บาลีพระไตรปิฎกเล่มที่ ๓๕ - พระอภิธรรมปิฎกเล่มที่ ๒

อินฺทฺริยวิภงฺโค [๒๓๖] พาวีสตินฺทฺริยานิ จกฺขุนฺทฺริยํ โสตินฺทฺริยํ ฆานินฺทฺริยํ ชิวฺหินฺทฺริยํ กายินฺทฺริยํ มนินฺทฺริยํ อิตฺถินฺทฺริยํ ปุริสินฺทฺริยํ ชีวิตินฺทฺริยํ สุขินฺทฺริยํ ทุกฺขินฺทฺริยํ โสมนสฺสินฺทฺริยํ โทมนสฺสินฺทฺริยํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๒.

อุเปกฺขินฺทฺริยํ สทฺธินฺทฺริยํ วิริยินฺทฺริยํ สตินฺทฺริยํ สมาธินฺทฺริยํ ปญฺญินฺทฺริยํ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ อญฺญินฺทฺริยํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ ฯ [๒๓๗] ตตฺถ กตมํ จกฺขุนฺทฺริยํ ยํ จกฺขุํ จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท ฯเปฯ สุญฺโญ คาโมเปโส อิทํ วุจฺจติ จกฺขุนฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ โสตินฺทฺริยํ ฯเปฯ ฆานินฺทฺริยํ ฯเปฯ ชิวฺหินฺทฺริยํ ฯเปฯ กายินฺทฺริยํ โย กาโย จตุนฺนํ มหาภูตานํ อุปาทาย ปสาโท ฯเปฯ สุญฺโญ คาโมเปโส อิทํ วุจฺจติ กายินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ มนินฺทฺริยํ เอกวิเธน มนินฺทฺริยํ ผสฺสสมฺปยุตฺตํ ฯเปฯ ^๑- เอวํ พหุวิเธน มนินฺทฺริยํ อิทํ วุจฺจติ มนินฺทฺริยํ ฯ [๒๓๘] ตตฺถ กตมํ อิตฺถินฺทฺริยํ ยํ อิตฺถิยา อิตฺถีลิงฺคํ อิตฺถีนิมิตฺตํ อิตฺถีกุตฺตํ อิตฺถากปฺโป อิตฺถิตฺตํ อิตฺถีภาโว อิทํ วุจฺจติ อิตฺถินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ ปุริสินฺทฺริยํ ยํ ปุริสสฺส ปุริสลิงฺคํ ปุริสนิมิตฺตํ ปุริสกุตฺตํ ปุริสากปฺโป ปุริสตฺตํ ปุริสภาโว อิทํ วุจฺจติ ปุริสินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ ชีวิตินฺทฺริยํ ทุวิเธน ชีวิตินฺทฺริยํ อตฺถิ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ อตฺถิ อรูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ โย เตสํ รูปินํ ธมฺมานํ อายุ ฐิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ อิทํ วจฺจติ รูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ อรูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ โย เตสํ อรูปีนํ @เชิงอรรถ: ^๑ [๗๔] ขนฺธวิภงฺเค โอโลเกตพฺพํ ฯ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๓.

ธมฺมานํ อายุ ฐิติ ยปนา ยาปนา อิริยนา วตฺตนา ปาลนา ชีวิตํ ชีวิตินฺทฺริยํ อิทํ วุจฺจติ อรูปํ ชีวิตินฺทฺริยํ ฯ [๒๓๙] ตตฺถ กตมํ สุขินฺทฺริยํ ยํ กายิกํ สาตํ กายิกํ สุขํ กายสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา อิทํ วุจฺจติ สุขินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ ทุกฺขินฺทฺริยํ ยํ กายิกํ อสาตํ กายิกํ ทุกฺขํ กายสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ กายสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา อิทํ วุจฺจติ ทุกฺขินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ โสมนสฺสินฺทฺริยํ ยํ เจตสิกํ สาตํ เจตสิกํ สุขํ เจโตสมฺผสฺสชํ สาตํ สุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา สาตา สุขา เวทนา อิทํ วุจฺจติ โสมนสฺสินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ โทมนสฺสินฺทฺริยํ ยํ เจตสิกํ อสาตํ เจตสิกํ ทุกฺขํ เจโตสมฺผสฺสชํ อสาตํ ทุกฺขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อสาตา ทุกฺขา เวทนา อิทํ วุจฺจติ โทมนสฺสินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ อุเปกฺขินฺทฺริยํ ยํ เจตสิกํ เนว สาตํ นาสาตํ เจโตสมฺผสฺสชํ อทุกฺขมสุขํ เวทยิตํ เจโตสมฺผสฺสชา อทุกฺขมสุขา เวทนา อิทํ วุจฺจติ อุเปกฺขินฺทฺริยํ ฯ [๒๔๐] ตตฺถ กตมํ สทฺธินฺทฺริยํ ยา สทฺธา สทฺทหนา โอกปฺปนา อภิปฺปสาโท สทฺธา สทฺธินฺทฺริยํ สทฺธาพลํ อิทํ วุจฺจติ สทฺธินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ วิริยินฺทฺริยํ โย เจตสิโก วิริยารมฺโภ นิกฺกโม ปรกฺกโม อุยฺยาโม วายาโม อุสฺสาโห อุสฺโสฬฺหี ถาโม ธิติ อสิถิลปรกฺกมตา อนิกฺขิตฺตจฺฉนฺทตา อนิกฺขิตฺตธุรตา ธุรสมฺปคฺคาโห

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๔.

วิริยํ วิริยินฺทฺริยํ วิริยพลํ สมฺมาวายาโม อิทํ วุจฺจติ วิริยินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ สตินฺทฺริยํ ยา สติ อนุสฺสติ ปฏิสฺสติ สติ สรณตา ธารณตา อปิลาปนตา อสมฺมุสนตา สติ สตินฺทฺริยํ สติพลํ สมฺมาสติ อิทํ วุจฺจติ สตินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ สมาธินฺทฺริยํ ยา จิตฺตสฺส ฐิติ สณฺฐิติ อวฏฺฐิติ อวิสาหาโร อวิกฺเขโป อวิสาหฏมานสตา สมโถ สมาธินฺทฺริยํ สมาธิพลํ สมฺมาสมาธิ อิทํ วุจฺจติ สมาธินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ ปญฺญินฺทฺริยํ ยา ปญฺญา ปชานนา วิจโย ปวิจโย ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ อิทํ วุจฺจติ ปญฺญินฺทฺริยํ ฯ [๒๔๑] ตตฺถ กตมํ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ ยา เตสํ ธมฺมานํ อญฺญาตานํ อทิฏฺฐานํ อปฺปตฺตานํ อวิทิตานํ อสจฺฉิกตานํ สจฺฉิกิริยาย ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ อิทํ วุจฺจติ อนญฺญาตญฺญสฺสามีตินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ อญฺญินฺทฺริยํ ยา เตสํ ธมฺมานํ ญาตานํ ทิฏฺฐานํ ปตฺตานํ วิทิตานํ สจฺฉิกตานํ สจฺฉิกิริยาย ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ อิทํ วุจฺจติ อญฺญินฺทฺริยํ ฯ ตตฺถ กตมํ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ ยา เตสํ อญฺญาตาวีนํ ธมฺมานํ อญฺญา ปญฺญา ปชานนา ฯเปฯ อโมโห ธมฺมวิจโย สมฺมาทิฏฺฐิ ธมฺมวิจยสมฺโพชฺฌงฺโค มคฺคงฺคํ มคฺคปริยาปนฺนํ

--------------------------------------------------------------------------------------------- หน้าที่ ๑๖๕.

อิทํ วุจฺจติ อญฺญาตาวินฺทฺริยํ ฯ อภิธมฺมภาชนียํ ฯ