ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 13 : PALI ROMAN Sam.A. (sarattha.3)

                          2. Satisuttavannana
    [368] Dutiye satoti kayadianupassana satiya samannagato. Sampajanoti
catusampajannapannaya samannagato. Abhikkante patikkanteti ettha abhikkantam vuccati
gamanam patikkantam nivattanam, tadubhayampi catusu iriyapathesu labbhati. Gamane tava purato
kayam abhiharanto abhikkamati nama, patinivattanto patikkamati nama. Thanepi thitakova
kayam purato onamanto abhikkamati nama, pacchato apanamento patikkamati nama.
Nisajjayapi nisinnakova asanassa purimaangabhimukho samsaranto abhikkamati nama,
pacchimaangappadesam paccasamsaranto patikkamati nama. Nipajjanepi eseva nayo.
    Sampajanakari hotiti sampajannena sabbakiccakari, sampajannasseva va
kari. So hi abhikkantadisu sampajannam karoteva. Na katthaci sampajannavirahito
hoti.
    Tattha satthakasampajannam sappayasampajannam gocarasampajannam asammohasampajannanti
catubbidham sampajannam. Tattha abhikkamanacitte uppanne cittavaseneva
agantva "kim nu me ettha gatena attho atthi, natthi"ti atthanattham
parigganhitva atthaparigganhanam satthakasampajannam. Tattha ca atthoti cetiyadassana-
bodhidassanasamghadassanatheradassanaasubhadassanadivasena dhammato vuddhi. Cetiyam disvapi
@Footnote: 1 su.vi. 2/372 adi/357
Hi buddharammanam, samghadassanena samgharammanam pitim uppadetva tadeva khayato
sammasanto arahattam papunati. Mahaviharasmim hi dakkhinadvare thatva
mahacetiyam olokenta timsasahassabhikkhu arahattam papunimsu, tatha pacchimadvare
uttaradvare 1- pacinadvare ca, tatha panhamandapatthane abhayavapipaliyam,
thuparamadvare nagarassa dakkhinadvare anuradhavapipaliyam.
    Mahaariyavamsabhanakatthero panaha "kim tumhe vadatha, mahacetiyassa
samanta kucchivedikaya hetthimabhagato patthaya pannayanatthane yattha
yattha dve pada sakka honti samam patitthapetum, tattha tattha ekapaduddhare 2-
timsa timsa bhikkhusahassani arahattam papunimsuti sakka vattun"ti. Aparo pana
mahathero aha "mahacetiyatale akinnavalikaya bahutara bhikkhu arahattam
patta"ti. There disva tesam ovade patitthaya asubham disva tattha pathamajjhanam
uppadetva tadeva khayato sammasanto arahattam papunati. Tasma etesam
dassanam sattham. Keci pana "amisatopi vuddhi atthoyeva tam nissaya
brahmacariyanuggahaya patipannatta"ti vadanti.
    Tasmim 3- pana gamane sappayasappayam pariggahetva 4- sappayaparigganhanam
sappayasampajannam. Seyyathidam? cetiyadassanam tava sattham. Sace pana cetiyassa
mahapujaya dasadvadasayojanantare parisa sannipatanti, attano vibhavanurupa
itthiyopi purisapi alankatapatiyatta cittakammarupakani viya sancaranti. Tatra
cassa itthe arammane lobho, anitthe patigho, asamapekkhanena 5-
moho uppajjati, kayasamsaggapattim apajjati, jivitabrahmacariyanam va
antarayo ca hoti. Evantam thanam asappayam hoti, vuttappakaraantarayabhave
@Footnote: 1 Ma. ayam patho na dissati   2 Ma. ekapadavare    3 Si. tasmim tasmim
@4 cha.Ma. parigganhitva            5 cha.Ma. asamapekkhane
Sappayam. Samghadassanampi sattham. Sace pana antogame mahamandapam karetva
sabbarattim dhammassavanam karentesu manussesu vuttappavareneva janasannipato
ceva antarayo ca hoti, evam tam thanam asappayam, antarayabhave sappayam.
Mahaparivaranam theranam dassanepi eseva nayo.
    Asubhadassanampi sattham. Tadatthadipanatthanca idam vatthu:- eko kira
daharabhikkhu samaneram gahetva dantakatthatthaya gato, samanero magga
okkamitva purato gacchanto asubham disva pathamajjhanam nibbattetva tadeva
padakam katva sankhare sammasanto tini phalani sacchikatva uparimaggatthaya
kammatthanam pariggahetva atthasi. Daharo tam apassanto "samanera"ti pakkosi.
So "maya pabbajitadivasato patthaya bhikkhuna saddhim dve katha nama na kathitapubba,
annasmimpi divase uparivisesam nibbattessami"ti cintetva "kim
bhante"ti pativacanam adasi, "ehi"ti vutte ekavacaneneva agantva "bhante
imina tava maggena gantva maya thitokase muhuttam puratthabhimukha hutva
oloketha"ti aha, so tatha katva tena pattavisesameva papuni. Evam ekam
asubham dvinnam jananam atthaya jatam. Evam satthampi panetam purisassa matugamasubham
asappayam, matugamassa ca purisasubham, sabhagameva sappayanti evam
sappayaparigganhanam sappayasampajannam.
    Evam pariggahitasatthasappayassa pana atthatimsakammatthanesu attano
cittaruciyam kammatthanasankhatam gocaram uggahetva bhikkhacaragocare tam gahetvava gamanam
gocarasampajannam nama.
    Tassavibhavattham idam catukkam veditabbam:- idhekacco bhikkhu harati na
paccaharati, ekacco paccaharati na harati, ekacco pana neva harati na paccaharati,
ekacco harati ca paccaharati ca.
    Tattha yo bhikkhu divasam cankamena nisajjaya ca avaraniyehi dhammehi cittam
parisodhetva tatha rattiya pathamayamam majjhimayame seyyam kappetva pacchimayamepi
nisajjacankamehi vitinametva pageva cetiyanganabodhiyanganavattam katva bodhirukkhe
udakam asincitva paniyam paribhojaniyam paccupatthapetva acariyupajjhayavattadini
samadaya vattati, so hi 1- sariraparikammam katva senasanam pavisitva dve tayo
pallanke usumam gahapento kammatthanamanuyunjitva bhikkhacaravelaya utthahitva
kammatthanasiseneva pattacivaramadaya senasanato nikkhamitva kammatthanam
manasikarontova cetiyanganam gantva sace buddhanussatikammatthanam hoti, tam
avissajjetvava cetiyanganam pavisati. Annam ce kammatthanam hoti, sopanapadamule
thatva hatthena gahitabhandam viya tam thapetva buddharammanam pitim gahetva
cetiyanganam aruyha mahantam cetiyam ce, tikkhattum padakkhinam katva catusu thanesu
vanditabbam, khuddakam ce, tatheva padakkhinam katva atthasu thanesu vanditabbam.
Cetiyam vanditva bodhiyanganam pattenapi buddhassa bhagavato sammukha viya
nipaccakaram 2- dassetva bodhi vanditabba. So evam cetiyanca bodhinca vanditva
patisamitatthanam gantva patisamitabhandakam hatthena ganhanto viya
nikkhittakammatthanam gahetva gamasamipe kammatthanasiseneva civaram parupitva gamam
pindaya pavisati.
    Atha nam manussa disva "ayyo no agato"ti paccuggantva pattam
gahetva asanasalaya va gehe va nisidapetva yagum datva yava bhattam na
nitthati, tava pade dhovitva makkhetva purato nisiditva panham va pucchanti,
dhammam va sotukama honti. Sacepi na kathapenti, janasangahanattham dhammakatha
@Footnote: 1 cha.Ma. hisaddo na dissati        2 Si. nipaccakaram
Nama kattabbayevati atthakathacariya vadanti. Dhammakatha hi kammatthanavinimutta
nama natthi, tasma kammatthanasiseneva dhammam kathetva kammatthanasiseneva
aharam paribhunjitva anumodanam katva nivattiyamanehipi 1- manussehi anugatova
gamato nikkhamitva tattha te nivattetva maggam patipajjati.
    Atha nam puretaram nikkhamitva bahigame katabhattakicca samaneradaharabhikkhu 2-
disva paccuggantva pattacivaramassa ganhanti. Poranakabhikkhu kira na "amhakam
upajjhayo acariyo"ti mukham oloketva vattam karonti, sampattaparicchedeneva
karonti. Te tam pucchanti "bhante ete manussa tumhakam kim honti, matipakkhato
sambandha pitipakkhato"ti. Kim disva pucchathati. Tumhesu etesam pemam
bahumananti. "avuso yam matapituhipi dukkarataram, tam ete amhakam karonti,
pattacivarampi no etesam santakameva, etesam anubhavena neva bhaye bhayam, na chatake
chatakam janama, edisa nama amhakam upakarino natthi"ti tesam gune kathayanto
gacchati. Ayam vuccati harati na paccaharatiti.
    Yassa pana pageva vuttappakaram vattapatipattim karontassa kammajatejo
pajjalati, anupadinnakam muncitva upadinnakam ganhati, sarirato seda muccanti,
kammatthanavithim narohati, so pageva pattacivaramadaya vegasava cetiyam vanditva
gorupanam nikkhamanavelayameva gamam yagubhikkhaya pavisitva yagum labhitava asanasalam
gantva pivati. Athassa dvittikkhattum ajjhoharanamatteneva kammajatejo upadinnakam
muncitva anupadinnakam ganhati, ghatasatena nhato viya tejodhatuparilahanibbanam
patva kammatthanasisena yagum paribhunjitva pattanca mukhanca dhovitva antarabhatte
kammatthanam manasikatva avasesatthane pindaya caritva kammatthanasisena
@Footnote: 1 Ma. anivattayamanehipi             2 Ma. samaneradayo
Aharam paribhunjitva tato patthaya ponkhanuponkham upatthahamanam kammatthanam
gahetvava agacchati. Ayam vuccati paccaharati na haratiti. Edisa ca bhikkhu yagum
pivitva vipassanam arabhitva buddhasasane arahattam patta nama gananapatham vitivatta.
Sihaladipeyeva tesu tesu gamesu asanasalayam na tam asanam atthi, yattha yagum
pivitva arahattam patta bhikkhu natthiti.
    Yo pana pamadavihari hoti nikkhittadhuro, sabbavattani bhinditva
pancavidhacetovinibandhabaddhacitto viharanto "kammatthanam nama atthi"tipi sannam akatva
gamam pindaya pavisitva ananulomikena gihisamsaggena samsattho caritva ca bhunjitva
ca tuccho nikkhamati ayam vuccati neva harati na paccaharatiti.
    Yo panayam harati ca paccaharati cati vutto, so gatapaccagatikavattavasena
veditabbo. Attakama 1- hi kulaputta sasane pabbajitva dasapi visampi timsampi
cattalisampi pannasampi satampi ekato vasanta katikavattam katva viharanti
"avuso tumhe na inatta, na bhayatta, na jivikapakata 2- pabbajita, dukkha
muccitukama panettha pabbajita, tasma gamane uppannakilesam gamaneyeva nigganhatha,
thane, nisajjaya, sayane uppannakilesam sayaneyeva nigganhatha"ti. Te evam
katikavattam katva bhikkhacaram gacchanta addhausabhausabhaaddhagavutagavutantaresu
pasana honti, taya sannaya kammatthanam manasikarontava gacchanti. Sace kassaci
gamane kileso uppajjati, tattheva nam nigganhati. Tatha asakkonto titthati.
Athassa pacchato agacchantopi titthati, so "ayam bhikkhu tuyham uppannavitakkam
janati, ananucchavikam te etan"ti attanam paticodetva vipassanam vaddhetva
tattheva ariyabhumim okkamati, tatha asakkonto nisidatiti so eva nayo. Ariyabhumim
@Footnote: 1 Si.,ka. atthakama         2 Si. ajivikapakata, Ma. jivitappakata
Okkamitum asakkontopi tam kilesam vikkhambhetva kammatthanam manasikarontova
gacchati, na kammatthanavippayuttena cittena padam uddharati. Uddharati ce,
patinivattitva purimapadesamyeva 1- eti alindakavasi mahapussadevatthero viya.
    So kira ekunavisativassani gatapaccagatikavattam purento eva vihasi 2-
manussapi sudam 3- antaramagge kasanta ca vapanta ca maddanta ca kammani ca
karonta theram tatha gacchantam disva "ayam thero punappunam nivattitva gacchati,
kim nu kho maggamulho, udahu kinci pamuttho"ti samullapanti. So tam anadiyitva
kammatthanayuttacitteneva samanadhammam karonto visativassabbhantare arahattam papuni.
Arahattappattadivase cassa cankamanakotiyam adhivattha devata angulihi dipam
ujjaletva atthasi. Cattaropi maharajano sakko ca devanamindo brahma ca
sahampati upatthanam agamamsu. Tanca obhasam disva vanavasi mahatissatthero tam
dutiyadivase pucchi "rattibhage ayasmato santike obhaso ahosi, kim so obhaso"ti.
Thero vikkhepam karonto "obhaso nama dipobhasopi hoti maniobhasopi"ti
evamadimaha. Tato "paticchadetha tumhe"ti nibaddho 4- amati patijanitva
arocesi.
    Kalavallimandapavasi mahanagatthero viya ca. Sopi kira gatapaccagatikavattam
purento pathamam tava "bhagavato mahapadhanam pujessami"ti satta vassani
thanacankamameva adhitthasi. Puna solasa vassani gatapaccagatikavattam puretva arahattam
papuni. So kammatthanayutteneva cittena padam uddharanto vippayutte na uddhate
patinivattanto gamasamipam gantva "gavi nu pabbajito nu"ti asankaniyapadese
thatva civaram parupitva kacchakarakato 5- udakena pattam dhovitva udakagandusam
@Footnote: 1 Ma. purimapadesuyeva     2 Ma. agamasi     3 ka. addasamsu
@4 Ma. nibbuddo                 5 Ma. kacchakantarato
Karoti. Kimkarana? "ma me bhikkham datum va vanditum va agate manusse
`dighayuka hotha'ti vacanamattenapi kammatthanavikkhepo ahosi"ti. "ajja bhante
katimi"ti divasam va bhikkhugananam va panham va pucchito pana udakam gilitva
aroceti. Sace disadipucchaka 1- na honti nikkhamanavelayam gamadvare nitthubhitva
yati.
    Kalambatitthavihare vassupagata pannasa bhikkhu viya ca. Te kira
asalhapunnamayam 2- katikavattam akamsu "arahattam apatva annamannam
nalapissama"ti. Gamanca pindaya pavisanta udakagandusam katva pavisimsu. Divasadisu
pucchitesu vuttanayeneva patipajjimsu. Tattha manussa nitthubhanam disva janimsu
"ajjeko agato, ajja dve"ti. Evanca cintesum "kim nu kho ete amheheva
saddhim na sallapanti, udahu annamannampi. Yadi annamannam na sallapanti,
addha vivadajata bhavissanti. Etha ne annamannam khamapessama"ti sabbe viharam
gantva pannasaya bhikkhusu dvepi bhikkhu ekokase naddasimsu. 3- Tato yo tesu
cakkhuma puriso, so aha "na bho kalahakarakanam okaso idiso hoti, susammattham
cetiyanganam bodhiyanganam, sunikkhitta sammajjaniyo, supatthitam paniyam
paribhojaniyan"ti. Te tatova nivatta. Tepi bhikkhu antotemaseyeva arahattam
patva mahapavaranayam visuddhipavaranam pavaresum.
    Evam kalavallimandapavasi mahanagatthero viya, kalambatitthavihare vassupagata
bhikkhu viya ca kammatthanayutteneva cittena padam uddharanto gamasamipam patva 4-
udakagandusam katva vithiyo sallakkhetva yattha surasondadhuttadayo kalahakaraka
candahatthiassadayo va natthi,  tam vithim patipajjati. Tattha ca pindaya caramano
@Footnote: 1 Ma. divasapucchaka              2 cha.Ma. asalhipunnamiyam
@3 cha.Ma. naddasamsu              4 cha.Ma. gantva
Na turitaturito viya javena gacchati. Na hi javena pindapatikadhutangam nama kinci
atthi. Visamabhumibhagapattam pana udakasakatam viya niccalo hutva gacchati. Anugharam
pavittho ca datukamam va adatukamam va sallakkhetum tadanurupam kalam agamento
bhikkham gahetva antogame va bahigame va viharameva va agantva
yathaphasuke patirupe okase nisiditva kammatthanam manasikaronto ahare
patikulasannam upatthapetva akkhabbhanjanavanalepanaputtamamsupamavasena paccavekkhanto
atthangasamannagatam aharam ahareti, neva davaya na madaya na mandanaya na
vibhusanaya .pe. Bhuttavi ca udakakiccam katva muhuttam bhattakilamatham patipassambhetva
yatha purebhattam, evam pacchabhattam purimayamam pacchimayamanca kammatthanameva
manasikaroti. Ayam vuccati harati ca paccaharati cati.
    Imam pana haranapaccaharanasankhatam gatapaccagatikavattam purento yadi
upanissayasampanno hoti, pathamavaye eva arahattam papunati. No ce pathamavaye
papunati, atha majjhimavaye papunati. No ce majjhimavaye papunati, atha
pacchimavaye papunati, no ce pacchimavaye papunati, atha maranasamaye. No ce
maranasamaye papunati, atha devaputto hutva. No ce devaputto hutva papunati,
anuppanne buddhe nibbatto paccekabodhim sacchikaroti. No ce paccekabodhim
sacchikaroti, atha buddhanam sammukhibhave khippabhinno va hoti, seyyathapi thero
bahiyo daruciriyo, mahapanno va, seyyathapi thero sariputto, mahiddhiko va
seyyathapi thero mahamoggallano, dhutavado va, seyyathapi thero mahakassapo,
dibbacakko seyyathapi thero anuruddho, vinayadharo va, seyyathapi thero upali,
dhammakathiko va, seyyathapi thero punno mantaniputto, aranniko va, seyyathapi
thero revato, bahussuto va, seyyathapi thero anando, sikkhakamo va,
Seyyathapi thero rahulo buddhaputtoti. Iti imasmim catukke yvayam harati ca 1-
paccaharati ca, tassa gocarasampajannam sikkhappattam hoti.
    Abhikkamadisu pana asammuyhanam asammohasampajannam. Tam evam veditabbam:-
idha bhikkhu abhikkamanto va patikkamanto va yatha andhaputhujjana abhikkamadisu
"atta abhikkamati, attana abhikkamo nibbattito"ti va "aham abhikkamami,
maya abhikkamo nibbattito"ti va sammuyhanti, tatha asammuyhanto abhikkamamiti
citte uppajjamane teneva cittena saddhim cittasamutthana vayodhatu
vinnattim janayamana uppajjati, iti cittakiriyavayo dhatuvippharavasena ayam
kayasammato atthisanghato abhikkamati. Tassevam abhikkamato ekekapaduddharane
pathavidhatu apodhatuti dve dhatuyo omatta honti manda, itara dve
adhimatta honti balavatiyo tatha atiharanavitiharanesu, vossajjane tejodhatu-
vayodhatuti dve dhatuyo omatta honti manda, itara dve adhimatta
honti balavatiyo, tatha sannikkhepanasannirumbhanesu. 2-
    Tattha uddharane pavatta ruparupadhamma atiharanam na papunanti, tatha
atiharane pavatta vitiharanam, vitiharane pavatta vossajjanam, vossajjane
pavatta sannikkhepanam, sannikkhepane pavatta sannirumbhanam na papunanti,
tattha tattheva pabbapabbam sandhisandhi odhiodhi hutva tattakapale pakkhittatilani
viya tatatatayanta bhijjanti. Tattha ko eko abhikkamati, kassa va ekassa
abhikkamanam. Paramatthato hi dhatunamyeva gamanam dhatunam thanam dhatunam nisajja
dhatunam sayanam. Tasmim tasminhi kotthase saddhim rupena:-
           annam uppajjate cittam     annam cittam nirujjhati
           avicimanusambandho         nadisotova vattatiti.
Evam abhikkamadisu asammuyhanam asammohasampajannam namati.
@Footnote: 1 cha.Ma. casaddo na dissati           2 Ma....sannirujjhanesu
    Nitthito "abhikkante patikkante sampajanakari hoti"ti padassa attho.
    Alokite vilokiteti ettha pana alokitam nama purato pekkhanam,
vilokitam nama anudisa pekkhanam. Annanipi hettha upari pacchato anupekkhanavasena
olokitaullokitapalokitani nama honti, tani idha na gahitani,
saruppavasena pana imaneva dve gahitani. Imina va mukhena sabbanipi
tani gahitanevati.
    Tattha "alokessami"ti citte uppanne cittavaseneva anoloketva
atthaparigganhanam satthakasampajannam. Tam ayasmantam nandam kayasakkhi katva
veditabbam. Vuttam hetam bhagavata:-
           "sace bhikkhave nandassa puratthima disa aloketabba
            hoti, sabbam cetasa samannaharitva nando puratthimam disam
            aloketi `evam me puratthimam disam alokayato nabhijjhadomanassa
            papaka akusala dhamma anvassavissanti'ti. Iti tattha
            sampajano hoti. Sace bhikkhave nandassa pacchima disa, uttara
            disa, dakkhina disa, uddham, adho, anudisa aloketabba
            hoti, sabbam cetasa samannaharitva nando anudisam aloketi
            `evam me anudisam alokato .pe. Sampajano hoti"ti. 1-
    Apica idhapi pubbe vuttacetiyadassanadivaseneva satthakata ca sappayata
ca veditabba. Kammatthanassa pana avijahanameva gocarasampajannam, tasma
khandhadhatuayatanakammatthanikehi attano kammatthanavaseneva kasinadikammatthanikehi va
pana kammatthanasiseneva alokanavilokanam katabbam.
@Footnote: 1 an.atthaka. 23/99(9)/168 (sya)
    "abbhantare atta nama aloketa va viloketa va natthi,
`alokessami'ti pana citte uppajjamane teneva cittena saddhim cittasamutthana
vayodhatu vinnattim janayamana uppajjati. Iti cittakiriyavayodhatuvippharavasena
hetthimam akkhidalam adho sidati, uparimam uddham langheti, 1- koci yantakena vivaranto
nama natthi, tato cakkhuvinnanam dassanakiccam sadhentam uppajjati"ti evam
pajananam pajanettha asammohasampajannam nama.
    Apica mulaparinnaagantukatavakalikabhavavasena cettha 2- asammohasampajannam
veditabbam. Mulaparinnavasena tava:-
              bhavangavajjananceva        dassanam sampaticchanam
              santiranam votthabbanam        javanam bhavati sattamam.
    Tattha bhavangam upapattibhavassa angakiccam sadhayamanam pavattati, tam avajjetva 3-
kiriyamanodhatu avajjanakiccam sadhayamana, tannirodha cakkhuvinnanam dassanakiccam
sadhayamanam, tannirodha vipakamanodhatu sampaticchanakiccam sadhayamana, tannirodha
vipakamanovinnanadhatu santiranakiccam sadhayamana, tannirodha kiriyamanovinnanadhatu
votthabbanakiccam sadhayamana, tannirodha sattakkhattum javanam javati. Tattha pathamajavanepi
"ayam itthi, ayam puriso"ti rajjanadussanamuyhanavasena alokitavilokitam na hoti,
dutiyajavanepi .pe. Sattamajavanepi. Etesu pana yuddhamandale yodhesu viya
hetthupariyavasena bhijjitva patitesu "ayam itthi, ayam puriso"ti rajjanadivasena
alokitavilokitam hoti. Evam tavettha mulaparinnavasena asammohasampajannam veditabbam.
Cakkhudvare pana rupe apathamagate bhavangacalanato uddham sakakiccanipphadanavasena
avajjanadisu uppajjitva niruddhesu avasane javanam uppajjati,
@Footnote: 1 Si.,ka. paleti    2 cha.Ma....vasenapettha    3 cha.Ma. avattetva
Tam pubbe uppannanam avajjanadinam gehabhute cakkhudvare agantukapuriso
viya hoti. Tassa yatha paragehe kinci yacitum pavitthassa agantukapurisassa
gehasamikesu tunhimasinesu anakaranam na yuttam, evam avajjanadinam gehabhute
cakkhudvare avajjanadisupi arajjantesu adussantesu amuyhantesu ca
rajjanadussanamuyhanam ayuttanti evam agantukabhavavasena asammohasampajannam
veditabbam.
    Yani panetani cakkhudvare votthabbanapariyosanani cittani uppajjanti,
tani saddhim sampayuttadhammehi tattha tattheva bhijjanti, annamannam na passanti,
itarani tavakalikani honti. Tattha yatha ekasmim ghare sabbesu manusakesu
matesu avasesassa ekassa tankhanamyeva maranadhammassa na yutta naccagitadisu
abhirati nama, evameva ekadvare sasampayuttesu avajjanadisu tattha tattheva
matesu avasesassa tankhanamyeva maranadhammassa javanassapi rajjanadassanamuyhanavasena
abhirati nama na yuttati evam tavakalikabhavavasena asammohasampajannam veditabbam.
    Apica khandhayatanadhatupaccayapaccavekkhanavasena cetam 1- veditabbam. Ettha hi
cakkhu ceva rupa ca 2- rupakkhandho, dassanam vinnanakkhandho, tamsampayutta vedana
vedanakkhandho, sanna sannakkhandho, phassadika sankhara sankharakkhandho,
evametesam pancannam khandhanam samavaye alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko
aloketi, ko viloketi. Tatha cakkhu cakkhvayatanam, rupam rupayatanam, dassanam manayatanam,
vedanadayo sampayuttadhamma dhammayatanam, evametesam catunnam ayatananam samavaye
alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi. Tatha
cakkhu cakkhudhatu, rupam rupadhatu, dassanam cakkhuvinnanadhatu, tamsampayutta vedanadayo
@Footnote: 1 cha.Ma....vasenapetam              2 Si. rupanca
Dhamma dhammadhatu, evametesam catunnam 1- dhatunam samavaye alokanavilokanam
pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketi. Tatha cakkhu nissayapaccayo,
rupam arammanapaccayo, avajjanam anantarasamanantarupanissayanatthivigatapaccayo, aloko
upanissayapaccayo, vedanadayo sahajatapaccayo. Evametesam paccayanam samavaye
alokanavilokanam pannayati. Tattha ko eko aloketi, ko viloketiti
evamettha khandhayatanadhatupaccayapaccavekkhanavasenapi asammohasampajannam veditabbam.
    Saminjite parisariteti pabbanam saminjanapasarane. Tattha cittavaseneva
saminjanapasaranam akatva hatthapadanam saminjanapasaranapaccaya atthanattham
parigganhitva atthaparigganhanam satthakasampajannam. Tattha hatthapade aticiram
saminjitva va pasaretva va thitassa khane khane vedana uppajjanti, cittam
ekaggam na labhati, kammatthanam paripatati, visesam nadhigacchati. Kale saminjantassa
kale pasarentassa pana ta vedana nuppajjanti, cittam ekaggam hoti,
kammatthanam phatim gacchati, visesamadhigacchatiti evam atthanatthaparigganhanam
veditabbam.
    Atthe pana satipi sappayasappayam parigganhitva sappayaparigganhanam
sappayasampajannam. Tatrayam nayo:- mahacetiyangane kira daharabhikkhu sajjhayam
ganhanti, tesam pitthipasse daharabhikkhuniyo dhammam sunanti, tattheko daharo
hattham pasarento kayasamsaggam patva teneva karanena gihi jato. Aparo
bhikkhu padam pasarento aggimhi pasaresi, atthim ahacca pado jhayi. Aparo
vammike pasaresi, so asivisena dattho. Aparo civarakutidandake pasaresi,
tam manisappo damsi. Tasma evarupe asappaye apasaretva sappaye
pasaretabbam. Idamettha sappayasampajannam.
@Footnote: 1 Si. catussannam
    Gocarasampajannam pana mahatheravatthuna dipetabbam:- mahathero kira
divatthane nisinno antevasikehi saddhim kathayamano sahasa hattham saminjitva
puna yathathane thapetva sanikam saminjesi. Tam antevasika pucchimsu "kasma
bhante sahasa hattham saminjitva puna yathathane thapetva sanikam saminjittha"ti.
Yato patthayaham avuso kammatthanam manasikatum araddho, na me kammatthanam
muncitva hattho saminjitapubbo, idani pana tumhehi saddhim kathayamanena
kammatthanam muncitva saminjito, tasma puna yathathane thapetva saminjesinti.
Sadhu bhante bhikkhuna nama evarupena bhavitabbanti. Evamevatthapi
kammatthanavijahanameva gocarasampajannanti veditabbam.
    Abbhantare atta nama koci saminjanto va pasarento va natthi,
vuttappakaracittakiriyavayodhatuvippharena pana suttakaddhanavasena daruyantassa 1-
hatthapadalalanam 2- viya samminjanapasaranam hotiti parijananam panettha
asammohasampajannanti veditabbam.
    Sanghatipattacivaradharaneti ettha sanghaticivaranam nivasanaparupanavasena,
pattassa bhikkhapatiggahanadivasena paribhogo dharanam nama. Tattha
sanghaticivaradharane tava nivasetva parupitva ca pindaya caranto amisalabho,
"sitassa patighataya"tiadina nayena bhagavata vuttappakaroyeva ca attho attho nama.
Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam.
    Unhapakatikassa pana dubbalassa ca civaram sukhumam sappayam, sitalukassa
ghanam dupattam. Viparitam asappayam. Yassa kassaci jinnam asappayameva. Aggaladidanena
hissa tam palibodhakaram hoti. Tatha pattunnadukuladibhedam lobhaniyacivaram. Tadisanhi
@Footnote: 1 Ma. rupayantassa   2 Si.,ka. hatthapadakaddhanam, Ma. hatthapadalolanam
Aranne ekassa nivasantarayakaram jivitantarayakarancapi hoti. Nippariyayena
pana yam nimittakammadimicchajivavasena uppannam, yancassa sevamanassa akusala
dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, tam asappayam. Viparitam sappayam,
tassa vasenettha sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca
gocarasampajannam veditabbam.
    Abbhantare atta nama koci civaram parupanto natthi, vuttappakara-
cittakiriyavayodhatuvipphareneva pana civaraparupanam hoti. Tattha civarampi acetanam,
kayopi acetano. Civaram na janati "maya kayo parupito"ti. Kayopi na janati
"aham civarena parupito"ti. Dhatuyova dhatusamuham paticchadenti patapilotikaya
potthakarupapaticchadane viya. Tasma neva sundaram civaram labhitva somanassam katabbam,
na asundaram labhitva domanassam. Nagavammikacetiyarukkhadisu hi keci malagandha-
dhumavatthadihi sakkaram karonti, keci guthamuttakaddamadandasatthappaharadihi asakkaram.
Na tehi nagavammikarukkhadayo somanassam va karonti domanassam va. Evameva
neva sundaram civaram labhitva somanassam katabbam, na asundaram labhitva
domanassanti evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam.
    Pattadharanepi pattam sahasava aggahetva "imam gahetva pindaya
caramano bhikkham labhissami"ti evam pattaggahanapaccaya patilabhitabbaatthavasena
satthakasampajannam veditabbam. Kisadubbalasarirassa pana garupatto asappayo. Yassa
kassaci catupancagandikahato dubbisodhaniyo asappayova. Duddhotapatto hi na
vattati, tam dhovantasseva cassa palibodho  hoti. Manivannapatto pana lobhaniyo
civare vuttanayeneva asappayo. Nimittakammadivasena laddho, pana yancassa
sevamanassa akusala dhamma abhivaddhanti, kusala dhamma parihayanti, ayam
Ekantaasappayova. Viparito sappayo. Tassa vasenettha sappayasampajannam,
kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam veditabbam.
    Abbhantare atta nama koci pattam ganhanto natthi, vuttappakara-
cittakiriyavayodhatuvipphareneva pattaggahanam nama hoti. Tattha pattopi acetano,
hatthapi acetana. Patto na janati "aham hatthehi gahito"ti. Hatthapi na
jananti "patto amhehi gahito"ti. Dhatuyova dhatusamuham ganhanti sandasena
aggivannapattaggahane viyati evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam
veditabbam.
    Apica yatha chinnahatthapade vanamukhehi paggharitapubbalohitakimikule
nilamakkhikasamparikinne anathasalaya anathamanusse disva dayaluka purisa tesam
vanapatacolakani ceva kapaladihi ca bhesajjani ca upanamenti. Tattha
colakanipi kesanci sanhani, kesanci thulani papunanti, bhesajjakapalanipi
kesanci susanthanani kesanci dusanthanani papunanti, na te tattha sumana
va dummana va honti. Vanapaticchadanamatteneva hi colakena
bhesajjapatiggahanamatteneva ca kapalakena tesam attho. Evameva yo bhikkhu vanacolakam
viya civaram, bhesajjakapalakam viya ca pattam, kapale bhesajjamiva ca patte laddhabhikkham
sallakkheti, ayam sanghatipattacivaradharane asammohasampajannena uttamasampajanakariti
veditabbo.
    Asitadisu asiteti pindapatabhojane. Piteti yaguadipane. Khayiteti
pitthakhajjakadikhadane. Sayiteti madhuphanitadisayane. Tattha "neva davaya"tiadina
nayena vutto atthavidhopi attho attho nama, tassa vasena satthakasampajannam
veditabbam.
    Lukhapanitatittamadhuradisu pana yena bhojanena yassa aphasu hoti, tam tassa
asappayam. Yam pana nimittakammadivasena patiladdham, yancassa bhunjato akusala dhamma
abhivaddhanti kusala dhamma parihayanti, tam ekantaasappayameva. Viparitam sappayam.
Tassa vasenettha sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca gocarasampajannam
veditabbam.
    Abbhantare atta nama koci bhunjako natthi, vuttappakaracittakiriyavayodhatu-
vipphareneva pana 1- pattapatiggahanam nama hoti, cittakiriyavayodhatuvipphareneva
hatthassa patte otaranam nama hoti, cittakiriyavayodhatuvipphareneva alopakaranam
alopauddharanam mukhavivaranam ca hoti. Na koci kuncikaya na yantakena hanukatthini
vivarati, cittakiriyavayodhatuvipphareneva alopassa mukhe thapanam uparidantanam
musalakiccasadhanam hetthadantanam udukkhalakiccasadhanam jivhaya hatthakiccasadhananca
hoti. Iti nam tattha aggajivhaya tanukakhelo, mulajivhaya bahalakhelo makkheti.
Tam hetthadantaudukkhale jivhahatthaparivattitam khelaudakatemitam
uparidantamusalasancunnitam koci katacchuna va dabbiya va anto pavesento nama
natthi, vayodhatuyava pavisati. Pavittham pavittham koci palalasantharam katva dharento
nama natthi, vayodhatuvaseneva titthati. Thitam thitam koci uddhanam aggim jaletva
katva pacanto nama natthi, tejodhatuyava paccati. Pakkam pakkam koci dandakena
va yatthiya va bahi niharano nama natthi, vayodhatuyeva niharati. Iti
vayodhatu atiharati ca vitiharati ca dhareti  parivatteti ca sancunneti ca
visoseti ca, niharati ca, pathavidhatu dhareti ca parivatteti ca sancunneti ca
visoseti ca, apodhatu sineheti ca allattanca anupaleti, tejodhatu
antopavittham paripaceti, akasadhatu anjaso hoti, vinnanadhatu tattha tattha
sammapayogamanvaya abhujatiti evam pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam
veditabbam.
@Footnote: 1 Ma. pana-saddo na dissati
    Apica gamanato pariyesanato paribhogato asayato nidhanato aparipakkato
paripakkato phalato nissandato sammakkhanatoti evam dasavidham patikulabhavam
paccavekkhanatopettha asammohasampajannam veditabbam. Vittharakatha panettha
visuddhimagge 1- aharapatikulasannaniddesato gahetabba.
     Uccarapassavakammeti uccarassa ca passavassa ca karane. Tattha
pattakale uccarapassavam akarontassa sakalasarirato seda muncanti, akkhini bhamanti,
cittam na ekaggam hoti, anne ca roga uppajjanti. Karontassa pana sabbam
tam na hotiti ayamettha attho. Tassa vasena satthakasampajannam veditabbam.
Atthane uccarapassavam karontassa pana apatti hoti, ayaso vaddhati,
jivitantarayopi hoti. Patirupe thane karontassa sabbam tam na hotiti idamettha
sappayam, tassa vasena sappayasampajannam, kammatthanavijahanavaseneva ca
gocarasampajannam veditabbam.
     Abbhantare atta nama koci uccarapassavakammam karonto natthi,
cittakiriyavayodhatuvipphareneva pana uccarapassavakammam hoti. Yatha pana pakkeva 2-
gande gandabhedena pubbalohitam akamataya nikkhamati, yatha ca atibharita
udakabhajana udakam akamataya nikkhamati, evam pakkasayamuttavatthisu sannicita
uccarapassava vayuvegasamuppilita akamatayapi nikkhamanti. So panayam evam
nikkhamanto uccarapassavo neva tassa bhikkhuno attano hoti na parassa, kevalam
sariranissandova hoti. Yatha kim? yatha udakatumbato puranaudakam chaddentassa neva
tam attano hoti na paresam, kevalam patijagganamattameva hoti. Evam
pavattapatisankhanavasenettha asammohasampajannam veditabbam.
@Footnote: 1 visuddhi. 2/154 (sya)             2 cha.Ma. pakke
     Gatadisu gateti gamane. Thiteti thane. Nisinneti nisajjaya. Sutteti sayane.
Jagariteti jagarane. Bhasiteti kathane. Tunhibhaveti akathane. Ettha ca yo ciram
gantva va cankamitva va aparabhage thito iti patisancikkhati "cankamanakale
pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam gate sampajanakari nama.
     Yo sajjhayam va karonto panham va vissajjento kammatthanam va
manasikaronto ciram thatva aparabhage nisinno iti patisancikkhati "thitakale pavatta
ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam thite sampajanakari nama.
     Yo sajjhayadikaranavaseneva 1- ciram nisiditva aparabhage nipanno iti
patisancikkhati "nisinnakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam
nisinne sampajanakari nama.
     Yo pana nipannakova sajjhayam va karonto kammatthanam va manasikaronto
niddam okkamitva aparabhage vutthaya iti patisancikkhati "sayanakale pavatta
ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam sutte ca jagarite ca sampajanakari
nama. Kiriyamayacittananhi appavattam suttam nama, pavattam jagaritam namati.
     Yo pana bhasamano "ayam saddo nama otthe ca paticca dante ca
jivhanca talunca paticca cittassa ca tadanurupam payogam paticca jayati"ti sato
sampajano bhasati, ciram va pana kalam sajjhayam va katva dhammam va kathetva
kammatthanam va parivattetva panham va vissajjetva aparabhage tunhibhuto iti
patisancikkhati "bhasitakale uppanna ruparupadhamma ettheva niruddha"ti, ayam
bhasite sampajanakari nama.
@Footnote: 1 ka. sajjhayadigahitavaseneva
    Yo tunhibhuto ciram dhammam va kammatthanam va manasikatva aparabhage
iti patisancikkhati "tunhibhutakale pavatta ruparupadhamma ettheva niruddha"ti.
Upadarupapavattiya sati bhasati nama, asati tunhi bhavati namati, ayam tunhibhave
sampajanakari namati. Evamettha asammohasampajannam, tassa vasena sampajanakarita
veditabba. Imasmim sutte satipatthanamissakasampajannam pubbabhagam kathitam.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 13 page 252-272. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=13&A=5487&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=13&A=5487&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=18&i=243              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=18&A=3661              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=18&A=3584              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=18&A=3584              Contents of The Tipitaka Volume 18 http://84000.org/tipitaka/read/?index_18

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]