ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 14 : PALI ROMAN An.A. (manoratha.1)

                      2. Nivaranappahanavaggavannana
      [11] Dutiyassa pathame ekadhammampiti ettha "tasmim kho pana samaye dhamma
honti"tiadisu 1- viya nissattatthena dhammo veditabbo. Tasma ekadhammampiti
nissattam ekam sabhavampiti ayamettha attho. Anuppanno vati ettha pana "bhutanam va
sattanam thitiya sambhavesinam va anuggahaya 2- yavata bhikkhave satta apada va
dvipada va"ti 3- evamadisu viya samuccayattho vasaddo datthabbo, na vikappattho.
Ayanhettha attho:- yena dhammena anuppanno ca kamacchando uppajjati, uppanno
ca kamacchando bhiyyobhavaya vepullaya samvattati, tamaham yatha subhanimittam, evam
annam na passamiti. Tattha anuppannoti ajato asanjato apatubhuto asamudagato.
Kamacchandoti "yo kamesu kamacchando kamarago kamanandi kamatanha"tiadina 4-
nayena vittharitam kamacchandanivaranam. Uppajjatiti nibbattati patubhavati. So
panesa asamudacaravasena va ananubhutarammanavasena va anuppanno uppajjatiti
veditabbo. Annatha hi anamatagge samsare anuppanno nama natthi.
      Tattha ekaccassa vattavasena kileso na samudacarati, ekaccassa ganthadhutangasamadhi-
vipassananavakammakatanam 5- annataravasena. Katham? ekacco hi vattasampanno hoti, tassa
dveasiti khuddakavattani cuddasa mahavattani cetiyanganabodhiyanganapaniyamalakauposatha-
garaagantukagamikavattani ca karontasseva kileso okasam na labhati. Aparabhage
panassa vattam vissajjetva bhinnavattassa carato ayonisomanasikaranceva sativossagganca
agamma uppajjati. Evampissa 6- asamudacaravasena anuppanno uppajjati nama.
@Footnote: 1 abhi.sam. 34/121/41 cittuppadakanda: sunnatavara
@2 Ma.mu. 12/402/359 mahatanhasankhayasutta, sam.ni. 16/12/13 moliyaphaggunasutta
@3 an.catukka. 21/34/39 aggappasadasutta, khu.iti. 25/90/308 pancamavagga
@4 abhi.sam. 34/1159/270 nikkhepakanda  5 cha.Ma....kammadinam, i. kammabhavananam
@6 cha.Ma. evampi
      Ekacco ganthayutto hoti ekampi nikayam ganhanto 1- dvepi tayopi cattaropi
pancapi. Tassa tepitakam buddhavacanam atthavasena palivasena anusandhivasena pubbaparavasena
ganhantassa sajjhayantassa vacentassa desentassa pakasentassa kileso okasam na
labhati. Aparabhage panassa ganthakammam pahaya kusitassa carato ayonisomanasikarasativossagge
agamma uppajjati. Evampi asamudacaravasena anuppanno uppajjati nama.
      Ekacco pana dhutangadharo hoti, terasa dhutangagune samadaya vattati. Tassa
pana dhutangagune pariharantassa kileso okasam na labhati. Aparabhage panassa dhutangani
vissajjetva bahullaya avattassa carato ayonisomanasikarasativossagge agamma
uppajjati. Evampi asamudacaravasena anuppanno uppajjati nama.
      Ekacco atthasu samapattisu cinnavasi hoti, tassa pathamajjhanadisu 2-
anuyuttassa viharato 2- avajjanavasiadinam vasena viharantassa kileso okasam na labhati.
Aparabhage panassa parihinajjhanassa va vissatthajjhanassa va bhassadisu anuyuttassa
viharato ayonisomanasikarasativossagge agamma uppajjati. Evampi asamudacaravasena
anuppanno uppajjati nama.
      Ekacco pana vipassako hoti, sattasu va anupassanasu attharasasu va
mahavipassanasu kammam karonto viharati. Tassevam viharato kileso okasam na
labhati. Aparabhage panassa vipassanakammam pahaya kayadalhibahulassa viharato
ayonisomanasikarasativossagge agamma uppajjati. Evampi asamudacaravasena
anuppanno uppajjati nama.
      Ekacco navakammiko hoti, uposathagarabhojanasaladini kareti. Tassa tesam
upakaranani cintentassa kileso okasam na labhati. Aparabhage panassa navakamme
@Footnote: 1 cha.Ma. ganhati  2-2 cha.Ma. ime patha na dissanti
Nitthite va vissatthe va ayonisomanasikarasativossagge agamma uppajjati. Evampi
asamudacaravasena anuppanno uppajjati nama.
     Ekacco pana brahmaloka agato suddhasatto hoti, tassa anasevanaya 1- kileso
okasam na labhati. Aparabhage panassa laddhasevanassa ayonisomanasikarasativossagge
agamma uppajjati. Evampi asamudacaravasena anuppanno uppajjati nama. Evam tava
asamudacaravasena anuppannassa uppannata veditabba.
      Katham ananubhutarammanavasena? idhekacco ananubhutapubbam manapiyarupadiarammanam
Labhati, tassa tattha ayonisomanasikarasativossagge agamma rago uppajjati. Evam
ananubhutarammanavasena anuppanno uppajjati nama.
      Uppannoti jato sanjato nibbatto abhinibbatto patubhuto. Bhiyyobhavayati
punappunam bhavaya. Vepullayati vipulabhavaya rasibhavaya. Tattha sakim uppanno
kamacchando na nirujjhissati, sakim niruddho va sveva puna 2- uppajjissatiti
atthanametam. Ekasmim pana niruddhe etasmim 3- va arammane annatarasmim 4- va
arammane aparaparam uppajjamano bhiyyobhavaya vepullaya samvattati nama.
      Subhanimittanti ragatthaniyam arammanam. "sanimitta 5- bhikkhave uppajjanti
papaka akusala dhamma, no animitta"ti 6- ettha hi 7- nimittanti paccayassa namam.
"adhicittamanuyuttena bhikkhave bhikkhuna panca nimittani kalena kalam
manasikatabbani"ti 8- ettha karanassa. "so tam nimittam asevati bhaveti"ti 9- ettha
samadhissa. "yam nimittam agamma yam nimittam manasikaroto anantara asavanam khayo
hoti"ti 10- ettha vipassanaya. Idha pana ragatthaniyo ittharammanadhammo
"subhanimittan"ti adhippeto. Ayoniso
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. anasevanataya  2 Ma. niruddho pana puna  3 cha.Ma.,i. tasmim
@4 cha.Ma.,i. annasmim  5 Ma. subhanimitta  6 an.duka. 20/78/78 sanimittavagga
@7 cha.Ma. hi-saddo na dissati  8 Ma.mu. 12/216/182 vitakkasanthanasutta
@9 an.navaka. 23/239(35)/435 (sya)  10 an.chakka. 22/298(27)/357 anuttariyavagga
@(sya)
Manasikarototi "tattha katamo ayoniso manasikaro. Anicce niccanti dukkhe
sukhanti anattani attati asubhe subhanti ayoniso manasikaro uppathamanasikaro,
saccavippatikulena va cittassa avajjana anvavajjana 1- abhogo samannaharo
manasikaro. Ayampi vuccati ayoniso manasikaro"ti 2- imassa manasikarassa vasena
anupayena manasikarontassati. Pathamam.
      [12] Dutiye byapadoti bhattabyapatti viya cittassa byapajjanam
pakativijahanabhavo. "tattha katamam byapadanivaranam. Anattham me acariti aghato
jayati"ti 3- evam vittharitassa byapadanivaranassetam adhivacanam. Patighanimittanti
anittham nimittam. Patighassapi patigharammanassapi etam adhivacanam. Vuttampi cetam
atthakathayam "patighampi patighanimittam, patigharammanopi dhammo patighanimittan"ti.
Sesam yatha 4- kamacchande vuttanayeneva veditabbam. Yatha cettha, evam ito paresupi.
Tattha tattha hi visesamattameva vakkhamati. Dutiyam.
      [13] Tatiye thinamiddhanti thinanceva middhanca. Tesu cittassa akammannata
thinam, 5- alasiyabhavassetam adhivacanam. Tinnam khandhanam akammannata middham.
Kapimiddhassa capalayikabhavassetam 6- adhivacanam. Ubhinnampi "tattha katamam thinam. Ya
cittassa akallata 7- akammannata oliyana salliyana. Tattha katamam middham. Ya kayassa
akallata akammannata onaho pariyonaho"tiadina 8- nayena vittharo veditabbo.
Aratitiadini vibhange vibhattanayeneva veditabbani. Vuttanhetam:-
           "tattha katama arati? pantesu va senasanesu annatarannataresu
         va adhikusalesu dhammesu arati aratita anabhirati anabhiramana ukkanthita
         paritassita, ayam vuccati arati. Tattha katama tandi? ya tandi tandiyana
@Footnote: 1 pali. anavajjana, Si.,i. avattana anvavattana
@2 abhi.vi. 35/936/455 khuddakavatthuvibhanga  3 abhi.sam. 34/1160/270 nivaranagocchaka
@4 cha.Ma.,i. sesamettha  5 cha.Ma. thinam 6 cha.Ma.,i. pacalayikabhavassetam
@7 cha.Ma. akalyata. evamuparipi  8 abhi.sam. 34/1162-3/270 nivaranagocchaka
         Tandimanata 1- alasyam 2-  alassayana alassayitattam, ayam vuccati tandi.
         Tattha katama vijambhita? ya kayassa jambhana vijambhana anamana
         Vinamana sannamana panamana patthabbhana 3- byadhiyakam, ayam vuccati vijambhita.
         Tattha katamo bhattasammado? ya bhuttavissa bhattamuccha bhattakilamatho
         Bhattaparilaho kayadutthullam, 4- ayam vuccati bhattasammado. Tattha katamam cetaso
         ca linattam? ya cittassa akalyata akammannata oliyana salliyana
         linam liyana liyitattam thinam thiyana thiyitattam cittassa, idam vuccati cetaso
         ca linattan"ti. 5-
      Ettha ca purima cattaro dhamma thinamiddhanivaranasahajatavasenapi upanissayavasenapi
paccaya honti, cetaso ca linattam attanova attana sahajatam na hoti, upanissayakotiya
pana hotiti. Tatiyam.
      [14] Catutthe uddhaccakukkuccanti uddhaccanceva kukkuccanca. Tattha
uddhaccam nama cittasseva 6- uddhatakaro. Kukkuccam nama akatakalyanassa katapapassa
tappaccaya vippatisaro. Cetaso avupasamoti uddhaccakukkuccassevetam namam.
Avupasantacittassati jhanena va vipassanaya va avupasamitacittassa. Ayam pana avupasamo
uddhaccakukkuccassa upanissayakotiya paccayo hotiti. Catuttham.
      [15] Pancame vicikicchati "satthari kankhati"tiadina 7- nayena vittharitam
vicikicchanivaranam. Ayoniso manasikaro vuttalakkhanoyevati. Pancamam.
      [16] Chatthe anuppanno va kamacchando nuppajjatiti asamudacaravasena
va ananubhutarammanavasena vati dviheva karanehi anuppanno nuppajjati, tatha
vikkhambhito hoti, puna hetum va paccayam va na labhati. Idhapi vattadinamyeva
vasena asamudacaro veditabbo. Ekaccassa hi vuttanayeneva vatte yuttassa vattam
@Footnote: 1 Ma. tandimanasikata  2 cha.Ma. alassam  3 pali,cha.Ma. ayam patho na dissati
@4 ka. kaladubbalyam, Ma. kayadubbalyam  5 abhi.vi. 35/856-60/429 ekakaniddesa
@6 cha.Ma. cittassa  7 abhi.sam. 34/1167/271 nikkhepakanda;dukanikkhepa
Karontasseva kileso okasam na labhati, 1- vattavasena vikkhambhito hoti. So tam
tatha vikkhambhitameva katva vivajjetva 2- arahattam ganhati malakatissatthero 3- viya.
      So kirayasma rohanajanapade gamendavasimahaviharassa 4- bhikkhacare nesadakule
nibbatto. Vayam agamma katagharavaso "puttadaram posissami"ti aduhalasatam
santhapetva pasasatam yojetva sulasatam ropetva bahum papam ayuhanto ekadivasam
gehato agginca lonanca gahetva arannam gato pase baddham migam vadhitva
angarapakkam mamsam khaditva pipasito 5- hutva gamendavasimahaviharam pavittho
paniyamalake dasamattesu paniyaghatesu pipasavinodanamattampi paniyam alabhanto
"kinnametam ettakanam bhikkhunam vasanatthane pipasaya agatanam pipasavinodanamattam
paniyam natthi"ti ujjhayitum araddho. Culapindapatikatissatthero tassa katham
sutva tassa santikam gacchanto paniyamalake dasamatte paniyaghate pure disva
"jivamanapetakasatto ayam bhavissati"ti cintetva "upasaka sace pipasitosi, piva
paniyan"ti vatva kutam ukkhipitva tassa hatthesu asinci. Tassa kammam paticca
sitam sitam 6- paniyam tattakapale 7- pakkhittam viya vinassati, sakalampi paniyam
pivato 8- pipasa na pacchijji. Atha nam thero aha "yava darunanca te upasaka kammam
katam, idaneva peto jato, vipako kidiso bhavissati"ti.
      So tassa katham sutva laddhasamvego theram vanditva tani aduhaladini visankharitva
vegena gharam gantva puttadaram oloketva sattim 9- bhinditva dipakamigapakkhino
aranne vissajjetva theram paccupasankamitva pabbajjam yaci. Dukkaravuso
pabbajja, katham tvam pabbajissasiti. Bhante evarupam paccakkhakaranam disva katham na
pabbajissamiti. Thero tacapancakakammatthanam datva pabbajesi. So
vattabhirato 10- tussitva buddhavacanam
@Footnote: 1 ka. labhatiti  2 cha.Ma. vivattetva. evamuparipi  3 cha.Ma.,i. milakkhatissatthero
@4 cha.Ma. gamendavalamahaviharassa, Ma. mandalavasimahaviharassa. evamuparipi
@5 ka. pipaso  6 cha.Ma.,i. pitapitam  7 Si. tattakatahe, i. tatte katahe
@8 cha.Ma. sakalepi ghate pivato, i. sakalaghate pivato  9 cha.Ma. satthani
@10 cha.Ma.,i. vattarabhirato hutva
Ugganhanto ekadivasam devadutasutte "tamenam bhikkhave nirayapala puna mahaniraye
pakkhipanti"ti 1- imam thanam sutva "ettakam dukkharasim anubhavitam sattam puna
mahaniraye pakkhipanti, aho bhariyo bhante mahanirayo"ti aha. Ama avuso bhariyoti.
Sakka bhante passitunti. "na sakka passitum, ditthasadisam katum ekam karanam
dassessami"ti samanere samadapetva "pasanapitthe alladarurasim karohi"ti. 2-
So tatha karesi. Thero yathanisinnova iddhiya abhisankharitva mahanirayato
khajjopanakamattam aggipapatikam niharitva passantasseva tassa therassa darurasimhi
nikkhipi. 3- Tassa tattha nipato ca darurasino jhayitva charikabhavupagamananca apaccha
apurimam ahosi.
      So tam disva "bhante imasmim sasane kati dhurani nama"ti pucchi. Avuso
vipassanadhuranca 4- ganthadhurancati. "bhante gantho nama patibalasabhavo, 5- mayham pana
dukkhupanisa saddha, vipassanadhuram puressami kammatthanam me detha"ti vanditva
nisidi. Thero "vattasampanno bhikkhu"ti vattasise thatva tassa kammatthanam kathesi.
So kammatthanam gahetva vipassanaya ca kammam karoti, vattanca pureti. Ekadivasam
cittalapabbatamahavihare vattam karoti, ekadivasam gamendavasimahavihare, ekadivasam
gocaragamamahavihare. 6- Thinamiddhe okkantamatte vattaparihanibhayena palasam 7-
temetva sise thapetva pade udake otaretva nisidi. 8- So ekadivasam
cittalapabbatamahavihare dve yame vattam katva balavapaccusakale niddaya okkamitum
araddhaya allapalasam 9- sise thapetva nisinno pacinapabbatapasse samanerassa
arunavatisuttantam 10- sajjhayantassa:-
@Footnote: 1 Ma.u. 14/270/239 devadutasutta, an.tika. 20/36/136 devadutavagga
@2 cha.Ma. karehiti  3 cha.Ma.,i. pakkhipi  4 ka.,Si. vasadhuranca  5 cha.Ma.,i. patibalassa
@bharo  6 Si.,i. kajaragamamahavihare  7 cha.Ma.,i. palalavaranakam, Si. palalavaranakam
@8 cha.Ma.,i. nisidati  9 cha.Ma.,i. allapalalam  10 cha.Ma.,i. arunavatiyasuttantam
              "arabbhatha 1- nikkamatha 2-         yunjatha buddhasasane
               dhunatha maccuno senam             nalagaramva kunjaro.
               Yo imasmim dhammavinaye            appamatto vihessati 3-
               pahaya jatisamsaram               dukkhassantam karissati"ti 4-
idam thanam sutva "madisassa araddhaviriyassa bhikkhuno sammasambuddhena idam kathitam
bhavissati"ti pitim uppadetva jhanam nibbattetva tadeva padakam katva anagamiphale
patitthaya aparaparam vayamanto saha patisambhidahi arahattam papuni. Parinibbanakalepi 5-
tadeva karanam dassento evamaha:-
         "allapalasapunjaham 6-           sirenadaya 7- cankamim
          pattosmi tatiyatthanam            natthi me ettha samsayo"ti.
Evarupassa vattavasena vikkhambhitakileso tatha vikkhambhitova hoti.
     Ekaccassa vuttanayeneva ganthesu yuttassa gantham ugganhantassa sajjhayantassa
vacentassa desentassa pakasentassa ca kileso okasam na labhatiti, 8- ganthavasena
vikkhambhitova hoti. So tam tatha vikkhambhitameva katva vivajjetva arahattam ganhati
maliyadevatthero 9- viya. So kirayasma tivassabhikkhukale kallagamake 10-
mandalaramamahavihare uddesanca ganhati, vipassanaya ca kammam karoti. Tato 11-
tassekadivasam kallagame bhikkhaya carato eka upasika yaguullunkam datva
puttasineham uppadetva theram antonivesane nisidapetva panitabhojanam datva 12-
"kataragamavasikosi tata"ti pucchi. Mandalaramamahavihare ganthakammam karomi
upasiketi. Tenahi tata yava ganthakammakarana 13- idheva nibaddham bhikkham ganhati.
So tam
@Footnote: 1 cha.Ma. arambhatha  2 Si.,i. nikkhamatha  3 ka. viharissati, cha.Ma.,i. vihassati
@4 sam.sa. 15/185/188 arunavatisutta  5 cha.Ma.,i....kale ca  6 cha.Ma. allam
@palalapunjaham  7 cha.Ma. sisenadaya  8 cha.Ma.,i. labhati  9 cha.Ma.,Si.,i. maliyadevatthero
@10 Ma.,i. kallagamato  11 cha.Ma.,i. ayam patho na dissati  12 cha.Ma.,i. bhojetva
@13 cha.Ma.,i. yava ganthakammam karosi
Adhivasetva tattha nibaddham bhikkham ganhati, bhattakiccavasane anumodanam karonto
"sukham hotu, dukkha muccatu"ti 1- padadvayameva kathetva gacchati. Antovasse temasam
tassaeva sangaham karonto pindaya pacitim katva mahapavaranaya saha patisambhidahi
arahattam papuni. Nevasikamahathero aha "avuso 2- ajja vihare mahajano
sannipatissati, tassa dhammadanam dadeyyasi"ti. Thero adhivasesi.
     Daharasamanera upasikaya sannam adamsu "ajja te putto dhammam katheti, 3-
viharam gantva suneyyasi"ti.  tata na sabbeva dhammakatham jananti, mama putto
ettakam kalam mayham kathento "sukham hotu, dukkha muccatu"ti padadvayameva kathesi,
ma kelim karothati. Ma tvam upasike jananam va ajananam va upatthayassu, 4-
viharam gantva dhammameva sunahiti. Upasika gandhamaladini gahetva gantva
pujetva parisapariyante dhammam sunamana nisidi. Diva dhammakathiko ca sarabhanako
ca attano pamanam natva utthahimsu. Tato maliyadevatthero dhammasane nisiditva
cittavijanim gahetva pubbakatham 5- vatva "mahaupasikaya 6- tayo mase dviheva padehi
anumodana kata, ajja sabbarattim tihi pitakehi sammasitva tasseva padadvayassa
attham kathessami"ti dhammadesanam arabhitva sabbarattim kathesi. Arunuggamane
desanapariyosane mahaupasika sotapattiphale patitthasi.
     Aparopi tasmimyeva vihare 7- tissabhutatthero 8- nama vinayam ganhanto
bhikkhacaravelayam antogamam pavittho visabhagarammanam olokesi, tassa lobho
uppajji, so patitthitapadam acaletva attano pattayagum upatthakadaharassa patte
akiritva "ayam vitakko vaddhamano mam catusu apayesu samsidapessati"ti 9- tatova
nivattitva acariyassa santikam gantva vanditva ekamantam thito aha "eko
me byadhi uppanno, aham etam tikicchitum sakkonto agamissami, itaratha
nagamissami,
@Footnote: 1 Si. muccati  2 cha.Ma.,i. avuso mahadeva  3 cha.Ma.,i. kathessati
@4 cha.Ma. upatthahassu, Si. upatthapayassu, i. patthapayassu  5 Ma. anupubbim katham
@6 cha.Ma.,i. maya mahaupasikaya  7 cha.Ma.,i. mahavihare  8 cha.Ma.,i. tissabhutitthero
@9 Ma. samsumbhissatiti
Tumhe diva uddesanca sayam uddesanca mam oloketva thapetha, paccusakale
uddesam pana ma thapayittha"ti evam vatva mallaya 1- vasimahasamgharakkhitattherassa
santikam agamasi. Thero attano pannasalaya paribhandam karonto tam anoloketvava
"patisamehi avuso tava pattacivaran"ti aha. Bhante eko me byadhi atthi, sace
tumhe tam tikicchitum sakkotha, patisamessamiti. Avuso uppannam rogam tikicchitum
samatthassa santikam agatosi, patisamehiti. Suvaco bhikkhu "amhakam acariyo ajanitva
evam na vakkhati"ti pattacivaram thapetva therassa vattam dassetva 2- ekamantam nisidi.
     Thero "ragacarito ayan"ti natva asubhakammatthanam kathesi. So utthaya pattacivaram
amse laggetva theram punappunam vandi. Kim avuso mahabhuta 3- atirekanipaccakaram
dassesiti. Bhante sace attano kiccam katum sakkhissami, iccetam kusalam. No ce,
idam me pacchimadassananti. Gacchavuso mahabhuta tadisassa yuttayogassa kulaputtassa
na jhanam va vipassana va maggo va phalam va dullabhanti. So therassa
katham sutva nipaccakaram dassetva agamanakale vavatthapitam channasepannigacchamulam
gantva pallankena nisinno asubhakammatthanam padakam katva vipassanam patthapetva
arahatte patitthaya paccusakale uddesam sampapuni. Evarupanam ganthavasena
vikkhambhitakilesa tatha vikkhambhitava honti.
     Ekaccassa pana vuttanayeneva dhutangani pariharato kileso okasam na labhati,
dhutangavasena vikkhambhitova hoti. So tam tatha vikkhambhitameva katva vivajjetva 4-
arahattam ganhati gamantapabbharavasimahasivatthero viya. Thero kira mahagame
tissavihare 5- vasanto tepitakam atthavasena ca palivasena ca attharasa mahagane
vacesi. 6- Therassa ovade thatva satthisahassa 7- bhikkhu arahattam papunimsu. Tesu
eko bhikkhu attana patividdhadhammam arabbha uppannasomanasso cintesi "atthi
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. malaYu...  2 cha.Ma.,i. dassetva vanditva
@3 cha.Ma.,i. mahabhuti. evamuparipi  4 cha.Ma.,i. vivattetva. evamuparipi
@5 cha.Ma.,i. tissamahavihare  6 cha.Ma.,i. vaceti  7 cha.Ma. stthisahassa,
@Si.,i. timsasahassa
Nu kho idam sukham amhakam acariyassa"ti. So avajjento therassa puthujjanabhavam
natva "ekenupayena therassa samvegam uppadessami"ti attano vasanatthanato
therassa santikam gantva vanditva vattam katva 1- nisidi. Atha nam thero "kim
agatosi avuso pindapatika"ti aha. "sace me okasam karissatha, ekam dhammapadam
ganhissami"ti agatosmi bhanteti. Bahu avuso ganhanti, tuyham okaso na
bhavissatiti. So sabbesu rattidivasabhagesu okasam alabhanto "bhante evam okase
asati maranassa katham okasam labhissatha"ti aha. Tada thero cintesi "nayam
uddesatthaya agato, mayham panesa samvegajananatthaya agato"ti. Sopi thero "kikkhuna
nama bhante madisena bhavitabban"ti vatva theram vanditva manivanne akase
uppatitva agamasi.
     Thero tassa gatakalato patthaya jatasamvego diva uddesanca sayam uddesanca
vacetva pattacivaram hatthapase thapetva paccusakale uddesam gahetva otarantena
bhikkhuna saddhim pattacivaram adaya otinno terasa dhutangagune paripunne adhitthaya
gamantapabbharasenasanam gantva pabbharam patijaggitva mancapitham ussapetva
"arahattam appatva mance pitthim na pasaressami"ti manasam bandhitva cankamam
otari. Tassa "ajja arahattam ganhissami"ti 2- ghatentasseva pavarana sampatta.
So pavaranaya upakatthaya "puthujjanabhavam pahaya visuddhipavaranam pavaressami"ti
cintento ativiya kilamati. So taya pavaranaya maggam va phalam va uppadetum
asakkonto "madisopi nama araddhavipassako nalabhissati, yava dullabham idam 3-
arahattan"ti vatva teneva niyamena thanacankamabahulo hutva timsa vassani samanadhammam
katva mahapavaranaya majjhe thitam punnacandam disva "kinnu kho candamandalam
visuddham, udahu mayham silan"ti cintento "candamandalassa 4- sasalakkhanam pannayati,
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. dassetva  2 cha.Ma.,i. ajja arahattam ganhissami ajja arahattam
@ganhissamiti  3 cha.,i. dullabhanca vatidam, Ma. dullabhataram  4 cha.Ma.,i. candamandale
Mayham pana upasampadato patthaya yavajjadivasa silasmim kalakam va tilaka 1- va
natthi"ti avajjetva sanjatapitisomanasso paripakkananatta pitim vikkhambhetva
saha patisambhidahi arahattam papuni. Evarupassa dhutangavasena vikkhambhito kileso
tatha vikkhambhitova hoti.
     Ekaccassa vuttanayeneva pathamajjhanadisamapajjanabahulataya kileso okasam
na labhati, samapattivasena vikkhambhitova hoti. So tam tatha vikkhambhitameva katva
vivajjetva arahattam ganhati mahatissatthero viya. Thero kira atthavassikakalato
pabhuti 2- atthasamapattilabhi. So samapattivikkhambhitanam kilesanam asamudacarena
uggahaparipucchavaseneva ariyamaggasamantam kathesi, 3- satthivassakalepi attano
puthujjanabhavam na janati. Athekadivasam mahagame tissamahaviharato bhikkhusamgho
valikavasidhammadinnattherassa 4- sasanam pesesi "thero agantva amhakam dhammakatham
kathetu"ti. Thero adhivasetva "mama santike mahallakataro bhikkhu natthi, mahatissatthero
kho pana me kammatthanacariyo, tam samghattheram katva gamissami"ti cintento
bhikkhusamghaparivuto therassa viharam gantva divatthane therassa vattam dassetva
ekamantam nisidi.
     Thero aha "kim dhammadinna cirassam agatosi"ti. "ama bhante tissamahaviharato
me bhikkhusamgho sasanam pesesi, aham ekakova nagamissami, 5- tumhehi pana saddhim
gantukamo hutva agatomhi"ti. So 6- saraniyam katham kathentova papancetva 7-
"kada bhante tumhehi ayam dhammo adhigato"ti pucchi. Satthimattani avuso dhammadinna
vassani hontiti. Samadhim 8- bhante valanjethati. Ama avusoti. Ekam pokkharanim
mapetum sakkuneyyatha bhanteti. "na avuso etam bhariyan"ti vatva sammukhatthane
pokkharanim mapesi. "ettha bhante ekam padumagaccham mapetha"ti ca vutto tampi
mapesi. Idanettha mahantam puppham dassethati. Thero tampi dassesi. Ettha
@Footnote: 1 cha.Ma. tilako  2 cha.Ma.,i. avassikakalato patthaya  3 cha.Ma.,i. katheti
@4 cha.Ma.,i. talangara...., Ma. valankara....  5 cha.Ma.,i. ekako na gamissami
@6 cha.Ma.,i. ayam patho na dissati  7 Ma. vaddhetva  8 cha.Ma.,i. samapattim pana
Solasavassuddesikam itthirupam dassethati vutto tampi dassesi. Tato nam aha "idam
bhante punappunam subhato manasikarotha"ti. Thero attanava mapitam itthirupam olokento
lobham uppadesi. Tada attano puthujjanabhavam natva "avassayo me sappurisa
hohi"ti antevasikassa santike ukkutikam nisidi. "etadatthamevaham bhante agato"ti
therassa asubhavasena sallahukam katva kammatthanam kathetva therassa okasam katum
bahi nikkhanto. Suparimadditasankharo thero tasmim divatthanato nikkhantamatteyeva
saha patisambhidahi arahattam papuni. Atha nam samghattheram katva dhammadinnatthero
tissamahaviharam gantva samghassa dhammakatham kathesi. Evarupassa samapattivasena
vikkhambhito kileso tatha vikkhambhitova hoti.
     Ekaccassa pana vuttanayeneva vipassanaya kammam karontassa kileso okasam
na labhati, vipassanavasena vikkhambhitova hoti. So tam tatha vikkhambhitameva katva
vivajjetva arahattam ganhati buddhakale satthimatta araddhavipassaka bhikkhu viya.
Te kira satthu santike kammatthanam gahetva vivittam arannam pavisitva vipassanaya
kammam karonta kilesanam asamudacarena 1- "patividdhamaggaphala mayan"ti sannaya
maggaphalatthaya vayamam akatva "amhehi patividdhadhammam dasabalassa arocessama"ti
satthu santikam agacchanti.
     Sattha tesam pure agamanatova anandattheram aha "ananda padhanakammika
bhikkhu ajja mam passitum agamissanti, tesam mama dassanaya okasam akatva
`amakasusanam gantva allaasubhabhavanam karotha'ti pahineyyasi"ti. Thero tesam agatanam
satthara kathitasasanam arocesi. Te "tathagato ajanitva na kathessati, addha ettha
karanam bhavissati"ti amakasusanam gantva allaasubham olokenta lobham uppadetva
"idam nuna sammasambuddhena dittham bhavissati"ti jatasamvega laddhamattam 2-
@Footnote: 1 cha.Ma. asamudacaravasena  2 cha.Ma. laddhamaggam
Kammatthanam adito patthaya arabhimsu. Sattha tesam vipassanaya araddhabhavam natva
gandhakutiyam nisinnova imam obhasagatham aha:-
          "yanimani apatthani 1-        alabuneva 2- sarade
           kapotakani atthini           tani disvana ka rati"ti. 3-
     Gathapariyosane arahattaphale patitthahimsu. Evarupanam vipassanavasena vikkhambhita
kilesa tatha vikkhambhitava honti.
      Ekaccassa vuttanayeneva navakammam karontassa kileso okasam na labhati,
navakammavasena vikkhambhitova hoti. So tam tatha vikkhambhitameva katva vivajjetva
arahattam ganhati cittalapabbate tissatthero viya. Tassa kira atthavassikakale 4-
anabhirati uppajji, so tam vinodetum asakkonto attano civaram dhovitva rajitva
pattam pacitva kese oharetva upajjhayam vanditva atthasi. Atha nam thero
aha "kim avuso mahatissa atutthassa viya te akaro"ti. Ama bhante anabhirati
me uppanna, tam vinodetum na sakkomiti. Thero tassajjhasayam 5- olokento
arahattassa upanissayam disva anukampavasena aha "avuso tissa mayam mahallaka,
ekam no vasanatthanam karohi"ti. Dutiyakatham akathitapubbo bhikkhu "sadhu bhante"ti
sampaticchi.
     Atha nam thero aha "avuso navakammam karonto uddesamagganca ma caji, 6-
kammatthananca manasikarohi, kalena ca kalam kasinaparikammam karohi"ti. "evam karissami
bhante"ti theram vanditva tatharupam pabbharatthanam 7- oloketva "ettha katum
sakka"ti daruni netva 8- jhapetva sodhetva itthakahi parikkhipitva
dvaravatapanadini
@Footnote: 1 cha.Ma. apattani  2 Si.,i. alapuneva  3 khu.dha. 25/149/43 adhimanikabhikkhuvatthu
@4 Si.,i. avassikakale  5 cha.Ma.,i. tassasayam  6 cha.Ma.,i. vissajji
@7 cha.Ma.,i. sappayatthanam  8 cha.Ma.,i. daruhi puretva
Yojetva saddhim cankamanabhumiitthakaparikammadihi 1- lenam nitthapetva mancapitham
santharitva therassa santikam gantva vanditva "bhante nitthitam lenaparikammam,
vasatha"ti aha. Avuso dukkhena taya etam kammam katam, ajja ekadivasam tvancevettha 2-
vasahiti. So "sadhu bhante"ti vatva 3- pade dhovitva lenam pavisitva pallankam
abhujitva nisinno attana katakammam avajjeti. 4- Tassa "manapam maya upajjhayassa
kayaveyyavaccam katan"ti cintentassa abbhantare piti uppanna. So tam
vikkhambhetva vipassanam vaddhetva 5- aggaphalam arahattam papuni. Evarupassa
navakammavasena vikkhambhito kileso tatha vikkhambhitova hoti.
     Ekacco pana brahmalokato agato suddhasatto hoti. Tassa anasevanataya
kileso na samudacarati, bhavavasena vikkhambhito hoti. So tam tatha vikkhambhitameva
katva vivajjetva arahattam ganhati ayasma mahakassapo viya. So hi ayasma
agaramajjhepi kame aparibhunjitva mahatim sampattim pahaya pabbajitva nikkhanto
antaramagge paccuggamanatthaya agatam sattharam disva vanditva tihi ovadehi
upasampadam labhitva atthame arune saha patisambhidahi arahattam papuni. Evarupassa
bhavavasena vikkhambhitakileso tatha vikkhambhitova hoti.
     Yo pana ananubhutapubbam rupadiarammanam labhitva tattheva vipassanam patthapetva
vivajjetva arahattam ganhati, evarupassa ananubhutarammanavasena anuppanno
kamacchando nuppajjati nama.
     Uppanno va kamacchando pahiyatiti ettha uppannoti jato bhuto samudagato.
Pahiyatiti tadangappahanam vikkhambhanappahanam samucchedappahanam passaddhippahanam 6-
nissaranappahananti imehi pancahi pahanehi pahiyati, na puna uppajjatiti
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. cankamanabhumibhittiparikammadihi  2 cha.Ma. tvannevettha
@3 cha.Ma.,i. vanditva  4 cha.Ma.,i. avajji  5 cha.Ma.,i. patthetva
@6 cha.Ma. patippassaddhippahanam
Attho. Tattha vipassanaya kilesa tadangavasena pahiyantiti 1- vipassana tadangappahananti
veditabba. Samapatti pana kilese vikkhambhetiti sa vikkhambhanappahananti veditabba.
Maggo samucchindanto uppajjati, phalam patipassambhiyamanam, nibbanam sabbakilesehi
nissatanti imani tini samucchedapatipassaddhinissaranappahananiti vuccanti. Imehi
lokiyalokuttarehi pancahi pahanehi pahiyatiti attho.
      Asubhanimittanti dasasu asubhesu uppannam sarammanam pathamajjhanam. Tenahu
porana "asubhampi asubhanimittam, asubharammana dhammapi asubhanimittan"ti. Yoniso
manasikarototi tattha "katamo yoniso manasikaro, anicce aniccan"tiadina nayena
vuttassa 2- upayamanasikarassa vasena manasikaroto. Anuppanno ceva kamacchando
nuppajjatiti asamudagato na samudagacchati. Uppanno kamacchando pahiyatiti
samudagato ca kamacchando pancavidhena pahanena pahiyati.
       Apica cha dhamma kamacchandassa pahanaya samvattanti:- asubhanimittassa uggaho
asubhabhavananuyogo indriyesu guttadvarata bhojane mattannuta kalyanamittata
sappayakathati. Dasavidhanhi asubhanimittam ugganhantassapi kamacchando pahiyati,
bhaventassapi, indriyesu guttadvarassapi, 3- catunnam pancannam alopanam
okase sati udakam pivitva yapanasilataya bhojane mattannunopi. Tena 4- vuttam:-
           "cattaro panca alope      abhutva udakam pive
            alam phasuviharaya           pahitattassa bhikkhuno"ti. 5-
Asubhakammikatissattherasadise asubhabhavanarate kalyanamitte sevantassapi kamacchando
pahiyati, thananisajjadisu dasaasubhanissitasappayakathaya pahiyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma
kamacchandassa pahanaya samvattanti"ti. Chattham.
@Footnote: 1 ka. pahiyanti  2 ka. sabbassa  3 cha.Ma.,i. pihitadvarassapi
@4 i. teneva, cha.Ma. tenetam  5 khu.thera. 26/983/395 sariputtattheragatha
     [17] Sattame metta cetovimuttiti sabbasattesu hitapharanaka metta.
Yasma pana tamsampayuttacittam nivaranadihi paccanikadhammehi vimuccati, tasma sa
"cetovimutti"ti vuccati. Visesato va sabbabyapadapariyutthanena vimuttato cesa 1-
cetovimuttiti veditabba. Tattha "metta"ti ettavata pubbabhagapi 2- vattati,
"cetovimutti"ti vuttatta pana idha tikacatukkajjhanavasena appanava adhippeta. Yoniso
manasikarototi tam mettam cetovimuttim vuttalakkhanena upayamanasikarena manasikarontassa.
      Apica cha dhamma byapadassa pahanaya samvattanti:- mettanimittassa uggaho
mettabhavananuyogo kammassakata paccavekkhana patisankhanabahulata kalyanamittata
sappayakathati. Odissakaanodissakadisapharananam hi annataravasena mettam
ugganhantassapi byapado pahiyati, odissaanodissadisapharanavasena 3- mettam
bhaventassapi. "tvam etassa kuddho kim karissasi, kimassa siladini nasetum
sakkhissasi, nanu tvam attano kammena agantva attano kammeneva gamissasi, parassa
kujjhanam nama vitacchitangaratattaayasalakaguthadini 4- gahetva param paharitukamatasadisam
hoti. Esopi tava kuddho kim karissati, kim te siladini nasetum sakkhissati, esa
attano kammena agantva attano kammeneva gamissati, appaticchitam mahodakam viya 5-
pativatam khittarajomutthi viya ca etassevesa kodho matthake patissati"ti evam attano ca
parassa ca kammassakatam paccavekkhatopi, ubhayassa kammassakatam paccavekkhitva patisankhane
thitassapi, assaguttattherasadise mettabhavanarate kalyanamitte sevantassapi
byapado pahiyati, thananisajjadisu mettanissitasappayakathayapi pahiyati. Tena vuttam
"../../bdpicture/cha dhamma byapadassa pahanaya samvattanti"ti. Sesamidha ito paresu ca vuttanayeneva
veditabbam, visesamattameva pana vakkhamati. Sattamam.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. vimuttatta sa  2 cha.Ma.,i. pubbabhagopi  3 cha.Ma. odhiso anodhiso
@disapharanavasena  4 Ma....ayasalakasatthankusadini  5 cha.Ma. appaticchitapahenakam viya
     [18] Atthame arabbhadhatutiadisu 1-  arabbhadhatu nama pathamaviriyam. 2- Nikkamadhatu
nama kosajjato nikkhantatta tato balavataram. Parakkamadhatu nama param param thanam
akkamanato tato balavataram. Atthakathayam pana "arambho cetaso kamanam panudanaya,
nikkamo cetaso patighataya, 3- parakkamo cetaso bandhanacchedaya"ti vatva "tihi
cetehi adhimattaviriyameva kathitan"ti vuttam.
     Araddhaviriyassati paripunnaviriyassa ceva paggahitaviriyassa ca. Tattha
catudosapagatam viriyam araddhanti veditabbam. Na ca atilinam 4- na ca atipaggahitam,
na ca ajjhattam sankhittam, na ca bahiddha vikkhittam. Tadetam  duvidham hoti kayikam
cetasikanca. Tattha "idha bhikkhu divasam cankamena nisajjaya avaraniyehi dhammehi cittam
parisodheti"ti 5- evam rattindivasam 6- panca kotthase kayena ghatato vayamato
kayikaviriyam veditabbam. "na tavaham ito lena nikkhamissami, yava me na
anupadaya asavehi cittam vimuccati"ti evam okasaparicchedena va, "na tavaham
imam pallankam bhindissami"ti evam nisajjadiparicchedena va manasam bandhitva
ghatentassa vayamantassa cetasikaviriyanti veditabbam. Tadubhayampi idha vattati.
Duvidhenapi hi imina viriyena araddhaviriyassa anuppannanceva thinamiddham
nuppajjati, uppannanca thinamiddham pahiyati milakkhatissattherassa viya,
gamantapabbharavasimahasivattherassa viya, pitimallakattherassa viya,
kutumbiyaputtatissattherassa viya ca. Etesu hi purima tayo anne ca evarupa
kayikaviriyena araddhaviriya, kutumbiyaputtatissatthero anne ca evarupa
cetasikaviriyena araddhaviriya, uccavalukavasimahanagatthero pana dvihipi
viriyehi araddhaviriyova. Thero kira ekam sattaham cankamati, ekam titthati, ekam
nisidati, ekam nipajjati. Mahatherassa ekairiyapathopi asappayo nama natthi, catutthe
sattahe vipassanam vaddhetva arahatte patitthasi.
@Footnote: 1 cha.Ma. arambhadhatu  2 cha.Ma.,i. pathamarambhaviriyam  3 cha.Ma.,i. palighugghatanaya
@4 Ma. alinam, cha.,i. atilinam hoti  5 abhi.vi. 35/519/300 jhanavibhanga
@6 cha.Ma.,i. rattidivassa
     Apica cha dhamma thinamiddhassa pahanaya samvattanti:- atibhojane nimittaggaho
iriyapathasamavattanata 1- alokasannamanasikaro abbhokasavaso kalyanamittata
sappayakathati. Aharahatthakabhuttavammitakatatthavattakaalamsatakakakamasakabrahmanadayo
viya bhojanam bhunjitva rattitthanadivatthane nisinnassa hi samanadhammam karoto
thinamiddham mahahatthi viya ottharantam agacchati, catupancaalopaokasam pana thapetva
paniyam pivitva yapanasilassa bhikkhuno tam na hotiti evam atibhojane nimittam
ganhantassapi thinamiddham pahiyati. Yasmim iriyapathe thinamiddham okkamati, tato annam
parivattentassapi, rattim candalokam dipalokam ukkalokam diva suriyalokam
manasikarontassapi, abbhokase vasantassapi mahakassapattherasadise pahinathinamiddhe
kalyanamitte sevantassapi thinamiddham pahiyati, thananisajjadisu
dhutanganissitasappayakathayapi pahiyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma thinamiddhassa pahanaya
samvattanti"ti. Atthamam.
     [19] Navame vupasantacittassati jhanena va vipassanaya va vupasamitacittassa.
     Apica cha dhamma uddhaccakukkuccassa pahanaya samvattanti:- bahussutata
paripucchakata vinaye pakatannuta vuddhasevita kalyanamittata sappayakathati.
Bahusaccenapi hi ekam va dve va tayo va cattaro va panca va nikaye
palivasena ca atthavasena ca ugganhantassapi uddhaccakukkuccam pahiyati,
thananisajjadisu 2- kappiyakappiyaparipucchabahulassapi, vinayapakatiya 3-
cinnavasibhavataya pakatannunopi, vuddhe mahallakatthere upasankamantassapi,
upalittherasadise vinayadhare kalyanamitte sevantassapi uddhaccakukkuccam pahiyati,
thananisajjadisu kappiyakappiyanissitasappayakathayapi pahiyati. Tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma
uddhaccakukkuccassa pahanaya samvattanti"ti. Navamam.
@Footnote: 1 cha.Ma. iriyapathasamparivattanata  2 cha.Ma.,i. ayam patho na dissati
@3 cha.Ma.,i. vinayapannattiyam
     [20] Dasame yoniso bhikkhave manasikarototi vuttanayeneva upayato manasikarontassa.
      Apica cha dhamma vicikicchaya pahanaya samvattanti:-  bahussutata paripucchakata
vinaye pakatannuta adhimokkhabahulata kalyanamittata sappayakathati. Bahusaccenapi
hi ekam .pe. Panca va nikaye palivasena ca atthavasena ca ugganhantassapi
vicikiccha pahiyati, tini ratanani arabbha paripucchabahulassapi, vinaye
cinnavasibhavassapi, tisu thanesu okappaniyasaddhasankhataadhimokkhabahulassapi,
saddhadhimutte vakkalittherasadise kalyanamitte sevantassapi vicikiccha pahiyati,
thananisajjadisu tinnam ratananam gunanissitasappayakathayapi pahiyati, thananisajjadisu
tinnam ratananam gunanissitasappayakathayapi pahiyati, tena vuttam "../../bdpicture/cha dhamma vicikicchaya
pahanaya samvattanti"ti. Dasamam.
                Imasmim nivaranappahanavagge vattavivattam kathitanti.
                    Nivaranappahanavaggavannana nitthita.
                           Dutiyo vaggo.
                         --------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 14 page 26-45. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=608&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=608&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=12              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=42              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=43              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=43              Contents of The Tipitaka Volume 20 http://84000.org/tipitaka/read/?index_20

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]