บาลีพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๐ - พระสุตตันตปิฎกเล่มที่ ๒๒

หน้าที่ ๑๙๗.

ภทฺราวุธมาณวกปญฺหานิทฺเทโส [๔๑๓] โอกญฺชหํ ตณฺหจฺฉิทํ อเนชํ (อิจฺจายสฺมา ภทฺราวุโธ) นนฺทิญฺชหํ โอฆติณฺณํ วิมุตฺตํ กปฺปญฺชหํ อภิยาเจ สุเมธํ สุตฺวาน นาคสฺส อปนมิสฺสนฺติ อิโต ฯ [๔๑๔] โอกญฺชหํ ตณฺหจฺฉิทํ อเนชนฺติ โอกญฺชหนฺติ รูปธาตุยา โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺทิ ยา ตณฺหา เย อุปายุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา เต พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึอนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ โอกญฺชโห ฯ เวทนาธาตุยา สญฺญาธาตุยา สงฺขารธาตุยา วิญฺญาณธาตุยา โย ฉนฺโท โย ราโค ยา นนฺทิ ยา ตณฺหา เย อุปายุปาทานา เจตโส อธิฏฺฐานาภินิเวสานุสยา เต พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึอนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ โอกญฺชโห ฯ ตณฺหจฺฉิทนฺติ ตณฺหาติ รูปตณฺหา สทฺทตณฺหา คนฺธตณฺหา รสตณฺหา โผฏฺฐพฺพตณฺหา ธมฺมตณฺหา สา ตณฺหา พุทฺธสฺส ภควโต ฉินฺนา อุจฺฉินฺนา สมุจฺฉินฺนา วูปสนฺตา ปฏิปฺปสฺสทฺธา อภพฺพุปฺปตฺติกา ญาณคฺคินา ทฑฺฒา ตสฺมา พุทฺโธ ตณฺหจฺฉิโท ฯ อเนชนฺติ เอชา วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๘.

สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ สา เอชา ตณฺหา พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึอนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ อเนโช ฯ เอชาย ปหีนตฺตา อเนโช ฯ ภควา ลาเภปิ น อิญฺชติ อลาเภปิ น อิญฺชติ ยเสปิ น อิญฺชติ อยเสปิ น อิญฺชติ ปสํสายปิ น อิญฺชติ นินฺทายปิ น อิญฺชติ สุเขปิ น อิญฺชติ ทุกฺเขปิ น อิญฺชติ น จลติ น เวธติ น ปเวธติ น สมฺปเวธติ ^๑- ตสฺมา พุทฺโธ อเนโชติ โอกญฺชหํ ตณฺหจฺฉิทํ อเนชํ ฯ อิจฺจายสฺมา ภทฺราวุโธติ อิจฺจาติ ปทสนฺธิ ฯเปฯ ปทานุปุพฺพกเมตํ อิจฺจาติ ฯ อายสฺมาติ ปิยวจนํ ครุวจนํ สคารวสปฺปติสฺสาธิวจนเมตํ อายสฺมาติ ฯ ภทฺราวุโธติ ตสฺส พฺราหฺมณสฺส นามํ ฯเปฯ อภิลาโปติ อิจฺจายสฺมา ภทฺราวุโธ ฯ [๔๑๕] นนฺทิญฺชหํ โอฆติณฺณํ วิมุตฺตนฺติ นนฺทิ วุจฺจติ ตณฺหา โย ราโค สาราโค ฯเปฯ อภิชฺฌา โลโภ อกุสลมูลํ ฯ สา นนฺทิ ตณฺหา พุทฺธสฺส ภควโต ปหีนา อุจฺฉินฺนมูลา ตาลาวตฺถุกตา อนภาวงฺคตา อายตึอนุปฺปาทธมฺมา ตสฺมา พุทฺโธ นนฺทิญฺชโห ฯ โอฆติณฺณนฺติ ภควา กาโมฆํ ติณฺโณ ภโวฆํ ติณฺโณ ทิฏฺโฐฆํ ติณฺโณ อวิชฺโชฆํ ติณฺโณ สพฺพํ สํสารปถํ ติณฺโณ อุตฺติณฺโณ นิตฺติณฺโณ อติกฺกนฺโต สมติกฺกนฺโต วีติวตฺโต โส วุฏฺฐวาโส จิณฺณจรโณ ฯเปฯ ชาติชรามรณสํสาโร นตฺถิ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สมฺปเวธตีติ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๙๙.

ตสฺส ปุนพฺภโวติ นนฺทิญฺชหํ โอฆติณฺณํ ฯ วิมุตฺตนฺติ ภควโต ราคา จิตฺตํ มุตฺตํ วิมุตฺตํ สุวิมุตฺตํ โทสา จิตฺตํ มุตฺตํ วิมุตฺตํ สุวิมุตฺตํ โมหา จิตฺตํ มุตฺตํ วิมุตฺตํ สุวิมุตฺตํ โกธา อุปนาหา ฯเปฯ สพฺพากุสลาภิสงฺขาเรหิ จิตฺตํ มุตฺตํ วิมุตฺตํ สุวิมุตฺตนฺติ นนฺทิญฺชหํ โอฆติณฺณํ วิมุตฺตํ ฯ [๔๑๖] กปฺปญฺชหํ อภิยาเจ สุเมธนฺติ กปฺปาติ เทฺว กปฺปา ตณฺหากปฺโป จ ทิฏฺฐิกปฺโป จ ฯเปฯ อยํ ตณฺหากปฺโป ฯเปฯ อยํ ทิฏฺฐิกปฺโป ฯ พุทฺธสฺส ภควโต ตณฺหากปฺโป ปหีโน ทิฏฺฐิกปฺโป ปฏินิสฺสฏฺโฐ ตณฺหากปฺปสฺส ปหีนตฺตา ทิฏฺฐิกปฺปสฺส ปฏินิสฺสฏฺฐตฺตา พุทฺโธ กปฺปญฺชโห ฯ อภิยาเจติ ยาจามิ อภิยาจามิ อชฺเฌสามิ สาทิยามิ ปตฺถยามิ ปิเหมิ อภิชปฺปามิ ฯ สุเมธนฺติ เมธา วุจฺจติ ปญฺญา ยา ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ฯ ภควา อิมาย เมธาย ปญฺญาย อุเปโต สมุเปโต อุปาคโต สมุปาคโต อุปปนฺโน สมุปปนฺโน สมนฺนาคโต ตสฺมา พุทฺโธ สุเมโธติ กปฺปญฺชหํ อภิยาเจ สุเมธํ ฯ [๔๑๗] สุตฺวาน นาคสฺส อปนมิสฺสนฺติ อิโตติ นาคสฺสาติ นาโค ฯ ภควา อาคุํ น กโรตีติ นาโค ฯ น คจฺฉตีติ นาโค ฯ น อาคจฺฉตีติ นาโค ฯเปฯ เอวํ ภควา น อาคจฺฉตีติ นาโค ฯ สุตฺวาน นาคสฺส อปนมิสฺสนฺติ อิโตติ ตุยฺหํ วจนํ พฺยปถํ เทสนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๐.

อนุสนฺธึ สุตฺวา สุณิตฺวา อุคฺคเหตฺวา อุปธารยิตฺวา อุปลกฺขยิตฺวา อิโต อปนมิสฺสนฺติ วชิสฺสนฺติ ทิสาวิทิสํ คมิสฺสนฺตีติ สุตฺวาน นาคสฺส อปนมิสฺสนฺติ อิโต ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ โอกญฺชหํ ตณฺหจฺฉิทํ อเนชํ (อิจฺจายสฺมา ภทฺราวุโธ) นนฺทิญฺชหํ โอฆติณฺณํ วิมุตฺตํ กปฺปญฺชหํ อภิยาเจ สุเมธํ สุตฺวาน นาคสฺส อปนมิสฺสนฺติ อิโตติ ฯ [๔๑๘] นานาชนา ชนปเทหิ สงฺคตา ตว วีร วากฺยํ อภิกงฺขมานา เตสํ ตุวํ สาธุ วิยากโรหิ ตถา หิ เต วิทิโต เอส ธมฺโม ฯ [๔๑๙] นานาชนา ชนปเทหิ สงฺคตาติ นานาชนาติ ขตฺติยา จ พฺราหฺมณา จ เวสฺสา จ สุทฺทา จ คหฏฺฐา จ ปพฺพชิตา จ เทวา จ มนุสฺสา จ ฯ ชนปเทหิ สงฺคตาติ องฺคา จ มคธา จ ^[๑]- กาสิยา จ โกสลา จ วชฺชิยา จ มลฺลา จ เจติยมฺหา จ สาครมฺหา ^๒- จ ^[๓]- ปญฺจาลา จ ^[๔]- อวนฺติยา จ โยนา จ กมฺโพชา จ ฯ สงฺคตาติ สงฺคตา สมาคตา สโมหิตา สนฺนิปติตาติ นานาชนา ชนปเทหิ สงฺคตา ฯ [๔๒๐] ตว วีร วากฺยํ อภิกงฺขมานาติ วีราติ วีโร ฯ ภควา วิริยวาติ วีโร ฯ ปหูติ วีโร ฯ วิสวีติ วีโร ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ กลิงฺคา จ ฯ ^๒ ม. วํสา ฯ ^๓ ม. กุรุมฺหา จ ฯ ^๔ ม. มจฺฉา จ สุรเสนา จ @อสฺสกา จ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๑.

อลมตฺโตติ วีโร ฯเปฯ วิคตโลมหํโสติ วีโร ฯ วิรโต อิธ สพฺพปาปเกหิ นิรยทุกฺขมติจฺจ วิริยวาโส โส วิริยวา ปธานวา วีโร ตาทิ ปวุจฺจเต ตถตฺตาติ ฯ ตว วีร วากฺยํ อภิกงฺขมานาติ ตุยฺหํ วจนํ พฺยปถํ เทสนํ อนุสนฺธึ ฯ อภิกงฺขมานาติ กงฺขมานา อภิกงฺขมานา อิจฺฉมานา สาทิยมานา ปตฺถยมานา ปิหยมานา อภิชปฺปมานาติ ตว วีร วากฺยํ อภิกงฺขมานา ฯ [๔๒๑] เตสํ ตุวํ สาธุ วิยากโรหีติ เตสนฺติ เตสํ ขตฺติยานํ พฺราหฺมณานํ เวสฺสานํ สุทฺทานํ คหฏฺฐานํ ปพฺพชิตานํ เทวานํ มนุสฺสานํ ฯ ตุวนฺติ ภควนฺตํ ภณติ ฯ สาธุ วิยากโรหีติ สาธุ อาจิกฺขาหิ เทเสหิ ปญฺญเปหิ ปฏฺฐเปหิ วิวราหิ วิภชาหิ อุตฺตานีกโรหิ ปกาเสหีติ สาธุ วิยากโรหิ ฯ [๔๒๒] ตถาหิ เต วิทิโต เอส ธมฺโมติ ตถาหิ เต วิทิโต ญาโต ตุลิโต ตีริโต วิภาวิโต วิภูโต เอส ธมฺโมติ ตถาหิ เต วิทิโต เอส ธมฺโม ฯ เตนาห โส พฺราหฺมโณ นานาชนา ชนปเทหิ สงฺคตา ตว วีร วากฺยํ อภิกงฺขมานา เตสํ ตุวํ สาธุ วิยากโรหิ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๒.

ตถาหิ เต วิทิโต เอส ธมฺโมติ ฯ [๔๒๓] อาทานตณฺหํ วินเยถ สพฺพํ (ภทฺราวุธาติ ภควา) อุทฺธํ อโธ ติริยํ วาปิ มชฺเฌ ยํ ยํ หิ โลกสฺมึ อุปาทิยนฺติ เตเนว มาโร อนฺเวติ ชนฺตุํ ฯ [๔๒๔] อาทานตณฺหํ วินเยถ สพฺพนฺติ อาทานตณฺหา วุจฺจติ รูปตณฺหา ฯ กึการณา อาทานตณฺหา วุจฺจติ รูปตณฺหา ฯ ตาย รูปํ อาทิยนฺติ อุปาทิยนฺติ คณฺหนฺติ ปรามสนฺติ อภินิวิสนฺติ เวทนํ สญฺญํ สงฺขาเร วิญฺญาณํ คตึ อุปปตฺตึ ปฏิสนฺธึ ภวํ สํสารํ วฏฺฏํ อาทิยนฺติ อุปาทิยนฺติ คณฺหนฺติ ปรามสนฺติ อภินิวิสนฺติ ตํการณา อาทานตณฺหา ^๑- วุจฺจติ รูปตณฺหา ฯ อาทานตณฺหํ วินเยถ สพฺพนฺติ สพฺพํ อาทานตณฺหํ วินเยถ วิเนยฺย ^๒- ปชเหยฺย วิโนเทยฺย พฺยนฺตีกเรยฺย อนภาวงฺคเมยฺยาติ อาทานตณฺหํ วินเยถ สพฺพํ ฯ ภทฺราวุธาติ ภควาติ ภทฺราวุธาติ ภควา ตํ พฺราหฺมณํ นาเมน อาลปติ ฯ ภควาติ คารวาธิวจนเมตํ ฯเปฯ สจฺฉิกา ปญฺญตฺติ ยทิทํ ภควาติ ภทฺราวุธาติ ภควา ฯ [๔๒๕] อุทฺธํ อโธ ติริยํ ^๓- วาปิ มชฺเฌติ อุทฺธนฺติ วุจฺจติ ^๔- อนาคตํ ฯ อโธติ อตีตํ ฯ ติริยํ วาปิ มชฺเฌติ ปจฺจุปฺปนฺนํ ฯ อุทฺธนฺติ กุสลา ธมฺมา ฯ อโธติ อกุสลา ธมฺมา ฯ ติริยํ วาปิ มชฺเฌติ อพฺยากตา ธมฺมา ฯ อุทฺธนฺติ เทวโลโก ฯ อโธติ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ ^๒ ม. วินเยยฺย ปฏิวิเนยฺย ฯ ^๓ ม. ติริยญฺจาปิ ฯ @เอวมุปริปิ ฯ ^๔ ม. อยํ ปาโฐ นตฺถิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๓.

อปายโลโก ฯ ติริยํ วาปิ มชฺเฌติ มนุสฺสโลโก ฯ อุทฺธนฺติ สุขา เวทนา ฯ อโธติ ทุกฺขา เวทนา ฯ ติริยํ วาปิ มชฺเฌติ อทุกฺขมสุขา เวทนา ฯ อุทฺธนฺติ อรูปธาตุ ฯ อโธติ กามธาตุ ฯ ติริยํ วาปิ มชฺเฌติ รูปธาตุ ฯ อุทฺธนฺติ อุทฺธํ ปาทตลา ฯ อโธติ อโธ เกสมตฺถกา ฯ ติริยํ วาปิ มชฺเฌติ เวมชฺเฌติ อุทฺธํ อโธ ติริยํ วาปิ มชฺเฌ ฯ [๔๒๖] ยํ ยํ หิ โลกสฺมึ อุปาทิยนฺตีติ ยํ ยํ หิ รูปคตํ เวทนาคตํ สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ อาทิยนฺติ อุปาทิยนฺติ คณฺหนฺติ ปรามสนฺติ อภินิวิสนฺติ ฯ โลกสฺมินฺติ อปายโลเก ฯเปฯ อายตนโลเกติ ยํ ยํ หิ โลกสฺมึ อุปาทิยนฺติ ฯ [๔๒๗] เตเนว มาโร อนฺเวติ ชนฺตุนฺติ เตเนว กมฺมาภิสงฺขารวเสน ปฏิสนฺธิโก ขนฺธมาโร ธาตุมาโร อายตนมาโร คติมาโร อุปปตฺติมาโร ปฏิสนฺธิมาโร ภวมาโร สํสารมาโร วฏฺฏมาโร อนฺเวติ อนุคจฺฉติ อนฺวายิโก โหติ ฯ ชนฺตุนฺติ สตฺตํ นรํ มานวํ ^๑- โปสํ ปุคฺคลํ ชีวํ ชาตุํ ^๒- ชนฺตุํ อินฺทคุํ มนุชนฺติ เตเนว มาโร อนฺเวติ ชนฺตุํ ฯ เตนาห ภควา อาทานตณฺหํ วินเยถ สพฺพํ (ภทฺราวุธาติ ภควา) อุทฺธํ อโธ ติริยํ วาปิ มชฺเฌ ยํ ยํ หิ โลกสฺมึ อุปาทิยนฺติ เตเนว มาโร อนฺเวติ ชนฺตุนฺติ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. มาณวํ ฯ ^๒ ม. ชาคุํ ฯ เอวมุปริปิ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๔.

[๔๒๘] ตสฺมา ปชานํ น อุปาทิเยถ ภิกฺขุ สโต กิญฺจนํ สพฺพโลเก อาทานสตฺเต อิติ เปกฺขมาโน ปชํ อิมํ มจฺจุเธยฺเย วิสตฺตํ ฯ [๔๒๙] ตสฺมา ปชานํ น อุปาทิเยถาติ ตสฺมา ตํการณา ตํเหตุ ตปฺปจฺจยา ตํนิทานา เอตํ อาทีนวํ สมฺปสฺสมาโน อาทานตณฺหายาติ ตสฺมา ฯ ปชานนฺติ ชานนฺโต ปชานนฺโต อาชานนฺโต วิชานนฺโต ปฏิวิชานนฺโต ปฏิวิชฺฌนฺโต สพฺเพ สงฺขารา อนิจฺจาติ ฯเปฯ ยงฺกิญฺจิ สมุทยธมฺมํ สพฺพนฺตํ นิโรธธมฺมนฺติ ชานนฺโต ปชานนฺโต อาชานนฺโต วิชานนฺโต ปฏิวิชานนฺโต ปฏิวิชฺฌนฺโต ฯ น อุปาทิเยถาติ รูปํ นาทิเยยฺย น อุปาทิเยยฺย น คเณฺหยฺย น ปรามเสยฺย นาภินิวิเสยฺย เวทนํ สญฺญํ สงฺขาเร วิญฺญาณํ คตึ อุปปตฺตึ ปฏิสนฺธึ ภวํ สํสารํ วฏฺฏํ นาทิเยยฺย น อุปาทิเยยฺย น คเณฺหยฺย น ปรามเสยฺย นาภินิวิเสยฺยาติ ตสฺมา ปชานํ น อุปาทิเยถ ฯ [๔๓๐] ภิกฺขุ สโต กิญฺจนํ สพฺพโลเกติ ภิกฺขูติ กลฺยาณปุถุชฺชโน วา ภิกฺขุ เสกฺโข วา ภิกฺขูติ ^๑- ภิกฺขุ ฯ สโตติ จตูหิ การเณหิ สโต กาเย กายานุปสฺสนาสติปฏฺฐานํ ภาเวนฺโต สโต ฯเปฯ โส วุจฺจติ สโตติ ภิกฺขุ สโต ฯ กิญฺจนนฺติ กิญฺจิ รูปคตํ เวทนาคตํ สญฺญาคตํ สงฺขารคตํ วิญฺญาณคตํ ฯ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. เสกฺโข วา ภิกฺขุ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๕.

สพฺพโลเกติ สพฺพอปายโลเก สพฺพเทวโลเก สพฺพมนุสฺสโลเก สพฺพขนฺธโลเก สพฺพอายตนโลเก สพฺพธาตุโลเกติ ภิกฺขุ สโต กิญฺจนํ สพฺพโลเก ฯ [๔๓๑] อาทานสตฺเต อิติ เปกฺขมาโนติ อาทานสตฺตา วุจฺจนฺติ เย รูปํ อาทิยนฺติ อุปาทิยนฺติ คณฺหนฺติ ปรามสนฺติ อภินิวิสนฺติ เวทนํ สญฺญํ สงฺขาเร วิญฺญาณํ คตึ อุปปตฺตึ ปฏิสนฺธึ ภวํ สํสารํ วฏฺฏํ อาทิยนฺติ อุปาทิยนฺติ คณฺหนฺติ ปรามสนฺติ อภินิวิสนฺติ ฯ อิตีติ ปทสนฺธิ ฯเปฯ ปทานุปุพฺพกเมตํ อิตีติ ฯ เปกฺขมาโนติ ทกฺขมาโน ทิสฺสมาโน ปสฺสมาโน โอโลกยมาโน นิชฺฌายมาโน อุปปริกฺขมาโนติ อาทานสตฺเต อิติ เปกฺขมาโน ฯ [๔๓๒] ปชํ อิมํ มจฺจุเธยฺเย วิสตฺตนฺติ ปชนฺติ สตฺตาธิวจนํ ฯ มจฺจุเธยฺเยติ มจฺจุเธยฺยา วุจฺจนฺติ กิเลสา จ ขนฺธา จ อภิสงฺขารา จ ฯ ปชา มจฺจุเธยฺเย มารเธยฺเย มรณเธยฺเย วิสตฺตา อาสตฺตา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธา ฯ ยถา ภิตฺติขิเล วา นาคทนฺเต วา ภณฺฑํ ^[๑]- วิสตฺตํ อาสตฺตํ ลคฺคํ ลคฺคิตํ ปลิพุทฺธํ เอวเมว ปชา มจฺจุเธยฺเย มารเธยฺเย มรณเธยฺเย ^[๒]- วิสตฺตา อาสตฺตา ลคฺคา ลคฺคิตา ปลิพุทฺธาติ ปชํ อิมํ มจฺจุเธยฺเย วิสตฺตํ ฯ เตนาห ภควา ตสฺมา ปชานํ น อุปาทิเยถ @เชิงอรรถ: ^๑ ม. สตฺตํ ฯ ^๒ ม. สตฺตา ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๒๐๖.

ภิกฺขุ สโต กิญฺจนํ สพฺพโลเก อาทานสตฺเต อิติ เปกฺขมาโน ปชํ อิมํ มจฺจุเธยฺเย วิสตฺตนฺติ ฯ สห คาถาปริโยสานา ฯเปฯ สตฺถา เม ภนฺเต ภควา สาวโกหมสฺมีติ ฯ ภทฺราวุธมาณวกปญฺหานิทฺเทโส ทฺวาทสโม ฯ ------------------