ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
   ฉบับหลวง   บาลีอักษรไทย   PaliRoman 
แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหัวข้อถัดไปอ่านหัวข้อสุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม
พระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘ ภาษาบาลี อักษรไทย พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๑๐ สังยุตตนิกาย สฬายตนวรรค
     [๑]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ   สมยํ   ภควา  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   ตตฺร   โข   ภควา  ภิกฺขู
อามนฺเตสิ ภิกฺขโวติ ฯ ภทนฺเตติ เต ภิกฺขู ภควโต ปจฺจสฺโสสุํ ฯ
     {๑.๑}   ภควา  เอตทโวจ  จกฺขุํ  ภิกฺขเว  อนิจฺจํ ยทนิจฺจํ ตํ ทุกฺขํ
ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา  ยทนตฺตา  ตํ  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส
อตฺตาติ    เอวเมตํ    ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   โสตํ
อนิจฺจํ   ยทนิจฺจํ  ฯเปฯ  ฆานํ  อนิจฺจํ  ยทนิจฺจํ  ฯเปฯ  ชิวฺหา  อนิจฺจา
ยทนิจฺจํ   ตํ   ทุกฺขํ   ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา   ยทนตฺตา  ตํ  เนตํ  มม
เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย
ทฏฺฐพฺพํ ฯ
     {๑.๒}   กาโย   อนิจฺโจ   ยทนิจฺจํ   ฯเปฯ   มโน   อนิจฺโจ
ยทนิจฺจํ    ตํ    ทุกฺขํ   ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา   ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ
มม    เนโสหมสฺมิ    น    เมโส    อตฺตาติ    เอวเมตํ    ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย ทฏฺฐพฺพํ ฯ
     {๑.๓}   เอวํ  ปสฺสํ  ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ
โสตสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ    ฆานสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ    ชิวฺหายปิ   นิพฺพินฺทติ
กายสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   มนสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ  วิรชฺชติ  วิราคา
วิมุจฺจติ  ฯ  วิมุตฺตสฺมึ  วิมุตฺตมิติ  ๑-  ญาณํ  โหติ  ฯ  ขีณา  ชาติ วุสิตํ
พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ ปฐมํ ฯ
     [๒]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   ทุกฺขํ   ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา  ยทนตฺตา
ตํ   เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ  ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   โสตํ   ทุกฺขํ   ฯเปฯ   ฆานํ   ทุกฺขํ  ฯ
ชิวฺหา  ทุกฺขา  ฯ  กาโย  ทุกฺโข  ฯ  มโน  ทุกฺโข  ยํ  ทุกฺขํ  ตทนตฺตา
ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ   มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ
ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ฯเปฯ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๓]   จกฺขุํ  ภิกฺขเว  อนตฺตา  ยทนตฺตา  ตํ  เนตํ มม เนโสหมสฺมิ
น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย  ทฏฺฐพฺพํ  ฯ
โสตํ   อนตฺตา   ฯเปฯ   ฆานํ   อนตฺตา   ฯ   ชิวฺหา   อนตฺตา   ฯ
กาโย  อนตฺตา  ฯ  มโน  อนตฺตา  ยทนตฺตา  ตํ  เนตํ  มม เนโสหมสฺมิ
น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย  ทฏฺฐพฺพํ  ฯ
เอวํ ปสฺสํ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ ตติยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  วิมุตฺตมฺหีติปิ ปาโฐ ฯ
     [๔]   รูปา   ภิกฺขเว   อนิจฺจา   ยทนิจฺจํ   ตํ  ทุกฺขํ  ยํ  ทุกฺขํ
ตทนตฺตา   ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ
เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ  สทฺทา  คนฺธา  รสา
โผฏฺฐพฺพา   ธมฺมา   อนิจฺจา   ยทนิจฺจํ   ตํ  ทุกฺขํ  ยํ  ทุกฺขํ  ตทนตฺตา
ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ   มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ
ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว  สุตวา
อริยสาวโก    รูเปสุปิ    นิพฺพินฺทติ    สทฺเทสุปิ   นิพฺพินฺทติ   คนฺเธสุปิ
นิพฺพินฺทติ    รเสสุปิ    นิพฺพินฺทติ   โผฏฺฐพฺเพสุปิ   นิพฺพินฺทติ   ธมฺเมสุปิ
นิพฺพินฺทติ    นิพฺพินฺทํ    วิรชฺชติ    วิราคา    วิมุจฺจติ   ฯ   วิมุตฺตสฺมึ
วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ฯ   ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ
กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๕]   รูปา   ภิกฺขเว   ทุกฺขา   ยํ   ทุกฺขํ  ตทนตฺตา  ยทนตฺตา
ตํ   เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ  ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   สทฺทา   คนฺธา  รสา  โผฏฺฐพฺพา  ธมฺมา
ทุกฺขา   ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา   ยทนตฺตา   ตํ  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ
น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย  ทฏฺฐพฺพํ  ฯ
เอวํ ปสฺสํ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๖]   รูปา  ภิกฺขเว  อนตฺตา  ยทนตฺตา  ตํ  เนตํ มม เนโสหมสฺมิ
น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย  ทฏฺฐพฺพํ  ฯ
สทฺทา    คนฺธา    รสา    โผฏฺฐพฺพา    ธมฺมา   อนตฺตา   ยทนตฺตา
ตํ   เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ  ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   เอวํ  ปสฺสํ  ฯเปฯ  นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ
ปชานาตีติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
     [๗]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   อนิจฺจํ   อตีตานาคตํ   โก  ปน  วาโท
ปจฺจุปฺปนฺนสฺส   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  อตีตสฺมึ
จกฺขุสฺมึ   อนเปกฺโข   โหติ   อนาคตํ   จกฺขุํ  นาภินนฺทติ  ปจฺจุปฺปนฺนสฺส
จกฺขุสฺส   นิพฺพิทาย   วิราคาย   นิโรธาย   ปฏิปนฺโน   โหติ  ฯ  โสตํ
อนิจฺจํ   ฯ   ฆานํ  อนิจฺจํ  ฯ  ชิวฺหา  อนิจฺจา  อตีตานาคตา  โก  ปน
วาโท   ปจฺจุปฺปนฺนาย   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก
อตีตาย    ชิวฺหาย    อนเปกฺโข   โหติ   อนาคตํ   ชิวฺหํ   นาภินนฺทติ
ปจฺจุปฺปนฺนาย    ชิวฺหาย    นิพฺพิทาย   วิราคาย   นิโรธาย   ปฏิปนฺโน
โหติ   ฯ   กาโย   อนิจฺโจ   ฯเปฯ   มโน   อนิจฺโจ   อตีตานาคโต
โก   ปน   วาโท   ปจฺจุปฺปนฺนสฺส   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา
อริยสาวโก    อตีตสฺมึ    มนสฺมึ    อนเปกฺโข   โหติ   อนาคตํ   มนํ
นาภินนฺทติ    ปจฺจุปฺปนฺนสฺส    มนสฺส   นิพฺพิทาย   วิราคาย   นิโรธาย
ปฏิปนฺโน โหตีติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๘]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   ทุกฺขํ   อตีตานาคตํ   โก   ปน  วาโท
ปจฺจุปฺปนฺนสฺส   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  อตีตสฺมึ
จกฺขุสฺมึ   อนเปกฺโข   โหติ   อนาคตํ   จกฺขุํ  นาภินนฺทติ  ปจฺจุปฺปนฺนสฺส
จกฺขุสฺส    นิพฺพิทาย   วิราคาย   นิโรธาย   ปฏิปนฺโน   โหติ   ฯเปฯ
ชิวฺหา   ทุกฺขา   อตีตานาคตา   โก   ปน   วาโท   ปจฺจุปฺปนฺนาย  ฯ
เอวํ   ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  อตีตาย  ชิวฺหาย  อนเปกฺโข
โหติ   อนาคตํ   ชิวฺหํ   นาภินนฺทติ   ปจฺจุปฺปนฺนาย   ชิวฺหาย  นิพฺพิทาย
วิราคาย   นิโรธาย   ปฏิปนฺโน   โหติ   ฯ   กาโย   ทุกฺโข   ฯเปฯ
มโน   ทุกฺโข   อตีตานาคโต   โก   ปน   วาโท   ปจฺจุปฺปนฺนสฺส   ฯ
เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  อตีตสฺมึ  มนสฺมึ  อนเปกฺโข
โหติ    อนาคตํ   มนํ   นาภินนฺทติ   ปจฺจุปฺปนฺนสฺส   มนสฺส   นิพฺพิทาย
วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหตีติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๙]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   อนตฺตา   อตีตานาคตํ  โก  ปน  วาโท
ปจฺจุปฺปนฺนสฺส   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  อตีตสฺมึ
จกฺขุสฺมึ   อนเปกฺโข   โหติ   อนาคตํ   จกฺขุํ  นาภินนฺทติ  ปจฺจุปฺปนฺนสฺส
จกฺขุสฺส    นิพฺพิทาย   วิราคาย   นิโรธาย   ปฏิปนฺโน   โหติ   ฯเปฯ
ชิวฺหา   อนตฺตา   อตีตานาคตา   โก   ปน   วาโท  ปจฺจุปฺปนฺนาย  ฯ
เอวํ   ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  อตีตาย  ชิวฺหาย  อนเปกฺโข
โหติ     อนาคตํ     ชิวฺหํ     นาภินนฺทติ    ปจฺจุปฺปนฺนาย    ชิวฺหาย
นิพฺพิทาย    วิราคาย    นิโรธาย    ปฏิปนฺโน    โหติ    ฯ   กาโย
อนตฺตา   ฯเปฯ   มโน   อนตฺตา   อตีตานาคโต   โก   ปน   วาโท
ปจฺจุปฺปนฺนสฺส   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  อตีตสฺมึ
มนสฺมึ   อนเปกฺโข   โหติ   อนาคตํ   มนํ   นาภินนฺทติ   ปจฺจุปฺปนฺนสฺส
มนสฺส นิพฺพิทาย วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหตีติ ฯ นวมํ ฯ
     [๑๐]   รูปา   ภิกฺขเว  อนิจฺจา  อตีตานาคตา  โก  ปน  วาโท
ปจฺจุปฺปนฺนานํ   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  อตีเตสุ
รูเปสุ   อนเปกฺโข   โหติ   อนาคเต   รูเป  นาภินนฺทติ  ปจฺจุปฺปนฺนานํ
รูปานํ   นิพฺพิทาย   วิราคาย   นิโรธาย   ปฏิปนฺโน   โหติ  ฯ  สทฺทา
คนฺธา   รสา   โผฏฺฐพฺพา   ธมฺมา   อนิจฺจา   อตีตานาคตา  โก  ปน
วาโท   ปจฺจุปฺปนฺนานํ   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก
อตีเตสุ   ธมฺเมสุ   อนเปกฺโข   โหติ   อนาคเต   ธมฺเม   นาภินนฺทติ
ปจฺจุปฺปนฺนานํ    ธมฺมานํ    นิพฺพิทาย   วิราคาย   นิโรธาย   ปฏิปนฺโน
โหตีติ ฯ ทสมํ ฯ
     [๑๑]   รูปา   ภิกฺขเว   ทุกฺขา  อตีตานาคตา  โก  ปน  วาโท
ปจฺจุปฺปนฺนานํ    ฯ    เอวํ    ปสฺสํ    ภิกฺขเว   สุตวา   อริยสาวโก
อตีเตสุ    รูเปสุ    อนเปกฺโข   โหติ   อนาคเต   รูเป   นาภินนฺทติ
ปจฺจุปฺปนฺนานํ    รูปานํ    นิพฺพิทาย    วิราคาย   นิโรธาย   ปฏิปนฺโน
โหติ ฯเปฯ เอกาทสมํ ฯ
     [๑๒]   รูปา    ภิกฺขเว   อนตฺตา   อตีตานาคตา   โก   ปน
วาโท   ปจฺจุปฺปนฺนานํ   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก
อตีเตสุ    รูเปสุ    อนเปกฺโข   โหติ   อนาคเต   รูเป   นาภินนฺทติ
ปจฺจุปฺปนฺนานํ    รูปานํ    นิพฺพิทาย    วิราคาย   นิโรธาย   ปฏิปนฺโน
โหติ    ฯ    สทฺทา    คนฺธา   รสา   โผฏฺฐพฺพา   ธมฺมา   อนตฺตา
อตีตานาคตา    โก   ปน   วาโท   ปจฺจุปฺปนฺนานํ   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ
ภิกฺขเว   สุตวา   อริยสาวโก   อตีเตสุ   ธมฺเมสุ   อนเปกฺโข   โหติ
อนาคเต    ธมฺเม    นาภินนฺทติ    ปจฺจุปฺปนฺนานํ   ธมฺมานํ   นิพฺพิทาย
วิราคาย นิโรธาย ปฏิปนฺโน โหตีติ ฯ ทฺวาทสมํ ฯ
                    อนิจฺจวคฺโค ปฐโม ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา จ      ตโย อชฺฌตฺตพาหิรา
         ยทนิจฺเจน ตโย วุตฺตา       เต เต อชฺฌตฺตพาหิราติ ฯ
                     ------------
                     ยมกวคฺโค ทุติโย
     [๑๓]   ปุพฺเพ  ๑-  เม  ภิกฺขเว  สมฺโพธาย  ๒-  อนภิสมฺพุทฺธสฺส
โพธิสตฺตสฺเสว   สโต  เอตทโหสิ  โก  นุ  โข  จกฺขุสฺส  อสฺสาโท  โก
อาทีนโว   กึ   นิสฺสรณํ   โก   โสตสฺส   ฯเปฯ   โก   ฆานสฺส   ฯ
โก  ชิวฺหาย  ฯ  โก  กายสฺส  ฯ  โก  มนสฺส  อสฺสาโท  โก อาทีนโว
กึ   นิสฺสรณนฺติ   ฯ   ตสฺส   มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตทโหสิ  ยํ  โข  จกฺขุํ
ปฏิจฺจ    อุปฺปชฺชติ    สุขํ   โสมนสฺสํ   อยํ   จกฺขุสฺส   อสฺสาโท   ยํ
จกฺขุํ   อนิจฺจํ   ทุกฺขํ   วิปริณามธมฺมํ   อยํ   จกฺขุสฺส   อาทีนโว   โย
จกฺขุสฺมึ    ฉนฺทราควินโย    ฉนฺทราคปฺปหานํ   อิทํ   จกฺขุสฺส   นิสฺสรณํ
ฯเปฯ   ยํ   ชิวฺหํ   ปฏิจฺจ   อุปฺปชฺชติ   สุขํ   โสมนสฺสํ  อยํ  ชิวฺหาย
อสฺสาโท   ยา   ๓-   ชิวฺหา   อนิจฺจา   ทุกฺขา   วิปริณามธมฺมา  อยํ
ชิวฺหาย    อาทีนโว   โย   ชิวฺหาย   ฉนฺทราควินโย   ฉนฺทราคปฺปหานํ
อิทํ   ชิวฺหาย   นิสฺสรณํ   ฯเปฯ   ยํ   มนํ   ปฏิจฺจ   อุปฺปชฺชติ   สุขํ
โสมนสฺสํ   อยํ   มนสฺส   อสฺสาโท   โย   ๔-  มโน  อนิจฺโจ  ทุกฺโข
วิปริณามธมฺโม   อยํ   มนสฺส   อาทีนโว   โย   มนสฺมึ  ฉนฺทราควินโย
ฉนฺทราคปฺปหานํ อิทํ มนสฺส นิสฺสรณํ ฯ
     {๑๓.๑}   ยาวกีวญฺจาหํ   ภิกฺขเว   อิเมสํ   ฉนฺนํ   อชฺฌตฺติกานํ
อายตนานํ      เอวํ      อสฺสาทญฺจ      อสฺสาทโต      อาทีนวญฺจ
อาทีนวโต    นิสฺสรณญฺจ    นิสฺสรณโต    ยถาภูตํ    นาพฺภญฺญาสึ    ฯ
เนว      ตาวาหํ     ภิกฺขเว     สเทวเก     โลเก     สมารเก
@เชิงอรรถ:  ม. ปุพฺเพว ฯ    ม. ยุ. สมฺโพธา ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๓-๔ ม. ยุ. ยํ ฯ
สพฺรหฺมเก    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย    สเทวมนุสฺสาย    อนุตฺตรํ
สมฺมาสมฺโพธึ    อภิสมฺพุทฺโธติ    ปจฺจญฺญาสึ    ฯ    ยโต   จ   โขหํ
ภิกฺขเว   อิเมสํ   ฉนฺนํ   อชฺฌตฺติกานํ   อายตนานํ   เอวํ   อสฺสาทญฺจ
อสฺสาทโต     อาทีนวญฺจ     อาทีนวโต     นิสฺสรณญฺจ     นิสฺสรณโต
ยถาภูตํ   อพฺภญฺญาสึ   ฯ   อถาหํ  ภิกฺขเว  สเทวเก  โลเก  สมารเก
สพฺรหฺมเก    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย    สเทวมนุสฺสาย    อนุตฺตรํ
สมฺมาสมฺโพธึ     อภิสมฺพุทฺโธติ     ปจฺจญฺญาสึ    ฯ    ญาณญฺจ    ปน
เม   ทสฺสนํ   อุทปาทิ   อกุปฺปา   เม   วิมุตฺติ  ๑-  อยมนฺติมา  ชาติ
นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ ปฐมํ ฯ
     [๑๔]   ปุพฺเพ    เม    ภิกฺขเว   สมฺโพธาย   อนภิสมฺพุทฺธสฺส
โพธิสตฺตสฺเสว   สโต   เอตทโหสิ  โก  นุ  โข  รูปานํ  อสฺสาโท  โก
อาทีนโว   กึ   นิสฺสรณํ   โก   สทฺทานํ   ฯเปฯ  โก  คนฺธานํ  ฯเปฯ
โก   รสานํ   ฯ   โก   โผฏฺฐพฺพานํ  ฯ  โก  ธมฺมานํ  อสฺสาโท  โก
อาทีนโว   กึ   นิสฺสรณนฺติ   ฯ   ตสฺส   มยฺหํ  ภิกฺขเว  เอตทโหสิ  ยํ
โข   รูเป   ปฏิจฺจ   อุปฺปชฺชติ   สุขํ  โสมนสฺสํ  อยํ  รูปานํ  อสฺสาโท
ยํ   รูปา   อนิจฺจา   ทุกฺขา   วิปริณามธมฺมา   อยํ   รูปานํ  อาทีนโว
โย   รูเปสุ   ฉนฺทราควินโย  ฉนฺทราคปฺปหานํ  อิทํ  รูปานํ  นิสฺสรณํ  ฯ
ยํ   สทฺเท   คนฺเธ   รเส   โผฏฺฐพฺเพ   ยํ  ธมฺเม  ปฏิจฺจ  อุปฺปชฺชติ
สุขํ   โสมนสฺสํ   อยํ   ธมฺมานํ   อสฺสาโท  ยํ  ธมฺมา  อนิจฺจา  ทุกฺขา
@เชิงอรรถ:  ยุ. เจโตวิมุตฺติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
วิปริณามธมฺมา   อยํ   ธมฺมานํ   อาทีนโว  โย  ธมฺเมสุ  ฉนฺทราควินโย
ฉนฺทราคปฺปหานํ อิทํ ธมฺมานํ นิสฺสรณํ ฯ
     {๑๔.๑}   ยาวกีวญฺจาหํ  ภิกฺขเว  อิเมสํ  ฉนฺนํ พาหิรานํ อายตนานํ
เอวํ    อสฺสาทญฺจ    อสฺสาทโต   อาทีนวญฺจ   อาทีนวโต   นิสฺสรณญฺจ
นิสฺสรณโต   ยถาภูตํ  นาพฺภญฺญาสึ  ฯ  เนว  ตาวาหํ  ภิกฺขเว  สเทวเก
โลเก   สมารเก  สพฺรหฺมเก  สสฺสมณพฺราหฺมณิยา  ปชาย  สเทวมนุสฺสาย
อนุตฺตรํ   สมฺมาสมฺโพธึ   อภิสมฺพุทฺโธติ   ปจฺจญฺญาสึ  ฯ  ยโต  จ  โขหํ
ภิกฺขเว    อิเมสํ    ฉนฺนํ   พาหิรานํ   อายตนานํ   เอวํ   อสฺสาทญฺจ
อสฺสาทโต     อาทีนวญฺจ     อาทีนวโต     นิสฺสรณญฺจ     นิสฺสรณโต
ยถาภูตํ   อพฺภญฺญาสึ   ฯ   อถาหํ  ภิกฺขเว  สเทวเก  โลเก  สมารเก
สพฺรหฺมเก    สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย    สเทวมนุสฺสาย    อนุตฺตรํ
สมฺมาสมฺโพธึ    อภิสมฺพุทฺโธติ    ปจฺจญฺญาสึ   ฯ   ญาณญฺจ   ปน   เม
ทสฺสนํ   อุทปาทิ   อกุปฺปา   เม   วิมุตฺติ   อยมนฺติมา  ชาติ  นตฺถิทานิ
ปุนพฺภโวติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๑๕]   จกฺขุสฺสาหํ  ภิกฺขเว  อสฺสาทปริเยสนํ  อจรึ  โย  จกฺขุสฺส
อสฺสาโท     ตทชฺฌคมํ     ยาวตา    จกฺขุสฺส    อสฺสาโท    ปญฺญาย
เม   เอโส   สุทิฏฺโฐ   จกฺขุสฺสาหํ   ภิกฺขเว   อาทีนวปริเยสนํ   อจรึ
โย    จกฺขุสฺส    อาทีนโว   ตทชฺฌคมํ   ยาวตา   จกฺขุสฺส   อาทีนโว
ปญฺญาย  เม  เอโส  ๑-  สุทิฏฺโฐ  จกฺขุสฺสาหํ  ภิกฺขเว  นิสฺสรณปริเยสนํ
อจรึ     ยํ    จกฺขุสฺส    นิสฺสรณํ    ตทชฺฌคมํ    ยาวตา    จกฺขุสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โส ฯ เอวมุปริปิ ฯ
นิสฺสรณํ   ปญฺญาย   เม  เอตํ  ๑-  สุทิฏฺฐํ  ฯ  โสตสฺสาหํ  ภิกฺขเว  ฯ
ฆานสฺสาหํ   ภิกฺขเว   ฯ   ชิวฺหายาหํ   ภิกฺขเว  อสฺสาทปริเยสนํ  อจรึ
โย    ชิวฺหาย    อสฺสาโท   ตทชฺฌคมํ   ยาวตา   ชิวฺหาย   อสฺสาโท
ปญฺญาย   เม   เอโส   สุทิฏฺโฐ   ชิวฺหายาหํ  ภิกฺขเว  อาทีนวปริเยสนํ
อจรึ   โย   ชิวฺหาย   อาทีนโว  ตทชฺฌคมํ  ยาวตา  ชิวฺหาย  อาทีนโว
ปญฺญาย   เม   เอโส   สุทิฏฺโฐ   ชิวฺหายาหํ  ภิกฺขเว  นิสฺสรณปริเยสนํ
อจรึ     ยํ    ชิวฺหาย    นิสฺสรณํ    ตทชฺฌคมํ    ยาวตา    ชิวฺหาย
นิสฺสรณํ   ปญฺญาย   เม   เอตํ   สุทิฏฺฐํ   ฯเปฯ   มนสฺสาหํ   ภิกฺขเว
อสฺสาทปริเยสนํ   อจรึ   โย   มนสฺส   อสฺสาโท   ตทชฺฌคมํ   ยาวตา
มนสฺส   อสฺสาโท   ปญฺญาย   เม   เอโส  สุทิฏฺโฐ  มนสฺสาหํ  ภิกฺขเว
อาทีนวปริเยสนํ   อจรึ   โย   มนสฺส   อาทีนโว   ตทชฺฌคมํ   ยาวตา
มนสฺส   อาทีนโว   ปญฺญาย   เม   เอโส  สุทิฏฺโฐ  มนสฺสาหํ  ภิกฺขเว
นิสฺสรณปริเยสนํ    อจรึ    ยํ   มนสฺส   นิสฺสรณํ   ตทชฺฌคมํ   ยาวตา
มนสฺส นิสฺสรณํ ปญฺญาย เม เอตํ สุทิฏฺฐํ ฯ
     {๑๕.๑}   ยาวกีวญฺจาหํ   ภิกฺขเว   อิเมสํ   ฉนฺนํ   อชฺฌตฺติกานํ
อายตนานํ     อสฺสาทญฺจ     อสฺสาทโต     อาทีนวญฺจ     อาทีนวโต
นิสฺสรณญฺจ   นิสฺสรณโต   ยถาภูตํ   นาพฺภญฺญาสึ   ฯเปฯ  อพฺภญฺญาสึ  ฯ
ญาณญฺจ   ปน   เม   ทสฺสนํ  อุทปาทิ  อกุปฺปา  เม  วิมุตฺติ  อยมนฺติมา
ชาติ นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๑๖]   รูปานาหํ   ภิกฺขเว   อสฺสาทปริเยสนํ  อจรึ  โย  รูปานํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
อสฺสาโท    ตทชฺฌคมํ    ยาวตา    รูปานํ   อสฺสาโท   ปญฺญาย   เม
เอโส    สุทิฏฺโฐ   รูปานาหํ   ภิกฺขเว   อาทีนวปริเยสนํ   อจรึ   โย
รูปานํ    อาทีนโว   ตทชฺฌคมํ   ยาวตา   รูปานํ   อาทีนโว   ปญฺญาย
เม    เอโส   สุทิฏฺโฐ   รูปานาหํ   ภิกฺขเว   นิสฺสรณปริเยสนํ   อจรึ
ยํ   รูปานํ   นิสฺสรณํ   ตทชฺฌคมํ   ยาวตา   รูปานํ   นิสฺสรณํ  ปญฺญาย
เม   เอตํ  สุทิฏฺฐํ  ฯ  สทฺทานาหํ  ภิกฺขเว  ฯ  คนฺธานาหํ  ภิกฺขเว  ฯ
รสานาหํ   ภิกฺขเว  ฯ  โผฏฺฐพฺพานาหํ  ภิกฺขเว  ฯ  ธมฺมานาหํ  ภิกฺขเว
อสฺสาทปริเยสนํ   อจรึ   โย   ธมฺมานํ   อสฺสาโท   ตทชฺฌคมํ  ยาวตา
ธมฺมานํ    อสฺสาโท    ปญฺญาย    เม   เอโส   สุทิฏฺโฐ   ธมฺมานาหํ
ภิกฺขเว   อาทีนวปริเยสนํ   อจรึ   โย   ธมฺมานํ   อาทีนโว  ตทชฺฌคมํ
ยาวตา   ธมฺมานํ   อาทีนโว  ปญฺญาย  เม  เอโส  สุทิฏฺโฐ  ธมฺมานาหํ
ภิกฺขเว    นิสฺสรณปริเยสนํ   อจรึ   ยํ   ธมฺมานํ   นิสฺสรณํ   ตทชฺฌคมํ
ยาวตา ธมฺมานํ นิสฺสรณํ ปญฺญาย เม เอตํ สุทิฏฺฐํ ฯ
     {๑๖.๑}   ยาวกีวญฺจาหํ  ภิกฺขเว  อิเมสํ  ฉนฺนํ พาหิรานํ อายตนานํ
อสฺสาทญฺจ     อสฺสาทโต     อาทีนวญฺจ     อาทีนวโต     นิสฺสรณญฺจ
นิสฺสรณโต    ยถาภูตํ    นาพฺภญฺญาสึ    ฯเปฯ   อพฺภญฺญาสึ   ๑-   ฯ
ญาณญฺจ   ปน   เม   ทสฺสนํ  อุทปาทิ  อกุปฺปา  เม  วิมุตฺติ  อยมนฺติมา
ชาติ นตฺถิทานิ ปุนพฺภโวติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๑๗]   โน  เจทํ  ภิกฺขเว  จกฺขุสฺส  อสฺสาโท  อภวิสฺส  น  ยิทํ
สตฺตา   จกฺขุสฺมึ   สารชฺเชยฺยุํ  ยสฺมา  จ  โข  ภิกฺขเว  อตฺถิ  จกฺขุสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. ปจฺจญฺญาสึ ฯ
อสฺสาโท   ตสฺมา   สตฺตา   จกฺขุสฺมึ   สารชฺชนฺติ   โน  เจทํ  ภิกฺขเว
จกฺขุสฺส   อาทีนโว   อภวิสฺส   น   ยิทํ   สตฺตา  จกฺขุสฺมึ  นิพฺพินฺเทยฺยุํ
ยสฺมา   จ   โข   ภิกฺขเว   อตฺถิ   จกฺขุสฺส  อาทีนโว  ตสฺมา  สตฺตา
จกฺขุสฺมึ   นิพฺพินฺทนฺติ   โน   เจทํ   ภิกฺขเว  จกฺขุสฺส  นิสฺสรณํ  อภวิสฺส
น   ยิทํ   สตฺตา  จกฺขุสฺมา  นิสฺสเรยฺยุํ  ยสฺมา  จ  โข  ภิกฺขเว  อตฺถิ
จกฺขุสฺส    นิสฺสรณํ   ตสฺมา   สตฺตา   จกฺขุสฺมา   นิสฺสรนฺติ   ฯ   โน
เจทํ   ภิกฺขเว   โสตสฺส   อสฺสาโท   อภวิสฺส  ฯ  โน  เจทํ  ภิกฺขเว
ฆานสฺส   อสฺสาโท  อภวิสฺส  ฯ  โน  เจทํ  ภิกฺขเว  ชิวฺหาย  อสฺสาโท
อภวิสฺส   น   ยิทํ   สตฺตา   ชิวฺหาย   สารชฺเชยฺยุํ   ยสฺมา   จ  โข
ภิกฺขเว   อตฺถิ   ชิวฺหาย  อสฺสาโท  ตสฺมา  สตฺตา  ชิวฺหาย  สารชฺชนฺติ
โน   เจทํ   ภิกฺขเว   ชิวฺหาย   อาทีนโว   อภวิสฺส   น  ยิทํ  สตฺตา
ชิวฺหาย    นิพฺพินฺเทยฺยุํ   ยสฺมา   จ   โข   ภิกฺขเว   อตฺถิ   ชิวฺหาย
อาทีนโว   ตสฺมา   สตฺตา   ชิวฺหาย   นิพฺพินฺทนฺติ   โน  เจทํ  ภิกฺขเว
ชิวฺหาย   นิสฺสรณํ   อภวิสฺส   น   ยิทํ   สตฺตา   ชิวฺหาย   นิสฺสเรยฺยุํ
ยสฺมา   จ   โข   ภิกฺขเว   อตฺถิ   ชิวฺหาย   นิสฺสรณํ  ตสฺมา  สตฺตา
ชิวฺหาย นิสฺสรนฺติ ฯ
     {๑๗.๑}   โน   เจทํ   ภิกฺขเว  กายสฺส  อสฺสาโท  อภวิสฺส  ฯ
โน   เจทํ   ภิกฺขเว   มนสฺส   อสฺสาโท   อภวิสฺส   น   ยิทํ  สตฺตา
มนสฺมึ    สารชฺเชยฺยุํ    ยสฺมา    จ   โข   ภิกฺขเว   อตฺถิ   มนสฺส
อสฺสาโท     ตสฺมา    สตฺตา    มนสฺมึ    สารชฺชนฺติ    โน    เจทํ
ภิกฺขเว    มนสฺส    อาทีนโว    อภวิสฺส   น   ยิทํ   สตฺตา   มนสฺมึ
นิพฺพินฺเทยฺยุํ    ยสฺมา   จ   โข   ภิกฺขเว   อตฺถิ   มนสฺส   อาทีนโว
ตสฺมา    สตฺตา   มนสฺมึ   นิพฺพินฺทนฺติ   โน   เจทํ   ภิกฺขเว   มนสฺส
นิสฺสรณํ    อภวิสฺส   น   ยิทํ   สตฺตา   มนสฺมา   นิสฺสเรยฺยุํ   ยสฺมา
จ   โข   ภิกฺขเว   อตฺถิ   มนสฺส   นิสฺสรณํ   ตสฺมา  สตฺตา  มนสฺมา
นิสฺสรนฺติ ฯ
     {๑๗.๒}   ยาวกีวญฺจ  ภิกฺขเว  สตฺตา  อิเมสํ  ฉนฺนํ  อชฺฌตฺติกานํ
อายตนานํ     อสฺสาทญฺจ     อสฺสาทโต     อาทีนวญฺจ     อาทีนวโต
นิสฺสรณญฺจ    นิสฺสรณโต    ยถาภูตํ    นาพฺภญฺญาสุํ    ๑-   ฯ   เนว
ตาว    ภิกฺขเว    สตฺตา   สเทวกา   โลกา   สมารกา   สพฺรหฺมกา
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย    สเทวมนุสฺสาย    นิสฺสฏา    วิสญฺญุตฺตา
วิปฺปมุตฺตา    วิปริยาทิกเตน   ๒-   เจตสา   วิหรึสุ   ฯ   ยโต   จ
โข    ภิกฺขเว    สตฺตา    อิเมสํ    ฉนฺนํ   อชฺฌตฺติกานํ   อายตนานํ
อสฺสาทญฺจ     อสฺสาทโต     อาทีนวญฺจ     อาทีนวโต     นิสฺสรณญฺจ
นิสฺสรณโต   ยถาภูตํ   อพฺภญฺญาสุํ   ๓-   ฯ  อถ  ๔-  ภิกฺขเว  สตฺตา
สเทวกา   โลกา   สมารกา   สพฺรหฺมกา   สสฺสมณพฺราหฺมณิยา   ปชาย
สเทวมนุสฺสาย    นิสฺสฏา    วิสญฺญุตฺตา    วิปฺปมุตฺตา    วิปริยาทิกเตน
เจตสา วิหรนฺตีติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๑๘]   โน   เจทํ  ภิกฺขเว  รูปานํ  อสฺสาโท  อภวิสฺส  น  ยิทํ
สตฺตา   รูเปสุ   สารชฺเชยฺยุํ   ยสฺมา   จ  โข  ภิกฺขเว  อตฺถิ  รูปานํ
อสฺสาโท   ตสฺมา   สตฺตา   รูเปสุ   สารชฺชนฺติ   โน   เจทํ  ภิกฺขเว
รูปานํ   อาทีนโว   อภวิสฺส   น   ยิทํ   สตฺตา   รูเปสุ   นิพฺพินฺเทยฺยุํ
@เชิงอรรถ:  ม. นาพฺภญฺญํสุ ฯ เอวมุปริปิ ฯ    ม. วิมริยาทีกเตน ฯ ยุ. วิมริยาทิกเตน ฯ
@ ม. อพฺภญฺญํสุ ฯ    ยุ. อถโข ฯ
ยสฺมา   จ   โข   ภิกฺขเว   อตฺถิ   รูปานํ   อาทีนโว  ตสฺมา  สตฺตา
รูเปสุ   นิพฺพินฺทนฺติ   โน   เจทํ   ภิกฺขเว   รูปานํ   นิสฺสรณํ  อภวิสฺส
น   ยิทํ   สตฺตา   รูเปหิ   นิสฺสเรยฺยุํ  ยสฺมา  จ  โข  ภิกฺขเว  อตฺถิ
รูปานํ   นิสฺสรณํ   ตสฺมา   สตฺตา   รูเปหิ   นิสฺสรนฺติ   ฯ  โน  เจทํ
ภิกฺขเว   สทฺทานํ   คนฺธานํ   รสานํ   โผฏฺฐพฺพานํ   ธมฺมานํ  อสฺสาโท
อภวิสฺส   น   ยิทํ   สตฺตา   ธมฺเมสุ   สารชฺเชยฺยุํ   ยสฺมา   จ  โข
ภิกฺขเว   อตฺถิ   ธมฺมานํ  อสฺสาโท  ตสฺมา  สตฺตา  ธมฺเมสุ  สารชฺชนฺติ
โน   เจทํ   ภิกฺขเว   ธมฺมานํ   อาทีนโว   อภวิสฺส   น  ยิทํ  สตฺตา
ธมฺเมสุ    นิพฺพินฺเทยฺยุํ   ยสฺมา   จ   โข   ภิกฺขเว   อตฺถิ   ธมฺมานํ
อาทีนโว   ตสฺมา   สตฺตา   ธมฺเมสุ   นิพฺพินฺทนฺติ   โน  เจทํ  ภิกฺขเว
ธมฺมานํ   นิสฺสรณํ   อภวิสฺส   น   ยิทํ   สตฺตา   ธมฺเมหิ   นิสฺสเรยฺยุํ
ยสฺมา   จ   โข   ภิกฺขเว   อตฺถิ   ธมฺมานํ   นิสฺสรณํ  ตสฺมา  สตฺตา
ธมฺเมหิ นิสฺสรนฺติ ฯ
     {๑๘.๑}   ยาวกีวญฺจ   ภิกฺขเว   สตฺตา  อิเมสํ  ฉนฺนํ  พาหิรานํ
อายตนานํ     อสฺสาทญฺจ     อสฺสาทโต     อาทีนวญฺจ     อาทีนวโต
นิสฺสรณญฺจ    นิสฺสรณโต    ยถาภูตํ    นาพฺภญฺญาสุํ   ฯ   เนว   ตาว
ภิกฺขเว     สตฺตา     สเทวกา     โลกา    สมารกา    สพฺรหฺมกา
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา    ปชาย    สเทวมนุสฺสาย    นิสฺสฏา    วิสญฺญุตฺตา
วิปฺปมุตฺตา   วิปริยาทิกเตน  เจตสา  วิหรึสุ  ฯ  ยโต  จ  โข  ภิกฺขเว
สตฺตา   อิเมสํ   ฉนฺนํ   พาหิรานํ   อายตนานํ   อสฺสาทญฺจ  อสฺสาทโต
อาทีนวญฺจ    อาทีนวโต    ฯเปฯ    ยถาภูตํ    อพฺภญฺญาสุํ   ฯ   อถ
ภิกฺขเว     สตฺตา     สเทวกา     โลกา    สมารกา    สพฺรหฺมกา
สสฺสมณพฺราหฺมณิยา        ปชาย        สเทวมนุสฺสาย       นิสฺสฏา
วิสญฺญุตฺตา    วิปฺปมุตฺตา    วิปริยาทิกเตน    เจตสา    วิหรนฺตีติ   ฯ
ฉฏฺฐํ ฯ
     [๑๙]   โย   ภิกฺขเว  จกฺขุํ  อภินนฺทติ  ทุกฺขํ  โส  อภินนฺทติ  ฯ
โย   ทุกฺขํ   อภินนฺทติ   อปริมุตฺโต   โส   ทุกฺขสฺมาติ   วทามิ  ฯเปฯ
โย   ชิวฺหํ   อภินนฺทติ   ทุกฺขํ  โส  อภินนฺทติ  ฯ  โย  ทุกฺขํ  อภินนฺทติ
อปริมุตฺโต   โส   ทุกฺขสฺมาติ   วทามิ   ฯเปฯ   โย   มนํ   อภินนฺทติ
ทุกฺขํ   โส   อภินนฺทติ   ฯ   โย   ทุกฺขํ   อภินนฺทติ   อปริมุตฺโต  โส
ทุกฺขสฺมาติ   วทามิ   ฯ   โย   จ   โข   ภิกฺขเว   จกฺขุํ  นาภินนฺทติ
ทุกฺขํ    โส    นาภินนฺทติ   โย   ทุกฺขํ   นาภินนฺทติ   ปริมุตฺโต   โส
ทุกฺขสฺมาติ    วทามิ    ฯเปฯ   โย   ชิวฺหํ   นาภินนฺทติ   ทุกฺขํ   โส
นาภินนฺทติ   ฯ   โย   ทุกฺขํ   นาภินนฺทติ   ปริมุตฺโต   โส  ทุกฺขสฺมาติ
วทามิ   ฯ   โย   มนํ   นาภินนฺทติ   ทุกฺขํ   โส  นาภินนฺทติ  ฯ  โย
ทุกฺขํ นาภินนฺทติ ปริมุตฺโต โส ทุกฺขสฺมาติ วทามีติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๒๐]   โย   ภิกฺขเว  รูเป  อภินนฺทติ  ทุกฺขํ  โส  อภินนฺทติ  ฯ
โย   ทุกฺขํ   อภินนฺทติ   อปริมุตฺโต   โส   ทุกฺขสฺมาติ   วทามิ  ฯเปฯ
โย   สทฺเท   คนฺเธ   รเส   โผฏฺฐพฺเพ  ธมฺเม  อภินนฺทติ  ทุกฺขํ  โส
อภินนฺทติ   ฯ   โย   ทุกฺขํ   อภินนฺทติ   อปริมุตฺโต   โส   ทุกฺขสฺมาติ
วทามิ   ฯ   โย   จ   โข   ภิกฺขเว   รูเป   นาภินนฺทติ  ทุกฺขํ  โส
นาภินนฺทติ   ฯ   โย   ทุกฺขํ   นาภินนฺทติ   ปริมุตฺโต   โส  ทุกฺขสฺมาติ
วทามิ   ฯ   โย   สทฺเท  คนฺเธ  รเส  โผฏฺฐพฺเพ  ธมฺเม  นาภินนฺทติ
ทุกฺขํ   โส   นาภินนฺทติ   ฯ   โย   ทุกฺขํ   นาภินนฺทติ  ปริมุตฺโต  โส
ทุกฺขสฺมาติ วทามีติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๒๑]   โย  ภิกฺขเว  จกฺขุสฺส  อุปฺปาโท  ฐิติ อภินิพฺพตฺติ ปาตุภาโว
ทุกฺขสฺเสโส   อุปฺปาโท   โรคานํ   ฐิติ   ชรามรณสฺส   ปาตุภาโว  โย
โสตสฺส   ฯเปฯ   โย  ฆานสฺส  ฯ  โย  ชิวฺหาย  ฯ  โย  กายสฺส  ฯ
โย    มนสฺส   อุปฺปาโท   ฐิติ   อภินิพฺพตฺติ   ปาตุภาโว   ทุกฺขสฺเสโส
อุปฺปาโท   โรคานํ   ฐิติ   ชรามรณสฺส   ปาตุภาโว   ฯ  โย  จ  โข
ภิกฺขเว    จกฺขุสฺส    นิโรโธ    วูปสโม    อตฺถงฺคโม    ทุกฺขสฺเสโส
นิโรโธ  โรคานํ  วูปสโม  ชรามรณสฺส  อตฺถงฺคโม  ฯ  โย  โสตสฺส  ฯ
โย  ฆานสฺส  ฯ  โย  ชิวฺหาย  ฯ  โย  กายสฺส  ฯ  โย มนสฺส นิโรโธ
วูปสโม    อตฺถงฺคโม    ทุกฺขสฺเสโส    นิโรโธ    โรคานํ    วูปสโม
ชรามรณสฺส อตฺถงฺคโมติ ฯ นวมํ ฯ
     [๒๒]   โย  ภิกฺขเว  รูปานํ  อุปฺปาโท  ฐิติ  อภินิพฺพตฺติ ปาตุภาโว
ทุกฺขสฺเสโส   อุปฺปาโท   โรคานํ   ฐิติ   ชรามรณสฺส   ปาตุภาโว   ฯ
โย     สทฺทานํ     ฯเปฯ     โย     ธมฺมานํ     อุปฺปาโท    ฐิติ
อภินิพฺพตฺติ    ปาตุภาโว    ทุกฺขสฺเสโส    อุปฺปาโท    โรคานํ    ฐิติ
ชรามรณสฺส ปาตุภาโว ฯ
     [๒๓]   โย  จ  โข  ภิกฺขเว  รูปานํ  นิโรโธ  วูปสโม อตฺถงฺคโม
ทุกฺขสฺเสโส   นิโรโธ   โรคานํ   วูปสโม   ชรามรณสฺส  อตฺถงฺคโม  ฯ
โย  สทฺทานํ  ฯ  โย  คนฺธานํ  ฯ  โย  รสานํ  ฯ  โย  โผฏฺฐพฺพานํ ฯ
โย   ธมฺมานํ   นิโรโธ   วูปสโม   อตฺถงฺคโม   ทุกฺขสฺเสโส   นิโรโธ
โรคานํ วูปสโม ชรามรณสฺส อตฺถงฺคโมติ ฯ ทสมํ ฯ
                    ยมกวคฺโค ทุติโย ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         สมฺโพเธน ทุเว วุตฺตา     อสฺสาเทน อปเร เทฺว
         โน เจเตน เทฺว วุตฺตา     อภินนฺเทน อปเร เทฺว
         อุปฺปาเทน ทุเว วุตฺตา    วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติ ฯ
                     ------------
                     สพฺพวคฺโค ตติโย
     [๒๔]   สพฺพํ   โว   ภิกฺขว   เทสิสฺสามิ   ตํ  สุณาถ  ฯ  กิญฺจ
ภิกฺขเว   สพฺพํ   จกฺขุญฺเจว   รูปา   จ   โสตญฺจ  สทฺทา  จ  ฆานญฺจ
คนฺธา   จ   ชิวฺหา   จ   รสา   จ  กาโย  จ  โผฏฺฐพฺพา  จ  มโน
จ   ธมฺมา  จ  ฯ  อิทํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  สพฺพํ  ฯ  โย  ภิกฺขเว  เอวํ
วเทยฺย   อหเมตํ   สพฺพํ   ปจฺจกฺขาย  อญฺญํ  [๑]-  ปญฺญเปสฺสามีติ  ฯ
ตสฺส  วาจา  วตฺถุเทวสฺส  ๒-  ฯ  ปุฏฺโฐ  จ  น สมฺปาเยยฺย ๓- อุตฺตรึ
จ   วิฆาตํ   อาปชฺเชยฺย   ฯ   ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  ยถา  ตํ  ภิกฺขเว
อวิสยสฺมินฺติ ฯ ปฐมํ ฯ
     [๒๕]   สพฺพํ  ปหานาย  ๔-  โว  ภิกฺขเว  ธมฺมํ  เทสิสฺสามิ  ตํ
สุณาถ   ฯ   กตโม   จ   ภิกฺขเว   สพฺพํ  ปหานาย  ธมฺโม  ฯ  จกฺขุํ
ภิกฺขเว    ปหาตพฺพํ    รูปา    ปหาตพฺพา    จกฺขุวิญฺญาณํ    ปหาตพฺพํ
จกฺขุสมฺผสฺโส    ปหาตพฺโพ    ยมฺปิทํ    จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  ปหาตพฺพํ  ฯ
โสตํ    ปหาตพฺพํ    ฯ    ฆานํ   ปหาตพฺพํ   ฯ   ชิวฺหา   ปหาตพฺพา
รสา     ปหาตพฺพา     ชิวฺหาวิญฺญาณํ     ปหาตพฺพํ     ชิวฺหาสมฺผสฺโส
ปหาตพฺโพ        ยมฺปิทํ        ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา        อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  ปหาตพฺพํ  ฯ
กาโย    ปหาตพฺโพ    ฯ    มโน    ปหาตพฺโพ   ธมฺมา   ปหาตพฺพา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพํ ฯ  ม. วตฺถุกเมวสฺส ฯ ยุ. วตฺถุเรวสฺส ฯ  ยุ. สมฺปาเปยฺย ฯ
@ ม. ยุ. สพฺพปฺปหานาย ฯ เอวมุปริปิ ฯ
มโนวิญฺญาณํ      ปหาตพฺพํ     มโนสมฺผสฺโส     ปหาตพฺโพ     ยมฺปิทํ
มโนสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ    สุขํ    วา   ทุกฺขํ   วา
อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   ปหาตพฺพํ   ฯ   อยํ   โข   ภิกฺขเว   สพฺพํ
ปหานาย ธมฺโมติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๒๖]   สพฺพํ   อภิญฺญาปริญฺญา   ปหานาย   โว   ภิกฺขเว  ธมฺมํ
เทสิสฺสามิ  ๑-  ตํ  สุณาถ  ฯ  กตโม  จ  ภิกฺขเว  สพฺพํ อภิญฺญาปริญฺญา
ปหานาย    ธมฺโม    ฯ   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   อภิญฺญาปริญฺญา   ปหาตพฺพํ
รูปา     อภิญฺญาปริญฺญา    ปหาตพฺพา    จกฺขุวิญฺญาณํ    อภิญฺญาปริญฺญา
ปหาตพฺพํ        จกฺขุสมฺผสฺโส        อภิญฺญาปริญฺญา       ปหาตพฺโพ
ยมฺปิทํ    จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ
วา    อทุกฺขมสุขํ    วา    ตมฺปิ   อภิญฺญาปริญฺญา   ปหาตพฺพํ   ฯเปฯ
ชิวฺหา      อภิญฺญาปริญฺญา     ปหาตพฺพา     รสา     อภิญฺญาปริญฺญา
ปหาตพฺพา        ชิวฺหาวิญฺญาณํ        อภิญฺญาปริญฺญา       ปหาตพฺพํ
ชิวฺหาสมฺผสฺโส        อภิญฺญาปริญฺญา        ปหาตพฺโพ        ยมฺปิทํ
ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ    สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา
อทุกฺขมสุขํ    วา    ตมฺปิ    อภิญฺญาปริญฺญา    ปหาตพฺพํ   ฯ   กาโย
อภิญฺญาปริญฺญา    ปหาตพฺโพ    ฯ   มโน   อภิญฺญาปริญฺญา   ปหาตพฺโพ
ธมฺมา    อภิญฺญาปริญฺญา    ปหาตพฺพา    มโนวิญฺญาณํ    อภิญฺญาปริญฺญา
ปหาตพฺพํ     มโนสมฺผสฺโส     อภิญฺญาปริญฺญา     ปหาตพฺโพ    ยมฺปิทํ
มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพตฺถ เทเสสฺสามิ ฯ
วา   ตมฺปิ   อภิญฺญาปริญฺญา   ปหาตพฺพํ   ฯ   อยํ  โข  ภิกฺขเว  สพฺพํ
อภิญฺญาปริญฺญา ปหานาย ธมฺโมติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๗]   สพฺพํ   ภิกฺขเว   อนภิชานํ  อปริชานํ  อวิราชยํ  อปฺปชหํ
อภพฺโพ  ทุกฺขกฺขยาย  ฯ  กิญฺจ  ภิกฺขเว  สพฺพํ  ๑-  อนภิชานํ  อปริชานํ
อวิราชยํ   อปฺปชหํ   อภพฺโพ  ทุกฺขกฺขยาย  ฯ  จกฺขุํ  ภิกฺขเว  อนภิชานํ
อปริชานํ   อวิราชยํ   อปฺปชหํ   อภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย  รูเป  อนภิชานํ
อปริชานํ    อวิราชยํ    อปฺปชหํ   อภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   จกฺขุวิญฺญาณํ
ฯเปฯ    จกฺขุสมฺผสฺสํ    ฯเปฯ    ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   ฯเปฯ
ทุกฺขกฺขยาย    ฯ   ชิวฺหา   อนภิชานํ   อปริชานํ   อวิราชยํ   อปฺปชหํ
อภพฺโพ     ทุกฺขกฺขยาย     รเส    ฯเปฯ    ชิวฺหาวิญฺญาณํ    ฯเปฯ
ชิวฺหาสมฺผสฺสํ     ฯเปฯ     ยมฺปิทํ    ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ  อนภิชานํ
อปริชานํ   อวิราชยํ   อปฺปชหํ   อภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   ฯ  กายํ  มนํ
อนภิชานํ    อปริชานํ    อวิราชยํ    อปฺปชหํ    อภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย
ธมฺเม    ฯเปฯ   มโนวิญฺญาณํ   ฯเปฯ   มโนสมฺผสฺสํ   ฯเปฯ   ยมฺปิทํ
มโนสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ    สุขํ    วา   ทุกฺขํ   วา
อทุกฺขมสุขํ    วา    ตมฺปิ   อนภิชานํ   อปริชานํ   อวิราชยํ   อปฺปชหํ
อภพฺโพ    ทุกฺขกฺขยาย    ฯ   อิทํ   โข   ภิกฺขเว   สพฺพํ   อนภิชานํ
อปริชานํ อวิราชยํ อปฺปชหํ อภพฺโพ ทุกฺขกฺขยาย ฯ
     [๒๘]   สพฺพญฺจ   โข  ภิกฺขเว  อภิชานํ  ปริชานํ  วราชยํ  ปชหํ
@เชิงอรรถ:  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
ภพฺโพ  ทุกฺขกฺขยาย  ฯ  กิญฺจ  ภิกฺขเว  สพฺพํ  อภิชานํ  ปริชานํ  วิราชยํ
ปชหํ  ภพฺโพ  ทุกฺขกฺขยาย  ฯ  จกฺขุํ  ภิกฺขเว  อภิชานํ  ปริชานํ  วิราชยํ
ปชหํ   ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   รูเป   อภิชานํ   ปริชานํ  วิราชยํ  ปชหํ
ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   จกฺขุวิญฺญาณํ   อภิชานํ   ปริชานํ   วิราชยํ  ปชหํ
ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   จกฺขุสมฺผสฺสํ   อภิชานํ   ปริชานํ   วิราชยํ  ปชหํ
ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ
สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   อภิชานํ   ปริชานํ
วิราชยํ   ปชหํ   ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย  ฯเปฯ  ชิวฺหา  อภิชานํ  ปริชานํ
วิราชยํ   ปชหํ  ภพฺโพ  ทุกฺขกฺขยาย  รเส  ฯเปฯ  ชิวฺหาวิญฺญาณํ  ฯเปฯ
ชิวฺหาสมฺผสฺสํ     ฯเปฯ     ยมฺปิทํ    ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อภิชานํ  ปริชานํ
วิราชยํ   ปชหํ   ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย  ฯ  กายํ  มนํ  อภิชานํ  ปริชานํ
วิราชยํ   ปชหํ  ภพฺโพ  ทุกฺขกฺขยาย  ธมฺเม  ฯเปฯ  มโนวิญฺญาณํ  ฯเปฯ
มโนสมฺผสฺสํ     ฯเปฯ     ยมฺปิทํ     มโนสมฺผสฺสปจฺจยา     อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อภิชานํ  ปริชานํ
วิราชยํ   ปชหํ   ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   ฯ   อิทํ   โข  ภิกฺขเว  สพฺพํ
อภิชานํ ปริชานํ วิราชยํ ปชหํ ภพฺโพ ทุกฺขกฺขยายาติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๙]   สพฺพํ   ภิกฺขเว   อนภิชานํ  อปริชานํ  อวิราชยํ  อปฺปชหํ
อภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   ฯ   กิญฺจ   ภิกฺขเว  สพฺพํ  อนภิชานํ  อปริชานํ
อวิราชยํ   อปฺปชหํ   อภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   ฯ   ยญฺจ  ภิกฺขเว  จกฺขุํ
เย   จ   รูปา   ยญฺจ   จกฺขุวิญฺญาณํ   เย  จ  จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา
ธมฺมา   ฯเปฯ   ยา   จ   ชิวฺหา  เย  จ  รสา  ยญฺจ  ชิวฺหาวิญฺญาณํ
เย   จ   ชิวฺหาวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา   ธมฺมา   ฯเปฯ   โย   จ   มโน
เย   จ   ธมฺมา   ยญฺจ   มโนวิญฺญาณํ  เย  จ  มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา
ธมฺมา    ฯ    อิทํ    โข    ภิกฺขเว    สพฺพํ   อนภิชานํ   อปริชานํ
อวิราชยํ อปฺปชหํ อภพฺโพ ทุกฺขกฺขยาย ฯ
     [๓๐]   สพฺพญฺจ  ๑-  ภิกฺขเว  อภิชานํ ปริชานํ วิราชยํ ปชหํ ภพฺโพ
ทุกฺขกฺขยาย   ฯ   กิญฺจ   ภิกฺขเว   สพฺพํ   อภิชานํ   ปริชานํ  วิราชยํ
ปชหํ   ภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   ฯ   ยญฺจ  ภิกฺขเว  จกฺขุํ  เย  จ  รูปา
ยญฺจ     จกฺขุวิญฺญาณํ    เย    จ    จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา    ธมฺมา
ฯเปฯ   ยา   จ   ชิวฺหา  เย  จ  รสา  ยญฺจ  ชิวฺหาวิญฺญาณํ  เย  จ
ชิวฺหาวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา     ธมฺมา     ฯเปฯ     โย     จ    มโน
เย   จ   ธมฺมา   ยญฺจ   มโนวิญฺญาณํ  เย  จ  มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา
ธมฺมา    ฯ    อิทํ    โข    ภิกฺขเว    สพฺพํ    อภิชานํ    ปริชานํ
วิราชยํ ปชหํ ภพฺโพ ทุกฺขกฺขยายาติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๓๑]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ   สมยํ   ภควา   คยายํ  วิหรติ
คยาสีเส   สทฺธึ  ภิกฺขุสหสฺเสน  ฯ  ตตฺร  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ
สพฺพํ   ภิกฺขเว   อาทิตฺตํ   ฯ   กิญฺจ   ภิกฺขเว   สพฺพํ   อาทิตฺตํ   ฯ
จกฺขุํ    ภิกฺขเว    อาทิตฺตํ   รูปา   อาทิตฺตา   จกฺขุวิญฺญาณํ   อาทิตฺตํ
จกฺขุสมฺผสฺโส     อาทิตฺโต    ยมฺปิทํ    จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
@เชิงอรรถ:  ม. สพฺพํ ฯ ยุ. สพฺพํ จ โข ฯ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อาทิตฺตํ  ฯ
เกน   อาทิตฺตํ  ฯ  ราคคฺคินา  โทสคฺคินา  โมหคฺคินา  อาทิตฺตํ  ชาติยา
ชราย   มรเณน  โสเกหิ  ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ  โทมนสฺเสหิ  อุปายาเสหิ
อาทิตฺตนฺติ    วทามิ    ฯเปฯ    ชิวฺหา   อาทิตฺตา   รสา   อาทิตฺตา
ชิวฺหาวิญฺญาณํ      อาทิตฺตํ     ชิวฺหาสมฺผสฺโส     อาทิตฺโต     ยมฺปิทํ
ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ    สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา
อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   อาทิตฺตํ   ฯ   เกน  อาทิตฺตํ  ฯ  ราคคฺคินา
โทสคฺคินา   โมหคฺคินา   อาทิตฺตํ   ชาติยา   ชราย   มรเณน  โสเกหิ
ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ  โทมนสฺเสหิ  อุปายาเสหิ  อาทิตฺตนฺติ  วทามิ  ฯเปฯ
มโน     อาทิตฺโต     ธมฺมา     อาทิตฺตา    มโนวิญฺญาณํ    อาทิตฺตํ
มโนสมฺผสฺโส     อาทิตฺโต    ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อาทิตฺตํ  ฯ
เกน   อาทิตฺตํ  ฯ  ราคคฺคินา  โทสคฺคินา  โมหคฺคินา  อาทิตฺตํ  ชาติยา
ชราย   มรเณน  โสเกหิ  ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ  โทมนสฺเสหิ  อุปายาเสหิ
อาทิตฺตนฺติ วทามิ ฯ
     {๓๑.๑}   เอวํ  ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ
รูเปสุปิ     นิพฺพินฺทติ     จกฺขุวิญฺญาเณปิ    นิพฺพินฺทติ    จกฺขุสมฺผสฺเสปิ
นิพฺพินฺทติ   ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ  วา
ทุกฺขํ    วา    อทุกฺขมสุขํ   วา   ตสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   ฯเปฯ   ยมฺปิทํ
มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
วา         ตสฺมึปิ        นิพฺพินฺทติ        นิพฺพินฺทํ        วิรชฺชติ
วิราคา   วิมุจฺจติ  ฯ  วิมุตฺตสฺมึ  วิมุตฺตมิติ  ญาณํ  โหติ  ฯ  ขีณา  ชาติ
วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ  ปชานาตีติ  ฯ
อิทมโวจ  ภควา  ฯ  อตฺตมนา  เต  ภิกฺขู  ภควโต  ภาสิตํ  อภินนฺทุํ  ฯ
อิมสฺมึ    จ   ปน   เวยฺยากรณสฺมึ   ภญฺญมาเน   ตสฺส   ภิกฺขุสหสฺสสฺส
อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตานิ วิมุจฺจึสูติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
     [๓๒]   เอวมฺเม   สุตํ   เอกํ   สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ
เวฬุวเน  กลนฺทกนิวาเป  ฯ  ตตฺร  โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  สพฺพํ
ภิกฺขเว   อนฺธภูตํ   ฯ   กิญฺจ   ภิกฺขเว   สพฺพํ   อนฺธภูตํ   ฯ   จกฺขุํ
ภิกฺขเว     อนฺธภูตํ     รูปา     อนฺธภูตา    จกฺขุวิญฺญาณํ    อนฺธภูตํ
จกฺขุสมฺผสฺโส     อนฺธภูโต    ยมฺปิทํ    จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อนฺธภูตํ  ฯ
เกน  อนฺธภูตํ  ฯ  ชาติยา  ชราย  มรเณน  โสเกหิ  ปริเทเวหิ ทุกฺเขหิ
โทมนสฺเสหิ   อุปายาเสหิ   อนฺธภูตนฺติ  วทามิ  ฯเปฯ  ชิวฺหา  อนฺธภูตา
รสา    อนฺธภูตา   ชิวฺหาวิญฺญาณํ   อนฺธภูตํ   ชิวฺหาสมฺผสฺโส   อนฺธภูโต
ยมฺปิทํ    ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ
วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ  อนฺธภูตํ  ฯ  เกน  อนฺธภูตํ  ฯ  ชาติยา
ชราย   มรเณน  โสเกหิ  ปริเทเวหิ  ทุกฺเขหิ  โทมนสฺเสหิ  อุปายาเสหิ
อนฺธภูตนฺติ    วทามิ    ฯเปฯ    มโน   อนธภูโต   ธมฺมา   อนฺธภูตา
มโนวิญฺญาณํ  อนฺธภูตํ  มโนสมฺผสฺโส  อนฺธภูโต  ยมฺปิทํ  มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ     เวทยิตํ     สุขํ     วา     ทุกฺขํ    วา    อทุกฺขมสุขํ
วา   ตมฺปิ   อนฺธภูตํ   ฯ  เกน  อนฺธภูตํ  ฯ  ชาติยา  ชราย  มรเณน
โสเกหิ   ปริเทเวหิ   ทุกฺเขหิ   โทมนสฺเสหิ   อุปายาเสหิ   อนฺธภูตนฺติ
วทามิ ฯ
     {๓๒.๑}   เอวํ  ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก จกฺขุสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ
จกฺขุวิญฺญาเณปิ     นิพฺพินฺทติ     จกฺขุสมฺผสฺเสปิ     นิพฺพินฺทติ    ฯเปฯ
ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา
อทุกฺขมสุขํ    วา    ตสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ   วิรชฺชติ   วิราคา
วิมุจฺจติ   ฯ   วิมุตฺตสฺมึ   วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ฯ   ขีณา   ชาติ
วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ  ปชานาตีติ  ฯ
สตฺตมํ ฯ
     [๓๓]   สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสารุปฺปํ  โว  ภิกฺขเว  ปฏิปทํ  เทสิสฺสามิ
ตํ  สุณาถ  สาธุกํ  มนสิกโรถ  ภาสิสฺสามีติ  ฯ  กตมา  จ  สา  ภิกฺขเว
สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสารุปฺปา   ปฏิปทา   ฯ  อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  จกฺขุํ  น
มญฺญติ    จกฺขุสฺมึ   น   มญฺญติ   จกฺขุโต   น   มญฺญติ   จกฺขุํ   เมติ
น    มญฺญติ   ฯ   รูเป   น   มญฺญติ   รูเปสุ   น   มญฺญติ   รูปโต
น    มญฺญติ    รูปา   เมติ   น   มญฺญติ   จกฺขุวิญฺญาณํ   น   มญฺญติ
จกฺขุวิญฺญาณสฺมึ     น     มญฺญติ     จกฺขุวิญฺญาณโต     น     มญฺญติ
จกฺขุวิญฺญาณํ     เมติ     น    มญฺญติ    จกฺขุสมฺผสฺสํ    น    มญฺญติ
จกฺขุสมฺผสฺสสฺมึ     น     มญฺญติ     จกฺขุสมฺผสฺสโต     น     มญฺญติ
จกฺขุสมฺผสฺโส     เมติ    น    มญฺญติ    ยมฺปิทํ    จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  น
มญฺญติ    ตสฺมึปิ    น    มญฺญติ    ตโตปิ    น   มญฺญติ   ตํ   เมติ
น    มญฺญติ    ฯเปฯ    ชิวฺหํ    น   มญฺญติ   ชิวฺหาย   น   มญฺญติ
ชิวฺหาโต   น   มญฺญติ   ชิวฺหา   เมติ   น   มญฺญติ  รเส  น  มญฺญติ
รเสสุ   น   มญฺญติ   รสโต   น   มญฺญติ  รสา  เมติ  น  มญฺญติ  ฯ
ชิวฺหาวิญฺญาณํ     น     มญฺญติ     ชิวฺหาวิญฺญาณสฺมึ     น     มญฺญติ
ชิวฺหาวิญฺญาณโต    น    มญฺญติ    ชิวฺหาวิญฺญาณํ    เมติ   น   มญฺญติ
ชิวฺหาสมฺผสฺสํ   น   มญฺญติ  ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺมึ  น  มญฺญติ  ชิวฺหาสมฺผสฺสโต
น มญฺญติ ชิวฺหาสมฺผสฺโส เมติ น มญฺญติ ฯ
     {๓๓.๑}   ยมฺปิทํ    ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ
สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  น  มญฺญติ  ตสฺมึปิ น มญฺญติ
ตโตปิ   น   มญฺญติ   ตํ   เมติ   น   มญฺญติ  ฯเปฯ  มนํ  น  มญฺญติ
มนสฺมึ   น   มญฺญติ   มนโต   น   มญฺญติ  มโน  เมติ  น  มญฺญติ  ฯ
ธมฺเม    น    มญฺญติ   ธมฺเมสุ   น   มญฺญติ   ธมฺมโต   น   มญฺญติ
ธมฺมา   เมติ   น   มญฺญติ  ฯ  มโนวิญฺญาณํ  น  มญฺญติ  มโนวิญฺญาณสฺมึ
น      มญฺญติ      มโนวิญฺญาณโต     น     มญฺญติ     มโนวิญฺญาณํ
เมติ      น      มญฺญติ      ฯ     มโนสมฺผสฺสํ     น     มญฺญติ
มโนสมฺผสฺสสฺมึ     น     มญฺญติ     มโนสมฺผสฺสโต     น     มญฺญติ
มโนสมฺผสฺโส    เมติ    น   มญฺญติ   ฯ   ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ
น    มญฺญติ   ตสฺมึปิ   น   มญฺญติ   ตโตปิ   น   มญฺญติ   ตํ   เมติ
น   มญฺญติ   ฯ   สพฺพํ   น   มญฺญติ   สพฺพสฺมึ   น   มญฺญติ  สพฺพโต
น   มญฺญติ   สพฺพํ   เมติ   น  มญฺญติ  ฯ  โส  เอวํ  อมญฺญมาโน  น
จ    กิญฺจิ   โลเก   อุปาทิยติ   อนุปาทิยํ   น   ปริตสฺสติ   อปริตสฺสํ
ปจฺจตฺตญฺเญว     ปรินิพฺพายติ     ขีณา    ชาติ    วุสิตํ    พฺรหฺมจริยํ
กตํ  กรณียํ  นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ  ปชานาติ  ฯ  อยํ  โข  สา  ภิกฺขเว
สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสารุปฺปา ปฏิปทาติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๓๔]   สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสปฺปายํ  โว  ภิกฺขเว  ปฏิปทํ  เทสิสฺสามิ
ตํ   สุณาถ   ฯ   กตมา   จ  สา  ภิกฺขเว  สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสปฺปายา
ปฏิปทา     ฯ     อิธ     ภิกฺขเว    ภิกฺขุ    จกฺขุํ    น    มญฺญติ
จกฺขุสฺมึ    น    มญฺญติ    จกฺขุโต    น   มญฺญติ   จกฺขุํ   เมติ   น
มญฺญติ   ฯ   รูเป   น   มญฺญติ   ฯ   จกฺขุวิญฺญาณํ   น   มญฺญติ   ฯ
จกฺขุสมฺผสฺสํ   น   มญฺญติ   ฯ   ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ  น  มญฺญติ
ตสฺมึปิ   น   มญฺญติ   ตโตปิ   น  มญฺญติ  ตํ  เมติ  น  มญฺญติ  ฯ  ยํ
หิ    ภิกฺขเว    มญฺญติ    ยสฺมึ   มญฺญติ   ยโต   มญฺญติ   ยํ   เมติ
มญฺญติ     ตโต    ตํ    โหติ    อญฺญถา    อญฺญถาภาวี    ภวสตฺโต
โลโก    ภวเมว    อภินนฺทติ   ฯเปฯ   ชิวฺหํ   น   มญฺญติ   ชิวฺหาย
น   มญฺญติ   ชิวฺหาโต   น   มญฺญติ   ชิวฺหา   เมติ   น   มญฺญติ  ฯ
รเส    ชิวฺหาวิญฺญาณํ   ๑-   ชิวฺหาสมฺผสฺสํ   น   มญฺญติ   ฯ   ยมฺปิทํ
ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ    สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. รเส น มญฺญติ ชิวฺหาวิญฺญาณํ น มญฺญติ ฯ
อทุกฺขมสุขํ    วา   ตมฺปิ   น   มญฺญติ   ตสฺมึปิ   น   มญฺญติ   ตโตปิ
น มญฺญติ ตํ เมติ น มญฺญติ ฯ
     {๓๔.๑}   ยํ  หิ  ภิกฺขเว  มญฺญติ  ยสฺมึ  มญฺญติ  ยโต  มญฺญติ  ยํ
เมติ   มญฺญติ   ตโต  ตํ  โหติ  อญฺญถา  อญฺญถาภาวี  ภวสตฺโต  โลโก
ภวเมว  อภินนฺทติ  ฯเปฯ  มนํ  น  มญฺญติ  มนสฺมึ  น  มญฺญติ  มนโต น
มญฺญติ   มโน   เมติ   น   มญฺญติ   ธมฺเม   มโนวิญฺญาณํ  มโนสมฺผสฺสํ
น      มญฺญติ     ฯ     ยมฺปิทํ     มโนสมฺผสฺสปจฺจยา     อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ  น  มญฺญติ
ตสฺมึปิ   น   มญฺญติ   ตโตปิ   น   มญฺญติ   ตํ   เมติ  น  มญฺญติ  ฯ
ยํ    หิ    ภิกฺขเว    มญฺญติ    ยสฺมึปิ   มญฺญติ   ยโต   มญฺญติ   ยํ
เมติ    มญฺญติ   ตโต   ตํ   โหติ   อญฺญถา   อญฺญถาภาวี   ภวสตฺโต
โลโก   ภวเมว   อภินนฺทติ   ฯ   ยาวตา   ภิกฺขเว   ขนฺธธาตุอายตนํ
ตมฺปิ    น    มญฺญติ    ตสฺมึปิ    น    มญฺญติ   ตโตปิ   น   มญฺญติ
ตํ   เมติ   น   มญฺญติ   ฯ  โส  เอวํ  อมญฺญมาโน  น  กิญฺจิ  โลเก
อุปาทิยติ     อนุปาทิยํ    น    ปริตสฺสติ    อปริตสฺสํ    ปจฺจตฺตญฺเญว
ปรินิพฺพายติ     ขีณา    ชาติ    วุสิตํ    พฺรหฺมจริยํ    กตํ    กรณียํ
นาปรํ    อิตฺถตฺตายาติ    ปชานาติ    ฯ   อยํ   โข   สา   ภิกฺขเว
สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสปฺปายา ปฏิปทาติ ฯ นวมํ ฯ
     [๓๕]   สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสปฺปายํ  โว  ภิกฺขเว  ปฏิปทํ  เทสิสฺสามิ
ตํ   สุณาถ   ฯ   กตมา   จ  สา  ภิกฺขเว  สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสปฺปายา
ปฏิปทา     ฯ     ตํ     กึ     มญฺญถ    ภิกฺขเว    จกฺขุํ    นิจฺจํ
วา   อนิจฺจํ   วาติ   ฯ   อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา
ตํ   สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วิปริณามธมฺมํ
กลฺลํ   นุ   ตํ   สมนุปสฺสิตุํ   เอตํ   มม   เอโสหมสฺมิ   เอโส   เม
อตฺตาติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต   ฯ  รูปา  ฯเปฯ  จกฺขุวิญฺญาณํ  ฯ
จกฺขุสมฺผสฺโส  นิจฺโจ  วา  อนิจฺโจ  วาติ  ฯ  อนิจฺโจ  ภนฺเต  ฯ ฯเปฯ
ยมฺปิทํ     จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา     อุปฺปชฺชติ     เวทยิตํ    สุขํ    วา
ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   นิจฺจํ   วา   อนิจฺจํ  วาติ  ฯ
อนิจฺจํ   ภนฺเต   ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา  ตํ  สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ
ภนฺเต    ฯ    ยํ   ปนานิจฺจํ   ทุกฺขํ   วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ   ตํ
สมนุปสฺสิตุํ   เอตํ   มม   เอโสหมสฺมิ   เอโส   เม  อตฺตาติ  ฯ  โน
เหตํ   ภนฺเต   ฯเปฯ  ชิวฺหา  นิจฺจา  วา  อนิจฺจา  วาติ  ฯ  อนิจฺจา
ภนฺเต   ฯ   รสา   ฯเปฯ   ชิวฺหาวิญฺญาณํ   ฯ  ชิวฺหาสมฺผสฺโส  ฯเปฯ
ยมฺปิทํ    ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ
วา อทุกฺขมสุขํ วา ตมฺปิ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ
     {๓๕.๑}   อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯเปฯ  ธมฺมา  มโนวิญฺญาณํ มโนสมฺผสฺโส
นิจฺโจ  วา  อนิจฺโจ  วาติ  ฯ อนิจฺโจ ภนฺเต ฯ ยมฺปิทํ มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ นิจฺจํ วา
อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ
ทุกฺขํ     ภนฺเต     ฯ     ยํ     ปนานิจฺจํ    ทุกฺขํ    วิปริณามธมฺมํ
กลฺลํ นุ ตํ สมนุปสฺสิตุํ เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ
     {๓๕.๒}   โน  เหตํ ภนฺเต ฯ เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว สุตวา อริยสาวโก
จกฺขุสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   รูเปสุปิ  จกฺขุวิญฺญาเณปิ  จกฺขุสมฺผสฺเสปิ  ยมฺปิทํ
จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
วา   ตสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   ฯเปฯ   ชิวฺหายปิ  นิพฺพินฺทติ  รเสสุปิ  ฯเปฯ
ยมฺปิทํ   ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา
อทุกฺขมสุขํ    วา    ตสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ   ฯเปฯ   มนสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ
ธมฺเมสุปิ     นิพฺพินฺทติ     มโนวิญฺญาเณปิ     มโนสมฺผสฺเสปิ    ยมฺปิทํ
มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
วา    ตสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ   วิรชฺชติ   วิราคา   วิมุจฺจติ   ฯ
วิมุตฺตสฺมึ   วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ฯ  ขีณา  ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ
กตํ   กรณียํ   นาปรํ   อิตฺถตฺตายาติ   ปชานาติ   ฯ   อยํ   โข  สา
ภิกฺขเว สพฺพมญฺญิตสมุคฺฆาตสปฺปายา ปฏิปทาติ ฯ ทสมํ ฯ
                    สพฺพวคฺโค ตติโย ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         สพฺพญฺจ เทฺวปิ ปหานา     ปริชานา อปเร ทุเว
         อาทิตฺตํ อนฺธภูตญฺจ        สารุปฺปา เทฺว จ สปฺปายา
                   วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติ ฯ
                       --------
                   ชาติธมฺมวคฺโค จตุตฺโถ
     [๓๖]   สาวตฺถิยํ   ฯ   ตตฺร  โข  สพฺพํ  ภิกฺขเว  ชาติธมฺมํ  ฯ
กิญฺจ   ภิกฺขเว   สพฺพํ   ชาติธมฺมํ   ฯเปฯ   จกฺขุํ   ภิกฺขเว  ชาติธมฺมํ
รูปา   จกฺขุวิญฺญาณํ  จกฺขุสมฺผสฺโส  ชาติธมฺโม  ยมฺปิทํ  จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ     เวทยิตํ     สุขํ     วา     ทุกฺขํ    วา    อทุกฺขมสุขํ
วา    ตมฺปิ    ชาติธมฺมํ    ฯเปฯ    ชิวฺหา    รสา    ชิวฺหาวิญฺญาณํ
ชิวฺหาสมฺผสฺโส   ชาติธมฺโม   ๑-  ยมฺปิทํ  ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา  อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  ชาติธมฺมํ  ฯเปฯ
มโน    ชาติธมฺโม    ธมฺมา    ชาติธมฺมา    มโนวิญฺญาณํ    ชาติธมฺมํ
มโนสมฺผสฺโส    ชาติธมฺโม    ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  ชาติธมฺมํ  ฯ
เอวํ    ปสฺสํ    ภิกฺขเว   สุตวา   อริยสาวโก   จกฺขุสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ
รูเปสุปิ    นิพฺพินฺทติ    จกฺขุวิญฺญาเณปิ    จกฺขุสมฺผสฺเสปิ    ฯ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๓๗]   สงฺขิตฺตํ สพฺพํ ภิกฺขเว ชราธมฺมํ ฯ
     [๓๘]   สงฺขิตฺตํ สพฺพํ ภิกฺขเว พฺยาธิธมฺมํ ฯ เอวํ ปสฺสํ ภิกฺขเว ฯ
     [๓๙]   สงฺขิตฺตํ สพฺพํ ภิกฺขเว มรณธมฺมํ ฯ
     [๔๐]   สงฺขิตฺตํ สพฺพํ ภิกฺขเว โสกธมฺมํ ฯ
     [๔๑]   สงฺขิตฺตํ สพฺพํ ภิกฺขเว สงฺกิเลสธมฺมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
     [๔๒]   สงฺขิตฺตํ สพฺพํ ภิกฺขเว ขยธมฺมํ ฯ
     [๔๓]   สงฺขิตฺตํ สพฺพํ ภิกฺขเว วยธมฺมํ ฯ
     [๔๔]   สงฺขิตฺตํ สพฺพํ ภิกฺขเว สมุทยธมฺมํ ฯ
     [๔๕]   สงฺขิตฺตํ  สพฺพํ  ภิกฺขเว  นิโรธธมฺมํ  ฯ  กิญฺจ ภิกฺขเว สพฺพํ
นิโรธธมฺมํ    ๑-    จิกฺขุํ   ภิกฺขเว   นิโรธธมฺมํ   รูปา   นิโรธธมฺมา
จกฺขุวิญฺญาณํ     นิโรธธมฺมํ     จกฺขุสมฺผสฺโส     นิโรธธมฺโม    ยมฺปิทํ
จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา  อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา
ตมฺปิ   นิโรธธมฺมํ   ฯเปฯ   ชิวฺหา   นิโรธธมฺมา   รสา   นิโรธธมฺมา
ชิวฺหาวิญฺญาณํ     นิโรธธมฺมํ    ชิวฺหาสมฺผสฺโส    นิโรธธมฺโม    ยมฺปิทํ
ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา  อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
วา    ตมฺปิ    นิโรธธมฺมํ    ฯเปฯ    มโน    นิโรธธมฺโม    ธมฺมา
นิโรธธมฺมา    มโนวิญฺญาณํ    นิโรธธมฺมํ    ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ    สุขํ    วา    ทุกฺขํ    วา   อทุกฺขมสุขํ   วา
ตมฺปิ   นิโรธธมฺมํ   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว   สุตวา   อริยสาวโก
จกฺขุสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
                   ชาติธมฺมวคฺโค จตุตฺโถ
                        ตสฺสุทฺทานํ
       ชาติชราพฺยาธิมรณํ โสกา จ   สงฺกิเลสา จ ขยธมฺมญฺจ
       วยธมฺมญฺจ สมุทยธมฺมํ        นิโรธธมฺเมน เต ทสาติ ๒-@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กิญฺจ ภิกฺขเว ฯเปฯ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ
@ ม. ชาติ ... โสโก จ สงฺกิเลสิกํ ขยวยสมุทยํ ... ติ ฯ ยุ. ชาติ ... โสโก จ
@สงฺกิเลโส จ ฯ
                    อนิจฺจวคฺโค ปญฺจโม
     [๔๖]   สาวตฺถิยํ  ฯ  ตตฺร  โข  สพฺพํ  ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  ฯ  กิญฺจ
ภิกฺขเว    สพฺพํ    อนิจฺจํ   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   อนิจฺจํ   รูปา   อนิจฺจา
จกฺขุวิญฺญาณํ       อนิจฺจํ      จกฺขุสมฺผสฺโส      อนิจฺโจ      ยมฺปิทํ
จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา  อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา
ตมฺปิ   อนิจฺจํ   ฯเปฯ   ชิวฺหา   อนิจฺจา  รสา  อนิจฺจา  ชิวฺหาวิญฺญาณํ
อนิจฺจํ     ชิวฺหาสมฺผสฺโส     อนิจฺโจ    ยมฺปิทํ    ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ     เวทยิตํ     สุขํ     วา     ทุกฺขํ    วา    อทุกฺขมสุขํ
วา    ตมฺปิ    อนิจฺจํ    ฯเปฯ    มโน   อนิจฺโจ   ธมฺมา   อนิจฺจา
มโนวิญฺญาณํ       อนิจฺจํ      มโนสมฺผสฺโส      อนิจฺโจ      ยมฺปิทํ
มโนสมฺผสฺสปจฺจยา  อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ วา อทุกฺขมสุขํ วา
ตมฺปิ   อนิจฺจํ   ฯ  เอวํ  ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  จกฺขุสฺมึปิ
นิพฺพินฺทติ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๔๗]   สพฺพํ ภิกฺขเว ทุกฺขํ ฯ
     [๔๘]   สพฺพํ ภิกฺขเว อนตฺตา ฯ
     [๔๙]   สพฺพํ ภิกฺขเว อภิญฺเญยฺยํ ฯ
     [๕๐]   สพฺพํ ภิกฺขเว ปริญฺเญยฺยํ ฯ
     [๕๑]   สพฺพํ ภิกฺขเว ปหาตพฺพํ ฯ
     [๕๒]   สพฺพํ ภิกฺขเว สจฺฉิกาตพฺพํ ฯ
     [๕๓]   สพฺพํ ภิกฺขเว อภิญฺญา ปริญฺเญยฺยํ ฯ
     [๕๔]   สพฺพํ ภิกฺขเว อุปทฺทุตํ ฯ
     [๕๕]   สพฺพํ  ภิกฺขเว  อุปสฺสฏฺฐํ ฯ กิญฺจ ภิกฺขเว สพฺพํ ๑- อุปสฺสฏฺฐํ
จกฺขุํ   ภิกฺขเว   อุปสฺสฏฺฐํ   รูปา   อุปสฺสฏฺฐา   จกฺขุวิญฺญาณํ  อุปสฺสฏฺฐํ
จกฺขุสมฺผสฺโส    อุปสฺสฏฺโฐ    ยมฺปิทํ    จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อุปสฺสฏฺฐํ  ฯเปฯ
ชิวฺหา    อุปสฺสฏฺฐา    รสา    อุปสฺสฏฺฐา    ชิวฺหาวิญฺญาณํ   อุปสฺสฏฺฐํ
ชิวฺหาสมฺผสฺโส       อุปสฺสฏฺโฐ       ยมฺปิทํ      ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ
อุปสฺสฏฺฐํ    ฯ   มโน   อุปสฺสฏฺโฐ   ธมฺมา   อุปสฺสฏฺฐา   มโนวิญฺญาณํ
อุปสฺสฏฺฐํ    มโนสมฺผสฺโส    อุปสฺสฏฺโฐ    ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ
อุปสฺสฏฺฐํ   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว   สุตวา  อริยสาวโก  จกฺขุสฺมึปิ
นิพฺพินฺทติ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
                   อนิจฺจวคฺโค ปญฺจโม ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         อนิจฺจํ ทุกฺขํ อนตฺตา จ ๒-  อภิญฺเญยฺยํ ปริญฺเญยฺยํ
         ปหาตพฺพํ สจฺฉิกาตพฺพํ      อภิญฺเญยฺยํ ๓- ปริญฺเญยฺยํ
         อุปทฺทุตํ อุปสฺสฏฺฐํ         วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติ ฯ
              สฬายตนวคฺเค ปณฺณาสกํ ปฐมํ ๔-@เชิงอรรถ:  ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ     ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ    ยุ. อภิญฺญาตํ ฯ
@ ม. ยุ. ปณฺณาสโก ปฐโม ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         สุทฺธวคฺโค ยมโก จ       สพฺพวคฺคชรานิ จ
         อนิจฺจวคฺโค ปญฺญาสํ ๑-    ปญฺจโม เตน ปวุจฺจตีติ ฯ
                    --------------
@เชิงอรรถ:  ม.    อนิจฺจวคฺคํ ยมกํ          สพฺพํ วคฺคํ ชาติธมฺมํ
@        อนิจฺจวคฺเคน ปญฺญาสํ      ... ... ... ... ฯ
@  ยุ.    สุตวคฺคํ จ โน เจตํ       สพฺพํ วคฺคํ ชนานิ จ ฯ
@        ... ... ... ...      ... ... ... ... ฯ
                    อวิชฺชาวคฺโค ปฐโม
     [๕๖]   สาวตฺถิยํ  ฯเปฯ  อถ  โข  อญฺญตโร  ภิกฺขุ  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ  อภิวาเทตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข  โส  ภิกฺขุ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  กถํ  นุ  โข
ภนฺเต   ชานโต   กถํ  ปสฺสโต  อวิชฺชา  ปหียติ  วิชฺชา  อุปฺปชฺชตีติ  ฯ
จกฺขุํ    โข   ภิกฺขุ   อนิจฺจโต   ชานโต   ปสฺสโต   อวิชฺชา   ปหียติ
วิชฺชา    อุปฺปชฺชติ    รูเป    อนิจฺจโต   ชานโต   ปสฺสโต   อวิชฺชา
ปหียติ     วิชฺชา    อุปฺปชฺชติ    จกฺขุวิญฺญาณํ    จกฺขุสมฺผสฺสํ    ยมฺปิทํ
จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
วา   ตมฺปิ   อนิจฺจโต   ชานโต   ปสฺสโต   อวิชฺชา   ปหียติ   วิชฺชา
อุปฺปชฺชติ   ฯ   โสตํ   ฆานํ   ชิวฺหํ   กายํ   มนํ   อนิจฺจโต  ชานโต
ปสฺสโต    อวิชฺชา   ปหียติ   วิชฺชา   อุปฺปชฺชติ   ธมฺเม   มโนวิญฺญาณํ
มโนสมฺผสฺสํ    ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ
วา    ทุกฺขํ   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   อนิจฺจโต   ชานโต   ปสฺสโต
อวิชฺชา   ปหียติ   วิชฺชา   อุปฺปชฺชติ   ฯ   เอวํ   โข  ภิกฺขุ  ชานโต
เอวํ ปสฺสโต อวิชฺชา ปหียติ วิชฺชา อุปฺปชฺชตีติ ฯ ปฐมํ ฯ
     [๕๗]   กถํ   นุ  โข  ภนฺเต  ชานโต  กถํ  ปสฺสโต  สญฺโญชนา
ปหียนฺตีติ   ฯ   จกฺขุํ   โข   ภิกฺขเว  ๑-  อนิจฺจโต  ชานโต  ปสฺสโต
สญฺโญชนา   ปหียนฺติ   รูเป   อนิจฺจโต   ชานโต   ปสฺสโต  สญฺโญชนา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ภิกฺขุ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ปหียนฺติ    จกฺขุวิญฺญาณํ    อนิจฺจโต    ชานโต    ปสฺสโต   สญฺโญชนา
ปหียนฺติ    จกฺขุสมฺผสฺสํ    อนิจฺจโต    ชานโต    ปสฺสโต   สญฺโญชนา
ปหียนฺติ    ฯเปฯ    ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ
สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   อนิจฺจโต  ชานโต
ปสฺสโต  สญฺโญชนา  ปหียนฺติ  ฯ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ๑-  ชานโต เอวํ
ปสฺสโต สญฺโญชนา ปหียนฺตีติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๕๘]   กถํ   นุ  โข  ภนฺเต  ชานโต  กถํ  ปสฺสโต  สญฺโญชนา
สมุคฺฆาตํ   คจฺฉนฺตีติ   ฯ   จกฺขุํ   โข   ภิกฺขเว   อนตฺตโต   ชานโต
ปสฺสโต     สญฺโญชนา    สมุคฺฆาตํ    คจฺฉนฺติ    รูเป    จกฺขุวิญฺญาณํ
จกฺขุสมฺผสฺสํ    ยมฺปิทํ    จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ
วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ  อนตฺตโต  ชานโต  ปสฺสโต
สญฺโญชนา    สมุคฺฆาตํ    คจฺฉนฺติ    ฯ   โสตํ   ฆานํ   ชิวฺหํ   กายํ
มนํ    ธมฺเม   มโนวิญฺญาณํ   มโนสมฺผสฺสํ   ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ    สุขํ    วา    ทุกฺขํ    วา   อทุกฺขมสุขํ   วา
ตมฺปิ   อนตฺตโต   ชานโต   ปสฺสโต  สญฺโญชนา  สมุคฺฆาตํ  คจฺฉนฺติ  ฯ
เอวํ   โข   ภิกฺขเว   ชานโต   เอวํ   ปสฺสโต  สญฺโญชนา  สมุคฺฆาตํ
คจฺฉนฺตีติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๕๙]   กถํ  นุ  โข  ภนฺเต  ชานโต กถํ ปสฺสโต อาสวา ปหียนฺตีติ
ฯเปฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๖๐]   ฯเปฯ อาสวา สมุคฺฆาตํ คจฺฉนฺตีติ ฯเปฯ ปญฺจมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ภิกฺขุ ฯ
     [๖๑]   ฯเปฯ อนุสยา ปหียนฺตีติ ฯเปฯ ฉฏฺฐํ ฯ
     [๖๒]   ฯเปฯ   อนุสยา   สมุคฺฆาตํ   คจฺฉนฺตีติ   ฯ  จกฺขุํ  โข
ภิกฺขเว   อนตฺตโต   ชานโต   ปสฺสโต   อนุสยา   สมุคฺฆาตํ   คจฺฉนฺติ
ฯเปฯ    โสตํ    ฆานํ    ชิวฺหํ    กายํ   มนํ   ธมฺเม   มโนวิญฺญาณํ
มโนสมฺผสฺสํ    ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ
วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ  อนตฺตโต  ชานโต  ปสฺสโต
อนุสยา   สมุคฺฆาตํ   คจฺฉนฺติ   ฯ   เอวํ  โข  ภิกฺขเว  ชานโต  เอวํ
ปสฺสโต อนุสยา สมุคฺฆาตํ คจฺฉนฺตีติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๖๓]   สพฺพูปาทานปริญฺญาย   โว  ภิกฺขเว  ธมฺมํ  เทสิสฺสามิ  ตํ
สุณาถ   ฯ   กตโม   จ   ภิกฺขเว   สพฺพูปาทานปริญฺญาย   ธมฺโม   ฯ
จกฺขุญฺจ     ปฏิจฺจ    รูเป    จ    อุปฺปชฺชติ    จกฺขุวิญฺญาณํ    ติณฺณํ
สงฺคติ    ผสฺโส   ผสฺสปจฺจยา   เวทนา   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว
สุตวา    อริยสาวโก    จกฺขุสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ    รูเปสุปิ    นิพฺพินฺทติ
จกฺขุวิญฺญาเณปิ    นิพฺพินฺทติ    จกฺขุสมฺผสฺเสปิ    นิพฺพินฺทติ    เวทนายปิ
นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ   วิรชฺชติ   วิราคา   วิมุจฺจติ  วิโมกฺขปริญฺญาตํ  ๑-
เม   อุปาทานนฺติ   ปชานาติ   ฯ   โสตญฺจ   ปฏิจฺจ   สทฺเท   จ  ฯ
ฆานญฺจ   ปฏิจฺจ   คนฺเธ   จ   ฯ   ชิวฺหญฺจ   ปฏิจฺจ   รเส   จ  ฯ
กายญฺจ   ปฏิจฺจ   โผฏฺฐพฺเพ   จ   ฯ   มนญฺจ   ปฏิจฺจ   ธมฺเม   จ
อุปฺปชฺชติ     มโนวิญฺญาณํ     ติณฺณํ    สงฺคติ    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา
เวทนา   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว   สุตวา   อริยสาวโก   มนสฺมึปิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วิโมกฺขา ปริญฺญาตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
นิพฺพินฺทติ      ธมฺเมสุปิ     นิพฺพินฺทติ     มโนวิญฺญาเณปิ     นิพฺพินฺทติ
มโนสมฺผสฺเสปิ    นิพฺพินฺทติ   เวทนายปิ   นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ   วิรชฺชติ
วิราคา   วิมุจฺจติ   วิโมกฺขปริญฺญาตํ   เม   อุปาทานนฺติ   ปชานาติ  ฯ
อยํ โข ภิกฺขเว สพฺพูปาทานปริญฺญาย ธมฺโมติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๖๔]   สพฺพูปาทานปริยาทานาย  โว  ภิกฺขเว  ธมฺมํ  เทสิสฺสามิ ตํ
สุณาถ   ฯ   กตโม   จ   ภิกฺขเว  สพฺพูปาทานปริยาทานาย  ธมฺโม  ฯ
จกฺขุญฺจ     ปฏิจฺจ    รูเป    จ    อุปฺปชฺชติ    จกฺขุวิญฺญาณํ    ติณฺณํ
สงฺคติ    ผสฺโส   ผสฺสปจฺจยา   เวทนา   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว
สุตวา    อริยสาวโก    จกฺขุสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ    รูเปสุปิ    นิพฺพินฺทติ
จกฺขุวิญฺญาเณปิ    นิพฺพินฺทติ    จกฺขุสมฺผสฺเสปิ    นิพฺพนฺทติ    เวทนายปิ
นิพฺพินฺทติ    นิพฺพินฺทํ    วิรชฺชติ   วิราคา   วิมุจฺจติ   วิโมกฺขปริยาทินฺนํ
เม    อุปาทานนฺติ   ปชานาติ   ฯเปฯ   ชิวฺหญฺจ   ปฏิจฺจ   รเส   จ
อุปฺปชฺชติ    ชิวฺหาวิญฺญาณํ    ฯเปฯ    มนญฺจ    ปฏิจฺจ    ธมฺเม   จ
อุปฺปชฺชติ     มโนวิญฺญาณํ     ติณฺณํ    สงฺคติ    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา
เวทนา   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว   สุตวา   อริยสาวโก   มนสฺมึปิ
นิพฺพินฺทติ      ธมฺเมสุปิ     นิพฺพินฺทติ     มโนวิญฺญาเณปิ     นิพฺพินฺทติ
มโนสมฺผสฺเสปิ    นิพฺพินฺทติ   เวทนายปิ   นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ   วิรชฺชติ
วิราคา   วิมุจฺจติ   วิโมกฺขปริยาทินฺนํ   เม   อุปาทานนฺติ  ปชานาติ  ฯ
อยํ โข ภิกฺขเว สพฺพูปาทานปริยาทานาย ธมฺโมติ ฯ นวมํ ฯ
     [๖๕]   สพฺพูปาทานปริยาทานาย  โว  ภิกฺขเว  ธมฺมํ  เทสิสฺสามิ ตํ
สุณาถ   ฯ   กตโม   จ   ภิกฺขเว  สพฺพูปาทานปริยาทานาย  ธมฺโม  ฯ
ตํ   กึ   มญฺญถ   ภิกฺขเว   จกฺขุํ  นิจฺจํ  วา  อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ
ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา  ตํ  สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  ภนฺเต ฯ
ยํ    ปนานิจฺจํ    ทุกฺขํ    วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ   ตํ   สมนุปสฺสิตุํ
เอตํ  มม  เอโสหมสฺมิ  เอโส  เม  อตฺตาติ  ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ รูปา
ฯเปฯ   จกฺขุวิญฺญาณํ   นิจฺจํ   วา  อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ
จกฺขุสมฺผสฺโส   นิจฺโจ   วา   อนิจฺโจ   วาติ   ฯ  อนิจฺโจ  ภนฺเต  ฯ
ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา
อทุกฺขมสุขํ    วา    ตมฺปิ   นิจฺจํ   วา   อนิจฺจํ   วาติ   ฯ   อนิจฺจํ
ภนฺเต   ฯ   โสตํ   ฆานํ   ชิวฺหา   กาโย  มโน  ธมฺมา  มโนวิญฺญาณํ
มโนสมฺผสฺโส        ยมฺปิทํ        มโนสมฺผสฺสปจฺจยา       อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ  นิจฺจํ  วา
อนิจฺจํ   วาติ   ฯ   อนิจฺจํ   ภนฺเต   ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา  ตํ
สุขํ   วาติ   ฯ   ทุกฺขํ   ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วิปริณามธมฺมํ
กลฺลํ   นุ   ตํ   สมนุปสฺสิตุํ   เอตํ   มม   เอโสหมสฺมิ   เอโส   เม
อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
     {๖๕.๑}   เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  จกฺขุสฺมึปิ
นิพฺพินฺทติ      รูเปสุปิ      นิพฺพินฺทติ     จกฺขุวิญฺญาเณปิ     นิพฺพินฺทติ
จกฺขุสมฺผสฺเสปิ        นิพฺพินฺทติ       ยมฺปิทํ       จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ  วา  ตสฺมึปิ
นิพฺพินฺทติ     ฯเปฯ     ชิวฺหายปิ    นิพฺพินฺทติ    รเสสุปิ    นิพฺพินฺทติ
ชิวฺหาวิญฺญาเณปิ     ชิวฺหาสมฺผสฺเสปิ     ยมฺปิทํ     ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ     ฯเปฯ     มนสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ    ธมฺเมสุปิ    นิพฺพินฺทติ
มโนวิญฺญาเณปิ   นิพฺพินฺทติ   มโนสมฺผสฺเสปิ   ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา ตสฺมึปิ นิพฺพินฺทติ
นิพฺพินฺทํ  วิรชฺชติ  วิราคา  วิมุจฺจติ  ฯ  วิมุตฺตสฺมึ วิมุตฺตมิติ ญาณํ โหติ ฯ
ขีณา  ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ  กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ ฯ
อยํ โข ภิกฺขเว สพฺพูปาทานปริยาทานาย ธมฺโมติ ฯ ทสมํ ฯ
                   อวิชฺชาวคฺโค ปฐโม ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
        อวิชฺชา สญฺโญชนา เทฺว    อาสเวน เทฺว วุตฺตา
        อนุสยา อปเร เทฺว              ปริญฺญา เทฺว ปริยาทินฺนา ๑- ฯ
                   วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติ ฯ
                       ---------
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปริยาทินฺนํ ฯ
                    มิคชาลวคฺโค ทุติโย
     [๖๖]   สาวตฺถีนิทานํ   ฯ   อถ  โข  อายสฺมา  มิคชาโล  เยน
ภควา   ฯเปฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน  โข  อายสฺมา  มิคชาโล  ภควนฺตํ
เอตทโวจ   เอกวิหารี   เอกวิหารีติ   ภนฺเต   วุจฺจติ   กิตฺตาวตา  นุ
โข   ภนฺเต   เอกวิหารี   โหติ   กิตฺตาวตา   จ   ปน   สทุติยวิหารี
โหตีติ ฯ
     {๖๖.๑}   สนฺติ  โข  มิคชาล  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  อิฏฺฐา กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา  รชนิยา  ๑-  ตญฺเจ  ภิกฺขุ  อภินนฺทติ
อภิวทติ    อชฺโฌสาย    ติฏฺฐติ    ตสฺส    ตํ   อภินนฺทโต   อภิวทโต
อชฺโฌสาย   ติฏฺฐโต   อุปฺปชฺชติ   นนฺทิ   ๒-   นนฺทิยา  สติ  สาราโค
โหติ    สาราเค    สติ   สญฺโญโค   โหติ   ฯ   นนฺทิสญฺโญชนสํยุตฺโต
โข มิคชาล ภิกฺขุ สทุติยวิหารีติ วุจฺจติ ฯเปฯ
     {๖๖.๒}   สนฺติ   โข   มิคชาล   ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา  รสา  ฯเปฯ
มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา  กามูปสญฺหิตา
รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   อภินนฺทติ   อภิวทติ  อชฺโฌสาย  ติฏฺฐติ  ตสฺส
ตํ   อภินนฺทโต  อภิวทโต  อชฺโฌสาย  ติฏฺฐโต  อุปฺปชฺชติ  นนฺทิ  นนฺทิยา
สติ  สาราโค  โหติ  สาราเค  สติ สญฺโญโค โหติ ฯ นนฺทิสญฺโญชนสํยุตฺโต
โข    มิคชาล    ภิกฺขุ    สทุติยวิหารีติ    วุจฺจติ    ฯ    เอวํวิหารี
จ   มิคชาล  ภิกฺขุ  กิญฺจาปิ  อรญฺญวนปตฺถานิ  ๓-  ปนฺตานิ  เสนาสนานิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. รชนียา ฯ เอวมุปริปิ ฯ  ม. นนฺที ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
@ ยุ. อรญฺเญ ... ฯ
ปฏิเสวติ   อปฺปสทฺทานิ  อปฺปนิคฺโฆสานิ  วิชนวาตานิ  มนุสฺสราหเสยฺยกานิ
ปฏิสลฺลานสารุปฺปานิ     อถ     โข     สทุติยวิหารีติ    วุจฺจติ    ฯ
ตํ   กิสฺส   เหตุ   ฯ   ตณฺหา  หิสฺส  ทุติยา  สาสฺส  อปฺปหีนา  ตสฺมา
สทุติยวิหารีติ วุจฺจติ ฯ
     [๖๗]   สนฺติ   จ   โข   มิคชาล  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  อิฏฺฐา
กนฺตา    มนาปา    ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ
นาภินนฺทติ   นาภิวทติ   น   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ  ตสฺส  ตํ  อนภินนฺทโต
อนภิวทโต    อนชฺโฌสาย   ติฏฺฐโต   นนฺทิ   นิรุชฺฌติ   นนฺทิยา   อสติ
สาราโค    น   โหติ   สาราเค   อสติ   สญฺโญโค   น   โหติ   ฯ
นนฺทิสญฺโญชนวิสํยุตฺโต    โข    มิคชาล    ภิกฺขุ   เอกวิหารีติ   วุจฺจติ
ฯเปฯ   สนฺติ   โข  มิคชาล  ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา  รสา  ฯเปฯ  สนฺติ  ๑-
โข    มิคชาล    มโนวิญฺเญยฺยา    ธมฺมา   อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา
ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ  นาภินนฺทติ  นาภิวทติ
น    อชฺโฌสาย    ติฏฺฐติ    ตสฺส    ตํ    อนภินนฺทโต    อนภิวทโต
อนชฺโฌสาย    ติฏฺฐโต    นนฺทิ   นิรุชฺฌติ   นนฺทิยา   อสติ   สาราโค
น  โหติ  สาราเค  อสติ  สญฺโญโค  น  โหติ  ฯ  นนฺทิสญฺโญชนวิสํยุตฺโต
โข     มิคชาล    ภิกฺขุ    เอกวิหารีติ    วุจฺจติ    ฯ    เอวํวิหารี
จ   มิคชาล   ภิกฺขุ   กิญฺจาปิ  คามนฺเต  วิหรติ  อากิณฺโณ  ๒-  ภิกฺขูหิ
ภิกฺขุนีหิ   อุปาสเกหิ   อุปาสิกาหิ   ราชูหิ   ราชมหามตฺเตหิ   ติตฺถิเยหิ
@เชิงอรรถ:  ม. สนฺติ จ โข ฯ เอวมุปริปิ ฯ    ยุ. อากิณฺเณ ฯ
ติตฺถิยสาวเกหิ   อถ   โข   เอกวิหารีติ   วุจฺจตีติ   ฯ  เอวํวิหารี  จ
มิคชาล   ภิกฺขุ   วุจฺจตีติ   ฯ   ตํ   กิสฺส   เหตุ   ฯ   ตณฺหา  หิสฺส
ทุติยา สาสฺส ปหีนา ตสฺมา เอกวิหารีติ วุจฺจติ ฯ ปฐมํ ฯ
     [๖๘]   อถ  โข  อายสฺมา มิคชาโล เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ฯเปฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   มิคชาโล   ภควนฺตํ   เอตทโวจ
สาธุ    เม    ภนฺเต    ภควา   สงฺขิตฺเตน   ธมฺมํ   เทเสตุ   ยมหํ
ภควโต    ธมฺมํ    สุตฺวา    เอโก   วูปกฏฺโฐ   อปฺปมตฺโต   อาตาปี
ปหิตตฺโต วิหเรยฺยนฺติ ฯ
     {๖๘.๑}   สนฺติ  โข  มิคชาล  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  อิฏฺฐา กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   อภินนฺทติ
อภิวทติ   อชฺโฌสาย  ติฏฺฐติ  ตสฺส  ตํ  อภินนฺทโต  อภิวทโต  อชฺโฌสาย
ติฏฺฐโต    อุปฺปชฺชติ    นนฺทิ    นนฺทิสมุทยา   ทุกฺขสมุทโย   มิคชาลาติ
วทามิ  ฯเปฯ  สนฺติ  โข  มิคชาล  ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา  รสา  ฯเปฯ  สนฺติ
โข   มิคชาล   มโนวิญฺเญยฺยา  ธมฺมา  อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา
กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   อภินนฺทติ  อภิวทติ  อชฺโฌสาย
ติฏฺฐติ   ตสฺส   ตํ  อภินนฺทโต  อภิวทโต  อชฺโฌสาย  ติฏฺฐโต  อุปฺปชฺชติ
นนฺทิ นนฺทิสมุทยา ทุกฺขสมุทโย มิคชาลาติ วทามิ ฯ
     [๖๙]   สนฺติ  โข  มิคชาล  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  อิฏฺฐา  กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ  นาภินนฺทติ
นาภิวทติ   น   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ตสฺส  ตํ  อนภินนฺทโต  อนภิวทโต
อนชฺโฌสาย    ติฏฺฐโต    นนฺทิ    นิรุชฺฌติ   นนฺทินิโรธา   ทุกฺขนิโรโธ
มิคชาลาติ    วทามิ   ฯเปฯ   สนฺติ   โข   มิคชาล   ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา
รสา   ฯเปฯ   สนฺติ   โข   มิคชาล   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา  อิฏฺฐา
กนฺตา    มนาปา    ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ
นาภินนฺทติ   นาภิวทติ   อนชฺโฌสาย  ๑-  ติฏฺฐติ  ตสฺส  ตํ  อนภินนฺทโต
อนภิวทโต    อนชฺโฌสาย    ติฏฺฐโต    นนฺทิ    นิรุชฺฌติ   นนฺทินิโรธา
ทุกฺขนิโรโธ มิคชาลาติ วทามีติ ฯ
     [๗๐]   อถ  โข  อายสฺมา  มิคชาโล  ภควโต  ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา
อนุโมทิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ   กตฺวา
ปกฺกามิ  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา  มิคชาโล  เอโก  วูปกฏฺโฐ  อปฺปมตฺโต
อาตาปี   ปหิตตฺโต   วิหรนฺโต  ๒-  น  จิรสฺเสว  ยสฺสตฺถาย  กุลปุตฺตา
สมฺมเทว  อคารสฺมา  อนคาริยํ  ปพฺพชนฺติ  ตทนุตฺตรํ  พฺรหฺมจริยปริโยสานํ
ทิฏฺเฐ       ว       ธมฺเม      สยํ      อภิญฺญา      สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ๓-   ขีณา   ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ  กตํ  กรณียํ
นาปรํ   อิตฺถตฺตายาติ   อพฺภญฺญาสิ   ฯ   อญฺญตโร  จ  ๔-  ปนายสฺมา
มิคชาโล อรหตํ อโหสีติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๗๑]   เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป ฯ
อถ    โข    อายสฺมา    สมิทฺธิ    เยน   ภควา   ฯเปฯ   ภควนฺตํ
เอตทโวจ   มาโร   มาโรติ   ภนฺเต   วุจฺจติ   กิตฺตาวตา   นุ   โข
ภนฺเต   มาโร   วา   อสฺส  มารปญฺญตฺติ  วาติ  ฯ  ยตฺถ  โข  สมิทฺธิ
@เชิงอรรถ:  ม. นาชฺโฌสาย ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ   ม. วิหรโต ฯ    ม. ยุ. วิหาสิ ฯ
@ ยุ. ว ฯ
อตฺถิ  จกฺขุ  อตฺถิ  รูปา  อตฺถิ  จกฺขุวิญฺญาณํ  อตฺถิ จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา
ธมฺมา       อตฺถิ      ตตฺถ      มาโร      วา      มารปญฺญตฺติ
วา    ฯ   อตฺถิ   โสตํ   อตฺถิ   สทฺทา   อตฺถิ   โสตวิญฺญาณํ   อตฺถิ
โสตวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา     ธมฺมา     อตฺถิ     ตตฺถ    มาโร    วา
มารปญฺญตฺติ   วา   ฯ   อตฺถิ   ฆานํ  อตฺถิ  คนฺธา  อตฺถิ  ฆานวิญฺญาณํ
อตฺถิ    ฆานวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา    ธมฺมา   อตฺถิ   ตตฺถ   มาโร   วา
มารปญฺญตฺติ   วา   ฯ   อตฺถิ  ชิวฺหา  อตฺถิ  รสา  อตฺถิ  ชิวฺหาวิญฺญาณํ
อตฺถิ       ชิวฺหาวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา      ธมฺมา      อตฺถิ      ตตฺถ
มาโร   วา   มารปญฺญตฺติ   วา   ฯ   อตฺถิ  กาโย  อตฺถิ  โผฏฺฐพฺพา
อตฺถิ      กายวิญฺญาณํ     อตฺถิ     กายวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา     ธมฺมา
อตฺถิ   ตตฺถ   มาโร   วา   มารปญฺญตฺติ   วา  ฯ  อตฺถิ  มโน  อตฺถิ
ธมฺมา      อตฺถิ     มโนวิญฺญาณํ     อตฺถิ     มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา
ธมฺมา อตฺถิ ตตฺถ มาโร วา มารปญฺญตฺติ วา ฯ
     [๗๒]   ยตฺถ   จ   โข  สมิทฺธิ  นตฺถิ  จกฺขุ  นตฺถิ  รูปา  นตฺถิ
จกฺขุวิญฺญาณํ    นตฺถิ    จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา    ธมฺมา   นตฺถิ   ตตฺถ
มาโร   วา   มารปญฺญตฺติ   วา   ฯเปฯ   นตฺถิ   ชิวฺหา  นตฺถิ  รสา
นตฺถิ     ชิวฺหาวิญฺญาณํ     นตฺถิ     ชิวฺหาวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา    ธมฺมา
นตฺถิ   ตตฺถ   มาโร  วา  มารปญฺญตฺติ  วา  ฯเปฯ  นตฺถิ  มโน  นตฺถิ
ธมฺมา      นตฺถิ     มโนวิญฺญาณํ     นตฺถิ     มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา
ธมฺมา นตฺถิ ตตฺถ มาโร วา มารปญฺญตฺติ วาติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๗๓]   สตฺโต   สตฺโตติ   ภนฺเต   วุจฺจติ   กิตฺตาวตา  นุ  โข
ภนฺเต สตฺโต วา อสฺส สตฺตปญฺญตฺติ วาติ ฯเปฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๗๔]   ทุกฺขํ  ทุกฺขนฺติ  ภนฺเต  วุจฺจติ  กิตฺตาวตา  นุ  โข  ภนฺเต
ทุกฺขํ วา อสฺส ทุกฺขปญฺญตฺติ วาติ ฯเปฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๗๕]   โลโก  โลโกติ  ภนฺเต  วุจฺจติ  กิตฺตาวตา  นุ  โข ภนฺเต
โลโก  วา  อสฺส  โลกปญฺญตฺติ  วาติ  ฯ  ยตฺถ  โข  สมิทฺธิ  อตฺถิ จกฺขุ
อตฺถิ    รูปา    อตฺถิ    จกฺขุวิญฺญาณํ    อตฺถิ   จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา
ธมฺมา    อตฺถิ    ตตฺถ    โลโก    วา   โลกปญฺญตฺติ   วา   ฯเปฯ
อตฺถิ    ชิวฺหา    ฯเปฯ    อตฺถิ    มโน    อตฺถิ    ธมฺมา    อตฺถิ
มโนวิญฺญาณํ    อตฺถิ    มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา    ธมฺมา   อตฺถิ   ตตฺถ
โลโก วา โลกปญฺญตฺติ วา ฯ
     [๗๖]   ยตฺถ   จ   โข  สมิทฺธิ  นตฺถิ  จกฺขุ  นตฺถิ  รูปา  นตฺถิ
จกฺขุวิญฺญาณํ      นตฺถิ     จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา     ธมฺมา     นตฺถิ
ตตฺถ   โลโก   วา   โลกปญฺญตฺติ   วา   ฯเปฯ  นตฺถิ  ชิวฺหา  ฯเปฯ
นตฺถิ     มโน     นตฺถิ     ธมฺมา     นตฺถิ    มโนวิญฺญาณํ    นตฺถิ
มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺพา     ธมฺมา     นตฺถิ     ตตฺถ    โลโก    วา
โลกปญฺญตฺติ วาติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
     [๗๗]   เอกํ   สมยํ  ภควา  อายสฺมา  จ  สารีปุตฺโต  อายสฺมา
จ   อุปเสโน   ราชคเห   วิหรนฺติ   สีตวเน   สปฺปโสณฺฑิกปพฺภาเร  ฯ
เตน   โข   ปน   สมเยน   อายสฺมโต   อุปเสนสฺส  กาเย  อาสีวิโส
ปติโต   โหติ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมา  อุปเสโน  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ
เอถ   เม   อาวุโส  อิมํ  กายํ  มญฺจกํ  อาโรเปตฺวา  พหิทฺธา  นีหรถ
ปุรายํ กาโย อิเธว วิกิรติ เสยฺยถาปิ ภุสมุฏฺฐีติ ฯ
     {๗๗.๑}   เอวํ  วุตฺเต  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  อายสฺมนฺตํ  อุปเสนํ
เอตทโวจ   น  โข  ปน  มยํ  ปสฺสาม  อายสฺมโต  อุปเสนสฺส  กายสฺส
วา  อญฺญถตฺตํ  อินฺทฺริยานํ  วา  วิปริณาโม  ฯ  อถ  ปนายสฺมา อุปเสโน
เอวมาห  เอถ  เม  อาวุโส  อิมํ  กายํ  มญฺจกํ  อาโรเปตฺวา  พหิทฺธา
นีหรถ  ปุรายํ  กาโย  อิเธว  วิกิรติ  เสยฺยถาปิ  ภุสมุฏฺฐีติ  ฯ ยสฺส นูน
อาวุโส  สารีปุตฺต  เอวมสฺส  อหํ  จกฺขุนฺติ  วา  มม  จกฺขุนฺติ วา ฯเปฯ
อหํ  ชิวฺหาติ  วา  ฯเปฯ  อหํ  มโนติ  วา  มม มโนติ วา ตสฺส อาวุโส
สารีปุตฺต  สิยา  กายสฺส  วา  อญฺญถตฺตํ  อินฺทฺริยานํ  วา  วิปริณาโม  ฯ
มยฺหญฺจ  โข  อาวุโส  สารีปุตฺต  น  เอวํ  โหติ  อหํ  จกฺขุนฺติ  วา มม
จกฺขุนฺติ  วา  ฯเปฯ  อหํ  ชิวฺหาติ  วา มม ชิวฺหาติ วา ฯเปฯ อหํ มโนติ
วา  มม  มโนติ  วา  ตสฺส  มยฺหญฺจ  โข  อาวุโส  สารีปุตฺต กึ กายสฺส
วา อญฺญถตฺตํ ภวิสฺสติ อินฺทฺริยานํ วา วิปริณาโมติ ฯ
     {๗๗.๒}   ตถา    หิ    ปนายสฺมโต    อุปเสนสฺส    ทีฆรตฺตํ
อหงฺการมมงฺการมานานุสยา    สุสมูหตา    ๑-    ตสฺมา    อายสฺมโต
อุปเสนสฺส  น  เอวํ  โหติ  อหํ  จกฺขุนฺติ  วา  มม  จกฺขุนฺติ  วา ฯเปฯ
อหํ  ชิวฺหาติ  วา มม ชิวฺหาติ วา ฯเปฯ อหํ มโนติ วา มม มโนติ วาติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. -มานานุสโย สุสมูหโต ฯ
อถ  โข  เต  ภิกฺขู  อายสฺมโต  อุปเสนสฺส  กายํ  มญฺจกํ  อาโรเปตฺวา
พหิทฺธา   นีหรึสุ   ฯ  อถ  โข  อายสฺมโต  อุปเสนสฺส  กาโย  ตตฺเถว
วิกิริ เสยฺยถาปิ ภุสมุฏฺฐีติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๗๘]   อถ  โข  อายสฺมา อุปวาโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ฯเปฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   อุปวาโณ   ภควนฺตํ   เอตทโวจ
สนฺทิฏฺฐิโก     ธมฺโม     สนฺทิฏฺฐิโก     ธมฺโมติ     ภนฺเต    วุจฺจติ
กิตฺตาวตา   นุ   โข   ภนฺเต   สนฺทิฏฺฐิโก   ธมฺโม   โหติ   อกาลิโก
เอหิปสฺสิโก โอปนยิโก ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิญฺญูหีติ ฯ
     [๗๙]   อิธ  ปน  อุปวาณ  ภิกฺขุ  จกฺขุนา  รูปํ  ทิสฺวา รูปปฏิสํเวที
จ    โหติ   รูปราคปฏิสํเวที   จ   สนฺตญฺจ   อชฺฌตฺตํ   รูเปสุ   ราคํ
อตฺถิ   เม   อชฺฌตฺตํ   รูเปสุ   ราโคติ   ปชานาติ  ฯ  ยนฺตํ  อุปวาณ
ภิกฺขุ   จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา   รูปปฏิสํเวที  จ  โหติ  รูปราคปฏิสํเวที
จ   สนฺตญฺจ   อชฺฌตฺตํ   รูเปสุ   ราคํ   อตฺถิ   เม   อชฺฌตฺตํ  รูเปสุ
ราโคติ   ปชานาติ   ฯ   เอวมฺปิ   โข   อุปวาณ   สนฺทิฏฺฐิโก  ธมฺโม
โหติ    อกาลิโก    เอหิปสฺสิโก    โอปนยิโก    ปจฺจตฺตํ   เวทิตพฺโพ
วิญฺญูหีติ ฯเปฯ
     [๘๐]   ปุน   จปรํ   อุปวาณ   ภิกฺขุ   ชิวฺหาย   รสํ  สายิตฺวา
รสปฏิสํเวที    จ    โหติ    รสราคปฏิสํเวที   จ   สนฺตญฺจ   อชฺฌตฺตํ
รเสสุ   ราคํ  อตฺถิ  เม  อชฺฌตฺตํ  รเสสุ  ราโคติ  ปชานาติ  ฯ  ยนฺตํ
อุปวาณ    ภิกฺขุ   ชิวฺหาย   รสํ   สายิตฺวา   รสปฏิสํเวที   จ   โหติ
รสราคปฏิสํเวที   จ   สนฺตญฺจ   อชฺฌตฺตํ   รเสสุ   ราคํ   อตฺถิ   เม
อชฺฌตฺตํ    รเสสุ   ราโคติ   ปชานาติ   ฯ   เอวมฺปิ   โข   อุปวาณ
สนฺทิฏฺฐิโก   ธมฺโม   โหติ   อกาลิโก  เอหิปสฺสิโก  โอปนยิโก  ปจฺจตฺตํ
เวทิตพฺโพ วิญฺญูหีติ ฯ
     [๘๑]   ปุน   จปรํ   อุปวาณ   ภิกฺขุ   มนสา   ธมฺมํ   วิญฺญาย
ธมฺมปฏิสํเวที    จ   โหติ   ธมฺมราคปฏิสํเวที   จ   สนฺตญฺจ   อชฺฌตฺตํ
ธมฺเมสุ   ราคํ   อตฺถิ   เม   อชฺฌตฺตํ  ธมฺเมสุ  ราโคติ  ปชานาติ  ฯ
ยนฺตํ    อุปวาณ   ภิกฺขุ   มนสา   ธมฺมํ   วิญฺญาย   ธมฺมปฏิสํเวที   จ
โหติ    ธมฺมราคปฏิสํเวที    จ    สนฺตญฺจ   อชฺฌตฺตํ   ธมฺเมสุ   ราคํ
อตฺถิ   เม   อชฺฌตฺตํ   ธมฺเมสุ   ราโคติ   ปชานาติ  ฯ  เอวมฺปิ  โข
อุปวาณ    สนฺทิฏฺฐิโก    ธมฺโม   โหติ   ฯเปฯ   ปจฺจตฺตํ   เวทิตพฺโพ
วิญฺญูหีติ ฯ
     [๘๒]   อิธ  ปน  อุปวาณ  ภิกฺขุ  จกฺขุนา  รูปํ  ทิสฺวา รูปปฏิสํเวที
จ    โหติ   โน   จ   รูปราคปฏิสํเวที   อสนฺตญฺจ   อชฺฌตฺตํ   รูเปสุ
ราคํ  นตฺถิ  เม  อชฺฌตฺตํ  รูเปสุ  ราโคติ  ปชานาติ  ฯ  ยนฺตํ  อุปวาณ
ภิกฺขุ   จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา   รูปปฏิสํเวที   หิ   โข  โหติ  โน  จ
รูปราคปฏิสํเวที    อสนฺตญฺจ    อชฺฌตฺตํ    รูเปสุ   ราคํ   นตฺถิ   เม
อชฺฌตฺตํ    รูเปสุ   ราโคติ   ปชานาติ   ฯ   เอวมฺปิ   โข   อุปวาณ
สนฺทิฏฺฐิโก   ธมฺโม   โหติ   อกาลิโก  เอหิปสฺสิโก  โอปนยิโก  ปจฺจตฺตํ
เวทิตพฺโพ วิญฺญูหีติ ฯ
     [๘๓]   ปุน  จปรํ  อุปวาณ  ภิกฺขุ  โสเตน  สทฺทํ สุตฺวา ฯ ฆาเนน
คนฺธํ   ฆายิตฺวา   ฯ   ชิวฺหาย   รสํ   สายิตฺวา  รสปฏิสํเวที  หิ  โข
โหติ   โน   จ   รสราคปฏิสํเวที   อสนฺตญฺจ   อชฺฌตฺตํ   รเสสุ  ราคํ
นตฺถิ เม อชฺฌตฺตํ รเสสุ ราโคติ ปชานาติ ฯเปฯ
     [๘๔]   ปุน   จปรํ   อุปวาณ   ภิกฺขุ   มนสา   ธมฺมํ   วิญฺญาย
ธมฺมปฏิสํเวที   หิ   โข   โหติ   โน   จ  ธมฺมราคปฏิสํเวที  อสนฺตญฺจ
อชฺฌตฺตํ    ธมฺเมสุ   ราคํ   นตฺถิ   เม   อชฺฌตฺตํ   ธมฺเมสุ   ราโคติ
ปชานาติ  ฯ  ยนฺตํ  อุปวาณ  ภิกฺขุ  มนสา  ธมฺมํ  วิญฺญาย  ธมฺมปฏิสํเวที
หิ     โข     โหติ     โน     จ    ธมฺมราคปฏิสํเวที    อสนฺตญฺจ
อชฺฌตฺตํ    ธมฺเมสุ   ราคํ   นตฺถิ   เม   อชฺฌตฺตํ   ธมฺเมสุ   ราโคติ
ปชานาติ  ฯ  เอวมฺปิ  โข  อุปวาณ  สนฺทิฏฺฐิโก  ธมฺโม  โหติ  อกาลิโก
เอหิปสฺสิโก โอปนยิโก ปจฺจตฺตํ เวทิตพฺโพ วิญฺญูหีติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๘๕]   โย  หิ  โกจิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ
อตฺถงฺคมญฺจ      อสฺสาทญฺจ     อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ     ยถาภูตํ
นปฺปชานาติ  อวุสิตนฺเตน  พฺรหฺมจริยํ  อารกา  โส อิมสฺมา ธมฺมวินยาติ ฯ
เอวํ      วุตฺเต      อญฺญตโร     ภิกฺขุ     ภควนฺตํ     เอตทโวจ
เอตฺถาหํ   ภนฺเต   อนสฺสาสํ  ๑-  อหํ  หิ  ภนฺเต  ฉนฺนํ  ผสฺสายตนานํ
สมุทยญฺจ     อตฺถงฺคมญฺจ     อสฺสาทญฺจ     อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ นปฺปชานามีติ ฯ
     {๘๕.๑}   ตํ    กึ    มญฺญสิ    ภิกฺขุ    จกฺขุํ    เอตํ   มม
@เชิงอรรถ:  ม. อนสฺสสํ ฯ ยุ. อนสฺสาสี ฯ
เอโสหมสฺมิ  เอโส  เม  อตฺตาติ  สมนุปสฺสสีติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต ฯ
สาธุ   ภิกฺขุ   เอตฺถ  จ  เต  ภิกฺขุ  จกฺขุํ  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น
เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   สุทิฏฺฐํ  ภวิสฺสติ
เอเสวนฺโต   ทุกฺขสฺส   ฯเปฯ   ชิวฺหํ   เอตํ  มม  เอโสหมสฺมิ  เอโส
เม   อตฺตาติ   สมนุปสฺสสีติ   ฯ   โน   เหตํ  ภนฺเต  ฯ  สาธุ  ภิกฺขุ
เอตฺถ   จ   เต   ภิกฺขุ   ชิวฺหํ   เนตํ   มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส
อตฺตาติ     เอวเมตํ    ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย    สุทิฏฺฐํ    ภวิสฺสติ
เอเสวนฺโต   ทุกฺขสฺส   ฯเปฯ   มนํ   เอตํ   มม  เอโสหมสฺมิ  เอโส
เม   อตฺตาติ   สมนุปสฺสสีติ   ฯ   โน   เหตํ  ภนฺเต  ฯ  สาธุ  ภิกฺขุ
เอตฺถ  จ  เต  ภิกฺขุ  มโน  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส อตฺตาติ
เอวเมตํ    ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย    สุทิฏฺฐํ   ภวิสฺสติ   เอเสวนฺโต
ทุกฺขสฺสาติ ฯ นวมํ ฯ
     [๘๖]   โย  หิ  โกจิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ
อตฺถงฺคมญฺจ      อสฺสาทญฺจ     อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ     ยถาภูตํ
นปฺปชานาติ  อวุสิตนฺเตน  พฺรหฺมจริยํ  อารกา  โส อิมสฺมา ธมฺมวินยาติ ฯ
เอวํ      วุตฺเต      อญฺญตโร     ภิกฺขุ     ภควนฺตํ     เอตทโวจ
เอตฺถาหํ   ภนฺเต   ปนสฺสาสํ  ๑-  อหํ  หิ  ภนฺเต  ฉนฺนํ  ผสฺสายตนานํ
สมุทยญฺจ     อตฺถงฺคมญฺจ     อสฺสาทญฺจ     อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ นปฺปชานามีติ ฯ
     {๘๖.๑}   ตํ    กึ    มญฺญสิ    ภิกฺขุ    จกฺขุํ    เนตํ   มม
@เชิงอรรถ:  ม. อนสฺสสํ ปนสฺสสํ ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ สี. ยุ. อนสฺสาสึ ฯ
เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   สมนุปสฺสสีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ
สาธุ   ภิกฺขุ   เอตฺถ   จ   เต   ภิกฺขุ  จกฺขุํ  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ
น    เมโส    อตฺตาติ    เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   สุทิฏฺฐํ
ภวิสฺสติ    เอวํ    เต    เอตํ   ปฐมํ   ผสฺสายตนํ   ปหีนํ   ภวิสฺสติ
อายตึ   อปุนพฺภวาย   ตสฺส   ฯเปฯ   ชิวฺหํ   เนตํ   มม  เนโสหมสฺมิ
น   เมโส   อตฺตาติ   สมนุปสฺสสีติ   ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ  สาธุ  ภิกฺขุ
เอตฺถ   จ   เต   ภิกฺขุ   ชิวฺหา   เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส
อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   สุทิฏฺฐํ   ภวิสฺสติ   เอวํ
เต   เอตํ   จตุตฺถํ   ผสฺสายตนํ   ปหีนํ   ภวิสฺสติ  อายตึ  อปุนพฺภวาย
ตสฺส   ฯเปฯ   มนํ   เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น   เมโส  อตฺตาติ
สมนุปสฺสสีติ   ฯ   เอวํ  ภนฺเต  ฯ  สาธุ  ภิกฺขุ  เอตฺถ  จ  เต  ภิกฺขุ
มโน   เนตํ   มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ  ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย   สุทิฏฺฐํ   ภวิสฺสติ   เอวํ   เต   เอตํ  ฉฏฺฐํ  ผสฺสายตนํ
ปหีนํ ภวิสฺสติ อายตึ อปุนพฺภวาย ตสฺสาติ ๑- ฯ ทสมํ ฯ
     [๘๗]   โย  หิ  โกจิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ฉนฺนํ ผสฺสายตนานํ สมุทยญฺจ
อตฺถงฺคมญฺจ   อสฺสาทญฺจ   อาทีนวญฺจ   นิสฺสรณญฺจ  ยถาภูตํ  นปฺปชานาติ
อวุสิตํ   เตน   พฺรหฺมจริยํ   อารกา   โส   อิมสฺมา   ธมฺมวินยาติ  ฯ
เอวํ      วุตฺเต      อญฺญตโร     ภิกฺขุ     ภควนฺตํ     เอตทโวจ
เอตฺถาหํ   ภนฺเต   ปนสฺสาสํ   อหํ   หิ   ภนฺเต   ฉนฺนํ  ผสฺสายตนานํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อปุนพฺภวายาติ ฯ
สมุทยญฺจ     อตฺถงฺคมญฺจ     อสฺสาทญฺจ     อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ นปฺปชานามีติ ฯ
     {๘๗.๑}   ตํ  กึ  มญฺญสิ  ภิกฺขุ จกฺขุํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ
ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา  ตํ  สุขํ  วาติ  ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ ยํ
ปนานิจฺจํ   ทุกฺขํ   วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ  ตํ  สมนุปสฺสิตุํ  เอตํ  มม
เอโสหมสฺมิ  เอโส  เม  อตฺตาติ  ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ โสตํ ฆานํ ชิวฺหา
กาโย  มโน  นิจฺโจ  วา  อนิจฺโจ  วาติ ฯ อนิจฺโจ ภนฺเต ฯ ยํ ปนานิจฺจํ
ทุกฺขํ   วา   ตํ   สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ
วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ   ตํ   สมนุปสฺสิตุํ   เอตํ   มม   เอโสหมสฺมิ
เอโส   เม   อตฺตาติ   ฯ   โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  เอวํ  ปสฺสํ  ภิกฺขุ
สุตวา    อริยสาวโก    จกฺขุสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ    โสตสฺมึปิ   ฆานสฺมึปิ
ชิวฺหายปิ     กายสฺมึปิ     มนสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ    นิพฺพินฺทํ    วิรชฺชติ
วิราคา   วิมุจฺจติ  ฯ  วิมุตฺตสฺมึ  วิมุตฺตมิติ  ญาณํ  โหติ  ฯ  ขีณา  ชาติ
วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ  ปชานาตีติ  ฯ
เอกาทสมํ ฯ
                    มิคชาลวคฺโค ทุติโย ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         มิคชาเลน เทฺว วุตฺตา     จตฺตาโร จ สมิทฺธินา
         อุปเสโน อุปวาโณ [๑]-   ฉผสฺสายตนิกา ตโยติ ฯ
                    ---------------
@เชิงอรรถ:  ยุ. จ ฯ
                     คิลานวคฺโค ตติโย
     [๘๘]   สาวตฺถีนิทานํ  ฯ  อถ  โข  อญฺญตโร  ภิกฺขุ  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมิ   ฯเปฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   โส   ภิกฺขุ  ภควนฺตํ
เอตทโวจ    อมุกสฺมึ    ภนฺเต    วิหาเร    อญฺญตโร   ภิกฺขุ   นโว
อปฺปญฺญาโต    อาพาธิโก    ทุกฺขิโต    พาฬฺหคิลาโน    สาธุ   ภนฺเต
ภควา เยน โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมตุ อนุกมฺปํ อุปาทายาติ ฯ
     {๘๘.๑}   อถ   โข  ภควา  นวตรญฺจ  สุตฺวา  คิลานตรญฺจ  ๑-
อปฺปญฺญาโต  ภิกฺขูติ  อิติ  วิทิตฺวา  เยน  โส ภิกฺขุ เตนุปสงฺกมิ ฯ อทฺทสา
โข   โส   ภิกฺขุ  ภควนฺตํ  ทูรโต  ว  อาคจฺฉนฺตํ  ทิสฺวา  ๒-  มญฺจเก
สมเตสิ  ๓-  ฯ  อถ  โข  ภควา  ตํ  ภิกฺขุํ  เอตทโวจ  อลํ  ภิกฺขุ มา
ตฺวํ    มญฺจเก   สมเตสิ   สนฺตีมานิ   อาสนานิ   ปญฺญตฺตานิ   ตตฺถาหํ
นิสีทิสฺสามีติ   ฯ   นิสีทิ   ภควา   ปญฺญตฺเต   อาสเน  ฯ  นิสชฺช  โข
ภควา   ตํ   ภิกฺขุํ  เอตทโวจ  กจฺจิ  เต  ภิกฺขุ  ขมนียํ  กจฺจิ  ยาปนียํ
กจฺจิ   ทุกฺขา   เวทนา   ปฏิกฺกมนฺติ   โน  อภิกฺกมนฺตํ  ปฏิกฺกโม  สานํ
ปญฺญายติ โน อภิกฺกโมติ ฯ
     {๘๘.๒}   น เม ภนฺเต ขมนียํ น ยาปนียํ พาฬฺหา เม ทุกฺขา เวทนา
อภิกฺกมนฺติ  โน  ปฏิกฺกมนฺติ  อภิกฺกโม  สานํ  ปญฺญายติ  โน ปฏิกฺกโมติ ฯ
กจฺจิ  เต  ภิกฺขุ  น กิญฺจิ กุกฺกุจฺจํ น โกจิ วิปฺปฏิสาโรติ ฯ ตคฺฆ เม ภนฺเต
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. นว กวาทญฺจ สุตฺวา คิลานวาทญฺจ สุตฺวา ฯ เอวมุปริปิ ฯ   ม. ยุ.
@ทิสฺวาน ฯ    สี. สมฏฺโฏสิ ฯ ม. สมโธสิ ฯ ยุ. สมญฺโจปิ ฯ
อนปฺปกํ กุกฺกุจฺจํ อนปฺปโก วิปฺปฏิสาโรติ ฯ
     {๘๘.๓}   กจฺจิ  ปน  เต  ๑-  ภิกฺขุ  อตฺตา สีลโต น อุปวทตีติ ฯ
(น  โข  เม ๒- ภนฺเต อตฺตา สีลโต อุปวทตีติ) โน เจ กิร ตฺวํ ๓- ภิกฺขุ
อตฺตา  สีลโต  อุปวทติ  อถ  ภิกฺขุ  กิสฺมิญฺจ  เต  กุกฺกุจฺจํ  ๔-  โก  จ
วิปฺปฏิสาโรติ  ฯ  น  ขฺวาหํ  ภนฺเต  สีลวิสุทฺธตฺถํ  ภควตา  ธมฺมํ  เทสิตํ
อาชานามีติ  ฯ  โน  เจ  กิร  ตฺวํ  ภิกฺขุ  สีลวิสุทฺธตฺถํ มยา ธมฺมํ เทสิตํ
อาชานาสิ  อถ  กิมตฺถํ  จรหิ  ตฺวํ  ภิกฺขุ มยา ธมฺมํ เทสิตํ อาชานาสีติ ฯ
ราควิราคตฺถํ   โขหํ   ภนฺเต   ภควตา   ธมฺมํ  เทสิตํ  อาชานามีติ  ฯ
สาธุ   สาธุ   ภิกฺขุ   สาธุ  โข  ตฺวํ  ภิกฺขุ  ราควิราคตฺถํ  มยา  ธมฺมํ
เทสิตํ อาชานาสิ ราควิราคตฺโถ หิ ภิกฺขุ มยา ธมฺโม เทสิโต ฯ
     [๘๙]   ตํ  กึ  มญฺญสิ  ภิกฺขุ  จกฺขุํ  นิจฺจํ  วา  อนิจฺจํ  วาติ  ฯ
อนิจฺจํ   ภนฺเต   ฯ   โสตํ   ฆานํ   ชิวฺหา  กาโย  มโน  นิจฺโจ  วา
อนิจฺโจ  วาติ  ฯ  อนิจฺโจ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา  ตํ สุขํ
วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วิปริณามธมฺมํ  กลฺลํ  นุ
ตํ   สมนุปสฺสิตุํ   เอตํ   มม   เอโสหมสฺมิ   เอโส   เม  อตฺตาติ  ฯ
โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  เอวํ  ปสฺสํ  ภิกฺขุ  สุตวา  อริยสาวโก  จกฺขุสฺมึปิ
นิฬฺพินฺทติ    ฯเปฯ   มนสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ   วิรชฺชติ   วิราคา
วิมุจฺจติ   ฯ   วิมุตฺตสฺมึ   วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ฯ   ขีณา   ชาติ
ฯเปฯ    นาปรํ    อิตฺถตฺตายาติ   ปชานาตีติ   ฯ   อิทมโวจ   ภควา
@เชิงอรรถ:  สี. ยุ. ตฺวํ ฯ ม. ตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ    สี. ม. มํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ    ม.
@เต ฯ เอวมุปริปิ ฯ  ม. อถ กิญฺจ เต กุกฺกุจฺจํ ฯ
อตฺตมโน   โส   ภิกฺขุ   ภควโต   ภาสิตํ   อภินนฺทิ  ฯ  อิมสฺมิญฺจ  ปน
เวยฺยากรณสฺมึ   ภญฺญมาเน   ตสฺส   ภิกฺขุโน   วิรชํ   วีตมลํ  ธมฺมจกฺขุํ
อุทปาทิ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ฯ ปฐมํ ฯ
     [๙๐]   อถ   โข   อญฺญตโร  ภิกฺขุ  ฯเปฯ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ
อมุกสฺมึ    ภนฺเต    วิหาเร    อญฺญตโร   ภิกฺขุ   นโว   อปฺปญฺญาโต
อาพาธิโก    ทุกฺขิโต    พาฬฺหคิลาโน   สาธุ   ภนฺเต   ภควา   เยน
โส   ภิกฺขุ   เตนุปสงฺกมตุ   อนุกมฺปํ  อุปาทายาติ  ฯ  อถ  โข  ภควา
นวตรญฺจ   สุตฺวา   คิลานตรญฺจ   อปฺปญฺญาโต   ภิกฺขูติ   อิติ   วิทิตฺวา
เยน   โส   ภิกฺขุ   เตนุปสงฺกมิ   ฯ   อทฺทสา   โข   ภิกฺขุ  ภควนฺตํ
ทูรโต   ว   อาคจฺฉนฺตํ   ทิสฺวาน   มญฺจเก   สมเตสิ   ฯ   อถ  โข
ภควา   ตํ   ภิกฺขุํ   เอตทโวจ  อลํ  ภิกฺขุ  มา  ตฺวํ  มญฺจเก  สมเตสิ
สนฺตีมานิ    อาสนานิ   ปญฺญตฺตานิ   ตตฺถาหํ   นิสีทิสฺสามีติ   ฯ   นิสีทิ
ภควา  ปญฺญตฺเต  อาสเน  ฯ  นิสชฺช  โข  ภควา  ตํ  ภิกฺขุํ  เอตทโวจ
กจฺจิ  เต  ภิกฺขุ  ขมนียํ  กจฺจิ  ยาปนียํ  กจฺจิ  ทุกฺขา เวทนา ปฏิกฺกมนฺติ
โน อภิกฺกมนฺติ ปฏิกฺกโม สานํ ปญฺญายติ โน อภิกฺกโมติ ฯ
     {๙๐.๑}   น  เม  ภนฺเต  ขมนียํ  น  ยาปนียํ  ฯเปฯ  น โข เม
ภนฺเต   อตฺตา  สีลโต  อุปวทตีติ  ฯ  โน  เจ  กิร  ตฺวํ  ภิกฺขุ  อตฺตา
สีลโต  อุปทวติ  อถ  กิสฺมึ  จ  เต  กุกฺกุจฺจํ  โก  จ  วิปฺปฏิสาโรติ  ฯ
น   ขฺวาหํ  ภนฺเต  สีลวิสุทฺธตฺถํ  ภควตา  ธมฺมํ  เทสิตํ  อาชานามีติ  ฯ
โน   เจ  กิร  ตฺวํ  ภิกฺขุ  สีลวิสุทฺธตฺถํ  มยา  ธมฺมํ  เทสิตํ  อาชานาสิ
อถ   กิมตฺถํ   จรหิ   ตฺวํ   ภิกฺขุ   มยา   ธมฺมํ   เทสิตํ  อาชานาสีติ
อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถํ    โข    อหํ   ภนฺเต   ภควตา   ธมฺมํ   เทสิตํ
อาชานามีติ   ฯ   สาธุ   สาธุ   ภิกฺขุ   สาธุ  โข  [๑]-  ตฺวํ  ภิกฺขุ
อนุปาทาปรินิพฺพานตฺถํ      มยา      ธมฺมํ      เทสิตํ     อาชานาสิ
อนุปาทาปรินิพฺพานตฺโถ หิ ภิกฺขุ มยา ธมฺโม เทสิโต ฯ
     [๙๑]   ตํ  กึ  มญฺญสิ  ภิกฺขุ  จกฺขุํ  นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ อนิจฺจํ
ภนฺเต    ฯเปฯ   โสตํ   ฆานํ   ชิวฺหา   กาโย   มโน   มโนวิญฺญาณํ
มโนสมฺผสฺโส    ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ
วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  นิจฺจํ  วา  อนิจฺจํ  วาติ  ฯ
อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ
ยํ   ปนานิจฺจํ   ทุกฺขํ   วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ  ตํ  สมนุปสฺสิตุํ  เอตํ
มม   เอโสหมสฺมิ   เอโส   เม   อตฺตาติ   ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ
เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว  สุตวา  อริยสาวโก  จกฺขุสฺมึปิ  นิพฺพินฺทติ  ฯเปฯ
ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิทํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา
อทุกฺขมสุขํ    วา    ตสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ   วิรชฺชติ   วิราคา
วิมุจฺจติ   ฯ   วิมุตฺตสฺมึ   วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ฯ   ขีณา   ชาติ
วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ  ปชานาตีติ  ฯ
อิทมโวจ     ภควา    อตฺตมโน    โส    ภิกฺขุ    ภควโต    ภาสิตํ
อภินนฺทิ    ฯ   อิมสฺมึ   จ   ปน   เวยฺยากรณสฺมึ   ภญฺญมาเน   ตสฺส
ภิกฺขุสฺส อนุปาทาย อาสเวหิ จิตฺตํ วิมุจฺจตีติ ๒- ฯ ทุติยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ปน ฯ   ม. วิมุจฺจีติ ฯ
     [๙๒]   อถ   โข   อายสฺมา  ราโธ  ฯเปฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน
โข   อายสฺมา   ราโธ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  สาธุ  เม  ภนฺเต  ภควา
สงฺขิตฺเตน   ธมฺมํ   เทเสตุ   ยมหํ   ภควโต   ธมฺมํ   สุตฺวา   เอโก
วูปกฏฺโฐ   อปฺปมตฺโต   อาตาปิ   ปหิตตฺโต   วิหเรยฺยนฺติ   ฯ  ยํ  โข
ราธ    อนิจฺจํ   ตตฺร   เต   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯ   กิญฺจ   ราธ
อนิจฺจํ  จกฺขุํ  โข  ราธ  อนิจฺจํ  ๑- ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ ฯ [๒]-
รูปา  อนิจฺจา  ฯ  จกฺขุวิญฺญาณํ  จกฺขุสมฺผสฺโส  ยมฺปิทํ  จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ    สุขํ    วา    ทุกฺขํ    วา   อทุกฺขมสุขํ   วา
ตมฺปิ   อนิจฺจํ   ตตฺร   เต   ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯเปฯ  ชิวฺหา  กาโย
มโน  อนิจฺโจ  ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ  ธมฺโม ๓- มโนวิญฺญาณํ
มโนสมฺผสฺโส        ยมฺปิทํ        มโนสมฺผสฺสปจฺจยา       อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อนิจฺจํ  ตตฺร
เต   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ  ฯ  ยํ  โข  ราธ  อนิจฺจํ  ตตฺร  เต  ฉนฺโท
ปหาตพฺโพติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๙๓]   ยํ   โข  ราธ  ทุกฺขํ  ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
กิญฺจ   ราธ   ทุกฺขํ   จกฺขุํ   โข   ราธ   ทุกฺขํ   ตตฺร   เต  ฉนฺโท
ปหาตพฺโพ     ฯ     รูปา     จกฺขุวิญฺญาณํ    จกฺขุสมฺผสฺโส    ยมฺปิทํ
จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา    ฯเปฯ    อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   ทุกฺขํ   ตตฺร
เต   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯเปฯ   มโน   ทุกฺโข  ธมฺมา  มโนวิญฺญาณํ
มโนสมฺผสฺโส        ยมฺปิทํ        มโนสมฺผสฺสปจฺจยา       อุปฺปชฺชติ
@เชิงอรรถ:  ม. จกฺขุํ โข ราธ อนิจฺจนฺติ อิเม ปาฐา นตฺถิ ฯ   ม. จกฺขุ อนิจฺจํ ฯ
@ ม. ยุ. ธมฺมา ฯ
เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  ทุกฺขํ  ตตฺร  เต
ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯ   ยํ   โข   ราธ   ทุกฺขํ   ตตฺร  เต  ฉนฺโท
ปหาตพฺโพติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๙๔]   โย  โข  ราธ  อนตฺตา  ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ ฯ
โก  จ  ราธ  อนตฺตา  ฯ  จกฺขุํ  โข  ราธ  อนตฺตา  ตตฺร  เต ฉนฺโท
ปหาตพฺโพ     ฯ     รูปา     จกฺขุวิญฺญาณํ    จกฺขุสมฺผสฺโส    ยมฺปิทํ
จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา    ฯเปฯ    มโน    อนตฺตา   ธมฺมา   มโนวิญฺญาณํ
มโนสมฺผสฺโส        ยมฺปิทํ        มโนสมฺผสฺสปจฺจยา       อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   อนตฺตา
ตตฺร   เต   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯ   โย  โข  ราธ  อนตฺตา  ตตฺร
เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๙๕]   อถ   โข   อญฺญตโร   ภิกฺขุ  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ
ฯเปฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   โส   ภิกฺขุ   ภควนฺตํ   เอตทโวจ
อตฺถิ   นุ   โข   ภนฺเต   เอโก   ธมฺโม   ยสฺส   ปหานา   ภิกฺขุโน
อวิชฺชา   ปหิยฺยติ   วิชฺชา   อุปฺปชฺชตีติ   ฯ   อตฺถิ  โข  ภิกฺขุ  เอโก
ธมฺโม    ยสฺส    ปหานา    ภิกฺขุโน    อวิชฺชา    ปหิยฺยติ    วิชฺชา
อุปฺปชฺชตีติ   ฯ   กตโม   ปน   ภนฺเต   เอโก  ธมฺโม  ยสฺส  ปหานา
ภิกฺขุโน   อวิชฺชา   ปหิยฺยติ   วิชฺชา   อุปฺปชฺชตีติ   ฯ   อวิชฺชา   โข
ภิกฺขุ   เอโก   ธมฺโม   ยสฺส   ปหานา   ภิกฺขุโน   อวิชฺชา   ปหิยฺยติ
วิชฺชา อุปฺปชฺชตีติ ฯ
     {๙๕.๑}   กถํ   ปน   ภนฺเต   ชานโต   กถํ  ปสฺสโต  ภิกฺขุโน
อวิชฺชา   ปหิยฺยติ   วิชฺชา   อุปฺปชฺชตีติ  ฯ  จกฺขุํ  โข  ภิกฺขุ  อนิจฺจโต
ชานโต   ปสฺสโต  ภิกฺขุโน  อวิชฺชา  ปหิยฺยติ  วิชฺชา  อุปฺปชฺชติ  ๑-  ฯ
รูเป   ฯเปฯ   ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ
วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ  อนิจฺจโต  ชานโต  ปสฺสโต
ภิกฺขุโน   อวิชฺชา   ปหิยฺยติ   วิชฺชา   อุปฺปชฺชติ   ฯ  เอวํ  โข  ภิกฺขุ
ชานโต    เอวํ    ปสฺสโต    ภิกฺขุโน    อวิชฺชา    ปหิยฺยติ   วิชฺชา
อุปฺปชฺชตีติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
     [๙๖]   อถ  โข  อญฺญตโร  ภิกฺขุ  ฯเปฯ  อตฺถิ  นุ  โข  ภนฺเต
เอโก   ธมฺโม   ยสฺส   ปหานา   ภิกฺขุโน   อวิชฺชา   ปหิยฺยติ  วิชฺชา
อุปฺปชฺชตีติ   ฯ   อตฺถิ   โข   ภิกฺขุ   เอโก   ธมฺโม   ยสฺส  ปหานา
ภิกฺขุโน    อวิชฺชา   ปหิยฺยติ   วิชฺชา   อุปฺปชฺชตีติ   ฯ   กตโม   ปน
ภนฺเต   เอโก   ธมฺโม   ยสฺส   ปหานา   ภิกฺขุโน   อวิชฺชา  ปหิยฺยติ
วิชฺชา   อุปฺปชฺชตีติ   ฯ   อวิชฺชา   โข   ภิกฺขุ   เอโก  ธมฺโม  ยสฺส
ปหานา ภิกฺขุโน อวิชฺชา ปหิยฺยติ วิชฺชา อุปฺปชฺชตีติ ฯ
     {๙๖.๑}   กถํ  ปน  ภนฺเต  ชานโต  กถํ  ปสฺสโต ภิกฺขุโน อวิชฺชา
ปหิยฺยติ   วิชฺชา  อุปฺปชฺชตีติ  ฯ  อิธ  ภิกฺขุ  ภิกฺขุโน  สุตํ  โหติ  สพฺเพ
ธมฺมา   นาลํ  อภินิเวสายาติ  ฯ  เอวญฺเจตํ  ภิกฺขุ  ภิกฺขุโน  สุตํ  โหติ
สพฺเพ   ธมฺมา   นาลํ  อภินิเวสายาติ  ฯ  โส  สพฺพํ  ธมฺมํ  อภิชานาติ
สพฺพํ    ธมฺมํ    อภิญฺญาย    สพฺพํ   ธมฺมํ   ปริชานาติ   สพฺพํ   ธมฺมํ
ปริญฺญาย     สพฺพนิมิตฺตานิ     อญฺญโต     ปสฺสติ    จกฺขุํ    อญฺญโต
@เชิงอรรถ:  ยุ. อุปฺปชฺชตีติ ฯ
ปสฺสติ   รูเป   จกฺขุวิญฺญาณํ   จกฺขุสมฺผสฺสํ   ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ     เวทยิตํ     สุขํ     วา     ทุกฺขํ    วา    อทุกฺขมสุขํ
วา    ตมฺปิ    อญฺญโต    ปสฺสติ    ฯเปฯ    มนํ   อญฺญโต   ปสฺสติ
ธมฺเม     มโนวิญฺญาณํ     มโนสมฺผสฺสํ    ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ
อญฺญโต   ปสฺสติ  ฯ  เอวํ  โข  ภิกฺขุ  ชานโต  เอวํ  ปสฺสโต  ภิกฺขุโน
อวิชฺชา ปหิยฺยติ วิชฺชา อุปฺปชฺชตีติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๙๗]   อถ   โข   สมฺพหุลา  ภิกฺขู  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมึสุ
ฯเปฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺนา   โข   เต   ภิกฺขู   ภควนฺตํ   เอตทโวจุํ
อิธ   โน   ภนฺเต   อญฺญติตฺถิยา   ปริพฺพาชกา   อเมฺห  เอวํ  ปุจฺฉนฺติ
กิมตฺถิยํ    อาวุโส    สมเณ    โคตเม   พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสตีติ   เอวํ
ปุฏฺฐา    มยํ    ภนฺเต    เตสํ    อญฺญติตฺถิยานํ   ปริพฺพชกานํ   เอวํ
พฺยากโรม    ทุกฺขสฺส   โข   อาวุโส   ปริญฺญตฺถํ   ภควติ   พฺรหฺมจริยํ
วุสฺสตีติ    กจฺจิ   มยํ   ภนฺเต   เอวํ   ปุฏฺฐา   เอวํ   พฺยากรมานา
วุตฺตวาทิโน    เจว    ภควโต    โหม   น   จ   ภควนฺตํ   อภูเตน
อพฺภาจิกฺขาม    ธมฺมสฺส    จานุธมฺมํ    พฺยากโรม    น    จ   โกจิ
สหธมฺมิโก วาทานุวาโท ๑- คารยฺหฏฺฐานํ อาคจฺฉตีติ ฯ
     {๙๗.๑}   ตคฺฆ    ตุเมฺห    ภิกฺขเว    เอวํ   ปุฏฺฐา   เอวํ
พฺยากรมานา    วุตฺตวาทิโน    เจว    เม    โหถ    น    จ   มํ
อภูเตน      อพฺภาจิกฺขถ     ธมฺมสฺส    จานุธมฺมํ    พฺยากโรถ    น
@เชิงอรรถ:  สี. วาทานุปาโต ฯ
จ    โกจิ   สหธมฺมิโก   วาทานุวาโท   คารยฺหฏฺฐานํ   อาคจฺฉติ   ฯ
ทุกฺขสฺส   หิ   ภิกฺขเว   ปริญฺญตฺถํ   มยิ   พฺรหฺมจริยํ  วุสฺสติ  ฯ  สเจ
ปน  โว  ภิกฺขเว  อญฺญติตฺถิยา  ปริพฺพาชกา  เอวํ  ปุจฺเฉยฺยุํ กตมญฺจ ๑-
ปน   ตํ   อาวุโส   ทุกฺขํ  ยสฺส  ปริญฺญาย  สมเณ  โคตเม  พฺรหฺมจริยํ
วุสฺสตีติ    เอวํ    ปฏฺฐา    ตุเมฺห    ภิกฺขเว   เตสํ   อญฺญติตฺถิยานํ
ปริพฺพาชกานํ   เอวํ   พฺยากเรยฺยาถ   จกฺขุํ  โข  อาวุโส  ทุกฺขํ  ตสฺส
ปริญฺญาย    ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสติ   ฯ   รูปา   ฯเปฯ   ยมฺปิทํ
จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ  อทุกฺขมสุขํ
วา   ตมฺปิ   ทุกฺขํ   ตสฺส   ปริญฺญาย  ภควติ  พฺรหฺมจริยํ  วุสฺสตีติ  ๒-
ฯเปฯ   มโน   ทุกฺโข   ฯเปฯ   ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา  อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  ทุกฺขํ  ตสฺส
ปริญฺญาย   ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสติ   ฯ   อิทํ   โข   ตํ  อาวุโส
ทุกฺขํ   ตสฺส   ปริญฺญาย   ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสติ   ๓-  ฯ  เอวํ
ปุฏฺฐา   ตุเมฺห   ภิกฺขเว   เตสํ   อญฺญติตฺถิยานํ   ปริพฺพาชกานํ   เอวํ
พฺยากเรยฺยาถาติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๙๘]   อถ  โข  อญฺญตโร  ภิกฺขุ  เยน  ภควา  ฯเปฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน   โข   โส  ภิกฺขุ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  โลโก  โลโกติ  ภนฺเต
วุจฺจติ   กิตฺตาวตา   นุ   โข   ภนฺเต   โลโกติ  วุจฺจตีติ  ฯ  ลุชฺชตีติ
โข   ภิกฺขุ   ตสฺมา   โลโกติ   วุจฺจติ   ฯ   กิญฺจ  ลุชฺชติ  จกฺขุํ  โข
ภิกฺขุ    ลุชฺชติ   รูปา   ลุชฺชนฺติ   จกฺขุวิญฺญาณํ   ลุชฺชติ   จกฺขุสมฺผสฺโส
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ   ม. ยุ. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ    ม. วุสฺสตีติ ฯ
ลุชฺชติ    ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา
ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  ลุชฺชติ  ฯเปฯ  ชิวฺหา  ลุชฺชติ  ฯเปฯ
มโน      ลุชฺชติ      ธมฺมา     ลุชฺชนฺติ     มโนวิญฺญาณํ     ลุชฺชติ
มโนสมฺผสฺโส     ลุชฺชติ     ยมฺปิทํ     มโนสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ  ลุชฺชติ  ฯ
ปลุชฺชตีติ ๑- โข ภิกฺขุ ตสฺมา โลโกติ วุจฺจตีติ ฯ นวมํ ฯ
     [๙๙]   อถ  โข  อายสฺมา  ผคฺคุโน  ฯเปฯ  เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข
อายสฺมา   ผคฺคุโน   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   อตฺถิ   นุ  โข  ภนฺเต  ตํ
จกฺขุํ    เยน    จกฺขุนา    อตีเต   พุทฺเธ   ปรินิพฺพุเต   ฉินฺนปปญฺเจ
ฉินฺนวฏุเม     ปริยาทินฺนวฏฺเฏ     สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต     ปญฺญาปยมาโน
ปญฺญเปยฺย  ๒-  ฯเปฯ  อตฺถิ  นุ  โข  ภนฺเต  สา  ชิวฺหา ยาย ชิวฺหาย
อตีเต   พุทฺเธ   ปรินิพฺพุเต   ฯเปฯ   ปญฺญเปยฺย   ฯเปฯ   อตฺถิ   นุ
โข   โส   ภนฺเต   มโน   เยน   มเนน   อตีเต  พุทฺเธ  ปรินิพฺพุเต
ฉินฺนปปญฺเจ      ฉินฺนวฏุเม      ปริยาทินฺนวฏฺเฏ     สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต
ปญฺญาปยมาโน ปญฺญเปยฺยาติ ฯ
     [๑๐๐]   นตฺถิ  นุ  โข  ตํ  ผคฺคุน  จกฺขุํ  เยน  จกฺขุนา  อตีเต
พุทฺเธ     ปรินิพฺพุเต     ฉินฺนปปญฺเจ    ฉินฺนวฏุเม    ปริยาทินฺนวฏฺเฏ
สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต   ปญฺญาปยมาโน   ปญฺญเปยฺยาติ   ฯเปฯ   นตฺถิ   โข
สา    ผคฺคุน   ชิวฺหา   ยาย   ชิวฺหาย   อตีเต   พุทฺเธ   ปรินิพฺพุเต
ฉินฺนปปญฺเจ      ฉินฺนวฏุเม      ปริยาทินฺนวฏฺเฏ     สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ลุชฺชตีติ ฯ   ม. ยุ. ปญฺญาเปยฺย ฯ เอวมุปริปี ฯ
ปญฺญาปยมาโน   ปญฺญเปยฺย   ฯเปฯ   นตฺถิ   โข   โส   ผคฺคุน  มโน
เยน   มเนน   อตีเต   พุทฺเธ   ปรินิพฺพุเต   ฉินฺนปปญฺเจ   ฉินฺนวฏุเม
ปริยาทินฺนวฏฺเฏ   สพฺพทุกฺขวีติวตฺเต   ปญฺญาปยมาโน   ปญฺญเปยฺยาติ   ฯ
ทสมํ ฯ
                    คิลานวคฺโค ตติโย ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
        คิลาเนน เทฺว วุตฺตา         ราเธน อปเร ตโย
        อวิชฺชาย จ เทฺว วุตฺตา      ภิกฺขุ โลโก จ ผคฺคุโนติ ฯ
                     -------------
                     ฉนฺนวคฺโค จตุตฺโถ
     [๑๐๑]   อถ  โข อายสฺมา อานนฺโท เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ฯเปฯ
เอกมนฺตํ     นิสินฺโน     โข     อายสฺมา     อานนฺโท     ภควนฺตํ
เอตทโวจ   โลโก   โลโกติ   ภนฺเต   วุจฺจติ   กิตฺตาวตา   นุ   โข
ภนฺเต   โลโกติ   วุจฺจตีติ   ฯ   ยํ   โข   อานนฺท   ปโลกธมฺมํ  อยํ
วุจฺจติ   อริยสฺส   วินเย   โลโก   ฯ   กิญฺจานนฺท   ปโลกธมฺมํ  จกฺขุํ
โข     อานนฺท     ปโลกธมฺมํ    รูปา    ปโลกธมฺมา    จกฺขุวิญฺญาณํ
ปโลกธมฺมํ    จกฺขุสมฺผสฺโส    ปโลกธมฺโม   ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา
ฯเปฯ     ตมฺปิ     ปโลกธมฺมํ     ฯเปฯ     ชิวฺหา     ปโลกธมฺมา
รสา     ปโลกธมฺมา     ชิวฺหาวิญฺญาณํ    ปโลกธมฺมํ    ชิวฺหาสมฺผสฺโส
ปโลกธมฺโม   ยมฺปิทํ   ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา   ฯเปฯ   ตมฺปิ   ปโลกธมฺมํ
ฯเปฯ    มโน    ปโลกธมฺโม    ธมฺมา    ปโลกธมฺมา    มโนวิญฺญาณํ
ปโลกธมฺมํ    มโนสมฺผสฺโส    ปโลกธมฺโม   ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ     เวทยิตํ     สุขํ     วา     ทุกฺขํ    วา    อทุกฺขมสุขํ
วา    ตมฺปิ   ปโลกธมฺมํ   ฯ   ยํ   โข   อานนฺท   ปโลกธมฺมํ   อยํ
วุจฺจติ อริยสฺส วินเย โลโกติ ฯ ปฐมํ ฯ
     [๑๐๒]   อถ  โข  อายสฺมา  อานนฺโท  ฯเปฯ  ภควนฺตํ เอตทโวจ
สุญฺโญ    โลโก   สุญฺโญ   โลโกติ   ภนฺเต   วุจฺจติ   กิตฺตาวตา   นุ
โข   ภนฺเต   สุญฺโญ   โลโกติ   วุจฺจตีติ  ฯ  ยสฺมา  จ  โข  อานนฺท
สุญฺญํ    อตฺเตน    วา   อตฺตนิเยน   วา   ตสฺมา   สุญฺโญ   โลโกติ
วุจฺจติ   ฯ   กิญฺจ   อานนฺท   สุญฺญํ   อตฺเตน   วา   อตฺตนิเยน  วา
จกฺขุํ   โข   อานนฺท   สุญฺญํ   อตฺเตน   วา   อตฺตนิเยน   วา  รูปา
สุญฺญา    อตฺเตน    วา    อตฺตนิเยน    วา    จกฺขุวิญฺญาณํ    สุญฺญํ
อตฺเตน   วา   อตฺตนิเยน   วา   จกฺขุสมฺผสฺโส   สุญฺโญ  อตฺเตน  วา
อตฺตนิเยน    วา    ฯเปฯ    ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  สุญฺญํ  อตฺเตน
วา  อตฺตนิเยน  วา  ฯ  ยสฺมา  [๑]-  โข  อานนฺท  สุญฺญํ อตฺเตน วา
อตฺตนิเยน วา ตสฺมา สุญฺโญ โลโกติ วุจฺจตีติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๑๐๓]   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   อายสฺมา  อานนฺโท  ฯเปฯ
ภควนฺตํ   เอตทโวจ   สาธุ   เม   ภนฺเต   ภควา   สงฺขิตฺเตน  ธมฺมํ
เทเสตุ   ยมหํ   ภควโต   ธมฺมํ   สุตฺวา  เอโก  วูปกฏฺโฐ  อปฺปมตฺโต
อาตาปี   ปหิตตฺโต   วิหเรยฺยนฺติ   ฯ   ตํ   กึ  มญฺญสิ  อานนฺท  จกฺขุํ
นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ
     {๑๐๓.๑}   อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ
ทุกฺขํ   ภนฺเต   ฯ   ยํ   ปนานิจฺจํ   ทุกฺขํ  วิปริณามธมฺมํ  กลฺลํ  นุ  ตํ
สมนุปสฺสิตุํ  เอตํ  มม  เอโสหมสฺมิ  เอโส  เม  อตฺตาติ  ฯ  โน  เหตํ
ภนฺเต  ฯ  รูปา  นิจฺจา  วา  อนิจฺจา  วาติ  ฯ  อนิจฺจา  ภนฺเต ฯเปฯ
จกฺขุวิญฺญาณํ       จกฺขุสมฺผสฺโส       ยมฺปิทํ       จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ
นิจฺจํ   วา   อนิจฺจํ   วาติ   ฯ   อนิจฺจํ   ภนฺเต   ฯ   ยํ  ปนานิจฺจํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จ ฯ
ทุกฺขํ   วา   ตํ   สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ
วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ   ตํ   สมนุปสฺสิตุํ   เอตํ   มม   เอโสหมสฺมิ
เอโส   เม   อตฺตาติ   ฯ   โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯเปฯ  ชิวฺหา  นิจฺจา
วา    อนิจฺจา   วาติ   ฯ   อนิจฺจา   ภนฺเต   ฯเปฯ   ชิวฺหาวิญฺญาณํ
ชิวฺหาสมฺผสฺโส     ฯเปฯ     ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ  นิจฺจํ  วา
อนิจฺจํ   วาติ   ฯ   อนิจฺจํ   ภนฺเต   ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา  ตํ
สุขํ วาติ ฯ
     {๑๐๓.๒}   ทุกฺขํ   ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วิปริณามธมฺมํ
กลฺลํ  นุ  ตํ  สมนุปสฺสิตุํ  เอตํ  มม  เอโสหมสฺมิ  เอโส  เม อตฺตาติ ฯ
โน   เหตํ   ภนฺเต   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   อานนฺท  สุตวา  อริยสาวโก
จกฺขุสฺมึปิ      นิพฺพินฺทติ      รูเปสุปิ     นิพฺพินฺทติ     จกฺขุวิญฺญาเณปิ
นิพฺพินฺทติ       จกฺขุสมฺผสฺเสปิ      นิพฺพินฺทติ      ฯเปฯ      ยมฺปิทํ
มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
วา    ตสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ   วิรชฺชติ   วิราคา   วิมุจฺจติ   ฯ
วิมุตฺตสฺมึ   วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ฯ  ขีณา  ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ
กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๑๐๔]   เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป ฯ
เตน    โข    ปน   สมเยน   อายสฺมา   จ   สารีปุตฺโต   อายสฺมา
จ   มหาจุนฺโท   อายสฺมา   จ  ฉนฺโน  คิชฺฌกูเฏ  ปพฺพเต  วิหรนฺติ  ฯ
เตน   โข   ปน  สมเยน  อายสฺมา  ฉนฺโน  อาพาธิโก  โหติ  ทุกฺขิโต
พาฬฺหคิลาโน    ฯ    อถ   โข   อายสฺมา   สารีปุตฺโต   สายณฺหสมยํ
ปฏิสลฺลานา     วุฏฺฐิโต     เยนายสฺมา     มหาจุนฺโท    เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   มหาจุนฺทํ   เอตทโวจ   อายามาวุโส  จุนฺท
เยนายสฺมา     ฉนฺโน     เตนุปสงฺกมิสฺสาม     คิลานปุจฺฉกาติ     ฯ
เอวมาวุโสติ    โข   อายสฺมา   มหาจุนฺโท   อายสฺมโต   สารีปุตฺตสฺส
ปจฺจสฺโสสิ  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา  จ  สารีปุตฺโต อายสฺมา จ มหาจุนฺโท
เยนายสฺมา   ฉนฺโน   เตนุปสงฺกมึสุ   อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺญตฺเต  อาสเน
นิสีทึสุ   ฯ   นิสชฺช   โข   อายสฺมา   สารีปุตฺโต   อายสฺมนฺตํ   ฉนฺนํ
เอตทโวจ    กจฺจิ    เต   อาวุโส   ฉนฺน   ขมนียํ   กจฺจิ   ยาปนียํ
กจฺจิ    ทุกฺขา    เวทนา    ปฏิกฺกมนฺติ   โน   อภิกฺกมนฺติ   ปฏิกฺกโม
สานํ ปญฺญายติ โน อภิกฺกโมติ ฯ
     [๑๐๕]   น  เม  อาวุโส  สารีปุตฺต  ขมนียํ  น  ยาปนียํ  พาฬฺหา
เม   ทุกฺขา   เวทนา   อภิกฺกมนฺติ   โน   ปฏิกฺกมนฺติ  อภิกฺกโม  สานํ
ปญฺญายติ   โน  ปฏิกฺกโมติ  ๑-  ฯ  เสยฺยถาปิ  อาวุโส  พลวา  ปุริโส
ติเณฺหน  สิขเรน  มุทฺธนํ  ๒-  อภิมตฺเถยฺย  เอวเมว โข เม ๓- อาวุโส
อธิมตฺตา  วาตา  มุทฺธนิ  ๔-  อุปหนนฺติ  ๕-  ฯ น เม อาวุโส ขมนียํ น
ยาปนียํ   ฯเปฯ   โน  ปฏิกฺกโมติ  ๖-  ฯ  เสยฺยถาปิ  อาวุโส  พลวา
ปุริโส   ทเฬฺหน   วรตฺตกฺขนฺเธน   สีเส   สีสเวฐํ   ทเทยฺย  เอวเมว
โข  อาวุโส  อธิมตฺตา  วาตา  ๗-  สีเส  สีสเวทนา  ฯ น เม อาวุโส
@เชิงอรรถ: ๑-๖ ม. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ    ยุ. มุทฺธานํ ฯ ม. มุทฺธนิ ฯ
@ ม. ยุ. เมสทฺโท นตฺถิ ฯ   ยุ. มุทฺธานํ ฯ   ม. อูหนนฺติ ฯ    ม. อยํ
@ปาโฐ นตฺถิ ฯ ยุ. เม ฯ
ขมนียํ   น   ยาปนียํ   ฯเปฯ  โน  ปฏิกฺกโมติ  ฯ  เสยฺยถาปิ  อาวุโส
ทกฺโข   โคฆาตโก   วา  โคฆาตกนฺเตวาสี  วา  ติเณฺหน  โควิกนฺตเนน
กุจฺฉึ   ปริกนฺเตยฺย  เอวเมว  โข  เม  อาวุโส  ๑-  อธิมตฺตา  วาตา
กุจฺฉึ   ปริกนฺตนฺติ   ฯ   น   เม  อาวุโส  ขมนียํ  น  ยาปนียํ  ฯเปฯ
โน   ปฏิกฺกโมติ   ฯ   เสยฺยถาปิ   อาวุโส   เทฺว   พลวนฺโต  ปุริสา
ทุพฺพลตรํ   ปุริสํ  นานา  พาหาสุ  คเหตฺวา  องฺคารกาสุยา  สนฺตาเปยฺยุํ
สํปริตาเปยฺยุํ   เอวเมว   โข   เม   ๒-  อาวุโส  อธิมตฺโต  กายสฺมึ
ฑาโห   ฯ  น  เม  อาวุโส  ขมนียํ  น  ยาปนียํ  พาฬฺหา  เม  ทุกฺขา
เวทนา    อภิกฺกมนฺติ   โน   ปฏิกฺกมนฺติ   อภิกฺกโม   สานํ   ปญฺญายติ
โน   ปฏิกฺกโมติ  ฯ  สตฺถํ  อาวุโส  สารีปุตฺต  อาหริสฺสามิ  นาวกงฺขามิ
ชีวิตนฺติ ๓- [๔]- อายสฺมา ฉนฺโน สตฺถํ อาหเรสิ ฯ
     [๑๐๖]   ยาเปตายสฺมา  ฉนฺโน  ยาเปนฺตํ  มยํ  อายสฺมนฺตํ  ฉนฺนํ
อิจฺฉาม    สเจ   อายสฺมโต   ฉนฺนสฺส   นตฺถิ   สปฺปายานิ   โภชนานิ
อหํ   อายสฺมโต   ฉนฺนสฺส   สปฺปายานิ   โภชนานิ  ปริเยสิสฺสามิ  สเจ
อายสฺมโต   ฉนฺนสฺส   นตฺถิ   สปฺปายานิ   เภสชฺชานิ   อหํ  อายสฺมโต
ฉนฺนสฺส    สปฺปายานิ    เภสชฺชานิ   ปริเยสิสฺสามิ   สเจ   อายสฺมโต
ฉนฺนสฺส    นตฺถิ    ปฏิรูปา    อุปฏฺฐากา    อหํ    อายสฺมนฺตํ   ฉนฺนํ
อุปฏฺฐหิสฺสามิ    มา   จ   ๕-   อายสฺมา   ฉนฺโน   สตฺถํ   อาหเรสิ
ยาเปตายสฺมา ฉนฺโน ยาเปนฺตํ มยํ อายสฺมนฺตํ ฉนฺนํ อิจฺฉามาติ ฯ
     {๑๐๖.๑}   น เม อาวุโส สารีปุตฺต นตฺถิ สปฺปายานิ โภชนานิ อตฺถิ เม
@เชิงอรรถ:  ม. เม อาวุโสติ ปททฺวยํ นตฺถิ ฯ   ม. เมสทฺโท นตฺถิ ฯ   ยุ. ชีวิตุนฺติ ฯ
@ ม. ยุ. มา ฯ    ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
สปฺปายานิ   โภชนานิ   นปิ   เม   นตฺถิ  สปฺปายานิ  เภสชฺชานิ  อตฺถิ
เม   สปฺปายานิ   เภสชฺชานิ   นปิ   เม   นตฺถิ   ปฏิรูปา  อุปฏฺฐากา
อตฺถิ   เม   ปฏิรูปา   อุปฏฺฐากา   ฯ   อปิ  จ  เม  อาวุโส  สตฺถา
ปริจิณฺโณ    ทีฆรตฺตํ   มนาเปเนว   โน   อมนาเปน   ฯ   เอตํ   หิ
อาวุโส    สาวกสฺส   ปฏิรูปํ   ยํ   สตฺถารํ   ปริจเรยฺย   มนาเปเนว
โน   อมนาเปน   ตํ   ๑-  อนุปวชฺชํ  ฉนฺโน  ภิกฺขุ  สตฺถํ  อาหริสฺสตีติ
เอวเมตํ อาวุโส สารีปุตฺต ธาเรหีติ ฯ
     [๑๐๗]   ปุจฺเฉยฺยาม   มยํ   อายสฺมนฺตํ   ฉนฺนํ  กิญฺจิเทว  เทสํ
สเจ   อายสฺมา  ฉนฺโน  โอกาสํ  กโรติ  ปญฺหสฺส  เวยฺยากรณายาติ  ฯ
ปุจฺฉาวุโส  สารีปุตฺต  สุตฺวา  เวทยามาติ  ๒-  ฯ  จกฺขุํ  อาวุโส  ฉนฺน
จกฺขุวิญฺญาณํ      จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพ      ธมฺเม     เอตํ     มม
เอโสหมสฺมิ   เอโส   เม   อตฺตาติ  สมนุปสฺสสิ  ฯเปฯ  ชิวฺหํ  อาวุโส
ฉนฺน    ชิวฺหาวิญฺญาณํ    ชิวฺหาวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพ   ธมฺเม   เอตํ   มม
เอโสหมสฺมิ   เอโส   เม   อตฺตาติ   สมนุปสฺสสิ  ฯเปฯ  มนํ  อาวุโส
ฉนฺน    มโนวิญฺญาณํ    มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพ    ธมฺเม    เอตํ   มม
เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ สมนุปสฺสสีติ ฯ
     {๑๐๗.๑}   จกฺขุํ   อาวุโส  สารีปุตฺต  จกฺขุวิญฺญาณํ  จกฺขุวิญฺญาณ-
วิญฺญาตพฺเพ    ธมฺเม    เนตํ    มม    เนโสหมสฺมิ    น    เมโส
อตฺตาติ     สมนุปสฺสามิ     ฯเปฯ     ชิวฺหํ     อาวุโส    สารีปุตฺต
ชิวฺหาวิญฺญาณํ ชิวฺหาวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพ ธมฺเม
@เชิงอรรถ:  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ   สี. เทสิสฺสามีติ  ฯ ม. ยุ. เวทิสฺสามาติ ฯ
เนตํ     มม    เนโสหมสฺมิ    ฯเปฯ    มนํ    อาวุโส    สารีปุตฺต
มโนวิญฺญาณํ      มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพ      ธมฺเม     เนตํ     มม
เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสามีติ ฯ
     [๑๐๘]   จกฺขุสฺมึ อาวุโส ฉนฺน จกฺขุวิญฺญาเณ จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพสุ
ธมฺเมสุ     กึ     ทิสฺวา     กึ    อภิญฺญาย    จกฺขุํ    จกฺขุวิญฺญาณํ
จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพ   ธมฺเม   เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น  เมโส
อตฺตาติ   สมนุปสฺสสิ   ฯเปฯ   ชิวฺหาย   อาวุโส  ฉนฺน  ชิวฺหาวิญฺญาเณ
ชิวฺหาวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพสุ    ธมฺเมสุ    กึ    ทิสฺวา    กึ    อภิญฺญาย
ชิวฺหํ    ชิวฺหาวิญฺญาณํ    ชิวฺหาวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพ   ธมฺเม   เนตํ   มม
เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ  สมนุปสฺสสิ  ฯเปฯ  มนสฺมึ  อาวุโส
ฉนฺน    มโนวิญฺญาเณ   มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพสุ   ธมฺเมสุ   กึ   ทิสฺวา
กึ    อภิญฺญาย    มนํ    มโนวิญฺญาณํ   มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพ   ธมฺเม
เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสสีติ ฯ
     [๑๐๙]   จกฺขุสฺมึ  อาวุโส  สารีปุตฺต  จกฺขุวิญฺญาเณ  จกฺขุวิญฺญาณ-
วิญฺญาตพฺเพสุ    ธมฺเมสุ   นิโรธํ   ทิสฺวา   นิโรธํ   อภิญฺญาย   จกฺขุํ
จกฺขุวิญฺญาณํ      จกฺขุวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพ      ธมฺเม     เนตํ     มม
เนโสหมสฺมิ   น  เมโส  อตฺตาติ  สมนุปสฺสามิ  ฯเปฯ  ชิวฺหาย  อาวุโส
สารีปุตฺต      ชิวฺหาวิญฺญาเณ     ชิวฺหาวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพสุ     ธมฺเมสุ
นิโรธํ     ทิสฺวา     นิโรธํ     อภิญฺญาย     ชิวฺหํ     ชิวฺหาวิญฺญาณํ
ชิวฺหาวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพ   ธมฺเม   เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ  น  เมโส
อตฺตาติ   สมนุปสฺสามิ   ฯเปฯ  มนสฺมึ  อาวุโส  สารีปุตฺต  มโนวิญฺญาเณ
มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพสุ      ธมฺเมสุ     นิโรธํ     ทิสฺวา     นิโรธํ
อภิญฺญาย     มนํ     มโนวิญฺญาณํ     มโนวิญฺญาณวิญฺญาตพฺเพ    ธมฺเม
เนตํ มม เนโสหมสฺมิ น เมโส อตฺตาติ สมนุปสฺสามีติ ฯ
     [๑๑๐]   เอวํ   วุตฺเต   อายสฺมา  มหาจุนฺโท  อายสฺมนฺตํ  ฉนฺนํ
เอตทโวจ   ตสฺมา   ติหาวุโส   ฉนฺน   อิทมฺปิ   ตสฺส  ภควโต  สาสนํ
นิจฺจกปฺปํ     สาธุกํ    มนสิกาตพฺพํ    นิสฺสิตสฺส    จลิตํ    อนิสฺสิตสฺส
จลิตํ    นตฺถิ    จลิเต    อสติ    ปสฺสทฺธิ   โหติ   ปสฺสทฺธิยา   สติ
นนฺทิ   น   โหติ  นนฺทิยา  ๑-  อสติ  อาคติคติ  น  โหติ  อาคติคติยา
อสติ   จตูปปาโต   น   โหติ   จุตูปปาเต   อสติ  เนวิธ  น  หุรํ  น
อุภยมนฺตเรน   เอเสวนฺโต   ทุกฺขสฺสาติ   ฯ   อถ   โข  อายสฺมา  จ
สารีปุตฺโต    อายสฺมา    จ   มหาจุนฺโท   อายสฺมนฺตํ   ฉนฺนํ   อิมินา
โอวาเทน   โอวทิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา  ปกฺกมึสุ  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา
ฉนฺโน อจิรปกฺกนฺเตสุ เตสุ อายสฺมนฺเตสุ สตฺถํ อาหเรสิ ฯ
     [๑๑๑]   อถ  โข  อายสฺมา  สารีปุตฺโต  เยน  ภควา เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   สารีปุตฺโต   ภควนฺตํ  เอตทโวจ  อายสฺมตา
ภนฺเต  ฉนฺเนน  สตฺถํ  อาหริตํ  ตสฺส  กา  คติ  โก  อภิสมฺปราโยติ  ฯ
นนุ    เต   สารีปุตฺต   ฉนฺเนน   ภิกฺขุนา   สมฺมุขาเยว   อนุปวชฺชตา
@เชิงอรรถ:  สี. ม. ยุ. นติ น โหติ นติยา ฯ
พฺยากตาติ   ฯ   อตฺถิ   ภนฺเต   ปุพฺพวิชฺชนํ   ๑-   นาม   วชฺชิคาโม
ตตฺถายสฺมโต   ฉนฺนสฺส   มิตฺตกุลานิ   สุหชฺชกุลานิ   อุปวชฺชกุลานีติ   ฯ
โหนฺติ   เหเต   สารีปุตฺต   ฉนฺนสฺส   ภิกฺขุโน  มิตฺตกุลานิ  สุหชฺชกุลานิ
อุปวชฺชกุลานีติ  ๒-  ฯ  น  โข  ปนาหํ สารีปุตฺต เอตฺตาวตา สอุปวชฺโชติ
วทามิ   ฯ   โย   โข  สารีปุตฺต  อิมญฺจ  ๓-  กายํ  นิกฺขิปติ  อญฺญญฺจ
กายํ    อุปาทิยติ    ตมหํ    สอุปวชฺโชติ   วทามิ   ฯ   ตํ   ฉนฺนสฺส
ภิกฺขุโน    นตฺถิ    อนุปวชฺชํ    ฉนฺเนน   ภิกฺขุนา   สตฺถํ   อาหริตนฺติ
เอวเมตํ สารีปุตฺต ธาเรหีติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๑๑๒]   อถ  โข  อายสฺมา  ปุณฺโณ เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ฯเปฯ
เอกมนฺตํ    นิสินฺโน    โข   อายสฺมา   ปุณฺโณ   ภควนฺตํ   เอตทโวจ
สาธุ   เม   ภนฺเต   ภควา  สงฺขิตฺเตน  ธมฺมํ  เทเสตุ  ยมหํ  ภควโต
ธมฺมํ    สุตฺวา    เอโก   วูปกฏฺโฐ   อปฺปมตฺโต   อาตาปี   ปหิตตฺโต
วิหเรยฺยนฺติ   ฯ   สนฺติ   โข   ปุณฺณ   จกฺขุวิญฺเญยฺยา   รูปา   อิฏฺฐา
กนฺตา    มนาปา    ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ
อภินนฺทติ    อภิวทติ    อชฺโฌสาย    ติฏฺฐติ    ตสฺส   ตํ   อภินนฺทโต
อภิวทโต    อชฺโฌสาย    ติฏฺฐโต    อุปฺปชฺชติ    นนฺทิ    นนฺทิสมุทยา
ทุกฺขสมุทโย   ปุณฺณาติ  วทามิ  ฯเปฯ  สนฺติ  โข  ปุณฺณ  ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา
รสา      ฯเปฯ      สนฺติ      โข      ปุณฺณ      มโนวิญฺเญยฺยา
ธมฺมา    อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา
@เชิงอรรถ:  สี. ปพฺพวิจิรํ ฯ ยุ. ปุพฺพวิชฺฌนํ ฯ    ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ  ม. ยุ.
@ตญฺจ ฯ
ตญฺจ    ภิกฺขุ    อภินนฺทติ   อภิวทติ   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ตสฺส   ตํ
อภินนฺทโต     อภิวทโต    อชฺโฌสาย    ติฏฺฐโต    อุปฺปชฺชติ    นนฺทิ
นนฺทิสมุทยา ทุกฺขสมุทโย ปุณฺณาติ วทามิ ฯ
     [๑๑๓]   สนฺติ  [๑]-  โข  ปุณฺณ จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ  นาภินนฺทติ
นาภิวทติ   นาชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ตสฺส   ตํ   อนภินนฺทโต   อนภิวทโต
อนชฺโฌสาย    ติฏฺฐโต    นิรุชฺฌติ    นนฺทิ   นนฺทินิโรธา   ทุกฺขนิโรโธ
ปุณฺณาติ    วทามิ    ฯเปฯ   สนฺติ   จ   โข   ปุณฺณ   มโนวิญฺเญยฺยา
ธมฺมา    อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา
ตญฺเจ   ภิกฺขุ   นาภินนฺทติ   นาภิวทติ   นาชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ  ตสฺส  ตํ
อนภินนฺทโต    อนภิวทโต    อนชฺโฌสาย    ติฏฺฐโต    นิรุชฺฌติ   นนฺทิ
นนฺทินิโรธา   ทุกฺขนิโรโธ   ปุณฺณาติ   วทามิ   ฯ   อิมินา   ตฺวํ  ปุณฺณ
อารกา โส อิมสฺมา ธมฺมวินยาติ ฯ
     [๑๑๔]   เอวํ  วุตฺเต  อญฺญตโร  ภิกฺขุ ภควนฺตํ เอตทโวจ เอตฺถาหํ
ภนฺเต   อนสฺสาสํ   อหํ   หิ   ภนฺเต   ฉนฺนํ   ผสฺสายตนานํ  สมุทยญฺจ
อตฺถงฺคมญฺจ      อสฺสาทญฺจ     อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ     ยถาภูตํ
นปฺปชานามีติ  ฯ  ตํ  กึ  มญฺญสิ  ภิกฺขุ  ฯ  จกฺขุํ  เนตํ  มม เนโสหมสฺมิ
น   เมโส   อตฺตาติ   สมนุปสฺสสีติ   ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ  สาธุ  ภิกฺขุ
เอตฺถ   จ   เต   ภิกฺขุ   จกฺขุํ   เนตํ   มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส
อตฺตาติ     เอวเมตํ    ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย    สุทิฏฺฐํ    ภวิสฺสติ
@เชิงอรรถ:  ยุ. จ ฯ
เอวนฺเต   เอตํ   ปฐมํ  ผสฺสายตนํ  ปหีนํ  ภวิสฺสติ  อายตึ  อปุนพฺภวาย
ฯเปฯ    ชิวฺหํ    เนตํ    มม    เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ
สมนุปสฺสสีติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ  สาธุ  ภิกฺขุ  ตตฺถ  เต  ภิกฺขุ  ชิวฺหา
เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย   สุทิฏฺฐํ   ภวิสฺสติ   เอวํ   เต  เอตํ  จตุตฺถํ  ผสฺสายตนํ
ปหีนํ    ภวิสฺสติ    อายตึ    อปุนพฺภวาย   ฯเปฯ   มนํ   เนตํ   มม
เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   สมนุปสฺสสีติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเต
ฯเปฯ    สาธุ    ปุณฺณ    มยา    สงฺขิตฺเตน   โอวาเทน   โอวทิโต
กตมสฺมึ   ชนปเท   วิหริสฺสสีติ   ฯ   อตฺถิ   ภนฺเต  สุนาปรนฺโต  นาม
ชนปโท ตตฺถาหํ วิหริสฺสามีติ ฯ
     [๑๑๕]   จณฺฑา   โข   ปุณฺณ   สุนาปรนฺตกา   มนุสฺสา   ผรุสา
โข   ปุณฺณ   สุนาปรนฺตกา  มนุสฺสา  สเจ  ตํ  ๑-  ปุณฺณ  สุนาปรนฺตกา
มนุสฺสา    อกฺโกสิสฺสนฺติ    ปริภาสิสฺสนฺติ    ตตฺร   เต   ปุณฺณ   กินฺติ
ภวิสฺสตีติ   ฯ   สเจ   มํ  ภนฺเต  สุนาปรนฺตกา  มนุสฺสา  อกฺโกสิสฺสนฺติ
ปริภาสิสฺสนฺติ   ตตฺร  เม  เอวํ  ภวิสฺสติ  ภทฺทกา  วติเม  สุนาปรนฺตกา
มนุสฺสา    สุภทฺทกา   วติเม   สุนาปรนฺตกา   มนุสฺสา   ยํ   มํ   ๒-
นยิเม    ปาณินา    ปหารํ    เทนฺตีติ   เอวเมตฺถ   ภควา   ภวิสฺสติ
เอวเมตฺถ   สุคต   ภวิสฺสตีติ   ฯ  สเจ  ปน  เต  ปุณฺณ  สุนาปรนฺตกา
มนุสฺสา   ปาณินา   ปหารํ   ทสฺสนฺติ   ตตฺร   ปน   เต   ปุณฺณ  กินฺติ
ภวิสฺสตีติ   ฯ   สเจ  เม  ๓-  ภนฺเต  สุนาปรนฺตกา  มนุสฺสา  ปาณินา
@เชิงอรรถ:  ยุ. ตฺวํ ฯ    ม. เม ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ    ม. ยุ. มํ ฯ
ปหารํ    ทสฺสนฺติ    ตตฺร    เม   เอวํ   ภวิสฺสติ   ภทฺทกา   วติเม
สุนาปรนฺตกา    มนุสฺสา    สุภทฺทกา   วติเม   สุนาปรนฺตกา   มนุสฺสา
ยํ  มํ  นยิเม  เลณฺฑุนา  ๑-  ปหารํ  เทนฺตีติ  เอวเมตฺถ ภควา ภวิสฺสติ
เอวเมตฺถ สุคต ภวิสฺสตีติ ฯ
     {๑๑๕.๑}   สเจ  ปน  เต  ปุณฺณ  สุนาปรนฺตกา  มนุสฺสา เลณฺฑุนา
ปหารํ  ทสฺสนฺติ  ตตฺร  ปน  เต  ปุณฺณ  กินฺติ ภวิสฺสตีติ ฯ สเจ เม ภนฺเต
สุนาปรนฺตกา   มนุสฺสา   เลณฺฑุนา   ปหารํ   ทสฺสนฺติ  ตตฺร  เม  เอวํ
ภวิสฺสติ   ภทฺทกา   วติเม   สุนาปรนฺตกา   มนุสฺสา   สุภทฺทกา  วติเม
สุนาปรนฺตกา   มนุสฺสา   ยํ   มํ   นยิเม   ทณฺเฑน   ปหารํ   เทนฺตีติ
เอวเมตฺถ   ภควา  ภวิสฺสติ  เอวเมตฺถ  สุคต  ภวิสฺสตีติ  ฯ  สเจ  ปน
เต   ปุณฺณ   สุนาปรนฺตกา   มนุสฺสา   ทณฺเฑน   ปหารํ  ทสฺสนฺติ  ตตฺร
ปน   เต   ปุณฺณ  กินฺติ  ภวิสฺสตีติ  ฯ  สเจ  เม  ภนฺเต  สุนาปรนฺตกา
มนุสฺสา   ทณฺเฑน   ปหารํ  ทสฺสนฺติ  ตตฺร  เม  เอวํ  ภวิสฺสติ  ภทฺทกา
วติเม    สุนาปรนฺตกา    มนุสฺสา    สุภทฺทกา   วติเม   สุนาปรนฺตกา
มนุสฺสา   ยํ   มํ   นยิเม  สตฺเถน  ปหารํ  เทนฺตีติ  เอวเมตฺถ  ภควา
ภวิสฺสติ เอวเมตฺถ สุคต ภวิสฺสตีติ ฯ
     {๑๑๕.๒}   สเจ  ปน  เต  ปุณฺณ  สุนาปรนฺตกา  มนุสฺสา  สตฺเถน
ปหารํ    ทสฺสนฺติ    ตตฺร   ปน   เต   ปุณฺณ   กินฺติ   ภวิสฺสตีติ   ฯ
สเจ   เม   ภนฺเต   สุนาปรนฺตกา   มนุสฺสา  สตฺเถน  ปหารํ  ทสฺสนฺติ
ตตฺร    เม    เอวํ    ภวิสฺสติ    ภทฺทกา    วติเม    สุนาปรนฺตกา
มนุสฺสา    สุภทฺทกา    วติเม    สุนาปรนฺตกา    มนุสฺสา    ยํ    มํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เลฑฺฑุนา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
นยิเม   ติเณฺหน   สตฺเถน   ชีวิตา   โวโรเปนฺตีติ   เอวเมตฺถ  ภควา
ภวิสฺสติ เอวเมตฺถ สุคต ภวิสฺสตีติ ฯ
     [๑๑๖]   สเจ  ปน  เต  ๑-  ปุณฺณ  สุนาปรนฺตกา มนุสฺสา ติเณฺหน
สตฺเถน    ชีวิตา    โวโรเปสฺสนฺติ   ตตฺร   ปน   เต   ปุณฺณ   กินฺติ
ภวิสฺสตีติ   ฯ   สเจ  เม  ๒-  ภนฺเต  สุนาปรนฺตกา  มนุสฺสา  ติเณฺหน
สตฺเถน   ชีวิตา   โวโรเปสฺสนฺติ   ตตฺร   เม   เอวํ   ภวิสฺสติ  สนฺติ
โข   ตสฺส   ภควโต   สาวกา   กาเยน  จ  ชีวิเตน  จ  อฏฺฏิยมานา
หรายมานา    ชิคุจฺฉมานา    สตฺถหารกํ   ปริเยสนฺติ   ตํ   เม   อิทํ
ปริยิฏฺฐญฺเญว    สตฺถหารกํ    ลทฺธนฺติ    เอวเมตฺถ   ภควา   ภวิสฺสติ
เอวเมตฺถ   สุคต  ภวิสฺสตีติ  ฯ  สาธุ  สาธุ  ปุณฺณ  สิกฺขิสฺสสิ  ๓-  ตฺวํ
ปุณฺณ    อิมินา    ทมูปสเมน    สมนฺนาคโต    สุนาปรนฺตสฺมึ   ชนปเท
วตฺถุํ ยสฺสทานิ ตฺวํ ปุณฺณ กาลํ มญฺญสีติ ฯ
     [๑๑๗]   อถ  โข  อายสฺมา  ปุณฺโณ  ภควโต  ภาสิตํ  อภินนฺทิตฺวา
อนุโมทิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ   กตฺวา
เสนาสนํ   สํสาเมตฺวา   ปตฺตจีวรํ  อาทาย  เยน  สุนาปรนฺโต  ชนปโท
เตน   จาริกํ  ปกฺกามิ  อนุปุพฺเพน  จาริกํ  จรมาโน  เยน  สุนาปรนฺโต
ชนปโท  ตทวสริ  ฯ  ตตฺร  สุทํ  อายสฺมา  ปุณฺโณ  สุนาปรนฺตสฺมึ ชนปเท
วิหรติ  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา  ปุณฺโณ  เตเนว อนฺตรวสฺเสน ปญฺจมตฺตานิ
อุปาสกสตานิ   ปฏิเทเสสิ   ๔-   [๕]-  เตเนว  อนฺตรวสฺเสน  ติสฺโส
@เชิงอรรถ:  ยุ. ตวํ ฯ     ยุ. มํ ฯ    ม. สกฺขิสฺสสิ โข ฯ ยุ. สกฺขสิ โข ฯ
@ สี. ยุ. ปฏิปาเทสิ ฯ ม. ปฏิเวเทสิ ฯ    ม. เตเนวนฺตรวสฺเสน ปญฺจมตฺตานิ
@อุปาสิกาสตานิ ปฏิเวเทสิ ฯ
วิชฺชา   สจฺฉากาสิ   เตเนว   อนฺตรวสฺเสน   ปรินิพฺพายิ  ฯ  อถ  โข
สมฺพหุลา    ภิกฺขู   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมึสุ   เอกมนฺตํ   นิสินฺนา
โข   เต   ภิกฺขู   ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ  โย  โส  ภนฺเต  ปุณฺโณ  นาม
กุลปุตฺโต   ภควตา   สงฺขิตฺเตน   โอวาเทน   โอวทิโต  โส  กาลกโต
ตสฺส   กา   คติ   โก   อภิสมฺปราโยติ   ฯ  ปณฺฑิโต  ภิกฺขเว  ปุณฺโณ
กุลปุตฺโต  อโหสิ  ๑-  สจฺจวาที  ๒-  ธมฺมสฺสานุธมฺมํ  น  จ ธมฺมาธิกรณํ
วิเหเสสิ ปรินิพฺพุโต ภิกฺขเว ปุณฺโณ กุลปุตฺโตติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๑๑๘]   อถ  โข  อายสฺมา พาหิโย เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ฯเปฯ
เอกมนฺตํ    นิสินฺโน   โข   อายสฺมา   พาหิโย   ภควนฺตํ   เอตทโวจ
สาธุ   เม   ภนฺเต   ภควา  สงฺขิตฺเตน  ธมฺมํ  เทเสตุ  ยมหํ  ภควโต
ธมฺมํ    สุตฺวา    เอโก   วูปกฏฺโฐ   อปฺปมตฺโต   อาตาปี   ปหิตตฺโต
วิหเรยฺยนฺติ ฯ
     {๑๑๘.๑}   ตํ  กึ  มญฺญสิ  พาหิย  จกฺขุํ  นิจฺจํ  วา อนิจฺจํ วาติ ฯ
อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา ตํ สุขํ วาติ ฯ ทุกฺขํ ภนฺเต ฯ
ยํ   ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วิปริณามธมฺมํ  กลฺลํ  นุ  ตํ  สมนุปสฺสิตุํ  เอตํ  มม
เอโสหมสฺมิ  เอโส  เม  อตฺตาติ  ฯ  โน เหตํ ภนฺเต ฯ รูปา นิจฺจา วา
อนิจฺจา  วาติ  ฯ  อนิจฺจา  ภนฺเต  ฯ  จกฺขุวิญฺญาณํ  จกฺขุสมฺผสฺโส ฯเปฯ
ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา
อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  นิจฺจํ  วา  อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ  ภนฺเต ฯ ยํ
ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ
     {๑๑๘.๒}   ทุกฺขํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วิปริณามธมฺมํ กลฺลํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อโหสิ ปจฺจปาทิ ธมฺมสฺส จานฺธมฺมํ น จ มํ ธมฺมาธิกรณํ วิเหเสสิ ฯ
@ ม. ปจฺจปาทิ ธมฺมสฺสานุธมฺมํ น จ มํ ธมฺมาธิกรณํ วิเหเฐสิ ฯ
นุ   ตํ   สมนุปสฺสิตุํ   เอตํ  มม  เอโสหมสฺมิ  เอโส  เม  อตฺตาติ  ฯ
โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  เอวํ  ปสฺสํ  พาหิย  สุตวา  อริยสาวโก จกฺขุสฺมึปิ
นิพฺพินฺทติ    จกฺขุวิญฺญาเณปิ    นิพฺพินฺทติ    จกฺขุสมฺผสฺเสปิ    นิพฺพินฺทติ
ฯเปฯ   ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา  อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ
วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ  วิรชฺชติ  วิราคา
วิมุจฺจติ   ฯ   วิมุตฺตสฺมึ   วิมุตฺตมิติ  ญาณํ  โหติ  ฯ  ขีณา  ชาติ  วุสิตํ
พฺรหฺมจริยํ กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๑๑๙]   อถ  โข  อายสฺมา  พาหิโย  ภควโต  ภาสิตํ อภินนฺทิตฺวา
อนุโมทิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   ปทกฺขิณํ   กตฺวา
ปกฺกามิ   ฯ  อถ  โข  อายสฺมา  พาหิโย  เอโก  วูปกฏฺโฐ  อปฺปมตฺโต
อาตาปี   ปหิตตฺโต   วิหรนฺโต   น   จิรสฺเสว   ยสฺสตฺถาย   กุลปุตฺตา
สมฺมเทว      อคารสฺมา      อนคาริยํ      ปพฺพชนฺติ      ตทนุตฺตรํ
พฺรหฺมจริยปริโยสานํ   ทิฏฺเฐ   ว   ธมฺเม   สยํ   อภิญฺญา   สจฺฉิกตฺวา
อุปสมฺปชฺช   วิหรติ   ๑-   ขีณา   ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ  กตํ  กรณียํ
นาปรํ    อิตฺถตฺตายาติ    อพฺภญฺญาสิ   ฯ   อญฺญตโร   จ   ปนายสฺมา
พาหิโย อรหตํ อโหสีติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
     [๑๒๐]   เอชา  ภิกฺขเว  โรโค  เอชา  คณฺโฑ  เอชา  สลฺลํ  ฯ
ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว  ตถาคโต  อเนโช  วิหรติ  วีตสลฺโล  ฯ  ตสฺมา
ติห  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  เจปิ  อากงฺเขยฺย อเนโช วิหเรยฺยํ ๒- วีตสลฺโลติ ฯ
จกฺขุํ   น   มญฺเญยฺย   จกฺขุสฺมึ   น   มญฺเญยฺย  จกฺขุโต  น  มญฺเญยฺย
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพตฺถ วิหาสิ ฯ   ยุ. วิหเรยฺย ฯ เอวมุปริปิ ฯ
จกฺขุํ   เมติ   น   มญฺเญยฺย  รูเป  น  มญฺเญยฺย  รูเปสุ  น  มญฺเญยฺย
รูปโต    น    มญฺเญยฺย   รูปา   เมติ   น   มญฺเญยฺย   จกฺขุวิญฺญาณํ
น     มญฺเญยฺย    จกฺขุวิญฺญาณสฺมึ    น    มญฺเญยฺย    จกฺขุวิญฺญาณโต
น    มญฺเญยฺย    จกฺขุวิญฺญาณํ    เมติ    น   มญฺเญยฺย   จกฺขุสมฺผสฺสํ
น     มญฺเญยฺย    จกฺขุสมฺผสฺสสฺมึ    น    มญฺเญยฺย    จกฺขุสมฺผสฺสโต
น  มญฺเญยฺย  จกฺขุสมฺผสฺโส  เมติ  น  มญฺเญยฺย ยมฺปิทํ จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ    สุขํ    วา    ทุกฺขํ    วา   อทุกฺขมสุขํ   วา
ตมฺปิ   น   มญฺเญยฺย   ตสฺมึปิ   น   มญฺเญยฺย   ตโตปิ   น  มญฺเญยฺย
ตมฺเมติ น มญฺเญยฺย ฯ
     {๑๒๐.๑}   โสตํ  น  มญฺเญยฺย  ฯ  ฆานํ  น  มญฺเญยฺย  ฯ  ชิวฺหํ
น    มญฺเญยฺย    ชิวฺหาย   น   มญฺเญยฺย   ชิวฺหาโต   น   มญฺเญยฺย
ชิวฺหา    เมติ   น   มญฺเญยฺย   รเส   น   มญฺเญยฺย   ชิวฺหาวิญฺญาณํ
น   มญฺเญยฺย   ชิวฺหาสมฺผสฺสํ  น  มญฺเญยฺย  ยมฺปิทํ  ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ
น   มญฺเญยฺย   ตสฺมึปิ   น   มญฺเญยฺย   ตโตปิ  น  มญฺเญยฺย  ตมฺเมติ
น มญฺเญยฺย ฯ
     {๑๒๐.๒}   กายํ    น   มญฺเญยฺย   ฯ   มนํ   น   มญฺเญยฺย
มนสฺมึ    น    มญฺเญยฺย    มนโต    น    มญฺเญยฺย    มโน   เมติ
น    มญฺเญยฺย    ธมฺเม    น   มญฺเญยฺย   มโนวิญฺญาณํ   มโนสมฺผสฺสํ
ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา
อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   น   มญฺเญยฺย   ตสฺมึปิ  น  มญฺเญยฺย  ตโตปิ
น    มญฺเญยฺย   ตมฺเมติ   น   มญฺเญยฺย   ฯ   สพฺพํ   น   มญฺเญยฺย
สพฺพสฺมึ    น    มญฺเญยฺย    สพฺพโต    น   มญฺเญยฺย   สพฺพํ   เมติ
น  มญฺเญยฺย  ฯ  โส  เอวํ  อมญฺญมาโน  น  กิญฺจิ  ๑- โลเก อุปาทิยติ
อนุปาทิยํ    น    ปริตสฺสติ    อปริตสฺสํ    ปจฺจตฺตญฺเญว   ปรินิพฺพายติ
ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ
ปชานาตีติ ฯ
     [๑๒๑]   เอชา  ภิกฺขเว  โรโค เอชา คณฺโฑ เอชา สลฺลํ ฯ ตสฺมา
ติห  ภิกฺขเว  ตถาคโต  อเนโช  วิหรติ  วีตสลฺโล  ฯ ตสฺมา ติห ภิกฺขเว
ภิกฺขุ เจปิ อากงฺเขยฺย อเนโช วิหเรยฺยํ วีตสลฺโลติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๑๒๒]   จกฺขุํ   น   มญฺเญยฺย   จกฺขุสฺมึ  น  มญฺเญยฺย  จกฺขุโต
น  มญฺเญยฺย  จกฺขุํ  เมติ  น  มญฺเญยฺย  รูเป  น  มญฺเญยฺย จกฺขุวิญฺญาณํ
จกฺขุสมฺผสฺสํ        ยมฺปิทํ        จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา        อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  น  มญฺเญยฺย
ตสฺมึปิ   น   มญฺเญยฺย  ตโตปิ  น  มญฺเญยฺย  ตมฺเมติ  น  มญฺเญยฺย  ฯ
ยํ   หิ   ภิกฺขเว   มญฺญติ   ยสฺมึ   มญฺญติ   ยโต   มญฺญติ   ยํ  เมติ
มญฺญติ     ตโต    ตํ    โหติ    อญฺญถา    อญฺญถาภาวี    ภวสตฺโต
โลโก ภวเมว อภินนฺทติ ฯเปฯ
     {๑๒๒.๑}   ชิวฺหํ  น  มญฺเญยฺย  ชิวฺหาย  น  มญฺเญยฺย  ชิวฺหาโต
น  มญฺเญยฺย  ชิวฺหา  เมติ  น  มญฺเญยฺย  รเส น มญฺเญยฺย ชิวฺหาวิญฺญาณํ
ชิวฺหาสมฺผสฺสํ   ยมฺปิทํ   ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ  สุขํ
วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  น  มญฺเญยฺย  ตสฺมึปิ น มญฺเญยฺย
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กิญฺจิปิ ฯ
ตโตปิ   น   มญฺเญยฺย   ตมฺเมติ   น   มญฺเญยฺย   ฯ  ยํ  หิ  ภิกฺขเว
มญฺญติ     ยสฺมึ    มญฺญติ    ยโต    มญฺญติ    ยํ    เมติ    มญฺญติ
ตโต     ตํ    โหติ    อญฺญถา    อญฺญถาภาวี    ภวสตฺโต    โลโก
ภวเมว อภินนฺทติ ฯเปฯ
     {๑๒๒.๒}   มนํ   น   มญฺเญยฺย   มนสฺมึ   น  มญฺเญยฺย  มนโต
น   มญฺเญยฺย   มโน   เมติ   น   มญฺเญยฺย   ธมฺเม   น   มญฺเญยฺย
มโนวิญฺญาณํ        มโนสมฺผสฺสํ       ยมฺปิทํ       มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ
น   มญฺเญยฺย   ตสฺมึปิ   น   มญฺเญยฺย   ตโตปิ  น  มญฺเญยฺย  ตมฺเมติ
น   มญฺเญยฺย   ฯ   ยํ   หิ   ภิกฺขเว   มญฺญติ   ยสฺมึ   มญฺญติ  ยโต
มญฺญติ    ยมฺเมติ   มญฺญติ   ตโต   ตํ   โหติ   อญฺญถา   อญฺญถาภาวี
ภวสตฺโต โลโก ภวเมว อภินนฺทติ ฯ
     {๑๒๒.๓}   ยาวตา  ภิกฺขเว  ขนฺธธาตุอายตนา  ตมฺปิ  น มญฺเญยฺย
ตสฺมึปิ   น  มญฺเญยฺย  ตโตปิ  น  มญฺเญยฺย  ตํ  เมติ  น  มญฺเญยฺย  ฯ
โส  เอวํ  อมญฺญมาโน  น  กิญฺจิ  โลเก  อุปาทิยติ อนุปาทิยํ น ปริตสฺสติ
อปริตสฺสํ   ปจฺจตฺตญฺเญว   ปรินิพฺพายติ   ขีณา   ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ
กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๑๒๓]   ทฺวยํ  โว  ภิกฺขเว  เทสิสฺสามิ  ฯ  ตํ สุณาถ ฯ กิญฺจ ๑-
ภิกฺขเว   ทฺวยํ   จกฺขุญฺเจว   รูปา   จ   โสตญฺจ   ๒-   สทฺทา   จ
ฆานญฺจ   คนฺธา   จ   ชิวฺหา   จ   รสา   จ  กาโย  จ  โผฏฺฐพฺพา
@เชิงอรรถ:  ยุ. กิญฺจิ ฯ  ม. ยุ. โสตญฺเจว ... ฆานญฺเจว ... ชิวฺหาเจว ... มโนเจว ฯ
จ   มโน   จ   ธมฺมา   จ   อิทํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   ทฺวยํ  ฯ  โย
ภิกฺขเว   เอวํ   วเทยฺย   อหเมตํ   ทฺวยํ   ปจฺจกฺขาย   อญฺญํ   ทฺวยํ
ปญฺญเปสฺสามีติ   ฯ   ตสฺส   วาจา   วตฺถุ   เทวสฺส   ปุฏฺโฐ   จ  น
สมฺปาเยยฺย   อุตฺตรึ   จ   วิฆาตํ  อาปชฺเชยฺย  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ
ยถา ตํ ภิกฺขเว อวิสยสฺมินฺติ ฯ นวมํ ฯ
     [๑๒๔]   ทฺวยํ   ภิกฺขเว   ปฏิจฺจ   วิญฺญาณํ  สมฺโภติ  ฯ  กถญฺจ
ภิกฺขเว    ทฺวยํ    ปฏิจฺจ   วิญฺญาณํ   สมฺโภติ   ฯ   จกฺขุญฺจ   ปฏิจฺจ
รูเป    จ    อุปฺปชฺชติ    จกฺขุวิญฺญาณํ    จกฺขุํ    อนิจฺจํ    วิปริณามิ
อญฺญถาภาวิ    รูปา   อนิจฺจา   วิปริณามิโน   อญฺญถาภาวิโน   อิตฺเถตํ
ทฺวยํ    จลญฺเจว    พฺยาธญฺจ   ๑-   อนิจฺจํ   วิปริณามิ   อญฺญถาภาวิ
จกฺขุวิญฺญาณํ   อนิจฺจํ   วิปริณามิ   อญฺญถาภาวิ   ฯ   โยปิ  เหตุ  โยปิ
ปจฺจโย    จกฺขุวิญฺญาณสฺส   อุปฺปาทาย   โสปิ   เหตุ   โสปิ   ปจฺจโย
อนิจฺโจ    วิปริณามี   อญฺญถาภาวี   ฯ   อนิจฺจํ   โข   ปน   ภิกฺขเว
ปจฺจยํ    ปฏิจฺจ   อุปฺปนฺนํ   จกฺขุวิญฺญาณํ   กุโต   นิจฺจํ   ภวิสฺสติ   ฯ
โย   ๒-   โข   ภิกฺขเว   อิเมสํ   ติณฺณํ  ธมฺมานํ  สงฺคติ  สนฺนิปาโต
สมวาโย อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว จกฺขุสมฺผสฺโส ฯ
     [๑๒๕]   จกฺขุสมฺผสฺโสปิ  อนิจฺโจ  วิปริณามี  อญฺญถาภาวี  ฯ  โยปิ
เหตุ   โยปิ   ปจฺจโย   จกฺขุสมฺผสฺสสฺส   อุปฺปาทาย  โสปิ  เหตุ  โสปิ
ปจฺจโย   อนิจฺโจ  วิปริณามี  อญฺญถาภาวี  ฯ  อนิจฺจํ  โข  ปน  ภิกฺขเว
ปจฺจยํ   ปฏิจฺจ   อุปฺปนฺโน   จกฺขุสมฺผสฺโส   กุโต   นิจฺโจ  ภวิสฺสติ  ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. พฺยถญฺจ ฯ ยุ. พฺยพฺยญฺจ ฯ เอวมุปริปิ ฯ    ม. ยุ. ยา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ผุฏฺโฐ  ภิกฺขเว  เวเทติ  ผุฏฺโฐ  เจเตติ  ผุฏฺโฐ  สญฺชานาติ  อิตฺเถเตปิ
ธมฺมา  จลา  เจว  พฺยาธา  ๑-  จ  อนิจฺจา วิปริณามิโน อญฺญถาภาวิโน
ฯเปฯ
     {๑๒๕.๑}   ชิวฺหญฺจ   ปฏิจฺจ   รเส  จ  อุปฺปชฺชติ  ชิวฺหาวิญฺญาณํ
ชิวฺหา   อนิจฺจา   วิปริณามี   อญฺญถาภาวี   รสา  อนิจฺจา  วิปริณามิโน
อญฺญถาภาวิโน   อิตฺเถตํ   ทฺวยํ   จลญฺเจว  พฺยาธญฺจ  อนิจฺจํ  วิปริณามิ
อญฺญถาภาวิ    ชิวฺหาวิญฺญาณํ    อนิจฺจํ    วิปริณามิ    อญฺญถาภาวิ   ฯ
โยปิ     เหตุ     โยปิ     ปจฺจโย    ชิวฺหาวิญฺญาณสฺส    อุปฺปาทาย
โสปิ   เหตุ   โสปิ   ปจฺจโย   อนิจฺโจ   วิปริณามี   อญฺญถาภาวี   ฯ
อนิจฺจํ   โข   ปน   ภิกฺขเว   ปจฺจยํ   ปฏิจฺจ   อุปฺปนฺนํ  ชิวฺหาวิญฺญาณํ
กุโต   นิจฺจํ   ภวิสฺสติ   ฯ   โย  โข  ภิกฺขเว  อิเมสํ  ติณฺณํ  ธมฺมานํ
สงฺคติ สนฺนิปาโต สมวาโย อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ชิวฺหาสมฺผสฺโส ฯ
     [๑๒๖]   ชิวฺหาสมฺผสฺโสปิ  อนิจฺโจ  วิปริณามี  อญฺญถาภาวี  ฯ โยปิ
เหตุ   โยปิ   ปจฺจโย   ชิวฺหาสมฺผสฺสสฺส  อุปฺปาทาย  โสปิ  เหตุ  โสปิ
ปจฺจโย    อนิจฺโจ   วิปริณามี   อญฺญถาภาวี   ฯ   อนิจฺจํ   โข   ปน
ภิกฺขเว    ปจฺจยํ   ปฏิจฺจ   อุปฺปนฺโน   ชิวฺหาสมฺผสฺโส   กุโต   นิจฺโจ
ภวิสฺสติ    ฯ   ผุฏฺโฐ   ภิกฺขเว   เวเทติ   ผุฏฺโฐ   เจเตติ   ผุฏฺโฐ
สญฺชานาติ   อิตฺเถเตปิ   ธมฺมา   จลา   เจว   พฺยาธา   จ  อนิจฺจา
วิปริณามิโน อญฺญถาภาวิโน ฯเปฯ
     {๑๒๖.๑}   มนญฺจ   ปฏิจฺจ   ธมฺเม   จ  อุปฺปชฺชติ  มโนวิญฺญาณํ
มโน     อนิจฺโจ     วิปริณามี     อญฺญถาภาวี     ธมฺมา    อนิจฺจา
วิปริณามิโน          อญฺญถาภาวิโน          อิตฺเถตํ         ทฺวยํ
@เชิงอรรถ:  ม. พฺยถา ฯ ยุ. พฺยยา ฯ
จลญฺเจว       พฺยาธญฺจ      อนิจฺจํ      วิปริณามิ      อญฺญถาภาวิ
มโนวิญฺญาณํ   อนิจฺจํ   วิปริณามิ   อญฺญถาภาวิ   ฯ   โยปิ  เหตุ  โยปิ
ปจฺจโย    มโนวิญฺญาณสฺส   อุปฺปาทาย   โสปิ   เหตุ   โสปิ   ปจฺจโย
อนิจฺโจ    วิปริณามี   อญฺญถาภาวี   ฯ   อนิจฺจํ   โข   ปน   ภิกฺขเว
ปจฺจยํ    ปฏิจฺจ   อุปฺปนฺนํ   มโนวิญฺญาณํ   กุโต   นิจฺจํ   ภวิสฺสติ   ฯ
โย    โข    ภิกฺขเว   อิเมสํ   ติณฺณํ   ธมฺมานํ   สงฺคติ   สนฺนิปาโต
สมวาโย อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ๑- มโนสมฺผสฺโส ฯ
     [๑๒๗]   มโนสมฺผสฺโสปิ   อนิจฺโจ   วิปริณามี   อญฺญถาภาวี   ฯ
โยปิ   เหตุ   โยปิ   ปจฺจโย   มโนสมฺผสฺสสฺส  อุปฺปาทาย  โสปิ  เหตุ
โสปิ   ปจฺจโย   อนิจฺโจ   วิปริณามี  อญฺญถาภาวี  ฯ  อนิจฺจํ  โข  ปน
ภิกฺขเว    ปจฺจยํ    ปฏิจฺจ   อุปฺปนฺโน   มโนสมฺผสฺโส   กุโต   นิจฺโจ
ภวิสฺสติ    ฯ   ผุฏฺโฐ   ภิกฺขเว   เวเทติ   ผุฏฺโฐ   เจเตติ   ผุฏฺโฐ
สญฺชานาติ   อิตฺเถเตปิ   ธมฺมา   จลา   เจว   พฺยาธา   จ  อนิจฺจา
วิปริณามิโน    อญฺญถาภาวิโน    ฯ    เอวํ   ภิกฺขเว   ทฺวยํ   ปฏิจฺจ
มโนวิญฺญาณํ สมฺโภตีติ ฯ ทสมํ ฯ
                    ฉนฺนวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         ปโลกสุญฺญา สงฺขิตฺตํ     ฉนฺโน ปุณฺโณ จ พาหิโย
         เอเชน จ เทฺว วุตฺตา         ทฺวเยหิ อปเร เทฺวติ ฯ
                        -------
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
     [๑๒๘]   ฉยิเม  ภิกฺขเว  ผสฺสายตนา  อทนฺตา  อคุตฺตา  อรกฺขิตา
อสํวุตา   ทุกฺขาธิวาหา   โหนฺติ   ฯ   กตเม   ฉ   ฯ  จกฺขุํ  ภิกฺขเว
ผสฺสายตนํ    อทนฺตํ    อคุตฺตํ   อรกฺขิตํ   อสํวุตํ   ทุกฺขาธิวาหํ   โหติ
ฯเปฯ    ชิวฺหา    ภิกฺขเว    ผสฺสายตนํ    อทนฺตํ   อคุตฺตํ   อรกฺขิตํ
อสํวุตํ    ทุกฺขาธิวาหํ    โหติ    ฯเปฯ   มโน   ภิกฺขเว   ผสฺสายตนํ
อทนฺตํ   อคุตฺตํ   อรกฺขิตํ   อสํวุตํ   ทุกฺขาธิวาหํ   โหติ  ฯ  อิเม  โข
ภิกฺขเว    ฉ    ผสฺสายตนา   อทนฺตา   อคุตฺตา   อรกฺขิตา   อสํวุตา
ทุกฺขาธิวาหา โหนฺติ ฯ
     [๑๒๙]   ฉยิเม  ภิกฺขเว  ผสฺสายตนา  สุทนฺตา  สุคุตฺตา  สุรกฺขิตา
สุสํวุตา  สุขาธิวาหา  โหนฺติ  ฯ  กตเม  ฉ  ฯ  จกฺขุํ ภิกฺขเว ผสฺสายตนํ
สุทนฺตํ   สุคุตฺตํ   สุรกฺขิตํ   สุสํวุตํ   สุขาธิวาหํ   โหติ   ฯเปฯ  ชิวฺหา
ภิกฺขเว    ผสฺสายตนํ   สุทนฺตํ   สุคุตฺตํ   สุรกฺขิตํ   สุสํวุตํ   สุขาธิวาหํ
โหติ   ฯเปฯ   มโน   ภิกฺขเว   ผสฺสายตนํ   สุทนฺตํ   สุคุตฺตํ  สุรกฺขิตํ
สุสํวุตํ   สุขาธิวาหํ   โหติ   ฯ   อิเม   โข  ภิกฺขเว  ฉ  ผสฺสายตนา
สุทนฺตา    สุคุตฺตา    สุรกฺขิตา   สุสํวุตา   สุขาธิวาหา   โหนฺตีติ   ฯ
อิทมโวจ ภควา ฯเปฯ เอตทโวจ สตฺถา
     [๑๓๐]   ฉเฬว ๑- ผสฺสายตนานิ ภิกฺขเว ๒- อสํวุโต ยตฺถ ทุกฺขํ นิคจฺฉติ
        เตสญฺจ เย สํวรณํ อเวทิสุํ ๓-       สทฺธา ทุติยา วิหรนฺตานวสฺสุตา ฯ
        ทิสฺวาน รูปานิ มโนรมานิ             อโถปิ ทิสฺวา อมโนรมานิ
@เชิงอรรถ:  ม. สเฬว ฯ     ม. ยุ. ภิกฺขโว ฯ      ยุ. อเวทึสุ ฯ
        มโนรเม ราคปถํ วิโนทเย             น จาปฺปิยมฺเมติ มนํ ปโทสเย ฯ
        สทฺทญฺจ สุตฺวา ทุติยํ ปิยาปฺปิยํ    ปิยมฺหิ สทฺเทน สมุจฺฉิโต สิยา
        อโถ ๑- ปิเย โทสคตํ วิโนทเย       น จาปฺปิยมฺเมติ มนํ ปโทสเย ฯ
        คนฺธญฺจ ฆตฺวา สุรภึ มโนรมํ        อโถปิ ฆตฺวา อสุจึ อกนฺติยํ
        อกนฺติยสฺมึ ปฏิฆํ วิโนทเย            ฉนฺทานุนีโต น จ กนฺติเย สิยา ฯ
        รสญฺจ โภตฺวา ปริตํ จ สาทุ ๒-      อโถปิ โภตฺวา น อสาทุเมกทา
        สาทุํ รสํ นาชฺโฌสาย ภุญฺชติ ๓-   วิโรธมาสาทุ ๔- สุโน ปทํสเย ฯ
        ผสฺเสน ผุฏฺโฐ น สุเขน มชฺเฌ ๕-   ทุกฺเขน ผุฏฺโฐปิ น สมฺปเวเธ
        ผสฺสทฺวยํ สุขทุกฺขํ ๖- อุเปกฺเข ๗-  อนานุรุทฺโธ อวิรุทฺธ เกนจิ ฯ
        ปปญฺจสญฺญา อิตรีตรา นรา     ปปญฺจยนฺตา อุปยนฺติ สญฺญิโน
        มโนมยํ เคหสิตญฺจ สพฺพํ           ปนุชฺช เนกฺขมฺมสิตํ หิ ๘- อิริยติ ๙- ฯ
        เอวํ มโน ฉสฺสุ ยทา สุภาวิโต      ผุฏฺฐสฺส จิตฺตํ น วิกมฺปเต กฺวจิ
เต  ราคโทสํ  ๑๐-  หิ ๘- อภิภุยฺย ภิกฺขโว ภวถ ชาติมรณสฺส ปารคาติ ฯ
ปฐมํ ฯ
     [๑๓๑]   อถ  โข  อายสฺมา     มาลุกฺยปุตฺโต  อาตาปี  ปหิตตฺโต
เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมิ   ฯเปฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  อายสฺมา
มาลุกฺยปุตฺโต  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  สาธุ  เม  ภนฺเต  ภควา  สงฺขิตฺเตน
ธมฺมํ    เทเสตุ   ยมหํ   ภควโต   ธมฺมํ   สุตฺวา   เอโก   วูปกฏฺโฐ
@เชิงอรรถ:  ม. อโถปฺปิเย ฯ ยุ. อถปฺปิเย ฯ    ม. รสญฺจ โภตฺวาน อสาทิตญฺจ สาทุํ ฯ
@ยุ. รสญฺจ โภตฺวา สาทิตฌฺจ สาทุญฺจ ฯ    ม. ภุญฺเช ฯ
@ ม. วิโรธมาสาทุสุ ... ฯ ยุ. วิโรธมาสาทูสุ ... ฯ    ม. ยุ. มชฺเช ฯ
@ ม. ยุ. สุขทุกฺเข ฯ    ยุ. อุเปกฺโข ฯ  ม. ยุ. หิสทฺโท นตฺถิ ฯ
@ ม. ยุ. อิรียติ ฯ ๑๐ ม. ยุ. ราคโทเส ฯ
อปฺปมตฺโต     อาตาปี    ปหิตตฺโต    วิหเรยฺยนฺติ    ฯ    เอตฺถทานิ
มาลุกฺยปุตฺต   กึ  ทหเร  ภิกฺขู  วกฺขามิ  ๑-  ยตฺร  หิ  นาม  ตฺวํ  ๒-
ชิณฺโณ     วุฑฺโฒ     ๓-     มหลฺลโก    อทฺธคโต    วโยอนุปฺปตฺโต
สงฺขิตฺเตน โอวาทํ ยาจสีติ ฯ
     [๑๓๒]   กิญฺจาปิหํ  ๔-  ภนฺเต  ชิณฺโณ  วุฑฺโฒ  มหลฺลโก อทฺธคโต
วโยอนุปฺปตฺโต   ฯ   เทเสตุ   เม   ภนฺเต   ภควา  สงฺขิตฺเตน  ธมฺมํ
เทเสตุ    สุคโต    สงฺขิตฺเตน    ธมฺมํ   อปฺเปว   นามาหํ   ภควโต
ภาสิตสฺส   อตฺถํ   อาชาเนยฺยํ   อปฺเปว   นามาหํ   ภควโต  ภาสิตสฺส
ทายาโท อสฺสนฺติ ฯ
     {๑๓๒.๑}   ตํ  กึ  มญฺญสิ  มาลุกฺยปุตฺต เย เต จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา
อทิฏฺฐา  อทิฏฺฐปุพฺพา  น  จ  ปสฺสิ  น  จ เต โหติ ปสฺเสยฺยนฺติ อตฺถิ เต
ตตฺถ  ฉนฺโท  วา  ราโค  วา  เปมํ  วาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ เย เต
โสตวิญฺเญยฺยา  สทฺทา  อสฺสุตา  อสฺสุตปุพฺพา  น  จ  สุณาสิ  น  จ  เต
โหติ  สุเณยฺยนฺติ  อตฺถิ  เต  ตตฺถ ฉนฺโท วา ราโค วา เปมํ วาติ ฯ โน
เหตํ  ภนฺเต  ฯ  เย  เต  ฆานวิญฺเญยฺยา  คนฺธา อฆายิตา อฆายิตปุพฺพา
น  จ  ฆายสิ  น  จ  เต โหติ ฆาเยยฺยนฺติ อตฺถิ เต ตตฺถ ฯเปฯ เย เต
ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา   รสา   อสายิตา  อสายิตปุพฺพา  น  จ  สายสิ  น  จ
เต  โหติ  สาเยยฺยนฺติ  อตฺถิ  เต  ตตฺถ  ฯเปฯ  เย เต กายวิญฺเญยฺยา
โผฏฺฐพฺพา   อสมฺผุฏฺฐา  อสมฺผุฏฺฐปุพฺพา  น  จ  ผุสฺสิ  น  จ  เต  โหติ
ผุเสยฺยนฺติ    อตฺถิ   เต   ตตฺถ   ฯเปฯ   เย   เต   มโนวิญฺเญยฺยา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วกฺขาม ฯ    ม. ยุ. ภิกฺขุ ฯ    ม. วุทฺโธ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@ ม. กิญฺจาปาหํ ฯ ยุ. กิญฺจาปหํ ฯ
ธมฺมา    อวิญฺญาตา    อวิญฺญาตปุพฺพา    น   จ   วิชานาสิ   น   จ
เต   โหติ   วิชาเนยฺยนฺติ   อตฺถิ  เต  ตตฺถ  ฉนฺโท  วา  ราโค  วา
เปมํ วาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
     [๑๓๓]   เอตฺถ   จ   เต   มาลุกฺยปุตฺต  ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ
ธมฺเมสุ    ทิฏฺเฐ    ทิฏฺฐมตฺตํ    ภวิสฺสติ    สุเต   สุตมตฺตํ   ภวิสฺสติ
มุเต    มุตมตฺตํ    ภวิสฺสติ    วิญฺญาเต    วิญฺญาตมตฺตํ   ภวิสฺสติ   ฯ
ยโต    โข    เต    มาลุกฺยปุตฺต    ทิฏฺฐสุตมุตวิญฺญาตพฺเพสุ   ธมฺเมสุ
ทิฏฺเฐ   ทิฏฺฐมตฺตํ   ภวิสฺสติ   สุเต   สุตมตฺตํ   ภวิสฺสติ  มุเต  มุตมตฺตํ
ภวิสฺสติ      วิญฺญาเต     วิญฺญาตมตฺตํ     ภวิสฺสติ     ตโต     ตฺวํ
มาลุกฺยปุตฺต   น   เตน   ยโต  ตฺวํ  มาลุกฺยปุตฺต  น  เตน  ตโต  ตฺวํ
มาลุกฺยปุตฺต   น   ตตฺถ   ยโต   ตฺวํ   มาลุกฺยปุตฺต   น   ตตฺถ  ตโต
ตฺวํ   มาลุกฺยปุตฺต   เนวิธ   น   หุรํ   น   อุภยมนฺตเรน  เอเสวนฺโต
ทุกฺขสฺสาติ   ฯ   อิมสฺส   ขฺวาหํ   ภนฺเต   ภควโต   ๑-   สงฺขิตฺเตน
ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานามิ ฯ
     [๑๓๔]   รูปํ ทิสฺวา สติ มุฏฺฐา       ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิกโรโต
         สารตฺตจิตฺโต เวเทติ             ตญฺจ อชฺโฌสา ๒- ติฏฺฐติ ฯ
         ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา          อเนกา รูปสมฺภวา
         อภิชฺฌา จ วิเหสา จ              จิตฺตมสฺสูปหญฺญติ
         เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ                อารา นิพฺพาน วุจฺจติ ฯ
         สทฺทํ สุตฺวา สติ มุฏฺฐา          ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิกโรโต
         สารตฺตจิตฺโต เวเทติ             ตญฺจ อชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ภควตา ฯ      ม. ยุ. อชฺโฌส ฯ เอวมุปริปิ ฯ
         ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา          อเนกา สทฺทสมฺภวา
         อภิชฺฌา จ วิเหสา จ              จิตฺตมสฺสูปหญฺญติ
         เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ               อารา นิพฺพาน วุจฺจติ ฯ
         คนฺธํ ฆาตฺวา ๑- สติ มุฏฺฐา  ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิกโรโต
         สารตฺตจิตฺโต เวเทติ             ตญฺจ อชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
         ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา          อเนกา คนฺธสมฺภวา
         อภิชฺฌา จ วิเหสา จ              จิตฺตมสฺสูปหญฺญติ
         เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ               อารา นิพฺพาน วุจฺจติ ฯ
         รสํ โภตฺวา สติ มุฏฺฐา           ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิกโรโต
         สารตฺตจิตฺโต เวเทติ             ตญฺจ อชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
         ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา          อเนกา รสสมฺภวา
                  ฯเปฯ                          อารา นิพฺพาน วุจฺจติ ฯ
         โผฏฺฐพฺพํ ผุสฺส สติ มุฏฺฐา     ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิกโรโต
         สารตฺตจิตฺโต เวเทติ             ตญฺจ อชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
         ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา          อเนกา โผฏฺฐพฺพสมฺภวา
                 ฯเปฯ                            อารา นิพฺพาน วุจฺจติ ฯ
         ธมฺมํ ญตฺวา สติ มุฏฺฐา          ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิกโรโต
         สารตฺตจิตฺโต เวเทติ             ตญฺจ อชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
         ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา          อเนกา ธมฺมสมฺภวา
         อภิชฺฌา จ วิเหสา จ              จิตฺตมสฺสูปหญฺญติ
@เชิงอรรถ:  ม. ฆตฺวา ฯ
         เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ               อารา นิพฺพาน วุจฺจติ ฯ
     [๑๓๕]   น โส รชฺชติ รูเปสุ         รูปํ ทิสฺวา ปฏิสฺสโต
         วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ               ตญฺจ นาชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
         ยถาสฺส ปสฺสโต รูปํ              เสวโต จาปิ เวทนํ
         ขิยฺยติ โน ปจิยติ                   เอวํ โส จรตี สโต
         เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ              สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ ฯ
         น โส รชฺชติ สทฺเทสุ             สทฺทํ สุตฺวา ปฏิสฺสโต
         วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ                ตญฺจ นาชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
         ยถาสฺส สุณโต สทฺทํ             เสวโต จาปิ เวทนํ
         ขิยฺยติ โน ปจิยติ                   เอวํ โส จรตี สโต
         เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ              สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ ฯ
         น โส รชฺชติ คนฺเธสุ              คนฺธํ ฆาตฺวา ปฏิสฺสโต
         วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ               ตญฺจ นาชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
         ยถาสฺส ฆายโต คนฺธํ            เสวโต จาปิ เวทนํ
         ขิยฺยติ โน ปจิยติ                   เอวํ โส จรตี สโต
         เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ              สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ ฯ
         น โส รชฺชติ รเสสุ                 รสํ โภตฺวา ปฏิสฺสโต
         วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ               ตญฺจ นาชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
         ยถาสฺส สายโต รสํ               เสวโต จาปิ เวทนํ
                  ฯเปฯ                           สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ ฯ
         น โส รชฺชติ ผสฺเสสุ              ผสฺสํ ผุสฺส ปฏิสฺสโต
         วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ                ตญฺจ นาชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
         ยถาสฺส ผุสโต ผสฺสํ               เสวโต จาปิ เวทนํ
                    ฯเปฯ                         สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ ฯ
         น โส รชฺชติ ธมฺเมสุ              ธมฺมํ ญตฺวา ปฏิสฺสโต
         วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ                ตญฺจ นาชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
         ยถาสฺส ชานโต ธมฺมํ             เสวโต จาปิ เวทนํ
         ขิยฺยติ โน ปจิยติ                   เอวํ โส จรตี สโต
         เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ               สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ ฯ
อิมสฺส   ขฺวาหํ  ภนฺเต  ภควตา  สงฺขิตฺเตน  ภาสิตสฺส  เอวํ  วิตฺถาเรน
อตฺถํ อาชานามีติ ฯ
     [๑๓๖]   สาธุ   สาธุ  มาลุกฺยปุตฺต  สาธุ  โข  ตฺวํ  มาลุกฺยปุตฺต
มยา สงฺขิตฺเตน ภาสิตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ อาชานาสิ ฯ
     [๑๓๗]   รูปํ ทิสฺวา สติ มุฏฺฐา       ปิยํ นิมิตฺตํ มนสิกโรโต
         สารตฺตจิตฺโต เวเทติ              ตญฺจ อชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
         ตสฺส วฑฺฒนฺติ เวทนา          อเนกา รูปสมฺภวา
         อภิชฺฌา จ วิเหสา จ              จิตฺตมสฺสูปหญฺญติ
         เอวํ อาจินโต ทุกฺขํ               อารา นิพฺพาน วุจฺจติ ฯเปฯ
     [๑๓๘]   น โส รชฺชติ ธมฺเมสุ       ธมฺมํ ญตฺวา ปฏิสฺสโต
         วิรตฺตจิตฺโต เวเทติ               ตญฺจ นาชฺโฌสา ติฏฺฐติ ฯ
         ยถาสฺส ชานโต ธมฺมํ            เสวโต จาปิ เวทนํ
         ขิยฺยติ โน ปจิยติ                   เอวํ โส จรตี สโต
         เอวํ อปจินโต ทุกฺขํ ฯเปฯ     สนฺติเก นิพฺพาน วุจฺจติ ๑- ฯ
      อิมสฺส   โข   มาลุกฺยปุตฺต   มยา   สงฺขิตฺเตน  ภาสิตสฺส  เอวํ
วิตฺถาเรน อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพติ ฯ
     [๑๓๙]   อถ   โข   อายสฺมา   มาลุกฺยปุตฺโต  ภควโต  ภาสิตํ
อภินนฺทิตฺวา    อนุโมทิตฺวา    อุฏฺฐายาสนา    ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา
ปทกฺขิณํ   กตฺวา   ปกฺกามิ   ฯ   อถ   โข   อายสฺมา   มาลุกฺยปุตฺโต
เอโก    วูปกฏฺโฐ    อปฺปมตฺโต   อาตาปี   ปหิตตฺโต   วิรหนฺโต   น
จิรสฺเสว    ยสฺสตฺถาย    กุลปุตฺตา   สมฺมเทว   อคารสฺมา   อนคาริยํ
ปพฺพชนฺติ   ตทนุตฺตรํ   พฺรหฺมจริยปริโยสานํ   ทิฏฺเฐ   ว   ธมฺเม   สยํ
อภิญฺญา    สจฺฉิกตฺวา    อุปสมฺปชฺช    วิหาสิ    ขีณา    ชาติ   วุสิตํ
พฺรหฺมจริยํ    กตํ    กรณียํ    นาปรํ   อิตฺถตฺตายาติ   อพฺภญฺญาสิ   ฯ
อญฺญตโร จ ปนายสฺมา มาลุกฺยปุตฺโต อรหตํ อโหสีติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๑๔๐]   ปริหานธมฺมญฺจ  โว  ภิกฺขเว  เทสิสฺสามิ  อปริหานธมฺมญฺจ
ฉ   จ   อภิภายตนานิ   ตํ   สุณาถ  ฯ  กถญฺจ  ภิกฺขเว  ปริหานธมฺโม
โหติ   ฯ   อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   จกฺขุนา  รูปํ  ทิสฺวา  อุปฺปชฺชนฺติ
ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   สรสงฺกปฺปา   สญฺโญชนิยา   ตญฺเจ  [๒]-
ภิกฺขุ    อธิวาเสติ    นปฺปชหติ    น    วิโนเทติ    น   พฺยนฺตีกโรติ
น   อนภาวํ   คเมติ   ฯ   เวทิตพฺพเมตํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  ปริหายามิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วุจฺจตีติ ฯ       ยุ. ภิกฺขเว ฯ เอวมีทิเสสุ ฐาเนสุ ฯ
กุสเลหิ ธมฺเมหิ ปริหานํ เหตํ วุตฺตํ ภควตาติ ฯเปฯ
     {๑๔๐.๑}   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ชิวฺหาย  รสํ  สายิตฺวา
อุปฺปชฺชนฺติ   ฯเปฯ  ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  มนสา  ธมฺมํ  วิญฺญาย
อุปฺปชฺชนฺติ    ปาปกา    อกุสลา    ธมฺมา   สรสงฺกปฺปา   สญฺโญชนิยา
ตญฺเจ   ภิกฺขุ   อธิวาเสติ  นปฺปชหติ  น  วิโนเทติ  น  พฺยนฺตีกโรติ  น
อนภาวํ  คเมติ  ฯ  เวทิตพฺพเมตํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  ปริหายามิ  กุสเลหิ
ธมฺเมหิ  ฯเปฯ  ปริหานํ  เหตํ  วุตฺตํ  ภควตาติ  ฯ  เอวํ  โข  ภิกฺขเว
ปริหานธมฺโม โหติ ฯ
     [๑๔๑]   กถญฺจ  ภิกฺขเว  อปริหานธมฺโม  โหติ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน   จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา   อุปฺปชฺชนฺติ  ปาปกา  อกุสลา  ธมฺมา
สรสงฺกปฺปา   สญฺโญชนิยา   ตญฺเจ  ภิกฺขุ  นาธิวาเสติ  ปชหติ  วิโนเทติ
พฺยนฺตีกโรติ   อนภาวํ   คเมติ   ฯ   เวทิตพฺพเมตํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา
น   ปริหายามิ   กุสเลหิ   ธมฺเมหิ   อปริหานํ   เหตํ   วุตํ  ภควตาติ
ฯเปฯ
     {๑๔๑.๑}   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ชิวฺหาย  รสํ  สายิตฺวา
อุปฺปชฺชนฺติ    ฯเปฯ   ปุน   จปรํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   มนสา   ธมฺมํ
วิญฺญาย     อุปฺปชฺชนฺติ    ปาปกา    อกุสลา    ธมฺมา    สรสงฺกปฺปา
สญฺโญชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ  นาธิวาเสติ  ปชหติ  วิโนเทติ  พฺยนฺตีกโรติ
อนภาวํ   คเมติ   ฯ   เวทิตพฺพเมตํ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุนา  น  ปริหายามิ
กุสเลหิ   ธมฺเมหิ   อปริหานํ   เหตํ   วุตฺตํ   ภควตาติ  ฯ  เอวํ  โข
ภิกฺขเว อปริหานธมฺโม โหติ ฯ
     [๑๔๒]   กตมานิ  จ  ภิกฺขเว  ฉ  อภิภายตนานิ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว
ภิกฺขุโน   จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา   น   อุปฺปชฺชนฺติ   ปาปกา   อกุสลา
ธมฺมา    สรสงฺกปฺปา   สญฺโญชนิยา   เวทิตพฺพเมตํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา
อภิภูตเมตํ    อายตนํ    อภิภายตนํ   เหตํ   วุตฺตํ   ภควตาติ   ฯเปฯ
ปุน   จปรํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน   มนสา  ธมฺมํ  วิญฺญาย  น  อุปฺปชฺชนฺติ
ปาปกา    อกุสลา   ธมฺมา   สรสงฺกปฺปา   สญฺโญชนิยา   เวทิตพฺพเมตํ
ภิกฺขเว    ภิกฺขุนา    อภิภูตเมตํ   อายตนํ   อภิภายตนํ   เหตํ   วุตฺตํ
ภควตาติ ฯ อิมานิ วุจฺจนฺติ ภิกฺขเว ฉ อภิภายตนานีติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๑๔๓]   สาวตฺถีนิทานํ   ฯเปฯ   ปมาทวิหาริญฺจ   โว   ภิกฺขเว
เทสิสฺสามิ    อปฺปมาทวิหาริญฺจ    ตํ    สุณาถ   ฯ   กถญฺจ   ภิกฺขเว
ปมาทวิหารี   โหติ   ฯ   จกฺขุนฺทฺริยํ  อสํวุตสฺส  ภิกฺขเว  วิหรโต  จิตฺตํ
พฺยาสิจฺจติ    ๑-    จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ   รูเปสุ   ตสฺส   พฺยาสิตฺตจิตฺตสฺส
ปามุชฺชํ  น  โหติ  ปามุชฺเช  อสติ  ปีติ  น  โหติ ปีติยา อสติ ปสฺสทฺธิ น
โหติ   ปสฺสทฺธิยา   อสติ   ทุกฺขํ   วิหรติ  ทุกฺขิโน  จิตฺตํ  น  สมาธิยติ
อสมาหิเต    จิตฺเต   ธมฺมา   น   ปาตุภวนฺติ   ธมฺมานํ   อปาตุภาวา
ปมาทวิหารีเตฺวว   สงฺขํ   คจฺฉติ  ฯเปฯ  ชิวฺหินฺทฺริยํ  อสํวุตสฺส  ภิกฺขเว
วิหรโต     จิตฺตํ    พฺยาสิจฺจติ    ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยสุ    รเสสุ    ตสฺส
พฺยาสิตฺตจิตฺตสฺส  ฯเปฯ  ปมาทวิหารีเตฺวว  สงฺขํ  คจฺฉติ  ฯเปฯ มนินฺทฺริยํ
อสํวุตสฺส   ภิกฺขเว  วิหรโต  จิตฺตํ  พฺยาสิจฺจติ  มโนวิญฺเญยฺเยสุ  ธมฺเมสุ
ตสฺส   พฺยาสิตฺตจิตฺตสฺส   ปามุชฺชํ   น   โหติ   ปามุชฺเช   อสติ   ปีติ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. พฺยาสิญฺจติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
โหติ   ปีติยา   อสติ   ปสฺสทฺธิ   น   โหติ   ปสฺสทฺธิยา   อสติ  ทุกฺขํ
วิหรติ   ทุกฺขิโน   จิตฺตํ   น   สมาธิยติ  อสมาหิเต  จิตฺเต  ธมฺมา  น
ปาตุภวนฺติ     ธมฺมานํ     อปาตุภาวา     ปมาทวิหารีเตฺวว     สงฺขํ
คจฺฉติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว ปมาทวิหารี โหติ ฯ
     [๑๔๔]   กถญฺจ   ภิกฺขเว   อปฺปมาทวิหารี  โหติ  ฯ  จกฺขุนฺทฺริยํ
สํวุตสฺส   ภิกฺขเว   วิหรโต   จิตฺตํ   น   พฺยาสิจฺจติ   จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ
รูเปสุ     ตสฺส    อพฺยาสิตฺตจิตฺตสฺส    ปามุชฺชํ    ชายติ    ปมุทิตสฺส
ปีติ    ชายติ    ปีติมนสฺส    กาโย    ปสฺสมฺภติ   ปสฺสทฺธกาโย   สุขํ
วิหรติ   สุขิโน   จิตฺตํ   สมาธิยติ  สมาหิเต  จิตฺเต  ธมฺมา  ปาตุภวนฺติ
ธมฺมานํ      ปาตุภาวา      อปฺปมาทวิหารีเตฺวว     สงฺขํ     คจฺฉติ
ฯเปฯ   ชิวฺหินฺทฺริยํ   สํวุตสฺส   ภิกฺขเว   วิหรโต  จิตฺตํ  น  พฺยาสิจฺจติ
ฯเปฯ    อปฺปมาทวิหารีเตฺวว    สงฺขํ    คจฺฉติ    ฯเปฯ    มนินฺทฺริยํ
สํวุตสฺส   ภิกฺขเว   วิหรโต   จิตฺตํ   น   พฺยาสิจฺจติ   มโนวิญฺเญยฺเยสุ
ธมฺเมสุ    ตสฺส    อพฺยาสิตฺตจิตฺตสฺส    ปามุชฺชํ    ชายติ    ปมุทิตสฺส
ปีติ    ชายติ    ปีติมนสฺส    กาโย    ปสฺสมฺภติ   ปสฺสทฺธกาโย   สุขํ
เวทยติ  ๑-  สุขิโน  จิตฺตํ  สมาธิยติ  สมาหิเต  จิตฺเต ธมฺมา ปาตุภวนฺติ
ธมฺมานํ     ปาตุภาวา    อปฺปมาทวิหารีเตฺวว    สงฺขํ    คจฺฉติ    ฯ
เอวํ โข ภิกฺขเว อปฺปมาทวิหารี โหตีติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๑๔๕]   สํวรญฺจ   โว   ภิกฺขเว   เทเสสฺสามิ   อสํวรญฺจ   ตํ
สุณาถ   ฯ   กถญฺจ   ภิกฺขเว   อสํวโร   โหติ   ฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว
@เชิงอรรถ:  ยุ. เวทิยติ ฯ
จกฺขุวิญฺเญยฺยา   รูปา   อิฏฺฐา   กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา  กามูปสญฺหิตา
รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   อภินนฺทติ   อภิวทติ   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ  ฯ
เวทิตพฺพเมตํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา  ปริหายามิ  กุสเลหิ  ธมฺเมหิ  ปริหานํ
เหตํ    วุตฺตํ    ภควตาติ   ฯเปฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว   ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา
รสา   ฯเปฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว   มโนวิญฺเญยฺยา  ธมฺมา  อิฏฺฐา  กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   อภินนฺทติ
อภิวทติ    อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ฯ   เวทิตพฺพเมตํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา
ปริหายามิ   กุสเลหิ   ธมฺเมหิ   ปริหานํ   เหตํ   วุตฺตํ   ภควตาติ  ฯ
เอวํ โข ภิกฺขเว อสํวโร โหติ ฯ
     [๑๔๖]   กถญฺจ  ภิกฺขเว สํวโร โหติ ฯ สนฺติ ภิกฺขเว จกฺขุวิญฺเญยฺยา
รูปา     อิฏฺฐา     กนฺตา     มนาปา     ปิยรูปา     กามูปสญฺหิตา
รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   นาภินนฺทติ   นาภิวทติ   น   อชฺโฌสาย  ๑-
ติฏฺฐติ   ฯ   เวทิตพฺพเมตํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา  น  ปริหายามิ  กุสเลหิ
ธมฺเมหิ   อปริหานํ   เหตํ   วุตฺตํ   ภควตาติ   ฯเปฯ   สนฺติ  ภิกฺขเว
ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา   รสา   ฯเปฯ   สนฺติ  ภิกฺขเว  มโนวิญฺเญยฺยา  ธมฺมา
อิฏฺฐา    กนฺตา   มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ
ภิกฺขุ   นาภินนฺทติ   นาภิวทติ   น  อชฺโฌสาย  ติฏฺฐติ  ฯ  เวทิตพฺพเมตํ
ภิกฺขเว   ภิกฺขุนา   น   ปริหายามิ   กุสเลหิ  ธมฺเมหิ  อปริหานํ  เหตํ
วุตฺตํ ภควตาติ ฯ เอวํ โข ภิกฺขเว สํวโร โหตีติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๑๔๗]   สมาธึ   ภิกฺขเว  ภาเวถ  ฯ  สมาหิโต  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นาชฺโฌสาย ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯ   กิญฺจ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯ  จกฺขุํ  อนิจฺจนฺติ
ยถาภูตํ   ปชานาติ   รูปา   อนิจฺจาติ   ยถาภูตํ  ปชานาติ  จกฺขุวิญฺญาณํ
อนิจฺจนฺติ    ยถาภูตํ    ปชานาติ    จกฺขุสมฺผสฺโส   อนิจฺโจติ   ยถาภูตํ
ปชานาติ  ยมฺปิทํ  จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา  อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ
วา   อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อนิจฺจนฺติ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯเปฯ  มโน
อนิจฺโจติ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ธมฺมา  ... มโนวิญฺญาณํ ... มโนสมฺผสฺโส
ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา
อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อนิจฺจนฺติ  ยถาภูตํ  ปชานาติ  ฯ  สมาธึ  ภิกฺขเว
ภาเวถ ฯ สมาหิโต ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยถาภูตํ ปชานาตีติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
     [๑๔๘]   ปฏิสลฺลีนา  ๑- ภิกฺขเว โยคมาปชฺชถ ฯ ปฏิสลฺลีโน ภิกฺขเว
ภิกฺขุ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯ   กิญฺจ   ยถาภูตํ   ปชานาติ  ฯ  จกฺขุํ
อนิจฺจนฺติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   รูปา   อนิจฺจาติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ
จกฺขุวิญฺญาณํ   อนิจฺจนฺติ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   จกฺขุสมฺผสฺโส   อนิจฺโจติ
ยถาภูตํ    ปชานาติ   ฯเปฯ    ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ  อนิจฺจนฺติ
ยถาภูตํ    ปชานาติ    ฯ    ปฏิสลฺลีนา   ภิกฺขเว   โยคมาปชฺชถ   ฯ
ปฏิสลฺลีโน ภิกฺขเว ภิกฺขุ ยถาภูตํ ปชานาตีติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๑๔๙]   ยํ  ๒-  ภิกฺขเว  น  ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว  ปหีนํ
หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ   ฯ   กิญฺจิ   ภิกฺขเว  น  ตุมฺหากํ  ฯ  จกฺขุํ
ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ตํ   โว   ปหีนํ  หิตาย  สุขาย
@เชิงอรรถ:  ม. ปฏิสลฺลาเน ฯ ยุ. ปฏิสลฺลานํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ    ยุ. ยํปิ ฯ
ภวิสฺสติ   ฯ   รูปา  น  ตุมฺหากํ  เต  ปชหถ  เต  โว  ปหีนา  หิตาย
สุขาย   ภวิสฺสนฺติ   ฯ   จกฺขุวิญฺญาณํ   น  ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว
ปหีนํ   หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ   ฯ   จกฺขุสมฺผสฺโส   น  ตุมฺหากํ  ตํ
ปชหถ    โส   โว   ปหีโน   หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ   ฯ   ยมฺปิทํ
จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ    สุขํ    วา   ทุกฺขํ   วา
อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ตํ   โว  ปหีนํ
หิตาย สุขาย ภวิสฺสติ ฯเปฯ
     {๑๔๙.๑}   ชิวฺหา  น  ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  สา  โว ปหีนา หิตาย
สุขาย  ภวิสฺสติ  ฯ  รสา  น  ตุมฺหากํ  เต  ปชหถ เต โว ปหีนา หิตาย
สุขาย   ภวิสฺสนฺติ   ฯ   ชิวฺหาวิญฺญาณํ  น  ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว
ปหีนํ  หิตาย  สุขาย  ภวิสฺสต  ฯ  ชิวฺหาสมฺผสฺโส  น  ตุมฺหากํ  ตํ ปชหถ
โส  โว  ปหีโน  หิตาย  สุขาย  ภวิสฺสติ  ฯ  ยมฺปิทํ ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา ตมฺปิ น ตุมฺหากํ
ตํ ปชหถ ตํ โว ปหีนํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสติ ฯ
     {๑๔๙.๒}   มโน  น  ตุมฺหากํ ตํ ปชหถ โส โว ปหีโน หิตาย สุขาย
ภวิสฺสติ  ฯ  ธมฺมา  น  ตุมฺหากํ  เต  ปชหถ เต โว ปหีนา หิตาย สุขาย
ภวิสฺสนฺติ  ฯ  มโนวิญฺญาณํ  น  ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว  ปหีนํ หิตาย
สุขาย   ภวิสฺสติ   ฯ   มโนสมฺผสฺโส   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ  โส
โว   ปหีโน   หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ  ฯ  ยมฺปิทํ  มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ
น ตุมฺหากํ ตํ ปชหถ ตํ โว ปหีนํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสติ ฯ
     {๑๔๙.๓}   เสยฺยถาปิ ภิกฺขเว ยํ อิมสฺมึ เชตวเน ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ
ตํ  ชโน  หเรยฺย  วา  ฑเหยฺย  วา  ยถาปจฺจยํ  วา  กเรยฺย  อปิ  นุ
ตุมฺหากํ   เอวมสฺส   อเมฺห   ชโน   หรติ  วา  ฑหติ  วา  ยถาปจฺจยํ
วา   กโรตีติ   ฯ   โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  น  หิ
โน   เอตํ  ๑-  ภนฺเต  อตฺตา  วา  อตฺตนิยํ  วาติ  ฯ  เอวเมว  โข
ภิกฺขเว   จกฺขุํ   น  ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว  ปหีนํ  หิตาย  สุขาย
ภวิสฺสติ   ฯ   รูปา   น  ตุมฺหากํ  ฯ  จกฺขุวิญฺญาณํ  ...  จกฺขุสมฺผสฺโส
ฯเปฯ      ยมฺปิทํ      มโนสมฺผสฺสปจฺจยา      อุปฺปชฺชติ     เวทยิตํ
สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   น   ตุมฺหากํ   ตํ
ปชหถ ตํ โว ปหีนํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสตีติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๑๕๐]   ยมฺปิ   ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ตํ  โว
ปหีนํ   หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ   ฯ   กิญฺจ  ภิกฺขเว  น  ตุมฺหากํ  ฯ
จกฺขุํ   ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ตํ   โว   ปหีนํ  หิตาย
สุขาย   ภวิสฺสติ   ฯ   รูปา   น   ตุมฺหากํ   เต   ปชหถ   เต  โว
ปหีนา    หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสนฺติ   ฯ   จกฺขุวิญฺญาณํ   น   ตุมฺหากํ
ตํ   ปชหถ   ตํ   โว  ปหีนํ  หิตาย  สุขาย  ภวิสฺสติ  ฯ  จกฺขุสมฺผสฺโส
น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   โส   โว  ปหีโน  หิตาย  สุขาย  ภวิสฺสติ
ฯเปฯ    ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา
ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ  ตํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. โน เหตํ ฯ
โว   ปหีนํ   หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ  ฯ  ยมฺปิ  ภิกฺขเว  น  ตุมฺหากํ
ตํ ปชหถ ตํ โว ปหีนํ หิตาย สุขาย ภวิสฺสตีติ ฯ นวมํ ฯ
     [๑๕๑]   อุทโก   สุทํ   ภิกฺขเว  รามปุตฺโต  เอวํ  วาจํ  ภาสติ
อิทํ   ชาตุ   เวทคู   อิทํ  ชาตุ  ปพฺพชิ  ๑-  อิทํ  ชาตุ  อปลิขตํ  ๒-
คณฺฑมูลํ   ปลิขณึติ  ๓-  ฯ  ตํ  โข  ปเนตํ  ภิกฺขเว  อุทโก  รามปุตฺโต
อเวทคูเยว   สมาโน   เวทคูสฺมีติ   ภาสติ   อปพฺพชิเยว  ๔-  สมาโน
ปพฺพชิสฺมีติ   ภาสติ   อปลิขตํเยว   คณฺฑมูลํ   ปลิขตํ   เม   คณฺฑมูลนฺติ
ภาสติ   ฯ   อถ   ๕-   โข   ตํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  สมฺมา  วทมาโน
วเทยฺย   อิทํ   ชาตุ   เวทคู   อิทํ  ชาตุ  ปพฺพชิ  อิทํ  ชาตุ  อปลิขตํ
คณฺฑมูลํ   ปลิขณึติ   ฯ   กถญฺจ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   เวทคู   โหติ   ฯ
ยโต   โข   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ฉนฺนํ  ผสฺสายตนานํ  สมุทยญฺจ  อตฺถงฺคมญฺจ
อสฺสาทญฺจ    อาทีนวญฺจ   นิสฺสรณญฺจ   ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯ   เอวํ
โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   เวทคู  โหติ  ฯ  กถญฺจ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ปพฺพชิ
โหติ   ฯ   ยโต   โข   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ฉนฺนํ  ผสฺสายตนานํ  สมุทยญฺจ
อตฺถงฺคมญฺจ    อสฺสาทญฺจ   อาทีนวญฺจ   นิสฺสรณญฺจ   ยถาภูตํ   วิทิตฺวา
อนุปาทา   วิมุตฺโต   โหติ   ฯ   เอวํ   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  ปพฺพชิ
โหติ ฯ
     {๑๕๑.๑}   กถญฺจ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ๖-  จ  อปลิขตํ  คณฺฑมูลํ
ปลิขตํ   โหติ   ฯ   คณฺโฑติ  โข  ภิกฺขเว  อิมสฺเสตํ  จาตุมฺมหาภูติกสฺส
กายสฺส      อธิวจนํ     มาตาเปตฺติกสมฺภวสฺส     โอทนกุมฺมาสูปจยสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สพฺพชี ฯ    ยุ. ปลิขิตํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ    ยุ. ปลิขณีติ ฯ    ม. ยุ.
@อสพฺพชี ฯ    สี. ม. ยุ. อิธ ฯ    ยุ. ภิกฺขุ อปลิขิตํ ฯ
อนิจฺจุจฺฉาทนปริมทฺทนเภทนวิทฺธํสนธมฺมสฺส      ฯ     คณฺฑมูลนฺติ     โข
ภิกฺขเว   ตณฺหาเยตํ   อธิวจนํ  ฯ  ยโต  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ตณฺหา
ปหีนา    โหติ    อุจฺฉินฺนมูลา   ตาลาวตฺถุกตา   อนภาวงฺคตา   อายตึ
อนุปฺปาทธมฺมา   ฯ   เอวํ   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน  อปลิขตํ  คณฺฑมูลํ
ปลิขตํ โหติ ฯ
     {๑๕๑.๒}   อุทโก  สุทํ  ภิกฺขเว  รามปุตฺโต  เอวํ วาจํ ภาสติ อิทํ
ชาตุ   เวทคู   อิทํ   ชาตุ   ปพฺพชิ   อิทํ   ชาตุ   อปลิขตํ   คณฺฑมูลํ
ปลิขณึติ   ฯ   ตํ  โข  ปเนตํ  ภิกฺขเว  อุทโก  รามปุตฺโต  อเวทคูเยว
สมาโน    เวทคูสฺมีติ    ภาสติ    อปพฺพชิเยว    สมาโน   ปพฺพชิสฺมีติ
ภาสติ   อปลิขตญฺเญว   คณฺฑมูลํ   ปลิขตมฺเม   คณฺฑมูลนฺติ   ภาสติ   ฯ
อิทํ  ๑-  โข  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สมฺมา  วทมาโน  วเทยฺย อิทํ ชาตุ เวทคู
อิทํ ชาตุ ปพฺพชิ อิทํ ชาตุ อปลิขตํ คณฺฑมูลํ ปลิขณึติ ฯ ทสมํ ฯ
                    ฉฬวคฺโค ปญฺจโม ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
        เทฺว สงฺคยฺหา ปริหานํ         ปมาทวิหารี จ สํวโร
        สมาธิ ปฏิสลฺลีนํ ๒-           เทฺวนตุมฺหาเกน อุทโกติ ฯ
                  ทุติยปณฺณาสเก วคฺคุทฺทานํ
        อวิชฺชา มิคชาลํ โข ๓-       คิลานํ ฉนฺนํ จตุตฺถกํ
        ฉฬวคฺเคน ปญฺญาสํ           ทุติโย ปญฺญาสโก อยนฺติ ฯ
                     ปฐมํ สมตฺตํ ๔- ฯ
                       ---------
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิธ โข ตํ ... ฯ   ม. ปฏิสลฺลานํ ฯ ยุ. ปฏิสลฺลาน ฯ   ม. ยุ. จ ฯ
@ ม. ปฐมสตกํ ฯ ยุ. ปฐมอสตํ ฯ
                   โยคกฺเขมิวคฺโค ปฐโม
     [๑๕๒]   โยคกฺเขมิปริยายํ  ๑-  โว ภิกฺขเว ธมฺมปริยายํ เทสิสฺสามิ
ตํ  สุณาถ  ฯ  กตโม  จ  ภิกฺขเว  โยคกฺเขมิปริยาโย  ธมฺมปริยาโย  ฯ
สนฺติ   ภิกฺขเว   จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา
กามูปสญฺหิตา    รชนิยา    เต    ตถาคตสฺส    ปหีนา    อุจฺฉินฺนมูลา
ตาลาวตฺถุกตา     อนภาวงฺคตา    อายตึ    อนุปฺปาทธมฺมา    เตสญฺจ
ปหานาย    อกฺขาสิ   โยคํ   ตสฺมา   ตถาคโต   โยคกฺเขมีติ   วุจฺจติ
ฯเปฯ    สนฺติ    ภิกฺขเว    ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา    รสา   ฯเปฯ   สนฺติ
ภิกฺขเว   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ปิยรูปา
กามูปสญฺหิตา    รชนิยา    เต    ตถาคตสฺส    ปหีนา    อุจฺฉินฺนมูลา
ตาลาวตฺถุกตา     อนภาวงฺคตา    อายตึ    อนุปฺปาทธมฺมา    เตสญฺจ
ปหานาย   อกฺขาสิ   โยคํ   ตสฺมา   ตถาคโต  โยคกฺเขมีติ  วุจฺจติ  ฯ
อยํ โข ภิกฺขเว โยคกฺเขมิปริยาโย ธมฺมปริยาโยติ ฯ ปฐมํ ฯ
     [๑๕๓]   กิสฺมึ  นุ  โข  ภิกฺขเว  สติ  กํ  ๑-  อุปาทาย อุปฺปชฺชติ
อชฺฌตฺตํ   สุขทุกฺขนฺติ   ฯ   ภควํมูลกา  โน  ภนฺเต  ธมฺมา  ฯ  จกฺขุสฺมึ
โข   ภิกฺขเว   สติ   จกฺขุํ   อุปาทาย   อุปฺปชฺชติ   อชฺฌตฺตํ   สุขทุกฺขํ
ฯเปฯ   ชิวฺหาย   สติ   ชิวฺหํ   อุปาทาย   อุปฺปชฺชติ  อชฺฌตฺตํ  สุขทุกฺขํ
ฯเปฯ   มนมฺหิ   สติ   มนํ   อุปาทาย  อุปฺปชฺชติ  อชฺฌตฺตํ  สุขทุกฺขํ  ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. โยคกฺเขมี ... ฯ     สี. ม. ยุ. กึ ฯ
ตํ กึ มญฺญถ ภิกฺขเว จกฺขุํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วาติ ฯ
     {๑๕๓.๑}   อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ
ทุกฺขํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วิปริณามธมฺมํ  อปิ นุ ตํ อนุปาทาย
อุปฺปชฺเชยฺย   อชฺฌตฺตํ  สุขทุกฺขนฺติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯเปฯ  ชิวฺหา
นิจฺจา  วา  อนิจฺจา  วาติ  ฯ  อนิจฺจา  ภนฺเต  ฯ ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา
ตํ สุขํ วาติ ฯ
     {๑๕๓.๒}   ทุกฺขํ   ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วิปริณามธมฺมํ
อปิ   นุ   ตํ   อนุปาทาย   อุปฺปชฺเชยฺย   อชฺฌตฺตํ  สุขทุกฺขนฺติ  ฯ  โน
เหตํ   ภนฺเต   ฯเปฯ   มโน  นิจฺโจ  วา  อนิจฺโจ  วาติ  ฯ  อนิจฺโจ
ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา  ตํ  สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  ภนฺเต ฯ
ยํ    ปนานิจฺจํ    ทุกฺขํ    วิปริณามธมฺมํ    อปิ   นุ   ตํ   อนุปาทาย
อุปฺปชฺเชยฺย  อชฺฌตฺตํ  สุขทุกฺขนฺติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  เอวํ  ปสฺสํ
ภิกฺขเว   สุตวา   อริยสาวโก   จกฺขุสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ  ฯเปฯ  ชิวฺหายปิ
นิพฺพินฺทติ     มนสฺมึปิ     นิพฺพินฺทติ     นิพฺพินฺทํ    วิรชฺชติ    วิราคา
วิมุจฺจติ   ฯ   วิมุตฺตสฺมึ   วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ฯ   ขีณา   ชาติ
วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ  ปชานาตีติ  ฯ
ทุติยํ ฯ
     [๑๕๔]   ทุกฺขสฺส   ภิกฺขเว   สมุทยญฺจ   อตฺถงฺคมญฺจ  เทสิสฺสามิ
ตํ   สุณาถ   ฯ   กตโม   จ   ภิกฺขเว  ทุกฺขสฺส  สมุทโย  ฯ  จกฺขุญฺจ
ปฏิจฺจ    รูเป   จ   อุปฺปชฺชติ   จกฺขุวิญฺญาณํ   ติณฺณํ   สงฺคติ   ผสฺโส
ผสฺสปจฺจยา     เวทนา    เวทนาปจฺจยา    ตณฺหา    อยํ    ทุกฺขสฺส
สมุทโย   ฯเปฯ   ชิวฺหญฺจ   ปฏิจฺจ   รเส  จ  อุปฺปชฺชติ  ชิวฺหาวิญฺญาณํ
ติณฺณํ     สงฺคติ    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา    เวทนา    เวทนาปจฺจยา
ตณฺหา     อยํ     ทุกฺขสฺส     สมุทโย    ฯเปฯ    มนญฺจ    ปฏิจฺจ
ธมฺเม     จ    อุปฺปชฺชติ    มโนวิญฺญาณํ    ติณฺณํ    สงฺคติ    ผสฺโส
ผสฺสปจฺจยา   เวทนา   เวทนาปจฺจยา   ตณฺหา   ฯ  อยํ  โข  ภิกฺขเว
ทุกฺขสฺส สมุทโย ฯ
     [๑๕๕]   กตโม  จ  ภิกฺขเว  ทุกฺขสฺส  อตฺถงฺคโม  ๑-  ฯ จกฺขุญฺจ
ปฏิจฺจ    รูเป   จ   อุปฺปชฺชติ   จกฺขุวิญฺญาณํ   ติณฺณํ   สงฺคติ   ผสฺโส
ผสฺสปจฺจยา      เวทนา     เวทนาปจฺจยา     ตณฺหา     ตสฺสาเยว
ตณฺหาย  อเสสวิราคนิโรธา  อุปาทานนิโรโธ  อุปาทานนิโรธา  ภวนิโรโธ
ภวนิโรธา     ชาตินิโรโธ    ชาตินิโรธา    ชรามรณํ    โสกปริเทว-
ทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา     นิรุชฺฌนฺติ     ฯ    เอวเมตสฺส    เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   นิโรโธ   โหติ   ฯ   อยํ   ทุกฺขสฺส  อตฺถงฺคโม  ฯเปฯ
ชิวฺหญฺจ    ปฏิจฺจ    รเส    จ    อุปฺปชฺชติ    ชิวฺหาวิญฺญาณํ    ติณฺณํ
สงฺคติ    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา    เวทนา    เวทนาปจฺจยา    ตณฺหา
ตสฺสาเยว  ตณฺหาย  อเสสวิราคนิโรธา  อุปาทานนิโรโธ  อุปาทานนิโรธา
ฯเปฯ      อยํ      ทุกฺขสฺส      อตฺถงฺคโม      ฯเปฯ     มนญฺจ
ปฏิจฺจ     ธมฺเม    จ    อุปฺปชฺชติ    มโนวิญฺญาณํ    ติณฺณํ    สงฺคติ
ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา    เวทนา   เวทนาปจฺจยา   ตณฺหา   ตสฺสาเยว
ตณฺหาย     อเสสวิราคนิโรธา     อุปาทานนิโรโธ     อุปาทานนิโรธา
@เชิงอรรถ:  ยุ. อตฺถคโม ฯ สพฺพตฺถ อีทิสเมว ฯ
ภวนิโรโธ     ภวนิโรธา     ชาตินิโรโธ     ชาตินิโรธา    ชรามรณํ
โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา   นิรุชฺฌนฺติ   ฯ   เอวเมตสฺส  เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส    นิโรโธ    โหติ   ฯ   อยํ   โข   ภิกฺขเว   ทุกฺขสฺส
อตฺถงฺคโมติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๑๕๖]   โลกสฺส   ภิกฺขเว   สมุทยญฺจ   อตฺถงฺคมญฺจ  เทสิสฺสามิ
ตํ   สุณาถ   ฯ   กตโม   จ   ภิกฺขเว  โลกสฺส  สมุทโย  ฯ  จกฺขุญฺจ
ปฏิจฺจ    รูเป   จ   อุปฺปชฺชติ   จกฺขุวิญฺญาณํ   ติณฺณํ   สงฺคติ   ผสฺโส
ผสฺสปจฺจยา     เวทนา     เวทนาปจฺจยา     ตณฺหา    ตณฺหาปจฺจยา
อุปาทานํ    อุปาทานปจฺจยา    ภโว   ภวปจฺจยา   ชาติ   ชาติปจฺจยา
ชรามรณํ     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา    สมฺภวนฺติ    ฯ    อยํ
โลกสฺส    สมุทโย   ฯเปฯ   ชิวฺหญฺจ   ปฏิจฺจ   รเส   จ   อุปฺปชฺชติ
ฯเปฯ    มนญฺจ    ปฏิจฺจ    ธมฺเม    จ    อุปฺปชฺชติ    มโนวิญฺญาณํ
ติณฺณํ     สงฺคติ    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา    เวทนา    เวทนาปจฺจยา
ตณฺหา   ตณฺหาปจฺจยา   อุปาทานํ   อุปาทานปจฺจยา   ภโว   ภวปจฺจยา
ชาติ     ชาติปจฺจยา     ชรามรณํ     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
สมฺภวนฺติ ฯ อยํ โข ภิกฺขเว โลกสฺส สมุทโย ฯ
     [๑๕๗]   กตโม   จ   ภิกฺขเว  โลกสฺส  อตฺถงฺคโม  ฯ  จกฺขุญฺจ
ปฏิจฺจ    รูเป   จ   อุปฺปชฺชติ   จกฺขุวิญฺญาณํ   ติณฺณํ   สงฺคติ   ผสฺโส
ผสฺสปจฺจยา      เวทนา     เวทนาปจฺจยา     ตณฺหา     ตสฺสาเยว
ตณฺหาย  อเสสวิราคนิโรธา  อุปาทานนิโรโธ  อุปาทานนิโรธา  ภวนิโรโธ
ภวนิโรธา     ชาตินิโรโธ    ชาตินิโรธา    ชรามรณํ    โสกปริเทว-
ทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา     นิรุชฺฌนฺติ     ฯ    เอวเมตสฺส    เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   นิโรโธ   โหติ   ฯ   อยํ   โลกสฺส  อตฺถงฺคโม  ฯเปฯ
ชิวฺหญฺจ    ปฏิจฺจ    รเส    จ   อุปฺปชฺชติ   ฯเปฯ   มนญฺจ   ปฏิจฺจ
ธมฺเม     จ    อุปฺปชฺชติ    มโนวิญฺญาณํ    ติณฺณํ    สงฺคติ    ผสฺโส
ผสฺสปจฺจยา    เวทนา   เวทนาปจฺจยา   ตณฺหา   ตสฺสาเยว   ตณฺหาย
อเสสวิราคนิโรธา    อุปาทานนิโรโธ   ฯเปฯ   เอวเมตสฺส   เกวลสฺส
ทุกฺขกฺขนฺธสฺส    นิโรโธ    โหติ   ฯ   อยํ   โข   ภิกฺขเว   โลกสฺส
อตฺถงฺคโมติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๑๕๘]   กิสฺมึ  นุ  โข  ภิกฺขเว  สติ  กึ  อุปาทาย  กึ  อภินิวิสฺส
เสยฺโยหมสฺมีติ   วา   โหติ   สทิโสหมสฺมีติ   วา   โหติ   หีโนหมสฺมีติ
วา   โหตีติ   ฯ   ภควํมูลกา   โน   ภนฺเต  ธมฺมา  ฯ  จกฺขุสฺมึ  โข
ภิกฺขเว   สติ   จกฺขุํ   อุปาทาย   จกฺขุํ  อภินิวิสฺส  เสยฺโยหมสฺมีติ  วา
โหติ   สทิโสหมสฺมีติ   วา   โหติ   หีโนหมสฺมีติ   วา   โหติ   ฯเปฯ
ชิวฺหาย   สติ   ฯเปฯ   มนสฺมึ   สติ   มนํ   อุปาทาย  มนํ  อภินิวิสฺส
เสยฺโยหมสฺมีติ   วา   โหติ   สทิโสหมสฺมีติ   วา   โหติ   หีโนหมสฺมีติ
วา   โหติ   ฯ   ตํ   กึ   มญฺญถ   ภิกฺขเว  จกฺขุํ  นิจฺจํ  วา  อนิจฺจํ
วาติ ฯ
     {๑๕๘.๑}   อนิจฺจํ ภนฺเต ฯ ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ ๑- สุขํ วาติ ฯ
ทุกฺขํ   ภนฺเต   ฯ   ยํ   ปนานิจฺจํ   ทุกฺขํ   วิปริณามธมฺมํ  อปิ  นุ  ตํ
อนุปาทาย    เสยฺโยหมสฺมีติ   วา   อสฺส   สทิโสหมสฺมีติ   วา   อสฺส
@เชิงอรรถ:  ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
หีโนหมสฺมีติ   วา   อสฺสาติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต  ฯเปฯ  ชิวฺหา
นิจฺจา   วา   อนิจฺจา  วาติ  ฯ  อนิจฺจา  ภนฺเต  ฯเปฯ  มโน  นิจฺโจ
วา   อนิจฺโจ   วาติ  ฯ  อนิจฺโจ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา
ตํ สุขํ วาติ ฯ
     {๑๕๘.๒}   ทุกฺขํ   ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วิปริณามธมฺมํ
อปิ   นุ   ตํ   อนุปาทาย   เสยฺโยหมสฺมีติ   วา   อสฺส  สทิโสหมสฺมีติ
วา   อสฺส   หีโนหมสฺมีติ   วา   อสฺสาติ   ฯ   โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ
เอวํ    ปสฺสํ    ภิกฺขเว   สุตวา   อริยสาวโก   จกฺขุสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ
ฯเปฯ    ชิวฺหายปิ   นิพฺพินฺทติ   ฯเปฯ   มนสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ
วิรชฺชติ   วิราคา   วิมุจฺจติ   ฯ   วิมุตฺตสฺมึ  วิมุตฺตมิติ  ญาณํ  โหติ  ฯ
ขีณา     ชาติ     วุสิตํ     พฺรหฺมจริยํ     กตํ     กรณียํ    นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๑๕๙]   สญฺโญชนิเย    จ    ภิกฺขเว    ธมฺเม    เทสิสฺสามิ
สญฺโญชนญฺจ   ตํ   สุณาถ   ฯ  กตเม  จ  ภิกฺขเว  สญฺโญชนิยา  ธมฺมา
กตมญฺจ    สญฺโญชนํ    ฯ    จกฺขุํ    ภิกฺขเว    สญฺโญชนิโย   ธมฺโม
โย    ตตฺถ    ฉนฺทราโค    ตํ    ตตฺถ   สญฺโญชนํ   ฯเปฯ   ชิวฺหา
สญฺโญชนิโย   ธมฺโม   ฯเปฯ   มโน   สญฺโญชนิโย   ธมฺโม  โย  ตตฺถ
ฉนฺทราโค    ตํ    ตตฺถ    สญฺโญชนํ   ฯ   อิเม   วุจฺจนฺติ   ภิกฺขเว
สญฺโญชนิยา ธมฺมา อิทํ สญฺโญชนนฺติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
     [๑๖๐]   อุปาทานิเย   จ  ภิกฺขเว  ธมฺเม  เทสิสฺสามิ  อุปาทานํ
จ    ตํ    สุณาถ   ฯ   กตเม   จ   ภิกฺขเว   อุปาทานิยา   ธมฺมา
กตมญฺจุปาทานํ   ฯ   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   อุปาทานิโย   ธมฺโม  โย  ตตฺถ
ฉนฺทราโค   ตํ   ตตฺถ   อุปาทานํ   ฯเปฯ  ชิวฺหา  อุปาทานิโย  ธมฺโม
ฯเปฯ    มโน    อุปาทานิโย   ธมฺโม   โย   ตตฺถ   ฉนฺทราโค   ตํ
ตตฺถ   อุปาทานํ   ฯ   อิเม   วุจฺจนฺติ   ภิกฺขเว   อุปาทานิยา  ธมฺมา
อิทํ อุปาทานนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๑๖๑]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว  อนภิชานํ  อปริชานํ  อวิราชยํ  อปฺปชหํ
อภพฺโพ    ทุกฺขกฺขยาย    ฯเปฯ    ชิวฺหํ    ฯเปฯ    มนํ   อนภิชานํ
อปริชานํ    อวิราชยํ   อปฺปชหํ   อภพฺโพ   ทุกฺขกฺขยาย   ฯ   จกฺขุญฺจ
โข   ภิกฺขเว   อภิชานํ   ปริชานํ   วิราชยํ  ปชหํ  ภพฺโพ  ทุกฺขกฺขยาย
ฯเปฯ    ชิวฺหํ    กายํ    มนํ    อภิชานํ   ปริชานํ   วิราชยํ   ปชหํ
ภพฺโพ ทุกฺขกฺขยายาติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๑๖๒]   รูเป   ภิกฺขเว  อนภิชานํ  อปริชานํ  อวิราชยํ  อปฺปชหํ
อภพฺโพ  ทุกฺขกฺขยาย  ฯ  สทฺเท  ...  คนฺเธ ... รเส ... โผฏฺฐพฺเพ
ธมฺเม   อนภิชานํ   อปริชานํ   อวิราชยํ  อปฺปชหํ  อภพฺโพ  ทุกฺขกฺขยาย
รูเป   จ   โข   ภิกฺขเว   อภิชานํ   ปริชานํ   วิราชยํ  ปชหํ  ภพฺโพ
ทุกฺขกฺขยาย  ฯ  สทฺเท ... คนฺเธ ... รเส ... โผฏฺฐพฺเพ ... ธมฺเม
อภิชานํ ปริชานํ วิราชยํ ปชหํ ภพฺโพ ทุกฺขกฺขยายาติ ฯ นวมํ
     [๑๖๓]   เอกํ  สมยํ  ภควา  ญาติเก  ๑-  วิหรติ คิญฺชกาวสเถ ฯ
อถ   โข   ภควา   รโหคโต   ปฏิสลฺลีโน   อิมํ   ธมฺมปริยายํ  อภาสิ
จกฺขุญฺจ     ปฏิจฺจ    รูเป    จ    อุปฺปชฺชติ    จกฺขุวิญฺญาณํ    ติณฺณํ
สงฺคติ    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา    เวทนา    เวทนาปจฺจยา    ตณฺหา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นาติเถ ฯ
ตณฺหาปจฺจยา     อุปาทานํ     อุปาทานปจฺจยา     ภโว    ภวปจฺจยา
ชาติ     ชาติปจฺจยา     ชรามรณํ     โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา
สมฺภวนฺติ   ฯ   เอวเมตสฺส   เกวลสฺส   ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   สมุทโย  โหติ
ฯเปฯ    ชิวฺหญฺจ    ปฏิจฺจ    รเส   จ   อุปฺปชฺชติ   ฯเปฯ   มนญฺจ
ปฏิจฺจ   ธมฺเม   จ   อุปฺปชฺชติ   มโนวิญฺญาณํ   ติณฺณํ   สงฺคติ   ผสฺโส
ผสฺสปจฺจยา     เวทนา     เวทนาปจฺจยา     ตณฺหา    ตณฺหาปจฺจยา
อุปาทานํ    อุปาทานปจฺจยา    ภโว   ภวปจฺจยา   ชาติ   ชาติปจฺจยา
ชรามรณํ       โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา      สมฺภวนฺติ      ฯ
เอวเมตสฺส เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส สมุทโย โหติ ฯ
     [๑๖๔]   จกฺขุญฺจ   ปฏิจฺจ   รูเป   จ   อุปฺปชฺชติ   จกฺขุวิญฺญาณํ
ติณฺณํ     สงฺคติ    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา    เวทนา    เวทนาปจฺจยา
ตณฺหา    ตสฺสาเยว    ตณฺหาย    อเสสวิราคนิโรธา   อุปาทานนิโรโธ
อุปาทานนิโรธา    ภวนิโรโธ    ภวนิโรธา   ชาตินิโรโธ   ชาตินิโรธา
ชรามรณํ       โสกปริเทวทุกฺขโทมนสฺสุปายาสา      นิรุชฺฌนฺติ      ฯ
เอวเมตสฺส   เกวลสฺส   ทุกฺขกฺขนฺธสฺส   นิโรโธ  โหติ  ฯเปฯ  ชิวฺหญฺจ
ปฏิจฺจ   รเส   จ   อุปฺปชฺชติ   ฯเปฯ   มนญฺจ   ปฏิจฺจ   ธมฺเม   จ
อุปฺปชฺชติ     มโนวิญฺญาณํ     ติณฺณํ    สงฺคติ    ผสฺโส    ผสฺสปจฺจยา
เวทนา   เวทนาปจฺจยา  ตณฺหา  ตสฺสาเยว  ตณฺหาย  อเสสวิราคนิโรธา
อุปาทานนิโรโธ       อุปาทานนิโรธา       ฯเปฯ       เอวเมตสฺส
เกวลสฺส ทุกฺขกฺขนฺธสฺส นิโรโธ โหตีติ ฯ
     เตน    โข    ปน    สมเยน    อญฺญตโร    ภิกฺขุ    ภควโต
อุปสฺสุติ   ฐิโต   โหติ   ฯ   อทฺทสา   โข  ภควา  ตํ  ภิกฺขุํ  อุปสฺสุตึ
ฐิตํ   ทิสฺวาน   ตํ   ภิกฺขุํ  เอตทโวจ  อสฺโสสิ  [๑]-  ตฺวํ  ภิกฺขุ  อิมํ
ธมฺมปริยายนฺติ   ฯ   เอวํ   ภนฺเต   ฯ   อุคฺคณฺหาหิ   ตฺวํ  ภิกฺขุ  อิมํ
ธมฺมปริยายํ    ปริยาปุณาหิ   ตฺวํ   ภิกฺขุ   อิมํ   ธมฺมปริยายํ   ธาเรหิ
ตฺวํ    ภิกฺขุ   อิมํ   ธมฺมปริยายํ   อตฺถสญฺหิโตยํ   ภิกฺขุ   ธมฺมปริยาโย
อาทิพฺรหฺมจริยโกติ ฯ ทสมํ ฯ
                  โยคกฺเขมิวคฺโค ปฐโม ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         โยคกฺเขมิ อุปาทาย          ทุกฺขโลโก จ เสยฺโย จ
         สญฺโญชนํ อุปาทานํ        เทฺวปริชานํ ๒- อุปสฺสูตีติ ฯ
                     -------------
@เชิงอรรถ:  ม. โน ฯ      ยุ. เทฺวปชานํ ฯ
                   โลกกามคุณวคฺโค ทุติโย
     [๑๖๕]   สนฺติ   ภิกฺขเว   จกฺขุวิญฺเญยฺยา   รูปา  อิฏฺฐา  กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   อภินนฺทติ
อภิวทติ  อชฺโฌสาย  ติฏฺฐติ  ฯ  อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อาวาสคโต
มารสฺส   มารสฺส   วสํ  คโต  ปฏิมุกฺกสฺส  มารปาโส  พนฺโธ  ๑-  โส
มารพนฺธเนน    ยถากามกรณีโย    ปาปิมโต   ฯเปฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว
ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา   รสา   ฯเปฯ   สนฺติ  ภิกฺขเว  มโนวิญฺเญยฺยา  ธมฺมา
อิฏฺฐา    กนฺตา   มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ
ภิกฺขุ   อภินนฺทติ   อภิวทติ  อชฺโฌสาย  ติฏฺฐติ  ฯ  อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ   อาวาสคโต  มารสฺส  มารสฺส  วสํ  คโต  ปฏิมุกฺกสฺส  มารปาโส
พนฺโธ โส มารพนฺธเนน ยถากามกรณีโย ปาปิมโต ฯ
     [๑๖๖]   สนฺติ   จ   โข  ภิกฺขเว  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  อิฏฺฐา
กนฺตา    มนาปา    ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ
น   อภินนฺทติ   น   อภิวทติ   น   อชฺโฌสาย  ติฏฺฐติ  ฯ  อยํ  วุจฺจติ
ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  น  อาวาสคโต มารสฺส [๒]- มารสฺส วสํ คโต อุมฺมุกฺกสฺส
มารปาโส   มุตฺโต   โส   มารพนฺธเนน  น  ยถากามกรณีโย  ปาปิมโต
ฯเปฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว  ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา  รสา  อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา
ปิยรูปา    กามูปสญฺหิตา    รชนิยา    ตญฺเจ    ภิกฺขุ   น   อภินนฺทติ
น   อภิวทติ   น   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ  ฯ  อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. พทฺโธ ฯ เอวมุปริปิ ฯ  ม. ยุ. นสทฺโท ทิสฺสติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
น   อาวาสคโต   มารสฺส   มารสฺส  วสํ  คโต  อุมฺมุกฺกสฺส  มารปาโส
มุตฺโต   โส   มารพนฺธเนน   น   ยถากามกรณีโย   ปาปิมโต   ฯเปฯ
สนฺติ    ภิกฺขเว    มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา
ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   น   อภินนฺทติ   น
อภิวทติ   น   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ฯ  อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  น
อาวาสคโต   มารสฺส   น   มารสฺส  วสํ  คโต  อุมฺมุกฺกสฺส  มารปาโส
มุตฺโต โส มารพนฺธเนน น ยถากามกรณีโย ปาปิมโตติ ฯ ปฐมํ ฯ
     [๑๖๗]   สนฺติ   ภิกฺขเว   จกฺขุวิญฺเญยฺยา   รูปา  อิฏฺฐา  กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   อภินนฺทติ
อภิวทติ   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ฯ   อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  พนฺโธ
จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ   รูเปสุ   อาวาสคโต   มารสฺส   มารสฺส   วสํ  คโต
ยถากามกรณีโย   ปาปิมโต   ฯเปฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว   ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา
รสา   ฯเปฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว   มโนวิญฺเญยฺยา  ธมฺมา  อิฏฺฐา  กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   อภินนฺทติ
อภิวทติ   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ฯ   อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  พนฺโธ
มโนวิญฺเญยฺเยสุ   ธมฺเมสุ   อาวาสคโต   มารสฺส   มารสฺส  วสํ  คโต
ยถากามกรณีโย ปาปิมโต ฯ
     [๑๖๘]   สนฺติ   จ   โข  ภิกฺขเว  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  อิฏฺฐา
กนฺตา    มนาปา    ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ
นาภินนฺทติ    นาภิวทติ    น   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ฯ   อยํ   วุจฺจติ
ภิกฺขเว    ภิกฺขุ   มุตฺโต   จกฺขุวิญฺเญยฺเยหิ   รูเปหิ   น   อาวาสคโต
มารสฺส   น  มารสฺส  วสํ  คโต  น  ยถากามกรณีโย  ปาปิมโต  ฯเปฯ
สนฺติ    ภิกฺขเว    ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา    รสา   ฯเปฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว
มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา  กามูปสญฺหิตา
รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   น   อภินนฺทติ   น   อภิวทติ  น  อชฺโฌสาย
ติฏฺฐติ   ฯ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   มุตฺโต   มโนวิญฺเญยฺเยหิ
ธมฺเมหิ   น   อาวาสคโต   มารสฺส   น   มารสฺส   วสํ   คโต   น
ยถากามกรณีโย ปาปิมโตติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๑๖๙]   นาหํ  ภิกฺขเว คมเนน โลกสฺส อนฺตํ ญาเตยฺยํ ทิฏฺเฐยฺยํ ๑-
ปตฺเตยฺยนฺติ   วทามิ   ฯ   น   จ  ปนาหํ  ภิกฺขเว  อปฺปตฺวา  โลกสฺส
อนฺตํ   ทุกฺขสฺสนฺตกิริยํ   วทามีติ   ฯ  อิทํ  วตฺวา  ภควา  อุฏฺฐายาสนา
วิหารํ   ปาวิสิ   ฯ   อถ   โข  เตสํ  ภิกฺขูนํ  อจิรปกฺกนฺตสฺส  ภควโต
เอตทโหสิ   อิทํ   โข   โน   อาวุโส   ภควา   สงฺขิตฺเตน   อุทฺเทสํ
อุทฺทิสิตฺวา    วิตฺถาเรน    อตฺถํ    อวิภชิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   วิหารํ
ปวิฏฺโฐ   นาหํ   ภิกฺขเว   คมเนน  โลกสฺส  อนฺตํ  ญาเตยฺยํ  ทิฏฺเฐยฺยํ
ปตฺเตยฺยนฺติ   วทามิ   น   จ   ปนาหํ   ภิกฺขเว   อปฺปตฺวา   โลกสฺส
อนฺตํ   ทุกฺขสฺสนฺตกิริยํ   วทามีติ   ฯ   โก   นุ   โข  อิมสฺส  ภควตา
สงฺขิตฺเตน    อุทฺเทสสฺส    อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส
วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภเชยฺยาติ ฯ
     {๑๖๙.๑}   อถ  โข  เตสํ  ภิกฺขูนํ  เอตทโหสิ  อยํ  โข อายสฺมา
อานนฺโท        สตฺถุ        เจว       สํวณฺณิโต       สมฺภาวิโต
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ทฏฺเฐยฺยํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
จ    วิญฺญูนํ    สพฺรหฺมจารีนํ    ปโหติ   จายสฺมา   อานนฺโท   อิมสฺส
ภควตา    สงฺขิตฺเตน    อุทฺเทสสฺส    อุทฺทิฏฺฐสฺส    วิตฺถาเรน   อตฺถํ
อวิภตฺตสฺส    วิตฺถาเรน    อตฺถํ   วิภชิตุํ   ยนฺนูน   มยํ   เยนายสฺมา
อานนฺโท    เตนุปสงฺกเมยฺยาม    อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ
เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ ฯ
     [๑๗๐]   อถ  โข  เต  ภิกฺขู เยน อายสฺมา อานนฺโท เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมตา   อานนฺเทน   สทฺธึ   สมฺโมทึสุ   สมฺโมทนียํ
กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนา
โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจุํ
     {๑๗๐.๑}   อิทํ  โข  โน อาวุโส อานนฺท ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ
อุทฺทิสิตฺวา   วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อวิภชิตฺวา  อุฏฺฐายาสนา  วิหารํ  ปวิฏฺโฐ
นาหํ  ภิกฺขเว  คมเนน  โลกสฺส  อนฺตํ  ญาเตยฺยํ  ทิฏฺเฐยฺยํ  ปตฺเตยฺยนฺติ
วทามิ  น  จ  ปนาหํ  ภิกฺขเว  อปฺปตฺวา  โลกสฺส  อนฺตํ  ทุกฺขสฺสนฺตกิริยํ
วทามิ  ๑-  ฯ  เตสนฺโน  อาวุโส  อมฺหากํ  ๒-  อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต
เอตทโหสิ  อิทํ  โข  โน  อาวุโส  ภควา  สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา
วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภชิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   วิหารํ   ปวิฏฺโฐ  นาหํ
ภิกฺขเว   คมเนน   โลกสฺส   อนฺตํ   ญาเตยฺยํ   ทิฏฺเฐยฺยํ  ปตฺเตยฺยนฺติ
วทามิ    น    จ    ปนาหํ    ภิกฺขเว    อปฺปตฺวา   โลกสฺส   อนฺตํ
ทุกฺขสฺสนฺตกิริยํ   วทามีติ   ฯ  โก  นุ  โข  อิมสฺส  ภควตา  สงฺขิตฺเตน
อุทฺเทสสฺส   อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อวิภตฺตสฺส  วิตฺถาเรน  อตฺถํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. วทามีติ ฯ     ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
วิภเชยฺยาติ ฯ เตสนฺโน อาวุโส อมฺหากํ เอตทโหสิ อยํ โข [๑]- อายสฺมา
อานนฺโท   สตฺถุ   เจว  สํวณฺณิโต  สมฺภาวิโต  จ  วิญฺญูนํ  สพฺรหฺมจารีนํ
ปโหติ     จายสฺมา     อานนฺโท     อิมสฺส    ภควตา    สงฺขิตฺเตน
อุทฺเทสสฺส    อุทฺทิฏฺฐสฺส    วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส   วิตฺถาเรน
อตฺถํ   วิภชิตุํ   ยนฺนูน   มยํ  เยนายสฺมา  อานนฺโท  เตนุปสงฺกเมยฺยาม
อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ   ฯ
วิภชตายสฺมา อานนฺโทติ ฯ
     {๑๗๐.๒}   เสยฺยถาปิ  นาม  อาวุโส  ปุริโส สารตฺถิโก สารคเวสี
สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ติฏฺฐโต  สารวโต  อติกฺกมฺเมว
มูลํ   อติกฺกมฺม  ขนฺธํ  สาขาปลาเส  สารํ  ปริเยสิตพฺพํ  มญฺเญยฺย  เอวํ
สมฺปทมิทํ   อายสฺมนฺตานํ   สตฺถริ   สมฺมุขีภูตํ   ๒-   ภควนฺตํ  อติสิตฺวา
ตุเมฺห   ๓-   เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺฉิตพฺพํ  มญฺญถ  ฯ  โส  หาวุโส  ภควา
ชานํ   ชานาติ  ปสฺสํ  ปสฺสติ  จกฺขุภูโต  ญาณภูโต  ธมฺมภูโต  พฺรหฺมภูโต
วตฺตา  ปวตฺตา  อตฺถสฺส  นินฺเนตา  อมตสฺส  ทาตา  ธมฺมสามี  ตถาคโต
โส  เจว  ปเนตสฺส  กาโล อโหสิ ยํ ภควนฺตํเยว เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ
ยถา โว ภควา พฺยากเรยฺย ตถา นํ ธาเรยฺยาถาติ ฯ
     {๑๗๐.๓}   อทฺธาวุโส   อานนฺท   ภควา   ชานํ  ชานาติ  ปสฺสํ
ปสฺสติ   จกฺขุภูโต   ญาณภูโต   ธมฺมภูโต   พฺรหฺมภูโต   วตฺตา  ปวตฺตา
อตฺถสฺส    นินฺเนตา    อมตสฺส    ทาตา   ธมฺมสามี   ตถาคโต   โส
เจว    ปเนตสฺส    กาโล    อโหสิ    ยํ   ภควนฺตญฺเญว   เอตมตฺถํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อาวุโส ฯ     ม. ยุ. สมฺมุขีภูเต ตํ ฯ     ม. ยุ. อเมฺห ฯ
ปฏิปุจฺเฉยฺยาม   ยถา   โน  ภควา  พฺยากเรยฺย  ตถา  นํ  ธาเรยฺยาม
อปิ   จายสฺมา   อานนฺโท   สตฺถุ   เจว   สํวณฺณิโต   สมฺภาวิโต   จ
วิญฺญูนํ   สพฺรหฺมจารีนํ   ปโหติ   จายสฺมา   อานนฺโท   อิมสฺส  ภควตา
สงฺขิตฺเตน   อุทฺเทสสฺส   อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน  อวิภตฺตสฺส  วิตฺถาเรน
อตฺถํ วิภชิตุํ วิภชตายสฺมา อานนฺโท อครุํ กริตฺวาติ ฯ
     [๑๗๑]   เตนหาวุโส  สุณาถ  สาธุกํ  มนสิกโรถ  ภาสิสฺสามีติ  ฯ
เอวมาวุโสติ   โข   เต   ภิกฺขู  อายสฺมโต  อานนฺทสฺส  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ
อายสฺมา  อานนฺโท  เอตทโวจ  ยํ  โข  โว  อาวุโส  ภควา สงฺขิตฺเตน
อุทฺเทสํ    อุทฺทิสิตฺวา    วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภชิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา
วิหารํ   ปวิฏฺโฐ   นาหํ   ภิกฺขเว   คมเนน   โลกสฺส  อนฺตํ  ญาเตยฺยํ
ทิฏฺเฐยฺยํ ปตฺเตยฺยนฺติ วทามิ ฯ
     {๑๗๑.๑}   น   จ   ปนาหํ   ภิกฺขเว  อปฺปตฺวา  โลกสฺส  อนฺตํ
ทุกฺขสฺสนฺตกิริยํ  วทามีติ  ฯ  อิมสฺส  ขฺวาหํ  อาวุโส  ภควตา  สงฺขิตฺเตน
อุทฺเทสสฺส   อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อวิภตฺตสฺส  วิตฺถาเรน  อตฺถํ
อาชานามิ  ฯ  เยน  โข  อาวุโส  โลกสฺมึ  โลกสญฺญี โหติ โลกมานี อยํ
วุจฺจติ  อริยสฺส  วินเย  โลโก ฯ เกเนวาวุโส ๑- โลกสฺมึ โลกสญฺญี โหติ
โลกมานี  ฯ  จกฺขุนา  โข  อาวุโส  โลกสฺมึ  โลกสญฺญี โหติ โลกมานี ฯ
โสเตน  โข อาวุโส ฯ ฆาเนน โข อาวุโส ฯ ชิวฺหาย โข อาวุโส โลกสฺมึ
โลกสญฺญี  โหติ  โลกมานี  ฯ  กาเยน  โข อาวุโส ฯ มเนน โข อาวุโส
โลกสฺมึ   โลกสญฺญี   โหติ   โลกมานี  ฯ  เยน  โข  อาวุโส  โลกสฺมึ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เกนจาวุโส ฯ
โลกสญฺญี โหติ โลกมานี อยํ วุจฺจติ อริยสฺส วินเย โลโก ฯ
     {๑๗๑.๒}   ยํ  โข โว อาวุโส ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา
วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อวิภชิตฺวา  อุฏฺฐายาสนา  วิหารํ  ปวิฏฺโฐ นาหํ ภิกฺขเว
คมเนน   โลกสฺส   อนฺตํ   ญาเตยฺยํ   ทิฏฺเฐยฺยํ   ปตฺเตยฺยนฺติ   วทามิ
น   จ   ปนาหํ   ภิกฺขเว   อปฺปตฺวา   โลกสฺส   อนฺตํ  ทุกฺขสฺสนฺตกิริยํ
วทามีติ   ฯ   อิมสฺส   ขฺวาหํ  อาวุโส  ภควตา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสสฺส
อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส   เอวํ   วิตฺถาเรน   อตฺถํ
อาชานามิ  ฯ  อากงฺขมานา  จ  ปน  ตุเมฺห  อายสฺมนฺโต  ภควนฺตญฺเญว
อุปสงฺกมิตฺวา     เอตมตฺถํ    ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ    ยถา    โว    ภควา
พฺยากโรติ ตถา นํ ธาเรยฺยาถาติ ฯ
     [๑๗๒]   เอวมาวุโสติ   โข   เต  ภิกฺขู  อายสฺมโต  อานนฺทสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมึสุ  อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข
เต ภิกฺขู ภควนฺตํ เอตทโวจุํ
     {๑๗๒.๑}   ยํ โข โน ๑- ภนฺเต ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา
วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อวิภชิตฺวา  อุฏฺฐายาสนา  วิหารํ  ปวิฏฺโฐ นาหํ ภิกฺขเว
คมเนน  โลกสฺส  อนฺตํ  ญาเตยฺยํ  ทิฏฺเฐยฺยํ  ๒- ปตฺเตยฺยนฺติ วทามิ น จ
ปนาหํ  ภิกฺขเว  อปฺปตฺวา  โลกสฺส  อนฺตํ  ทุกฺขสฺสนฺตกิริยํ วทามีติ ฯ เตสํ
โน  ภนฺเต  อมฺหากํ  อจิรปกฺกนฺตสฺส  ภควโต  เอตทโหสิ  อิทํ  โข  โน
อาวุโส  ภควา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภชิตฺวา
@เชิงอรรถ:  ยุ. ปน ฯ      ม. ยุ. สพฺพตฺถุ ทฏฺเฐยฺยํ ฯ
อุฏฺฐายาสนา    วิหารํ   ปวิฏฺโฐ   นาหํ   ภิกฺขเว   คมเนน   โลกสฺส
อนฺตํ    ญาเตยฺยํ   ทิฏฺเฐยฺยํ   ปคฺเตยฺยนฺติ   วทามิ   น   จ   ปนาหํ
ภิกฺขเว    อปฺปตฺวา    โลกสฺส   อนฺตํ   ทุกฺขสฺสนฺตกิริยํ   วทามีติ   ฯ
โก   นุ   โข   อิมสฺส   ภควตา   สงฺขิตฺเตน   อุทฺเทสสฺส  อุทฺทิฏฺฐสฺส
วิตฺถาเรน อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภเชยฺยาติ ฯ
     {๑๗๒.๒}   เตสํ  โน  ภนฺเต  อมฺหากํ เอตทโหสิ อยํ โข อายสฺมา
อานนฺโท   สตฺถุ   เจว  สํวณฺณิโต  สมฺภาวิโต  จ  วิญฺญูนํ  สพฺรหฺมจารีนํ
ปโหติ   จายสฺมา   อานนฺโท   อิมสฺส   ภควตา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสสฺส
อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ  วิภชิตุํ
ยนฺนูน   มยํ   เยนายสฺมา   อานนฺโท  เตนุปสงฺกเมยฺยาม  อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ   ฯ  อถ  โข  มยํ
ภนฺเต   เยนายสฺมา   อานนฺโท   เตนุปสงฺกมิมฺหา   ๑-   อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺฉิมฺหา   ฯ   เตสํ  โน  ภนฺเต
อายสฺมตา   อานนฺเทน   อิเมหิ   อากาเรหิ   อิเมหิ   ปเทหิ   อิเมหิ
พฺยญฺชเนหิ อตฺโถ วิภตฺโตติ ฯ
     {๑๗๒.๓}   ปณฺฑิโต   ภิกฺขเว   อานนฺโท   มหาปญฺโญ   ภิกฺขเว
อานนฺโท   มญฺเจปิ   ตุเมฺห   ภิกฺขเว  เอตมตฺถํ  ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ  อหมฺปิ
ตํ  เอวเมว  พฺยากเรยฺยํ  ยถา  ตํ  อานนฺเทน พฺยากตํ เอโส เจว ตสฺส
อตฺโถ เอวญฺจ นํ ธาเรยฺยาถาติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๑๗๓]   ปุพฺเพ    เม    ภิกฺขเว   สมฺโพธา   อนภิสมฺพุทฺธสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. ปฏิปุจฺฉิมฺห ฯ
โพธิสตฺตสฺเสว   สโต   เอตทโหสิ  เย  มยฺหํ  ปญฺจ  กามคุณา  เจตโส
สมฺผุฏฺฐปุพฺพา   อตีตา   นิรุทฺธา   วิปริณตา   ตตฺร   เม   จิตฺตํ  พหุลํ
คจฺฉมานํ   คจฺเฉยฺย   ปจฺจุปฺปนฺเนสุ   วา   อปฺปํ   วา  อนาคเตสุ  ฯ
ตสฺส   มยฺหํ   ภิกฺขเว  เอตทโหสิ  เย  มยฺหํ  ภิกฺขเว  ปญฺจ  กามคุณา
เจตโส    สมฺผุฏฺฐปุพฺพา    อตีตา    นิรุทฺธา   วิปริณตา   ตตฺร   เม
อตฺตรูเปน   อปฺปมาโท   สติเจตโส   อารกฺโข   กรณีโย   ฯ   ตสฺมา
ติห  ภิกฺขเว  ตุมฺหากมฺปิ  เย  เต  ปญฺจ  กามคุณา เจตโส สมฺผุฏฺฐปุพฺพา
อตีตา    นิรุทฺธา    วิปริณตา   ตตฺร   โว   จิตฺตํ   พหุลํ   คจฺฉมานํ
คจฺเฉยฺย   ปจฺจุปฺปนฺเนสุ   วา   อปฺปํ  วา  อนาคเตสุ  ฯ  ตสฺมา  ติห
ภิกฺขเว  ตุมฺหากมฺปิ  เย  เต  ๑-  ปญฺจ  กามคุณา เจตโส สมฺผุฏฺฐปุพฺพา
อตีตา   นิรุทฺธา   วิปริณตา   ตตฺร   โว   อตฺตรูเปน  ๒-  อปฺปมาโท
สติเจตโส  อารกฺโข  กรณีโยติ ๓- ฯ ตสฺมา ติห ภิกฺขเว เส ๔- อายตเน
เวทิตพฺเพ  ฯ  ยตฺถ  จกฺขุ  ๕-  นิรุชฺฌติ  รูปสญฺญา  จ  วิรชฺชติ เส ๔-
อายตเน   เวทิตพฺเพ   ฯเปฯ  ยตฺถ  ชิวฺหา  [๖]-  นิรุชฺฌติ  รสสญฺญา
จ  วิรชฺชติ  ฯเปฯ  เส  ๔-  อายตเน  เวทิตพฺเพ  ฯ  ยตฺถ  มโน  จ
นิรุชฺฌติ  ธมฺมสญฺญา  จ  วิรชฺชติ  ๗-  เส  ๔-  อายตเน เวทิตพฺเพติ ฯ
อิทํ วตฺวา ภควา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปาวิสิ ฯ
     {๑๗๓.๑}   อถ  โข  เตสํ ภิกฺขูนํ อจิรปกฺกนฺตสฺส ภควโต เอตทโหสิ
อิทํ  โข  โน อาวุโส ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา วิตฺถาเรน อตฺถํ
อวิภชิตฺวา อุฏฺฐายาสนา วิหารํ ปวิฏฺโฐ ตสฺมา ติห ภิกฺขเว เส ๔- อายตเน
@เชิงอรรถ:  ยุ. โว ฯ    ม. ยุ. อตฺตรูเปหิ ฯ    ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ    ยุ. เย ฯ
@เอวมุปริปิ ฯ    ม. จกฺขุ จ ฯ ยุ. จกฺขุํ จ ฯ เอวมุปริปิ ฯ    ม. ยุ. จ ฯ
@ ม. นิรุชฺฌติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
เวทิตพฺเพ   ยตฺถ   จกฺขุ   จ   นิรุชฺฌติ   รูปสญฺญา   จ  วิรชฺชติ  เส
อายตเน   เวทิตพฺเพ   ฯเปฯ  ยตฺถ  ชิวฺหา  จ  นิรุชฺฌติ  รสสญฺญา  จ
วิรชฺชติ   เส   อายตเน   เวทิตพฺเพ  ฯเปฯ  ยตฺถ  มโน  จ  นิรุชฺฌติ
ธมฺมสญฺญา   จ   วิรชฺชติ  เส  อายตเน  เวทิตพฺเพติ  ฯ  โก  นุ  โข
อิมสฺส    ภควตา    สงฺขิตฺเตน    อุทฺเทสสฺส   อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน
อตฺถํ อวิภตฺตสฺส วิตฺถาเรน อตฺถํ วิภเชยฺยาติ ฯ
     {๑๗๓.๒}   อถ  โข  เตสํ  ภิกฺขูนํ  เอตทโหสิ  อยํ  โข อายสฺมา
อานนฺโท   สตฺถุ   เจว  สํวณฺณิโต  สมฺภาวิโต  จ  วิญฺญูนํ  สพฺรหฺมจารีนํ
ปโหติ   จายสฺมา   อานนฺโท   อิมสฺส   ภควตา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสสฺส
อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ  วิภชิตุํ
ยนฺนูน   มยํ   เยนายสฺมา   อานนฺโท  เตนุปสงฺกเมยฺยาม  อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ ฯ
     [๑๗๔]   อถ  โข  เต  ภิกฺขู  เยนายสฺมา  อานนฺโท เตนุปสงฺกมึสุ
อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมตา   อานนฺเทน   สทฺธึ   สมฺโมทึสุ   สมฺโมทนียํ
กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนา
โข เต ภิกฺขู อายสฺมนฺตํ อานนฺทํ เอตทโวจุํ
     {๑๗๔.๑}   อิทํ  โข  โน อาวุโส อานนฺท ภควา สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ
อุทฺทิสิตฺวา   วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อวิภชิตฺวา  อุฏฺฐายาสนา  วิหารํ  ปวิฏฺโฐ
ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  เส  อายตเน  เวทิตพฺเพ  ยตฺถ  จกฺขุ  จ นิรุชฺฌติ
รูปสญฺญา  จ  วิรชฺชติ  ๑-  เส อายตเน เวทิตพฺเพ ฯเปฯ ยตฺถ ชิวฺหา จ
@เชิงอรรถ:  ยุ. นิรุชฺฌติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
นิรุชฺฌติ   รสสญฺญา   จ   วิรชฺชติ   เส   อายตเน  เวทิตพฺเพ  ฯเปฯ
ยตฺถ   มโน   จ   นิรุชฺฌติ   ธมฺมสญฺญา   จ   วิรชฺชติ  เส  อายตเน
เวทิตพฺเพติ   ฯ   เตสํ  โน  อาวุโส  อมฺหากํ  อจิรปกฺกนฺตสฺส  ภควโต
เอตทโหสิ   อิทํ   โข   โน   อาวุโส   ภควา   สงฺขิตฺเตน   อุทฺเทสํ
อุทฺทิสิตฺวา    วิตฺถาเรน    อตฺถํ    อวิภชิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   วิหารํ
ปวิฏฺโฐ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  เส  อายตเน  เวทิตพฺเพ  ยตฺถ  จกฺขุ จ
นิรุชฺฌติ   รูปสญฺญา   จ   วิรชฺชติ   เส   อายตเน  เวทิตพฺเพ  ฯเปฯ
ยตฺถ   ชิวฺหา   จ   นิรุชฺฌติ   รสสญฺญา   จ   วิรชฺชติ  เส  อายตเน
เวทิตพฺเพ    ฯเปฯ    ยตฺถ    มโน   จ   นิรุชฺฌติ   ธมฺมสญฺญา   จ
วิรชฺชติ เส อายตเน เวทิตพฺเพติ ฯ
     {๑๗๔.๒}   โก  นุ  โข  อิมสฺส  ภควตา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสสฺส
อุทฺทิฏฺฐสฺส     วิตฺถาเรน    อตฺถํ    อวิภตฺตสฺส    วิตฺถาเรน    อตฺถํ
วิภเชยฺยาติ  ฯ  เตสํ  โน  อาวุโส  อมฺหากํ เอตทโหสิ อยํ โข อายสฺมา
อานนฺโท   สตฺถุ   เจว  สํวณฺณิโต  สมฺภาวิโต  จ  วิญฺญูนํ  สพฺรหฺมจารีนํ
ปโหติ   จายสฺมา   อานนฺโท   อิมสฺส   ภควตา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสสฺส
อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ  วิภชิตุํ
ยนฺนูน   มยํ   เยนายสฺมา   อานนฺโท  เตนุปสงฺกเมยฺยาม  อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ   ฯ   วิภชตายสฺมา
อานนฺโทติ  ฯ  เสยฺยถาปิ  นาม  ๑- อาวุโส ปุริโส สารตฺถิโก สารคเวสี
สารปริเยสนํ  จรมาโน  มหโต  รุกฺขสฺส  ฯเปฯ  วิภชตายสฺมา  อานนฺโท
อครุํ กริตฺวาติ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. นามสทฺโท นตฺถิ ฯ
     [๑๗๕]   เตนหาวุโส  ๑-  สุณาถ  สาธุกํ มนสิกโรถ ภาสิสฺสามีติ ฯ
เอวมาวุโสติ   โข   เต   ภิกฺขู  อายสฺมโต  อานนฺทสฺส  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ
อายสฺมา  อานนฺโท  เอตทโวจ  ยํ  โข โว ๒- อาวุโส ภควา สงฺขิตฺเตน
อุทฺเทสํ    อุทฺทิสิตฺวา    วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภชิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา
วิหารํ   ปวิฏฺโฐ   ตสฺมา   ติห   ภิกฺขเว   เส   อายตเน  เวทิตพฺเพ
ยตฺถ   จกฺขุ   จ   นิรุชฺฌติ   รูปสญฺญา   จ   วิรชฺชติ   เส  อายตเน
เวทิตพฺเพ    ฯเปฯ    ยตฺถ    มโน   จ   นิรุชฺฌติ   ธมฺมสญฺญา   จ
วิรชฺชติ   เส   อายตเน   เวทิตพฺเพติ   ฯ   อิมสฺส   ขฺวาหํ  อาวุโส
ภควตา    สงฺขิตฺเตน    อุทฺเทสสฺส    อุทฺทิฏฺฐสฺส    วิตฺถาเรน   อตฺถํ
อวิภตฺตสฺส  วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อาชานามิ  ฯ  สฬายตนนิโรธํ โข ๓- เอตํ
อาวุโส   ภควตา  สนฺธาย  ภาสิตํ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  เส  อายตเน
เวทิตพฺเพ    ยตฺถ    จกฺขุ    จ   นิรุชฺฌติ   รูปสญฺญา   จ   วิรชฺชติ
เส    อายตเน    เวทิตพฺเพ    ฯเปฯ   ยตฺถ   มโน   จ   นิรุชฺฌติ
ธมฺมสญฺญา จ วิรชฺชติ เส อายตเน เวทิตพฺเพติ ฯ
     {๑๗๕.๑}   ยํ  โข  อาวุโส  ภควา  สงฺขิตฺเตน อุทฺเทสํ อุทฺทิสิตฺวา
วิตฺถาเรน    อตฺถํ    อวิภชิตฺวา    อุฏฺฐายาสนา    วิหารํ    ปวิฏฺโฐ
ตสฺมา    ติห    ภิกฺขเว   เส   อายตเน   เวทิตพฺเพ   ยตฺถ   จกฺขุ
จ    นิรุชฺฌติ   รูปสญฺญา   จ   วิรชฺชติ   เส   อายตเน   เวทิตพฺเพ
ฯเปฯ   ยตฺถ   มโน   จ   นิรุชฺฌติ   ธมฺมสญฺญา   จ   วิรชฺชติ   เส
อายตเน    เวทิตพฺเพติ    ฯ    อิมสฺส    ขฺวาหํ   อาวุโส   ภควตา
สงฺขิตฺเตน      อุทฺเทสสฺส      อุทฺทิฏฺฐสฺส      วิตฺถาเรน      อตฺถํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. เตน อาวุโส ฯ     ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ      ม. โน ฯ
อวิภตฺตสฺส   เอวํ   วิตฺถาเรน   อตฺถํ  อาชานามิ  ฯ  อากงฺขมานา  จ
ปน    ตุเมฺห    อายสฺมนฺโต   ภควนฺตํเยว   อุปสงฺกมถ   อุปสงฺกมิตฺวา
เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ   ยถา   โว   ภควา   พฺยากโรติ  ตถา  นํ
ธาเรยฺยาถาติ ฯ
     [๑๗๖]   เอวมาวุโสติ   โข   เต  ภิกฺขู  อายสฺมโต  อานนฺทสฺส
ปฏิสฺสุตฺวา   อุฏฺฐายาสนา   เยน   ภควา   เตนุปสงฺกมึสุ  อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทึสุ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนา  โข
เต  ภิกฺขู  ภควนฺตํ  เอตทโวจุํ  ยํ  โข  โน  ภนฺเต  ภควา  สงฺขิตฺเตน
อุทฺเทสํ    อุทฺทิสิตฺวา    วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภชิตฺวา   อุฏฺฐายาสนา
วิหารํ   ปวิฏฺโฐ  ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  เส  อายตเน  เวทิตพฺเพ  ยตฺถ
จกฺขุ   จ   นิรุชฺฌติ   รูปสญฺญา  จ  วิรชฺชติ  เส  อายตเน  เวทิตพฺเพ
ฯเปฯ  ยตฺถ  ชิวฺหา  จ  นิรุชฺฌติ  รสสญฺญา  จ  วิรชฺชติ  เส  อายตเน
เวทิตพฺเพ   ฯเปฯ   ยตฺถ   มโน  จ  นิรุชฺฌติ  ธมฺมสญฺญา  จ  วิรชฺชติ
เส  อายตเน  เวทิตพฺเพ  ฯ  เตสํ  โน  ภนฺเต  อมฺหากํ อจิรปกฺกนฺตสฺส
ภควโต  เอตทโหสิ  อิทํ  โข  โน  อาวุโส  ภควา  สงฺขิตฺเตน  อุทฺเทสํ
อุทฺทิสิตฺวา   วิตฺถาเรน  อตฺถํ  อวิภชิตฺวา  อุฏฺฐายาสนา  วิหารํ  ปวิฏฺโฐ
ตสฺมา  ติห  ภิกฺขเว  เส  อายตเน  เวทิตพฺเพ  ยตฺถ  จกฺขุ  จ นิรุชฺฌติ
รูปสญฺญา  จ  วิรชฺชติ เส อายตเน เวทิตพฺเพ ฯเปฯ ยตฺถ มโน จ นิรุชฺฌติ
ธมฺมสญฺญา จ วิรชฺชติ เส อายตเน เวทิตพฺเพ ๑- ฯ โก นุ โข อิมสฺส ภควตา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อิติสทฺโท อตฺถิ ฯ
สงฺขิตฺเตน    อุทฺเทสสฺส    อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส
วิตฺถาเรน  อตฺถํ  วิภเชยฺยาติ  ฯ  เตสํ  โน  ภนฺเต  อมฺหากํ เอตทโหสิ
อยํ   โข   อายสฺมา   อานนฺโท  สตฺถุ  เจว  สํวณฺณิโต  สมฺภาวิโต  จ
วิญฺญูนํ   สพฺรหฺมจารีนํ   ปโหติ   จายสฺมา   อานนฺโท   อิมสฺส  ภควตา
สงฺขิตฺเตน    อุทฺเทสสฺส    อุทฺทิฏฺฐสฺส   วิตฺถาเรน   อตฺถํ   อวิภตฺตสฺส
วิตฺถาเรน    อตฺถํ    วิภชิตุํ    ยนฺนูน   มยํ   เยนายสฺมา   อานนฺโท
เตนุปสงฺกเมยฺยาม    อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมนฺตํ    อานนฺทํ   เอตมตฺถํ
ปฏิปุจฺเฉยฺยามาติ   ฯ   อถ   โข   มยํ  ภนฺเต  เยนายสฺมา  อานนฺโท
เตนุปสงฺกมิมฺหา   ๑-   อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   เอตมตฺถํ
ปฏิปุจฺฉิมฺหา   ๒-  ฯ  เตสํ  โน  ภนฺเต  อายสฺมตา  อานนฺเทน  อิเมหิ
อากาเรหิ  อิเมหิ  ลิงฺเคหิ  ๓-  อิเมหิ  พฺยญฺชเนหิ  อตฺโถ  วิภตฺโตติ ฯ
ปณฺฑิโต   ภิกฺขเว   อานนฺโท   มหาปญฺโญ  ภิกฺขเว  อานนฺโท  มญฺเจปิ
ตุเมฺห    ภิกฺขเว   เอตมตฺถํ   ปฏิปุจฺเฉยฺยาถ   อหมฺปิ   ตํ   เอวเมว
พฺยากเรยฺยํ   ยถา   ๔-  ตํ  อานนฺเทน  พฺยากตํ  เอโส  เจวสฺส  ๕-
อตฺโถ เอวญฺจ นํ ธาเรยฺยาถาติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๑๗๗]   เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต ฯ
อถ  โข  สกฺโก  เทวานมินฺโท  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ  อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ    อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ   อฏฺฐาสิ   ฯ   เอกมนฺตํ   ฐิโต
โข    สกฺโก    เทวานมินฺโท   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   โก   นุ   โข
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เตนุปสงฺกมิมฺห ฯ     ม. ยุ. ปฏิปุจฺฉิมฺห ฯ     สี. ม. ยุ. ปเทหิ ฯ
@ ยุ. ยถาปิ ฯ      สี. ม. เจเวตสฺส ฯ ยุ. เจว ตสฺส ฯ
ภนฺเต  เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยน  มิเธกจฺเจ  สตฺตา  ทิฏฺเฐ  ว  ธมฺเม
โน   ปรินิพฺพายนฺติ   ฯ   โก   ปน  ภนฺเต  เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยน
มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตีติ ฯ
     [๑๗๘]   สนฺติ  จ  ๑-  โข เทวานมินฺท จกฺขุวิญฺเญยฺยา รูปา อิฏฺฐา
กนฺตา    มนาปา    ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ
อภินนฺทติ    อภิวทติ    อชฺโฌสาย    ติฏฺฐติ    ตสฺส   ตํ   อภินนฺทโต
อภิวทโต    อชฺโฌสาย    ติฏฺฐโต    ตํ    นิสฺสิตํ    วิญฺญาณํ    โหติ
ตทุปาทานํ ฯ
     {๑๗๘.๑}   สอุปาทาโน  เทวานมินฺท  ภิกฺขุ  โน ปรินิพฺพายติ ฯเปฯ
สนฺติ   โข   เทวานมินฺท   ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา   รสา   ฯเปฯ  สนฺติ  โข
เทวานมินฺท   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา
กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   อภินนฺทติ  อภิวทติ  อชฺโฌสาย
ติฏฺฐติ    ตสฺส    ตํ    อภินนฺทโต    อภิวทโต   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐโต
ตํ   นิสฺสิตํ   วิญฺญาณํ   โหติ   ตทุปาทานํ  ฯ  สอุปาทาโน  เทวานมินฺท
ภิกฺขุ   โน  ปรินิพฺพายติ  ฯ  อยํ  โข  เทวานมินฺท  เหตุ  อยํ  ปจฺจโย
เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม โน ปรินิพฺพายนฺติ ฯ
     [๑๗๙]   สนฺติ  จ  โข  เทวานมินฺท  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  อิฏฺฐา
กนฺตา    มนาปา    ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ
นาภินนฺทติ   นาภิวทติ   นาชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ตสฺส   ตํ   อนภินนฺทโต
อนภิวทโต   อนชฺโฌสาย   ติฏฺฐโต   น   ตํ   นิสฺสิตํ   วิญฺญาณํ   โหติ
น    ตทุปาทานํ   ฯ   อนุปาทาโน   เทวานมินฺท   ภิกฺขุ   ปรินิพฺพายติ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
ฯเปฯ    สนฺติ    โข   เทวานมินฺท   ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา   รสา   ฯเปฯ
สนฺติ    โข    เทวานมินฺท   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา   กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ  นาภินนฺทติ
นาภิวทติ   นาชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ตสฺส   ตํ   อนภินนฺทโต   อนภิวทโต
อนชฺโฌสาย   ติฏฺฐโต   น  ตนฺนิสฺสิตํ  วิญฺญาณํ  โหติ  น  ตทุปาทานํ  ฯ
อนุปาทาโน   เทวานมินฺท  ภิกฺขุ  ปรินิพฺพายติ  ฯ  อยํ  โข  เทวานมินฺท
เหตุ   อยํ   ปจฺจโย   เยน   มิเธกจฺเจ   สตฺตา   ทิฏฺเฐ  ว  ธมฺเม
ปรินิพฺพายนฺตีติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๑๘๐]   เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ คิชฺฌกูเฏ ปพฺพเต ฯ
อถ  โข  ปญฺจสิโข คนฺธพฺพปุตฺโต ๑- เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
ภควนฺตํ     อภิวาเทตฺวา     เอกมนฺตํ     อฏฺฐาสิ    ฯ    เอกมนฺตํ
ฐิโต   โข   ปญฺจสิโข   คนฺธพฺพปุตฺโต   ภควนฺตํ   เอตทโวจ   โก  นุ
โข   ภนฺเต   เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยน  มิเธกจฺเจ  สตฺตา  ทิฏฺเฐ  ว
ธมฺเม   โน   ปรินิพฺพายนฺติ   ฯ  โก  ปน  ภนฺเต  เหตุ  โก  ปจฺจโย
เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตีติ ๒- ฯ
     [๑๘๑]   สนฺติ  จ  ๓-  โข  ปญฺจสิข  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา ฯเปฯ
สนฺติ   โข   ปญฺจสิข   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา  อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา
ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   อภินนฺทติ   อภิวทติ
อชฺโฌสาย    ติฏฺฐติ    ตสฺส   ตํ   อภินนฺทโต   อภิวทโต   อชฺโฌสาย
ติฏฺฐโต    ตนฺนิสฺสิตํ    วิญฺญาณํ    โหติ   ตทุปทานํ   ฯ   สอุปาทาโน
@เชิงอรรถ:  ม. คนฺธพฺพเทวปุตฺโต ฯ     ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ     ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
ปญฺจสิข   ภิกฺขุ   โน   ปรินิพฺพายติ   ฯ  อยํ  โข  ปญฺจสิข  เหตุ  อยํ
ปจฺจโย เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม โน ปรินิพฺพายนฺติ ฯ
     [๑๘๒]   สนฺติ   จ   โข  ปญฺจสิข  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  อิฏฺฐา
กนฺตา   มนาปา   ฯเปฯ   สนฺติ   โข  ปญฺจสิข  มโนวิญฺเญยฺยา  ธมฺมา
อิฏฺฐา    กนฺตา   มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ
ภิกฺขุ   นาภินนฺทติ  นาภิวทติ  นาชฺโฌสาย  ติฏฺฐติ  ตสฺส  ตํ  อนภินนฺทโต
อนภิวทโต     อนชฺโฌสาย     ติฏฺฐโต     น    ตนฺนิสฺสิตํ    วิญฺญาณํ
โหติ   น   ตทุปาทานํ  ฯ  อนุปาทาโน  ปญฺจสิข  ภิกฺขุ  ปรินิพฺพายติ  ฯ
อยํ   โข   ปญฺจสิข   เหตุ   อยํ   ปจฺจโย   เยน  มิเธกจฺเจ  สตฺตา
ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตีติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
     [๑๘๓]   เอกํ   สมยํ   อายสฺมา   สารีปุตฺโต  สาวตฺถิยํ  วิหรติ
เชตวเน   อนาถปิณฺฑิกสฺส   อาราเม   ฯ   อถ   โข  อญฺญตโร  ภิกฺขุ
เยนายสฺมา    สารีปุตฺโต    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมตา
สารีปุตฺเตน   สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ  กถํ  สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน  โข  โส  ภิกฺขุ  อายสฺมนฺตํ
สารีปุตฺตํ   เอตทโวจ   สทฺธิวิหาริโก   อาวุโส   สารีปุตฺต  ภิกฺขุ  สิกฺขํ
ปจฺจกฺขาย  หีนายาวตฺโตติ  ฯ  เอวํ  ๑-  เหตํ  อาวุโส โหติ อินฺทฺริเยสุ
อคุตฺตทฺวารสฺส    โภชเน    อมตฺตญฺญุโน    ชาคริยํ   อนนุยุตฺตสฺส   ฯ
โส   วตาวุโส   ภิกฺขุ   อินฺทฺริเยสุ   อคุตฺตทฺวาโร   โภชเน  อมตฺตญฺญู
ชาคริยํ     อนนุยุตฺโต    ยาวชีวํ    ปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. เอวเมตํ ฯ
สนฺตาเนสฺสตีติ    เนตํ    ฐานํ   วิชฺชติ   ฯ   โส   วตาวุโส   ภิกฺขุ
อินฺทฺริเยสุ   คุตฺตทฺวาโร   โภชเน  มตฺตญฺญู  ชาคริยํ  อนุยุตฺโต  ยาวชีวํ
ปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ สนฺตาเนสฺสตีติ ฐานเมตํ วิชฺชติ ฯ
     [๑๘๔]   กถญฺจาวุโส  อินฺทฺริเยสุ  คุตฺตทฺวาโร  โหติ  ฯ  อิธาวุโส
ภิกฺขุ   จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา  น  นิมิตฺตคฺคาหี  โหติ  นานุพฺยญฺชนคฺคาหี
ยตฺวาธิกรณเมนํ    จกฺขุนฺทฺริยํ    อสํวุตํ    วิหรนฺตํ    อภิชฺฌาโทมนสฺสา
ปาปกา     อกุสลา     ธมฺมา     อนฺวาสฺสเวยฺยุํ    ตสฺส    สํวราย
ปฏิปชฺชติ    รกฺขติ    จกฺขุนฺทฺริยํ   จกฺขุนฺทฺริเย   สํวรํ   อาปชฺชติ   ฯ
โสเตน   สทฺทํ   สุตฺวา   ฯ   ฆาเนน   คนฺธํ   ฆายิตฺวา  ฯ  ชิวฺหาย
รสํ   สายิตฺวา   ฯ   กาเยน   โผฏฺฐพฺพํ   ผุสิตฺวา   ฯ  มนสา  ธมฺมํ
วิญฺญาย   น   นิมิตฺตคฺคาหี   โหติ   นานุพฺยญฺชนคฺคาหี   ยตฺวาธิกรณเมนํ
มนินฺทฺริยํ    อสํวุตํ    วิหรนฺตํ    อภิชฺฌาโทมนสฺสา   ปาปกา   อกุสลา
ธมฺมา   อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส   สํวราย   ปฏิปชฺชติ   รกฺขติ  มนินฺทฺริยํ
มนินฺทฺริเย   สํวรํ   อาปชฺชติ   ฯ   เอวํ   โข   อาวุโส   อินฺทฺริเยสุ
คุตฺตทฺวาโร โหติ ฯ
     [๑๘๕]   กถญฺจาวุโส   โภชเน   มตฺตญฺญู   โหติ   ฯ  อิธาวุโส
ภิกฺขุ   ปฏิสงฺขา  โยนิโส  อาหารํ  อาหาเรติ  เนว  ทวาย  น  มทาย
น    มณฺฑนาย   น   วิภูสนาย   ยาวเทว   อิมสฺส   กายสฺส   ฐิติยา
ยาปนาย   วิหึสุปรติยา   พฺรหฺมจริยานุคฺคหาย   อิติ   ปุราณญฺจ   เวทนํ
ปฏิหงฺขามิ   นวญฺจ   เวทนํ   น   อุปฺปาเทสฺสามิ   ยาตฺรา   จ   เม
ภวิสฺสติ   อนวชฺชตา   จ   ผาสุวิหาโร   จาติ  ฯ  เอวํ  โข  อาวุโส
โภชเน มตฺตญฺญู โหติ ฯ
     [๑๘๖]   กถญฺจาวุโส  ชาคริยํ  อนุยุตฺโต  โหติ  ฯ  อิธาวุโส ภิกฺขุ
ทิวสํ   จงฺกเมน   นิสชฺชาย   อาวรณิเยหิ   ธมฺเมหิ   จิตฺตํ  ปริโสเธติ
รตฺติยา   ปฐมํ   ยามํ  จงฺกเมน  นิสชฺชาย  อาวรณิเยหิ  ธมฺเมหิ  จิตฺตํ
ปริโสเธติ    รตฺติยา   มชฺฌิมํ   ยามํ   ทกฺขิเณน   ปสฺเสน   สีหเสยฺยํ
กปฺเปติ   ปาเทน  ๑-  ปาทํ  อจฺจาธาย  สโต  สมฺปชาโน  อุฏฺฐานสญฺญํ
มนสิกริตฺวา   รตฺติยา   ปจฺฉิมํ   ยามํ   ปจฺจุฏฺฐาย  จงฺกเมน  นิสชฺชาย
อาวรณิเยหิ  ธมฺเมหิ  จิตฺตํ  ปริโสเธติ  ฯ  เอวํ  โข  อาวุโส  ชาคริยํ
อนุยุตฺโต    โหติ   ฯ   ตสฺมาติหาวุโส   เอวํ   สิกฺขิตพฺพํ   อินฺทฺริเยสุ
คุตฺตทฺวารา   ภวิสฺสาม   โภชเน   มตฺตญฺญุโน   ชาคริยํ  อนุยุตฺตาติ  ฯ
เอวํ หิ โข อาวุโส สิกฺขิตพฺพนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๑๘๗]   เอกํ  สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส
อาราเม    ฯ    อถ    โข    ภควโต    รโหคตสฺส    ปฏิสลฺลีนสฺส
เอวํ    เจตโส    ปริวิตกฺโก    อุทปาทิ   ปริปกฺกา   โข   ราหุลสฺส
วิมุตฺติปริปาจนิยา   ธมฺมา   ยนฺนูนาหํ   ราหุลํ   อุตฺตรึ  อาสวานํ  ขเย
วิเนยฺยนฺติ  ฯ  อถ  โข  ภควา  ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย
สาวตฺถึ    ๒-    ปิณฺฑาย    ปาวิสิ    สาวตฺถิยํ    ปิณฺฑาย   จริตฺวา
ปจฺฉาภตฺตํ     ปิณฺฑปาตปฏิกฺกนฺโต    อายสฺมนฺตํ    ราหุลํ    อามนฺเตสิ
คณฺหาหิ     ราหุล     นิสีทนํ    เยน    อนฺธวนํ    เตนุปสงฺกมิสฺสาม
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปาเท ฯ     ม. ยุ. สาวตฺถิยํ ฯ
ทิวา   วิหารายาติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเตติ  โข  อายสฺมา  ราหุโล  ภควโต
ปฏิสฺสุตฺวา   นิสีทนํ   อาทาย   ภควนฺตํ   ปิฏฺฐิโต  ปิฏฺฐิโต  อนุพนฺธิ  ฯ
เตน  โข  ปน  สมเยน  อเนกานิ  เทวตาสหสฺสานิ  ภควนฺตํ  อนุพนฺธานิ
ภวนฺติ    อชฺช    ภควา    อายสฺมนฺตํ    ราหุลํ    อุตฺตรึ   อาสวานํ
ขเย วิเนสฺสตีติ ฯ
     [๑๘๘]   อถ   โข  ภควา  อนฺธวนํ  อชฺโฌคาเหตฺวา  อญฺญตรสฺมึ
รุกฺขมูเล   ปญฺญตฺเต   อาสเน   นิสีทิ   ฯ   อายสฺมาปิ   โข  ราหุโล
ภควนฺตํ   อภิวาเทตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ  โข
อายสฺมนฺตํ   ราหุลํ   ภควา   เอตทโวจ   ตํ  กึ  มญฺญสิ  ราหุล  จกฺขุํ
นิจฺจํ  วา  อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ วา
ตํ  สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วิปริณามธมฺมํ
กลฺลํ  นุ  ตํ  สมนุปสฺสิตุํ  เอตํ  มม  เอโสหมสฺมิ  เอโส  เม อตฺตาติ ฯ
โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  รูปา  นิจฺจา  วา  อนิจฺจา วาติ ฯ อนิจฺจา ภนฺเต
ฯเปฯ   จกฺขุวิญฺญาณํ   นิจฺจํ   วา  อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ
จกฺขุสมฺผสฺโส  นิจฺโจ  วา  อนิจฺโจ  วาติ  ฯ  อนิจฺโจ  ภนฺเต  ฯ ยมฺปิทํ
จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ    เวทนาคตํ    สญฺญาคตํ    สงฺขารคตํ
วิญฺญาณคตํ   ตมฺปิ   นิจฺจํ   วา   อนิจฺจํ   วาติ  ฯ  อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ
ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา  ตํ  สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  ภนฺเต ฯ ยํ ปนานิจฺจํ
ทุกฺขํ   วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ  นุ  ตํ  สมนุปสฺสิตุํ  เอตํ  มม  เอโสหมสฺมิ
เอโส   เม   อตฺตาติ   ฯ   โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯเปฯ  ชิวฺหา  นิจฺจา
วา  อนิจฺจา  วาติ  ฯ  อนิจฺจา  ภนฺเต  ฯ  รสา  นิจฺจา  วา  อนิจฺจา
วาติ   ฯ   อนิจฺจา   ภนฺเต   ฯ   ชิวฺหาวิญฺญาณํ   นิจฺจํ   วา  อนิจฺจํ
วาติ   ฯ   อนิจฺจํ   ภนฺเต   ฯ   ชิวฺหาสมฺผสฺโส  นิจฺโจ  วา  อนิจฺโจ
วาติ   ฯ   อนิจฺโจ   ภนฺเต  ฯ  ยมฺปิทํ  ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา  อุปฺปชฺชติ
เวทนาคตํ    สญฺญาคตํ    สงฺขารคตํ   วิญฺญาณคตํ   ตมฺปิ   นิจฺจํ   วา
อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ ปนานิจฺจํ ทุกฺขํ วา ตํ สุขํ วาติ ฯ
ทุกฺขํ    ภนฺเต    ฯ    ยํ   ปนานิจฺจํ   ทุกฺขํ   วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ
นุ   ตํ   สมนุปสฺสิตุํ   เอตํ  มม  เอโสหมสฺมิ  เอโส  เม  อตฺตาติ  ฯ
โน   เหตํ   ภนฺเต   ฯเปฯ   มโน   นิจฺโจ   วา  อนิจฺโจ  วาติ  ฯ
อนิจฺโจ   ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา  ตํ  สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ
ภนฺเต    ฯ    ยํ   ปนานิจฺจํ   ทุกฺขํ   วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ   ตํ
สมนุปสฺสิตุํ   เอตํ   มม   เอโสหมสฺมิ   เอโส   เม  อตฺตาติ  ฯ  โน
เหตํ   ภนฺเต   ฯ   ธมฺมา   นิจฺจา   วา  อนิจฺจา  วาติ  ฯ  อนิจฺจา
ภนฺเต  ฯ  มโนวิญฺญาณํ  นิจฺจํ  วา  อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ
มโนสมฺผสฺโส   นิจฺโจ   วา   อนิจฺโจ   วาติ   ฯ  อนิจฺโจ  ภนฺเต  ฯ
ยมฺปิทํ     มโนสมฺผสฺสปจฺจยา     อุปฺปชฺชติ     เวทนาคตํ    สญฺญาคตํ
สงฺขารคตํ   วิญฺญาณคตํ   ตมฺปิ   นิจฺจํ   วา   อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ
ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา  ตํ  สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  ภนฺเต ฯ
ยํ    ปนานิจฺจํ    ทุกฺขํ    วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ   ตํ   สมนุปสฺสิตุํ
เอตํ มม เอโสหมสฺมิ เอโส เม อตฺตาติ ฯ โน เหตํ ภนฺเต ฯ
     {๑๘๘.๑}   เอวํ   ปสฺสํ   ราหุล  สุตวา  อริยสาวโก  จกฺขุสฺมึปิ
นิพฺพินฺทติ      รูเปสุปิ      นิพฺพินฺทติ     จกฺขุวิญฺญาเณปิ     นิพฺพินฺทติ
จกฺขุสมฺผสฺเสปิ    นิพฺพินฺทติ    ยมฺปิทํ    จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
เวทนาคตํ    สญฺญาคตํ    สงฺขารคตํ    วิญฺญาณคตํ   ตสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ
ฯเปฯ    ชิวฺหายปิ    นิพฺพินฺทติ   รเสสุปิ   นิพฺพินฺทติ   ชิวฺหาวิญฺญาเณปิ
นิพฺพินฺทติ    ชิวฺหาสมฺผสฺเสปิ    นิพฺพินฺทติ   ยมฺปิทํ   ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ      เวทนาคตํ      สญฺญาคตํ     สงฺขารคตํ     วิญฺญาณคตํ
ตสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   ฯเปฯ   มนสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   ธมฺเมสุปิ   นิพฺพินฺทติ
ฯเปฯ   ตสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ   วิรชฺชติ   วิราคา   วิมุจฺจติ  ฯ
วิมุตฺตสฺมึ   วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ฯ  ขีณา  ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ
กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     {๑๘๘.๒}   อิทมโวจ   ภควา   อตฺตมโน   อายสฺมา   ราหุโล
ภควโต    ภาสิตํ    อภินนฺทิ    ฯ    อิมสฺมิญฺจ   ปน   เวยฺยากรณสฺมึ
ภญฺญมาเน    อายสฺมโต    ราหุลสฺส    อนุปาทาย    อาสเวหิ   จิตฺตํ
วิมุจฺจติ    อเนกานํ   จ   เทวตาสหสฺสานํ   วิรชํ   วีตมลํ   ธมฺมจกฺขุํ
อุทปาทิ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๑๘๙]   สญฺโญชนิเย  จ  ภิกฺขเว  ธมฺเม  เทสิสฺสามิ  สญฺโญชนญฺจ
ตํ   สุณาถ   ฯ   กตเม   จ   ภิกฺขเว   สญฺโญชนิยา  ธมฺมา  กตมญฺจ
สญฺโญชนํ   ฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว   จกฺขุวิญฺเญยฺยา   รูปา  อิฏฺฐา  กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา  ฯ  อิเม  วุจฺจนฺติ  ภิกฺขเว
สญฺโญชนิยา   ธมฺมา   โย   ตตฺถ   ฉนฺทราโค   ตํ   ตตฺถ   สญฺโญชนํ
ฯเปฯ    สนฺติ    ภิกฺขเว    ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา    รสา   ฯเปฯ   สนฺติ
ภิกฺขเว   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ปิยรูปา
กามูปสญฺหิตา    รชนิยา   ฯ   อิเม   วุจฺจนฺติ   ภิกฺขเว   สญฺโญชนิยา
ธมฺมา โย ตตฺถ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สญฺโญชนนฺติ ฯ นวมํ ฯ
     [๑๙๐]   อุปาทานิเย  จ  ภิกฺขเว  ธมฺเม  เทสิสฺสามิ  อุปาทานญฺจ
ตํ   สุณาถ   ฯ   กตเม   จ   ภิกฺขเว   อุปาทานิยา  ธมฺมา  กตมญฺจ
อุปาทานํ   ฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว   จกฺขุวิญฺเญยฺยา   รูปา  อิฏฺฐา  กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา  ฯ  อิเม  วุจฺจนฺติ  ภิกฺขเว
อุปาทานิยา   ธมฺมา   โย   ตตฺถ   ฉนฺทราโค   ตํ   ตตฺถ   อุปาทานํ
ฯเปฯ    สนฺติ    ภิกฺขเว    ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา    รสา   ฯเปฯ   สนฺติ
ภิกฺขเว   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ปิยรูปา
กามูปสญฺหิตา    รชนิยา   ฯ   อิเม   วุจฺจนฺติ   ภิกฺขเว   อุปาทานิยา
ธมฺมา โย ตตฺถ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ อุปาทานนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
                  โลกกามคุณวคฺโค ทุติโย ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
          มารปาเสน เทฺว วุตฺตา    โลกกามคุเณน จ
          สกฺโก ปญฺจสิโข เจว      สารีปุตฺโต จ ราหุโล
          สญฺโญชนํ อุปาทานํ       วคฺโค เตน ปวุจฺจตีติ ฯ
                      ----------
                     คหปติวคฺโค ตติโย
     [๑๙๑]   เอกํ   สมยํ   ภควา   เวสาลิยํ   วิหรติ   มหาวเน
กูฏาคารสาลายํ   ฯ  อถ  โข  อุคฺโค  คหปติ  เวสาลิโก  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมิ   ฯเปฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  อุคฺโค  คหปติ  เวสาลิโก
ภควนฺตํ   เอตทโวจ   โก   นุ  โข  ภนฺเต  เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยน
มิเธกจฺเจ   สตฺตา   ทิฏฺเฐว   ธมฺเม   โน   ปรินิพฺพายนฺติ   ฯ   โก
ปน   ภนฺเต   เหตุ   โก   ปจฺจโย   เยน  มิเธกจฺเจ  สตฺตา  ทิฏฺเฐ
ว ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตีติ ฯ
     {๑๙๑.๑}   สนฺติ  โข  คหปติ  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  อิฏฺฐา กนฺตา
มนาปา     ปิยรูปา     กามูปสญฺหิตา     รชนิยา     ตญฺเจ    ภิกฺขุ
อภินนฺทติ    อภิวทติ    อชฺโฌสาย    ติฏฺฐติ    ตสฺส   ตํ   อภินนฺทโต
อภิวทโต     อชฺโฌสาย     ติฏฺฐโต     ตนฺนิสฺสิตํ    วิญฺญาณํ    โหติ
ตทุปาทานํ    ฯ    สอุปาทาโน    คหปติ    ภิกฺขุ   โน   ปรินิพฺพายติ
ฯเปฯ   สนฺติ   โข   คหปติ   ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา   รสา   ฯเปฯ   สนฺติ
โข   คหปติ   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา  อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา
กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   อภินนฺทติ  อภิวทติ  อชฺโฌสาย
ติฏฺฐติ    ตสฺส    ตํ    อภินนฺทโต    อภิวทโต   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐโต
ตนฺนิสฺสิตํ    วิญฺญาณํ    โหติ    ตทุปาทานํ   ฯ   สอุปาทาโน   คหปติ
ภิกฺขุ   โน   ปรินิพฺพายติ   อยํ  โข  คหปติ  เหตุ  อยํ  ปจฺจโย  เยน
มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐว ธมฺเม โน ปรินิพฺพายนฺติ ฯ
     [๑๙๒]   สนฺติ   จ   โข   คหปติ  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  อิฏฺฐา
กนฺตา    มนาปา    ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ
นาภินนฺทติ   นาภิวทติ   น   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ  ตสฺส  ตํ  อนภินนฺทโต
อนภิวทโต   อนชฺโฌสาย   ติฏฺฐโต   น   ตนฺนิสฺสิตํ   วิญฺญาณํ  โหติ  น
ตทุปาทานํ    ฯ    อนุปาทาโน   คหปติ   ภิกฺขุ   ปรินิพฺพายติ   ฯเปฯ
สนฺติ   โข   คหปติ   ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา  รสา  ฯเปฯ  สนฺติ  โข  คหปติ
มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา  กามูปสญฺหิตา
รชนิยา    ตญฺเจ    ภิกฺขุ    นาภินนฺทติ    นาภิวทติ   น   อชฺโฌสาย
ติฏฺฐติ    ตสฺส   ตํ   อนภินนฺทโต   อนภิวทโต   อนชฺโฌสาย   ติฏฺฐโต
น    ตนฺนิสฺสิตํ    วิญฺญาณํ   โหติ   น   ตทุปาทานํ   ฯ   อนุปาทาโน
คหปติ   ภิกฺขุ   ปรินิพฺพายติ   อยํ   โข   คหปติ   เหตุ  อยํ  ปจฺจโย
เยน มิเธกจฺเจ สตฺตา ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตีติ ฯ ปฐมํ ฯ
     [๑๙๓]   เอกํ  สมยํ  ภควา  วชฺชีสุ  วิหรติ  หตฺถิคาเม  ฯ  อถ
โข   อุคฺโค   คหปติ   หตฺถิคามโก   เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ  ฯเปฯ
เอกมนฺตํ    นิสินฺโน    โข    อุคฺโค   คหปติ   หตฺถิคามโก   ภควนฺตํ
เอตทโวจ   โก  นุ  โข  ภนฺเต  เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยน  มิเธกจฺเจ
สตฺตา   ทิฏฺเฐ   ว   ธมฺเม   โน  ปรินิพฺพายนฺติ  ฯ  โก  ปน  ภนฺเต
เหตุ   โก   ปจฺจโย   เยน   มิเธกจฺเจ   สตฺตา   ทิฏฺเฐ  ว  ธมฺเม
ปรินิพฺพายนฺตีติ    (ยถา    ปุริมสุตฺตนฺตํ    เอวํ    วิตฺถาเรตพฺพํ)   ฯ
อยํ   โข   คหปติ   เหตุ   อยํ   ปจฺจโย   เยน   มิเธกจฺเจ  สตฺตา
ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตีติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๑๙๔]   เอกํ  สมยํ  ภควา  นาฬนฺทายํ  วิหรติ ปาวาริกมฺพวเน ฯ
อถ   โข   อุปาลิ  คหปติ  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ  ฯเปฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺโน   โข  อุปาลิ  คหปติ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  โก  นุ  โข  ภนฺเต
เหตุ   โก   ปจฺจโย  เยน  มิเธกจฺเจ  สตฺตา  ทิฏฺเฐ  ว  ธมฺเม  โน
ปรินิพฺพายนฺติ  ฯ  โก  ปน  ภนฺเต  เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยน มิเธกจฺเจ
สตฺตา    ทิฏฺเฐ    ว   ธมฺเม   ปรินิพฺพายนฺตีติ   (ยถา   ปุริมสุตฺตนฺตํ
เอวํ   วิตฺถาเรตพฺพํ)   ฯ  อยํ  โข  คหปติ  เหตุ  อยํ  ปจฺจโย  เยน
มิเธกจฺเจ    สตฺตา    ทิฏฺเฐ    ว    ธมฺเม    ปรินิพฺพายนฺตีติ    ฯ
ตติยํ ฯ
     [๑๙๕]   เอกํ   สมยํ   อายสฺมา   ปิณฺโฑลภารทฺวาโช  โกสมฺพิยํ
วิหรติ   โฆสิตาราเม   ฯ   อถ   โข   ราชา   อุเทโน  เยนายสฺมา
ปิณฺโฑลภารทฺวาโช เตนุปสงฺกมิ อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมตา     ปิณฺโฑลภารทฺวาเชน     สทฺธึ     สมฺโมทิ    สมฺโมทนียํ
กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน
โข   ราชา   อุเทโน   อายสฺมนฺตํ   ปิณฺโฑลภารทฺวาชํ  เอตทโวจ  โก
นุ   โข   โภ   ภารทฺวาช  เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยนิเม  ทหรา  ภิกฺขู
สุสู   กาฬเกสา   ภเทฺรน   โยพฺพเนน   สมนฺนาคตา   ปฐเมน  วยสา
อนิกีฬิตาวิโน    กาเมสุ    ยาวชีวํ    ปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ   พฺรหฺมจริยํ
จรนฺติ   อทฺธานญฺจ   อาปาเทนฺตีติ   ฯ   วุตฺตํ   โข   เอตํ  มหาราช
เตน   ภควตา   ชานตา   ปสฺสตา   อรหตา   สมฺมาสมฺพุทฺเธน   เอถ
ตุเมฺห    ภิกฺขเว    มาตุมตฺตีสุ    มาตุจิตฺตํ    อุปฏฺฐเปถ   ภคินีมตฺตีสุ
ภคินีจิตฺตํ   อุปฏฺฐเปถ   ธีตุมตฺตีสุ   ธีตุจิตฺตํ  อุปฏฺฐเปถาติ  ฯ  อยํ  ๑-
โข  มหาราช  เหตุ  อยํ  ปจฺจโย  เยนิเม  ทหรา  ภิกฺขู สุสู กาฬเกสา
ภเทฺรน    โยพฺพเนน    สมนฺนาคตา   ปฐเมน   วยสา   อนิกีฬิตาวิโน
กาเมสุ     ยาวชีวํ     ปริปุณฺณํ     ปริสุทฺธํ     พฺรหฺมจริยํ    จรนฺติ
อทฺธานญฺจ อาปาเทนฺตีติ ฯ
     [๑๙๖]   โลฬํ  ๒-  โข โภ ภารทฺวาช จิตฺตํ อปฺเปกทา มาตุมตฺตีสุปิ
โลภธมฺมา     อุปฺปชฺชนฺติ     ภคินีมตฺตีสุปิ     โลภธมฺมา    อุปฺปชฺชนฺติ
ธีตุมตฺตีสุปิ   โลภธมฺมา   อุปฺปชฺชนฺติ  ฯ  อตฺถิ  นุ  โข  โภ  ภารทฺวาช
อญฺโญ   จ   เหตุ   อญฺโญ   จ   ปจฺจโย  เยนิเม  ทหรา  ภิกฺขู  สุสู
กาฬเกสา ฯเปฯ อทฺธานญฺจ อาปาเทนฺตีติ ฯ
     {๑๙๖.๑}   วุตฺตํ   โข  เอตํ  มหาราช  เตน  ภควตา  ชานตา
ปสฺสตา   อรหตา   สมฺมาสมฺพุทฺเธน   เอถ   ตุเมฺห   ภิกฺขเว  อิมเมว
กายํ  อุทฺธํ  ปาทตลา  อโธ  เกสมตฺถกา  ตจปริยนฺตํ  ปูรนฺนานปฺปการสฺส
อสุจิโน  ปจฺจเวกฺขถ  อตฺถิ  อิมสฺมึ  กาเย  เกสา  โลมา  นขา  ทนฺตา
ตโจ  มํสํ  นหารู  ๓-  อฏฺฐี  อฏฺฐิมิญฺชํ  วกฺกํ  หทยํ  ยกนํ กิโลมกํ ปิหกํ
ปปฺผาสํ   อนฺตํ   อนฺตคุณํ   อุทริยํ   กรีสํ  ปิตฺตํ  เสมฺหํ  ปุพฺโพ  โลหิตํ
เสโท   เมโท   อสฺสุ   วสา   เขโฬ  สิงฺฆานิกา  ลสิกา  มุตฺตนฺติ  ฯ
อยมฺปิ   โข  มหาราช  เหตุ  อยํ  ปจฺจโย  เยนิเม  ทหรา  ภิกฺขู  สุสู
@เชิงอรรถ:  ยุ. อยมฺปิ ฯ    ม. ยุ. โลลํ ฯ   ม. ยุ. นหารุ ฯ
กาฬเกสา ฯเปฯ อทฺธานญฺจ อาปาเทนฺตีติ ๑- ฯ
     [๑๙๗]   เย  เต  โภ  ภารทฺวาช  ภิกฺขู  ภาวิตกายา  ภาวิตสีลา
ภาวิตจิตฺตา    ภาวิตปญฺญา    เตสนฺตํ   น   ทุกฺกรํ   โหติ   ๒-   ฯ
เย   จ   โข   เต  โภ  ภารทฺวาช  ภิกฺขู  อภาวิตกายา  อภาวิตสีลา
อภาวิตจิตฺตา   อภาวิตปญฺญา  เตสนฺตํ  ทุกฺกรํ  โหติ  ฯ  อปฺเปกทา  โภ
ภารทฺวาช   อสุภโต   มนสิกริสฺสามาติ  ๓-  สุภโต  ว  อาคจฺฉติ  อตฺถิ
นุ  โข  โภ  ภารทฺวาช  อญฺโญ  จ [๔]- เหตุ อญฺโญ จ ปจฺจโย เยนิเม
ทหรา ภิกฺขู สุสู กาฬเกสา ฯเปฯ อทฺธานญฺจ อาปาเทนฺตีติ ฯ
     {๑๙๗.๑}   วุตฺตํ  โข  เอตํ มหาราช เตน ภควตา ชานตา ปสฺสตา
อรหตา  สมฺมาสมฺพุทฺเธน  เอถ  ตุเมฺห  ภิกฺขเว  อินฺทฺริเยสุ  คุตฺตทฺวารา
วิหรถ   จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา   มา   นิมิตฺตคฺคาหิโน   อหุวตฺถ   มา
อนุพฺยญฺชนคฺคาหิโน    ยตฺวาธิกรณเมนํ    จกฺขุนฺทฺริยํ    อสํวุตํ   วิหรนฺตํ
อภิชฺฌาโทมนสฺสา    ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   อนฺวาสฺสเวยฺยุํ   ตสฺส
สํวราย     ปฏิปชฺชถ     รกฺขถ    จกฺขุนฺทฺริยํ    จกฺขุนฺทฺริเย    สํวรํ
อาปชฺชถ   ฯ   โสเตน  สทฺทํ  สุตฺวา  ฯ  ฆาเนน  คนฺธํ  ฆายิตฺวา  ฯ
ชิวฺหาย  รสํ  สายิตฺวา  ฯ  กาเยน  โผฏฺฐพฺพํ  ผุสิตฺวา  ฯ  มนสา ธมฺมํ
วิญฺญาย    มา    นิมิตฺตคฺคาหิโน    อหุวตฺถ   มา   อนุพฺยญฺชนคฺคาหิโน
ยตฺวาธิกรณเมนํ     มนินฺทฺริยํ    อสํวุตํ    วิหรนฺตํ    อภิชฺฌาโทมนสฺสา
ปาปกา     อกุสลา     ธมฺมา     อนฺวาสฺสเวยฺยุํ    ตสฺส    สํวราย
@เชิงอรรถ:  ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ   ม. เตสํ ตํ สุกรํ โหติ ฯ    ม. กริสฺสามีติ ฯ
@ ม. โข ฯ
ปฏิปชฺชถ    รกฺขถ    มนินฺทฺริยํ   มนินฺทฺริเย   สํวรํ   อาปชฺชถาติ   ฯ
อยมฺปิ   โข   มหาราช   เหตุ   อยํ   ปจฺจโย  เยนิเม  ทหรา  ภิกฺขู
สุสู   กาฬเกสา   ภเทฺรน   โยพฺพเนน   สมนฺนาคตา   ปฐเมน  วยสา
อนิกีฬิตาวิโน    กาเมสุ    ยาวชีวํ    ปริปุณฺณํ    ปริสุทฺธํ   พฺรหฺมจริยํ
จรนฺติ อทฺธานญฺจ อาปาเทนฺตีติ ฯ
     [๑๙๘]   อจฺฉริยํ   โภ   ภารทฺวาช  อพฺภูตํ  โภ  ภารทฺวาช  ฯ
ยาว   สุภาสิตญฺจิทํ   โภ   ภารทฺวาช  เตน  ภควตา  ชานตา  ปสฺสตา
อรหตา    สมฺมาสมฺพุทฺเธน    เอเสว   โข   โภ   ภารทฺวาช   เหตุ
เอส   ปจฺจโย   เยนิเม   ทหรา   ภิกฺขู   สุสู   กาฬเกสา   ภเทฺรน
โยพฺพเนน    สมนฺนาคตา    ปฐเมน   วยสา   อนิกีฬิตาวิโน   กาเมสุ
ยาวชีวํ     ปริปุณฺณํ     ปริสุทฺธํ    พฺรหฺมจริยํ    จรนฺติ    อทฺธานญฺจ
อาปาเทนฺตีติ  ฯ  อหมฺปิ  โข  โภ  ภารทฺวาช  ยสฺมึ สมเย อรกฺขิเตเนว
กาเยน   อรกฺขิตาย   วาจาย  อรกฺขิเตน  จิตฺเตน  อนุปฏฺฐิตาย  สติยา
อสํวุเตหิ   อินฺทฺริเยหิ   อนฺเตปุรํ   ปวิสามิ   อติวิย   มํ  ตสฺมึ  สมเย
โลภธมฺมา   ปริสหนฺติ   ฯ   ยสฺมิญฺจ   ขฺวาหํ   โภ  ภารทฺวาช  สมเย
รกฺขิเตเนว   กาเยน  รกฺขิตาย  วาจาย  รกฺขิเตน  จิตฺเตน  อุปฏฺฐิตาย
สติยา  สํวุเตหิ  อินฺทฺริเยหิ  อนฺเตปุรํ  ปวิสามิ  น  มํ  ตตฺถ  ๑-  ตสฺมึ
สมเย   โลภธมฺมา   ปริสหนฺติ  ฯ  อภิกฺกนฺตํ  โภ  ภารทฺวาช  อภิกฺกนฺตํ
โภ   ภารทฺวาช   ฯ   เสยฺยถาปิ   โภ   ภารทฺวาช   นิกฺกุชฺชิตํ   วา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ตถา ฯ
อุกฺกุชฺเชยฺย    ปฏิจฺฉนฺนํ    วา    วิวเรยฺย    มูฬฺหสฺส    วา   มคฺคํ
อาจิกฺเขยฺย    อนฺธกาเร   วา   เตลปฺปชฺโชตํ   ธาเรยฺย   จกฺขุมนฺโต
รูปานิ   ทกฺขนฺตีติ   เอวเมวํ   โภตา   ภารทฺวาเชน   อเนกปริยาเยน
ธมฺโม   ปกาสิโต   ฯ   เอสาหํ   โภ   ภารทฺวาช  ตํ  ภควนฺตํ  สรณํ
คจฺฉามิ    ธมฺมญฺจ    ภิกฺขุสงฺฆญฺจ    อุปาสกํ   มํ   ภวํ   ภารทฺวาโช
ธาเรตุ อชฺชตคฺเค ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๑๙๙]   เอกํ สมยํ ภควา ราชคเห วิหรติ เวฬุวเน กลนฺทกนิวาเป ฯ
อถ    โข    โสโณ    คหปติปุตฺโต    เยน    ภควา    เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา     ภควนฺตํ     อภิวาเทตฺวา    เอกมนฺตํ    นิสีทิ    ฯ
เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   โสโณ   คหปติปุตฺโต   ภควนฺตํ   เอตทโวจ
โก   นุ   โข   ภนฺเต   เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยน  มิเธกจฺเจ  สตฺตา
ทิฏฺเฐ   ว  ธมฺเม  โน  ปรินิพฺพายนฺติ  ฯ  โก  ปน  ภนฺเต  เหตุ  โก
ปจฺจโย  เยน  มิเธกจฺเจ  สตฺตา  ทิฏฺเฐ  ว  ธมฺเม  ปรินิพฺพายนฺตีติ  ฯ
(ยถา ปุริมสุตฺตนฺตํ เอวํ วิตฺถาเรตพฺพํ) ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๐๐]   เอกํ   สมยํ   ภควา   อายสฺมา   อานนฺโท  โกสมฺพิยํ
วิหรติ   โฆสิตาราเม   ฯ   อถ   โข   โฆสิโต   คหปติ  เยนายสฺมา
อานนฺโท    เตนุปสงฺกมิ   ฯเปฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   โฆสิโต
คหปติ   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ   เอตทโวจ   ธาตุนานตฺตํ  ธาตุนานตฺตนฺติ
ภนฺเต   อานนฺท   วุจฺจติ   กิตฺตาวตา   นุ   โข   ภนฺเต  ธาตุนานตฺตํ
วุตฺตํ   ภควตาติ  ฯ  สํวิชฺชติ  โข  คหปติ  จกฺขุธาตุ  รูปา  จ  มนาปา
จกฺขุวิญฺญาณญฺจ     สุขเวทนิยํ     ผสฺสํ    ปฏิจฺจ    อุปฺปชฺชติ    สุขา
เวทนา   ฯ   สํวิชฺชติ   โข   คหปติ   จกฺขุธาตุ   รูปา  จ  อมนาปา
จกฺขุวิญฺญาณญฺจ    ทุกฺขเวทนิยํ    ผสฺสํ    ปฏิจฺจ    อุปฺปชฺชติ    ทุกฺขา
เวทนา  ฯ สํวิชฺชติ โข คหปติ จกฺขุธาตุ รูปา จ [๑]- อุเปกฺขฏฺฐานิยา ๒-
จกฺขุวิญฺญาณญฺจ     อทุกฺขมสุขเวทนิยํ     ผสฺสํ     ปฏิจฺจ     อุปฺปชฺชติ
อทุกฺขมสุขา    เวทนา    ฯเปฯ   สํวิชฺชติ   โข   คหปติ   ชิวฺหาธาตุ
รสา    จ    มนาปา    ชิวฺหาวิญฺญาณญฺจ   สุขเวทนิยํ   ผสฺสํ   ปฏิจฺจ
อุปฺปชฺชติ   สุขา   เวทนา   ฯ  สํวิชฺชติ  โข  คหปติ  ชิวฺหาธาตุ  รสา
จ     อมนาปา     ชิวฺหาวิญฺญาณญฺจ    ทุกฺขเวทนิยํ    ผสฺสํ    ปฏิจฺจ
อุปฺปชฺชติ   ทุกฺขา   เวทนา   ฯ   สํวิชฺชติ   โข   คหปติ   ชิวฺหาธาตุ
รสา     จ    อุเปกฺขฏฺฐานิยา    ชิวฺหาวิญฺญาณญฺจ    อทุกฺขมสุขเวทนิยํ
ผสฺสํ    ปฏิจฺจ    อุปฺปชฺชติ   อทุกฺขมสุขา   เวทนา   ฯเปฯ   สํวิชฺชติ
โข    คหปติ    มโนธาตุ    ธมฺมา    จ    มนาปา   มโนวิญฺญาณญฺจ
สุขเวทนิยํ ผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ สุขา เวทนา ฯ
     {๒๐๐.๑}   สํวิชฺชติ  โข  คหปติ  มโนธาตุ  ธมฺมา  จ  อมนาปา
มโนวิญฺญาณญฺจ    ทุกฺขเวทนิยํ    ผสฺสํ    ปฏิจฺจ    อุปฺปชฺชติ    ทุกฺขา
เวทนา  ฯ  สํวิชฺชติ  โข  คหปติ  มโนธาตุ  ธมฺมา  จ  อุเปกฺขฏฺฐานิยา
มโนวิญฺญาณญฺจ     อทุกฺขมสุขเวทนิยํ     ผสฺสํ     ปฏิจฺจ     อุปฺปชฺชติ
อทุกฺขมสุขา   เวทนา   ฯ   เอตฺตาวตา   [๓]-   คหปติ  ธาตุนานตฺตํ
วุตฺตํ ภควตาติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. มนาปา ฯ    สี. อุเปกฺขาฐานิยา ฯ ม. อุเปกฺขาเวทนิยา ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@ยุ. อุเปกฺขาฏฺฐานิยา ฯ   ม. ยุ. โข ฯ
     [๒๐๑]   เอกํ   สมยํ   อายสฺมา  มหากจฺจาโน  อวนฺตีสุ  วิหรติ
กุลฆเร  สํปวตฺเต  ๑-  ปพฺพเต  ฯ  อถ  โข  หาลิทฺทกานิ  ๒-  คหปติ
เยนายสฺมา   มหากจฺจาโน   เตนุปสงฺกมิ   ฯเปฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน
โข    หาลิทฺทกานิ    คหปติ    อายสฺมนฺตํ    มหากจฺจานํ   เอตทโวจ
วุตฺตมิทํ   ภนฺเต   ภควตา   ธาตุนานตฺตํ  ปฏิจฺจ  อุปฺปชฺชติ  ผสฺสนานตฺตํ
ผสฺสนานตฺตํ   ปฏิจฺจ   อุปฺปชฺชติ   เวทนานานตฺตนฺติ   ฯ   กถํ  นุ  โข
ภนฺเต    ธาตุนานตฺตํ    ปฏิจฺจ   อุปฺปชฺชติ   ผสฺสนานตฺตํ   ผสฺสนานตฺตํ
ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺตนฺติ ฯ
     [๒๐๒]   อิธ  คหปติ  ภิกฺขุ  จกฺขุนา  รูปํ  ทิสฺวา มนาปํ อิตฺเถตนฺติ
ปชานาติ   จกฺขุวิญฺญาณํ   สุขเวทนิยํ   จ  สุขเวทนิยํ  ๓-  ผสฺสํ  ปฏิจฺจ
อุปฺปชฺชติ  สุขา  เวทนา  ฯ  จกฺขุนา  จ  โข  ปเนวํ  ๔-  รูปํ  ทิสฺวา
อมนาปํ    อิตฺเถตนฺติ    ปชานาติ    จกฺขุวิญฺญาณํ    ทุกฺขเวทนิยํ    จ
ทุกฺขเวทนิยํ   ผสฺสํ   ปฏิจฺจ   อุปฺปชฺชติ   ทุกฺขา   เวทนา  ฯ  จกฺขุนา
โข    ปเนวํ    รูปํ    ทิสฺวา   อุเปกฺขฏฺฐนิยํ   อิตฺเถตนฺติ   ปชานาติ
จกฺขุวิญฺญาณํ        อทุกฺขมสุขเวทนิยํ       จ       อทุกฺขมสุขเวทนิยํ
ผสฺสํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ อทุกฺขมสุขา เวทนา ฯ
     {๒๐๒.๑}   ปุน   จปรํ  คหปติ  ภิกฺขุ  โสเตน  สทฺทํ  สุตฺวา  ฯ
ฆาเนน   คนฺธํ   ฆายิตฺวา   ฯ   ชิวฺหาย   รสํ  สายิตฺวา  ฯ  กาเยน
โผฏฺฐพฺพํ   ผุสิตฺวา   ฯ   มนสา   ธมฺมํ   วิญฺญาย   มนาปํ  อิตฺเถตนฺติ
ปชานาติ     มโนวิญฺญาณํ     สุขเวทนิยํ     จ    สุขเวทนิยํ    ผสฺสํ
ปฏิจฺจ   อุปฺปชฺชติ   สุขา   เวทนา   ฯ   มนสา   โข   ปเนวํ  ธมฺมํ
@เชิงอรรถ:  ม. ปปาเต ฯ ยุ. กุรรฆเร ปวตฺเต ฯ    ม. ยุ. หาลิทฺทิกานิ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@ ม. สุขเวทนิยญฺจ ฯ    ม. ยุ. ปเนว ฯ เอวมุปริปิ ฯ
วิญฺญาย    อมนาปํ   อิตฺเถตนฺติ   ปชานาติ   มโนวิญฺญาณํ   ทุกฺขเวทนิยํ
จ   ทุกฺขเวทนิยํ   ผสฺสํ   ปฏิจฺจ  อุปฺปชฺชติ  ทุกฺขา  เวทนา  ฯ  มนสา
โข   ปเนวํ   ธมฺมํ   วิญฺญาย   อุเปกฺขฏฺฐานิยํ   อิตฺเถตนฺติ   ปชานาติ
มโนวิญฺญาณํ     อทุกฺขมสุขเวทนิยํ     จ     อทุกฺขมสุขเวทนิยํ    ผสฺสํ
ปฏิจฺจ    อุปฺปชฺชติ   อทุกฺขมสุขา   เวทนา   ฯ   เอวํ   โข   คหปติ
ธาตุนานตฺตํ      ปฏิจฺจ     อุปฺปชฺชติ     ผสฺสนานตฺตํ     ผสฺสนานตฺตํ
ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ เวทนานานตฺตนฺติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๒๐๓]   เอกํ   สมยํ   ภควา   ภคฺเคสุ   วิหรติ   สุํสุมารคิเร
เภสกฬาวเน   มิคทาเย   ฯ  อถ  โข  นกุลปิตา  คหปติ  เยน  ภควา
เตนุปสงฺกมิ    ฯเปฯ    เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   นกุลปิตา   คหปติ
ภควนฺตํ   เอตทโวจ   โก   นุ  โข  ภนฺเต  เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยน
มิเธกจฺเจ   สตฺตา   ทิฏฺเฐ   ว   ธมฺเม   โน  ปรินิพฺพายนฺติ  ฯ  โก
ปน   ภนฺเต   เหตุ  โก  ปจฺจโย  เยน  มิเธกจฺเจ  สตฺตา  ทิฏฺเฐ  ว
ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตีติ ฯ
     {๒๐๓.๑}   สนฺติ   โข   คหปติ   จกฺขุวิญฺเญยฺยา   รูปา  อิฏฺฐา
กนฺตา    มนาปา    ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ
อภินนฺทติ    อภิวทติ    อชฺโฌสาย    ติฏฺฐติ    ตสฺส   ตํ   อภินนฺทโต
อภิวทโต     อชฺโฌสาย     ติฏฺฐโต     ตนฺนิสฺสิตํ    วิญฺญาณํ    โหติ
ตทุปาทานํ   ฯ   สอุปาทาโน   คหปติ   ภิกฺขุ  โน  ปรินิพฺพายติ  ฯเปฯ
สนฺติ   โข   คหปติ   ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา  รสา  ฯเปฯ  สนฺติ  โข  คหปติ
มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา  กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา  กามูปสญฺหิตา
รชนิยา    ตญฺเจ    ภิกฺขุ    อภินนฺทติ   อภิวทติ   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ
ตสฺส    ตํ    อภินนฺทโต   อภิวทโต   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐโต   ตนฺนิสฺสิตํ
วิญฺญาณํ    โหติ   ตทุปาทานํ   ฯ   สอุปาทาโน   คหปติ   ภิกฺขุ   โน
ปรินิพฺพายติ  ฯ  อยํ  โข  คหปติ  เหตุ  อยํ  ปจฺจโย  เยน  มิเธกจฺเจ
สตฺตา ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม โน ปรินิพฺพายนฺติ ฯ
     [๒๐๔]   สนฺติ  จ  โข  ๑-  คหปติ  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  อิฏฺฐา
กนฺตา    มนาปา    ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ
น    อภินนฺทติ    น   อภิวทติ   น   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ตสฺส   ตํ
อนภินนฺทโต    อนภิวทโต    อนชฺโฌสาย    ติฏฺฐโต    น    ตนฺนิสฺสิตํ
วิญฺญาณํ   โหติ   น   ๒-   ตทุปาทานํ   ฯ  อนุปาทาโน  คหปติ  ภิกฺขุ
ปรินิพฺพายติ    ฯเปฯ    สนฺติ   โข   คหปติ   ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา   รสา
ฯเปฯ   สนฺติ   โข   คหปติ   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา  กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา  ตญฺเจ  ภิกฺขุ  น  อภินนฺทติ
น   อภิวทติ   น  อชฺโฌสาย  ติฏฺฐติ  ตสฺส  ตํ  อนภินนฺทโต  อนภิวทโต
อนชฺโฌสาย   ติฏฺฐโต   น  ตนฺนิสฺสิตํ  วิญฺญาณํ  โหติ  น  ตทุปาทานํ  ฯ
อนุปาทาโน   คหปติ   ภิกฺขุ   ปรินิพฺพายติ   ฯ  อยํ  โข  คหปติ  เหตุ
อยํ  ปจฺจโย  เยน  มิเธกจฺเจ  สตฺตา  ทิฏฺเฐ ว ธมฺเม ปรินิพฺพายนฺตีติ ฯ
อฏฺฐมํ ฯ
     [๒๐๕]   เอกํ   สมยํ   อายสฺมา  มหากจฺจาโน  อวนฺตีสุ  วิหรติ
มกฺกรกเฏ   ๓-   อรญฺญกุฏิกายํ   ฯ  อถ  โข  โลหิจฺจสฺส  พฺราหฺมณสฺส
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โขสทฺโท นตฺถิ ฯ  ม. นสทฺโท นตฺถิ ฯ    ม. มกฺกรกเต ฯ
สมฺพหุลา     อนฺเตวาสิกา    กฏฺฐหารกา    มาณวกา    เยนายสฺมโต
มหากจฺจานสฺส    อรญฺญกุฏิกา    เตนุปสงฺกมึสุ    อุปสงฺกมิตฺวา   ปริโต
ปริโต    กุฏิกายํ   อนุจงฺกมนฺติ   อนุวิจรนฺติ   อุจฺจาสทฺทา   มหาสทฺทา
กานิจิ  กานิจิ  เสเลยฺยกานิ  กโรนฺติ  ๑-  อิเม  ปน  มุณฺฑกา  สมณกา
อิพฺภา   กณฺหา   ๒-  พนฺธุปาทาปจฺจา  อิเมสํ  ภารตกานํ  ๓-  สกฺกตา
ครุกตา  มานิตา  ปูชิตา  อปจิตาติ  ฯ  อถ  โข  อายสฺมา มหากจฺจาโน
วิหารา   นิกฺขมิตฺวา   เต  มาณวเก  เอตทโวจ  มา  [๔]-  มาณวกา
สทฺทมกตฺถ   ธมฺมํ   โว   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  เต  มาณวกา
ตุณฺหี   อเหสุํ   ฯ   อถ   โข  อายสฺมา  มหากจฺจาโน  เต  มาณวเก
คาถาหิ อชฺฌภาสิ
     [๒๐๖]   สีลุตฺตมา ปุพฺพตรา อเหสุํ       เต พฺราหฺมณา เย ปุราณํ สรนฺติ
        คุตฺตานิ ทฺวารานิ สุรกฺขิตานิ         อเหสุ ๕- เตสํ อภิภุยฺย โกธํ ฯ
        ธมฺเม จ ฌาเน ๖- จ รตา อเหสุํ       เต พฺราหฺมณา เย ปุราณํ สรนฺติ
        อิเมว ๗- โวกฺกมฺม ชหามฺหเสติ ๘- โคตฺเตน มตฺตา วิสมํ จรนฺติ ฯ
        โกธาภิภูตา สุปุถุตฺตทณฺฑา ๙-      วิรุชฺฌมานา ๑๐- ตสถาวเรสุ
        อคุตฺตทฺวารสฺส ภวนฺติ โมฆา        สุปิเนว ลทฺธํ ปุริสสฺส วิตฺตํ ฯ
        อนาสกา ถณฺฑิลสายิกา จ             ปาโต สินานญฺจ ตโย จ เวทา
        ขราชินํ ชฏา ปงฺโก                        มนฺตา สีลพฺพตํ ตโป
        กุหนา วงฺกทณฺฑา จ                      อุทกา จ มนานิ จ
@เชิงอรรถ:  สี. เสลิสฺสกานิ กโรนฺตา ฯ ยุ. เสลิสฺสกานิ กโรนฺติ ฯ  ยุ. กิณฺหา ฯ
@ ม. ภรตกานํ ฯ  ยุ. โว ฯ  ม. ยุ. อเหสุํ ฯ  ม. ยุ. จ ฌาเน ฯ
@ ม. ยุ. อิเม จ ฯ  ม. ชปามเสติ ฯ ยุ. ชปฺปมเสติ ฯ  ม. ยุ. ปุถุอตฺตทณฺฑา ฯ
@๑๐ ม. ยุ. วิรชุฌมานา ฯ
           วณฺณา เอเต พฺราหฺมณานํ            กตา กิญฺจิกฺขภาวนา
           จิตฺตญฺจ สุสมาหิตํ                      วิปฺปสนฺนมนาวิลํ
           อขิลํ สพฺพภูเตสุ                          โส มคฺโค พฺรหฺมปตฺติยาติ ฯ
     [๒๐๗]   อถ  โข  เต  มาณวกา  กุปิตา อนตฺตมนา เยน โลหิจฺโจ
พฺราหฺมโณ     เตนุปสงฺกมึสุ     อุปสงฺกมิตฺวา     โลหิจฺจํ    พฺราหฺมณํ
เอตทโวจุํ   ยคฺเฆ   ภวํ   ชาเนยฺย  สมโณ  มหากจฺจาโน  พฺราหฺมณานํ
มนฺเต  เอกํเสน  อสํวทติ  ๑-  ปฏิกฺโกสตีติ  ฯ  เอวํ  วุตฺเต  โลหิจฺโจ
พฺราหฺมโณ   กุปิโต   อโหสิ   อนตฺตมโน   ฯ   อถ   โข   โลหิจฺจสฺส
พฺราหฺมณสฺส   เอตทโหสิ   น   โข  ปน  เมตํ  ปฏิรูปํ  โยหํ  อญฺญทตฺถุํ
มาณวกานํเยว   สุตฺวา  สมณํ  มหากจฺจานํ  อกฺโกเสยฺยํ  วิรุชฺเฌยฺยํ  ๒-
ปริภาเสยฺยํ ยนฺนูนาหํ อุปสงฺกมิตฺวา ปุจฺเฉยฺยนฺติ ฯ
     {๒๐๗.๑}   อถ   โข   โลหิจฺโจ   พฺราหฺมโณ  เตหิ  มาณวเกหิ
สทฺธึ     เยนายสฺมา     มหากจฺจาโน    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา
อายสฺมตา     มหากจฺจาเนน    สทฺธึ    สมฺโมทิ    สมฺโมทนียํ    กถํ
สาราณียํ    วีติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน
โข    โลหิจฺโจ    พฺราหฺมโณ    อายสฺมนฺตํ   มหากจฺจานํ   เอตทโวจ
อาคมํสุ   นุ   ขฺวิธ   โภ   กจฺจาน   อมฺหากํ  สมฺพหุลา  อนฺเตวาสิกา
กฏฺฐหารกา    มาณวกาติ    ฯ    อาคมํสุ    ขฺวิธ    เต   พฺราหฺมณ
สมฺพหุลา    อนฺเตวาสิกา    กฏฺฐหารกา   มาณวกาติ   ฯ   อหุ   ปน
โภโต  กจฺจานสฺส  เตหิ  มาณวเกหิ  สทฺธึ  โกจิ  เทว กถาสลฺลาโปติ ฯ
อหุ    โข    เม    พฺราหฺมณ    เตหิ    มาณวเกหิ   สทฺธึ   [๓]-
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อปวทติ ฯ   ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ   ม. ยุ. โกจิเทว กถาสลฺลาโปติ ฯ
อโหสิ   กถาสลฺลาโปติ   ฯ   ยถา  กถํ  ปน  โภโต  กจฺจานสฺส  เตหิ
มาณวเกหิ   สทฺธึ  อโหสิ  กถาสลฺลาโปติ  ฯ  เอวํ  โข  เม  พฺราหฺมณ
เตหิ มาณวเกหิ สทฺธึ อโหสิ กถาสลฺลาโปติ ฯ
         สึลุตฺตมา ปุพฺพตรา อเหสุํ      เต พฺราหฺมณา เย ปุราณํ สรนฺติ
         ฯเปฯ อขิลํ สพฺพภูเตสุ          โส มคฺโค พฺรหฺมปตฺติยาติ ฯ
เอวํ  โข  เม  พฺราหฺมณ  เตหิ  [๑]-  สทฺธึ  อโหสิ  กถาสลฺลาโปติ ฯ
อคุตฺตทฺวาโรติ    ภวํ   กจฺจาโน   อาห   กิตฺตาวตา   นุ   โข   โภ
กจฺจาน   อคุตฺตทฺวาโร   โหตีติ   ฯ  อิธ  พฺราหฺมณ  เอกจฺโจ  จกฺขุนา
รูปํ   ทิสฺวา   ปิยรูเป   รูเป   อธิมุจฺจติ  อปฺปิยรูเป  รูเป  พฺยาปชฺชติ
อนุปฏฺฐิตาย   ๒-   สติยาว   วิหรติ   ปริตฺตเจตโส  ตญฺจ  เจโตวิมุตฺตึ
ปญฺญาวิมุตฺตึ   ยถาภูตํ   นปฺปชานาติ   ยตฺถสฺส   เต  อุปฺปนฺนา  ปาปกา
อกุสลา   ธมฺมา   อปริเสสา   นิรุชฺฌนฺติ   ฯ   โสเตน   สทฺทํ  สุตฺวา
ฯเปฯ   ฆาเนน   คนฺธํ   ฆายิตฺวา   ฯ   ชิวฺหาย   รสํ  สายิตฺวา  ฯ
กาเยน   โผฏฺฐพฺพํ   ผุสิตฺวา   ฯ   มนสา   ธมฺมํ   วิญฺญาย   ปิยรูเป
ธมฺเม   อธิมุจฺจติ   อปฺปิยรูเป   [๓]-  ธมฺเม  พฺยาปชฺชติ  อนุปฏฺฐิตาย
สติยาว    วิหรติ    ปริตฺตเจตโส    ตญฺจ   เจโตวิมุตฺตึ   ปญฺญาวิมุตฺตึ
ยถาภูตํ    นปฺปชานาติ   ยตฺถสฺส   เต   อุปฺปนฺนา   ปาปกา   อกุสลา
ธมฺมา   อปริเสสา   นิรุชฺฌนฺติ   ฯ  เอวํ  โข  พฺราหฺมณ  อคุตฺตทฺวาโร
โหตีติ ฯ
     [๒๐๘]   อจฺฉริยํ   โภ  กจฺจาน  อพฺภูตํ  โภ  กจฺจาน  ยาวญฺจิทํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. มาณวเกหิ ฯ   ม. อนุปฏฺฐิตกายสฺสติ จ วิหรติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@ ม. จ ฯ
โภตา  กจฺจาเนน  อคุตฺตทฺวาโรว  สมาโน  อคุตฺตทฺวาโรติ  อกฺขาโต  ฯ
คุตฺตทฺวาโรติ   ภวํ   กจฺจาโน  อาห  กิตฺตาวตา  นุ  โข  โภ  กจฺจาน
คุตฺตทฺวาโร   โหตีติ   ฯ   อิธ   พฺราหฺมณ  ภิกฺขุ  จกฺขุนา  รูปํ  ทิสฺวา
ปิยรูเป   รูเป  นาธิมุจฺจติ  อปฺปิยรูเป  รูเป  น  พฺยาปชฺชติ  อุปฏฺฐิตาย
สติยาว    วิหรติ   อปฺปมาณเจตโส   ตญฺจ   เจโตวิมุตฺตึ   ปญฺญาวิมุตฺตึ
ยถาภูตํ   ปชานาติ   ฯ   ยตฺถสฺส   เต   อุปฺปนฺนา   ปาปกา  อกุสลา
ธมฺมา   อปริเสสา   นิรุชฺฌนฺติ   ฯ  โสเตน  สทฺทํ  สุตฺวา  ฯ  ฆาเนน
คนฺธํ   ฆายิตฺวา   ฯ   ชิวฺหาย   รสํ  สายิตฺวา  ฯ  กาเยน  โผฏฺฐพฺพํ
ผุสิตฺวา   ฯ   มนสา   ธมฺมํ   วิญฺญาย   ปิยรูเป   ธมฺเม   นาธิมุจฺจติ
อปฺปิยรูเป    ธมฺเม    น   พฺยาปชฺชติ   อุปฏฺฐิตาย   สติยาว   วิหรติ
อปฺปมาณเจตโส     ตญฺจ     เจโตวิมุตฺตึ     ปญฺญาวิมุตฺตึ     ยถาภูตํ
ปชานาติ    ยตฺถสฺส    เต    อุปฺปนฺนา    ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา
อปริเสสา นิรุชฺฌนฺติ ฯ เอวํ โข พฺราหฺมณ คุตฺตทฺวาโร โหตีติ ฯ
     [๒๐๙]   อจฺฉริยํ   โภ  กจฺจาน  อพฺภูตํ  โภ  กจฺจาน  ยาวญฺจิทํ
โภตา  กจฺจาเนน  คุตฺตทฺวาโรว  สมาโน  คุตฺตทฺวาโรติ  ๒- อกฺขาโต ฯ
อภิกฺกนฺตํ    โภ    กจฺจาน    อภิกฺกนฺตํ    โก   กจฺจาน   เสยฺยถาปิ
โภ   กจฺจาน   นิกฺกุชฺชิตํ   วา   อุกฺกุชฺเชยฺย  ปฏิจฺฉนฺนํ  วา  วิวเรยฺย
มูฬฺหสฺส    วา   มคฺคํ   อาจิกฺเขยฺย   อนฺธกาเร   วา   เตลปฺปชฺโชตํ
ธาเรยฺย   จกฺขุมนฺโต   รูปานิ  ทกฺขนฺตีติ  ฯ  เอวเมวํ  โภ  กจฺจาเนน
อเนกปริยาเยน   ธมฺโม   ปกาสิโต   ฯ   เอสาหํ   โภ   กจฺจาน  ตํ
@เชิงอรรถ:  ยุ. อาเมณฺฑิตํ ฯ  ยุ. อิติสทุโท นตฺถิ ฯ
ภควนฺตํ   สรณํ   คจฺฉามิ   ธมฺมญฺจ   ภิกฺขุสงฺฆญฺจ   อุปาสกํ   มํ   ภวํ
กจฺจาโน   ธาเรตุ   อชฺชตคฺเค  ปาณุเปตํ  สรณงฺคตํ  ฯ  ยถา  จ  ภวํ
กจฺจาโน   มกฺกรกเฏ   อุปาสกกุลานิ   อุปสงฺกมติ  เอวเมวํ  โลหิจฺจกุลํ
อุปสงฺกมตุ   ฯ   ตตฺถ   เย  มาณวกา  มาณวิกา  วา  ภวนฺตํ  กจฺจานํ
อภิวาเทสฺสนฺติ    ปจฺจุปฏฺฐิสฺสนฺติ    อาหริสฺสนฺติ    อาสนํ   วา   อุทกํ
วา ทสฺสนฺติ เตสนฺตํ ภวิสฺสติ ทีฆรตฺตํ หิตาย สุขายาติ ฯ นวมํ ฯ
     [๒๑๐]   เอกํ  สมยํ  อายสฺมา อุทายิ กามณฺฑายํ วิหรติ โตเทยฺยสฺส
พฺราหฺมณสฺส    อมฺพวเน    ฯ   อถ   โข   เวรหญฺจานิโคตฺตาย   ๒-
พฺราหฺมณิยา   อนฺเตวาสี   มาณวโก   เยนายสฺมา   อุทายิ  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมตา   อุทายินา   สทฺธึ   สมฺโมทิ  สมฺโมทนียํ  กถํ
สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺนํ  โข  ตํ
มาณวกํ   อายสฺมา   อุทายิ   ธมฺมิยา   กถาย   สนฺทสฺเสสิ  สมาทเปสิ
สมุตฺเตเชสิ   สมฺปหํเสสิ   ฯ   อถ   โข  [๓]-  มาณวโก  อายสฺมตา
อุทายินา    ธมฺมิยา    กถาย    สนฺทสฺสิโต   สมาทปิโต   สมุตฺเตชิโต
สมฺปหํสิโต     อุฏฺฐายาสนา    เยน    เวรหญฺจานิโคตฺตา    พฺราหฺมณี
เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา     เวรหญฺจานิโคตฺตํ    ๔-    พฺราหฺมณึ
เอตทโวจ   ยคฺเฆ   โภตี   ชาเนยฺย   สมโณ   อุทายิ  ธมฺมํ  เทเสติ
อาทิกลฺยาณํ    มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ
เกวลปริปุณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสตีติ ฯ
     {๒๑๐.๑}   เตนหิ     ตฺวํ     มาณวก     มม     วจเนน
สมณํ    อุทายึ    นิมนฺเตหิ    สฺวาตนาย   ภตฺเตนาติ   เอวํ   โภตีติ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อุทายี ฯ เอวมุปริปิ ฯ ๒-๔ ม. ยุ. เวรหจฺจานิ ... ฯ เอวมุปริปิ ฯ
@ ยุ. โส ฯ
โข    โส   มาณวโก   เวรหญฺจานิโคตฺตาย   พฺราหฺมณิยา   ปฏิสฺสุตฺวา
เยนายสฺมา   อุทายิ   เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   อุทายึ
เอตทโวจ   อธิวาเสตุ   กิร   ภวํ   อุทายิ   อมฺหากํ  อาจริยาย  ๑-
เวรหญฺจานิโคตฺตาย   พฺราหฺมณิยา   สฺวาตนาย   ภตฺตนฺติ  ฯ  อธิวาเสสิ
โข   อายสฺมา   อุทายิ   ตุณฺหีภาเวน   ฯ  อถ  โข  อายสฺมา  อุทายิ
ตสฺสา    รตฺติยา    อจฺจเยน    ปุพฺพณฺหสมยํ   นิวาเสตฺวา   ปตฺตจีวรํ
อาทาย     เยน     เวรหญฺจานิโคตฺตาย     พฺราหฺมณิยา     นิเวสนํ
เตนุปสงฺกมิ   อุปสงฺกมิตฺวา   ปญฺญตฺเต   อาสเน   นิสีทิ   ฯ  อถ  โข
เวรหญฺจานิโคตฺตา     พฺราหฺมณี     อายสฺมนฺตํ     อุทายึ     ปณีเตน
ขาทนีเยน    โภชนีเยน    สหตฺถา    สนฺตปฺเปสิ    สมฺปวาเรสิ    ฯ
อถ   โข   เวรหญฺจานิโคตฺตา   พฺราหฺมณี   อายสฺมนฺตํ  อุทายึ  ภุตฺตาวึ
โอนีตปตฺตปาณึ   ปาทุกา   อาโรหิตฺวา   อุจฺเจ  อาสเน  นิสีทิตฺวา  สีสํ
โอคุณฺฐิตฺวา   อายสฺมนฺตํ   อุทายึ   เอตทโวจ   ภณ  สมณ  ธมฺมนฺติ  ฯ
ภวิสฺสติ ภคินิ สมโยติ วตฺวา อุฏฺฐายาสนา ปกฺกามิ ๒- ฯ
     [๒๑๑]   ทุติยมฺปิ   โข   โส   มาณวโก   เยนายสฺมา   อุทายิ
เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมตา   อุทายินา   สทฺธึ   สมฺโมทิ
สมฺโมทนียํ   กถํ  สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ
นิสินฺนํ   โข  ตํ  มาณวกํ  อายสฺมา  อุทายิ  ธมฺมิยา  กถาย  สนฺทสฺเสสิ
สมาทเปสิ   สมุตฺเตเชสิ   สมฺปหํเสสิ   ฯ  ทุติยมฺปิ  โข  โส  มาณวโก
อายสฺมตา    อุทายินา    ธมฺมิยา    กถาย    สนฺทสฺสิโต   สมาทปิโต
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อาจริยภริยาย ฯ    ม. ปกฺกมิ ฯ
สมุตฺเตชิโต    สมฺปหํสิโต    อุฏฺฐายาสนา    เยน   เวรหญฺจานิโคตฺตา
พฺราหฺมณี    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา   เวรหญฺจานิโคตฺตํ   พฺราหฺมณึ
เอตทโวจ   ยคฺเฆ   โภตี   ชาเนยฺย   สมโณ   อุทายิ  ธมฺมํ  เทเสติ
อาทิกลฺยาณํ    มชฺเฌกลฺยาณํ    ปริโยสานกลฺยาณํ    สาตฺถํ    สพฺยญฺชนํ
เกวลปริปณฺณํ ปริสุทฺธํ พฺรหฺมจริยํ ปกาเสตีติ ฯ
     {๒๑๑.๑}   เอวเมวํ   ปน   ตฺวํ   มาณวก   สมณสฺส  อุทายิสฺส
วณฺณํ   ภาสสิ   สมโณ   อุทายิ   ภณ  สมณ  ธมฺมนฺติ  วุตฺโต  สมาโน
ภวิสฺสติ   ภคินิ   สมโยติ   วตฺวา  อุฏฺฐายาสนา  ปกฺกนฺโตติ  ตถา  หิ
ปน   ตฺวํ  โภติ  ปาทุกา  อาโรหิตฺวา  อุจฺเจ  อาสเน  นิสีทิตฺวา  สีสํ
โอคุณฺฐิตฺวา   เอตทโวจ   ภณ   สมณ   ธมฺมนฺติ   ธมฺมครุโน  หิ  เต
ภวนฺโต   ธมฺมคารวาติ   ฯ  เตนหิ  ตฺวํ  มาณวก  มม  วจเนน  สมณํ
อุทายึ   นิมนฺเตหิ   สฺวาตนาย  ภตฺเตนาติ  ฯ  เอวํ  โภตีติ  โข  โส
มาณวโก       เวรหญฺจานิโคตฺตาย      พฺราหฺมณิยา      ปฏิสฺสุตฺวา
เยนายสฺมา     อุทายิ     เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมนฺตํ
อุทายึ  เอตทโวจ  อธิวาเสตุ  กิร  ภวํ  อุทายิ  อมฺหากํ อาจริยภริยาย
เวรหญฺจานิโคตฺตาย     พฺราหฺมณิยา     สฺวาตนาย     ภตฺตนฺติ    ฯ
อธิวาเสสิ โข อายสฺมา อุทายิ ตุณฺหีภาเวน ฯ
     {๒๑๑.๒}   อถ  โข  อายสฺมา  อุทายิ  ตสฺสา  รตฺติยา  อจฺจเยน
ปุพฺพณฺหสมยํ   นิวาเสตฺวา   ปตฺตจีวรมาทาย   เยน  เวรหญฺจานิโคตฺตาย
พฺราหฺมณิยา     นิเวสนํ     เตนุปสงฺกมิ     อุปสงฺกมิตฺวา    ปญฺญตฺเต
อาสเน    นิสีทิ    ฯ    อถ    โข    เวรหญฺจานิโคตฺตา   พฺราหฺมณี
อายสฺมนฺตํ    อุทายึ    ปณีเตน    ขาทนีเยน    โภชนีเยน    สหตฺถา
สนฺตปฺเปสิ   สมฺปวาเรสิ   ฯ   อถ   โข  เวรหญฺจานิโคตฺตา  พฺราหฺมณี
อายสฺมนฺตํ    อุทายึ   ภุตฺตาวึ   โอนีตปตฺตปาณึ   ปาทุกา   โอโรหิตฺวา
นีเจ   อาสเน  นิสีทิตฺวา  สีสํ  วิวริตฺวา  อายสฺมนฺตํ  อุทายึ  เอตทโวจ
กิสฺมึ   นุ   โข   ภนฺเต   สติ   อรหนฺโต   สุขทุกฺขํ  ปญฺญเปนฺติ  กิสฺมึ
อสติ อรหนฺโต สุขทุกฺขํ น ปญฺญเปนฺตีติ ฯ
     [๒๑๒]   จกฺขุสฺมึ  โข  ภคินิ  สติ  อรหนฺโต  สุขทุกฺขํ  ปญฺญเปนฺติ
จกฺขุสฺมึ   อสติ   อรหนฺโต   สุขทุกฺขํ   น   ปญฺญเปนฺติ  ฯเปฯ  ชิวฺหาย
สติ    อรหนฺโต    สุขทุกฺขํ    ปญฺญเปนฺติ   ชิวฺหาย   อสติ   อรหนฺโต
สุขทุกฺขํ   น   ปญฺญเปนฺติ   ฯเปฯ   มนสฺมึ   สติ   อรหนฺโต   สุขทุกฺขํ
ปญฺญเปนฺติ   มนสฺมึ   อสติ   อรหนฺโต   สุขทุกฺขํ   น   ปญฺญเปนฺตีติ  ฯ
เอวํ    วุตฺเต    เวรหญฺจานิโคตฺตา    พฺราหฺมณี   อายสฺมนฺตํ   อุทายึ
เอตทโวจ   อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   อภิกฺกนฺตํ   ภนฺเต   เสยฺยถาปิ  ภนฺเต
นิกฺกุชฺชิตํ   วา   อุกฺกุชฺเชยฺย   ปฏิจฺฉนฺนํ   วา  วิวเรยฺย  มูฬฺหสฺส  วา
มคฺคํ   อาจิกฺเขยฺย  อนฺธกาเร  วา  เตลปฺปชฺโชตํ  ธาเรยฺย  จกฺขุมนฺโต
รูปานิ   ทกฺขนฺตีติ   ฯ   เอวเมวํ   อยฺเยน  อุทายินา  อเนกปริยาเยน
ธมฺโม  ปกาสิโต  ฯ  เอสาหํ  ภนฺเต  ๑-  อุทายิ ตํ ภวนฺตํ สรณํ คจฺฉามิ
ธมฺมญฺจ   ภิกฺขุสงฺฆญฺจ   อุปาสิกํ  มํ  อยฺโย  อุทายิ  ธาเรตุ  อชฺชตคฺเค
ปาณุเปตํ สรณงฺคตนฺติ ฯ ทสมํ ฯ
                    คหปติวคฺโค ตติโย ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยฺย ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         เวสาลี วชฺชี นาฬนฺทา        ภารทฺวาชโสโณ จ โฆสิตา
         หาลิทฺทโก ๑- นกุลปิตา    โลหิจฺโจ เวรหญฺจานีติ ฯ
                    --------------
@เชิงอรรถ:  ม. หาลิทฺทิโก ฯ ยุ. หาลินฺทโก ฯ
                    เทวทหวคฺโค จตุตฺโถ
     [๒๑๓]   เอกํ  สมยํ  ภควา  สกฺเยสุ  ๑-  วิหรติ  เทวทหนฺนาม
สกฺยานํ  ๒-  นิคโม  ฯ  ตตฺร  โข  ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ นาหํ ภิกฺขเว
สพฺเพสญฺเญว    ภิกฺขูนํ    ฉสุ   ผสฺสายตเนสุ   อปฺปมาเทน   กรณียนฺติ
วทามิ   ฯ   น   จ   ปนาหํ   ภิกฺขเว   สพฺเพสญฺเญว   ภิกฺขูนํ   ฉสุ
ผสฺสายตเนสุ   นาปฺปมาเทน   กรณียนฺติ   วทามิ  ฯ  เย  เต  ภิกฺขเว
ภิกฺขู    อรหนฺโต    ขีณาสวา    วุสิตวนฺโต   กตกรณียา   โอหิตภารา
อนุปฺปตฺตสทตฺถา      ปริกฺขีณภวสญฺโญชนา      สมฺมทญฺญา      วิมุตฺตา
เตสาหํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขูนํ   ฉสุ  ผสฺสายตเนสุ  นาปฺปมาเทน  กรณียนฺติ
วทามิ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ กถนฺเตสํ ๓- อปฺปมาเทน อภพฺพา เตน ๔-
ปมชฺชิตุํ  ฯ  เย  จ  โข  เต  ภิกฺขเว  ภิกฺขู  เสขา ๕- อปฺปตฺตมานสา
อนุตฺตรํ   โยคกฺเขมํ   ปตฺถยมานาว  ๖-  วิหรนฺติ  ฯ  เตสาหํ  ภิกฺขเว
ภิกฺขูนํ   ฉสุ  ผสฺสายตเนสุ  อปฺปมาเทน  กรณียนฺติ  วทามิ  ฯ  ตํ  กิสฺส
เหตุ   ฯ  สนฺติ  ภิกฺขเว  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  มโนรมาปิ  อมโนรมาปิ
ตฺยาสฺส  ผุสฺส  ผุสฺส  จิตฺตํ  น  ปริยาทาย  ติฏฺฐนฺติ เจตโส อปริยาทานา
อารทฺธํ  โหติ  วิริยํ  อสลฺลีนํ  อุปฏฺฐิตา  สติ  อปฺปมุฏฺฐา  ๗-  ปสฺสทฺโธ
กาโย อสารทฺโธ สมาหิตํ จิตฺตํ เอกคฺคํ ฯ
     {๒๑๓.๑}   อิมํ ขฺวาหํ ภิกฺขเว อปฺปมาทผลํ สมฺปสฺสมาโน เตสํ ภิกฺขูนํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สกฺเกสุ ฯ  ยุ. สกฺกานํ นิคเม ฯ  ม. ยุ. กตํ ฯ  เต ฯ
@ เสกฺขาติ วา ปาโฐ ฯ    ม. ยุ. วสทฺโท นตฺถิ ฯ  ม. ยุ. อสมฺมุฏฺฐา ฯ
@เอวมุปริปิ ฯ
ฉสุ    ผสฺสายตเนสุ   อปฺปมาเทน   กรณียนฺติ   วทามิ   ฯเปฯ   สนฺติ
ภิกฺขเว    ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา   รสา   มโนรมาปิ   อมโนรมาปิ   ตฺยาสฺส
ผุสฺส   ผุสฺส   จิตฺตํ   น   ปริยาทาย   ติฏฺฐนฺติ  เจตโส  อปริยาทานา
อารทฺธํ   โหติ   วิริยํ   อสลฺลีนํ   อุปฏฺฐิตา  สติ  อปฺปมุฏฺฐา  ปสฺสทฺโธ
กาโย   อสารทฺโธ   สมาหิตํ   จิตฺตํ  เอกคฺคํ  ฯ  อิมํ  ขฺวาหํ  ภิกฺขเว
อปฺปมาทผลํ    สมฺปสฺสมาโน    เตสํ    ภิกฺขูนํ    ฉสุ    ผสฺสายตเนสุ
อปฺปมาเทน   กรณียนฺติ   วทามีติ  ฯเปฯ  สนฺติ  ภิกฺขเว  มโนวิญฺเญยฺยา
ธมฺมา   มโนรมาปิ   อมโนรมาปิ   ตฺยาสฺส   ผุสฺส   ผุสฺส   จิตฺตํ   น
ปริยาทาย   ติฏฺฐนฺติ   เจตโส   อปริยาทานา   อารทฺธํ   โหติ   วิริยํ
อสลฺลีนํ   อุปฏฺฐิตา   สติ   อปฺปมุฏฺฐา   ปสฺสทฺโธ   กาโย   อสารทฺโธ
สมาหิตํ    จิตฺตํ   เอกคฺคํ   ฯ   อิมํ   ขฺวาหํ   ภิกฺขเว   อปฺปมาทผลํ
สมฺปสฺสมาโน    เตสํ    ภิกฺขูนํ    ฉสุ    ผสฺสายตเนสุ    อปฺปมาเทน
กรณียนฺติ วทามีติ ฯ ปฐมํ ฯ
     [๒๑๔]   ลาภา   โว  ภิกฺขเว  สุลทฺธํ  โว  ภิกฺขเว  ขโณ  โว
ภิกฺขเว   ปฏิลทฺโธ   พฺรหฺมจริยวาสาย   ฯ   ทิฏฺฐา  มยา  ภิกฺขเว  ฉ
ผสฺสายตนิกา   นาม   นิรยา   ตตฺถ   ยงฺกิญฺจิ   จกฺขุนา   รูปํ  ปสฺสติ
อนิฏฺฐรูปํเยว     ปสฺสติ     โน    อิฏฺฐรูปํ    อกนฺตรูปํเยว    ปสฺสติ
โน    กนฺตรูปํ    อมนาปรูปํเยว    ปสฺสติ   โน   มนาปรูปํ   ยงฺกิญฺจิ
โสเตน   สทฺทํ   สุณาติ   ฯ   ยงฺกิญฺจิ   ฆาเนน   คนฺธํ   ฆายติ   ฯ
ยงฺกิญฺจิ  ชิวฺหาย  รสํ  สายติ  ฯ  ยงฺกิญฺจิ  กาเยน  โผฏฺฐพฺพํ  ผุสติ  ฯ
ยงฺกิญฺจิ    มนสา    ธมฺมํ   วิชานาติ   อนิฏฺฐรูปํเยว   วิชานาติ   โน
อิฏฺฐรูปํ    อกนฺตรูปํ    เยว   วิชานาติ   โน   กนฺตรูปํ   อมนาปํเยว
วิชานาติ โน มนาปรูปํ ฯ
     [๒๑๕]   ลาภาโว   ภิกฺขเว   สุลทฺธํ   โว  ภิกฺขเว  ขโณ  โว
ภิกฺขเว   ปฏิลทฺโธ   พฺรหฺมจริยวาสาย   ฯ   ทิฏฺฐา  มยา  ภิกฺขเว  ฉ
ผสฺสายตนิกา   นาม   สคฺคา   ตตฺถ   ยงฺกิญฺจิ   จกฺขุนา   รูปํ  ปสฺสติ
อิฏฺฐรูปํ   เยว   ปสฺสติ   โน   อนิฏฺฐรูปํ   กนฺตรูปํ  เยว  ปสฺสติ  โน
อกนฺตรูปํ    มนาปรูปํ    เยว    ปสฺสติ    โน    อมนาปรูปํ   ฯเปฯ
ยงฺกิญฺจิ    ชิวฺหาย    รสํ   สายติ   ฯเปฯ   ยงฺกิญฺจิ   มนสา   ธมฺมํ
วิชานาติ   อิฏฺฐรูปํ   เยว   วิชานาติ   โน   อนิฏฺฐรูปํ  กนฺตรูปํ  เยว
วิชานาติ   โน   อกนฺตรูปํ  มนาปรูปํเยว  วิชานาติ  โน  อมนาปรูปํ  ฯ
ลาภา    โว    ภิกฺขเว    สุลทฺธํ    โว    ภิกฺขเว    ขโณ    โว
ภิกฺขเว ๑- ปฏิลทฺโธ พฺรหฺมจริยวาสายาติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๒๑๖]   รูปารามา   ภิกฺขเว  เทวมนุสฺสา  รูปรตา  รูปสมฺมุทิตา
รูปวิปริณามวิราคนิโรธา   ทุกฺขา  ๒-  ภิกฺขเว  เทวมนุสฺสา  วิหรนฺติ  ฯ
สทฺทารามา     ภิกฺขเว     เทวมนุสฺสา     สทฺทรตา    สทฺทสมฺมุทิตา
สทฺทวิปริณามวิราคนิโรธา   ทุกฺขา   ภิกฺขเว   เทวมนุสฺสา   วิหรนฺติ  ฯ
คนฺธารามา    รสารามา    โผฏฺฐพฺพารามา    ธมฺมารามา    ภิกฺขเว
เทวมนุสฺสา     ธมฺมรตา    ธมฺมสมฺมุทิตา    ธมฺมาวิปริณามวิราคนิโรธา
ทุกฺขา  ภิกฺขเว  เทวมนุสฺสา  วิหรนฺติ  ฯ  ตถาคโต  จ โข ภิกฺขเว อรหํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ   ม. ยุ. ทุกฺขํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ     รูปานํ     สมุทยญฺจ     อตฺถงฺคมญฺจ     อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ   นิสฺสรณญฺจ   ยถาภูตํ   วิทิตฺวา  น  รูปาราโม  น  รูปรโต
น   รูปสมฺมุทิโต  รูปวิณามวิปริราคนิโรธา  สุโข  ๑-  ภิกฺขเว  ตถาคโต
วิหรติ    ฯ    สทฺทานํ    คนฺธานํ    รสานํ    โผฏฺฐพฺพานํ   ธมฺมานํ
สมุทยญฺจ     อตฺถงฺคมญฺจ     อสฺสาทญฺจ     อาทีนวญฺจ     นิสฺสรณญฺจ
ยถาภูตํ   วิทิตฺวา   น   ธมฺมาราโม   น   ธมฺมรโต  น  ธมฺมสมฺมุทิโต
ธมฺมวิปริณามวิราคนิโรธา   สุโข   ภิกฺขเว   ตถาคโต  วิหรตีติ  ๒-  ฯ
อิทมโวจ ภควา อิทํ วตฺวาน สุคโต อถาปรํ เอตทโวจ สตฺถา
     [๒๑๗]   รูปา สทฺทา คนฺธา รสา    ผสฺสา ธมฺมา จ เกวลา
         อิฏฺฐา กนฺตา มนาปา จ          ยาวตตฺถีติ วุจฺจติ ฯ
         สเทวกสฺส โลกสฺส                เอเต โว สุขสมฺมตา
         ยตฺถ เจ เต นิรุชฺฌนฺติ             ตํ เตสํ ทุกฺขสมฺมตํ ฯ
         สุขํ จ ๓- ทิฏฺฐมริเยภิ             สกฺกายสฺส นิโรธนํ
         ปจฺจนิกมิทํ โหติ                   สพฺพโลเกน ปสฺสตํ ฯ
         ยํ ปเร สุขโต อาหุ                  ตทริยา อหุ ทุกฺขโต
         ยํ ปเร ทุกฺขโต อาหุ               ตทริยา สุขโต วิทู ฯ
         ปสฺส ธมฺมํ ทุวิชานํ                สมฺมูฬฺเหตฺถ อวิทฺทสุ
         นิวุตานํ ตโม โหติ                อนฺธกาโร อปสฺสตํ ฯ
         สตญฺจ วิวฏํ โหติ                  อาโลโก ปสฺสตามิว
         สนฺติเก น วิชานนฺติ              มคฺคา ธมฺมสฺส อโกวิทา ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สุขํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ  ม. อิติสทฺโท น ทิสฺสติ ฯ
@ ม. ยุ. จสทฺโท นตฺถิ ฯ
         ภวราคปเรเตหิ                     ภวโสตานุสาริภิ ๑-
         มารเธยฺยานุปนฺเนภิ              นายํ ธมฺโม สุสมฺพุทฺโธ ๒- ฯ
         โก นุ อญฺญตฺรมริเยภิ            ปทํ สมฺพุทฺธมรหติ ๓-
         ยํ ปทํ สมฺมทญฺญาย              ปรินิพฺพนฺติ อนาสวาติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๑๘]   รูปารามา   ภิกฺขเว   เทวมนุสฺสา  รูปรตา  รูปสมุทิตา
รูปวิปริณามวิราคนิโรธา   ทุกฺขา   ภิกฺขเว   เทวมนุสฺสา   วิหรนฺติ   ฯ
สทฺทารามา    คนฺธารามา   รสารามา   โผฏฺฐพฺพารามา   ธมฺมารามา
ภิกฺขเว   เทวมนุสฺสา   ธมฺมรตา  ธมฺมสมุทิตา  ธมฺมวิปริณามวิราคนิโรธา
ทุกฺขา  ภิกฺขเว  เทวมนุสฺสา  วิหรนฺติ  ฯ  ตถาคโต  จ โข ภิกฺขเว อรหํ
สมฺมาสมฺพุทฺโธ     รูปานํ     สมุทยญฺจ     อตฺถงฺคมญฺจ     อสฺสาทญฺจ
อาทีนวญฺจ   นิสฺสรณญฺจ   ยถาภูตํ   วิทิตฺวา  น  รูปาราโม  น  รูปรโต
น  รูปสมุทิโต  รูปวิปริณามวิราคนิโรธา  สุโข  ภิกฺขเว ตถาคโต วิหรติ ฯ
สทฺทานํ   คนฺธานํ   รสานํ  โผฏฺฐพฺพานํ  ธมฺมานํ  สมุทยญฺจ  อตฺถงฺคมญฺจ
อสฺสาทญฺจ   อาทีนวญฺจ   นิสฺสรณญฺจ   ยถาภูตํ  วิทิตฺวา  น  ธมฺมาราโม
น   ธมฺมรโต  น  ธมฺมสมุทิโต  ธมฺมวิปริณามวิราคนิโรธา  สุโข  ภิกฺขเว
ตถาคโต วิหรตีติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๑๙]   ยํ   ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว  ปหีนํ
หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ   ฯ   กิญฺจ   ภิกฺขเว  น  ตุมฺหากํ  ฯ  จกฺขุํ
ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ตํ   โว   ปหีนํ  หิตาย  สุขาย
@เชิงอรรถ:  ม. ภวราคานุสารีภิ ฯ    ม. สุสมฺพุโธ ฯ    ม. สมฺพุทฺธุมรหติ ฯ
ภวิสฺสติ   ฯเปฯ   ชิวฺหา   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ฯ   สา  โว
ปหีนา   หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ   ฯเปฯ   มโน   น   ตุมฺหากํ   ตํ
ปชหถ   โส   โว   ปหีโน   หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ  ฯ  เสยฺยถาปิ
ภิกฺขเว   ยํ   อิมสฺมึ   เชตวเน  ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ  ตํ  ชโน  หเรยฺย
วา   ฑเหยฺย   วา   ยถาปจฺจยํ   วา   กเรยฺย   อปิ   นุ   ตุมฺหากํ
เอวมสฺส   อเมฺห   ชโน   หรติ   วา   ฑหติ   วา   ยถาปจฺจยํ  วา
กโรตีติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  น  หิ โน เอตํ
ภนฺเต   อตฺตา   วา  อตฺตนิยํ  วาติ  ฯ  เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  จกฺขุํ
น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ   ตํ   โว   ปหีนํ   หิตาย  สุขาย  ภวิสฺสติ
ฯเปฯ    ชิวฺหา    น    ตุมฺหากํ    ตํ   ปชหถ   สา   โว   ปหีนา
หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ   ฯเปฯ   มโน   น   ตุมฺหากํ   ตํ   ปชหถ
โส โว ปหีโน หิตาย สุขาย ภวิสฺสตีติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๒๐]   ยํ   ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ  ตํ  ปชหถ  ตํ  โว  ปหีนํ
หิตาย   สุขาย   ภวิสฺสติ   ฯ   กิญฺจ   ภิกฺขเว  น  ตุมฺหากํ  ฯ  รูปา
ภิกฺขเว   น   ตุมฺหากํ   เต   ปชหถ  เต  โว  ปหีนา  หิตาย  สุขาย
ภวิสฺสนฺติ    ฯ    สทฺทา    คนฺธา    รสา   โผฏฺฐพฺพา   ธมฺมา   น
ตุมฺหากํ   เต   ปหชถ   เต  โว  ปหีนา  หิตาย  สุขาย  ภวิสฺสนฺติ  ฯ
เสยฺยถาปิ   ภิกฺขเว   ยํ   อิมสฺมึ  เชตวเน  ติณกฏฺฐสาขาปลาสํ  ฯเปฯ
เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  รูปา  น  ตุมฺหากํ  เต  ปชหถ  เต  โว ปหีนา
หิตาย    สุขาย   ภวิสฺสนฺติ   ฯ   สทฺทา   คนฺธา   รสา   โผฏฺฐพฺพา
ธมฺมา   น   ตุมฺหากํ   เต   ปชหถ   เต  โว  ปหีนา  หิตาย  สุขาย
ภวิสฺสนฺตีติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
     [๒๒๑]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   อนิจฺจํ   โยปิ   เหตุ  โยปิ  ปจฺจโย
จกฺขุสฺส    อุปฺปาทาย   โสปิ   อนิจฺโจ   อนิจฺจสมฺภูตํ   ภิกฺขเว   จกฺขุ
กุโต   นิจฺจํ   ภวิสฺสติ   ฯเปฯ   ชิวฺหา   อนิจฺจา   โยปิ  เหตุ  โยปิ
ปจฺจโย   ชิวฺหาย   อุปฺปาทาย   โสปิ   อนิจฺโจ  อนิจฺจสมฺภูตา  ภิกฺขเว
ชิวฺหา   กุโต   นิจฺจา   ภวิสฺสติ  ฯเปฯ  มโน  อนิจฺโจ  โยปิ  ภิกฺขเว
เหตุ   โยปิ   ปจฺจโย  มนสฺส  อุปฺปาทาย  โสปิ  อนิจฺโจ  อนิจฺจสมฺภูโต
ภิกฺขเว   มโน   กุโต   นิจฺโจ   ภวิสฺสตีติ   ฯ   เอวํ  ปสฺสํ  ภิกฺขเว
สุตวา   อริยสาวโก   จกฺขุสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ  ฯเปฯ  ชิวฺหายปิ  นิพฺพินฺทติ
ฯเปฯ   มนสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   นิพฺพินฺทํ   วิรชฺชติ   วิราคา  วิมุจฺจติ  ฯ
วิมุตฺตสฺมึ   วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ฯ  ขีณา  ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ
กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๒๒๒]   จกฺขุํ  ภิกฺขเว  ทุกฺขํ  โยปิ  เหตุ  โยปิ  ปจฺจโย จกฺขุสฺส
อุปฺปาทาย   โสปิ   ทุกฺโข   ทุกฺขสมฺภูตํ   ภิกฺขเว   จกฺขุํ   กุโต   สุขํ
ภวิสฺสติ   ฯเปฯ   ชิวฺหา   ทุกฺขา  โยปิ  เหตุ  โยปิ  ปจฺจโย  ชิวฺหาย
อุปฺปาทาย   โสปิ   ทุกฺโข   ทุกฺขสมฺภูตา   ภิกฺขเว  ชิวฺหา  กุโต  สุขา
ภวิสฺสติ   ฯเปฯ   มโน   ทุกฺโข   โยปิ   เหตุ  โยปิ  ปจฺจโย  มนสฺส
อุปฺปาทาย   โสปิ   ทุกฺโข   ทุกฺขสมฺภูโต   ภิกฺขเว   มโน  กุโต  สุโข
ภวิสฺสติ ฯ เอวํ ปสฺสํ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๒๓]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   อนตฺตา   โยปิ  เหตุ  โยปิ  ปจฺจโย
จกฺขุสฺส   อุปฺปาทาย   โสปิ   อนตฺตา  อนตฺตสมฺภูตํ  ภิกฺขเว  จกฺขุ  ๑-
กุโต   อตฺตา   ภวิสฺสติ   ฯเปฯ   ชิวฺหา   อนตฺตา  โยปิ  เหตุ  โยปิ
ปจฺจโย     ชิวฺหาย    อุปฺปาทาย    โสปิ    อนตฺตา    อนตฺตสมฺภูตา
ภิกฺขเว    ชิวฺหา   กุโต   อตฺตา   ภวิสฺสติ   ฯเปฯ   มโน   อนตฺตา
โยปิ    เหตุ   โยปิ   ปจฺจโย   มนสฺส   อุปฺปาทาย   โสปิ   อนตฺตา
อนตฺตสมฺภูโต   ภิกฺขเว   มโน   กุโต  อตฺตา  ภวิสฺสติ  ฯ  เอวํ  ปสฺสํ
ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๒๒๔]   รูปา   ภิกฺขเว   อนิจฺจา   โยปิ  เหตุ  โยปิ  ปจฺจโย
รูปานํ   อุปฺปาทาย   ฯเปฯ   โสปิ   อนิจฺโจ   อนิจฺจสมฺภูตา   ภิกฺขเว
รูปา   กุโต   นิจฺจา   ภวิสฺสนฺติ   ฯ  สทฺทา  คนฺธา  รสา  โผฏฺฐพฺพา
ธมฺมา   อนิจฺจา  โยปิ  เหตุ  โยปิ  ปจฺจโย  ธมฺมานํ  อุปฺปาทาย  โสปิ
อนิจฺโจ   อนิจฺจสมฺภูตา   ภิกฺขเว   ธมฺมา   กุโต  นิจฺจา  ภวิสฺสนฺติ  ฯ
เอวํ ปสฺสํ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๒๕]   รูปา  ภิกฺขเว  ทุกฺขา  โยปิ  เหตุ  โยปิ  ปจฺจโย รูปานํ
อุปฺปาทาย    โสปิ    ทุกฺโข    ทุกฺขสมฺภูตา    ภิกฺขเว   รูปา   กุโต
สุขา    ภวิสฺสนฺติ    ฯ   สทฺทา   คนฺธา   รสา   โผฏฺฐพฺพา   ธมฺมา
ทุกฺขา    โยปิ   เหตุ   โยปิ   ปจฺจโย   ธมฺมานํ   อุปฺปาทาย   โสปิ
ทุกฺโข   ทุกฺขสมฺภูตา   ภิกฺขเว   ธมฺมา   กุโต   สุขา   ภวิสฺสนฺติ   ฯ
เอวํ ปสฺสํ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ นวมํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. สพฺพตฺถ จกฺขุํ ฯ
     [๒๒๖]   รูปา  ภิกฺขเว  อนตฺตา  โยปิ  เหตุ  โยปิ ปจฺจโย รูปานํ
อุปฺปาทาย    โส    อนตฺตา    อนตฺตสมฺภูตา   ภิกฺขเว   รูปา   กุโต
อตฺตา    ภวิสฺสนฺติ   ฯ   สทฺทา   คนฺธา   รสา   โผฏฺฐพฺพา   ธมฺมา
อนตฺตา   โยปิ   เหตุ   โยปิ   ปจฺจโย   ธมฺมานํ   อุปฺปาทาย   โสปิ
อนตฺตา   อนตฺตสมฺภูตา   ภิกฺขเว   ธมฺมา   กุโต  อตฺตา  ภวิสฺสนฺติ  ฯ
เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว   สุตวา  อริยสาวโก  รูเปสุ  นิพฺพินฺทติ  สทฺเทสุ
คนฺเธสุ     รเสสุ     โผฏฺฐพฺเพสุ    ธมฺเมสุ    นิพฺพินฺทติ    นิพฺพินฺทํ
วิรชฺชติ   วิราคา   วิมุจฺจติ   ฯ   วิมุตฺตสฺมึ  วิมุตฺตมิติ  ญาณํ  โหติ  ฯ
ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ
ปชานาตีติ ฯ ทสมํ ฯ
                   เทวทหวคฺโค จตุตฺโถ ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         เทวทหขโณปคฺคยฺห ๑-     อคฺคยฺห เทฺว โหนฺติ มนสินา ๒-
         เหตุนาปิ ตโย วุตฺตา          ทุเว อชฺฌตฺตพาหิราติ ฯ
                       --------
@เชิงอรรถ:  ม. เทวทโห ขโณ รูปา เทฺว น ตุมฺหากเมว จ ฯ ยุ. เทวทหขโณ สงฺคยฺห ฯ
@ ยุ. ปลาสินา ฯ
                   นวปุราณวคฺโค ปญฺจโม
     [๒๒๗]   นวปุราณานิ  ภิกฺขเว  กมฺมานิ  เทสิสฺสามิ  กมฺมนิโรธญฺจ
กมฺมนิโรธคามินิญฺจ     ปฏิปทํ     ตํ    สุณาถ    สาธุกํ    มนสิกโรถ
ภาสิสฺสามีติ   ฯ   กตมญฺจ   ภิกฺขเว   ปุราณกมฺมํ   ฯ   จกฺขุํ  ภิกฺขเว
ปุราณกมฺมํ    อภิสงฺขตํ    อภิสญฺเจตยิตํ    เวทนิยํ    ทฏฺฐพฺพํ   ฯเปฯ
ชิวฺหา   ปุราณกมฺมา   อภิสงฺขตา   อภิสญฺเจตยิตา   เวทนิยา  ทฏฺฐพฺพา
ฯเปฯ    มโน    ปุราณกมฺโม   อภิสงฺขโต   อภิสญฺเจตยิโต   เวทนิโย
ทฏฺฐพฺโพ ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว ปุราณกมฺมํ ฯ
     [๒๒๘]   กตมญฺจ  ภิกฺขเว  นวกมฺมํ  ฯ  ยํ  โข  ภิกฺขเว  เอตรหิ
กมฺมํ กโรติ กาเยน วาจาย มนสา ฯ อิทํ วุจฺจติ ภิกฺขเว นวกมฺมํ ฯ
     [๒๒๙]   กตโม  จ  ภิกฺขเว  กมฺมนิโรโธ  ฯ  โย  โข  ภิกฺขเว
กายกมฺมํ   วจีกมฺมํ   มโนกมฺมสฺส   นิโรธา   วิมุตฺตึ   ผุสติ   ฯ   อยํ
วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมนิโรโธ ฯ
     [๒๓๐]   กตมา  จ  ภิกฺขเว  กมฺมนิโรธคามินี  ปฏิปทา  ฯ อยเมว
อริโย   อฏฺฐงฺคิโก  มคฺโค  ฯ  เสยฺยถีทํ  ฯ  สมฺมาทิฏฺฐิ  สมฺมาสงฺกปฺโป
สมฺมาวาจา   สมฺมากมฺมนฺโต   สมฺมาอาชีโว   สมฺมาวายาโม   สมฺมาสติ
สมฺมาสมาธิ ฯ อยํ วุจฺจติ ภิกฺขเว กมฺมนิโรธคามินี ปฏิปทา ฯ
     [๒๓๑]   อิติ  โข  ภิกฺขเว  เทสิตํ  โว ๑- มยา ปุราณกมฺมํ เทสิตํ
นวกมฺมํ   เทสิโต   กมฺมนิโรโธ   เทสิตา  กมฺมนิโรธคามินี  ปฏิปทา  ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. อยํ ปาโฐ นตฺกิ ฯ
ยํ   โข   ภิกฺขเว   สตฺถารา  กรณียํ  สาวกานํ  หิเตสินา  อนุกมฺปเกน
อนุกมฺปํ  อุปาทาย  กตํ  โข  มยา  ๑-  ฯ  เอตานิ  ภิกฺขเว รุกฺขมูลานิ
เอตานิ   สุญฺญาคารานิ   ฯ  พฺยายถ  ๒-  ภิกฺขเว  มา  ปมาทตฺถ  มา
ปจฺฉา   วิปฺปฏิสาริโน   อหุวตฺถ   อยํ   โว   อมฺหากํ   อนุสาสนีติ  ฯ
ปฐมํ ฯ
     [๒๓๒]   นิพฺพานสปฺปายํ   โว   ภิกฺขเว   ปฏิปทํ  เทสิสฺสามิ  ตํ
สุณาถ   ฯเปฯ   กตมา  จ  สา  ภิกฺขเว  นิพฺพานสปฺปายา  ปฏิปทา  ฯ
อิธ    ภิกฺขเว    ภิกฺขุ   จกฺขุํ   อนิจฺจนฺติ   ปสฺสติ   รูปา   อนิจฺจาติ
ปสฺสติ    จกฺขุวิญฺญาณํ    อนิจฺจนฺติ    ปสฺสติ   จกฺขุสมฺผสฺโส   อนิจฺโจติ
ปสฺสติ    ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา
ทุกฺขํ    วา    อทุกฺขมสุขํ    วา   ตมฺปิ   อนิจฺจนฺติ   ปสฺสติ   ฯเปฯ
ชิวฺหา    อนิจฺจาติ   ปสฺสติ   รสา   อนิจฺจาติ   ปสฺสติ   ชิวฺหาวิญฺญาณํ
อนิจฺจนฺติ     ปสฺสติ    ชิวฺหาสมฺผสฺโส    อนิจฺโจติ    ปสฺสติ    ยมฺปิทํ
ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ    สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา
อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   อนิจฺจนฺติ   ปสฺสติ   ฯเปฯ   มโน  อนิจฺโจติ
ปสฺสติ    ธมฺมา   อนิจฺจาติ   ปสฺสติ   มโนวิญฺญาณํ   อนิจฺจนฺติ   ปสฺสติ
มโนสมฺผสฺโส     อนิจฺโจติ     ปสฺสติ     ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ
อนิจฺจนฺติ    ปสฺสติ   ฯ   อยํ   โข   สา   ภิกฺขเว   นิพฺพานสปฺปายา
ปฏิปทาติ ฯ ทุติยํ ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กตํ โว ตํ มยา ฯ    ม. ยุ. ฌายถ ฯ
     [๒๓๓]   นิพฺพานสปฺปายํ   โว   ภิกฺขเว   ปฏิปทํ  เทสิสฺสามิ  ตํ
สุณาถ   ฯเปฯ   กตมา  จ  สา  ภิกฺขเว  นิพฺพานสปฺปายา  ปฏิปทา  ฯ
อิธ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ๑-  จกฺขุํ  ทุกฺขนฺติ  ปสฺสติ  รูปา  ทุกฺขาติ  ปสฺสติ
จกฺขุวิญฺญาณํ    ทุกฺขนฺติ    ปสฺสติ    จกฺขุสมฺผสฺโส    ทุกฺโขติ    ปสฺสติ
ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา
อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   ทุกฺขนฺติ   ปสฺสติ   ฯเปฯ   ชิวฺหา   ทุกฺขาติ
ปสฺสติ    ฯเปฯ   มโน   ทุกฺโขติ   ปสฺสติ   ธมฺมา   ทุกฺขาติ   ปสฺสติ
มโนวิญฺญาณํ    ทุกฺขนฺติ    ปสฺสติ    มโนสมฺผสฺโส    ทุกฺโขติ    ปสฺสติ
ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา
อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   ทุกฺขนฺติ   ปสฺสติ  ฯ  อยํ  โข  สา  ภิกฺขเว
นิพฺพานสปฺปายา ปฏิปทาติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๓๔]   นิพฺพานสปฺปายํ   โว   ภิกฺขเว   ปฏิปทํ  เทสิสฺสามิ  ตํ
สุณาถ   ฯเปฯ   กตมา  จ  สา  ภิกฺขเว  นิพฺพานสปฺปายา  ปฏิปทา  ฯ
อิธ    ภิกฺขเว    ภิกฺขุ   จกฺขุํ   อนตฺตาติ   ปสฺสติ   รูปา   อนตฺตาติ
ปสฺสติ    จกฺขุวิญฺญาณํ    อนตฺตาติ    ปสฺสติ   จกฺขุสมฺผสฺโส   อนตฺตาติ
ปสฺสติ    ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา
ทุกฺขํ    วา    อทุกฺขมสุขํ    วา   ตมฺปิ   อนตฺตาติ   ปสฺสติ   ฯเปฯ
ชิวฺหา   อนตฺตาติ   ปสฺสติ   ฯเปฯ   มโน   อนตฺตาติ   ปสฺสติ  ธมฺมา
อนตฺตาติ    ปสฺสติ    มโนวิญฺญาณํ    อนตฺตาติ   ปสฺสติ   มโนสมฺผสฺโส
อนตฺตาติ    ปสฺสติ    ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ
@เชิงอรรถ:  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ  อนตฺตาติ  ปสฺสติ  ฯ
อยํ โข สา ภิกฺขเว นิพฺพานสปฺปายา ปฏิปทาติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๓๕]   นิพฺพานสปฺปายํ   โว   ภิกฺขเว   ปฏิปทํ  เทสิสฺสามิ  ตํ
สุณาถ   ฯเปฯ   กตมา  จ  สา  ภิกฺขเว  นิพฺพานสปฺปายา  ปฏิปทา  ฯ
ตํ   กึ   มญฺญถ   ภิกฺขเว   จกฺขุํ  นิจฺจํ  วา  อนิจฺจํ  วาติ  ฯ  อนิจฺจํ
ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ  วา  ตํ  สุขํ  วาติ  ฯ  ทุกฺขํ  ภนฺเต ฯ
ยํ    ปนานิจฺจํ    ทุกฺขํ    วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ   ตํ   สมนุปสฺสิตุํ
เอตํ    มม   เอโสหมสฺมิ   เอโส   เม   อตฺตาติ   ฯ   โน   เหตํ
ภนฺเต   ฯ   รูปา  นิจฺจา  วา  อนิจฺจา  วาติ  ฯ  อนิจฺจา  ภนฺเต  ฯ
จกฺขุวิญฺญาณํ     จกฺขุสมฺผสฺโส    ฯเปฯ    ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา  ตมฺปิ
นิจฺจํ   วา   อนิจฺจํ   วาติ  ฯ  อนิจฺจํ  ภนฺเต  ฯ  ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ
วา   ตํ   สุขํ   วาติ   ฯ   ทุกฺขํ   ภนฺเต   ฯ   ยํ  ปนานิจฺจํ  ทุกฺขํ
วิปริณามธมฺมํ   กลฺลํ   นุ   ตํ   สมนุปสฺสิตุํ   เอตํ   มม   เอโสหมสฺมิ
เอโส   เม   อตฺตาติ  ฯ  โน  เหตํ  ภนฺเต  ฯ  เอวํ  ปสฺสํ  ภิกฺขเว
สุตวา    อริยสาวโก    จกฺขุสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ    รูเปสุปิ    นิพฺพินฺทติ
จกฺขุวิญฺญาเณปิ     นิพฺพินฺทติ     ฯเปฯ    ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ  วา  ตสฺมึปิ
นิพฺพินฺทติ    นิพฺพินฺทํ    วิรชฺชติ    วิราคา   วิมุจฺจติ   ฯเปฯ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ  ปชานาติ  ๑-  ฯ  อยํ  โข  สา  ภิกฺขเว นิพฺพานสปฺปายา
@เชิงอรรถ:  ยุ. อิติสทฺโท อตฺถิ ฯ
ปฏิปทาติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๓๖]   อนนฺเตวาสิกมิทํ  ภิกฺขเว  พฺรหฺมจริยํ  วุสฺสติ อนาจริยกํ ฯ
สานฺเตวาสิโก  ๑-  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สาจริยโก  ทุกฺขํ  น ผาสุ ๒- วิหรติ
อนนฺเตวาสิโก   ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  อนาจริยโก  สุขํ  ผาสุ  ๒-  วิหรติ  ฯ
กถญฺจ  ภิกฺขเว  ๓-  ภิกฺขุ  สานฺเตวาสิโก  สาจริยโก  ทุกฺขํ น ผาสุ ๒-
วิหรติ   ฯ   อิธ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุโน  จกฺขุนา  รูปํ  ทิสฺวา  อุปฺปชฺชนฺติ
ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   สรสงฺกปฺปา   สญฺโญชนิยา   ตฺยาสฺส   ๔-
อนฺโต   วสนฺติ   อนฺตสฺส   วสนฺติ   ๕-   ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมาติ
ตสฺมา  สานฺเตวาสิโกติ  วุจฺจติ  ฯ  เต  นํ  สมุทาจรนฺติ  [๖]- ปาปกา
อกุสลา ธมฺมาติ ตสฺมา สาจริยโกติ วุจฺจติ ฯเปฯ
     {๒๓๖.๑}   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ชิวฺหาย  รสํ  สายิตฺวา
อุปฺปชฺชนฺติ    ปาปกา    อกุสลา    ธมฺมา   สรสงฺกปฺปา   สญฺโญชนิยา
ตฺยาสฺส   อนฺโต   วสนฺติ   อนฺตสฺส   วสนฺติ  ปาปกา  อกุสลา  ธมฺมาติ
ตสฺมา   สานฺเตวาสิโกติ   วุจฺจติ   ฯ   เต   นํ  สมุทาจรนฺติ  ปาปกา
อกุสลา ธมฺมาติ ตสฺมา สาจริยโกติ วุจฺจติ ฯเปฯ
     {๒๓๖.๒}   ปุน   จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  มนสา  ธมฺมํ  วิญฺญาย
อุปฺปชฺชนฺติ    ปาปกา    อกุสลา    ธมฺมา   สรสงฺกปฺปา   สญฺโญชนิยา
ตฺยาสฺส    อนฺโต    วสนฺติ    อนฺตสฺส    วสนฺติ    ปาปกา   อกุสลา
ธมฺมาติ   ตสฺมา   สานฺเตวาสิโกติ   วุจฺจติ   ฯ   เต  นํ  สมุทาจรนฺติ
ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมาติ   ตสฺมา   สาจริยโกติ   วุจฺจติ   ฯ  เอวํ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. สนฺเตวาสิโก ฯ เอวมุปริปิ ฯ  ยุ. ผาสุํ ฯ  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
@ ยุ. ตยสฺส ฯ เอวมุปริปิ ฯ   สี. อนฺวาสฺสวนฺติ ฯ   ม. ยุ. สมุทาจรนฺติ
@นํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ สานฺเตวาสิโก สาจริยโก ทุกฺขํ น ผาสุ วิหรติ ฯ
     [๒๓๗]   กถญฺจ  ภิกฺขเว [๑]- อนนฺเตวาสิโก อนาจริยโก สุขํ ผาสุ
วิหรติ   ฯ  อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  จกฺขุนา  รูปํ  ทิสฺวา  น  อุปฺปชฺชนฺติ
ปาปกา    อกุสลา   ธมฺมา   สรสงฺกปฺปา   สญฺโญชนิยา   ตฺยาสฺส   น
อนฺโต   วสนฺติ   นาสฺส   อนฺโต   วสนฺติ   ปาปกา   อกุสลา  ธมฺมาติ
ตสฺมา  อนนฺเตวาสิโกติ  วุจฺจติ  ฯ  เนตํ  ๒- สมุทาจรนฺติ [๓]- ปาปกา
อกุสลา ธมฺมาติ ตสฺมา อนาจริยโกติ วุจฺจติ ฯเปฯ
     {๒๓๗.๑}   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ชิวฺหาย  รสํ  สายิตฺวา
น   อุปฺปชฺชนฺติ   ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   สรสงฺกปฺปา  สญฺโญชนิยา
ตฺยาสฺส   น   อนฺโต   วสนฺติ  นาสฺส  อนฺโต  วสนฺติ  ปาปกา  อกุสลา
ธมฺมาติ    ตสฺมา   อนนฺเตวาสิโกติ   วุจฺจติ   ฯ   เนตํ   สมุทาจรนฺติ
ปาปกา อกุสลา ธมฺมาติ ตสฺมา อนาจริยโกติ วุจฺจติ ฯเปฯ
     {๒๓๗.๒}   ปุน   จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  มนสา  ธมฺมํ  วิญฺญาย
น   อุปฺปชฺชนฺติ   ปาปกา   อกุสลา   ธมฺมา   สรสงฺกปฺปา  สญฺโญชนิยา
ตฺยาสฺส    น    อนฺโต    วสนฺติ   นาสฺส   อนฺโต   วสนฺติ   ปาปกา
อกุสลา    ธมฺมาติ    ตสฺมา    อนนฺเตวาสิโกติ    วุจฺจติ   ฯ   เนตํ
สมุทาจรนฺติ    ปาปกา    อกุสลา    ธมฺมาติ    ตสฺมา   อนาจริยโกติ
วุจฺจติ   ฯ   เอวํ   โข   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  อนนฺเตวาสิโก  อนาจริยโก
สุขํ    ผาสุ    วิหรติ    ฯ    อนนฺเตวาสิกมิทํ   ภิกฺขเว   พฺรหฺมจริยํ
@เชิงอรรถ:  ม. ภิกฺขุ ฯ   สี. ม. สพฺพวาเรสุ เต นํ น อิติ ปาฐา ทิสฺสนฺติ ฯ
@ ม. ย. น สมุทาจรนฺติ นํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
วุสฺสติ  ๑-  อนาจริยกํ  ฯ  สานฺเตวาสิโก  ภิกฺขเว ภิกฺขุ สาจริยโก ทุกฺขํ
น   ผาสุ   วิหรติ   อนนฺเตวาสิโก   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  อนาจริยโก  สุขํ
ผาสุ วิหรตีติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
     [๒๓๘]   สเจ   โว   ภิกฺขเว   อญฺญติตฺถิยา  ปริพฺพาชกา  เอวํ
ปุจฺเฉยฺยุํ   กิมตฺถิยํ   อาวุโส   สมเณ  โคตเม  พฺรหฺมจริยํ  วุสฺสตีติ  ฯ
เอวํ   ปุฏฺฐา   ตุเมฺห   ภิกฺขเว   เตสํ   อญฺญติตฺถิยานํ   ปริพฺพาชกานํ
เอวํ    พฺยากเรยฺยาถ    ทุกฺขสฺส   โข   อาวุโส   ปริญฺญาย   ภควติ
พฺรหฺมจริยํ    วุสฺสตีติ   ฯ   สเจ   ปน   โว   ภิกฺขเว   อญฺญติตฺถิยา
ปริพฺพาชกา    เอวํ   ปุจฺเฉยฺยุํ   กตมํ   ปน   อาวุโส   ทุกฺขํ   ยสฺส
ปริญฺญาย   สมเณ   โคตเม   พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสตีติ   ฯ   เอวํ  ปุฏฺฐา
ตุเมฺห     ภิกฺขเว     เตสํ    อญฺญติตฺถิยานํ    ปริพฺพาชกานํ    เอวํ
พฺยากเรยฺยาถ
     {๒๓๘.๑}   จกฺขุํ   โข   อาวุโส  ทุกฺขํ  ตสฺส  ปริญฺญาย  ภควติ
พฺรหฺมจริยํ    วุสฺสติ    รูปา    ทุกฺขา    เตสํ    ปริญฺญาย    ภควติ
พฺรหฺมจริยํ     วุสฺสติ     จกฺขุวิญฺญาณํ     ทุกฺขํ     ตสฺส    ปริญฺญาย
ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสติ   จกฺขุสมฺผสฺโส   ทุกฺโข   ตสฺส   ปริญฺญาย
ภควติ    พฺรหฺมจริยํ    วุสฺสติ   ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  ทุกฺขํ  ตสฺส
ปริญฺญาย   ภควติ   พฺรหฺมจริยํ   วุสฺสติ   ฯเปฯ   ชิวฺหา  ทุกฺขา  มโน
ทุกฺโข    ตสฺส    ปริญฺญาย    ภควติ    พฺรหฺมจริยํ    วุสฺสติ   ฯเปฯ
ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา
@เชิงอรรถ:  ยุ. วุจฺจติ ฯ
อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   ทุกฺขํ   ตสฺส   ปริญฺญาย   ภควติ  พฺรหฺมจริยํ
วุสฺสติ  ฯ  อิทํ  โข  อาวุโส  ทุกฺขสฺส  ๑-  ปริญฺญาย  ภควติ พฺรหฺมจริยํ
วุสฺสตีติ   ฯ   เอวํ   ปุฏฺฐา   ตุเมฺห   ภิกฺขเว   เตสํ   อญฺญติตฺถิยานํ
ปริพฺพาชกานํ เอวํ พฺยากเรยฺยาถาติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๒๓๙]   อตฺถิ  นุ  โข  ภิกฺขเว  ปริยาโย  ยํ  ปริยายํ  อาคมฺม
ภิกฺขุ    อญฺญเตฺรว    สทฺธาย   อญฺญตฺร   รุจิยา   อญฺญตฺร   อนุสฺสวา
อญฺญตฺร    อาการปริวิตกฺกา    อญฺญตฺร    ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา    อญฺญํ
พฺยากเรยฺย   ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ   ปชานาตีติ   ๒-   ฯ   ภควํมูลกา   โน  ภนฺเต  ธมฺมา
ภควํเนตฺติกา  ภควํปฏิสรณา  ฯ  สาธุ  วต  ภนฺเต  ภควนฺตํเยว  ปฏิภาตุ
เอตสฺส   ภาสิตสฺส   อตฺโถ   ภควโต   สุตฺวา  ภิกฺขู  ธาเรสฺสนฺตีติ  ฯ
เตนหิ   ภิกฺขเว   สุณาถ   สาธุกํ   มนสิกโรถ   ภาสิสฺสามีติ  ฯ  เอวํ
ภนฺเตติ   โข   เต   ภิกฺขู  ภควโต  ปจฺจสฺโสสุํ  ฯ  ภควา  เอตทโวจ
อตฺถิ   ภิกฺขเว   ปริยาโย   ยํ   ปริยายํ   อาคมฺม   ภิกฺขุ  อญฺญเตฺรว
สทฺธาย   อญฺญตฺร  รุจิยา  อญฺญตฺร  อนุสฺสวา  อญฺญตฺร  อาการปริวิตกฺกา
อญฺญตฺร         ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา        อญฺญํ        พฺยากเรยฺย
ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ
ปชานาตีติ ฯ
     [๒๔๐]   กตโม   จ   ภิกฺขเว   ปริยาโย  ยํ  ปริยายํ  อาคมฺม
ภิกฺขุ    อญฺญเตฺรว    สทฺธาย   ฯเปฯ   อญฺญตฺร   ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ทุกฺขํ ยสฺส ฯ   ม. ปชานามีติ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
อญฺญํ    พฺยากโรติ    ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ
นาปรํ   อิตฺถตฺตายาติ  ปชานาตีติ  ฯ  อิธ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  จกฺขุนา  รูปํ
ทิสฺวา    สนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   ราคโทสโมหํ   อตฺถิ   เม   อชฺฌตฺตํ
ราคโทสโมโหติ    ปชานาติ    อสนฺตํ    วา   อชฺฌตฺตํ   ราคโทสโมหํ
นตฺถิ   เม   อชฺฌตฺตํ   ราคโทสโมโหติ   ปชานาติ   ฯ  ยนฺตํ  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ    จกฺขุนา   รูปํ   ทิสฺวา   สนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   ราคโทสโมหํ
อตฺถิ    เม    อชฺฌตฺตํ    ราคโทสโมโหติ    ปชานาติ   อสนฺตํ   วา
อชฺฌตฺตํ    ราคโทสโมหํ    นตฺถิ    เม    อชฺฌตฺตํ    ราคโทสโมโหติ
ปชานาติ ฯ
     {๒๔๐.๑}   อปิ  นุ โขเม ๑- ภิกฺขเว ธมฺมา สทฺธาย วา เวทิตพฺพา
รุจิยา   วา  เวทิตพฺพา  อนุสฺสเวน  วา  เวทิตพฺพา  อาการปริวิตกฺเกน
วา   เวทิตพฺพา   ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา  วา  เวทิตพฺพาติ  ฯ  โน  เหตํ
ภนฺเต  ฯ  นนุเม  ภิกฺขเว  ธมฺมา  ปญฺญาย  ทิสฺวา  เวทิตพฺพาติ ฯ เอวํ
ภนฺเต   ฯ   อยมฺปิ  ๒-  โข  ภิกฺขเว  ปริยาโย  ยํ  ปริยายํ  อาคมฺม
ภิกฺขุ    อญฺญเตฺรว    สทฺธาย   อญฺญตฺร   รุจิยา   อญฺญตฺร   อนุสฺสวา
อญฺญตฺร    อาการปริวิตกฺกา    อญฺญตฺร    ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา    อญฺญํ
พฺยากโรติ    ขีณา   ชาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ ปชานาติ ๓- ฯเปฯ
     [๒๔๑]   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ชิวฺหาย  รสํ  สายิตฺวา  สนฺตํ
วา    อชฺฌตฺตํ    ฯเปฯ    ราคโทสโมโหติ   ปชานาติ   อสนฺตํ   วา
อชฺฌตฺตํ    ราคโทสโมหํ    นตฺถิ    เม    อชฺฌตฺตํ    ราคโทสโมโหติ
@เชิงอรรถ:  ม. โขสทฺโท นตฺถิ ฯ    ม. ยุ. อยํโข ฯ เอวมุปริปิ ฯ   ม. ปชานามีติ ฯ
@เอวมุปริปิ ฯ
ปชานาติ  ฯ  ยนฺตํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  ๑-  ชิวฺหาย  รสํ สายิตฺวา สนฺตํ วา
อชฺฌตฺตํ    ราคโทสโมหํ    อตฺถิ    เม    อชฺฌตฺตํ    ราคโทสโมโหติ
ปชานาติ   อสนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   ราคโทสโมหํ   นตฺถิ  เม  อชฺฌตฺตํ
ราคโทสโมโหติ  ปชานาติ  ฯ  อปิ  นุ  โขเม  ภิกฺขเว  ธมฺมา  สทฺธาย
วา   เวทิตพฺพา   รุจิยา   วา  เวทิตพฺพา  อนุสฺสเวน  วา  เวทิตพฺพา
อาการปริวิตกฺเกน  วา  เวทิตพฺพา ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา วา เวทิตพฺพาติ ฯ
โน   เหตํ   ภนฺเต   ฯ   นนุเม   ภิกฺขเว   ธมฺมา   ปญฺญาย  ทิสฺวา
เวทิตพฺพาติ  ฯ  เอวํ  ภนฺเต  ฯ  อยมฺปิ  โข ภิกฺขเว ภิกฺขุ ๑- ปริยาโย
ยํ   ปริยายํ   อาคมฺม   ภิกฺขุ   อญฺญเตฺรว   สทฺธาย   อญฺญตฺร  รุจิยา
อญฺญตฺร  อนุสฺสวา  อญฺญตฺร  อาการปริวิตกฺกา อญฺญตฺร ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา
อญฺญํ      พฺยากโรติ      ขีณา      ชาติ      วุสิตํ     พฺรหฺมจริยํ
กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯเปฯ
     [๒๔๒]   ปุน  จปรํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  มนสา  ธมฺมํ  วิญฺญาย  สนฺตํ
วา   อชฺฌตฺตํ   ราคโทสโมหํ   อตฺถิ   เม   อชฺฌตฺตํ   ราคโทสโมโหติ
ปชานาติ   อสนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   ราคโทสโมหํ   นตฺถิ  เม  อชฺฌตฺตํ
ราคโทสโมโหติ   ปชานาติ   ฯ   ยนฺตํ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  มนสา  ธมฺมํ
วิญฺญาย   สนฺตํ   วา   อชฺฌตฺตํ   ราคโทสโมหํ   อตฺถิ   เม   อชฺฌตฺตํ
ราคโทสโมโหติ    ปชานาติ    อสนฺตํ    วา   อชฺฌตฺตํ   ราคโทสโมหํ
นตฺถิ เม อชฺฌตฺตํ ราคโทสโมโหติ ปชานาติ ฯ
     {๒๔๒.๑}   อปิ นุ โขเม ภิกฺขเว ธมฺมา สทฺธาย วา เวทิตพฺพา รุจิยา วา เวทิตพฺพา
@เชิงอรรถ:  ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
อนุสฺสเวน    วา    เวทิตพฺพา   อาการปริวิตกฺเกน   วา   เวทิตพฺพา
ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา   วา   เวทิตพฺพาติ   ฯ   โน   เหตํ   ภนฺเต  ฯ
นนุเม   ภิกฺขเว   ธมฺมา   ปญฺญาย   ทิสฺวา   เวทิตพฺพาติ   ฯ   เอวํ
ภนฺเต   ฯ   อยมฺปิ   โข   ภิกฺขเว   ปริยาโย   ยํ  ปริยายํ  อาคมฺม
ภิกฺขุ    อญฺญเตฺรว    สทฺธาย   อญฺญตฺร   รุจิยา   อญฺญตฺร   อนุสฺสวา
อญฺญตฺร    อาการปริวิตกฺกา    อญฺญตฺร    ทิฏฺฐินิชฺฌานกฺขนฺติยา    อญฺญํ
พฺยากโรติ    ขีณา   ขาติ   วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาต ปชานาตีติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๒๔๓]   อถ   โข   อญฺญตโร  ภิกฺขุ  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ
ฯเปฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   โส   ภิกฺขุ   ภควนฺตํ   เอตทโวจ
อินฺทฺริยสมฺปนฺโน     อินฺทฺริยสมฺปนฺโนติ    ภนฺเต    วุจฺจติ    กิตฺตาวตา
นุ   โข   ภนฺเต   อินฺทฺริยสมฺปนฺโน  โหตีติ  ฯ  จกฺขุนฺทฺริเย  เจ  ภิกฺขุ
อุทยพฺพยานุปสฺสี   วิหรนฺโต   จกฺขุนฺทฺริเย  นิพฺพินฺทติ  ฯเปฯ  ชิวฺหินฺทฺริเย
เจ   ภิกฺขุ   อุทยพฺพยานุปสฺสี   วิหรนฺโต  ชิวฺหินฺทฺริเย  นิพฺพินฺทติ  ฯเปฯ
มนินฺทฺริเย   เจ  ภิกฺขุ  อุทยพฺพยานุปสฺสี  วิหรนฺโต  มนินฺทฺริเย  นิพฺพินฺทติ
นิพฺพินฺทํ   วิรชฺชติ   ฯเปฯ   วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ฯ  ขีณา  ชาติ
วุสิตํ   พฺรหฺมจริยํ   กตํ   กรณียํ   นาปรํ   อิตฺถตฺตายาติ  ปชานาติ  ฯ
เอตฺตาวตา โข ภิกฺขุ อินฺทฺริยสมฺปนฺโน โหตีติ ฯ นวมํ ฯ
     [๒๔๔]   อถ   โข   อญฺญตโร  ภิกฺขุ  เยน  ภควา  เตนุปสงฺกมิ
ฯเปฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน   โข   โส   ภิกฺขุ   ภควนฺตํ   เอตทโวจ
ธมฺมกถิโก   ธมฺมกถิโกติ   ภนฺเต   วุจฺจติ   กิตฺตาวตา  นุ  โข  ภนฺเต
ธมฺมกถิโก  โหตีติ  ฯ  จกฺขุสฺส  เจ  ภิกฺขเว ๑- ภิกฺขุ นิพฺพิทาย วิราคาย
นิโรธาย    ธมฺมํ   เทเสติ   ธมฺมกถิโก   ภิกฺขูติ   อลํ   วจนาย   ฯ
จกฺขุสฺส   เจ   ภิกฺขุ   นิพฺพิทาย   วิราคาย  นิโรธาย  ปฏิปนฺโน  โหติ
ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน   ภิกฺขูติ   อลํ   วจนาย   ฯ   จกฺขุสฺส  เจ  ภิกฺขุ
นิพฺพิทา  วิราคา  นิโรธา  อนุปาทา  วิมุตฺโต  โหติ ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานปตฺโต
ภิกฺขูติ     อลํ     วจนาย     ฯเปฯ     ชิวฺหาย     เจ     ภิกฺขุ
นิพฺพิทาย   วิราคาย   นิโรธาย   ธมฺมํ   เทเสติ   ธมฺมกถิโก   ภิกฺขูติ
อลํ   วจนาย  ฯเปฯ  มนสฺส  เจ  ภิกฺขุ  นิพฺพิทาย  วิราคาย  นิโรธาย
ธมฺมํ   เทเสติ  ธมฺมกถิโก  ภิกฺขูติ  อลํ  วจนาย  ฯ  มนสฺส  เจ  ภิกฺขุ
นิพฺพิทาย   วิราคาย   นิโรธาย   ปฏิปนฺโน   โหติ  ธมฺมานุธมฺมปฏิปนฺโน
ภิกฺขูติ   อลํ   วจนาย   ฯ   มนสฺส   เจ   ภิกฺขุ   นิพฺพิทา   วิราคา
นิโรธา    อนุปาทา    วิมุตฺโต   โหติ   ทิฏฺฐธมฺมนิพฺพานปตฺโต   ภิกฺขูติ
อลํ วจนายาติ ฯ ทสมํ ฯ
                  นวปุราณวคฺโค ปญฺจโม ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         กมฺมํ จตฺตาริ สปฺปายา      อนนฺเตวาสิกิมตฺถิยา
         อตฺถิ นุ โข ปริยาโย          อินฺทฺริยกถิเกน วาติ ๒-@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ  ม. กถิเกน จาติ ฯ ยุ. กถิเกน เต ทสาติ ฯ
                 ตติยปณฺณาสเก วคฺคสฺสุทฺทานํ
         โยคกฺเขมิ จ โลโก จ         คหปติ เทวทเหน จ
         นวปุราเณน ปญฺญาสํ ๑-   ตติยํ เตน วุจฺจตีติ ฯ
                    --------------
@เชิงอรรถ:  ม. ปญฺญาโส ตติโย ฯ
                    นนฺทิกฺขยวคฺโค ปฐโม
     [๒๔๕]   อนิจฺจํเยว   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   จกฺขุํ   อนิจฺจนฺติ  ปสฺสติ
สาสฺส   ๑-   โหติ   สมฺมาทิฏฺฐิ   สมฺมา   ปสฺสํ  นิพฺพินฺทติ  นนฺทิกฺขยา
ราคกฺขโย   ราคกฺขยา   นนฺทิกฺขโย   นนฺทิราคกฺขยา   จิตฺตํ  สุวิมุตฺตนฺติ
วุจฺจติ   ฯเปฯ   อนิจฺจํเยว   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   ชิวฺหํ  อนิจฺจนฺติ  ปสฺสติ
สาสฺส    โหติ    สมฺมาทิฏฺฐิ    สมฺมา   ปสฺสํ   นิพฺพินฺทติ   นนฺทิกฺขยา
ราคกฺขโย    ฯเปฯ   จิตฺตํ   สุวิมุตฺตนฺติ   วุจฺจติ   ฯเปฯ   อนิจฺจํเยว
ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   มนํ   อนิจฺจนฺติ   ปสฺสติ   สาสฺส   โหติ   สมฺมาทิฏฺฐิ
สมฺมา     ปสฺสํ    นิพฺพินฺทติ    นนฺทิกฺขยา    ราคกฺขโย    ราคกฺขยา
นนฺทิกฺขโย นนฺทิราคกฺขยา จิตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจตีติ ฯ ปฐมํ ฯ
     [๒๔๖]   อนิจฺเจเยว   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ   รูเป  อนิจฺจาติ  ปสฺสติ
สาสฺส    โหติ    สมฺมาทิฏฺฐิ    สมฺมา   ปสฺสํ   นิพฺพินฺทติ   นนฺทิกฺขยา
ราคกฺขโย      ราคกฺขยา     นนฺทิกฺขโย     นนฺทิราคกฺขยา     จิตฺตํ
สุวิมุตฺตนฺติ  วุจฺจติ  ฯ  อนิจฺเจเยว  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  สทฺเท  คนฺเธ  รเส
โผฏฺฐพฺเพ    ธมฺเม    อนิจฺจาติ   ปสฺสติ   สาสฺส   โหติ   สมฺมาทิฏฺฐิ
สมฺมา     ปสฺสํ    นิพฺพินฺทติ    นนฺทิกฺขยา    ราคกฺขโย    ราคกฺขยา
นนฺทิกฺขโย นนฺทิราคกฺขยา จิตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจตีติ ฯ ทุติยํ ฯ
     [๒๔๗]   จกฺขุํ  ภิกฺขเว  โยนิโส  มนสิกโรถ  จกฺขุอนิจฺจตญฺจ  ๒-
@เชิงอรรถ:  ยุ. สายํ ฯ   ม. จกฺขานิจฺจตญฺจ ฯ ยุ. จกฺขนิจฺจตญฺจ ฯ เอวมุปริปิ ฯ
ยถาภูตํ   สมนุปสฺสถ   ฯ   จกฺขุํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  โยนิโส  มนสิกโรนฺโต
จกฺขุอนิจฺจตญฺจ     ยถาภูตํ     สมนุปสฺสนฺโต     จกฺขุสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ
นนฺทิกฺขยา   ราคกฺขโย   ราคกฺขยา   นนฺทิกฺขโย   นนฺทิราคกฺขยา  จิตฺตํ
สุวิมุตฺตนฺติ    วุจฺจติ    ฯเปฯ   ชิวฺหํ   ภิกฺขเว   โยนิโส   มนสิกโรถ
ชิวฺหานิจฺจตญฺจ   ยถาภูตํ   สมนุปสฺสถ  ฯ  ชิวฺหํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  โยนิโส
มนสิกโรนฺโต    ชิวฺหานิจฺจตญฺจ    ยถาภูตํ    สมนุปสฺสนฺโต    ชิวฺหายปิ
นิพฺพินฺทติ   นนฺทิกฺขยา  ราคกฺขโย  ราคกฺขยา  นนฺทิกฺขโย  นนฺทิราคกฺขยา
จิตฺตํ   สุวิมุตฺตนฺติ   วุจฺจติ   ฯเปฯ   มนํ  ภิกฺขเว  โยนิโส  มนสิกโรถ
มนานิจฺจตญฺจ   ยถาภูตํ   สมนุปสฺสถ   ฯ   มนํ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  โยนิโส
มนสิกโรนฺโต     มนานิจฺจตญฺจ     ยถาภูตํ    สมนุปสฺสนฺโต    มนสฺมึปิ
นิพฺพินฺทติ      นนฺทิกฺขยา     ราคกฺขโย     ราคกฺขยา     นนฺทิกฺขโย
นนฺทิราคกฺขยา จิตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจตีติ ฯ ตติยํ ฯ
     [๒๔๘]   รูเป   ภิกฺขเว   โยนิโส   มนสิกโรถ   รูปานิจฺจตญฺจ
ยถาภูตํ   สมนุปสฺสถ   ฯ   รูเป  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ  โยนิโส  มนสิกโรนฺโต
รูปานิจฺจตญฺจ   ยถาภูตํ  สมนุปสฺสนฺโต  รูเปสุ  ๑-  นิพฺพินฺทติ  นนฺทิกฺขยา
ราคกฺขโย   ราคกฺขยา   นนฺทิกฺขโย   นนฺทิราคกฺขยา   จิตฺตํ  สุวิมุตฺตนฺติ
วุจฺจติ   ฯ   สทฺเท  คนฺเธ  รเส  โผฏฺฐพฺเพ  ธมฺเม  ภิกฺขเว  โยนิโส
มนสิกโรถ    ธมฺมานิจฺจตญฺจ    ยถาภูตํ   สมนุปสฺสถ   ธมฺเม   ภิกฺขเว
ภิกฺขุ   โยนิโส   มนสิกโรนฺโต   ธมฺมานิจฺจตญฺจ   ยถาภูตํ  สมนุปสฺสนฺโต
ธมฺเมสุ      นิพฺพินฺทติ      นนฺทิกฺขยา      ราคกฺขโย     ราคกฺขยา
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. รูเปสุปิ ... ฯ เอวมุปริปิ ฯ
นนฺทิกฺขโย นนฺทิราคกฺขยา จิตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ วุจฺจตีติ ฯ จตุตฺถํ ฯ
     [๒๔๙]   เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ ชีวกมฺพวเน ฯ ตตฺร
โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  ฯเปฯ สมาธึ ภิกฺขเว ภาเวถ ฯ สมาหิตสฺส
ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ยถาภูตํ  โอกฺกายติ  ๑-  ฯ กิญฺจ ยถาภูตํ โอกฺกายติ ฯ
จกฺขุํ  อนิจฺจนฺติ  ยถาภูตํ  โอกฺกายติ  รูปา  อนิจฺจาติ  ยถาภูตํ โอกฺกายติ
จกฺขุวิญฺญาณํ   อนิจฺจนฺติ   ยถาภูตํ   โอกฺกายติ   จกฺขุสมฺผสฺโส  อนิจฺโจติ
ยถาภูตํ   โอกฺกายติ   ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ
สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อนิจฺจนฺติ ยถาภูตํ โอกฺกายติ
ฯเปฯ   มโน  อนิจฺโจติ  ยถาภูตํ  โอกฺกายติ  ธมฺมา  อนิจฺจาติ  ยถาภูตํ
โอกฺกายติ    ฯเปฯ   ยมฺปิทํ   มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ
สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา ตมฺปิ อนิจฺจนฺติ ยถาภูตํ โอกฺกายติ ฯ
สมาธึ   ภิกฺขเว   ภาเวถ   ฯ   สมาหิตสฺส  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ยถาภูตํ
โอกฺกายตีติ ฯ ปญฺจมํ ฯ
     [๒๕๐]   เอกํ  สมยํ  ภควา  ราชคเห  วิหรติ ชีวกมฺพวเน ฯ ตตฺร
โข  ภควา  ภิกฺขู  อามนฺเตสิ  ฯเปฯ  ปฏิสลฺลีนา ๒- โข ๓- ภิกฺขเว ๔-
โยคมาปชถ   ฯ  ปฏิสลฺลีนสฺส  ภิกฺขเว  ภิกฺขุโน  ยถาภูตํ  โอกฺกายติ  ฯ
กิญฺจ   ภิกฺขเว   ยถาภูตํ   โอกฺกายติ   ฯ   จกฺขุํ   อนิจฺจนฺติ  ยถาภูตํ
โอกฺกายติ    รูปา    อนิจฺจาติ    ยถาภูตํ    โอกฺกายติ   จกฺขุวิญฺญาณํ
@เชิงอรรถ:  กตฺถจิ โปตฺถเก โอกฺขายตีติ วา ปกฺขายตีติ วา ปาโฐ ทิสฺสติ ฯ   ม. ยุ.
@ปฏิสลฺลาเน ฯ   ม. ยุ. โขสทฺโท นตฺถิ ฯ
@ ม. ยุ. สพฺพตฺถ ภิกฺขเวติ ปาโฐ นตฺถิ ฯ
อนิจฺจนฺติ    ยถาภูตํ    โอกฺกายติ   จกฺขุสมฺผสฺโส   อนิจฺโจติ   ยถาภูตํ
โอกฺกายติ    ยมฺปิทํ    จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ
วา    ทุกฺขํ    วา    อทุกฺขมสุขํ    วา   ตมฺปิ   อนิจฺจนฺติ   ยถาภูตํ
โอกฺกายติ    ฯเปฯ   มโน   อนิจฺโจติ   ยถาภูตํ   โอกฺกายติ   ธมฺมา
มโนวิญฺญาณํ    มโนสมฺผสฺโส    ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ  อนิจฺจนฺติ
ยถาภูตํ  โอกฺกายติ  ฯ  ปฏิสลฺลีนา  ภิกฺขเว  โยคมาปชถ  ฯ ปฏิสลฺลีนสฺส
ภิกฺขเว ภิกฺขุโน ยถาภูตํ โอกฺกายตีติ ฯ ฉฏฺฐํ ฯ
     [๒๕๑]   อถ   โข   อายสฺมา   มหาโกฏฺฐิโก   เยน   ภควา
เตนุปสงฺกมิ   ฯเปฯ   เอกมนฺตํ   นิสินฺโน  โข  อายสฺมา  มหาโกฏฺฐิโก
ภควนฺตํ  เอตทโวจ  สาธุ  เม  ภนฺเต  ภควา  สงฺขิตฺเตน  ธมฺมํ เทเสตุ
ยมหํ   ภควโต   ธมฺมํ   สุตฺวา   เอโก  วูปกฏฺโฐ  อปฺปมตฺโต  อาตาปี
ปหิตตฺโต วิหเรยฺยนฺติ ฯ
     {๒๕๑.๑}   ยํ  โข  โกฏฺฐิก  อนิจฺจํ  ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพ ฯ
กิญฺจ   โกฏฺฐิก   อนิจฺจํ   ฯ  จกฺขุํ  [๑]-  โกฏฺฐิก  อนิจฺจํ  ตตฺร  เต
ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ  รูปา  อนิจฺจา  ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
จกฺขุวิญฺญาณํ     อนิจฺจํ     ตตฺร    เต    ฉนฺโท    ปหาตพฺโพ    ฯ
จกฺขุสมฺผสฺโส    อนิจฺโจ    ตตฺร    เต    ฉนฺโท    ปหาตพฺโพ    ฯ
ยมฺปิทํ     จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา     อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ     สุขํ    วา
ทุกฺขํ    วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   อนิจฺจํ   ตตฺร   เต   ฉนฺโท
ปหาตพฺโพ   ฯเปฯ   ชิวฺหา  อนิจฺจา  ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. โข ฯ
รสา   อนิจฺจา   ตตฺร   เต   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯ   ชิวฺหาวิญฺญาณํ
อนิจฺจํ   ตตฺร   เต   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯ  ชิวฺหาสมฺผสฺโส  อนิจฺโจ
ตตฺร    เต    ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯ   ยมฺปิทํ   ชิวฺหาสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อนิจฺจํ
ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯเปฯ  มโน  อนิจฺโจ  ตตฺร  เต  ฉนฺโท
ปหาตพฺโพ   ฯ   ธมฺมา   อนิจฺจา   ตตฺร   เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
มโนวิญฺญาณํ   อนิจฺจํ   ตตฺร   เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ  มโนสมฺผสฺโส
อนิจฺโจ   ตตฺร   เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ  ยมฺปิทํ  มโนสมฺผสฺสปจฺจยา
อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อนิจฺจํ
ตตฺร   เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ  ยํ  โข  โกฏฺฐิก  อนิจฺจํ  ตตฺร  เต
ฉนฺโท ปหาตพฺโพติ ฯ สตฺตมํ ฯ
     [๒๕๒]   อถ  โข  ฯเปฯ  วิหเรยฺยนฺติ  ฯ  ยํ  โข  โกฏฺฐิก ทุกฺขํ
ตตฺร   เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ  กิญฺจ  โกฏฺฐิก  ทุกฺขํ  ฯ  จกฺขุํ  โข
โกฏฺฐิก   ทุกฺขํ   ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ  รูปา  ทุกฺขา  ตตฺร
เต   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯ   จกฺขุวิญฺญาณํ   ทุกฺขํ  ตตฺร  เต  ฉนฺโท
ปหาตพฺโพ   ฯ  จกฺขุสมฺผสฺโส  ทุกฺโข  ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ยมฺปิทํ   จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ   เวทยิตํ   สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา
อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ   ทุกฺขํ   ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯเปฯ
ชิวฺหา   ทุกฺขา   ตตฺร   เต   ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯเปฯ  มโน  ทุกฺโข
ตตฺร   เต   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ  ฯ  ธมฺมา  ทุกฺขา  ตตฺร  เต  ฉนฺโท
ปหาตพฺโพ   ฯ   มโนวิญฺญาณํ   ทุกฺขํ  ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
มโนสมฺผสฺโส   ทุกฺโข   ตตฺร   เต   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯ   ยมฺปิทํ
มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
วา   ตมฺปิ   ทุกฺขํ  ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ  ยํ  โข  โกฏฺฐิก
ทุกฺขํ ตตฺร เต ฉนฺโท ปหาตพฺโพติ ฯ อฏฺฐมํ ฯ
     [๒๕๓]   เอกมนฺตํ   ฯเปฯ   วิหเรยฺยนฺติ  ฯ  โย  โข  โกฏฺฐิก
อนตฺตา  ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ  โก  จ  โกฏฺฐิก  อนตฺตา ฯ
จกฺขุํ   โข   โกฏฺฐิก  อนตฺตา  ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ  รูปา
อนตฺตา   ตตฺร   เต   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯ   จกฺขุวิญฺญาณํ  อนตฺตา
ตตฺร   เต   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ  ฯ  จกฺขุสมฺผสฺโส  อนตฺตา  ตตฺร  เต
ฉนฺโท    ปหาตพฺโพ    ฯ    ยมฺปิทํ    จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ  วา  ตมฺปิ  อนตฺตา  ตตฺร เต
ฉนฺโท    ปหาตพฺโพ   ฯเปฯ   ชิวฺหา   อนตฺตา   ตตฺร   เต   ฉนฺโท
ปหาตพฺโพ   ฯเปฯ   มโน   อนตฺตา  ตตฺร  เต  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ธมฺมา   อนตฺตา   ตตฺร   เต   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯ   มโนวิญฺญาณํ
มโนสมฺผสฺโส     ยมฺปิทํ     มโนสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ    เวทยิตํ
สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ  อนตฺตา  ตตฺร  เต
ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯ  โย  โข  โกฏฺฐิก  อนตฺตา  ตตฺร  เต  ฉนฺโท
ปหาตพฺโพติ ฯ นวมํ ฯ
     [๒๕๔]   อถ  โข  อญฺญตโร  ภิกฺขุ  เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ ฯเปฯ
เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  ๑-  โส  ภิกฺขุ  ภควนฺตํ  เอตทโวจ  กถํ นุ โข
ภนฺเต   ชานโต   กถํ   ปสฺสโต   มิจฺฉาทิฏฺฐิ  ปหิยฺยตีติ  ฯ  จกฺขุํ  โข
ภิกฺขุ   อนิจฺจโต   ชานโต   ปสฺสโต   มิจฺฉาทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ   ฯ  รูเป
อนิจฺจโต   ชานโต   ปสฺสโต   มิจฺฉาทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ   ฯ   จกฺขุวิญฺญาณํ
อนิจฺจโต   ชานโต   ปสฺสโต   มิจฺฉาทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ   ฯ   จกฺขุสมฺผสฺสํ
อนิจฺจโต    ชานโต   ปสฺสโต   มิจฺฉาทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ   ฯเปฯ   ยมฺปิทํ
มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
วา   ตมฺปิ   อนิจฺจโต  ชานโต  ปสฺสโต  มิจฺฉาทิฏฺฐิ  ปหิยฺยติ  ฯ  เอวํ
โข ภิกฺขุ ชานโต เอวํ ปสฺสโต มิจฺฉาทิฏฺฐิ ปหิยฺยตีติ ฯ ทสมํ ฯ
     [๒๕๕]   อถ   โข  อญฺญตโร  ภิกฺขุ  ฯเปฯ  เอตทโวจ  กถํ  นุ
โข   ภนฺเต   ชานโต   กถํ  ปสฺสโต  สกฺกายทิฏฺฐิ  ปหิยฺยตีติ  ฯ  จกฺขุํ
โข   ภิกฺขุ   ทุกฺขโต  ชานโต  ปสฺสโต  สกฺกายทิฏฺฐิ  ปหิยฺยติ  ฯ  รูเป
ทุกฺขโต   ชานโต   ปสฺสโต   สกฺกายทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ   ฯ   จกฺขุวิญฺญาณํ
ทุกฺขโต   ชานโต   ปสฺสโต   สกฺกายทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ   ฯ   จกฺขุสมฺผสฺสํ
ทุกฺขโต    ชานโต   ปสฺสโต   สกฺกายทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ   ฯเปฯ   ยมฺปิทํ
มโนสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
วา   ตมฺปิ   ทุกฺขโต   ชานโต   ปสฺสโต   สกฺกายทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ   ฯ
เอวํ   โข   ภิกฺขุ   ชานโต  เอวํ  ปสฺสโต  สกฺกายทิฏฺฐิ  ปหิยฺยตีติ  ฯ
เอกาทสมํ ฯ
     [๒๕๖]   อถ   โข  อญฺญตโร  ภิกฺขุ  ฯเปฯ  เอตทโวจ  กถํ  นุ
@เชิงอรรถ:  ม. โขสทฺโท นตฺถิ ฯ
โข   ภนฺเต   ชานโต   กถํ  ปสฺสโต  อตฺตานุทิฏฺฐิ  ปหิยฺยตีติ  ฯ  จกฺขุํ
โข   ภิกฺขุ  อนตฺตโต  ชานโต  ปสฺสโต  อตฺตานุทิฏฺฐิ  ปหิยฺยติ  ฯ  รูเป
อนตฺตโต   ชานโต   ปสฺสโต   อตฺตานุทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ   ฯ  จกฺขุวิญฺญาณํ
อนตฺตโต   ชานโต   ปสฺสโต   อตฺตานุทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ   ฯ  จกฺขุสมฺผสฺสํ
อนตฺตโต    ชานโต    ปสฺสโต    อตฺตานุทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ   ฯ   ยมฺปิทํ
จกฺขุสมฺผสฺสปจฺจยา   อุปฺปชฺชติ  เวทยิตํ  สุขํ  วา  ทุกฺขํ  วา  อทุกฺขมสุขํ
วา   ตมฺปิ   อนตฺตโต   ชานโต  ปสฺสโต  อตฺตานุทิฏฺฐิ  ปหิยฺยติ  ฯเปฯ
ชิวฺหํ    อนตฺตโต   ชานโต   ปสฺสโต   อตฺตานุทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ   ฯเปฯ
มนํ   อนตฺตโต   ชานโต   ปสฺสโต   อตฺตานุทิฏฺฐิ   ปหิยฺยติ  ฯ  ธมฺเม
มโนวิญฺญาณํ    มโนสมฺผสฺสํ    ยมฺปิทํ    มโนสมฺผสฺสปจฺจยา    อุปฺปชฺชติ
เวทยิตํ   สุขํ   วา   ทุกฺขํ   วา   อทุกฺขมสุขํ   วา   ตมฺปิ  อนตฺตโต
ชานโต    ปสฺสโต   อตฺตานุทิฏฺฐิ   ปหิยฺยตีติ   ฯ   เอวํ   โข   ภิกฺขุ
ชานโต เอวํ ปสฺสโต อตฺตานุทิฏฺฐิ ปหิยฺยตีติ ฯ ทฺวาทสมํ ฯ
                   นนฺทิกฺขยวคฺโค ปฐโม ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         นนฺทิกฺขเยน จตฺตาโร        ชีวกมฺพวเน ทุเว
         โกฏฺฐิเกน ตโย วุตฺตา       มิจฺฉาสกฺกายอตฺตโนติ ฯ
                      -----------
                    สฏฺฐิเปยฺยาโล ทุติโย
     [๒๕๗]   ยํ   ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
กิญฺจ   ภิกฺขเว   อนิจฺจํ   ฯ  จกฺขุํ  ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  ตตฺร  โว  ฉนฺโท
ปหาตพฺโพ   ฯเปฯ   ชิวฺหา   อนิจฺจา   ตตฺร   โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ
ฯเปฯ   มโน   อนิจฺโจ  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ  ยํ  ภิกฺขเว
อนิจฺจํ ตตฺร โว ฉนฺโท ปหาตพฺโพติ ฯ
     {๒๕๗.๑}   ยํ  ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  ตตฺร  โว  ราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ
กิญฺจ   ภิกฺขเว   อนิจฺจํ   ฯ  จกฺขุํ  ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  ตตฺร  โว  ราโค
ปหาตพฺโพ   ฯเปฯ   ชิวฺหา   อนิจฺจา   ตตฺร   โว  ราโค  ปหาตพฺโพ
ฯเปฯ   มโน   อนิจฺโจ  ตตฺร  โว  ราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ  ยํ  ภิกฺขเว
อนิจฺจํ ตตฺร โว ราโค ปหาตพฺโพติ ฯ
     {๒๕๗.๒}   ยํ  ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  ตตฺร  โว ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพ ฯ
กิญฺจ  ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  ฯ  จกฺขุํ  ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  ตตฺร  โว  ฉนฺทราโค
ปหาตพฺโพ   ฯเปฯ   ชิวฺหา  อนิจฺจา  ตตฺร  โว  ฉนฺทราโค  ปหาตพฺโพ
ฯเปฯ  มโน  อนิจฺโจ  ตตฺร  โว  ฉนฺทราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ  ยํ ภิกฺขเว
อนิจฺจํ ตตฺร โว ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพติ ฯ
     [๒๕๘]   ยํ   ภิกฺขเว   ทุกฺขํ  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   กิญฺจ  ภิกฺขเว
ทุกฺขํ   ฯ   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   ทุกฺขํ   ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค    ปหาตพฺโพ    ฯ    ฉนฺทราโค   ปหาตพฺโพ   ฯเปฯ   ชิวฺหา
ทุกฺขา   ฯเปฯ   มโน   ทุกฺโข   ตตฺร   โว   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ  ยํ  ภิกฺขเว  ทุกฺขํ
ตตฺร   โว   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ  ฯ  ราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ  ฉนฺทราโค
ปหาตพฺโพติ ฯ
     [๒๕๙]   โย  ภิกฺขเว  อนตฺตา  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ  ฉนฺทราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ  โก  ๑-  จ  ภิกฺขเว
อนตฺตา   ฯ  จกฺขุํ  ภิกฺขเว  อนตฺตา  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค  ปหาตพฺโพ  ฯเปฯ  ฆานํ  อนตฺตา
ตตฺร   โว   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ  ฯ  ราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ  ฉนฺทราโค
ปหาตพฺโพ   ฯ   ชิวฺหา   อนตฺตา   ตตฺร   โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค  ปหาตพฺโพ  ฯเปฯ  มโน  อนตฺตา
ตตฺร   โว   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ  ฯ  ราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ  ฉนฺทราโค
ปหาตพฺโพ  ฯ  โย  ภิกฺขเว  อนตฺตา  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค ปหาตพฺโพ ฯ ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพติ ฯ
     [๒๖๐]   ยํ   ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   กิญฺจิ  ภิกฺขเว
อนิจฺจํ   ฯ   รูปา  ภิกฺขเว  อนิจฺจา  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ  สทฺทา  อนิจฺจา
ตตฺร   โว   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ  ฯ  ราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ  ฉนฺทราโค
ปหาตพฺโพ   ฯ   คนฺธา   อนิจฺจา   ตตฺร   โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. กิญฺจ ฯ
ราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   รสา  อนิจฺจา
ตตฺร   โว   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ  ฯ  ราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ  ฉนฺทราโค
ปหาตพฺโพ   ฯ   โผฏฺฐพฺพา  อนิจฺจา  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ  ธมฺมา  อนิจฺจา
ตตฺร   โว   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ  ฯ  ราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ  ฉนฺทราโค
ปหาตพฺโพ   ฯ   ยํ  ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค ปหาตพฺโพ ฯ ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพติ ฯ
     [๒๖๑]   ยํ   ภิกฺขเว   ทุกฺขํ  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   กิญฺจ  ภิกฺขเว
ทุกฺขํ  ฯ  รูปา  ภิกฺขเว  ทุกฺขา  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ ฯ ราโค
ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   สทฺทา   คนฺธา   รสา
โผฏฺฐพฺพา   ธมฺมา   ทุกฺขา   ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ  ราโค
ปหาตพฺโพ  ฯ  ฉนฺทราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ  ยํ  ภิกฺขเว  ทุกฺขํ  ตตฺร  โว
ฉนฺโท ปหาตพฺโพ ฯ ราโค ปหาตพฺโพ ฯ ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพติ ฯ
     [๒๖๒]   โย  ภิกฺขเว  อนตฺตา  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค   ปหาตพฺโพ  ฯ  โก  จ  ภิกฺขเว
อนตฺตา   ฯ  รูปา  ภิกฺขเว  อนตฺตา  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   สทฺทา  คนฺธา
รสา   โผฏฺฐพฺพา   ธมฺมา   อนตฺตา  ตตฺร  โว  ฉนฺโท  ปหาตพฺโพ  ฯ
ราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   ฉนฺทราโค   ปหาตพฺโพ   ฯ   โย   ภิกฺขเว
อนตฺตา   ตตฺร   โว   ฉนฺโท   ปหาตพฺโพ   ฯ  ราโค  ปหาตพฺโพ  ฯ
ฉนฺทราโค ปหาตพฺโพติ ฯ
     [๒๖๓]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   อนิจฺจํ  อตีตํ  ฯเปฯ  ชิวฺหา  อนิจฺจา
อตีตา   ฯเปฯ  มโน  อนิจฺโจ  อตีโต  ฯ  เอวํ  ปสฺสํ  ภิกฺขเว  สุตวา
อริยสาวโก   จกฺขุสฺมึปิ   นิพฺพินฺทติ   ฯเปฯ  ชิวฺหายปิ  นิพฺพินฺทติ  ฯเปฯ
มนสฺมึปิ    นิพฺพินฺทติ    นิพฺพินฺทํ    วิรชฺชติ    วิราคา    วิมุจฺจติ   ฯ
วิมุตฺตสฺมึ   วิมุตฺตมิติ   ญาณํ   โหติ   ฯ  ขีณา  ชาติ  วุสิตํ  พฺรหฺมจริยํ
กตํ กรณียํ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๖๔]   จกฺขุํ  ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  อนาคตํ  ฯเปฯ  ชิวฺหา  อนิจฺจา
อนาคตา   ฯเปฯ   มโน   อนิจฺโจ   อนาคโต  ฯ  เอวํ  ปสฺสํ  ฯเปฯ
นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๖๕]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   อนิจฺจํ   ปจฺจุปฺปนฺนํ   ฯเปฯ   ชิวฺหา
อนิจฺจา    ปจฺจุปฺปนฺนา    ฯเปฯ    มโน   อนิจฺโจ   ปจฺจุปฺปนฺโน   ฯ
เอวํ ปสฺสํ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๖๖]   จกฺขุํ  ภิกฺขเว  ทุกฺขํ  อตีตํ  อนาคตํ  ปจฺจุปฺปนฺนํ  ฯเปฯ
ชิวฺหา   ทุกฺขา   อตีตา   อนาคตา   ปจฺจุปฺปนฺนา  ฯเปฯ  มโน  ทุกฺโข
อตีโต   อนาคโต  ปจฺจุปฺปนฺโน  ฯ  เอวํ  ปสฺสํ  ภิกฺขเว  ฯเปฯ  นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๖๗]   จกฺขุํ  ภิกฺขเว  อนตฺตา  อตีตํ  อนาคตํ  ปจฺจุปฺปนฺนํ ฯเปฯ
ชิวฺหา    อนตฺตา    ฯเปฯ    มโน    อนตฺตา    อตีโต    อนาคโต
ปจฺจุปฺปนฺโน   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว  ฯเปฯ  นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ
ปชานาตีติ ฯ
     [๒๖๘]   รูปา  ภิกฺขเว  อนิจฺจา  อตีตา  อนาคตา  ปจฺจุปฺปนฺนา ฯ
สทฺทา    คนฺธา    รสา    โผฏฺฐพฺพา    ธมฺมา    อนิจฺจา    อตีตา
อนาคตา   ปจฺจุปฺปนฺนา   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว   ฯเปฯ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๖๙]   รูปา  ภิกฺขเว  ทุกฺขา  อตีตา  อนาคตา  ปจฺจุปฺปนฺนา  ฯ
สทฺทา   คนฺธา   รสา   โผฏฺฐพฺพา   ธมฺมา   ทุกฺขา  อตีตา  อนาคตา
ปจฺจุปฺปนฺนา ฯ เอวํ ปสฺสํ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๗๐]   รูปา  ภิกฺขเว  อนตฺตา  อตีตา  อนาคตา  ปจฺจุปฺปนฺนา ฯ
สทฺทา    คนฺธา    รสา    โผฏฺฐพฺพา    ธมฺมา    อนตฺตา    อตีตา
อนาคตา   ปจฺจุปฺปนฺนา   ฯ   เอวํ  ปสฺสํ  ฯเปฯ  นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ
ปชานาตีติ ฯ
     [๒๗๑]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  อตีตํ  ฯ  ยํ  อนิจฺจํ  ตํ  ทุกฺขํ
ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา  ยทนตฺตา  ตํ  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส
อตฺตาติ     เอวเมตํ    ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย    ทฏฺฐพฺพํ    ฯเปฯ
ชิวฺหา   อนิจฺจา   อตีตา   ฯ   ยทนิจฺจํ  ตํ  ทุกฺขํ  ยํ  ทุกฺขํ  ตทนตฺตา
ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ   มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ
ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯเปฯ   มโน   อนิจฺโจ  อตีโต  ฯ
ยทนิจฺจํ   ตํ   ทุกฺขํ   ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา   ยทนตฺตา  ตํ  เนตํ  มม
เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย
ทฏฺฐพฺพํ ฯ เอวํ ปสฺสํ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๗๒]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  อนาคตํ  ฯ  ยทนิจฺจํ  ตํ  ทุกฺขํ
ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา   ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น
เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ  ฯเปฯ
ชิวฺหา   อนิจฺจา   อนาคตา   ยทนิจฺจํ   ตํ   ทุกฺขํ  ยํ  ทุกฺขํ  ตทนตฺตา
ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ   มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ
ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯเปฯ  มโน  อนิจฺโจ  อนาคโต  ฯ
ยทนิจฺจํ   ตํ   ทุกฺขํ   ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา   ยทนตฺตา  ตํ  เนตํ  มม
เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย
ทฏฺฐพฺพํ   ฯเปฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ภิกฺขเว  ฯเปฯ  นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ
ปชานาตีติ ฯ
     [๒๗๓]   จกฺขุํ  ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  ปจฺจุปฺปนฺนํ  ฯ  ยทนิจฺจํ  ตํ  ทุกฺขํ
ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา  ยทนตฺตา  ตํ  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส
อตฺตาติ     เอวเมตํ    ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย    ทฏฺฐพฺพํ    ฯเปฯ
ชิวฺหา   อนิจฺจา   ปจฺจุปฺปนฺนา   ฯ   ยทนิจฺจํ   ตํ   ทุกฺขํ   ยํ   ทุกฺขํ
ตทนตฺตา    ยทนตฺตา    ตํ    เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น   เมโส
อตฺตาติ     เอวเมตํ    ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย    ทฏฺฐพฺพํ    ฯเปฯ
เอวํ ปสฺสํ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๗๔]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   ทุกฺขํ   อตีตํ  อนาคตํ  ปจฺจุปฺปนฺนํ  ฯ
ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา   ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น
เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ  ฯเปฯ
ชิวฺหา   ทุกฺขา  ฯเปฯ  มโน  ทุกฺโข  อตีโต  อนาคโต  ปจฺจุปฺปนฺโน  ฯ
ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา  ยทนตฺตา  ตํ  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส
อตฺตาติ    เอวเมตํ    ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   เอวํ
ปสฺสํ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๗๕]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว  อนตฺตา  อตีตํ  อนาคตํ  ปจฺจุปฺปนฺนํ  ฯ
ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ   มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ
ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯเปฯ   ชิวฺหา   อนตฺตา   ฯเปฯ
มโน   อนตฺตา   อตีโต   อนาคโต   ปจฺจุปฺปนฺโน   ฯ   ยทนตฺตา   ตํ
เนตํ   มม   เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ
สมฺมปฺปญฺญาย     ทฏฺฐพฺพํ     ฯ    เอวํ    ปสฺสํ    ฯเปฯ    นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๗๖]   รูปา  ภิกฺขเว  อนิจฺจา  อตีตา  อนาคตา  ปจฺจุปฺปนฺนา ฯ
ยทนิจฺจํ   ตํ   ทุกฺขํ   ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา   ยทนตฺตา  ตํ  เนตํ  มม
เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย
ทฏฺฐพฺพํ    ฯ   สทฺทา   คนฺธา   รสา   โผฏฺฐพฺพา   ธมฺมา   อนิจฺจา
อตีตา   อนาคตา   ปจฺจุปฺปนฺนา   ฯ   ยทนิจฺจํ   ตํ   ทุกฺขํ   ยํ  ทุกฺขํ
ตทนตฺตา   ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ
เอวเมตํ   ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   เอวํ  ปสฺสํ  ฯเปฯ
นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๗๗]   รูปา  ภิกฺขเว  ทุกฺขา  อตีตา  อนาคตา  ปจฺจุปฺปนฺนา  ฯ
ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา  ยทนตฺตา  ตํ  เนตํ  มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส
อตฺตาติ    เอวเมตํ    ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   สทฺทา
คนฺธา    รสา    โผฏฺฐพฺพา    ธมฺมา    ทุกฺขา    อตีตา   อนาคตา
ปจฺจุปฺปนฺนา   ฯ   ยํ   ทุกฺขํ   ตทนตฺตา   ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ   มม
เนโสหมสฺมิ   น   เมโส   อตฺตาติ   เอวเมตํ   ยถาภูตํ  สมฺมปฺปญฺญาย
ทฏฺฐพฺพํ ฯ เอวํ ปสฺสํ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๗๘]   รูปา  ภิกฺขเว  อนตฺตา  อตีตา  อนาคตา  ปจฺจุปฺปนฺนา ฯ
ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ   มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ
ยถาภูตํ    สมฺมปฺปญฺญาย    ทฏฺฐพฺพํ    ฯ    สทฺทา    คนฺธา    รสา
โผฏฺฐพฺพา    ธมฺมา    อนตฺตา   อตีตา   อนาคตา   ปจฺจุปฺปนฺนา   ฯ
ยทนตฺตา   ตํ   เนตํ   มม  เนโสหมสฺมิ  น  เมโส  อตฺตาติ  เอวเมตํ
ยถาภูตํ   สมฺมปฺปญฺญาย   ทฏฺฐพฺพํ   ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ฯเปฯ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๗๙]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว  อนิจฺจํ  ฯเปฯ  ชิวฺหา  อนิจฺจา  ฯเปฯ
มโน อนิจฺโจ ฯ เอวํ ปสฺสํ ฯเปฯ นาปรํ อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๘๐]   จกฺขุํ  ภิกฺขเว  ทุกฺขํ  ฯเปฯ  ชิวฺหา  ทุกฺขา  ฯ  กาโย
ทุกฺโข   ฯ  มโน  ทุกฺโข  ฯ  เอวํ  ปสฺสํ  ฯเปฯ  นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ
ปชานาตีติ ฯ
     [๒๘๑]   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   อนตฺตา   ฯเปฯ  ชิวฺหา  อนตฺตา  ฯ
กาโย   อนตฺตา   ฯ   มโน   อนตฺตา  ฯ  เอวํ  ปสฺสํ  ฯเปฯ  นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๘๒]   รูปา   ภิกฺขเว   อนิจฺจา   ฯ   สทฺทา   คนฺธา  รสา
โผฏฺฐพฺพา    ธมฺมา    อนิจฺจา    ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ฯเปฯ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
     [๒๘๓]   รูปา   ภิกฺขเว   ทุกฺขา   ฯ   สทฺทา   คนฺธา   รสา
โผฏฺฐพฺพา  ธมฺมา  ทุกฺขา  ฯ  เอวํ  ปสฺสํ  ฯเปฯ  นาปรํ  อิตฺถตฺตายาติ
ปชานาตีติ ฯ
     [๒๘๔]   รูปา   ภิกฺขเว   อนตฺตา   ฯ   สทฺทา   คนฺธา  รสา
โผฏฺฐพฺพา    ธมฺมา    อนตฺตา    ฯ   เอวํ   ปสฺสํ   ฯเปฯ   นาปรํ
อิตฺถตฺตายาติ ปชานาตีติ ฯ
                  สฏฺฐิเปยฺยาโล สมตฺโต ฯ
                        ตสฺสุทฺทานํ
         ฉนฺเทนฏฺฐารสา โหนฺติ      อตีเตน จ เทฺว นว
         ยทนิจฺจาฏฺฐารสา วุตฺตา     ตโย อชฺฌตฺตพาหิรา
         เปยฺยาโล สฏฺฐิโก วุตฺโต    พุทฺเธนาทิจฺจพนฺธุนาติ ฯ
                     สุตฺตนฺตานิ สฏฺฐิ ฯ
                       --------
                     สมุทฺทวคฺโค ตติโย
     [๒๘๕]   สมุทฺโท  สมุทฺโทติ  ภิกฺขเว  อสฺสุตวา  ปุถุชฺชโน ภาสติ ฯ
เนโส   ภิกฺขเว   อริยสฺส   วินเย  สมุทฺโท  ฯ  มหา  เอโส  ภิกฺขเว
อุทกราสิ   มหา   อุทกณฺณโว   ฯ   จกฺขุํ   ภิกฺขเว   ปุริสสฺส  สมุทฺโท
ตสฺส   รูปมโย   เวโค   โย   ตํ   รูปมยํ   เวคํ  สหติ  อยํ  วุจฺจติ
ภิกฺขเว   อตริ   จกฺขุสมุทฺทํ   สอุมฺมึ   สาวฏฺฏํ  สคาหํ  สรกฺขสํ  ติณฺโณ
ปารคโต   ถเล   ติฏฺฐติ   พฺราหฺมโณ  ฯเปฯ  ชิวฺหา  ภิกฺขเว  ปุริสสฺส
สมุทฺโท   ตสฺส   รสมโย   เวโค   โย   ตํ  รสมยํ  เวคํ  สหติ  อยํ
วุจฺจติ   ภิกฺขเว   อตริ   ชิวฺหาสมุทฺทํ  สอุมฺมึ  สาวฏฺฏํ  สคาหํ  สรกฺขสํ
ติณฺโณ   ปารคโต   ถเล   ติฏฺฐติ   พฺราหฺมโณ   ฯเปฯ  มโน  ภิกฺขเว
ปุริสสฺส   สมุทฺโท   ตสฺส   ธมฺมมโย   เวโค   โย   ตํ  ธมฺมมยํ  ๑-
เวคํ   สหติ   อยํ   วุจฺจติ  ภิกฺขเว  อตริ  มโนสมุทฺทํ  สอุมฺมึ  สาวฏฺฏํ
สคาหํ   สรกฺขสํ   ติณฺโณ   ปารคโต   ถเล   ติฏฺฐติ   พฺราหฺมโณติ  ฯ
อิทมโวจ ฯเปฯ สตฺถา
     [๒๘๖]   โย อิมํ สมุทฺทํ สคาหํ สรกฺขสํ   สอุมฺมึ [๒]- ภยํ ทุตฺตรํ อจฺจตริ
        สเวทคู วุสิตพฺรหฺมจริโย       โลกนฺตคู ปารคโตติ วุจฺจตีติ ฯ
     [๒๘๗]   สมุทฺโท  สมุทฺโทติ  ภิกฺขเว  อสฺสุตวา  ปุถุชฺชโน ภาสติ ฯ
เนโส   ภิกฺขเว   อริยสฺส   วินเย  สมุทฺโท  ฯ  มหา  เอโส  ภิกฺขเว
อุทกราสิ    มหา    อุทกณฺณโว   ฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว   จกฺขุวิญฺเญยฺยา
@เชิงอรรถ:  ยุ. ธมฺมเวคํ  ฯ   ม. สาวฏฺฏํ สภยํ ฯ
รูปา   อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ปิยรูปา  กามูปสญฺหิตา  รชนิยา  อยํ
วุจฺจติ  ภิกฺขเว  อริยสฺส  วินเย  สมุทฺโท  ๑-  เอตฺถายํ สเทวโก โลโก
สมารโก     สพฺรหฺมโก     สสฺสมณพฺราหฺมณี     ปชา    สเทวมนุสฺสา
เยภุยฺเยน   สมุทฺทา   ๒-   กนฺตา   กุลกชาตา   กุลคุณฺฑิกชาตา   ๓-
มุญฺชปพฺพชภูตา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตนฺติ ฯเปฯ
     {๒๘๗.๑}   สนฺติ   ภิกฺขเว  ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา  รสา  ฯเปฯ  สนฺติ
ภิกฺขเว   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ปิยรูปา
กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  อริยสฺส  วินเย  สมุทฺโท
เอตฺถายํ  สเทวโก  โลโก  สมารโก  สพฺรหฺมโก  สสฺสมณพฺราหฺมณี  ปชา
สเทวมนุสฺสา  เยภุยฺเยน  สมุทฺทา ๒- กนฺตา กุลกชาตา กุลคุณฺฑิกชาตา ๓-
มุญฺชปพฺพชภูตา อปายํ ทุคฺคตึ วินิปาตํ สํสารํ นาติวตฺตนฺตีติ ฯ
     [๒๘๘]   ยสฺส ราโค จ โทโส จ          อวิชฺชา จ วิราชิตา
       โส อิมํ สมุทฺทํ สคาหํ สรกฺขสํ      สอุมฺมิภยํ สุทุตฺตรํ ๔- อจฺจตริ ฯ
       สงฺคาติโต ๕- มจฺจุชโห นิรูปธิ    ปหาสิ ๖- ทุกฺขํ อปุนพฺภวาย
       อตฺถงฺคโต โส น ปมานเมติ ๗-    อโมหยี มจฺจุราชนฺติ พฺรูมีติ ฯ
     [๒๘๙]   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  พาฬิสิโก  อามิสคตํ  พฬิสํ  คมฺภีเร
อุทกรหเท    ปกฺขิเปยฺย    คเมนํ    อญฺญตโร    อามิสจกฺขุ    มจฺโฉ
คิเลยฺย   เอวํ   หิ   โส   ภิกฺขเว  มจฺโฉ  คิลพฬิโส  ๘-  นาฬิสิกสฺส
@เชิงอรรถ:  ยุ. สมุทฺโทติ ฯ  ม. ยุ. สมุนฺนา ตนฺตา ฯ  สี. คุลคุณฺฑิกชาตา ฯ ม.
@กุลคณฺฑิกชาตา ฯ ยุ. คุณคุณิกชาตา ฯ  ม. ยุ. ทุตฺตรํ ฯ  สงฺคาติโคติปิ ปาโฐ ฯ
@ ยุ. ปหาย ฯ   ม. น ปุเนติ ฯ    ม. ยุ. คิฬิตพฬิโส ฯ
อนยํ อาปนฺโน พฺยสนํ อาปนฺโน ยถากามกรณีโย พาฬิสิกสฺส ฯ
     {๒๘๙.๑}   เอวเมว  โข  ภิกฺขเว  ฉ ยิเม พฬิสา โลกสฺมึ อนยาย
สตฺตานํ  วธาย  ๑-  ปาณีนํ  ฯ  กตเม ฉ ฯ สนฺติ ภิกฺขเว จกฺขุวิญฺเญยฺยา
รูปา   อิฏฺฐา   กนฺตา  มนาปา  ปิยรูปา  กามูปสญฺหิตา  รชนิยา  ตญฺเจ
ภิกฺขุ   อภินนฺทติ   อภิวทติ  อชฺโฌสาย  ติฏฺฐติ  ฯ  อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว
ภิกฺขุ    คิลพฬิโส    มารสฺส    อนยํ    อาปนฺโน   พฺยสนํ   อาปนฺโน
ยถากามกรณีโย   ปาปิมโต   ฯเปฯ   สนฺติ   ภิกฺขเว   ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา
รสา ฯเปฯ
     {๒๘๙.๒}   สนฺติ    ภิกฺขเว   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา
กนฺตา    มนาปา    ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ
อภินนฺทติ   อภิวทติ   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ฯ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว
ภิกฺขุ    คิลพฬิโส    มารสฺส    อนยํ    อาปนฺโน   พฺยสนํ   อาปนฺโน
ยถากามกรณีโย ปาปิมโต ฯ
     [๒๙๐]   สนฺติ  [๒]-  ภิกฺขเว  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา อิฏฺฐา กนฺตา
มนาปา   ปิยรูปา   กามูปสญฺหิตา   รชนิยา  ตญฺเจ  ภิกฺขุ  น  อภินนฺทติ
น   อภิวทติ   น   อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ  ฯ  อยํ  วุจฺจติ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุ
น   คิลพฬิโส   มารสฺส   อเภทิ   พฬิสํ   ปริเภทิ   พฬิสํ   น   อนยํ
อาปนฺโน น พฺยสนํ อาปนฺโน น ยถากามกรณีโย ปาปิมโต ฯเปฯ
     {๒๙๐.๑}   สนฺติ   ภิกฺขเว  ชิวฺหาวิญฺเญยฺยา  รสา  ฯเปฯ  สนฺติ
ภิกฺขเว   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   อิฏฺฐา   กนฺตา   มนาปา   ปิยรูปา
กามูปสญฺหิตา   รชนิยา   ตญฺเจ   ภิกฺขุ   น  อภินนฺทติ  น  อภิวทติ  น
@เชิงอรรถ:  ยุ. พฺยาธาย ฯ   ม. จ ฯ
อชฺโฌสาย   ติฏฺฐติ   ฯ   อยํ   วุจฺจติ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุ  น  คิลพฬิโส
มารสฺส   อเภทิ   พฬิสํ   ปริเภทิ   พฬิสํ   น   อนยํ   อาปนฺโน   น
พฺยสนํ อาปนฺโน น ยถากามกรณีโย ปาปิมโตติ ฯ
     [๒๙๑]   ยสฺส   กสฺสจิ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุสฺส  วา  ภิกฺขุนิยา  วา
จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ  รูเปสุ  โย  ราโค  โส  อตฺถิ  โย  โทโส  โส  อตฺถิ
โย   โมโห   โส   อตฺถิ   โย   ราโค   โส  อปฺปหีโน  โย  โทโส
โส   อปฺปหีโน   โย   โมโห   โส   อปฺปหีโน   ตสฺส  ปริตฺตา  เจปิ
จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา  จกฺขุสฺส  อาปาถํ  อาคจฺฉนฺติ  ปริยาทิยนฺเตวสฺส ๑-
จิตฺตํ   ฯ   โก   ปน   วาโท   อธิมตฺตานํ   ฯ   ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ
โย   ภิกฺขเว   ราโค  โส  อตฺถิ  โย  โทโส  โส  อตฺถิ  โย  โมโห
โส   อตฺถิ   โย   ราโค   โส  อปฺปหีโน  โย  โทโส  โส  อปฺปหีโน
โย โมโห โส อปฺปหีโน ฯเปฯ
     {๒๙๑.๑}   ยสฺส   กสฺสจิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุสฺส  วา  ภิกฺขุนิยา  วา
มโนวิญฺเญยฺเยสุ   ธมฺเมสุ   โย   ราโค   โส  อตฺถิ  โย  โทโส  โส
อตฺถิ   โย  โมโห  โส  อตฺถิ  โย  ราโค  โส  อปฺปหีโน  โย  โทโส
โส   อปฺปหีโน   โย   โมโห   โส   อปฺปหีโน   ตสฺส  ปริตฺตา  เจปิ
มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   มนสฺส   อาปาถํ  อาคจฺฉนฺติ  ปริยาทิยนฺเตวสฺส
จิตฺตํ  ฯ  โก  ปน  วาโท  อธิมตฺตานํ  ฯ  ตํ  กิสฺส เหตุ ฯ โย ภิกฺขเว
ราโค  โส  อตฺถิ  โย  โทโส  โส  อตฺถิ  โย  โมโห  โส  อตฺถิ  โย
ราโค   โส   อปฺปหีโน   โย   โทโส   โส   อปฺปหีโน   โย  โมโห
โส อปฺปหีโน ฯ
@เชิงอรรถ:  ยุ. วาสฺส ฯ เอวมุปริปิ ฯ
     [๒๙๒]   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ขีรรุกฺโข  อสฺสตฺโถ  วา  นิโคฺรโธ
วา  มิลกฺขุ  ๑-  วา  อุทุมฺพโร  วา  ทหโร  ตรุโณ  โกมารโก  ตเมนํ
ปุริโส  ติณฺหาย  กุธาริยา  ๒-  ยโต  ยโต  ภินฺเทยฺย  ๓-  อาคจฺเฉยฺย
ขีรนฺติ ฯ เอวํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ยํ หิ ภนฺเต ขีรํ ตํ อตฺถีติ ฯ
     {๒๙๒.๑}   เอวเมว  โข ภิกฺขเว ยสฺส กสฺสจิ ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา
วา  จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ  รูเปสุ  โย  ราโค  โส  อตฺถิ โย โทโส โส อตฺถิ
โย   โมโห   โส  อตฺถิ  โย  ราโค  โส  อปฺปหีโน  โย  โทโส  โส
อปฺปหีโน    โย    โมโห    โส   อปฺปหีโน   ตสฺส   ปริตฺตา   เจปิ
จกฺขุวิญฺเญยฺยา   รูปา   จกฺขุสฺส   อาปาถํ  อาคจฺฉนฺติ  ปริยาทิยนฺเตวสฺส
จิตฺตํ  ฯ  โก  ปน  วาโท  อธิมตฺตานํ  ฯ  ตํ  กิสฺส เหตุ ฯ โย ภิกฺขเว
ราโค   โส   อตฺถิ   โย   โทโส  โส  อตฺถิ  โย  โมโห  โส  อตฺถิ
โย   ราโค   โส   อปฺปหีโน  โย  โทโส  โส  อปฺปหีโน  โย  โมโห
โส อปฺปหีโน ฯเปฯ
     {๒๙๒.๒}   ยสฺส   กสฺสจิ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุสฺส   วา   ภิกฺขุนิยา
วา   ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยสุ   รเสสุ   โย  ราโค  โส  อตฺถิ  ฯเปฯ  ยสฺส
กสฺสจิ    ภิกฺขเว    ภิกฺขุสฺส   วา   ภิกฺขุนิยา   วา   มโนวิญฺเญยฺเยสุ
ธมฺเมสุ  โย  ราโค  โส  อตฺถิ  โย  โทโส  โส  อตฺถิ  โย โมโห โส
อตฺถิ   โย   ราโค   โส   อปฺปหีโน   โย   โทโส   โส   อปฺปหีโน
โย   โมโห   โส   อปฺปหีโน   ตสฺส   ปริตฺตา   เจปิ  มโนวิญฺเญยฺยา
ธมฺมา   มนสฺส   อาปาถํ   อาคจฺฉนฺติ  ปริยาทิยนฺเตวสฺส  จิตฺตํ  ฯ  โก
ปน  วาโท  อธิมตฺตานํ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ  โย  ราโค  โส  อตฺถิ
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. ปิลกฺโข ฯ เอวมุปริปิ ฯ  ม. ยุ. กุฐาริยา ฯ เอวมุปริปิ ฯ  ม. ยุ.
@อาภินฺเทยฺย ฯ เอวมุปริปิ ฯ
โย   โทโส   โส   อตฺถิ   โย   โมโห  โส  อตฺถิ  โย  ราโค  โส
อปฺปหีโน โย โทโส โส อปฺปหีโน โย โมโห โส อปฺปหีโน ฯ
     [๒๙๓]   ยสฺส   กสฺสจิ   ภิกฺขเว   ภิกฺขุสฺส  วา  ภิกฺขุนิยา  วา
จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ  รูเปสุ  โย  ราโค  โส  นตฺถิ  โย  โทโส  โส นตฺถิ
โย  โมโห  โส  นตฺถิ  โย  ราโค  โส  ปหีโน  โย  โทโส โส ปหีโน
โย   โมโห   โส  ปหีโน  ตสฺส  อธิมตฺตา  เจปิ  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา
จกฺขุสฺส   อาปาถํ  อาคจฺฉนฺติ  เนวสฺส  จิตฺตํ  ปริยาทิยนฺติ  ฯ  โก  ปน
วาโท  ปริตฺตานํ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ โย ภิกฺขเว ราโค โส นตฺถิ โย
โทโส  โส  นตฺถิ  โย  โมโห  โส นตฺถิ โย ราโค โส ปหีโน โย โทโส
โส  ปหีโน  โย  โมโห โส ปหีโน ฯเปฯ ยสฺส กสฺสจิ ภิกฺขเว ภิกฺขุสฺส วา
ภิกฺขุนิยา    วา   ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยสุ   รเสสุ   ฯเปฯ   มโนวิญฺเญยฺเยสุ
ธมฺเมสุ  โย  ราโค  โส  นตฺถิ  โย โทโส โส นตฺถิ โย โมโห โส นตฺถิ
โย  ราโค  โส  ปหีโน  โย โทโส โส ปหีโน โย โมโห โส ปหีโน ตสฺส
อธิมตฺตา   เจปิ   มโนวิญฺเญยฺยา   ธมฺมา   มนสฺส  อาปาถํ  อาคจฺฉนฺติ
เนวสฺส  จิตฺตํ  ปริยาทิยนฺติ  ฯ โก ปน วาโท ปริตฺตานํ ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ
โย  ภิกฺขเว  ราโค  โส  นตฺถิ  โย โทโส โส นตฺถิ โย โมโห โส นตฺถิ
โย ราโค โส ปหีโน โย โทโส โส ปหีโน โย โมโห โส ปหีโน ฯ
     [๒๙๔]   เสยฺยถาปิ  ภิกฺขเว  ขีรรุกฺโข  อสฺสตฺโถ  วา  นิโคฺรโธ
วา  มิลกฺขุ  วา  อุทุมฺพโร  วา  สุกฺโข โกฬาโป เตโรวสฺสิโก ๑- ตเมนํ
ปุริโส  ติณฺหาย  กุธาริยา  ยโต  ยโต  ภินฺเทยฺย  อาคจฺเฉยฺย  ขีรนฺติ ฯ
โน เหตํ ภนฺเต ฯ ตํ กิสฺส เหตุ ฯ ยํ หิ ภนฺเต ขีรํ ตํ นตฺถีติ ๒- ฯ
     {๒๙๔.๑}   เอวเมว  โข ภิกฺขเว ยสฺส กสฺสจิ ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา
วา  จกฺขุวิญฺเญยฺเยสุ  รูเปสุ  โย  ราโค  โส  นตฺถิ โย โทโส โส นตฺถิ
โย  โมโห โส นตฺถิ โย ราโค โส ปหีโน โย โทโส โส ปหีโน โย โมโห
โส  ปหีโน  ตสฺส  อธิมตฺตา  เจปิ  จกฺขุวิญฺเญยฺยา  รูปา จกฺขุสฺส อาปาถํ
อาคจฺฉนฺติ  เนวสฺส  จิตฺตํ  ปริยาทิยนฺติ  ฯ  โก  ปน  วาโท ปริตฺตานํ ฯ
ตํ  กิสฺส  เหตุ  ฯ โย ราโค โส นตฺถิ โย โทโส โส นตฺถิ โย โมโห โส
นตฺถิ  โย  ราโค  โส  ปหีโน โย โทโส โส ปหีโน โย โมโห โส ปหีโน
ฯเปฯ  ยสฺส  กสฺสจิ  ภิกฺขเว  ภิกฺขุสฺส วา ภิกฺขุนิยา วา ชิวฺหาวิญฺเญยฺเยสุ
รเสสุ   ฯเปฯ   ยสฺส   กสฺสจิ   ภิกฺขเว  ภิกฺขุสฺส  วา  ภิกฺขุนิยา  วา
มโนวิญฺเญยฺเยสุ  ธมฺเมสุ  โย  ราโค  โส  นตฺถิ  โย  โทโส  โส นตฺถิ
โย  โมโห  โส  นตฺถิ  โย  ราโค  โส  ปหีโน  โย  โทโส โส ปหีโน
โย   โมโห   โส   ปหีโน   ตสฺส   อธิมตฺตา   เจปิ   มโนวิญฺเญยฺยา
ธมฺมา   มนสฺส   อาปาถํ   อาคจฺฉนฺติ   เนวสฺส  จิตฺตํ  ปริยาทิยนฺติ  ฯ
โก  ปน  วาโท  ปริตฺตานํ  ฯ  ตํ  กิสฺส  เหตุ ฯ โย ภิกฺขเว ราโค โส
@เชิงอรรถ:  ยุ. เถโรวสฺสิโก ฯ  ยุ. นตฺถิ ฯ
นตฺถิ   โย   โทโส   โส   นตฺถิ  โย  โมโห  โส  นตฺถิ  โย  ราโค
โส ปหีโน โย โทโส โส ปหีโน โย โมโห โส ปหีโนติ ฯ
     [๒๙๕]   เอกํ   สมยํ   อายสฺมา   จ  สารีปุตฺโต  อายสฺมา  จ
มหาโกฏฺฐิโก    พาราณสิยํ   วิหรนฺติ   อิสิปตเน   มิคทาเย   ฯ   อถ
โข    อายสฺมา    มหาโกฏฺฐิโก   สายณฺหสมยํ   ปฏิสลฺลานา   วุฏฺฐิโต
เยนายสฺมา    สารีปุตฺโต    เตนุปสงฺกมิ    อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมตา
สารีปุตฺเตน   สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ  กถํ  สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา
เอกมนฺตํ   นิสีทิ   ฯ   เอกมนฺตํ  นิสินฺโน  โข  อายสฺมา  มหาโกฏฺฐิโก
อายสฺมนฺตํ   สารีปุตฺตํ  เอตทโวจ  กึ  นุ  โข  อาวุโส  สารีปุตฺต  จกฺขุ
รูปานํ   สญฺโญชนํ   รูปา   จกฺขุสฺส   สญฺโญชนํ   ฯเปฯ  ชิวฺหา  รสานํ
สญฺโญชนํ   รสา   ชิวฺหาย   สญฺโญชนํ  ฯเปฯ  มโน  ธมฺมานํ  สญฺโญชนํ
ธมฺมา   มนสฺส   สญฺโญชนนฺติ   ฯ   น   โข   อาวุโส  โกฏฺฐิก  จกฺขุ
รูปานํ   สญฺโญชนํ   น   รูปา   จกฺขุสฺส  สญฺโญชนํ  ยญฺจ  ตตฺถ  ตทุภยํ
ปฏิจฺจ   อุปฺปชฺชติ   ฉนฺทราโค   ตํ   ตตฺถ   สญฺโญชนํ   ฯ  น  ชิวฺหา
รสานํ    สญฺโญชนํ    น    รสา   ชิวฺหาย   สญฺโญชนํ   ยญฺจ   ตตฺถ
ตทุภยํ   ปฏิจฺจ   อุปฺปชฺชติ   ฉนฺทราโค  ตํ  ตตฺถ  สญฺโญชนํ  ฯ  ฯเปฯ
น   มโน   ธมฺมานํ   สญฺโญชนํ   น   ธมฺมา   มนสฺส  สญฺโญชนํ  ยญฺจ
ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สญฺโญชนํ ฯ
     [๒๙๖]   เสยฺยถาปิ  อาวุโส  กาโฬ  จ  พลิพทฺโท  โอทาโต  จ
พลิพทฺโท   เอเกน   ทาเมน   วา  โยตฺเตน  วา  สํยุตฺตา  อสฺสุ  โย
นุ   โข   เอวํ   วเทยฺย   กาโฬ   พลิพทฺโท   โอทาตสฺส  พลิพทฺทสฺส
สญฺโญชนํ    โอทาโต    พลิพทฺโท   กาฬสฺส   พลิพทฺทสฺส   สญฺโญชนนฺติ
สมฺมา  นุ  โข  โส  วทมาโน  วเทยฺยาติ  ฯ  โน  เหตํ อาวุโส น โข
อาวุโส    กาโฬ    พลิพทฺโท    โอทาตสฺส    พลิพทฺทสฺส    สญฺโญชนํ
นปิ    โอทาโต    พลิพทฺโท   กาฬสฺส   พลิพทฺทสฺส   สญฺโญชนํ   เยน
จ โข เต เอเกน ทาเมน วา โยตฺเตน วา สํยุตฺตา ตํ ตตฺถ สญฺโญชนํ ฯ
     {๒๙๖.๑}   เอวเมว   โข  อาวุโส  น  จกฺขุ  รูปานํ  สญฺโญชนํ
น   รูปา   จกฺขุสฺส   สญฺโญชนํ   ยญฺจ  ตตฺถ  ตทุภยํ  ปฏิจฺจ  อุปฺปชฺชติ
ฉนฺทราโค  ตํ  ตตฺถ  สญฺโญชนํ  ฯเปฯ  น  ชิวฺหา รสานํ สญฺโญชนํ ฯเปฯ
น   มโน   ธมฺมานํ   สญฺโญชนํ   น   ธมฺมา   มนสฺส  สญฺโญชนํ  ยญฺจ
ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สญฺโญชนํ ฯ
     [๒๙๗]   จกฺขุ   วา   อาวุโส  รูปานํ  สญฺโญชนํ  อภวิสฺส  รูปา
วา    จกฺขุสฺส   สญฺโญชนํ   นยิทํ   พฺรหฺมจริยวาโส   ปญฺญาเยถ   ๑-
สมฺมาทุกฺขกฺขยาย   ยสฺมา  จ  โข  อาวุโส  น  จกฺขุ  รูปานํ  สญฺโญชนํ
น   รูปา   จกฺขุสฺส   สญฺโญชนํ   ยญฺจ  ตตฺถ  ตทุภยํ  ปฏิจฺจ  อุปฺปชฺชติ
ฉนฺทราโค   ตํ   ตตฺถ   สญฺโญชนํ   ตสฺมา   พฺรหฺมจริยวาโส  ปญฺญายติ
@เชิงอรรถ:  ม. ปญฺญายติ ฯ
สมฺมาทุกฺขกฺขยาย   ฯเปฯ   ชิวฺหา   วา   อาวุโส   รสานํ   สญฺโญชนํ
อภวิสฺส    รสา    วา   ชิวฺหาย   สญฺโญชนํ   นยิทํ   พฺรหฺมจริยวาโส
ปญฺญาเยถ   สมฺมาทุกฺขกฺขยาย   ยสฺมา   จ   โข   อาวุโส  น  ชิวฺหา
รสานํ   สญฺโญชนํ   น   รสา   ชิวฺหาย  สญฺโญชนํ  ยญฺจ  ตตฺถ  ตทุภยํ
ปฏิจฺจ    อุปฺปชฺชติ    ฉนฺทราโค    ตํ    ตตฺถ    สญฺโญชนํ    ตสฺมา
พฺรหฺมจริยวาโส     ปญฺญายติ     สมฺมาทุกฺขกฺขยาย     ฯเปฯ    มโน
วา    อาวุโส   ธมฺมานํ   สญฺโญชนํ   อภวิสฺส   ธมฺมา   วา   มนสฺส
สญฺโญชนํ    นยิทํ    พฺรหฺมจริยวาโส    ปญฺญาเยถ    สมฺมาทุกฺขกฺขยาย
ยสฺมา   จ   โข   อาวุโส   น   มโน  ธมฺมานํ  สญฺโญชนํ  น  ธมฺมา
มนสฺส     สญฺโญชนํ    ยญฺจ    ตตฺถ    ตทุภยํ    ปฏิจฺจ    อุปฺปชฺชติ
ฉนฺทราโค     ตํ     ตตฺถ     สญฺโญชนํ    ตสฺมา    พฺรหฺมจริยวาโส
ปญฺญายติ สมฺมาทุกฺขกฺขยาย ฯ
     {๒๙๗.๑}   อิมินาเปตํ   อาวุโส  ปริยาเยน  เวทิตพฺพํ  ฯ  ยถา
น   จกฺขุ   รูปานํ   สญฺโญชนํ   น   รูปา   จกฺขุสฺส   สญฺโญชนํ  ยญฺจ
ตตฺถ   ตทุภยํ   ปฏิจฺจ   อุปฺปชฺชติ   ฉนฺทราโค   ตํ   ตตฺถ   สญฺโญชนํ
ฯเปฯ   น   ชิวฺหา   รสานํ   สญฺโญชนํ   ฯเปฯ   น   มโน  ธมฺมานํ
สญฺโญชนํ   น   ธมฺมา   มนสฺส   สญฺโญชนํ   ฯ   ยญฺจ   ตตฺถ  ตทุภยํ
ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สญฺโญชนํ ฯ
     [๒๙๘]   สํวิชฺชติ   โข   อาวุโส  ภควโต  จกฺขุ  ปสฺสติ  ภควา
จกฺขุนา   รูปํ   ฉนฺทราโค   ภควโต   นตฺถิ   สุวิมุตฺตจิตฺโต  ภควา  ฯ
สํวิชฺชติ   โข   อาวุโส   ภควโต  โสตํ  สุณาติ  ภควา  โสเตน  สทฺทํ
ฉนฺทราโค   ภควโต   นตฺถิ   สุวิมุตฺตจิตฺโต   ภควา   ฯ  สํวิชฺชติ  โข
อาวุโส   ภควโต   ฆานํ   ฆายติ   ภควา   ฆาเนน  คนฺธํ  ฉนฺทราโค
ภควโต   นตฺถิ   สุวิมุตฺตจิตฺโต   ภควา   ฯ   สํวิชฺชติ   โข   อาวุโส
ภควโต   ชิวฺหา   สายติ   ภควา   ชิวฺหาย   รสํ  ฉนฺทราโค  ภควโต
นตฺถิ   สุวิมุตฺตจิตฺโต   ภควา   ฯ   สํวิชฺชติ   โข   อาวุโส   ภควโต
กาโย    ผุสติ    ภควา    กาเยน   โผฏฺฐพฺพํ   ฉนฺทราโค   ภควโต
นตฺถิ   สุวิมุตฺตจิตฺโต   ภควา   ฯ   สํวิชฺชติ   โข   อาวุโส   ภควโต
มโน   วิชานาติ   ๑-  ภควา  มนสา  ธมฺมํ  ฉนฺทราโค  ภควโต  นตฺถิ
สุวิมุตฺตจิตฺโต ภควา ฯ
     {๒๙๘.๑}   อิมินา  โข  เอตํ  อาวุโส  ปริยาเยน  เวทิตพฺพํ  ฯ
ยถา   น   จกฺขุ   รูปานํ   สญฺโญชนํ   น   รูปา   จกฺขุสฺส  สญฺโญชนํ
ยญฺจ    ตตฺถ    ตทุภยํ    ปฏิจฺจ   อุปฺปชฺชติ   ฉนฺทราโค   ตํ   ตตฺถ
สญฺโญชนํ   ฯ  น  โสตํ  ฯ  น  ฆานํ  ฯ  น  ชิวฺหา  รสานํ  สญฺโญชนํ
น   รสา   ชิวฺหาย   สญฺโญชนํ   ยญฺจ  ตตฺถ  ตทุภยํ  ปฏิจฺจ  อุปฺปชฺชติ
ฉนฺทราโค   ตํ   ตตฺถ  สญฺโญชนํ  ฯ  น  กาโย  ฯ  น  มโน  ธมฺมานํ
สญฺโญชนํ    น    ธมฺมา    มนสฺส   สญฺโญชนํ   ยญฺจ   ตตฺถ   ตทุภยํ
ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สญฺโญชนนฺติ ฯ
     [๒๙๙]   เอกํ  สมยํ  อายสฺมา  จ  อานนฺโท  อายสฺมา  จ กามภู
โกสมฺพิยํ   วิหรนฺติ   โฆสิตาราเม   ฯ   อถ   โข  อายสฺมา   กามภู
สายณฺหสมยํ   ปฏิสลฺลานา   วุฏฺฐิโต  เยนายสฺมา  อานนฺโท  เตนุปสงฺกมิ
@เชิงอรรถ:  ยุ. ชานาติ ฯ
อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมตา    อานนฺเทน   สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ
กถํ   สาราณียํ   วีติสาเรตฺวา   เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน
โข   อายสฺมา   กามภู   อายสฺมนฺตํ   อานนฺทํ  เอตทโวจ  กึ  นุ  โข
อาวุโส   อานนฺท   จกฺขุ   รูปานํ   สญฺโญชนํ  รูปา  จกฺขุสฺส  สญฺโญชนํ
ฯเปฯ   ชิวฺหา   รสานํ   สญฺโญชนํ   รสา   ชิวฺหาย  สญฺโญชนํ  ฯเปฯ
มโน ธมฺมานํ สญฺโญชนํ ธมฺมา มนสฺส สญฺโญชนนฺติ ฯ
     {๒๙๙.๑}   น  โข อาวุโส กามภุ ๑- จกฺขุ รูปานํ สญฺโญชนํ น รูปา
จกฺขุสฺส   สญฺโญชนํ   ยญฺจ   ตตฺถ  ตทุภยํ  ปฏิจฺจ  อุปฺปชฺชติ  ฉนฺทราโค
ตํ  ตตฺถ  สญฺโญชนํ  ฯเปฯ  น  ชิวฺหา  รสานํ  สญฺโญชนํ น รสา ชิวฺหาย
สญฺโญชนํ  ฯเปฯ  น  มโน  ธมฺมานํ  สญฺโญชนํ  น ธมฺมา มนสฺส สญฺโญชนํ
ยญฺจ ตตฺถ ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สญฺโญชนํ ฯ
     {๒๙๙.๒}   เสยฺยถาปิ  อาวุโส  กาโฬ  จ  พลิพทฺโท  โอทาโต จ
พลิพทฺโท  เอเกน  ทาเมน  วา  โยตฺเตน  วา  สํยุตฺตา อสฺสุ โย นุ โข
เอวํ   วเทยฺย   กาโฬ   พลิพทฺโท   โอทาตสฺส   พลิพทฺทสฺส  สญฺโญชนํ
โอทาโต    พลิพทฺโท    กาฬสฺส   ๒-   พลิพทฺทสฺส   สญฺโญชนนฺติ   ฯ
สมฺมา  นุ  โข โส วทมาโน วเทยฺยาติ ฯ โน เหตํ อาวุโส น โข อาวุโส
กาโฬ   พลิพทฺโท   โอทาตสฺส   พลิพทฺทสฺส   สญฺโญชนํ   นปิ  โอทาโต
พลิพทฺโท   กาฬสฺส   พลิพทฺทสฺส  สญฺโญชนํ  เยน  จ  โข  เต  เอเกน
ทาเมน  วา  โยตฺเตน  วา  สํยุตฺตา ตํ ตตฺถ สญฺโญชนนฺติ ๓- ฯ เอวเมว
@เชิงอรรถ:  ม. ยุ. กามภู ฯ   ยุ. โอทาตสฺส ฯ    ม. ยุ. อิติสทฺโท นตฺถิ ฯ
โข  อาวุโส  น  จกฺขุ  รูปานํ  สญฺโญชนํ น รูปา จกฺขุสฺส สญฺโญชนํ ฯเปฯ
น  ชิวฺหา  ฯเปฯ  น  มโน  ฯเปฯ  ยญฺจ  ตตฺถ  ตทุภยํ ปฏิจฺจ อุปฺปชฺชติ
ฉนฺทราโค ตํ ตตฺถ สญฺโญชนนฺติ ฯ
     [๓๐๐]   เอกํ  สมยํ  อายสฺมา  จ  อานนฺโท  อายสฺมา  จ อุทายิ
โกสมฺพิยํ   วิหรนฺติ   โฆสิตาราเม   ฯ   อถ   โข   อายสฺมา  อุทายิ
สายณฺหสมยํ   ปฏิสลฺลานา   วุฏฺฐิโต  เยนายสฺมา  อานนฺโท  เตนุปสงฺกมิ
อุปสงฺกมิตฺวา    อายสฺมตา    อานนฺเทน   สทฺธึ   สมฺโมทิ   สมฺโมทนียํ
กถํ  สาราณียํ  วีติสาเรตฺวา  เอกมนฺตํ  นิสีทิ  ฯ  เอกมนฺตํ  นิสินฺโน โข
อายสฺมา  อุทายิ  อายสฺมนฺตํ  อานนฺทํ  เอตทโวจ  ยเถว  นุ โข อาวุโส
อานนฺท  อยํ  กาโย  ภควตา  อเนกปริยาเยน  อกฺขาโต วิวโฏ ปกาสิโต
อิติปายํ  กาโย  อนตฺตาติ  ฯ  สกฺกา  เอวเมวํ ๑- วิญฺญาณมฺปิทํ อาจิกฺขิตุํ
เทเสตุํ  ปญฺญเปตุํ  ปฏฺฐเปตุํ  วิวริตุํ  วิภชิตุํ  อุตฺตานีกาตุํ  อิติปิทํ วิญฺญาณํ
อนตฺตาติ  ฯ  ยเถว โข อาวุโส อุทายิ อยํ กาโย ภควตา อเนกปริยาเยน
อกฺขาโต  วิวโฏ  ปกาสิโต อิติปายํ กาโย อนตฺตาติ ฯ สกฺกา เอวเมวํ ๑-
วิญฺญาณมฺปิทํ   อาจิกฺขิตุํ   เทเสตุํ   ปญฺญเปตุํ   ปฏฺฐเปตุํ  วิวริตุํ  วิภชิตุํ
อุตฺตานีกาตุํ อิติปิทํ วิญฺญาณํ อนตฺตาติ ฯ



             เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรไทย เล่มที่ ๑๘ หน้าที่ ๑-๒๐๘. http://84000.org/tipitaka/read/pali_item_s.php?book=18&item=1&items=803&modeTY=2&mode=bracket              อ่านโดยใช้เนื้อความเป็นเกณฑ์แบ่งข้อ :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_item_s.php?book=18&item=1&items=803&modeTY=2              อ่านเทียบพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลีอักษรโรมัน :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_item_s.php?book=18&item=1&items=803&modeTY=2&mode=bracket              อ่านเทียบพระไตรปิฎกภาษาไทยฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/byitem_s.php?book=18&item=1&items=803&modeTY=2&mode=bracket              ศึกษาอรรถกถานี้ได้ที่ :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=18&i=1              The Pali Atthakatha in Thai :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=1              The Pali Atthakatha in Roman :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=1              สารบัญพระไตรปิฎกเล่มที่ ๑๘ http://84000.org/tipitaka/read/?index_18

แสดงหมายเลขหน้า
ในกรณี :- 
   บรรทัดแรกของแต่ละหน้าอ่านหัวข้อถัดไปอ่านหัวข้อสุดท้าย คลิกเพื่อเปลี่ยน ฐญ เป็นแบบดั้งเดิม

บันทึก ๑๒ ธันวาคม พ.ศ. ๒๕๕๙. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากพระไตรปิฎกฉบับภาษาบาลี อักษรไทย. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]

สีพื้นหลัง :