ติสฺสเมตฺเตยฺยมาณวกปญฺหานิทฺเทโส
[๑๐๐] โกธ สนฺตุสิโต โลเก (อิจฺจายสฺมา ติสฺสเมตฺเตยฺโย)
กสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตา
โก อุภนฺตมภิญฺญาย
มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ ๑-
กํ พฺรูสิ มหาปุริโสติ
โก อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ ๒- ฯ
[๑๐๑] โกธ สนฺตุสิโต โลเกติ [๓]- สนฺตุฏฺโฐ อตฺตมโน
ปริปุณฺณสงฺกปฺโปติ โกธ สนฺตุสิโต โลเก ฯ อิจฺจายสฺมา
ติสฺสเมตฺเตยฺโยติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ปทสํสคฺโค ปทปาริปูริ
อกฺขรสมวาโย พฺยญฺชนสิลิฏฺฐตา ปทานุปุพฺพกเมตํ ๔-
อิจฺจาติ ฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ
อายสฺมาติ ฯ ติสฺสาติ ๕- ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ สงฺขา
สมญฺญา ปญฺญตฺติ โวหาโร นามํ นามกมฺมํ นามเธยฺยํ นิรุตฺติ
พฺยญฺชนํ อภิลาโป ฯ เมตฺเตยฺยาติ ๖- ตสฺส พฺราหฺมณสฺส
โคตฺตํ สงฺขา สมญฺญา ปญฺญตฺติ โวหาโรติ อิจฺจายสฺมา
ติสฺสเมตฺเตยฺโย ฯ
[๑๐๒] กสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตาติ ตณฺหิญฺชิตํ ทิฏฺฐิญฺชิตํ
มานิญฺชิตํ กิเลสิญฺชิตํ กมฺมิญฺชิตํ กสฺสิเม อิญฺชิตา นตฺถิ น
สนฺติ น สํวิชฺชนฺติ นูปลพฺภนฺติ ปหีนา สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา
@เชิงอรรถ: ๑ น. ลิปฺปติ ฯ ๒ ม. สพฺพินิมจฺจคา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓ ตุฏฺโฐ ฯ ๔ ม.
@ปทานุปุพฺพตาเมตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๕ ม. ติสฺโสติ ฯ ๖ เมตฺเตยฺโยติ ฯ
ปฏิปฺปสฺสทฺธา อภพฺพุปฺปตฺติกา ญาณคฺคินา ทฑฺฒาติ กสฺส โน
สนฺติ อิญฺชิตา ฯ
[๑๐๓] โก อุภนฺตมภิญฺญายาติ โก อุโภ อนฺเต อภิญฺญาย
ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ติรยิตฺวา ๑- วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวาติ โก
อุภนฺตมภิญฺญาย ฯ
[๑๐๔] มชฺเฌ มนฺตา นลิมฺปตีติ [๑]- อลิตฺโต อนุปลิตฺโต
นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโฐ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน เจตสา
วิหรตีติ มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ ฯ
[๑๐๕] กํ พฺรูสิ มหาปุริโสติ มหาปุริโส อคฺคปุริโส เสฏฺฐปุริโส
วิเสฏฺฐปุริโส ปาโมกฺขปุริโส อุตฺตมปุริโส [๓]- ปวรปุริโสติ กํ
พฺรูสิ กํ กเถสิ กํ มญฺเญสิ กํ ภณสิ กํ ปสฺสสิ กํ โวหาเรสีติ ๔-
กํ พฺรูสิ มหาปุริโสติ ฯ
[๑๐๖] โก อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ โก สิพฺพนึ ๕- ตณฺหํ อจฺจคา
อุปจฺจคา อติกฺกนฺโต สมติกฺกนฺโต วีติวตฺโตติ โก อิธ สิพฺพนิมจฺจคา ฯ
เตนาห โส พฺราหฺมโณ
โกธ สนฺตุสิโต โลเก (อจฺจายสฺมา ติสฺสเมตฺเตยฺโย)
กสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตา
โก อุภนฺตมภิญฺญาย
มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ
กํ พฺรูสิ มหาปุริโสติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ตีรยิตฺวา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. มชฺเฌ มนฺตาย นลิปฺปติ ฯ ๓ ม. ปธานปุริโส ฯ
@๔ ม. โวหรสีติ ฯ ๕ ม. สิพฺพินึ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
โก อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ ฯ
[๑๐๗] กาเมสุ พฺรหฺมจริยวา (เมตฺเตยฺยาติ ภควา)
วีตตโณฺห สทา สโต
สงฺขาย นิพฺพุโต ภิกฺขุ
ตสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตา
โส อุภนฺตมภิญฺญาย
มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ
ตํ พฺรูมิ มหาปุริโสติ
โส อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ ฯ
[๑๐๘] กาเมสุ พฺรหฺมจริยวาติ กามาติ อุทฺทานโต เทฺว
กามา วตฺถุกามา จ กิเลสกามา จ ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ วตฺถุกามา
ฯเปฯ อิเม วุจฺจนฺติ กิเลสกามา ฯ พฺรหฺมจริยวาติ ๑- พฺรหฺมจริยํ
วุจฺจติ อสฺสทฺธมฺมสมาปตฺติยา อารติ วิรติ ปฏิวิรติ เวรณี
อกิริยา อกรณํ อนชฺฌาปตฺติ เวลาอนติกฺกโม ฯ อปิจ นิปฺปริยาเยน
พฺรหฺมจริยํ วุจฺจติ อริโย อฏฺฐงฺคิโก มคฺโค เสยฺยถีทํ สมฺมาทิฏฺฐิ
สมฺมาสงฺกปฺโป สมฺมาวาจา สมฺมากมฺมนฺโต สมฺมาอาชีโว
สมฺมาวายาโม สมฺมาสติ สมฺมาสมาธิ ฯ โย อิมินา อริเยน
อฏฺฐงฺคิเกน มคฺเคน อุเปโต สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต
อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต โส วุจฺจติ พฺรหฺมจริยวา ฯ
ยถา จ ธเนน ธนวาติ วุจฺจติ โภเคน โภควาติ วุจฺจติ ยเสน
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ยสวาติ วุจฺจติ สิปฺเปน สิปฺปวาติ วุจฺจติ สีเลน สีลวาติ
วุจฺจติ วิริเยน วิริยวาติ วุจฺจติ ปญฺญาย ปญฺญวาติ วุจฺจติ
วิชฺชาย วิชฺชวาติ วุจฺจติ เอวเมว โย อิมินา อริเยน อฏฺฐงฺคิเกน
มคฺเคน อุเปโต สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน
สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต โส วุจฺจติ พฺรหฺมจริยวาติ กาเมสุ
พฺรหฺมจริยวา ฯ เมตฺเตยฺยาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ โคตฺเตน
อาลปติ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ
ยทิทํ ภควาติ เมตฺเตยฺยาติ ภควา ฯ
[๑๐๙] วีตตโณฺห สทา สโตติ ตณฺหาติ รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา
คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา ฯ ยสฺเสสา
ตณฺหา ปหีนา สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธา อภพฺพุปฺปตฺติกา
ญาณคฺคินา ทฑฺฒา โส วุจฺจติ วีตตโณฺห จตฺตตโณฺห วนฺตตโณฺห
มุตฺตตโณฺห ปหีนตโณฺห ปฏินิสฺสฏฺฐตโณฺห วีตราโค จตฺตราโค
วนฺตราโค มุตฺตราโค ปหีนราโค ปฏินิสฺสฏฺฐราโค นิจฺฉาโต
นิพฺพุโต สีติภูโต สุขปฏิสํเวที พฺรหฺมภูเตน อตฺตนา วิหรติ ฯ
สทาติ สทา สพฺพทา สพฺพกาลํ นิจฺจกาลํ ธุวกาลํ สตตํ สมิตํ
อพฺโพกิณฺณํ โปขานุโปขํ ๑- อวิจิ สมงฺคิ สหิตํ ผุสิตํ ปุเรภตฺตํ
ปจฺฉาภตฺตํ ปุริมยามํ มชฺฌิมยามํ ปจฺฉิมยามํ กาเฬ ชุเณฺห
วสฺเส เหมนฺเต คิเมฺห ปุริเม วโยขนฺเธ มชฺฌิเม วโยขนฺเธ ปจฺฉิเม
วโยขนฺเธ ฯ สโตติ จตูหิ การเณหิ สโต
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. โปงฺขานุโปงฺขํ อุทกูมิกชาตํ อวีจิสนฺตติสหิตํ ผสฺสิตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
กาเย กายานุปสฺสนาสติปฏฺฐานานํ ภาวิตตฺตา ๑- สโต เวทนาสุ
เวทนานุปสฺสนาสติปฏฺฐานานํ ภาวิตตฺตา สโต จิตฺเต จิตฺตานุปสฺสนา-
สติปฏฺฐานานํ ภาวิตตฺตา สโต ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสนาสติปฏฺฐานานํ
ภาวิตตฺตา สโต ฯเปฯ โส วุจฺจติ สโตติ วีตตโณฺห สทา สโต ฯ
[๑๑๐] สงฺขาย นิพฺพุโต ภิกฺขูติ สงฺขาติ ๒- ญาณํ ยา ปญฺญา
ปชานนา วิจโย ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ สงฺขายาติ
สงฺขาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ติรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา
สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ สงฺขาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ติรยิตฺวา
วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา สพฺเพ สงฺขารา ทุกฺขาติ สพฺเพ ธมฺมา
อนตฺตาติ อวิชฺชาปจฺจยา สงฺขาราติ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ
สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ สงฺขาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ติรยิตฺวา
วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ฯ
{๑๑๐.๑} อถวา อนิจฺจโต สงฺขาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา
ติรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ทุกฺขโต โรคโต คณฺฑโต
สลฺลโต ฯเปฯ อนิสฺสรณโต สงฺขาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ติรยิตฺวา
วิภาวยิตฺวา วิภูตํ กตฺวา ฯ นิพฺพุโตติ ราคสฺส นิพฺพาปิตตฺตา
นิพฺพุโต โทสสฺส นิพฺพาปิตตฺตา นิพฺพุโต โมหสฺส นิพฺพาปิตตฺตา
นิพฺพุโต โกธสฺส อุปานาหสฺส มกฺขสฺส ปฬาสสฺส อิสฺสาย
มจฺฉริยสฺส มายาย สาเฐยฺยสฺส ถมฺภสฺส สารมฺภสฺส มานสฺส
อติมานสฺส มทสฺส ปมาทสฺส สพฺพกิเลสานํ สพฺพทุจฺจริตานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ... สติปฏฺฐานํ ภาเวนฺโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. สงฺขา วุจฺจติ ญาณํ ฯ
สพฺพทรถานํ สพฺพปริฬาหานํ สพฺพสนฺตาปานํ สพฺพากุสลาภิสงฺขารานํ
นิพฺพาปิตตฺตา นิพฺพุโต ฯ ภิกฺขูติ สตฺตนฺนํ ธมฺมานํ ภินฺนตฺตา ภิกฺขุ
ฯเปฯ วุสิตวา ขีณปุนพฺภโว ส ภิกฺขูติ สงฺขาย นิพฺพุโต ภิกฺขุ ฯ
[๑๑๑] ตสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตาติ ตสฺสาติ อรหโต ขีณาสวสฺส
อิญฺชิตา ตณฺหิญฺชิตํ ทิฏฺฐิญฺชิตํ มานิญฺชิตํ กิเลสิญฺชิตํ กมฺมิญฺชิตํ ฯ
ตสฺสิเม อิญฺชิตา นตฺถิ น สนฺติ น สํวิชฺชนฺติ นูปลพฺภนฺติ ปหีนา
สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธา อภพฺพุปฺปตฺติกา ญาณคฺคินา
ทฑฺฒาติ ตสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตา ฯ
[๑๑๒] โส อุภนฺตมภิญฺญาย มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปตีติ
อนฺโตติ ผสฺโส เอโก อนฺโต ผสฺสสมุทโย ทุติโย อนฺโต
ผสฺสนิโรโธ มชฺเฌ อตีตํ เอโก อนฺโต อนาคตํ ทุติโย อนฺโต
ปจฺจุปฺปนฺนํ มชฺเฌ สุขา เวทนา เอโก อนฺโต ทุกฺขา เวทนา
ทุติโย อนฺโต อทุกฺขมสุขา เวทนา มชฺเฌ นามํ เอโก อนฺโต
รูปํ ทุติโย อนฺโต วิญฺญาณํ มชฺเฌ ฉ อชฺฌตฺติกานิ อายตนานิ
เอโก อนฺโต ฉ พาหิรานิ อายตนานิ ทุติโย อนฺโต วิญฺญาณํ
มชฺเฌ สกฺกาโย เอโก อนฺโต สกฺกายสมุทโย ทุติโย อนฺโต
สกฺกายนิโรโธ มชฺเฌ ฯ มนฺตา วุจฺจติ ปญฺญา ยา ปญฺญา
ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ เลปาติ
เทฺว เลปา ตณฺหาเลโป จ ทิฏฺฐิเลโป จ ฯ กตโม
ตณฺหาเลโป ฯ ยาวตา ตณฺหาสงฺขาเตน สีมกตํ มริยาทิกตํ ๑-
โอธิกตํ ปริยนฺติกตํ ๒- ปริคฺคหิตํ มมายิตํ อิทํ มมํ เอตํ มมํ เอตฺตกํ
มมํ เอตฺตาวตา มมํ มม รูปา สทฺทา คนฺธา รสา โผฏฺฐพฺพา
อตฺถรณา ปาปุรณา ทาสีทาสา อเชฬกา กุกฺกุฏสูกรา
หตฺถิควาสฺสวฬวา เขตฺตํ วตฺถุ หิรญฺญํ สุวณฺณํ คามนิคมราชธานิโย
รฏฺฐญฺจ ชนปโท จ โกโส จ โกฏฺฐาคารญฺจ เกวลมฺปิ
มหาปฐวึ ตณฺหาวเสน มมายติ ยาวตา อฏฺฐสตตณฺหาวิปรีตํ
อยํ ตณฺหาเลโป ฯ กตโม ทิฏฺฐิเลโป ฯ
{๑๑๒.๑} วีสติวตฺถุกา สกฺกายทิฏฺฐิ ทสวตฺถุกา มิจฺฉาทิฏฺฐิ
ทสวตฺถุกา อนฺตคฺคาหิกา ทิฏฺฐิ ยา เอวรูปา ทิฏฺฐิ ทิฏฺฐิคตํ
ทิฏฺฐิคหนํ ทิฏฺฐิกนฺตาโร ทิฏฺฐิวิสูกายิกํ ทิฏฺฐิวิปฺผนฺทิตํ
ทิฏฺฐิสญฺโญชนํ คาโห ปฏิคฺคาโห อภินิเวโส ปรามาโส กุมฺมคฺโค
มิจฺฉาปโถ มิจฺฉตฺตํ ติตฺถายตนํ วิปริเยสคฺคาโห ๓- วิปรีตคฺคาโห
วิปลฺลาสคฺคาโห มิจฺฉาคาโห อยาถาวกสฺมึ ยาถาวกนฺติ คาโห
ยาวตา ทฺวาสฏฺฐี ทิฏฺฐิคตานิ อยํ ทิฏฺฐิเลโป ฯ โส อุภนฺตมภิญฺญาย
มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปตีติ โส อุโภ จ อนฺเต มชฺฌญฺจ มนฺตาย
อภิญฺญาย ชานิตฺวา ตุลยิตฺวา ติรยิตฺวา วิภาวยิตฺวา วิภูตํ
กตฺวา น ลิมฺปติ [๔]- นุปลิมฺปติ อลิตฺโต [๕]- อนุปลิตฺโต
นิกฺขนฺโต นิสฺสฏฺโฐ วิปฺปมุตฺโต วิสํยุตฺโต วิมริยาทิกเตน
เจตสา วิหรตีติ โส อุภนฺตมภิญฺญาย มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ๒ ม. ปริยนฺตกตํ ฯ ๓ ม. ปริยาสคฺคาโห ... ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@๔ ม. น ปลิปฺปติ ฯ ๕ ม. อสํลิตฺโต ฯ เอวมุปริปิ ฯ
[๑๑๓] ตํ พฺรูมิ มหาปุริโสติ มหาปุริโส อคฺคปุริโส เสฏฺฐปุริโส
วิเสฏฺฐปุริโส ปาโมกฺขปุริโส อุตฺตมปุริโส ปวรปุริโสติ ตํ พฺรูมิ ตํ
กเถมิ ตํ มญฺญามิ ตํ ภณามิ ตํ ปสฺสามิ ตํ โวหาเรมิ ฯ อายสฺมา
สารีปุตฺโต ภควนฺตํ เอตทโวจ มหาปุริโสติ ๑- ภนฺเต วุจฺจติ
กิตฺตาวตา นุ โข ภนฺเต มหาปุริโส โหตีติ ฯ วิมุตฺตจิตฺตตฺตา
ขฺวาหํ สารีปุตฺต มหาปุริโสติ วทามิ อธิมุตฺตจิตฺตตฺตา โน
มหาปุริโสติ วทามิ กถญฺจ สารีปุตฺต วิมุตฺตจิตฺโต โหติ อิธ
สารีปุตฺต ภิกฺขุ อชฺฌตฺตํ กาเย กายานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี
สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ตสฺส กาเย
กายานุปสฺสิโน วิหรโต จิตฺตํ วิรชฺชติ วิมุจฺจติ อนุปาทาย
อาสเวหิ เวทนาสุ จิตฺเต ธมฺเมสุ ธมฺมานุปสฺสี วิหรติ อาตาปี
สมฺปชาโน สติมา วิเนยฺย โลเก อภิชฺฌาโทมนสฺสํ ตสฺส ธมฺเมสุ
ธมฺมานุปสฺสิโน วิหรโต จิตฺตํ วิรชฺชติ วิมุจฺจติ อนุปาทาย
อาสเวหิ เอวํ โข สารีปุตฺต ภิกฺขุ วิมุตฺตจิตฺโต วิมุตฺตจิตฺตตฺตา
ขฺวาหํ สารีปุตฺต มหาปุริโสติ วทามิ อธิมุตฺตจิตฺตตฺตา
โน มหาปุริโสติ วทามีติ ตํ พฺรูมิ มหาปุริโสติ ฯ
[๑๑๔] โส อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ สิพฺพนี วุจฺจติ ตณฺหา
โย ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ ยสฺเสสา
สิพฺพนี ตณฺหา ปหีนา สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธา
อภพฺพุปฺปตฺติกา ญาณคฺคินา ทฑฺฒา โส สิพฺพนึ ตณฺหํ อจฺจคา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. มหาปุริโส มหาปุริโสติ ฯ
อุปจฺจคา อติกฺกนฺโต สมติกฺกนฺโต วีติวตฺโตติ โส อิธ
สิพฺพนิมจฺจคา ฯ เตนาห ภควา
กาเมสุ พฺรหฺมจริยวา (เมตฺเตยฺยาติ ภควา)
วีตตโณฺห สทา สโต
สงฺขาย นิพฺพุโต ภิกฺขุ
ตสฺส โน สนฺติ อิญฺชิตา
โส อุภนฺตมภิญฺญาย
มชฺเฌ มนฺตา น ลิมฺปติ
ตํ พฺรูมิ มหาปุริโสติ
โส อิธ สิพฺพนิมจฺจคาติ ฯ
[๑๑๕] สห คาถาปริโยสานา เตน พฺราหฺมเณน สทฺธึ
เอกจฺฉนฺทา เอกปฺปโยคา เอกาธิปฺปายา เอกวาสนวาสิตา
เตสํ อเนกปาณสหสฺสานํ วิรชํ วีตมลํ ธมฺมจกฺขุํ อุทปาทิ
ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ตสฺส จ พฺราหฺมณสฺส
อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจิ ฯ สห อรหตฺตปฺปตฺตา
อชินชฏาวากจีรทณฺฑกมณฺฑลุเกสา จ มสฺสู จ อนฺตรหิตา ฯ
ภณฺฑกาสายวตฺถวสโน สงฺฆาฏิปตฺตจีวรธโร อนฺวตฺถปฏิปตฺติยา
ปญฺชลิโก ภควนฺตํ นมสฺสมาโน นิสินฺโน โหติ สตฺถา เม ภนฺเต
ภควา สาวโกหมสฺมีติ ฯ
ติสฺสเมตฺเตยฺยมาณวกปญฺหานิทฺเทโส ทุติโย ฯ
ปุณฺณกมาณวกปญฺหานิทฺเทโส
[๑๑๖] อเนชํ มูลทสฺสาวึ (อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโก)
อตฺถิ ปเญฺหน อาคมํ
กึ นิสฺสิตา อิสโย มนุชา
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ
ยญฺญมกปฺปึสุ ๑- ปุถูธ โลเก
ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ
[๑๑๗] อเนชํ มูลทสฺสาวินฺติ เอชา วุจฺจติ ตณฺหา โย
ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ สา เอชา
ตณฺหา พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา
อนภาวงฺคตา อายตึ อนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ อเนโช ฯ
เอชาย ปหีนตฺตา อเนโช ฯ ภควา ลาเภปิ น อิญฺชติ อลาเภปิ
น อิญฺชติ ยเสปิ น อิญฺชติ อยเสปิ น อิญฺชติ ปสํสายปิ น
อิญฺชติ นินฺทายปิ น อิญฺชติ สุเขปิ น อิญฺชติ ทุกฺเขปิ น อิญฺชติ
น จลติ น เวธติ นปฺปเวธตีติ อเนชํ ฯ มูลทสฺสาวินฺติ ภควา
มูลทสฺสาวี เหตุทสฺสาวี นิทานทสฺสาวี สมฺภวทสฺสาวี [๒]- สมุฏฺฐานทสฺสาวี
อาหารทสฺสาวี อารมฺมณทสฺสาวี ปจฺจยทสฺสาวี สมุทยทสฺสาวี ฯ
{๑๑๗.๑} ตีณิ อกุสลมูลานิ โลโภ อกุสลมูลํ โทโส อกุสลมูลํ
โมโห อกุสลมูลํ ฯ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา ตีณีมานิ ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยญฺญมกปฺปยึสุ ฯ ๒ ม. ปภวทสฺสาวี ฯ เอวมุปริปิ ฯ
นิทานานิ กมฺมานํ สมุทยาย [๑]- โลโภ นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย
โทโส นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย โมโห นิทานํ กมฺมานํ สมุทยาย
น ภิกฺขเว โลภเชน กมฺเมน โทสเชน กมฺเมน โมหเชน กมฺเมน
เทวา ปญฺญายนฺติ มนุสฺสา ปญฺญายนฺติ ยา วา ปนญฺญาปิ
กาจิ สุคติโย อถโข ภิกฺขเว โลภเชน กมฺเมน โทสเชน กมฺเมน
โมหเชน กมฺเมน นิรโย ปญฺญายติ ติรจฺฉานโยนิ ปญฺญายติ
ปิตฺติวิสโย ปญฺญายติ ยา วา ปนญฺญาปิ กาจิ ทุคฺคติโย นิรเย
ติรจฺฉานโยนิยํ ปิตฺติวิสเย อตฺตภาวาภินิพฺพตฺติยา อิมานิ ตีณิ
อกุสลมูลานีติ ภควา ชานาติ ปสฺสติ ฯ
{๑๑๗.๒} เอวมฺปิ ภควา มูลทสฺสาวี ฯเปฯ สมุทยทสฺสาวี ฯ
ตีณิ กุสลมูลานิ อโลโภ กุสลมูลํ อโทโส กุสลมูลํ อโมโห กุสลมูลํ ฯ
วุตฺตเญฺหตํ ภควตา ตีณีมานิ ฯเปฯ น ภิกฺขเว อโลภเชน กมฺเมน
อโทสเชน กมฺเมน อโมหเชน กมฺเมน นิรโย ปญฺญายติ ติรจฺฉานโยนิ
ปญฺญายติ ปิตฺติวิสโย ปญฺญายติ ยา วา ปนญฺญาปิ กาจิ
ทุคฺคติโย อถโข ภิกฺขเว อโลภเชน กมฺเมน อโทสเชน กมฺเมน
อโมหเชน กมฺเมน เทวา ปญฺญายนฺติ มนุสฺสา ปญฺญายนฺติ ยา
วา ปนญฺญาปิ กาจิ สุคติโย เทเว จ มนุสฺเส จ อตฺตภาวาภินิพฺพตฺติยา
อิมานิ ตีณิ กุสลมูลานีติ ภควา ชานาติ ปสฺสติ ฯ
เอวมฺปิ ภควา มูลทสฺสาวี ฯเปฯ สมุทยทสฺสาวี ฯ
{๑๑๗.๓} วุตฺตเญฺหตํ ภควตา เยเกจิ ภิกฺขเว ธมฺมา อกุสลา
อกุสลภาคิยา อกุสลปกฺขิกา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กตมานิ ตีณิ ฯ
ปกฺขิกา สพฺเพ เต อวิชฺชามูลกา อวิชฺชาสโมสรณา อวิชฺชาสมุคฺฆาตา
สพฺเพ เต สมุคฺฆาตํ คจฺฉนฺตีติ ภควา ชานาติ ปสฺสติ ฯ เอวมฺปิ
ภควา มูลทสฺสาวี ฯเปฯ สมุทยทสฺสาวี ฯ วุตฺตเญฺหตํ ภควตา
เยเกจิ ภิกฺขเว ธมฺมา กุสลา กุสลภาคิยา กุสลปกฺขิกา สพฺเพ เต
อปฺปมาทมูลกา อปฺปมาทสโมสรณา อปฺปมาโท เตสํ ธมฺมานํ
อคฺคมกฺขายตีติ ภควา ชานาติ ปสฺสติ ฯ เอวมฺปิ ภควา มูลทสฺสาวี
ฯเปฯ สมุทยทสฺสาวี ฯ
{๑๑๗.๔} อถวา ภควา ชานาติ ปสฺสติ อวิชฺชา มูลํ สงฺขารานํ
สงฺขารา มูลํ วิญฺญาณสฺส วิญฺญาณํ มูลํ นามรูปสฺส นามรูปํ มูลํ
สฬายตนสฺส สฬายตนํ มูลํ ผสฺสสฺส ผสฺโส มูลํ เวทนาย เวทนา
มูลํ ตณฺหาย ตณฺหา มูลํ อุปาทานสฺส อุปาทานํ มูลํ ภวสฺส
ภโว มูลํ ชาติยา ชาติ มูลํ ชรามรณสฺสาติ ภควา ชานาติ
ปสฺสติ ฯ เอวมฺปิ ภควา มูลทสฺสาวี ฯเปฯ สมุทยทสฺสาวี ฯ
{๑๑๗.๕} วุตฺตเญฺหตํ ๑- ภควตา เยเกจิ ภิกฺขเว ธมฺมา
อกุสลา อกุสลภาคิยา อกุสลปกฺขิกา สพฺเพ เต อวิชฺชามูลกา
อวิชฺชาสโมสรณา อวิชฺชาสมุคฺฆาตา สพฺเพ เต สมุคฺฆาตํ
คจฺฉนฺตีติ ๒- ภควา ชานาติ ปสฺสติ ฯ เอวมฺปิ ภควา มูลทสฺสาวี
เหตุทสฺสาวี นิทานทสฺสาวี สมฺภวทสฺสาวี สมุฏฺฐานทสฺสาวี
อาหารทสฺสาวี อารมฺมณทสฺสาวี ปจฺจยทสฺสาวี สมุทยทสฺสาวีติ
อเนชํ มูลทสฺสาวึ ฯ อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโกติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ฯ
อายสฺมาติ ปิยวจนํ ฯ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. อถวา ภควา ชานาติ ปสฺสติ จกฺขุ มูลํ จกฺขุโรคานํ โสตํ มูลํ โสตโรคานํ
@ฆานํ มูลํ ฆานโรคานํ ชิวฺหา มูลํ ชิวฺหาโรคานํ กาโย มูลํ กายโรคานํ มโน มูลํ
@เจตสิกานํ ทุกฺขานนฺติ ฯ
ปุณฺณโกติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ ฯ
[๑๑๘] อตฺถิ ปเญฺหน อาคมนฺติ ปญฺหตฺถิกมฺหา ๑- อาคตา
ปญฺหํ ปุจฺฉิตุกามมฺหา อาคตา ปญฺหํ โสตุกามา อาคตมฺหาติ ๒-
เอวมฺปิ อตฺถิ ปเญฺหน อาคมํ ฯ อถวา ปญฺหตฺถิกานํ ปญฺหํ ปุจฺฉิตุกามานํ
ปญฺหํ โสตุกามานํ อาคมํ อภิกฺกมนํ อุปสงฺกมนํ ปยิรุปาสนํ
อตฺถีติ เอวมฺปิ อตฺถิ ปเญฺหน อาคมํ ฯ อถวา ปญฺหาคโม
ตุยฺหํ อตฺถิ ตฺวมฺปิ ปหุ วิสวี อลมตฺโต มยา ปุจฺฉิตุํ ๓- กเถตุํ
วิสชฺเชตุํ สนฺทสฺเสตุํ ๔- ภณิตุนฺติ ๕- เอวมฺปิ อตฺถิ ปเญฺหน อาคมํ ฯ
[๑๑๙] กึนิสฺสิตา อิสโย มนุชาติ กึนิสฺสิตาติ กึ นิสฺสิตา
อาสิตา อลฺลีนา อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตา ฯ อิสโยติ
อิสินามกา เยเกจิ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตา อาชีวกา นิคฺคนฺถา ชฏิลา
ตาปสา ฯ มนุชาติ มนุสฺสา วุจฺจนฺตีติ กึนิสฺสิตา อิสโย มนุชา ฯ
[๑๒๐] ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานนฺติ ขตฺติยาติ เยเกจิ
ขตฺติยชาติกา ฯ พฺราหฺมณาติ เยเกจิ โภวาทิกา ฯ เทวตานนฺติ
อาชีวกสาวกานํ อาชีวกา เทวตา นิคฺคนฺถสาวกานํ นิคฺคนฺถา
เทวตา ชฏิลสาวกานํ ชฏิลา เทวตา ปริพฺพาชกสาวกานํ
ปริพฺพาชกา เทวตา อวรุทฺธกสาวกานํ ๖- อวรุทฺธกา ๗- เทวตา
หตฺถิวติกานํ หตฺถี เทวตา อสฺสวติกานํ อสฺสา เทวตา โควติกานํ
คาโว เทวตา กุกฺกุรวติกานํ กุกฺกุรา เทวตา กากวติกานํ
กากา เทวตา วาสุเทววติกานํ วาสุเทโว เทวตา พลเทววติกานํ
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ปญฺเหน อตฺถิโก อาคโตมฺหิ ปญฺหํ ปุจฺฉิตุกาโม อาคโตมฺหิ ปญฺหํ โสตุกาโม
@อาคโตมฺหีติ ฯ ๓ ม. ปุจฺฉิตํ ฯ ๔-๕ ม. วหสฺเสตํ ภารนฺติ ฯ ๖-๗ ม. อวิรุทฺธ ... ฯ
พลเทโว เทวตา ปุณฺณภทฺทวติกานํ ปุณฺณภทฺโท เทวตา
มณิภทฺทวติกานํ มณิภทฺโท เทวตา อคฺคิวติกานํ อคฺคิ เทวตา
นาควติกานํ นาคา เทวตา สุปณฺณวติกานํ สุปณฺณา เทวตา
ยกฺขวติกานํ ยกฺขา เทวตา อสุรวติกานํ อสุรา เทวตา
คนฺธพฺพวติกานํ คนฺธพฺพา เทวตา มหาราชวติกานํ มหาราชา
เทวตา จนฺทวติกานํ จนฺโท เทวตา สุริยวติกานํ สุริโย เทวตา
อินฺทวติกานํ อินฺโท เทวตา พฺรหฺมวติกานํ พฺรหฺมา เทวตา
เทววติกานํ เทวา เทวตา ทิสาวติกานํ ทิสา เทวตา เย เยสํ
ทกฺขิเณยฺยา เต เตสํ เทวตาติ ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ ฯ
[๑๒๑] ยญฺญมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเกติ ยญฺโญ ๑- วุจฺจติ
เทยฺยธมฺโม จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ
อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ
ปทีเปยฺยํ ฯ ยญฺญมกปฺปึสูติ เยปิ ยญฺญํ เอสนฺติ คเวสนฺติ
ปริเยสนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ
อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยวสถํ ปทีเปยฺยํ
เตปิ ยญฺญํ กปฺเปนฺติ ฯ เยปิ ยญฺญํ อภิสงฺขโรนฺติ
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ ปานํ
วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ เตปิ
ยญฺญํ กปฺเปนฺติ ฯ เยปิ ยญฺญํ เทนฺติ ยชนฺติ ปริจฺจชนฺติ
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ ปานํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยญฺญํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ เตปิ
ยญฺญํ กปฺเปนฺติ ฯ ปุถูติ ยญฺญา วา เอเต ปุถู ยญฺญยชกา ๑-
วา เอเต ปุถู ทกฺขิเณยฺยา วา เอเต ปุถู ฯ กถํ ยญฺญา
วา เอเต ปุถู ฯ เอเต ยญฺญา ปุถู ๒- จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารา อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ
วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ เอวํ ยญฺญา วา เอเต ปุถู ฯ
{๑๒๑.๑} กถํ ยญฺญยชกา วา เอเต ปุถู ฯ [๓]- เอเต
ยญฺญยชกา ปุถู ขตฺติยา จ พฺราหฺมณา จ เวสฺสา จ สุทฺทา จ
คหฏฺฐา จ ปพฺพชิตา จ เทวา จ มนุสฺสา จ เอวํ ยญฺญยชกา
วา เอเต ปุถู ฯ กถํ ทกฺขิเณยฺยา วา เอเต ปุถู ฯ ๔- เอเต ทกฺขิเณยฺยา
ปุถู สมณพฺราหฺมณา ยาจก วณิพฺพก สาวกา ๕- เอวํ ทกฺขิเณยฺยา
วา เอเต ปุถู ฯ อิธ โลเกติ มนุสฺสโลเกติ ยญฺญมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก ฯ
[๑๒๒] ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตนฺติ ปุจฺฉาติ ติสฺโส
ปุจฺฉา อทิฏฺฐโชตนา ปุจฺฉา ทิฏฺฐสํสนฺทนา ปุจฺฉา วิมติจฺเฉทนา
ปุจฺฉา ฯ
กตมา อทิฏฺฐโชตนา ปุจฺฉา ฯ ปกติยา ลกฺขณํ อญาตํ โหติ
อทิฏฺฐํ อตุลิตํ อติริตํ อวิภาวิตํ อวิภูตํ ตสฺส ญาณาย ทสฺสนาย
ตุลนาย ติรณาย วิภาวนตฺถาย วิภูตตฺถาย ปญฺหํ ปุจฺฉติ อยํ
อทิฏฺฐโชตนา ปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๑} กตมา ทิฏฺฐสํสนฺทนา ปุจฺฉา ฯ ปกติยา ลกฺขณํ ญาตํ โหติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยญฺญยาชกา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. พหุกานํ เอเต ยญฺญา ฯ ๓-๔ ม. พหุกา ฯ
@๕ ม. กปณทฺธิกวนิพฺพกยาจกา ฯ
ทิฏฺฐํ ตุลิตํ ติริตํ วิภาวิตํ วิภูตํ อญฺเญหิ ปณฺฑิเตหิ สทฺธึ
สํสนฺทนตฺถาย ปญฺหํ ปุจฺฉติ อยํ ทิฏฺฐสํสนฺทนา ปุจฺฉา ฯ
กตมา วิมติจฺเฉทนา ปุจฺฉา ฯ ปกติยา สํสยํ ปกฺขนฺโน ๑- โหติ
วิมตึ ปกฺขนฺโน ๒- เทฺวฬฺหกชาโต เอวํ นุ โข น นุ โข กินฺนุ โข กถํนุ
โขติ โส วิมติจฺเฉทนตฺถาย ปญฺหํ ปุจฺฉติ อยํ วิมติจฺเฉทนา ปุจฺฉา ฯ
อิมา ติสฺโส ปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา มนุสฺสปุจฺฉา อมนุสฺสปุจฺฉา นิมฺมิตปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๒} กตมา มนุสฺสปุจฺฉา ฯ มนุสฺสา พุทฺธํ ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ๓- ปุจฺฉนฺติ ภิกฺขู ปุจฺฉนฺติ ภิกฺขุนิโย ปุจฺฉนฺติ
อุปาสกา ปุจฺฉนฺติ อุปาสิกาโย ปุจฺฉนฺติ ราชาโน ปุจฺฉนฺติ ขตฺติยา
ปุจฺฉนฺติ พฺราหฺมณา ปุจฺฉนฺติ เวสฺสา ปุจฺฉนฺติ สุทฺทา ปุจฺฉนฺติ
คหฏฺฐา ปุจฺฉนฺติ ปพฺพชิตา ปุจฺฉนฺติ อยํ มนุสฺสปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๓} กตมา อมนุสฺสปุจฺฉา ฯ อมนุสฺสา พุทฺธํ ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติ นาคา ปุจฺฉนฺติ สุปณฺณา ปุจฺฉนฺติ
ยกฺขา ปุจฺฉนฺติ อสุรา ปุจฺฉนฺติ คนฺธพฺพา ปุจฺฉนฺติ มหาราชาโน
ปุจฺฉนฺติ อินฺทา ปุจฺฉนฺติ พฺรหฺมาโน ปุจฺฉนฺติ เทวตาโย ปุจฺฉนฺติ
อยํ อมนุสฺสปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๔} กตมา นิมฺมิตปุจฺฉา ฯ ยํ ภควา รูปํ อภินิมฺมินาติ
มโนมยํ สพฺพงฺคปจฺจงฺคํ อหินินฺทฺริยํ โส นิมฺมิโต พุทฺธํ ภควนฺตํ
อุปสงฺกมิตฺวา
@เชิงอรรถ: ๑-๒ ม. ปกฺขนฺโท ฯ ๓ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ปญฺหํ ปุจฺฉติ ภควา วิสชฺเชติ อยํ นิมฺมิตปุจฺฉา ฯ
อิมา ติสฺโส ปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา อตฺตตฺถปุจฺฉา ปรตฺถปุจฺฉา
อุภยตฺถปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๕} อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา ทิฏฺฐธมฺมิกตฺถปุจฺฉา
สมฺปรายิกตฺถปุจฺฉา ปรมตฺถปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา อนวชฺชตฺถปุจฺฉา นิกฺกิเลสตฺถปุจฺฉา
โวทานตฺถปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา อตีตปุจฺฉา อนาคตปุจฺฉา ปจฺจุปฺปนฺนปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา อชฺฌตฺตปุจฺฉา พหิทฺธาปุจฺฉา
อชฺฌตฺตพหิทฺธาปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๖} อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา กุสลปุจฺฉา อกุสลปุจฺฉา
อพฺยากตปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา ขนฺธปุจฺฉา ธาตุปุจฺฉา อายตนปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา สติปฏฺฐานปุจฺฉา สมฺมปฺปธานปุจฺฉา
อิทฺธิปาทปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา อินฺทฺริยปุจฺฉา พลปุจฺฉา โพชฺฌงฺคปุจฺฉา ฯ
อปราปิ ติสฺโส ปุจฺฉา มคฺคปุจฺฉา ผลปุจฺฉา นิพฺพานปุจฺฉา ฯ
{๑๒๒.๗} ปุจฺฉามิ ตนฺติ ปุจฺฉามิ ตํ ยาจามิ ตํ อชฺเฌสามิ ตํ
ปสาเทมิ ตํ กถสฺสุ เมติ ปุจฺฉามิ ตํ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ
ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ ภควาติ ฯ พฺรูหิ เม ตนฺติ พฺรูหิ
อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ
อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ เตนาห
โส พฺราหฺมโณ
อเนชํ มูลทสฺสาวึ (อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโก)
อตฺถี ปเญฺหน อาคมํ
กึนิสฺสิตา อิสโย มนุชา
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ
ยญฺญมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก
ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตนฺติ ฯ
[๑๒๓] เยเกจิเม อิสโย มนุชา (ปุณฺณกาติ ภควา)
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ
ยญฺญมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก
อาสึสมานา ๑- ปุณฺณก อิตฺถตํ ๒-
ชรํ สิตา ยญฺญมกปฺปยึสุ ฯ
[๑๒๔] เยเกจิเม อิสโย มนุชาติ เยเกจิเมติ สพฺเพน สพฺพํ
สพฺพถา สพฺพํ อเสสํ นิสฺเสสํ ปริยาทายวจนเมตํ เยเกจิเมติ ฯ
อิสโยติ อิสินามกา เยเกจิ อิสิปพฺพชฺชํ ปพฺพชิตา อาชีวกา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อาสีสมานา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒ ม. อิตฺถตฺตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
นิคฺคนฺถา ชฏิลา ตาปสา ฯ มนุชาติ มนุสฺสา วุจฺจนฺตีติ เยเกจิเม
อิสโย มนุชา ฯ ปุณฺณกาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน
อาลปติ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ
ยทิทํ ภควาติ ปุณฺณกาติ ภควา ฯ
[๑๒๕] ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานนฺติ ขตฺติยาติ เยเกจิ
ขตฺติยชาติกา ฯ พฺราหฺมณาติ เยเกจิ โภวาทิกา ฯ เทวตานนฺติ
อาชีวกสาวกานํ อาชีวกา เทวตา ฯเปฯ ทิสาวติกานํ ทิสา
เทวตา เย เยสํ ทกฺขิเณยฺยา เต เตสํ เทวตาติ ขตฺติยา
พฺราหฺมณา เทวตานํ ฯ
[๑๒๖] ยญฺญมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเกติ ยญฺโญ วุจฺจติ เทยฺยธมฺโม
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ
ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ ฯ
ยญฺญมกปฺปึสูติ เยปิ ยญฺญํ เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ
จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ ปานํ
วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ เตปิ ยญฺญํ
กปฺเปนฺติ ฯ ปุถูติ ยญฺญา วา เอเต ปุถู ยญฺญยชกา วา เอเต ปุถู
ทกฺขิเณยฺยา วา เอเต ปุถู ฯ กถํ ยญฺญา วา เอเต ปุถู ฯเปฯ เอวํ
ทกฺขิเณยฺยา วา เอเต ปุถู ฯ อิธ โลเกติ มนุสฺสโลเกติ ยญฺญมกปฺปึสุ
ปุถูธ โลเก ฯ
[๑๒๗] อาสึสมานา ปุณฺณก อิตฺถตนฺติ อาสึสมานาติ
รูปปฏิลาภํ อาสึสมานา สทฺทปฏิลาภํ อาสึสมานา คนฺธปฏิลาภํ
อาสึสมานา รสปฏิลาภํ อาสึสมานา โผฏฺฐพฺพปฏิลาภํ อาสึสมานา
ปุตฺตปฏิลาภํ อาสึสมานา ทารปฏิลาภํ อาสึสมานา ธนปฏิลาภํ
อาสึสมานา ยสปฏิลาภํ อาสึสมานา อิสฺสริยปฏิลาภํ อาสึสมานา
ขตฺติยมหาสาลกุเล อตฺตภาวปฏิลาภํ อาสึสมานา พฺราหฺมณมหาสาลกุเล
อตฺตภาวปฏิลาภํ อาสึสมานา คหปติมหาสาลกุเล อตฺตภาวปฏิลาภํ
อาสึสมานา จาตุมฺมหาราชิเกสุ เทเวสุ อตฺตภาวปฏิลาภํ
อาสึสมานา ตาวตึเสสุ เทเวสุ ยาเมสุ เทเวสุ ตุสิเตสุ เทเวสุ
นิมฺมานรตีสุ เทเวสุ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีสุ เทเวสุ พฺรหฺมกายิเกสุ
เทเวสุ อตฺตภาวปฏิลาภํ อาสึสมานา อิจฺฉมานา สาทิยมานา
ปตฺถยมานา ปิหยมานา อภิชปฺปมานาติ อาสึสมานา ฯ
{๑๒๗.๑} ปุณฺณก อิตฺถตนฺติ เอตฺถ อตฺตภาวาภินิพฺพตฺตึ
อาสึสมานา เอตฺถ ขตฺติยมหาสาลกุเล อตฺตภาวาภินิพฺพตฺตึ
อาสึสมานา เอตฺถ พฺราหฺมณมหาสาลกุเล อตฺตภาวาภินิพฺพตฺตึ
อาสึสมานา เอตฺถ คหปติมหาสาลกุเล อตฺตภาวาภินิพฺพตฺตึ
อาสึสมานา เอตฺถ จาตุมฺมหาราชิเกสุ เทเวสุ อตฺตภาวาภินิพฺพตฺตึ
อาสึสมานา เอตฺถ ตาวตึเสสุ เทเวสุ เอตฺถ ยาเมสุ เทเวสุ เอตฺถ
ตุสิเตสุ เทเวสุ เอตฺถ นิมฺมานรตีสุ เทเวสุ เอตฺถ ปรนิมฺมิตวสวตฺตีสุ
เทเวสุ เอตฺถ พฺรหฺมกายิเกสุ เทเวสุ อตฺตภาวาภินิพฺพตฺตึ อาสึสมานา
อิจฺฉมานา สาทิยมานา ปตฺถยมานา ปิหยมานา อภิชปฺปมานาติ
อาสึสมานา ปุณฺณก อิตฺถตํ ฯ
[๑๒๘] ชรํ สิตา ยญฺญมกปฺปยึสูติ ชรํ สิตาติ ชรนิสฺสิตา
พฺยาธินิสฺสิตา มรณนิสฺสิตา โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสนิสฺสิตา
เทวเต ๑- ชาตินิสฺสิตาย เทวเต ชาตินิสฺสิตา วา เทวเต ชรนิสฺสิตาย
เทวเต ชรนิสฺสิตา วา เทวเต พฺยาธินิสฺสิตาย เทวเต พฺยาธินิสฺสิตา
วา เทวเต มรณนิสฺสิตาย เทวเต มรณนิสฺสิตา วา เทวเต
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสนิสฺสิตาย เทวเต โสกปริเทวทุกฺข-
โทมนสฺสุปายาสนิสฺสิตา วา เทวเต คตินิสฺสิตาย เทวเต คตินิสฺสิตา
วา เทวเต อุปปตฺตินิสฺสิตาย เทวเต อุปปตฺตินิสฺสิตา วา เทวเต
ปฏิสนฺธินิสฺสิตาย เทวเต ปฏิสนฺธินิสฺสิตา วา เทวเต ภวนิสฺสิตาย
เทวเต ภวนิสฺสิตา วา เทวเต สํสารนิสฺสิตาย เทวเต สํสารนิสฺสิตา
วา เทวเต วฏฺฏนิสฺสิตาย เทวเต วฏฺฏนิสฺสิตา วา อาสิตา อลฺลีนา
อุปคตา อชฺโฌสิตา อธิมุตฺตาติ ชรํ สิตา ยญฺญมกปฺปยึสุ ฯ
เตนาห ภควา
เยเกจิเม อิสโย มนุชา (ปุณฺณกาติ ภควา)
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ
ยญฺญมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก
อาสึสมานา ปุณฺณก อิตฺถตํ
ชรํ สิตา ยญฺญมกปฺปยึสูติ ฯ
[๑๒๙] เยเกจิเม อิสโย มนุชา (อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโก)
@เชิงอรรถ: ๑ ม. ยเทว เต ชาตินิสฺสิตา ฯ ตเทว เต ชรานิสฺสิตา ฯ ยเทว เต ชรานิสฺสิตา ฯ
@ตเทว เต พฺยาธินิสฺสิตา ... ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ
ยญฺญมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก
กจฺจิสฺสุ ๑- เต ภควา ยญฺญปเถ อปฺปมตฺตา
อตารุํ ๒- ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส
ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ
[๑๓๐] เยเกจิเม อิสโย มนุชาติ เยเกจิเมติ ฯเปฯ กจฺจิสฺสุ
เต ภควา ยญฺญปเถ อปฺปมตฺตาติ กจฺจิสฺสูติ สํสยปุจฺฉา
วิมติปุจฺฉา เทฺวฬฺหกปุจฺฉา อเนกํสปุจฺฉา เอวํ นุโข น นุ โข กินฺนุ
โข กถํ นุ โขติ กจฺจิสฺสุ ฯ เตติ ยญฺญยชกา [๓]- ฯ ภควาติ
คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ ภควาติ กจฺจิสฺสุ เต
ภควา ฯ ยญฺญปเถ อปฺปมตฺตาติ ยญฺโญเยว วุจฺจติ ยญฺญปโถ ฯ
ยถา อริยมคฺโค อริยปโถ เทวมคฺโค เทวปโถ พฺรหฺมมคฺโค
พฺรหฺมปโถ เอวเมว ยญฺโญเยว วุจฺจติ ยญฺญปโถ ฯ
{๑๓๐.๑} อปฺปมตฺตาติ ยญฺญปเถ อปฺปมตฺตา ลกฺกจฺจการิโน
สาตจฺจการิโน อฏฺฐิตการิโน อโนลีนวุตฺติโน อนิกฺขิตฺตจฺฉนฺทา
อนิกฺขิตฺตธุรา ตจฺจริตา ตพฺพหุลา ตคฺครุกา ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา
ตปฺปพฺภารา ตทธิมุตฺตา ตทาธิปเตยฺยาติ [๔]- ยญฺญปเถ อปฺปมตฺตา ฯ
เยปิ ยญฺญํ เอสนฺติ คเวสนฺติ ปริเยสนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนธํ วิเลปนํ
เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ สกฺกจฺจการิโน ฯเปฯ ตทาธิปเตยฺยา เตปิ ยญฺญปเถ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. กจฺจิสุ ฯ เอวมุปริ ฯ ๒ ม. อตารุ ฯ ๓ ม. วุจฺจนฺติ ฯ ๔ ม. เตปิ ฯ
อปฺปมตฺตา ฯ เยปิ ยญฺญํ อภิสงฺขโรนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสน-
คิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ
วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยํ สกฺกจฺจการิโน ฯเปฯ ตทาธิปเตยฺยา
ปเตปิ ยญฺญปเถ อปฺปมตฺตา ฯ เยปิ ยญฺญํ เทนฺติ ยชนฺติ
ปริจฺจชนฺติ จีวรปิณฺฑปาตเสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ
อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ
ปทีเปยฺยํ สกฺกจฺจการิโน ฯเปฯ ตทาธิปเตยฺยา เตปิ ยญฺญปเถ
อปฺปมตฺตาติ กจฺจิสฺสุ เต ภควา ยญฺญปเถ อปฺปมตฺตา ฯ
[๑๓๑] อตารุํ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริสาติ ชาติชรามรณํ
อตารึสุ อุตฺตรึสุ ปตรึสุ สมติกฺกมึสุ วีติวตฺตึสุ ฯ มาริสาติ
ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ มาริสาติ อตารุํ
ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส ฯ
[๑๓๒] ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตนฺติ ปุจฺฉามิ ตนฺติ
ปุจฺฉามิ ตํ ยาจามิ ตํ อชฺเฌสามิ ตํ ปสาเทมิ ตํ กถสฺสุ เมติ
ปุจฺฉามิ ตํ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ สจฺฉิกา
ปญฺญตฺติ ยทิทํ ภควาติ ฯ พฺรูหิ เม ตนฺติ พฺรูหิ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ
ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ
ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
เยเกจิเม อิสโย มนุชา (อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโก)
ขตฺติยา พฺราหฺมณา เทวตานํ
ยญฺญมกปฺปึสุ ปุถูธ โลเก
กจฺจิสฺสุ เต ภควา ยญฺญปเถ อปฺปมตฺตา
อตารุํ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส
ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เมตนฺติ ฯ
[๑๓๓] อาสึสนฺติ โถมยนฺติ (อภิชปฺปนฺติ) ชุหนฺติ (ปุณฺณกาติ ภควา)
กามาภิชปฺปนฺติ ปฏิจฺจ ลาภํ
เต ยาชโยคา ภวราครตฺตา
นาตรึสุ ชาติชรนฺติ พฺรูมิ ฯ
[๑๓๔] อาสึสนฺติ โถมยนฺติ อภิชปฺปนฺติ ชุหนฺตีติ อาสึสนฺตีติ
รูปปฏิลาภํ อาสึสนฺติ สทฺทปฏิลาภํ อาสึสนฺติ คนฺธปฏิลาภํ
อาสึสนฺติ รสปฏิลาภํ อาสึสนฺติ โผฏฺฐพฺพปฏิลาภํ อาสึสนฺติ
ปุตฺตปฏิลาภํ อาสึสนฺติ ทารปฏิลาภํ อาสึสนฺติ ธนปฏิลาภํ
อาสึสนฺติ ยสปฏิลาภํ อาสึสนฺติ อิสฺสริยปฏิลาภํ อาสึสนฺติ
ขตฺติยมหาสาลกุเล อตฺตภาวปฏิลาภํ อาสึสนฺติ พฺราหฺมณ-
มหาสาลกุเล คหปติมหาสาลกุเล จาตุมฺมหาราชิเกสุ เทเวสุ
ฯเปฯ พฺรหฺมกายิเกสุ เทเวสุ อตฺตภาวปฏิลาภํ อาสึสนฺติ สาทิยนฺติ
ปตฺถยนฺติ ปิหยนฺตีติ อาสึสนฺติ ฯ
{๑๓๔.๑} โถมยนฺตีติ ยญฺญํ วา โถเมนฺติ ผลํ วา โถเมนฺติ ทกฺขิเณยฺยํ
วา โถเมนฺติ ฯ กถํ ยญฺญํ โถเมนฺติ ฯ ปิยํ ๑- ทินฺนํ มนาปํ ทินฺนํ
ปณีตํ ทินฺนํ กปฺปิยํ ทินฺนํ วิเจยฺยํ ทินฺนํ อนวชฺชํ ทินฺนํ อภิณฺหํ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. สุจึ ฯ
ทินฺนํ ททํ จิตฺตํ ปสาทิตนฺติ โถเมนฺติ กิตฺเตนฺติ วณฺเณนฺติ ปสํสนฺติ
เอวํ ยญฺญํ โถเมนฺติ ฯ กถํ ผลํ โถเมนฺติ ฯ อิโตนิทานํ รูปปฏิลาโภ
ภวิสฺสติ สทฺทปฏิลาโภ ภวิสฺสติ คนฺธปฏิลาโภ ภวิสฺสติ รสปฏิลาโภ
ภวิสฺสติ โผฏฺฐพฺพปฏิลาโภ ภวิสฺสติ ขตฺติยมหาสาลกุเล พฺราหฺมณ-
มหาสาลกุเล ฯเปฯ พฺรหฺมกายิเกสุ เทเวสุ อตฺตภาวปฏิลาโภ
ภวิสฺสตีติ โถเมนฺติ กิตฺเตนฺติ วณฺเณนฺติ ปสํสนฺติ เอวํ ผลํ
โถเมนฺติ ฯ กถํ ทกฺขิเณยฺยํ โถเมนฺติ ฯ
{๑๓๔.๒} ทกฺขิเณยฺยา ชาติสมฺปนฺนา โคตฺตสมฺปนฺนา อชฺฌายกา
มนฺตธรา ติณฺณํ เวทานํ ปารคู สนิฆณฺฑุเกตุภานํ อกฺขรปฺปเภทานํ
อิติหาสปญฺจมานํ ปทกา เวยฺยากรณา โลกายตนมหาปุริสลกฺขเณสุ
อนวยา ๑- วีตราคา [๒]- ราควินยาย วา ปฏิปนฺนา วีตโทสา
โทสวินยาย วา ปฏิปนฺนา วีตโมหา โมหวินยาย วา ปฏิปนฺนา
สทฺธาสมฺปนฺนา สีลสมฺปนฺนา สมาธิสมฺปนฺนา ปญฺญาสมฺปนฺนา
วิมุตฺติสมฺปนฺนา วิมุตฺติญาณทสฺสนสมฺปนฺนาติ โถเมนฺติ กิตฺเตนฺติ
วณฺเณนฺติ ปสํสนฺติ เอวํ ทกฺขิเณยฺยํ โถเมนฺตีติ อาสึสนฺติ
โถมยนฺติ ฯ
{๑๓๔.๓} อภิชปฺปนฺตีติ รูปปฏิลาภํ อภิชปฺปนฺติ สทฺทปฏิลาภํ
อภิชปฺปนฺติ คนฺธปฏิลาภํ อภิชปฺปนฺติ รสปฏิลาภํ อภิชปฺปนฺติ
โผฏฺฐพฺพชปฺปฏิลาภํ อภิชปฺปนฺติ ขตฺติยมหาสาลกุเล อตฺตภาวปฏิลาภํ
อภิชปฺปนฺติ ฯเปฯ พฺรหฺมกายิเกสุ เทเวสุ อตฺตภาวปฏิลาภํ อภิชปฺปนฺตีติ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. อนวยาติ ฯ ๒ ม. วา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
อาสึสนฺติ โถมยนฺติ อภิชปฺปนฺติ ฯ
{๑๓๔.๔} ชุหนฺตีติ ชุหนฺติ เทนฺติ ยชนฺติ ปริจฺจชนฺติ จีวรปิณฺฑปาต-
เสนาสนคิลานปจฺจยเภสชฺชปริกฺขารํ อนฺนํ ปานํ วตฺถํ ยานํ
มาลาคนฺธํ วิเลปนํ เสยฺยาวสถํ ปทีเปยฺยนฺติ อาสึสนฺติ โถมยนฺติ
อภิชปฺปนฺติ ชุหนฺติ ฯ ปุณฺณกาติ ภควาติ ปุณฺณกาติ ภควา
ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ
ยทิทํ ภควาติ ปุณฺณกาติ ภควา ฯ
[๑๓๕] กามาภิชปฺปนฺติ ปฏิจฺจ ลาภนฺติ รูปปฏิลาภํ ปฏิจฺจ
กาเม อภิชปฺปนฺติ สทฺทปฏิลาภํ ปฏิจฺจ กาเม อภิชปฺปนฺติ ฯเปฯ
พฺรหฺมกายิเกสุ เทเวสุ อตฺตภาวปฏิลาภํ ปฏิจฺจ กาเม อภิชปฺปนฺติ
ชปฺปนฺติ ปชปฺปนฺตีติ กามาภิชปฺปนฺติ ปฏิจฺจ ลาภํ ฯ
[๑๓๖] เต ยาชโยคา ภวราครตฺตา นาตรึสุ ชาติชรนฺติ
พฺรูมีติ เตติ ยญฺญยชกา [๑]- ฯ ยาชโยคาติ ยาเคสุ ยุตฺตา อายุตฺตา
สมายุตฺตา ตจฺจริตา ตพฺพหุลา ตคฺครุกา ตนฺนินฺนา ตปฺโปณา
ตปฺปพฺภารา ตทธิมุตฺตา ตทาธิปเตยฺยาติ เต ยาชโยคา ฯ
ภวราครตฺตาติ ภวราโค วุจฺจติ ตณฺหา ๒- โย ภเวสุ ภวจฺฉนฺโท
ภวราโค ภวนนฺทิ ภวตณฺหา ภวสิเนโห ภวปิปาสา ภวปริฬาโห
ภวมุจฺฉา ภวชฺโฌสานํ ภวราเคน ภเวสุ รตฺตา คธิตา
มุจฺฉิตา อชฺโฌปนฺนา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธาติ เต ยาชโยคา
ภวราครตฺตา ฯ นาตรึสุ ชาติชรนฺติ พฺรูมีติ เต ยาชโยคา
@เชิงอรรถ: ๑ ม. วุจฺจนฺติ ฯ ๒ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ภวราครตฺตา ชาติชรามรณํ น ตรึสุ น อุตฺตรึสุ น ปตรึสุ น
สมติกฺกมึสุ น วีติวตฺตึสุ ชาติชรามรณา อนิกฺขนฺตา อนิสฺสฏฺฐา
อนติกฺกนฺตา อสมติกฺกนฺตา อวีติวตฺตา อนฺโตชาติชรามรเณ
ปริวตฺตนฺติ อนฺโตสํสารปเถ ปริวตฺตนฺติ ชาติยา อนุคตา ชราย
อนุสฏา พฺยาธินา อภิภูตา มรเณน อพฺภาหตา อตาณา อเลณา
อสรณา อสรณีภูตาติ พฺรูมิ อาจิกฺขามิ เทเสมิ ปญฺญเปมิ
ปฏฺฐเปมิ วิวรามิ วิภชามิ อุตฺตานีกโรมิ ปกาเสมีติ เต ยาชโยคา
ภวราครตฺตา นาตรึสุ ชาติชรนฺติ พฺรูมิ ฯ เตนาห ภควา
อาสึสนฺติ โถมยนฺติ (อภิชปฺปนฺติ) ชุหนฺติ (ปุณฺณกาติ ภควา)
กามาภิชปฺปนฺติ ปฏิจฺจ ลาภํ
เต ยาชโยคา ภวราครตฺตา
นาตรึสุ ชาติชรนฺติ พฺรูมีติ ฯ
[๑๓๗] เต เจ นาตรึสุ ยาชโยคา (อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโก)
ยญฺเญหิ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส
อถ โก จรหิ เทวมนุสฺสโลเก
อตาริ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส
ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ
[๑๓๘] เต เจ นาตรึสุ ยาชโยคาติ เต ยญฺญยชกา
ยาชโยคา ภวราครตฺตา ชาติชรามรณํ นาตรึสุ น อุตฺตรึสุ น
ปตรึสุ น สมติกฺกมึสุ น วีติวตฺตึสุ ชาติชรามรณา อนิกฺขนฺตา
อนิสฺสฏฺฐา อนติกฺกนฺตา อสมติกฺกนฺตา อวีติวตฺตา
อนฺโตชาติชรามรเณ ปริวตฺตนฺติ อนฺโตสํสารปเถ ปริวตฺตนฺติ
ชาติยา อนุคตา ชราย อนุสฏา พฺยาธินา อภิภูตา มรเณน
อพฺภาหตา อตาณา อเลณา อสรณา อสรณีภูตาติ เต เจ นาตรึสุ
ยาชโยคา ฯ อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโกติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ฯเปฯ
อายสฺมา ปุณฺณโกติ ฯ
[๑๓๙] ยญฺเญหิ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริสาติ ยญฺเญหิ ปหุเตหิ
ยญฺเญหิ วิวิเธหิ ยญฺเญหิ ปุถูหิ ฯ มาริสาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ
สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ มาริสาติ ยญฺเญหิ ชาติญฺจ ชรญฺจ
มาริส ฯ
[๑๔๐] อถ โก จรหิ เทวมนุสฺสโลเก อตาริ ชาติญฺจ ชรญฺจ
มาริสาติ อถ โก เอโส สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ชาติชรามรณํ อตาริ
อุตฺตริ ปตริ สมติกฺกมิ วีติวตฺตยิ ฯ มาริสาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ
สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ มาริสาติ อถ โก จรหิ เทวมนุสฺสโลเก
อตาริ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส ฯ
[๑๔๑] ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตนฺติ ปุจฺฉามิ ตนฺติ
ปุจฺฉามิ ตํ ยาจามิ ตํ อชฺเฌสามิ ตํ ปสาเทมิ ตํ กถสฺสุ เมติ ๑-
ปุจฺฉามิ ตํ ฯ ภควาติ สคารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ
ยทิทํ ภควาติ ฯ พฺรูหิ เม ตนฺติ พฺรูหิ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ
@เชิงอรรถ: ๑ ม. เมตนฺติ ฯ
ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ
ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตํ ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ
เต เจ นาตรึสุ ยาชโยคา (อิจฺจายสฺมา ปุณฺณโก)
ยญฺเญหิ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส
อถ โก จรหิ เทวมนุสฺสโลเก
อตาริ ชาติญฺจ ชรญฺจ มาริส
ปุจฺฉามิ ตํ ภควา พฺรูหิ เม ตนฺติ ฯ
[๑๔๒] สงฺขาย โลกสฺมึ ปโรปรานิ (ปุณฺณกาติ ภควา)
ยสฺสิญฺชิตํ นตฺถิ กุหิญฺจิ โลเก
สนฺโต วิธูโม อนิโฆ นิราโส
อตาริ โส ชาติชรนฺติ พฺรูมิ ฯ
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๓๐ หน้าที่ ๓๓-๖๑.
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=30&item=100&items=43
อ่านโดยใช้เครื่องหมาย [เลขข้อ] เป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :-
https://84000.org/tipitaka/read/pali_item.php?book=30&item=100&items=43&mode=bracket
อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :-
https://84000.org/tipitaka/read/roman_item.php?book=30&item=100&items=43
อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :-
https://84000.org/tipitaka/read/byitem.php?book=30&item=100&items=43
ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :-
https://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=30&i=100
สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐
https://84000.org/tipitaka/read/?index_30
https://84000.org/tipitaka/english/?index_30
บันทึก ๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙.
การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย.
หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]
