวเสน ธมฺมเทสนตฺถํ. อเถวํ ทิฏฺฐาธิมุตฺตีนํ ยถาสตฺติ ยถาพลํ ธมฺมํ เทเสตุํ อินฺทฺริยปโรปริยตฺติญาเณน อินฺทฺริยปโรปริยตฺตึ ปสฺสติ, สทฺธาทีนํ ติกฺขมุทุภาวทสฺสนโต. เอวํ ปริญฺญาตินฺทฺริยปโรปริยตฺตาปิ ปเนเต สเจ ทูเร โหนฺติ, อถ ฌานาทิญาเณน ^๑- ฌานาทีสุ วสีภูตตฺตา อิทฺธิวิเสเสน เต ^๒- ขิปฺปํ อุปคจฺฉติ. อุปคนฺตฺวา จ เนสํ ปุพฺเพนิวาสานุสฺสติญาเณน จ ปุพฺพชาติภาวํ ^๓- ทิพฺพจกฺขฺวานุภาวโต จ ปตฺตพฺเพน เจโตปริยญาเณน สมฺปตฺติจิตฺตวิเสสํ ปสฺสนฺโต อาสวกฺขยญาณานุภาเวน อาสวกฺขยคามินิยา ปฏิปทาย วิคตสมฺโมหตฺตา อาสวกฺขยาย ธมฺมํ เทเสติ. ตสฺมา อิมินา อนุกฺกเมน อิมานิ ทส พลานิ วุตฺตานีติ เวทิตพฺพานิ. อยนฺตาว มาติกาย อตฺถวณฺณนา. ๑. เอกกนิทฺเทสวณฺณนา [๗๖๑] อิทานิ ยถานิกฺขิตฺตาย มาติกาย "ปญฺจวิญฺญาณา น เหตุเมวา"ติอาทินา นเยน อารทฺเธ นิทฺเทสวาเร น เหตุเมวาติ สาธารณเหตุปฏิกฺเขปนิทฺเทโส. ตตฺถ "เหตุเหตุ ปจฺจยเหตุ อุตฺตมเหตุ สาธารณเหตูติ จตุพฺพิโธ เหตู"ติอาทินา นเยน ยํ วตฺตพฺพํ สิยา, ตํ สพฺพํ รูปกณฺเฑ "สพฺพํ รูปํ นเหตุเมวา"ติอาทีนํ อตฺถวณฺณนายํ ^๔- วุตฺตเมว. อเหตุกเมวาติอาทีสุ พฺยญฺชนสนฺธิวเสน มกาโร เวทิตพฺโพ, อเหตุกาเอวาติ อตฺโถ. เสสปเทสุปิ เอเสว นโย. อปิจ "เหตู ธมฺมา น เหตู ธมฺมา"ติอาทีสุ ^๕- ธมฺมโกฏฺฐาเสสุ ปญฺจวิญฺญาณานิ เหตู ธมฺมาติ วา สเหตุกา ธมฺมาติ วา น โหนฺติ. เอกนฺเตน ปน น เหตุเยว, อเหตุกาเอวาติ อิมินาปิ นเยเนตฺถ สพฺพปเทสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพ. อพฺยากตเมวาติ ปทํ วิปากาพฺยากตวเสน วุตฺตํ. สารมฺมณเมวาติ โอลุพฺภารมฺมณวเสน. ปจฺจยารมฺมณํ โอลุพฺภารมฺมณนฺติ หิ ทุวิธํ อารมฺมณํ. อิมสฺมึ ปน @เชิงอรรถ: ^๑ ฉ.ม. ฌานาทิปริญฺญาเณน ^๒ ฉ.ม. อยํ ปาโฐ น ทิสฺสติ ^๓ ฉ.ม. ปุพฺพชาติภาวนํ @^๔ สงฺคณี.อ. ๑/๕๙๔/๓๖๒ ^๕ อภิ. ๓๔/๑/๕

เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๕๔ หน้าที่ ๔๓๐. http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=54&page=430&pages=1&modeTY=2&edition=pali ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ :- http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=54&A=10155&modeTY=2&pagebreak=1 http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=54&A=10155&modeTY=2&pagebreak=1#p430