อรรถกถาเล่มที่ ๗ ภาษาบาลี อักษรไทย
ม.อ. (ปปญฺจ.๑)
หน้าที่ ๓๑-๓๔.

หน้าที่ ๓๑.
     ปฐวิมฺเมติ มญฺญตีติ เอตถ ปน เกวลมฺหิ มหาปฐวึ ตณฺหาวเสน
มมายตีติ อิมินา นเยน ปวตฺตา เอกา ตณฺหามญฺญนา เอว ลพฺภตีติ เวทิตพฺพา.
สจายํ มม เกสา มม โลมา มม อโยติ เอวํ ยถาวุตฺตปฺปเภทาย สพฺพายปิ
อชฺฌตฺติกพาหิราย ปฐวิยา โยเชตพฺพาติ.
     ปฐวึ อภินนฺทตีติ วุตฺตปฺปการเมว ปฐวึ ตณฺหาทิฏฺฐีหิ อภินนฺทติ,
อสฺสาเทติ, ปรามสติ จาติ วุตฺตํ โหติ. "ปฐวึ มญฺญตี"ติ เอเตเนว เอตสฺมึ อตฺเถ
สิทฺเธ กสฺมา เอวํ วุตฺตนฺติ เจ. อวิจาริตเมตํ โปราเณหิ. อยมฺปน เม อตฺตโน
มติ, เทสนาวิลาสโต วา อาทีนวทสฺสนโต วา. ยสฺสา หิ ธมฺมธาตุยา สุปฏิวิทฺธตฺตา
นานานยวิจิตฺรเทสนาวิลาสสมฺปนฺโน, อยํ ๑- สา ภควตา สุปฏิวิทฺธา. ตสฺมา ปุพฺเพ
มญฺญนาวเสน กิเลสุปฺปตฺตึ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อภินนฺทนาทิวเสน ๒- ทสฺเสนฺโต
เทสนาวิลาสโต วา อิทมาห. โย วา ปฐวึ มญฺญติ, ปฐวิยา มญฺญติ, ปฐวิโต
มญฺญติ, ปฐวี เมติ มญฺญติ, โส ยสฺมา น สกฺโกติ ปฐวีนิสฺสิตํ ตณฺหํ วา
ทิฏฺฐึ วา ปหาตุํ, ตสฺมา ปฐวึ อภินนฺทติ. โย จ ปฐวึ อภินนฺทติ, ทุกฺขํ
โส อภินนฺทติ, ทุกฺขญฺจ อาทีนโวติ อาทีนวทสฺสนโตปิ อิทมาห. วุตฺตํ เจตํ
ภควตา "โย ภิกฺขเว ปฐวีธาตุํ อภินนฺทติ, ทุกฺขํ โส อภินนฺทติ, โย ทุกฺขํ
อภินนฺทติ, อปริมุตฺโต โส ทุกฺขสฺมาติ วทามี"ติ.
     เอวํ ปฐวีวตฺถุกํ มญฺญนญฺจ อภินนฺทนญฺจ วตฺวา อิทานิ เยน การเณน
โส มญฺญติ อภินนฺทติ, ตํ การณํ อาวีกโรนฺโต อาห "ตํ กิสฺส เหตุ,
อปริญฺญาตํ ตสฺสาติ วทามี"ติ. ตสฺสตฺโถ, โส ปุถุชฺชโน ตํ ปฐวึ กิสฺส เหตุ
มญฺญติ, เกน การเณน มญฺญติ, อภินนฺทตีติ เจ. อปริญฺญาตํ ตสฺสาติ วทามีติ,
ยสฺมา ตํ วตฺถุ ตสฺส อปริญฺญาตํ, ตสฺมาติ วุตฺตํ โหติ. โย หิ ปฐวึ
ปริชานาติ, โส ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานาติ ญาตปริญฺญาย ตีรณปริญฺญาย
ปหานปริญฺญายาติ.
     ตตฺถ กตมา ญาตปริญฺญา?  ปฐวีธาตุํ ชานาติ, อยํ ปฐวีธาตุ อชฺฌตฺติกา
อยํ พาหิรา, อิทมสฺสาลกฺขณํ, อิมานิ รสปจฺจุปฏฺฐานปทฏฺฐานานีติ, อยํ
@เชิงอรรถ: ๑ สี. อสฺส.          ๒ ฉ.ม. อภินนฺทนาวเสน
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๒.
ญาตปริญฺญา. กตมา ตีรณปริญฺญา? เอวํ ญาตํ กตฺวา ปฐวีธาตุํ ตีเรติ
อนิจฺจโต ทุกฺขโต โรคโตติ จตฺตาลีสาย อากาเรหิ, อยํ ตีรณปริญฺญา. กตมา
ปหานปริญฺญา? เอวํ ตีรยิตฺวา อคฺคมคฺเคน ปฐวีธาตุยา ฉนฺทราคํ ปชหติ, อยํ
ปหานปริญฺญา.
     นามรูปววตฺถานํ วา ญาตปริญฺญา. กลาปสมฺมสนาทิอนุโลมปริโยสานา
ตีรณปริญฺญา. อริยมคฺเค ญาณํ ปหานปริญฺญาติ. โย ปฐวึ ปริชานาติ, โส
อิมาหิ ตีหิ ปริญฺญาหิ ปริชานาติ, อสฺส จ ปุถุชฺชนสฺส ตา ปริญฺญาโย นตฺถิ,
ตสฺมา อปริญฺญาตตฺตา ปฐวึ มญฺญติ จ อภินนฺทติ จาติ. เตนาห ภควา
"อิธ ภิกฺขเว อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ฯเปฯ ปฐวึ มญฺญติ, ปฐวิยา มญฺญติ,
ปฐวิโต มญฺญติ, ปฐวี เมติ มญฺญติ, ปฐวึ อภินนฺทติ, ตํ กิสฺส เหตุ?
อปริญฺญาตํ ตสฺสาติ วทามีติ.
                         ปฐวีวาโร นิฏฺฐิโต.
                         อาโปวาราทิวณฺณนา
     อาปํ อาปโตติ เอตฺถาปิ ลกฺขณสสมฺภารารมฺมณสมฺมติวเสน จตุพฺพิโธ
อาโป. เตสุ "ตตฺถ กตมา อชฺฌตฺติกา อาโปธาตุ, ยํ อชฺฌตฺตํ ปจฺจตฺตํ อาโป
อาโปคตํ เสฺนโห เสฺนหคตํ พนฺธนตฺตํ รูปสฺส อชฺฌตฺตํ อุปาทินฺนนฺ"ติอาทีสุ ๑-
วุตฺโต ลกฺขณอาโป. "อาโปกสิณํ อุคฺคณฺหนฺโต อปสฺมึ นิมิตฺตํ คณฺหตี"ติ
อาทีสุ วุตฺโต สสมฺภารอาโป. เสสํ สพฺพํ ปฐวิยํ วุตฺตสทิสเมว. เกวลํ
โยชนานเยน ๒- ปน "ปิตฺตํ เสมฺหนฺ"ติ อาทินา นเยน วุตฺตา ทฺวาทสเภทา
อชฺฌตฺติกา อาโปธาตุ, "ตตฺถ กตมา พาหิรา อาโปธาตุ, ยํ พาหิรํ อาโป
อาโปคตํ เสฺนโห เสฺนหคตํ พนฺธนตฺตํ รูปสฺส พหิทฺธา อนุปาทินฺนํ, เสยฺยถีทํ?
มูลรโส ขนฺธรโส ตจรโส ปตฺตรโส ปุปฺผรโร ผลรโส ขีรํ ทธิ สปฺปิ นวนีตํ
เตลํ มธุ ผาณิตํ ภุมฺมานิ วา อุทกานิ อนฺตลิกฺขานิ วา"ติ ๑- เอวํ วุตฺตา จ
พาหิรา อาโปธาตุ เวทิตพฺพา. โส จ อชฺฌตฺตารมฺมณตฺติเก นิมิตฺตอาโป.
@เชิงอรรถ: ๑-๑ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๑๗๔/๙๗ ธาตุวิภงฺค.  ๒ ฉ.ม. โยชนานเย.
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๓.
     เตชํ เตชโตติ อิมสฺมึ เตโชวาเรปิ วุตฺตนเยเนว วิตฺถาโร เวทิตพฺโพ.
โยชนานเยน ปเนตฺถ "เยน จ สนฺตปฺปติ, เยน จ ชีริยฺยติ, เยน จ ปริฑยฺหติ,
เยน จ อสิตปีตขายิตสายิตํ สมฺมาปริณามํ คจฺฉตี"ติ ๑- เอวํ วุตฺตา จตุปฺปเภทา
อชฺฌตฺติกา เตโชธาตุ, "ตตฺถ กตมา พาหิรา เตโชธาตุ?  ยํ พาหิรํ เตโช
เตโชคตํ อุสฺมา อุสฺมาคตํ อุสุมํ อุสุมคตํ พหิทฺธา อนุปาทินฺนํ. เสยฺยถีทํ?
กฏฺฐคฺคิ สกลิกคฺคิ ปลาลคฺคิ ติณคฺคิ โคมยคฺคิ ถูสคฺคิ สงฺการคฺคิ อินฺทคฺคิ
อคฺคิสนฺตาโป สุริยสนฺตาโป กฏฺฐสนฺนิจยสนฺตาโป ติณสนฺนิจยสนฺตาโป
ธญฺญสนฺนิจยสนฺตาโป ภณฺฑสนฺนิจยสนฺตาโป"ติ ๒- เอวํ วุตฺตา จ พาหิรา เตโชธาตุ
เวทิตพฺพา.
     วายํ วายโตติ อิมสฺส วายวารสฺสาปิ โยชนานเย ปน "อุทฺธงฺคมา
วาตา, อโธคมา วาตา, กุจฺฉิสยา วาตา, โกฏฺฐาสยา วาตา, องฺคมงฺคานุสาริโน
วาตา, สตฺถกา วาตา, ขุรกา วาตา, อุปฺปลกา วาตา, อสฺสาโส ปสฺสาโส"ติ ๓-
เอวํ วุตฺตา อชฺฌตฺติกา วาโยธาตุ, "ตตฺถ กตมา พาหิรา วาโยธาตุ? ยํ
พาหิรํ วาโย วาโยคตํ ถมฺภิตตฺตํ รูปสฺส พหิทฺธา อนุปาทินฺนํ, เสยฺยถีทํ?
ปุรตฺถิมา วาตา, ปจฺฉิมา วาตา, อุตฺตรา วาตา, ทกฺขิณา วาตา, สรชา
วาตา, อรชา วาตา, สีตา วาตา, อุณฺหา วาตา, ปริตฺตา วาตา, อธิมตฺตา
วาตา, กาฬวาตา, เวรมฺภวาตา, ปกฺขวาตา, สุปณฺณาวาตา, ตาลวณฺฏวาตา,
วิธูปนวาตา"ติ ๓- เอวํ วุตฺตา จ พาหิรา วาโยธาตุ เวทิตพฺพา. เสสํ วุตฺตนยเมว. ๔-
เอตฺตาวตา จ ยฺวายํ:-
         "วุตฺตํ หิ เอกธมฺเม, เย ธมฺมา เอกลกฺขณา เตน.
          วุตฺตา ภวนฺติ สพฺเพ, อิติ วุตฺโต ลกฺขโณ หาโร"ติ.
     เอวํ เนตฺติยํ ลกฺขโณ นาม หาโร วุตฺโต, ตสฺส วเสน ยสฺมา จตูสุ
ภูเตสุ คหิเตสุ อุปาทารูปํปิ คหิตเมว ภวติ, รูปลกฺขณํ อนตีตตฺตา. ยํ จ
@เชิงอรรถ: ๑ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๑๗๕/๙๗ ธาตุวิภงฺค *๒ ปาลิ. ภสฺมาสนฺนิจยสนฺตาโป, อภิ.
@วิภงฺค. ๓๕/๑๗๕/๙๘  ๓ อภิ. วิภงฺค. ๓๕/๑๗๖/๙๘ สุตฺตนฺตภาชนีย
@๔ ฉ.ม. วุตฺตนยเมวาติ
---------------------------------------------------------------------------------------------
หน้าที่ ๓๔.
ภูโตปาทารูปํ, โส รูปกฺขนฺโธ. ตสฺมา "อสฺสุตวา ปุถุชฺชโน ปฐวึ อาปํ เตชํ
วายํ มญฺญตี"ติ วทนฺเตน อตฺตโต รูปํ สมนุปสฺสตีติปิ วุตฺตํ โหติ. "ปฐวิยา
อาปสฺมึ เตชสฺมึ วายสฺมึ มญฺญตี"ติ วทนฺเตน รูปสฺมึ อตฺตานํ สมนุปสฺสตีติ
วุตฺตํ โหติ. "ปฐวิโต อาปโต เตชโต วายโต มญฺญตี"ติ วทนฺเตน รูปโต
อญฺโญ อตฺตาติ สิทฺธตฺตา รูปวนฺตํ จ อตฺตานํ อตฺตนิ จ รูปํ สมนุปสฺสตีติ
วุตฺตํ โหติ. เอวเมตา จตสฺโส รูปวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺฐิมญฺญนา เวทิตพฺพา.
ตตฺถ เอกา อุจฺเฉททิฏฺฐิ ติสฺโส สสฺสตทิฏฺฐิโยติ เทฺว ทิฏฺฐิโย โหนฺตีติ อยมฺปิ
เอตฺถ วิเสโส เวทิตพฺโพ.
                          ภูตวาราทิวณฺณนา
     [๓] เอวํ รูปมุเขน สงฺขารวตฺถุกํ มญฺญนํ วตฺวา อิทานิ เย สงฺขาเร
อุปาทาย สตฺตา ปญฺญาปิยนฺติ, เตสุ สตฺเตสุปิ ยสฺมา ปุถุชฺชโน มญฺญนํ
กโรติ, ตสฺมา เต สตฺเต นิทฺทิสนฺโต ภูเต ภูตโต สญฺชานาตีติ อาทิมาห.
     ตตฺรายํ ภูตสทฺโท ปญฺจกฺขนฺธ อมนุสฺส ธาตุ วิชฺชมาน ขีณาสวสตฺตรุกฺขาทีสุ
ทิสฺสติ. "ภูตมิทนฺติ ภิกฺขเว สมนุปสฺสถา"ติอาทีสุ *๑- หิ อยํ ปญฺจสุ ขนฺเธสุ
ทิสฺสติ. "ยานีธ ภูตานิ สมาคตานี"ติ ๒- เอตฺถ อมนุสฺเสสุ. "จตฺตาโร โข
ภิกฺขุ มหาภูตา เหตู"ติ ๓- เอตฺถ จตูสุ ธาตูสุ. "ภูตสฺมึ ปาจิตฺติยนฺ"ติอาทีสุ ๔-
วิชฺชมาเนสุ. "โย จ กาลฆโส ภูโต"ติ ๕- เอตฺถ ขีณาสเว. "สพฺเพว นิกฺขิปิสฺสนฺติ
ภูตา โลเก สมุสฺสยนฺ"ติ ๖- เอตฺถ สตฺเตสุ. "ภูตคามปาตพฺยตายา"ติ ๗- เอตฺถ
รุกฺขาทีสุ. อิธ ปนายํ สตฺเตสุ วตฺตติ โน จ โข อวิเสเสน. จาตุมฺมหาราชิกานํ
หิ เหฏฺฐา สตฺตา อิธ ภูตาติ อธิปฺเปตา.
     ตตฺถ ภูเต ภูตโต สญฺชานาตีติ อาทิ วุตฺตนยเมว. ภูเต มญฺญตีติ
อาทีสุ ปน ติสฺโสปิ มญฺญนา โยเชตพฺพา. กถํ? อยํ หิ "โส ปสฺสติ คหปตึ
@เชิงอรรถ: *๑ ปาลิ. ปสฺสถาติ, ม.มู. ๑๒/๔๐๑/๓๕๘ มหาตณฺหาสงฺขยสุตฺต  ๒ ขุ. สุ. ๒๕/๒๒๔/๓๗๖
@รตนสุตฺต  ๓ ม. อุปริ. ๑๔/๘๖/๖๘ มหาปุณฺณมสุตฺต. ๔ วินย. มหาวิ. ๒/๖๙/๑๔๓
@ภูตาโรจนสิกฺขาปท   ๕ ขฺ. ชา. ทุก. ๒๗/๓๔๐/๙๕ มูลปริยายชาตก (สฺยา)
@๖ ที. มหา. ๑๐/๒๒๐/๑๓๗ ปรินิพฺพุตกถา   ๗ วินย. มหาวิ. ๒/๙๐/๑๖๐


เนื้อความอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรไทย เล่มที่ ๗ หน้าที่ ๓๑-๓๔.
http://84000.org/tipitaka/read/attha_page.php?book=7&page=31&pages=4&modeTY=2&pagebreak=1&edition=pali
ศึกษาพระสูตร (เนื้อความ) นี้แยกตามสารบัญ  :-
http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/read_th.php?B=7&A=782&modeTY=2&pagebreak=1
http://84000.org/tipitaka/atthapali/th_line.php?B=7&A=782&modeTY=2&pagebreak=1#p31