|
| บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ |
15. Pañcamavagga
mahāpajāpatigotamītherīvatthu
[235] Theripāliyaṃ 1- paṭhame yadidaṃ mahāpajāpatigotamīti mahāpajāpatī gotamī
therī rattaññūnaṃ aggāti dasseti.
Tassā pañhākamme ayamanupubbikathā:- ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ
kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā aparena samayena satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ
bhikkhuniṃ rattaññūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ
paṭṭhesi. Sā yāvajīvaṃ dānaṃ datvā sīlaṃ rakkhitvā tato cutā devaloke nibbattitvā
puna ekasmiṃ buddhantare devalokato cavitvā bārāṇasiyaṃ pañcannaṃ dāsisatānaṃ
jeṭṭhakadāsī hutvā nibbatti. Atha vassūpanāyikasamaye pañcasatapaccekabuddhā 2-
nandamūlakapabbhārato isipatane otaritvā nagare piṇḍāya caritvā isipatanameva gantvā
"vassūpanāyikakuṭiyā atthāya hatthakammaṃ yācissāmā"ti cintesuṃ. Kasmā? vassakāle 3-
upagacchantena hi nālakapaṭipadaṃ paṭipannenapi pañcachadanānaṃ aññatarena chadaneneva channe
nibaddhasenāsane 4- upagantabbaṃ. Vuttañhetaṃ "na bhikkhave asenāsanikena vassaṃ
upagantabbaṃ, yo upagaccheyya, āpatti dukkaṭassā"ti. 5- Tasmā vassakāle
upakkaṭṭhe sace senāsanaṃ labhati, iccetaṃ kusalaṃ. No ce labhati, hatthakammaṃ
pariyesitvāpi kātabbaṃ. Hatthakammaṃ alabhantena sāmaṃpi kātabbaṃ, na tveva asenāsanikena
vassaṃ upagantabbaṃ. Ayamanudhammatā. Tasmā te paccekabuddhā "hatthakammaṃ yācissāmā"ti
cīvaraṃ pārupitvā sāyaṇhasamaye nagaraṃ pavisitvā seṭṭhissa gharadvāre aṭṭhaṃsu.
Jeṭṭhakadāsī kuṭaṃ gahetvā udakatitthaṃ gacchantī paccekabuddhe nagaraṃ pavisante addasa.
Seṭṭhī tesaṃ āgatakāraṇaṃ sutvā "amhākaṃ okāso natthi, gacchantū"ti āha.
@Footnote: 1 cha.Ma. therapāliyā 2 cha.Ma.,i. pañca paccekabuddhā 3 cha.Ma. vassaṃ
@4 cha.Ma. sadvārabaddhe senāsane 5 vi.mahā. 4/204/225 vassūpanāyikakkhandhaka
Atha te nagarā nikkhante jeṭṭhakadāsī kuṭaṃ gahetvā pavisantī disvā kuṭaṃ
otāretvā vanditvā onamitvā mukhaṃ ukkhipitvā 1- "ayyā nagaraṃ paviṭṭhamattāva
nikkhantā, kiṃ nu kho"ti pucchi. Vassūpanāyikakuṭiyā hatthakammaṃ yācituṃ āgatamhāti.
Laddhaṃ bhanteti. Na laddhaṃ upāsiketi. Kiṃ panesā kuṭi issareheva kātabbā, udāhu
duggatehipi sakkā kātunti. Yena kenaci sakkā kātunti. Sādhu bhante mayaṃ karissāma,
sve mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathāti nimantetvā puna 2- kuṭaṃ gahetvā āgamanatitthamagge 3-
ṭhatvā āgatā avasesadāsiyo "ettheva hothā"ti vatvā sabbāsaṃ āgatakāle āha
"ammā kiṃ niccameva parassa dāsikammaṃ karissatha, udāhu dāsibhāvato muccituṃ
icchathā"ti. Ajjeva muccituṃ icchāma ayyeti. Yadi evaṃ, mayā pañcasatapaccekabuddhā
4- hatthakammaṃ alabhantā svātanāya nimantitā, tumhākaṃ sāmikehi ekadivasaṃ hatthakammaṃ
dāpethāti. Tā "sādhū"ti sampaṭicchitvā sāyaṃ aṭavito āgatakāle sāmikānaṃ ārocesuṃ.
Te "sādhū"ti jeṭṭhakadāsiyā 5- gehadvāre sannipatiṃsu.
Atha ne jeṭṭhakadāsī "sve tātā paccekabuddhānaṃ hatthakammaṃ dethā"ti ānisaṃsaṃ
ācikkhitvā yepi na kātukāmā, te gāḷhena ovādena tajjetvā sabbepi
sampaṭicchāpesi. Sā punadivase paccekabuddhānaṃ bhattaṃ datvā sabbesaṃ dāsaputtānaṃ
saññaṃ adāsi. Te tāvadeva araññaṃ pavisitvā dabbasambhāre samodhānetvā sataṃ
sataṃ hutvā ekekaṃ kuṭiṃ caṅkamanādipariveṇaṃ 6- katvā mañcapīṭhapānīyaparibhojanīyādīni
ṭhapetvā paccekabuddhānaṃ temāsaṃ tattheva vasanatthāya paṭiññaṃ kāretvā vārakaṃ
bhikkhaṃ upaṭṭhāpesuṃ. 7- Yā attano vāradivase dātuṃ 8- na sakkoti, tassā jeṭṭhakadāsī
sakagehato nīharitvā deti. Evaṃ temāsaṃ paṭijaggitvā jeṭṭhakadāsī ekaṃ 9- ekekasāṭakaṃ
sajjāpesi, pañca thūlasāṭakasatāni ahesuṃ. Tāni parivattāpetvā pañcannaṃ
@Footnote: 1 Sī.,i. pidhāya 2 Sī.,i. udakaṃ netvā puna 3 Sī.,i. āgamma titthamagge
@4 cha.Ma.,i. paccekabuddhā 5 cha.Ma.,Sī.,i. jeṭṭhakadāsassa
@6 Sī.,i.,cha.Ma. caṅkamanādiparivāraṃ 7 Ma. vārena bhikkhaṃ upaṭṭhapesuṃ,
@cha.,i. vārabhikkhaṃ paṭṭhapesuṃ 8 cha.Ma.,i.ayaṃ pāṭho na dissati 9 cha.Ma. ekekaṃ dāsiṃ
Paccekabuddhasatānaṃ 1- ticīvarāni katvā adāsi. Paccekabuddhā tāsaṃ passantīnaṃyeva
ākāsena gandhamādanapabbataṃ agamaṃsu.
Tāpi sabbā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devaloke nibbattiṃsu. Tāsu jeṭṭhikā
tato cavitvā bārāṇasiyā avidūre pesakāragāme pesakārajeṭṭhakassa gehe nibbatti.
Athekadivasaṃ padumavatiyā puttā pañcasatā paccekabuddhā bārāṇasiraññā nimantitā
rājadvāraṃ āgantvā kañci olokentaṃpi adisvā nivattitvā nagaradvārena
nikkhamitvā taṃ pesakāragāmaṃ agamaṃsu. Sā atthī paccekabuddhe disvā sampiyāyamānā
sabbeva vanditvā bhikkhaṃ adāsi. Te bhattakiccaṃ katvā gandhamādanameva agamaṃsu.
Sāpi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsarantī amhākaṃ satthu nibbattito
puretarameva devadahanagare mahāsuppabuddhassa gehe paṭisandhiṃ gaṇhi, gotamītissā
nāmaṃ akaṃsu. Mahāmāyāya kaniṭṭhabhaginī hoti. Mantajjhāyakabrāhmaṇā lakkhaṇāni
pariggaṇhantā 2- "imāsaṃ dvinnaṃ kucchiyaṃ vasikadārakā cakkavattino bhavissantī"ti
byākariṃsu. Suddhodanamahārājā vayappattakāle tā dvepi maṅgalaṃ katvā attano
gharaṃ ānesi. Aparabhāge amhākaṃ bodhisatto tusitapurā cavitvā mahāmāyāya deviyā
kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Mahāmāyā tassa jātadivasato sattame divase kālaṃ karitvā
tusitapure nibbatti. Suddhodanamahārājā mahāsattassa mātucchaṃ mahāpajāpatiṃ gotamiṃ
aggamahesiṭṭhāne ṭhapesi. Tasmiṃ kāle nandakumāro jāto. Ayaṃ mahāpajāpatī nandakumāraṃ
dhātīnaṃ datvā sayaṃ bodhisattaṃ samparicarati. 3-
Aparena samayena bodhisatto mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitvā sabbaññutaṃ patvā
lokānuggahaṃ karonto anukkamena kapilavatthupuraṃ patvā nagaraṃ piṇḍāya pāvisi.
Athassa pitā suddhodanamahārājā antaravīthiyaṃyeva dhammakathaṃ sutvā sotāpanno ahosi,
atha dutiyadivase nando pabbaji, sattame divase rāhulo. Satthā aparena samayena
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. pañcannaṃ paccekabuddhānaṃ 2 Sī. paṭiggaṇhantā 3 cha.Ma.,i. parihari
Vesāliṃ upanissāya kūṭāgārasālāyaṃ viharati. Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājā
setacchattassa heṭṭhā arahattaṃ sacchikatvā parinibbāyi. Tadā mahāpajāpatī pabbajjāya
cittaṃ uppādesi. Tato rohiṇīnadītīre kalahavivādasuttapariyosāne 1- nikkhamitvā
pabbajitānaṃ pañcannaṃ kumārasatānaṃ pādaparicārikā sabbāva ekacittā hutvā
"mahāpajāpatiyā santikaṃ gantvā sabbāva satthu santike pabbajissāmā"ti
mahāpajāpatiṃ jeṭṭhikaṃ katvā satthu santikaṃ gantvā pabbajitukāmā ahesuṃ. Ayaṃ
ca mahāpajāpatī paṭhamameva ekavāraṃ satthāraṃ pabbajjaṃ yācamānā nālattha, tasmā
kappakaṃ pakkosāpetvā kese chindāpetvā kāsāyāni acchādetvā sabbā tā
sākiyāniyo ādāya vesāliṃ gantvā ānandattherena dasabalaṃ yācāpetvā 2- aṭṭhahi
garudhammehi pabbajjañca upasampadañca alattha. Itarā pana sabbāpi ekatova
upasampannā ahesuṃ. Ayamettha saṅkhepo, vitthārato panetaṃ vatthu pāliyaṃ 3- āgatameva.
Evaṃ upasampannā pana mahāpajāpatī satthāraṃ upasaṅkamitvā abhivādetvā
ekamantaṃ aṭṭhāsi, athassā satthā dhammaṃ desesi. Sā satthu santikeva kammaṭṭhānaṃ
gahetvā arahattaṃ pāpuṇi. Sesā pañcasatā bhikkhuniyo nandakovādasuttapariyosāne 4-
arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Evametaṃ vatthu samuṭṭhitaṃ. Aparabhāge satthā jetavane nisinno
bhikkhuniyo ṭhānantaresu ṭhapento mahāpajāpatiṃ rattaññūnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Khemātherīvatthu
[236] Dutiye khemāti evaṃnāmikā bhikkhunī. Ito paṭṭhāya ca panassā
pañhākamme ayamanupubbikathāti avatvā sabbattha abhinīhāraṃ ādiṃ katvā vattabbameva
vakkhāma.
@Footnote: 1 khu.su. 25/869/503 kalahavivādasutta 2 Sī.,i. yācetvā
@3 vi.cu. 7/402/231 bhikkhunikkhandhaka 4 Ma.u. 14/398/344 saḷāyatanavagga
Atīte kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatīnagare ayaṃ parapariyāpannā hutvā
nibbatti. Athekadivasaṃ tassa bhagavato aggasāvikaṃ sujātattheriṃ nāma piṇḍāya carantiṃ
disvā tayo modake datvā taṃdivasameva attano gehe 1- vissajjetvā theriyā dānaṃ
datvā "anāgate buddhuppāde tumhe viya mahāpaññā bhaveyyan"ti paṭṭhanaṃ katvā
yāvajīvaṃ kusalakammesu 2- appamattā hutvā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsarantī 3-
kassapabuddhakāle kiṃkissa rañño 4- gehe paṭisandhiṃ gahetvā sattannaṃ bhaginīnaṃ
abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni geheyeva komāribrahmacariyaṃ caritvā tāhi
bhaginīhi saddhiṃ dasabalassa vasanapariveṇaṃ kāretvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu
saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde maddaraṭṭhe sāgalanagare rājakule paṭisandhiṃ gaṇhi,
khemātissā nāmaṃ akaṃsu. Tassā sarīravaṇṇo suvaṇṇarasapiñjaro viya ahosi. Sā pana
vayappattā bimbisārarañño gehaṃ agamāsi.
Sā tathāgate rājagahaṃ upanissāya veḷuvane viharante "satthā kira rūpe
dosaṃ dassetī"ti rūpamadamattā hutvā "mayhaṃpi rūpe dosaṃ dasseyyā"ti bhayena
dasabalassa dassanāya na gacchati. Rājā cintesi "ahaṃ satthu aggupaṭṭhāko, mādisassa
ca nāma ariyasāvakassa aggamahesī dasabalaṃ dassanāya na gacchati, na me etaṃ
ruccatī"ti. So kavīhi veḷuvanuyyānassa vaṇṇaṃ 5- bandhāpetvā "khemāya deviyā
savanupacāre gāyathā"ti āha. Sā uyyānassa vaṇṇaṃ sutvā gantukāmā hutvā
rājānaṃ paṭipucchi. Rājā "uyyānaṃ gaccha, satthāraṃ pana adisvā āgantuṃ na
labhissasī"ti āha. Sā rañño paṭivacanaṃ adatvāva maggaṃ paṭipajji. Rājā tāya
saddhiṃ gacchante purise āha "sace devī uyyānato nivattamānā dasabalaṃ passati,
iccetaṃ kusalaṃ. Sace na passati, rājāṇāya naṃ dassethā"ti. Athakho sā devī
divasabhāgaṃ uyyāne caritvā nivattantī dasabalaṃ adisvāva gantuṃ āraddhā. Atha
naṃ rājapurisā attano aruciyā deviṃ satthu santikaṃ nayiṃsu.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. kese 2 i. kusalakammena 3 Sī.,i. saṃsaritvā
@4 cha.Ma. kikissa kāsirañño. evamuparipi 5 Sī.,i. vaṇṇe
Satthā taṃ āgacchantiṃ disvā iddhiyā ekaṃ devaccharaṃ nimminitvā tālapaṇṇaṃ 1-
gahetvā vījamānaṃ viya akāsi. Khemā ca devī taṃ disvā cintesi "ahañcamhi 2-
naṭṭhā, evarūpā nāma dibbaccharapaṭibhāgā 3- itthiyo dasabalassa avidūre tiṭṭhanti, ahaṃ
etāsaṃ paricārikāpi nappahomi, ahaṃ hi nikkāraṇā 4- pāpacittassa vasena naṭṭhā"ti
taṃ nimittaṃ gahetvā tameva itthiṃ olokayamānā aṭṭhāsi. Atha naṃ tassā passantiyāva
tathāgatassa adhiṭṭhānabalena sā itthī paṭhamavayaṃ atikkamma majjhimavaye ṭhitā viya
majjhimavayaṃ atikkamma pacchimavaye ṭhitā viya valittacā palitakesā khaṇḍitapatitadantā 5-
ahosi. Tato tassā passantiyā saddhiṃ tālapaṇṇena parivattetvā patati. 6- Tato
khemā pubbahetusampannattā tasmiṃ ārammaṇe āpāthagate evaṃ cintesi "evaṃvidhaṃpi
nāma sarīraṃ evarūpaṃ vipattiṃ pāpuṇāti, mayhaṃpi sarīraṃ evaṃgatikameva bhavissatī"ti.
Athassā evaṃ cintitakkhaṇe satthā imaṃ dhammapade gāthamāha:-
"ye rāgarattānupatanti sotaṃ
sayaṃ kataṃ makkaṭakova jālaṃ
etaṃpi chetvāna vajanti dhīrā
anapekkhino sabbadukkhaṃ 7- pahāyā"ti. 8-
Sā gāthāpariyosāne ṭhitapade ṭhitāyeva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi.
Agāramajjhe vasantena nāma 9- arahattaṃ pattena taṃdivasameva parinibbāyitabbaṃ vā
pabbajitabbaṃ vā hoti, sā pana attano āyusaṅkhārānaṃ pavattanabhāvaṃ ñatvā
"attano pabbajjaṃ anujānāpessāmī"ti satthāraṃ vanditvā rājanivesanaṃ gantvā
rājānaṃ anabhivādetvāva aṭṭhāsi. Rājā iṅgitasaññāṇena 10- aññāsi "ariyadhammaṃ 11-
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. tālavaṇṭaṃ 2 Sī. manaṃ vatamhi, i. manā vatamhi, cha.Ma. mānamhi
@3 cha.Ma. devaccharappaṭibhāgā 4 cha.Ma. mānamadaṃ hi nissāya, i. manamhi akāraṇā
@5 Sī. khaṇḍasithiladantā, cha.Ma. khaṇḍaviraḷadantā 6 cha.Ma. paripati 7 Sī.,ka.,Ma. kāmasukhaṃ
@8 khu.dha. 25/347/77 khemātherīvatthu 9 Sī. agāramajjhāvasantena, i. agāramajjhe ca nāma
@10 Sī.,i.,cha. iṅgiteneva, Ma. ekadesañāṇena 11 Sī.,i. ariyadhammaṃ arahattaṃ
Pattā bhavissatī"ti. Atha naṃ āha "devī gatā nu kho satthu dassanāyā"ti. Mahārāja
tumhehi diṭṭhadassanaṃ caritaṃ, 1- ahaṃ pana dasabalaṃ sudiṭṭhaṃ akāsiṃ, pabbajjaṃ me
anujānāthāti. Rājā "sādhu devī"ti sampaṭicchitvā suvaṇṇasivikāya bhikkhunīupassayaṃ
upanetvā pabbājesi, athassā "khemātherī nāma gihibhāve ṭhatvā arahattaṃ pattā"ti
mahāpaññābhāvo 2- pākaṭo ahosīti. 3- Idametthapi vatthuṃ. 4- Atha satthā aparabhāge
jetavane nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento khemātheriṃ mahāpaññānaṃ
aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Uppalavaṇṇātherīvatthu
[237] Tatiye uppalavaṇṇāti nīluppalagabbhasadisena 5- vaṇṇena samannāgatattā
evaṃladdhanāmā therī. Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ
gaṇhitvā aparabhāge mahājanena saddhiṃ satthu santikaṃ gantvā dhammaṃ suṇantī satthāraṃ
ekaṃ bhikkhuniṃ iddhimantānaṃ 6- aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā sattāhaṃ
buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ datvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā yāvajīvaṃ
kusalaṃ katvā devamanussesu saṃsarantī kassapabuddhakāle bārāṇasinagare kiṃkissa rañño
gehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni
brahmacariyaṃ caritvā bhikkhusaṃghassa pariveṇaṃ katvā devaloke nibbattā.
Tato cavitvā puna manussalokaṃ gacchantī 7- ekasmiṃ gāmake 8- sahatthā kammaṃ
katvā jīvanakaṭṭhāne nibbattā. Sā ekadivasaṃ khettakuṭiṃ gacchantī antarāmagge
ekasmiṃ sare pātova pupphitaṃ padumapupphaṃ disvā taṃ saraṃ oruyha tañceva pupphaṃ
lājapakkhipanatthāya paduminiyā pattañca gahetvā kedāre sālisīsāni chinditvā
kuṭiyaṃ 9- nisinnā lāje bhajjitvā pañca lājasatāni gaṇesi. Tasmiṃ khaṇe
@Footnote: 1 cha.Ma. parittaṃ, i. parittakaṃ 2 cha.Ma. mahāpaññabhāvo 3 cha.Ma. ahosi
@4 cha.Ma. idamettha vatthu 5 cha.Ma. nīluppalagabbhasadiseneva 6 cha.Ma. iddhimantīnaṃ
@7 cha.Ma.,i. āgacchantī 8 cha.Ma.,i. gāme 9 cha.Ma.,i. kuṭikāya
Gandhamādanapabbate nirodhasamāpattito vuṭṭhito eko paccekabuddho āgantvā tassā
avidūre aṭṭhāsi. Sā pacajacekabuddhaṃ disvā lājehi saddhiṃ padumapupphaṃ gahetvā
kuṭito oruyha lāje paccekabuddhassa patte khipitvā 1- padumapupphena pattaṃ pidhāya
adāsi. Athassā paccekabuddhe thokaṃ gate etadahosi "pabbajitā nāma pupphena
anatthikā, ahaṃ pupphaṃ gahetvā pilandhissāmī"ti gantvā paccekabuddhassa hatthato
pupphaṃ gahetvā puna cintesi "sace ayyo pupphena anatthiko abhavissa, 2- taṃ
pattamatthake ṭhapituṃ na adāsi, 2- addhā ayyassa attho bhavissatī"ti puna gantvā
pattamatthake ṭhapetvā paccekabuddhaṃ khamāpetvā "bhante imesaṃ me lājānaṃ nissandena
lājagaṇanāya puttā assu, padumapupphanissandena nibbattaṭṭhāne me pade pade
padumapupphaṃ uṭṭhahatū"ti paṭṭhanaṃ akāsi. Paccekabuddho tassā passantiyāva ākāsena
gandhamādanapabbataṃ gantvā taṃ padumaṃ nandamūlakapabbhāre paccekabuddhānaṃ
akkamanasopānasamīpe pādapuñchanaṃ katvā ṭhapesi.
Sāpi tassa kammassa nissandena devaloke paṭisandhiṃ gaṇhi, nibbattakālato
paṭṭhāya cassā pade pade mahāpadumapupphaṃ uṭṭhāsi. Sā tato cavitvā pabbatapāde
ekasmiṃ padumasare padumagabbhe nibbatti. Taṃ nissāya eko tāpaso vasati, so
pātova mukhadhovanatthāya saraṃ gantvā taṃ pupphaṃ disvā cintesi "idaṃ pupphaṃ sesehi
mahantataraṃ, sesāni ca pupphitāni, idaṃ makulitameva, bhavitabbamettha kāraṇenā"ti udakaṃ
otaritvā taṃ pupphaṃ gaṇhi. Taṃ tena gahitamattameva pupphitaṃ. Tāpaso antopadumagabbhe
nipannadārikaṃ addasa. Diṭṭhakālato paṭṭhāya ca dhītusinehaṃ labhitvā padumeneva saddhiṃ
paṇṇasālaṃ netvā mañcake nipajjāpesi. Athassā puññānubhāvena aṅguṭṭhake khīraṃ
nibbatti. So tasmiṃ pupphe milāte aññaṃ navapupphaṃ āharitvā taṃ nipajjāpesi.
Athassā ādhāvanavidhāvanavasena 3- kīḷituṃ samatthakālato paṭṭhāya pade pade 4- padumapupphaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. pakkhipitvā 2-2 cha.Ma.,i. pattamatthake ṭhapetuṃ na adassa
@3 Ma. ādhāvanaparidhāvanena, cha. ādhāvanavidhāvanena 4 cha.Ma. padavāre padavāre
Uṭṭhāsi, kuṅkumarāsissa viyassā sarīravaṇṇā ahosi. Sā appattā devavaṇṇaṃ,
atikkantā manussavaṇṇaṃ ahosi. Sā pitari phalāphalatthāya gate paṇṇasālāya
ohiyati.
Athekadivasaṃ tassā vayappattakāle pitari phalāphalatthāya gate eko vanacarako
taṃ disvā cintesi "manussānaṃ nāma evaṃvidhaṃ rūpaṃ natthi, vīmaṃsissāmi nan"ti
tāpasassa āgamanaṃ udikkhanto nisīdi. Sā pitari āgacchante paṭipathaṃ gantvā
tassa hatthato kājekamaṇḍaluṃ 1- aggahesi, sayaṃ āgantvā nisinnassa tāpasassa
attano karaṇavattaṃ dassesi. Tadā so vanacarako manussabhāvaṃ ñatvā tāpasaṃ
abhivādetvā nisīdi. Tāpaso taṃ vanacarakaṃ vanamūlaphalāphalehi ca pānīyena ca nimantetvā "bho
purisa imasmiṃyeva ṭhāne vasissasi, udāhu gamissasī"ti pucchi. Gamissāmi bhante,
idha kiṃ karissāmīti. Idaṃ tayā diṭṭhakāraṇaṃ ettha 2- gantvā akathetuṃ sakkhissasīti.
Sace ayyo na icchati, kiṃkāraṇā kathessāmīti tāpasaṃ vanditvā puna āgamanakāle
maggasañjānanatthaṃ sākhañca padañca rukkhasaññañca 3- karonto pakkāmi.
So bārāṇasiṃ gantvā rājānaṃ addasa, rājā "kasmā āgatosī"ti pucchati. 4-
"ahaṃ deva tumhākaṃ vanacarako pabbatapāde acchariyaṃ itthīratanaṃ disvā āgatomhī"ti
sabbaṃ pavuttiṃ kathesi. So tassa vacanaṃ sutvā vegena pabbatapādaṃ gantvā avidūre
ṭhāne khandhāvāraṃ nivesetvā vanacarakena ceva aññehi 5- ca purisehi saddhiṃ tāpasassa
bhattakiccaṃ katvā nisinnavelāya tattha gantvā abhivādetvā paṭisaṇṭhāraṃ katvā
ekamantaṃ nisīdi. Rājā tāpasassa pabbajitaparikkhārabhaṇḍaṃ pādamūle ṭhapetvā "bhante
imasmiṃ ṭhāne kiṃ karoma, gacchāmā"ti āha. Gaccha mahārājāti. Āma gacchāmi
bhante, ayyassa pana samīpe visabhāgaparisā atthīti assumhā, papañcā esā 6-
pabbajitānaṃ, mayā saddhiṃ gacchatu bhanteti. Manussānaṃ nāma cittaṃ duṭṭhaṃ, ayaṃ 7-
@Footnote: 1 Sī.,i. kācakamaṇḍaluṃ, cha.Ma. kājakamaṇḍaluṃ 2 cha.Ma.,i. etto
@3 cha.Ma.,i. sākhāsaññañca rukkhasaññañca 4 cha.Ma.,i. pucchi 5 Sī.,i. appehi
@6 Sī.,i. assumha, papañco eso, cha.Ma. assumha, asāruppā esā 7 Ma. nāma
@cittaṃ duṭṭhaṃ, ayaṃ, cha.,i. duttosayaṃ
Kathaṃ bahunnaṃ majjhe vasissatīti. Tumhākaṃ 1- rucitakālato paṭṭhāya sesānaṃ
jeṭṭhakaṭṭhāne ṭhapetvā paṭijaggissāmi 2- bhanteti.
So rañño kathaṃ sutvā daharakāle gahitanāmavaseneva "amma padumavatī"ti
dhītaraṃ pakkosi, sā ekavacaneneva paṇṇasālato nikkhamitvā pitaraṃ abhivādetvā
aṭṭhāsi. Atha naṃ pitā āha "tvaṃ amma vayappattā, imasmiṃ ca ṭhāne raññā
diṭṭhakālato paṭṭhāya vasituṃ aphāsukā 3- , raññā saddhiṃ gaccha ammā"ti. Sā "sādhu
tātā"ti pitu vacanaṃ sampaṭicchitvā abhivādetvā rodamānā gacchati. 4- Rājā "imissā
pitu cittaṃ gaṇhāmī"ti tasmiṃyeva ṭhāne kahāpaṇarāsimhi ṭhapetvā abhisekaṃ akāsi.
Atha naṃ gahetvā attano nagaraṃ netvā 5- āgatakālato paṭṭhāya sesaitthiyo
anoloketvā tāya saddhiṃyeva ramati. Tā itthiyo issāpakatā taṃ rañño antare
paribhinditukāmā evamāhaṃsu "nāyaṃ mahārāja manussajātikā, kahaṃ nāma tumhehi
manussānaṃ vicaraṇaṭṭhāne padumāni uṭṭhahantāni diṭṭhapubbāni, addhā ayaṃ yakkhinī,
haratha naṃ mahārājā"ti. Rājā tāsaṃ kathaṃ sutvā tuṇhī ahosi.
Athassa aparena samayena paccanto kupito. So "garugabbhā 6- padumavatī"ti taṃ nagare
ṭhapetvā paccantaṃ agamāsi. atha tā itthiyo tassā upaṭṭhāyikāya lañcaṃ 7- datvā
"imissā dārakaṃ jātamattameva apanetvā ekaṃ dārughaṭikaṃ lohitena makkhetvā santike
ṭhapehī"ti āhaṃsu. Padumavatiyāpi nacirasseva gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi. Mahāpadumakumāro
ekakova kucchimhi vasi, 8- avasesā ekūnapañcasatā dārakā mahāpadumakumārassa
mātukucchito nikkhamitvā nipannakāle saṃsedajā hutvā nibbattiṃsu. Athassā 9-
"na tāvāyaṃ satiṃ paṭilabhatī"ti ñatvā upaṭṭhāyikā ekaṃ dārughaṭikaṃ lohitena makkhetvā
samīpe ṭhapetvā tāsaṃ itthīnaṃ saññaṃ adāsi. Tā pañcasatāpi itthiyo ekekā
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. amhākaṃ 2 Sī. paṭijaggituṃ sakkhissāma 3 Sī.,i. aphāsukaṃ,
@cha.Ma. ayuttā 4 Sī.,i.,cha. parodamānā aṭṭhāsi 5 Ma. gantvā, cha.,i. ānetvā
@6 Sī.,i. garubhārā 7 cha.Ma. lañjaṃ 8 cha.Ma. kucchiyaṃ paṭisandhiṃ gaṇhi 9 cha.Ma. athassa
Ekekaṃ dārakaṃ gahetvā cundakārakānaṃ santike 1- pesetvā karaṇḍake āharāpetvā
attanā attanā gahitadārake tattha nipajjāpetvā bahi lañchanaṃ katvā ṭhapayiṃsu.
Padumavatīpi kho saññaṃ labhitvā taṃ upaṭṭhāyikaṃ "kiṃ vijātamhi ammā"ti
pucchi. Sā taṃ santajjetvā "kuto tvaṃ dārakaṃ labhissasī"ti vatvā "ayante
kucchito nikkhantadārako"ti lohitamakkhitaṃ dārughaṭikaṃ purato ṭhapesi. Sā taṃ disvā
domanassappattā "sīghaṃ naṃ phāletvā apanehi, sace koci passeyya, lajjitabbaṃ
bhaveyyā"ti āha. Sā tassā kathaṃ sutvā atthakāmā viya dārughaṭikaṃ phāletvā
uddhane pakkhipi.
Rājāpi paccantato āgantvā nakkhattaṃ paṭimānento bahinagare khandhāvāraṃ
bandhitvā 2- nisīdi. Atha tā pañcasatā itthiyo rañño paccuggamanaṃ āgantvā
āhaṃsu "tvaṃ mahārāja amhākaṃ na saddahasi, amhehi vuttaṃ akāraṇaṃ viya hoti. Tvaṃ
mahesiyā upaṭṭhāyikaṃ pakkosāpetvā paṭipuccha, dārughaṭikaṃ kho 3- devī vijātā"ti.
Rājā taṃ kāraṇaṃ na upaparikkhitvāva "amanussajātikā ca 4- bhavissatī"ti taṃ gehato
nikkaḍḍhi. Tassā rājagehato saha nikkhamaneneva padumapupphāni antaradhāyiṃsu, sarīrañca
vivaṇṇaṃ 5- ahosi. Sā ekikāva antaravīthiyā pāyāsi. Atha naṃ ekā vayappattā
mahallikā itthī disvā dhītusinehaṃ uppādetvā "kahaṃ gacchasi ammā"ti āha.
Āgantukamhi, vasanaṭṭhānaṃ olokentī vicarāmīti. Idhāgaccha ammāti vasanaṭṭhānaṃ
datvā bhojanaṃ paṭiyādesi.
Tassā iminā niyāmena tattha vasamānāya tā pañcasatā itthiyo ekacittā
hutvā rājānaṃ āhaṃsu "mahārāja tumhesu khandhāvāraṃ 6- gatesu amhehi gaṅgādevatāya
`amhākaṃ deve vijitasaṅgāme āgate balikammaṃ katvā udakakīḷaṃ karissāmā'ti paṭṭhitaṃ
atthi, etamatthaṃ deva jānāpemā"ti. Rājā tāsaṃ vacanena tuṭṭho gaṅgāya udakakīḷaṃ
@Footnote: 1 Sī. cundānaṃ santikaṃ, Ma. cundakārasantikaṃ, cha. santikaṃ 2 Sī.,i. māpetvā
@3 cha.Ma.,i. te 4 cha.Ma.,i. ayaṃ saddo na dissati 5 cha.Ma.,i. sarīracchavipi vivaṇṇā
@6 cha.Ma. yuddhaṃ
Kātuṃ agamāsi. Tāpi attanā attanā gahitakaraṇḍakaṃ paṭicchannaṃ katvā ādāya
nadiṃ gantvā tesaṃ karaṇḍakānaṃ paṭicchādanatthaṃ pārupitvā udake patitvā karaṇḍake
vissajjesuṃ. Tepi kho karaṇḍakā sabbeva samāgantvā 1- heṭṭhāsote pasāritajālamhi
laggiṃsu. Tato udakakīḷaṃ kīḷitvā rañño uttiṇṇakāle jālaṃ ukkhipantā te
karaṇḍake disvā 2- rañño santikaṃ ānayiṃsu. Rājā karaṇḍake disvā "kiṃ tātā
karaṇḍakesū"ti āha. Na jānāma devāti. So te karaṇḍake vivarāpetvā olokento
paṭhamaṃ mahāpadumakumārakaraṇḍakaṃ vivarāpesi. Tesaṃ pana sabbesaṃpi karaṇḍakesu
nipajjāpitadivaseyeva puññiddhiyā aṅguṭṭhakesu 3- khīraṃ nibbatti. Sakko devarājā
tassa rañño nikkaṅkhabhāvatthaṃ antokaraṇḍake akkharāni likhāpesi "ime kumārā
padumavatiyā kucchimhi nibbattā bārāṇasirañño puttā, atha nepa dumavatiyā sapattiyo
pañcasatā itthiyo karaṇḍakesu pakkhipitvā udke khipiṃsu, rājā imaṃ kāraṇaṃ
jānātū"ti. Karaṇḍake vivaritamatte rājā akkharāni vācetvā dārake disvā
mahāpadumakumāraṃ ukkhipitvā "vegena rathe yojetha, asse kappetha, ahaṃ ajja
antonagaraṃ pavisitvā ekaccānaṃ mātugāmānaṃ piyaṃ karissāmī"ti pāsādaṃ āruyha
hatthigīvāyaṃ sahassakaraṇḍakaṃ 4- ṭhapetvā bheriṃ cārāpesi "yo padumavatiṃ passati, so
imaṃ sahassaṃ gaṇhatū"ti.
Taṃ kathaṃ sutvā padumavatī mātu saññaṃ adāsi "hatthigīvato sahassaṃ gaṇha
ammā"ti. Nāhaṃ evarūpaṃ gaṇhituṃ visahāmīti. Sā dutiyampi tatiyampi vutte "kiṃ
vatvā gaṇhāmi ammā"ti āha. "mama dhītā padumavatiṃ deviṃ passatī"ti vatvā
gaṇhāhīti. Sā "yaṃ vā taṃ vā hotū"ti gantvā sahassacaṅkoṭakaṃ gaṇhi. Atha
naṃ manussā pucchiṃsu "padumavatiṃ deviṃ passasi ammā"ti. "ahaṃ na passāmi, dhītā
kira me passatī"ti āha. Te "kahaṃ pana sā ammā"ti vatvā tāya saddhiṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. sabbesaha gantvā, i. sabbepi gantvā 2 Sī.,i. oloketvā
@3 Sī.,i. aṅguṭṭhake, cha.Ma. aṅguṭṭhato 4 cha.Ma.,i. sahassabhaṇḍikaṃ
Gantvā padumavatiṃ sañjānitvā pādesu nipatiṃsu. Tasmiṃ kāle sā "padumavatī devī
ayan"ti vatvā "bhāriyaṃ vata itthiyā kammaṃ kataṃ, yā evaṃvidhassa rañño mahesī
samānā evarūpe ṭhāne nirārakkhā vasī"ti āha. Tepi rājapurisā padumavatiyā
nivesanaṃ netvā 1- setasāṇīhi parikkhipāpetvā dvāre rakkhaṃ 2- ṭhapetvā rañño
ārocesuṃ. Rājā suvaṇṇasivikaṃ 3- pesesi. Sā "ahaṃ evaṃ na gamissāmi, mama
vasanaṭṭhānato paṭṭhāya yāva rājagehaṃ etthantare varapotthakacittattharaṇe attharāpetvā
upari sovaṇṇatārakavicittacelavitānaṃ bandhāpetvā pasādhanatthāya sabbālaṅkāresu
pahitesu padasāva gamissāmi, evaṃ me nāgarā sampattiṃ passissantī"ti āha.
Rājā "padumavatiyā yathāruciṃ karothā"ti āha. Tato padumavatī sabbaṃ pasādhanaṃ
pasādhetvā "rājagehaṃ gamissāmī"ti maggaṃ paṭipajji. Athassā akkantaakkantaṭṭhāne
varapotthakacittattharaṇāni bhinditvā padumapupphāni uṭṭhahiṃsu. Sā mahājanassa attano
sampattiṃ dassetvā rājanivesanaṃ āruyha sabbepi cittattharaṇe tassā mahallikāya
posāvanikamūlaṃ katvā dāpesi.
Rājāpi kho tā pañcasatā itthiyo pakkosāpetvā "imā te devi dāsiyo
katvā demī"ti āha. Sādhu mahārāja, etāsaṃ mayhaṃ dinnabhāvaṃ sakalanāgare
jānāpehīti. Rājā nagare bheriṃ cārāpesi "padumavatiyā dubbhikā 4- pañcasatā itthiyo
etissāeva dāsiyo katvā dinnā"ti. Sā "tāsaṃ sakalanāgarena 5- dāsībhāvo
sallakkhito"ti ñatvā "ahaṃ mama dāsiyo bhujissā kātuṃ labhāmi devā"ti rājānaṃ
pucchi. Tava icchā devīti. Evaṃ sante tameva bhericārikaṃ 6- pakkosāpetvā
"padumavatīdeviyā attano dāsiyo katvā dinnā pañcasatā itthiyo sabbāva bhujissā
katāti puna bheriñcārāpethā"ti 7- āha. Sā tāsaṃ bhujissabhāve kate ekūnāni
pañca puttasatāni tāsaṃyeva hatthe posanatthāya datvā sayaṃ mahāpadumakumārameva gaṇhi.
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 2 cha.Ma.,i. ārakkhaṃ 3 i. sovaṇṇasīvikaṃ
@4 Sī.,i. dūbhikā 5 Ma. sakalanagare 6 Sī.,i. bherivādakaṃ 7 cha.Ma.,i. carāpethāti
Atha aparabhāge tesaṃ kumārānaṃ kīḷanakāle sampatte rājā uyyāne nānāvidhaṃ
kīḷanaṭṭhānaṃ kāresi. Te attano soḷasavassuddesikakāle sabbeva ekato hutvā uyyāne
padumasañchannāya maṅgalapokkharaṇiyā kīḷantā navapadumāni pupphitāni purāṇapadumāni ca
vaṇṭato patantāni disvā "imassa tāva anupādinnakassa evarūpā jarā pāpuṇāti,
kimaṅgaṃ pana amhākaṃ sarīrassa. Idaṃpi hi evaṃgatikameva bhavissatī"ti ārammaṇaṃ gahetvā
sabbeva paccekabuddhañāṇaṃ nibbattetvā uṭṭhāyuṭṭhāya padumakaṇṇikāsu pallaṅkena
nisīdiṃsu.
Atha tehi saddhiṃ āgatapurisā 1- bahutaraṃ divasaṃ ñatvā "ayyaputtā tumhākaṃ
velaṃ jānāthā"ti āhaṃsu. Te sabbe 2- tuṇhī ahesuṃ. Te purisā gantvā rañño
ārocesuṃ "kumārā deva padumakaṇṇikāsu nisinnā, amhesu kathentesupi vacībhedaṃ
na karontī"ti. Yathāruciyā tesaṃ nisīdituṃ dethāti. Te sabbarattiṃ gahitārakkhā
padumakaṇṇikāsu nisinnaniyāmeneva aruṇaṃ uṭṭhāpesuṃ. Purisā gantvā 3- punadivase
upasaṅkamitvā "devā velā jānāthā"ti. Na mayaṃ devā, paccekabuddhā nāma
mayanti. Ayyā tumhe bhāriyaṃ kathaṃ kathetha, paccekabuddhā nāma tumhādisā na honti,
dvaṅgulikesamassudharā 4- kāye paṭimukkaaṭṭhaparikkhārā hontīti. Te dakkhiṇahatthena
sīsaṃ parāmasiṃsu, tāvadeva gihiliṅgaṃ antaradhāyi, aṭṭhaparikkhārā kāyapaṭimukkāva
ahesuṃ. Tato passantasseva mahājanassa ākāseneva nandamūlakapabbhāraṃ agamaṃsu.
Sāpi kho padumavatī devī "ahaṃ bahuputtā hutvā viyuttā jātā"ti hadayasokaṃ 5-
patvā teneva rogena 6- kālaṃ katvā rājagahanagaradvāragāmake sahatthena kammaṃ
katvā jīvakaṭṭhāne nibbatti. Aparabhāge kulagharaṃ gantvā ekadivasaṃ sāmikassa
khette 7- yāguṃ haramānā tesaṃ attano puttānaṃ antare aṭṭha paccekabuddhe
bhikkhācāravelāya ākāsena gacchante disvā sīghaṃ sīghaṃ gantvā sāmikassa ārocesi
"passatha 8-
@Footnote: 1 cha.Ma. āgatā rājapurisā, i. gatapurisā 2 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati
@3 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 4 cha.Ma.,i. dvaṅgula...... 5 Sī.,i. hadayasosaṃ
@6 cha.Ma. sokena 7 cha.Ma.,i. khettaṃ 8 cha.Ma.,i. passa
Ayye paccekabuddhe, ete nimantetvā bhojanaṃ dassāmā"ti. So āha "samaṇasakuṇā
nāmete aññathāpi 1- evaṃ caranti, na ete paccekabuddhā"ti. Te tesaṃ kathaṃ
kathentānaṃyeva avidūre ṭhāne otariṃsu. Sā itthī taṃdivasaṃ attano bhattakhajjabhojanaṃ 2-
tesaṃ datvā "svepi aṭṭha janā mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathā"ti āha. Sādhu upāsike,
tava sakkāro ca ettakova hotu, āsanāni ca aṭṭheva hontu, aññepi bahū
paccekabuddhe disvā tava cittaṃ sandhāreyyāsī"ti. 3- Sā punadivase aṭṭha āsanāni
paññāpetvā aṭṭhannaṃ sakkārasammānaṃ paṭiyādetvā nisīdi.
Nimantitapaccekabuddhā sesānaṃ saññaṃ adaṃsu "mārisā ajja aññattha agantvā
sabbeva tumhākaṃ mātu saṅgahaṃ karothā"ti. Tesaṃ vacanaṃ sutvā sabbeva ekato
ākāsena gantvā mātu gehadvāre pāturahesuṃ. Sāpi paṭhamaṃ laddhasaññāya 4- bahū
disvā na kampittha, sabbepi gehaṃ pavesetvā āsane nisīdāpesi. Tesu paṭipāṭiyā
nisīdantesu navamo aññāni aṭṭha āsanāni māpetvā sayaṃ dhurāsane nisīdi.
Yāva āsanāni vaḍḍhanti, tāva gehaṃ vaḍḍhati. Evaṃ tesu sabbesu nisinnesu
sā itthī aṭṭhannaṃ paccekabuddhānaṃ paṭiyāditasakkāraṃ pañcasatānaṃpi yāvadatthaṃ datvā
aṭṭha nīluppalahatthake āharitvā nimantitānaṃ paccekabuddhānaṃyeva pādamūle ṭhapetvā
āha "mayhaṃ bhante nibbattanibbattaṭṭhāne sarīravaṇṇo imesaṃ nīluppalānaṃ
antogabbhavaṇṇo viya hotū"ti paṭṭhanaṃ akāsi. Paccekabuddhā mātu anumodanaṃ katvā
gandhamādanaṃyeva agamaṃsu.
Sāpi yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā tato cutā devaloke nibbattitvā imasmiṃ
buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhikule paṭisandhiṃ gaṇhi, nīluppalasamānavaṇṇatāya 5- cassā
uppalavaṇṇātveva nāmaṃ akaṃsu. Athassā vayappattakāle sakalajambūdīparājānova
seṭṭhissa 6- santikaṃ pahiṇiṃsu "dhītaraṃ amhākaṃ detū"ti. Apahiṇanto nāma nāhosi.
@Footnote: 1 Sī. aññadāpi, cha.Ma. aññathāpi 2 Sī.,i. attanā labhanakaṃ khajjabhojjaṃ
@3 cha.Ma. pasādeyyāsīti 4 cha.Ma.,i. laddhasaññatāya
@5 cha.Ma.,i. nīluppalagabbhasamānavaṇṇatāya 6 cha.Ma.,i. sakalajambudīparājāno ca seṭṭhino ca
@seṭṭhissa
Tato seṭṭhī cintesi "ahaṃ sabbesaṃ manaṃ gahetuṃ na sakkhissāmi, upāyaṃ panekaṃ
karissāmī"ti dhītaraṃ pakkosāpetvā "pabbajituṃ amma sakkhissasī"ti āha. Tassā
pacchimabhavikattā taṃ vacanaṃ 1- sīse āsittasatapākatelaṃ viya ahosi, tasmā taṃ pitaraṃ
"pabbajissāmi tātā"ti āha. So tassā sakkāraṃ katvā bhikkhunīupassayaṃ netvā
pabbājesi. Tassā acirapabbajitāyaeva uposathāgāre kālavāro 2- pāpuṇi. Sā dīpaṃ
jāletvā uposathāgāraṃ sammajjitvā dīpasikhāya nimittaṃ gaṇhitvā punappunaṃ 3-
olokayamānā tejokasiṇajjhānaṃ 4- nibbattetvā tadeva pādakaṃ katvā arahattaṃ pāpuṇi.
Arahattaphalena saddhiṃyeva ca iddhivikubbane ciṇṇavasī ahosi. Sā aparabhāge satthu
yamakapāṭihāriyakaraṇadivase "ahaṃ bhante pāṭihāriyaṃ karissāmī"ti sīhanādaṃ nadi.
Satthā idaṃ kāraṇaṃ atthuppattiṃ katvā jetavanamahāvihāre nisinno paṭipāṭiyā
bhikkhuniyo ṭhānantaresu 5- ṭhapento imaṃ theriṃ iddhimantānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Paṭācārātherīvatthu
[238] Catutthe vinayadharānaṃ yadidaṃ paṭācārāti paṭācārā therī vinayadharānaṃ 6-
aggāti dasseti. Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā
aparabhāge satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne
ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā yāvajīvaṃ kusalaṃ
katvā devamanussesu saṃsaritvā kassapabuddhakāle kiṃkissa rañño gehe paṭisandhiṃ
gaṇhitvā sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni brahmacariyaṃ
caritvā bhikkhusaṃghassa pariveṇaṃ kāretvā 7- puna devaloke nibbattitvā ekaṃ
buddhantaraṃ sampattiṃ anubhavitvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ seṭṭhigehe
paṭisandhiṃ gaṇhi.
@Footnote: 1 cha.Ma. pitu vacanaṃ 2 Sī.,i. tālavāro 3 Sī.,i. gaṇhitvā ṭhatvāva punappunaṃ
@4 cha.Ma.,i. tejokasiṇārammaṇaṃ jhānaṃ 5 cha.Ma. ṭhānantare 6 Ma. vinayadhārīnaṃ
@7 cha.Ma. katvā
Sā aparabhāge vayappattā attano gehe ekena kammakārena saddhiṃ santhavaṃ
katvā aparabhāge attano samānajātikaṃ kulaṃ gacchantī tassa santhavapurisassa 1- saññaṃ
adāsi "tvaṃ sveva paṭṭhāya maṃ pahārasatenapi 2- daṭṭhuṃ na labhissasi, sace te kammaṃ
atthi, idāni maṃ gaṇhitvā gacchāhī"ti. So "evaṃ hotū"ti anucchavikaṃ hatthasāraṃ
gahetvā taṃ ādāya nagarato tīṇi cattāri yojanāni paṭikkamitvā ekasmiṃ gāmake
vāsaṃ kappesi.
Atha aparabhāge tassā kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsi. Sā gabbhe paripakke
"idaṃ amhākaṃ aṭṭhānaṃ 3- kulagehaṃ gacchāma sāmī"ti āha. So "ajja gacchāma,
sve gacchāmā"ti gantuṃ asakkonto kālaṃ vītināmesi. Sā tassa kāraṇaṃ ñatvā
"nāyaṃ bālo maṃ nessatī"ti tasmiṃ bahi gate "ekikāva kulagehaṃ gamissāmī"ti
maggaṃ paṭipajji. So āgantvā taṃ gehe apassanto paṭivissake pucchitvā "kulagehaṃ
gatā"ti sutvā "maṃ nissāya kuladhītā anāthā jātā"ti padānupadikaṃ gantvā
sampāpuṇi. Tassā antarāmaggeva gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi. Tato "yassatthāya maggaṃ 4-
gaccheyyāma, so attho antarāmaggeva nipphanno, idāni gantvā kiṃ karissāmā"ti
paṭinivattiṃsu. Puna tassā kucchiyaṃ gabbho patiṭṭhāsīti purimanayeneva vitthāretabbaṃ.
Antarāmagge panassā gabbhavuṭṭhāne jātamatteyeva catūsu disāsu mahāmegho
uṭṭhahi. 5- Sā taṃ purisaṃ āha "sāmi avelāya catūsu disāsu mahāmegho uṭṭhito,
attano vasanaṭṭhānaṃ 6- kātuṃ vāyamāhī"ti. So "evaṃ karissāmī"ti daṇḍakehi kuṭikaṃ
katvā "../../bdpicture/chadanatthāya tiṇaṃ āharissāmī"ti ekasmiṃ mahāvammikapāde tiṇaṃ chindati,
atha naṃ vammike nipanno kaṇhasappo pāde ḍaṃsi, so tasmiṃyeva ṭhāne patito.
Sāpi "idāni āgamissati, idāni āgamissatī"ti sabbarattiṃ khepetvā "addhā
maṃ so `anāthā esā'ti magge chaḍḍetvā gato bhavissatī"ti āloke sañjāte
@Footnote: 1 Sī.,i.,cha.Ma. katasanthavassa purisassa 2 cha.Ma.,i. paṭihārasatenapi
@3 Sī.,i.,cha.Ma. anāthaṭṭhānaṃ 4 cha.Ma.,i. mayaṃ 5 Sī. mahāmeghā uṭṭhahiṃsu,
@i. mahāmeghā vuṭṭhahiṃsu 6 Sī.,i. anovassakaṭṭhānaṃ
Padānusārena olokentī vammikapāde patitaṃ disvā "maṃ nissāya naṭṭho puriso"ti
paridevitvā daharadārakaṃ passenādāya mahallakaṃ aṅguliṃ 1- gāhāpetvā maggena gacchantī
antarāmagge ekaṃ uttānanadiṃ disvā "dvepi dārake ekappahāreneva ādāya
gantuṃ na sakkhissāmī"ti jeṭṭhakaṃ orimatīre ṭhapetvā daharaṃ dārakaṃ 2- paratīraṃ netvā
pilotikacumbiṭake 3- nipajjāpetvā puna nivattitvā "imaṃ 4- gahetvā
gamissāmī"ti nadiṃ otari.
Athassā nadīmajjhaṃ pattakāle eko seno "maṃsapiṇḍo ayan"ti saññāya
dārakaṃ gaṇhitvā 5- āgacchati. Sā hatthaṃ pasāretvā senaṃ palāpesi. 6- Tassā taṃ
hatthavikāraṃ disvā mahallakadārako "maṃ pakkosatī"ti saññāya nadiṃ otaritvā
sote patito yathāsotaṃ agamāsi. Sopi seno tassā asampattāyaeva taṃ daharadārakaṃ
gaṇhitvā agamāsi. Sā balavasokābhibhūtā antarāmagge imaṃ vilāpaṃ gītakaṃ gāyantī
gacchati:-
"ubho puttā kālakatā panthe mayhaṃ patī mato"ti.
Sā evaṃ vilapamānā sāvatthiṃ patvā kulasabhāgaṃ 7- gantvāpi sokavaseneva
attano gehaṃ vavatthapetuṃ asakkontī "imasmiṃ ṭhāne evaṃvidhaṃ nāma kulaṃ atthi, kataraṃ
taṃ gehan"ti paṭipucchi. Tvaṃ taṃ kulaṃ paṭipucchitvā kiṃ karissasi, tesaṃ vasanagehaṃ
vātappahārena patitaṃ, tattheva te sabbepi jīvitakkhayaṃ pattā, atha ne khuddakamahallake
ekacittakasmiṃyeva jhāpenti, passa esā dhūmavaṭṭi paññāyatīti. Sā taṃ kathaṃ sutvāva
"kiṃ tumhe vadathā"ti attano nivaṭṭhasāṭakaṃ sandhāretuṃ asakkontī jātiniyāmeneva 8-
bāhā paggayha kandamānā ñātīnaṃ citakaṭṭhānaṃ gantvā taṃ vilāpagītaṃ paripuṇṇaṃ
katvā paridevamānā:-
@Footnote: 1 cha.,i. aṅagulihaṃ 2 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 3 cha.Ma..... cumbaṭake,
@i.....cumabaṭe 4 cha.,i. itaraṃ 5 cha.,i. vijjhituṃ 6 Ma. apasādesi 7 Ma. kulagehaṃ
@8 Sī.,cha.Ma. jātaniyāmeneva
"ubho puttā kālakatā panthe mayhaṃ patī mato
mātā pitā ca bhātā ca ekacitakasmiṃ ḍayhare"ti
āha. Aññena janena sāṭakaṃ dinnaṃpi phāletvā chaḍḍeti. Atha naṃ diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne
mahājano parivāretvā vicarati. Athassā "ayaṃ paṭācārā 1- paṭavicāraṇaṃ 2- vinā
vicaratī"ti paṭācārātveva nāmaṃ akaṃsu. Yasmā panassā naggabhāvena 3- alajjīva ācāro
4- pākaṭo ahosi, tasmā patito 5- ācāro assāti paṭācārātveva nāmaṃ akaṃsu.
Sā ekadivasaṃ satthari mahājanassa dhammaṃ desente vihāraṃ pavisitvā parisapariyante
aṭṭhāsi. Satthā mettāya 6- pharitvā "satiṃ paṭilabha bhagini satiṃ paṭilabha bhaginī"ti āha.
Tassā satthu vacanaṃ sutvā balavahirottappaṃ āgataṃ, sā tattheva bhūmiyaṃ nisīdi.
Avidūre ṭhito puriso uttarisāṭakaṃ khipitvā adāsi, sā taṃ nivāsetvā dhammaṃ
assosi. Satthā tassā cariyavasena imā dhammapade gāthā āha:-
"na santi puttā tāṇāya na pitā nāpi bandhavā
antakenādhipannassa natthi ñātīsu tāṇatā.
Etamatthavasaṃ ñatvā paṇḍito sīlasaṃvuto
nibbānagamanaṃ maggaṃ khippameva visodhaye"ti. 7-
Sā gāthāpariyosāne yathāṭhitāva sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ
upasaṅkamitvā vanditvā pabbajjaṃ yāci. Satthā 8- tassā "bhikkhunūpassayaṃ gantvā
pabbajā"ti pabbajjaṃ sampaṭicchi. Sā pabbajitvā nacirasseva arahattaṃ patvā
buddhavacanaṃ uggaṇhi. 9- Vinayapiṭake ciṇṇavasī ahosi. Aparabhāge satthā jetavane
nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento paṭācāraṃ vinayadharānaṃ aggaṭṭhāne
ṭhapesīti.
@Footnote: 1 cha. paṭācāraṃ 2 cha.Ma. paṭapariharaṇaṃ 3 Sī. so naggabhāvena 4 cha.Ma. alajjīācāro
@5 Sī. paṭu 6 cha.Ma. mettāpharaṇena 7 khu.dha. 25/288-9/66 paṭācārāvatthu
@8 Sī.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 9 cha.Ma.,i. gaṇhantī vinayapiṭake......
Dhammadinnātherīvatthu
[239] Pañcame dhammakathikānanti dhammakathikānaṃ bhikkhunīnaṃ dhammadinnā aggāti
dasseti. Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ parāyattaṭṭhāne nibbattitvā
padumuttarassa bhagavato aggasāvakassa sujātattherassa adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ
paṭṭhesi. Sā yāvajīvaṃ kusalaṃ katvā sagge nibbatti. Sabbaṃ heṭṭhā khemātheriyā
abhinīhāravaseneva veditabbaṃ. Pussabuddhakāle panesā satthu vemātikānaṃ tiṇṇaṃ
bhātikānaṃ dānādhikāre ṭhapitakammikassa 1- gehe vasamānā "ekaṃ dehī"ti vuttā
dve adāsi. Evaṃ sabbaṃ aparihāpentī datvā 2- dvenavutikappe atikkamma
kassapabuddhakāle kiṃkissa rañño gehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā sattannaṃ bhaginīnaṃ
abbhantarā hutvā vīsati vassasahassāni brahmacariyaṃ caritvā bhikkhusaṃghassa
vasanapariveṇaṃ kāretvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsarantī imasmiṃ buddhuppāde
kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhi. Sā aparabhāge visākhaseṭṭhino bhariyā hutvā gehaṃ gatā. 3-
Visākhaseṭṭhī nāma bimbisārassa sahāyako raññā saddhiṃ dasabalassa paṭhamadassanaṃ gantvā
dhammaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhito, aparabhāge anāgāmiphalaṃ sacchākāsi.
So taṃdivasaṃ gharaṃ gantvā sopānamatthake ṭhitāya dhammadinnāya hatthe pasārite
hatthaṃ anālambitvāva pāsādaṃ abhiruhi. Bhuñjamānopi "imaṃ detha, imaṃ āharathā"ti na
byāhari. Dhammadinnā kaṭacchuṃ gahetvā parivisamānā cintesi "ayaṃ me hatthālambakaṃ 4-
dentiyāpi 5- hatthaṃ nālambi, bhuñjamānopi kiñci na katheti, ko nu kho mayhaṃ
doso"ti. Atha naṃ bhuttāviṃ "ko nu kho me ayyaputta doso"ti pucchi. Dhammadinne
tuyhaṃ doso natthi, ahaṃ pana ajjato 6- paṭṭhāya santhavavasena tumhākaṃ santike
nisīdituṃ vā ṭhātuṃ vā āharāpetvā khādituṃ vā bhuñjituṃ vā abhabbo. Tvaṃ
@Footnote: 1 Ma. ṭhapitakuṭumbikassa 2 Ma. caritvā 3 cha.Ma..... gaṇhitvā aparabhāge
@visākhaseṭṭhino gehaṃ gatā 4 Sī.,i. hattholambakaṃ 5 Ma. karontiyāpi
@6 cha.Ma.,i. ajja
Sace icchasi, imasmiṃ gehe vasa. No ce icchasi, yattakena te dhanena attho,
taṃ gaṇhitvā kulagharaṃ gacchāti. Ayyaputta evaṃ sante nāhaṃ tumhehi 1- chaḍḍitaṃ
kheḷamiva kacavaraṃ sīsena 2- ukkhipitvā carissāmi, mayhaṃ pabbajjaṃ anujānāthāti.
Visākho "sādhu dhammadinne"ti rañño ārocetvā dhammadinnaṃ suvaṇṇasivikāya
bhikkhunīupassayaṃ pabbajjatthāya pesesi.
Sā pabbajitvā cintesi "ayaṃ tāva seṭṭhī gharamajjhe ṭhitova dukkhassa antaṃ
akāsi, pabbajjaṃ laddhakālato paṭṭhāya pana mayāpi dukkhassantaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti
ācariyupajjhāyānaṃ santikaṃ gantvā "ayye mayhaṃ āciṇṇaṭṭhāne cittaṃ namati, 3-
gāmakāvāsaṃ gacchāmī"ti āha. Theriyo tassā mahākulā nikkhamma pabbajitabhāvena cittaṃ
kopetuṃ 4- asakkontiyo taṃ gahetvā gāmakāvāsaṃ agamaṃsu. Sā atīte madditasaṅkhāratāya
5- nacirasseva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Athassā etadahosi "mayhaṃ kiccaṃ
matthakaṃ pattaṃ, idha vasitvā kiṃ karissāmi, rājagahameva gacchāmi, tattha maṃ nissāya
bahu ñātisaṅgho puññāni karissatī"ti theriyo gahetvā nagarameva paccāgatā.
Visākho tassā āgatabhāvaṃ ñatvā "sīghaṃ āgatā ukkaṇṭhitā nu kho bhavissatī"ti
sāyaṇhasamaye tassā santikaṃ gantvā abhivādetvā ekamantaṃ nisinno
"ukkaṇṭhitabhāvaṃ pucchituṃ ayuttan"ti pañcakkhandhādivasena pañhe pucchi,
dhammadinnā khaggena uppalanālaṃ chindantī viya pucchitaṃ pucchitaṃ vissajjesi.
Upāsako dhammadinnātheriyā ñāṇasūrabhāvaṃ ñatvā attano adhigataṭṭhāne paṭipāṭiyā tīsu
maggesu sabbākārena pañhe pucchitvā uggahavasena arahattamaggepi pucchi.
Dhammadinnā therīpi upāsakassa yāva anāgāmiphalāva visayabhāvaṃ ñatvā "idāni attano
visayaṃ atikkamitvā dhāvatī"ti
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. ahaṃ tumhehi 2 cha.Ma. chaḍḍitakheḷaṃ vamitavamanaṃ sīsena 3 cha.Ma.,i. na ramati
@4 cha.Ma. vāretuṃ 5 Sī.,i. majjitasaṅkhāratāya
Taṃ nivattentī "tvaṃ āvuso visākha nāsakkhi pañhānaṃ pariyantaṃ gahetuṃ,
nibbānogadhañahi āvuso visākha brahmacariyaṃ nibbānaparāyanaṃ nibbānapariyosānaṃ.
Ākaṅkhamāno ca 1- tvaṃ āvuso visākha bhagavantaṃ upasaṅkamitvā etamatthaṃ puccheyyāsi.
Yathā ca te bhagavā byākaroti, tathā naṃ dhāreyyāsī"ti 2- āha.
Visākho satthu santikaṃ gantvā sabbaṃ pucchāvissajjanānayaṃ 3- kathesi. Satthā
tassa vacanaṃ sutvā "mama dhītāya atītānāgatapaccuppannesu khandhesu taṇhā natthī"ti
vatvā dhammapade imaṃ gāthamāha:-
"yassa pure ca pacchā ca majjhe ca natthi kiñcanaṃ
akiñcanaṃ anādānaṃ tamahaṃ brūmi brāhmaṇan"ti. 4-
Tato dhammadinnāya sādhukāraṃ datvā visākhaṃ upāsakaṃ etadavoca "paṇḍitā visākha
dhammadinnā bhikkhunī, mahāpaññā visākha dhammadinnā bhikkhunī. Sacepi 5- tvaṃ visākha
etamatthaṃ puccheyyāsi, ahaṃpi etamatthaṃ 6- byākareyyāmi, 7- yathā taṃ dhammadinnāya
bhikkhuniyā byākataṃ, eso ceva tassa attho, evañca naṃ dhārehī"ti. Evametaṃ
vatthu samuṭṭhitaṃ. Aparabhāge satthā jetavane viharanto 8- paṭipāṭiyā bhikkhuniyo
ṭhānantaresu ṭhapento imameva cūḷavedallaṃ atthuppattiṃ katvā theriṃ imasmiṃ sāsane
dhammakathikānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Nandātherīvatthu
[240] Chaṭṭhe jhāyīnaṃ yadidaṃ nandāti jhānābhiratānaṃ nandā therī aggāti
dasseti. Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge
@Footnote: 1 Sī.,i. va 2 Ma.mū. 12/466/416 cūḷavedallasutta
@3 Ma. pucchāvissajjanaṃ nayantaṃ kathaṃ 4 khu.dha. 25/421/90 dhammadinnātherīvatthu
@5 cha.Ma. maṃ cepi, i. mañcepi 6 cha.Ma.,i. taṃ evameva 7 cha.Ma.,i. byākareyyaṃ
@8 cha.Ma.,i. nisinno
Dhammakathaṃ 1- suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ jhānābhiratānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā
adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā tato kappasatasahassaṃ devamanussesu
saṃsaritvā amhākaṃ satthu uppattito 2- puretarameva mahāpajāpatiyā gotamiyā
kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi, nandātissā nāmaṃ akaṃsu, rūpanandātipi vuccati. Sā
aparabhāge uttamarūpabhāvena janapadakalyāṇī nāma jātā.
Sā amhākaṃ dasabale sabbaññutaṃ patvā anupubbena kapilavatthuṃ āgantvā
nandañca rāhulañca pabbājetvā pakkante suddhodanamahārājassa parinibbutakāle
"mahāpajāpatī gotamī rāhulamātā ca nikkhamitvā satthu santike pabbajitā"ti
ñatvā "imāsaṃ pabbajitakālato paṭṭhāya mayhaṃ idha kiṃ kamman"ti mātu mahāpajāpatiyā
santikaṃ gantvā pabbaji. Pabbajitadivasato paṭṭhāya "satthā rūpaṃ garahī"ti satthu
upaṭṭhānaṃ na gacchati, ovādavāre sampatte aññaṃ pesetvā ovādaṃ āharāpesi. 3-
Satthā tassā rūpamadamattameva 4- ñatvā "attano ovādaṃ attanāva āgantvā
gaṇhantu, na bhikkhunīhi aññā pesetabbā"ti āha. Tato rūpanandā aññaṃ
maggaṃ apassantī akāmā ovādaṃ agamāsi.
Satthā tassā caritavasena iddhiyā ekaṃ itthīrūpaṃ nimminitvā tālapaṇṇaṃ 5-
gahetvā vījamānaṃ viya akāsi. Rūpanandā taṃ disvā cintesi "ahaṃ akāraṇeneva
pamattā hutvā nāgacchāmi, evarūpāpi itthiyo satthu santike vissaṭṭhā vicaranti.
Mama rūpaṃ etāsaṃ rūpassa kallaṃ nāgghati soḷasiṃ, ajānitvāva ettakaṃ kālaṃ
na āgatamhī"ti tameva itthīnimittaṃ gaṇhitvā olokentī aṭṭhāsi. Satthā tassā
pubbahetusampannatāya 6- "aṭṭhīnaṃ nagaraṃ katan"ti 7- dhammapade gāthaṃ vatvā:-
"caraṃ vā yadi vā tiṭṭhaṃ nisinno uda vā sayan"ti 8-
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. satthu dhammaṃ 2 cha.Ma.,i. nibbattito 3 cha.Ma.,i. āharāpeti
@4 cha.Ma.,i. rūpamadamattabhāvaṃ 5 cha.Ma.,i. tālavaṇṭaṃ 6 Sī. pubbahetusampannāya
@7 khu.dha. 25/150/43 janapadakalyāṇīrūpanandāvatthu 8 khu.su. 25/195/371 vijayasutta
Suttaṃ abhāsi. Sā tasmiṃyeva rūpe khayavayaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃ pāpuṇi. Imasmiṃ
ṭhāne idaṃ vatthu heṭṭhā khemātheriyā vatthusadisamevāti na vitthāritaṃ. Tato paṭṭhāya
rūpanandā jhānābhiratānaṃ antare dhurappattā ahosi. Satthā aparabhāge jetavane nisinno
paṭipāṭiyā bhikkhuniyo ṭhānantaresu ṭhapento nandātheriṃ jhāyīnaṃ 1- aggaṭṭhāne
ṭhapesīti.
Soṇātherīvatthu
[241] Sattame āraddhaviriyānaṃ yadidaṃ soṇāti paggahitaparipuṇṇaviriyānaṃ
soṇā aggāti dasseti. Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ
gahetvā aparabhāge dhammaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ āraddhaviriyānaṃ aggaṭṭhāne
ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ
devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā
aparabhāge gharāvāse vuṭṭhā 2- bahū puttadhītaro labhitvā sabbepi visuṃ visuṃ gharāvāse
patiṭṭhāpesi. Te tato paṭṭhāya "ayaṃ amhākaṃ kiṃ karissatī"ti taṃ attano santikaṃ
āgataṃ "mātā"ti saññaṃpi na kariṃsu. Bahuputtikasoṇā tesaṃ attani agāravaṃ 3- ñatvā
"gharāvāsena kiṃ karissāmī"ti nikkhamitvā pabbaji. Atha naṃ bhikkhuniyo "ayaṃ vattaṃ 4-
na jānāti, ayuttaṃ karotī"ti daṇḍakammaṃ karonti. Puttadhītaro taṃ daṇḍakammaṃ
āharantiṃ disvā "ayaṃ yāvajjadivasā sikkhāmattaṃpi 5- na jānātī"ti diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne
upphaṇḍenti. 6- Sā tesaṃ vacanaṃ sutvā uppannasaṃvegā "attano gativisodhanaṃ kātuṃ
vaṭṭatī"ti nisinnaṭṭhānepi ṭhitaṭṭhānepi dvattiṃsākāraṃ sajjhāyati. Sā yatheva pubbe
bahuputtikasoṇattherīti paññāyittha, evaṃ pacchā āraddhaviriyasoṇattherīti pākaṭā
jātā.
@Footnote: 1 Sī. jhāyinīnaṃ 2 Sī. patiṭṭhitā, cha.Ma. vutthā 3 cha.Ma.,i. agāravabhāvaṃ
@4 Sī.,i. mattaṃ 5 Sī.,i. sikkhāpadamattampi 6 Sī.,i. ujjhāyanti,
@cha.Ma. uppaṇḍesuṃ
Athekadivasaṃ bhikkhuniyo vihāraṃ gacchantiyo "bhikkhunīsaṃghassa udakaṃ tāpeyyāsi
soṇe"ti vatvā agamaṃsu. Sāpi udakatāpanato puretarameva aggisālāya caṅkamitvā
caṅkamitvā dvattiṃsākāraṃ sajjhāyantī vipassanaṃ vaḍḍhesi. Satthā gandhakuṭiyaṃ
nisinnova imaṃ obhāsagāthaṃ abhāsi:-
"yo ca vassasataṃ jīve apassaṃ dhammamuttamaṃ
ekāhaṃ jīvitaṃ seyyo passato dhammamuttaman"ti. 1-
Gāthāpariyosāne arahattaṃ patvā cintesi "ahaṃ arahattaṃ pattā, āgantukajano
anupadhāretvāva mayi avamaññāya 2- kiñci vatvā bahuṃ pāpaṃ 3- pasaveyya, tasmā 4-
sallakkhaṇakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti. Sā udakabhājanaṃ āropetvā heṭṭhā aggiṃ na akāsi.
Bhikkhuniyo āgantvā uddhanaṃ olokentiyo aggiṃ adisvā "imaṃ mahallikaṃ `bhikkha-
nīsaṃghassa udakaṃ tāpehī'ti avocumhā, ajjāpi uddhane aggiṃpi na karotī"ti āhaṃsu.
Ayye kiṃ tumhākaṃ agginā, uṇhodakena nhāyitukāmā bhājanato udakaṃ gahetvā
nhāyathāti. Tāpi "bhavissati ettha kāraṇan"ti gantvā udake hatthaṃ otāretvā
uṇhabhāvaṃ ñatvā ekaṃ kuṭaṃ āharitvā udakaṃ gaṇhanti, gahitagahitaṭṭhānaṃ pūrati. 5-
Tadā sabbāva tassā arahatte ṭhitabhāvaṃ ñatvā 6- daharatarā tāva pañcapatiṭṭhitena
pādesu patitvā "ayye ettakaṃ kālaṃ tumhe anupadhāretvā viheṭhetvā viheṭhetvā
kathayimhā, khamatha no"ti khamāpesuṃ. Vuḍḍhatarāpi therī 7- ukkuṭikaṃ nisīditvā "khamatha
ayye"ti khamāpesuṃ. Tato paṭṭhāya "mahallakakāle pabbajitvāpi āraddhaviriyabhāvena
nacirasseva aggaphale patiṭṭhitā"ti theriyā guṇo pākaṭo ahosi. Aparabhāge satthā
jetavane nisīditvā bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu 8- ṭhapento soṇattheriṃ
āraddhaviriyānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
@Footnote: 1 khu.dha. 25/115/37 bahuputtikātherīvatthu 2 cha.,i. avaññāya 3 cha.Ma. apuññampi
@4 Sī.,i. tassa 5 cha.Ma.,i. paripūrati 6 i. gantvā 7 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na
@dissati 8 cha.Ma.,i. ṭhānantare. evamuparipi
Sakulātherīvatthu
[242] Aṭṭhame dibbacakkhukānaṃ yadidaṃ sakulāti 1- dibbacakkhukānaṃ sakulattherī
aggāti dasseti. Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattitvā
aparabhāge 2- satthu dhammakathaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ dibbacakkhukānaṃ
aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā
kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ kulagehe
nibbattitvā aparabhāge satthu dhammadesanaṃ sutvā paṭiladdhasaddhā pabbajitvā nacirasseva
arahattaṃ pāpuṇi. Sā tato paṭṭhāya dibbacakkhumhi ciṇṇavasī ahosi. Aparabhāge
satthā jetavane nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ theriṃ
dibbacakkhukānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Kuṇḍalakesātherīvatthu
[243] Navame khippābhiññānanti khippābhiññānaṃ bhikkhunīnaṃ bhaddā kuṇḍalakesā
aggāti dasseti. Ayaṃ kira 3- padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā
satthu dhammakathaṃ sutvā satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ khippābhiññānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ
disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu
saṃsaritvā kassapabuddhakāle kiṃkissa rañño gehe sattannaṃ bhaginīnaṃ abbhantarā
hutvā vīsati vassasahassāni dasasīlāni samādāya komārikabrahmacariyaṃ carati 4- saṃghassa
vasanapariveṇaṃ 5- kāretvā ekaṃ buddhantaraṃ devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ
buddhuppāde rājagahanagare seṭṭhikule paṭisandhiṃ gaṇhi, bhaddātissā nāmaṃ akaṃsu.
Taṃdivasaṃyeva ca tasmiṃ nagare purohitaputto jāto. Tassa jātavelāya rājanivesanaṃ
@Footnote: 1 cha.Ma. bakulāti 2 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati, i. vayappattā
@3 Sī.,i.,cha.Ma. ayampi hi 4 cha.Ma.,i. carantī 5 ka. pana pariveṇaṃ i. vasanakapariveṇaṃ
Ādiṃ katvā sakalanagare āvudhāni pajjaliṃsu. Purohito pātova rājakulaṃ gantvā rājānaṃ
sukhaseyyaṃ pucchi. Rājā "kuto me ācariya sukhaseyyaṃ, 1- ajja sabbarattiṃ rājanivesane
āvudhāni pajjalitāni disvā bhayappattā ahumhā"ti āha. Mahārāja tappaccayā mā
cintayittha, na tumhākaṃyeva gehe āvudhāni pajjaliṃsu, sakalanagare evaṃ ahosīti.
Kiṃkāraṇā ācariyāti. Amhākaṃ gehe coranakkhattena dārako jāto, so sakalanagarassa
sattu hutvā uppanno, tassetaṃ pubbanimittaṃ. Tumhākaṃ upaddavo natthi, sace
pana icchatha, hāretha 2- amhākaṃ pīḷāya hārakammaṃ 3- natthīti. Purohito "mama putto
attano nāmaṃ gahetvāva āgato"ti sattukotveva 4- nāmaṃ akāsi. Seṭṭhigehepi
bhaddā vaḍḍhati, purohitagehepi sattuko vaḍḍhati. So attano ādhāvanavidhāvanena kīḷituṃ
samatthakabhāvato paṭṭhāya attano vicaraṇaṭṭhāne yaṃ yaṃ 5- passati, taṃ taṃ sabbaṃ āharitvā
mātāpitūnaṃ gehe 6- pūreti. Pitā naṃ kāraṇasahassaṃpi 7- vatvā vāretuṃ nāsakkhi.
Aparabhāge panassa vayappattassa sabbākārenāpi vāretuṃ asakkuṇeyyabhāvaṃ
ñatvā dve nīlasāṭake tassa 8- datvā sandhicchedanaupakaraṇañca siṅghāṭakayantakañca 9-
hatthe datvā "tvaṃ iminā ca 10- kammena jīvāhī"ti taṃ vissajjesi. So taṃdivasato
paṭṭhāya siṅghāṭakayantaṃ khipitvā kulānaṃ pāsāde āruyha sandhiṃ chinditvā parakulesu
nikkhittabhaṇḍaṃ attanā ṭhapitaṃ viya gahetvā gacchati. Sakalanagare tena aviluttagehaṃ
nāma nāhosi. Ekadivasaṃ rājā rathena nagare vicaranto sārathiṃ pucchi "kiṃ nu
kho imasmiṃ nagare tasmiṃ tasmiṃ ghare chiddameva paññāyatī"ti. Deva imasmiṃ nagare
sattuko nāma coro bhittiṃ chinditvā kulānaṃ santakaṃ haratīti. Rājā nagaraguttikaṃ
pakkosāpetvā "imasmiṃ kira nagare evarūpo nāma jāto coro atthi, kasmā
naṃ na gaṇhasī"ti āha. Mayaṃ deva taṃ sahoḍḍhaṃ passituṃ na sakkomāti. Sace
@Footnote: 1 cha.Ma. sukhaseyyā, i. lukhaseyyo 2 Ma. mārema, cha.,i. hārema 3 Ma. māritakammaṃ,
@cha.,i. hāraṇakammaṃ 4 cha.Ma.,i. sattukotevassa 5 Sī.,i. sayaṃ yaṃ 6 cha.Ma.,i. gehaṃ
@7 i. kāraṇaṃ sayaṃpi 8 cha.Ma. ayaṃ pāṭho na dissati, i. nivāsāpetvā
@9 cha.Ma. siṅghāṭakayantañca 10 cha.Ma.,i. imināva
Ajja taṃ coraṃ passasi, gaṇha. Sace na gaṇhasi, 1- rājāṇante 2- karissāmīti. Evaṃ
devāti nagaraguttiko sakalanagare manusse āṇāpetvā 3- taṃ bhittiṃ chinditvā parabhaṇḍaṃ
avaharantaṃ sahoḍḍhameva netvā 4- rañño dassesi. Rājā "imaṃ coraṃ dakkhiṇadvārena
nīharitvā ghātethā"ti āha. Nagaraguttiko rañño paṭisuṇitvā taṃ coraṃ catukke
catukke pahārasahassena tāḷento gāhāpetvā dakkhiṇadvāraṃ gacchati.
Tasmiṃ samaye ayaṃ bhaddā nāma seṭṭhidhītā mahājanassa kolāhalasaddena 5- sīhapañjaraṃ
ugghāṭetvā olokentī taṃ sattukaṃ coraṃ vadhatthāya 6- nīyamānaṃ disvā ubhohi
hatthehi hadayaṃ sandhārentī gantvā sirisayane adhomukhā nipajji. Sā ca tassa
kulassa ekadhītā, tenassā ñātakā appamattakaṃpi mukhavikāraṃ sahituṃ na sakkonti.
Atha naṃ mātā taṃ 7- sayane nipannaṃ disvā "kiṃ karosi ammā"ti pucchi. 8- Etaṃ
vajjhaṃ katvā nīyamānaṃ coraṃ addasaṃ ammāti 9- etaṃ labhamānā jīvissāmi, alabhamānāya
me maraṇameva varanti. 10- Te taṃ nānappakārenapi 11- saññāpetuṃ asakkontā "maraṇā
jīvitaṃ seyyo"ti sallakkhesuṃ. Athassā pitā nagaraguttikassa santikaṃ gantvā
sahassalañcaṃ datvā "mayhaṃ dhītā core paṭibaddhacittā, yena kenaci upāyena imaṃ
muñcā"ti āha. So "sādhū"ti seṭṭhissa paṭissuṇitvā 12- coraṃ gahetvā yāva
suriyassa atthaṅgamā ito cito ca papañcāpetvā suriye atthaṃ upagate corabhāvaṃ katvā
ekaṃ corakaṃ corakato nīharāpetvā 13- sattukaṃ bandhanā 14- mocetvā sattukaṃ
seṭṭhigehaṃ pesetvā tena bandhanena itaraṃ bandhitvā dakkhiṇadvārena nīharitvā
ghātesi. Seṭṭhidāsāpi sattukaṃ gahetvā seṭṭhino nivesanaṃ āgamiṃsu. Taṃ disvā
seṭṭhī "dhītu manaṃ pūressāmī"ti sattukaṃ gandhodakena nhāpetvā
sabbābharaṇapaṭimaṇḍitaṃ 15- kāretvā pāsādaṃ pesesi.
@Footnote: 1 cha.Ma. naṃ coraṃ gaṇhasi, jīvasi. sace na gaṇhasi 2 Ma. rājadaṇḍe 3 Ma. codetvā,
@cha. cāretvā 4 cha.Ma.,i. gahetvā 5 Sī.,i. kalakalasaddena 6 cha.Ma.,i. tathā
@7 cha.Ma.,i. ayaṃ pāṭho na dissati 8 Sī.,i. pucchiṃsu 9 Sī.,i. āma amma
@addasāmāti, cha.Ma. āma ammāti 10 cha.Ma. maraṇamevāti 11 Sī.,i. anekapariyāyenapi
@12 i. paṭisutvā 13 Sī.,i. atthaṃ upagacchantā cāragato ekaṃ manussaṃ
@nīharāpetvā, cha.Ma. atthaṃ gate cāragato ekaṃ manussaṃ nīharāpetvā
@14 cha.Ma.,i. sattukassa bandhanaṃ 15 cha.Ma. sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ
Bhaddāpi "paripuṇṇā me saṅkappā"ti anekālaṅkārena alaṅkaritvā taṃ paricaramānā
vicarati. 1-
Sattuko katipāhaṃ vītināmetvā cintesi "imissā pasādhanabhaṇḍakaṃ mayhaṃ
bhavissati, kenaci upāyena imaṃ ābharaṇaṃ gahetuṃ vaṭṭatī"ti samīpe sukhena nisinnakāle
bhaddamāha "mayhaṃ ekaṃ vacanaṃ vattabbaṃ atthī"ti. Seṭṭhidhītā sahassalābhaṃ labhitvā
viya tuṭṭhamānasā "vissaṭṭhaṃ vada ayyā"ti āha. Tvaṃ cintesi "maṃ nissāya iminā
jīvitaṃ laddhan"ti, ahaṃ pana gahitamattova corapapātapabbate adhivatthāya devatāya
"sacāhaṃ jīvitaṃ labhissāmi, balikammaṃ vo 2- dassāmī"ti āyāciṃ. Taṃ nissāya mayā
jīvitaṃ laddhaṃ, sīghaṃ balikammaṃ sajjāpehīti. Bhaddā "ahaṃ tassa manaṃ pūressāmī"ti
balikammaṃ sajjāpetvā sabbaṃ pasādhanaṃ pasādhetvā ekayāne āruyha sāmikena saddhiṃ
corapapātaṃ 3- gantvā "pabbatadevatāya balikammaṃ karissāmī"ti abhiruhituṃ āraddhā.
Sattuko cintesi "sabbesu abhiruhantesu mama imissā ābharaṇaṃ gahetvā 4- na okāso
bhavissatī"ti tameva balibhājanaṃ gāhāpetvā pabbataṃ abhiruhi.
So bhaddāya saddhiṃ kathento piyakathaṃ na katheti. 5- Sā teneva corassa 6- adhippāyaṃ
aññāsi. Atha naṃ so āha "bhadde tava sāṭakaṃ 7- omuñcitvā kāyāruḷhaṃ te
pasādhanaṃ ettha bhaṇḍikaṃ karohī"ti. Sāmi mayhaṃ ko aparādhoti. Kiṃ panāhaṃ bāle
balikammatthaṃ āgatoti saññaṃ karosi. Ahañhi imissā devatāya yakanaṃ ubbaṭṭetvā
dadeyyaṃ, 8- balikammāpadesena pana tava ābharaṇaṃ gaṇhitukāmo hutvā āgatomhīti.
Kassa pana ayya pasādhanaṃ, kassa ahanti. Mayaṃ evarūpaṃ na jānāma, aññaṃ tava santakaṃ,
aññaṃ mama santakanti. Sādhu ayya, ekaṃ pana me adhippāyaṃ pūretha, alaṅkataniyāmeneva
me purato ca pacchato ca āliṅgituṃ dethāti. So "sādhū"ti sampaṭicchi. Sā tena
sampaṭicchitabhāvaṃ ñatvā purato āliṅgitvā pacchato āliṅgantī viya
@Footnote: 1 cha.Ma. paricarati, i. carati 2 cha.Ma.,i. te 3 cha.Ma.,i. corapapātapabbataṃ
@4 cha.Ma.,i. gahetuṃ 5 ka. kathento viya kathaṃ kathesi 6 cha.Ma.,i. iṅgiteneva tassa
@7 cha.Ma. uttarisāṭakaṃ 8 Sī. khādeyyaṃ, i. ghādeyyaṃ, Ma. mā dadeyyaṃ
Hutvā pabbatapapāte pātesi. So patanto ākāseyeva cuṇṇavicuṇṇo ahosi.
Tāya katavicuṇṇabhāvaṃ disvā pabbate adhivatthā devatā guṇakittanavasena imā
gāthā āha:-
"na so 1- sabbesu ṭhānesu puriso hoti paṇḍito
itthīpi paṇḍitā hoti tattha tattha vicakkhaṇā.
Na so 1- sabbesu ṭhānesu puriso hoti paṇḍito
itthīpi paṇḍitā hoti muhuttamapi cintaye"ti. 2-
Tato bhaddā cintesi "na sakkā mayā iminā niyāmena puna gehaṃ gantuṃ,
ito gantvā ekaṃ pabbajjaṃ pabbajissāmī"ti nigaṇṭhārāmaṃ gantvā nigaṇṭhe
pabbajjaṃ yāci. Atha naṃ te āhaṃsu "kena niyāmena pabbajjā hotū"ti. Yaṃ
tumhākaṃ pabbajjāya uttamaṃ, tadeva karothāti. Te "sādhū"ti tassā tālaṭṭhinā
kese luñcitvā pabbājesuṃ. Kesā puna vaḍḍhantāpi rāsivasena kuṇḍalāvattā
hutvā vaḍḍhiṃsu. Sā teneva kāraṇena kuṇaḍalakesā nāma jātā. Sā attano
pabbajitaṭṭhāne sabbaṃ sippaṃ uggaṇhitvā 3- "tesaṃ ito uttariṃ 4- viseso
natthī"ti ñatvā gāmanigamarājadhāniyo vicarantī yattha yattha paṇḍitā atthi, tattha tattha
gantvā tesaṃ jānanasippaṃ sabbameva uggaṇhāti. Athassā bahūsu ṭhānesu sikkhitabhāvena
paṭivādaṃ dātuṃ samatthā na honti. Sā attanā saddhiṃ kathetuṃ samatthaṃ adisvā yaṃ gāmaṃ
vā nigamaṃ vā pavisati, tassa dvāre vālukarāsiṃ katvā tattheva jambūsākhaṃ ṭhapesi. 5-
"yo mama vādaṃ āropetuṃ sakkoti, so imaṃ sākhaṃ maddatū"ti samīpe ṭhitānaṃ dārakānaṃ
saññaṃ deti. Taṃ sattāhaṃpi maddantā na honti. Atha naṃ gahetvā pakkamati.
@Footnote: 1 pāli. na hi 2 pāli. lahuṃ atthaṃ vicintitā, khu.apa. 33/161/328 (syā)
@3 ka. uggaṇhi 4 cha.Ma. uttari 5 cha.Ma.,i. ṭhapeti
Tasmiṃ samaye amhākaṃ bhagavā loke nibbattitvā sāvatthiṃ upanissāya jetavane
viharati. Kuṇḍalakesāpi kho anupubbena sāvatthiṃ patvā antonagare 1- pavisamānā
porāṇaniyāmeneva vālukarāsimhi sākhaṃ ṭhapetvā dārakānaṃ saññaṃ datvā pāvisi.
Tasmiṃ samaye dhammasenāpati bhikkhusaṃghe paviṭṭhe ekakova nagaraṃ pavisanto vālukathūpe 2-
jambūsākhaṃ disvā "kasmā ayaṃ ṭhapitā"ti pucchi. Dārakā naṃ 3- aparihāpetvā kathesuṃ.
Evaṃ sante imaṃ gahetvā maddatha dārakāti. Tesu therassa vacanaṃ sutvā ekacce
maddituṃ na visahiṃsu, ekacce taṃkhaṇaṃyeva madditvā cuṇṇavicuṇṇaṃ akaṃsu. Kuṇḍalakesā
bhattakiccaṃ katvā nikkhamantī taṃ sākhaṃ madditaṃ disvā "kassetaṃ kamman"ti pucchi.
Athassā dhammasenāpatinā kārāpitabhāvaṃ kathayiṃsu. Sā "attano thāmaṃ ajānanto
imaṃ sākhaṃ maddāpetuṃ no visahissati, addhā eso mahanto bhavissati. Ahaṃpi
pana khuddikā bhavantī na sobhissāmi, antogāmameva pavisitvā parisāya saññaṃ
dātuṃ vaṭṭatī"ti cintetvā tathā akāsi. Asītikulasahassanivāse nagare sabhāgavasena
sabbe sañjāniṃsūti 4- veditabbaṃ.
Theropi bhattakiccaṃ katvā aññatarasmiṃ rukkhamūle nisīdi. Athāyaṃ kuṇḍalakesā
mahājanaparivutā therassa santikaṃ gantvā paṭisaṇṭhāraṃ katvā ekamantaṃ ṭhatvā
"bhante tumhehi sākhā maddāpitā"ti pucchi. Āma mayā maddāpitāti. Evaṃ
sante tumhehi saddhiṃ amhākaṃ vādo hotu bhanteti. Hotu bhaddeti. Kassa pucchā
hotu 5- kassa vissajjananti. Pucchā nāma amhākaṃ pattā, tvaṃ pana tuyhaṃ jānanakaṃ
pucchāti. Sā therena dinnaanumatiyā sabbameva attano jānanakaṃ vādaṃ pucchi,
thero sabbaṃ vissajjesi. Sā sabbaṃ pucchitvā tuṇhī ahosi. Atha naṃ thero
āha "tayā bahuṃ 6- pucchitaṃ, mayaṃpi ekaṃ pañhaṃ pucchāmā"ti. Pucchatha bhanteti. Ekaṃ
nāma kinti. Kuṇḍalakesā "na jānāmi bhante"ti āha. Tvaṃ ettakaṃpi na jānāsi,
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. antonagaraṃ 2 cha.Ma. vālukāthūpe, i. vālikapuñje
@3 Sī.,i.,cha.Ma. dārakā taṃ kāraṇaṃ 4 Sī.,i. jāniṃsūti 5 Sī.,i. hoti 6 cha.Ma. bahu
Aññaṃ kiṃ jānissasīti. Sā therassa pādesu patitvā "tumhākaṃ saraṇaṃ gacchāmi
bhante"ti āha. Mama saraṇagamanakammaṃ natthi, sadevake loke aggapuggalo dhuravihāre
vasati, taṃ saraṇaṃ gacchāhīti. Sā "evaṃ karissāmi bhante"ti sāyaṇhasamaye satthu
dhammadesanāvelāya satthu santikaṃ gantvā pañca- patiṭṭhitena vanditvā ekamantaṃ
aṭṭhāsi. Satthā tassā madditasaṅkhārāya cariyavasena dhammapade imaṃ gāthamāha:-
"sahassamapi ce gāthā anatthapadasañhitā
ekaṃ gāthāpadaṃ seyyo yaṃ sutvā upasammatī"ti. 1-
Sā gāthāpariyosāne yathāṭhitāva saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā pabbajjaṃ
yāci, satthā tassā pabbajjaṃ sampaṭicchi. Sā bhikkhunīupassayaṃ gantvā pabbaji.
Aparabhāge catuparisamajjhe kathā udapādi "mahantā vatāyaṃ bhaddā kuṇḍalakesā,
yā catuppadikagāthāvasāne arahattaṃ pattā"ti. Satthā taṃ kāraṇaṃ atthuppattiṃ
katvā theriṃ khippābhiññānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Bhaddakāpilānītherīvatthu
[244] Dasame pubbenivāsaṃ anussarantīnanti pubbenivuṭṭhakhandhasantānaṃ
anussarantīnaṃ bhaddakāpilānī aggāti dasseti. Sā kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ
kulagehe nibbattitvā satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ
pubbenivāsaṃ anussarantīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ
ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu saṃsaritvā anuppanne buddhe
bārāṇasiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gaṇhitvā attano bhaginiyā 2- saddhiṃ kalahaṃ karontī tāya
paccekabuddhassa piṇḍapāte dinne "ayaṃ imassa piṇḍapātaṃ datvā attano vasaṃ
vattetī"ti paccekabuddhassa hatthato pattaṃ gaṇhitvā bhattaṃ chaḍḍetvā kalalassa
pūretvā adāsi.
@Footnote: 1 khu.dha. 25/101/35 bāhiyadārucīriyattheravatthu 2 Sī.,i. bhātujāyāya,
@cha.Ma. sāmibhaginiyā
Imassa piṇḍapātaṃ datvā attano vasaṃ vattetī"ti paccekabuddhassa hatthato pattaṃ
gaṇhitvā bhattaṃ chaḍḍetvā kalalassa pūretvā adāsi. Mahājano "bālā ayan"ti
garahitvā "yāya te saddhiṃ kalaho kato, tassā kiñci na karosi, paccekabuddho
te kiṃ aparajjhatī"ti āha. Sā tesaṃ vacanena lajjamānā puna pattaṃ gahetvā
kalalaṃ haritvā 1- dhovitvā gandhacuṇṇena ubbaṭṭetvā catumadhurassa pūretvā upari
āsittena padumagabbhavaṇṇena sappinā vijjotamānaṃ paccekabuddhassa hatthe ṭhapetvā
"yathāyaṃ piṇḍapāto obhāsajāto, evaṃ obhāsajātaṃ me sarīraṃ hotū"ti paṭṭhanaṃ
paṭṭhesīti sabbametaṃ mahākassapattherassa vatthumhi vuttanayeneva veditabbaṃ.
Mahākassapatthero pana dakkhiṇamaggaṃ gahetvā dasabalassa santikaṃ bahuputtanigrodhamūlaṃ
gato, ayaṃ bhaddakāpilānī vāmamaggaṃ gaṇhitvāva mātugāmassa pabbajjāya ananuññātabhāvena
paribbājikārāmaṃ agamāsi. Yadā pana mahāpajāpatī gotamī pabbajjañca upasampadañca labhi,
tadā sā theriyā santike pabbajjañca upasampadañca labhitvā aparabhāge vipassanāya kammaṃ
karontī arahattaṃ patvā pubbenivāsañāṇe ciṇṇavasī ahosi. Atha satthā jetavane
nisīditvā bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantare ṭhapento imaṃ theriṃ pubbenivāsaṃ
anussarantīnaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Bhaddākaccānātherīvatthu
[245] Ekādasame mahābhiññāppattānanti 2- mahatiyo abhiññāyo pattānaṃ
bhaddākaccānā nāma aggāti dasseti. Ekassa hi buddhassa cattārova janā
mahābhiññā honti, na avasesasāvakā. Avasesasāvakā hi kappasatasahassameva
anussarituṃ sakkonti, na tato paraṃ. Mahābhiññāppattā pana kappasatasahassādhikaṃ
asaṅkhyeyyaṃ anussaranti. Amhākaṃpi satthu sāsane dve aggasāvakā bākulatthero
bhaddākaccānāti ime cattāro ettakaṃ anussarituṃ asakkhiṃsu. 3- Tasmā ayaṃ therī
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. hāretvā 2 Sī.,i. mahābhiññappattānanti 3 cha.Ma. sakkhiṃsu
Mahābhiññāppattānaṃ aggā nāma jātā. Bhaddākaccānāti tassā nāmaṃ. Bhaddakaccanassa 1-
viya hi uttamasuvaṇṇassa viya ca tassā sarīravaṇṇo ahosi, 2- tasmā bhaddākaccānātveva
saṅkhaṃ gatā. 2- Rāhulamātāyetaṃ adhivacanaṃ.
Sāpi 3- padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe paṭisandhiṃ gahetvā aparabhāge
satthu dhammakathaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ mahābhiññāppattānaṃ aggaṭṭhāne
ṭhapentaṃ disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ
devamanussesu saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde suppabuddhassa 4- gehe paṭisandhiṃ
gaṇhi, bhaddākaccānātissā nāmaṃ akaṃsu.
Sā vayappattā bodhisattassa gehaṃ agamāsi. Sā aparabhāge rāhulakumāraṃ
nāma puttaṃ vijāyi. Tassa jātadivase bodhisatto nikkhamitvā bodhimaṇḍe sabbaññutaṃ
patvā lokānuggahaṃ karonto anupubbena kapilavatthuṃ āgamma ñātīnaṃ saṅgahaṃ akāsi.
Aparabhāge parinibbute suddhodanamahārāje mahāpajāpatīgotamī pañcahi mātugāmasatehi
saddhiṃ satthu santike pabbaji. Rāhulamātāpi janapadakalyāṇīpi theriyā santikaṃ gantvā
pabbaji. Sā pabbajitakālato paṭṭhāya bhaddākaccānā therītveva pākaṭā ahosi,
sā aparabhāge vipassanaṃ vaḍḍhetvā arahattaṃ patvā abhiññāsu ciṇṇavasī ahosi.
Ekapallaṅke nisinnā ekāvajjanena kappasatasahassādhikaṃ ekaṃ asaṅkhyeyyaṃ anussarati.
Tassā tasmiṃ guṇe pākaṭe jāte satthā jetavane nisinno bhikkhuniyo paṭipāṭiyā
ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ theriṃ mahābhiññāppattānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Kisāgotamītherīvatthu
[246] Dvādasame lūkhacīvaradharānanti tīhi lūkhehi samannāgataṃ paṃsukūlaṃ dhārentīnaṃ
kisāgotamī aggāti dasseti. Gotamītissā nāmaṃ, thokaṃ kisādhātukattā 5- pana
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. bhaddakañcanassa 2-2 cha.,i. sā tasmā bhaddakañcanāti nāmaṃ labhi, sā pacchā
@kaccānātveva saṅakhaṃ gatā 3 cha.Ma.,i. sā hi 4 cha.Ma.,i. suppabuddhasakkassa
@5 Sī.,i. thokaṃ kilantadhātukattā
Kisāgotamīti vuccati. Ayaṃpi padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattitvā
satthu dhammadesanaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ
disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu
saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde sāvatthiyaṃ duggatakule nibbattitvā vayappattakāle
ekaṃ kulaṃ agamāsi, tattha naṃ "duggatakulassa dhītā"ti paribhaviṃsu.
Sā aparabhāge puttaṃ vijāyi, athassā sammānamakaṃsu. So panassā dārako
ādhāvitvā paridhāvitvā kīḷanavaye ṭhito kālamakāsi, tassā soko udapādi. Sā
"ahaṃ imasmiṃyeva gehe hatalābhasakkārā hutvā puttassa jātakālato paṭṭhāya sakkāraṃ
pāpuṇiṃ, ime mayhaṃ puttaṃ bahi chaḍḍetuṃpi vāyameyyun"ti 1- puttaṃ aṅkenādāya
"puttassa me bhesajjaṃ dethā"ti gehadvārapaṭipāṭiyā vicarati. Diṭṭhadiṭṭhaṭṭhāne manus-
sā "kattha te matassa 2- bhesajjaṃ diṭṭhapubban"ti pāṇiṃ paharitvā parihāsaṃ karonti.
Sā tesaṃ kathāya neva saññittaṃ 3- gacchati. Atha naṃ eko paṇḍitapuriso disvā
"ayaṃ puttasokena cittavikkhepaṃ pattā bhavissati, etassā panassa 4- bhesajjaṃ na
añño jānissati, dasabalova jānissatī"ti cintetvā evamāha "amma tava puttassa
bhesajjaṃ añño jānanto nāma natthi, sadevake pana loke aggapuggalo dasabalo
dhūravihāre vasati, tassa santikaṃ gantvā pucchāhī"ti. Sā "saccaṃ puriso kathetī"ti
puttamādāya tathāgatassa buddhāsane nisinnavelāya parisapariyante ṭhatvā "puttassa
me bhesajjaṃ detha bhagavā"ti āha.
Satthā tassā upanissayaṃ disvā "bhaddakaṃ te gotami kataṃ bhesajjatthāya
idhāgacchantiyā, gaccha nagaraṃ pavisitvā koṭito paṭṭhāya sakalanagaraṃ caritvā yasmiṃ
gehe koci matapubbo natthi, tato siddhatthakaṃ āharā"ti āha. Sā "sādhu
bhante"ti tuṭṭhamānasā antonagaraṃ pavisitvā paṭhamageheyeva "dasabalo mama puttassa
@Footnote: 1 Ma. vāyamissantīti 2 cha.Ma.,i. matakassa 3 Sī.,cha.,i. saññattiṃ, Ma. paññattiṃ
@4 cha.Ma.,i. etissā pana
Bhesajjatthāya siddhatthakaṃ āharāpeti, siddhatthakaṃ me dethā"ti āha. "handa gotamī"ti
nīharitvā adaṃsu. Ahaṃ evaṃ gahetuṃ na sakkomi, 1- imasmiṃ gehe koci matapubbo
nāma natthīti. Kiṃ vadesi gotami, ko idha matake gaṇetuṃ sakkotīti. "tenahi
alaṃ 2- dasabalo maṃ yattha matapubbo natthi, tato naṃ gaṇhāpetī"ti āha. Sā
imināva niyāmena tatiyagharaṃ gantvā cintesi "sakalanagare ayameva niyāmo bhavissati, idaṃ
hitānukampakena buddhena diṭṭhaṃ bhavissatī"ti saṃvegaṃ labhitvā tatova bahi nikkhamitvā
āmakasusānaṃ gantvā 3- puttaṃ hatthena gahetvā "puttaka ahaṃ imaṃ maraṇaṃ taveva
uppannanti cintesiṃ, na panetaṃ taveva, mahājanasādhāraṇo esa dhammo"ti vatvā
puttaṃ āmakasusāne chaḍḍetvā imaṃ gāthamāha:-
"na gāmadhammo no nigamassa dhammo
na cāpiyaṃ ekakulassa dhammo
sabbassa lokassa sadevakassa
esova dhammo yadidaṃ aniccatā"ti. 4-
Evañca pana vatvā satthu santikaṃ agamāsi. Atha naṃ satthā "laddhā te
gotami siddhatthakā"ti āha. Natthi 5- me bhante siddhatthakena kammaṃ, patiṭṭhaṃ pana
me 6- dethāti āha. Athassā satthā dhammapade imaṃ gāthamāha:-
"taṃ puttapasusammattaṃ byāsattamanasaṃ naraṃ
suttaṃ gāmaṃ mahoghova maccu ādāya gacchatī"ti. 7-
Sā gāthāpariyosāne yathāṭhitāva sotāpattiphale patiṭṭhāya pabbajjaṃ yāci,
satthā pabbajjaṃ anujānāti. 8- Sā tikkhattuṃ satthāraṃ padakkhiṇaṃ katvā vanditvā
bhikkhunīupassayaṃ gantvā pabbajjañca upasampadañca labhitvā 9- nacirasseva
yonisomanasikāre kammaṃ karontī vipassanaṃ vaḍḍhesi. Athassā satthā imaṃ obhāsagāthamāha:-
@Footnote: 1 Sī.,i. ayaṃ evaṃ gahetu na sakkā 2 cha.Ma.,i. alaṃ nāhaṃ gaṇhissāmi
@3 Sī.,i. netvā 4 khu.apa. 33/162/333 (syā) 5 cha.,i. niṭṭhitaṃ 6 Ma. tumhe
@7 khu.dha. 25/287/66 8 cha.Ma. anujāni, i. anujānāmi 9 Sī.,i. pabbaji upasampadaṃ
@labhitvā pana
"yo ca vassasataṃ jīve apassaṃ amataṃ padaṃ
ekāhaṃ jīvitaṃ seyyo passato amataṃ padan"ti. 1-
Sā gāthāpariyosāne arahattaṃ patvā parikkhāravaḷañje paramukkaṭṭhā hutvā
tīhi lūkhehi samannāgataṃ cīvaraṃ pārupitvā vicari. Aparabhāge satthā jetavane nisinno
bhikkhuniyo paṭipāṭiyā ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ theriṃ lūkhacīvaradharānaṃ aggaṭṭhāne
ṭhapesīti.
Siṅgālamātātherīvatthu
[247] Terasame saddhādhimuttānanti saddhālakkhaṇe abhiniviṭṭhānaṃ siṅgālamātā 2-
aggāti dasseti. Ayaṃ kira padumuttarabuddhakāle haṃsavatiyaṃ kulagehe nibbattā
satthu dhammaṃ suṇantī satthāraṃ ekaṃ bhikkhuniṃ saddhādhimuttānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapentaṃ
disvā adhikārakammaṃ katvā taṃ ṭhānantaraṃ paṭṭhesi. Sā kappasatasahassaṃ devamanussesu
saṃsaritvā imasmiṃ buddhuppāde rājagahanagare seṭṭhikule nibbattā samānajātikaṃ
kulaṃ gantvā ekaṃ puttaṃ vijāyi, tassā siṅgālakumārotissa nāmaṃ akaṃsu. Sāpi
teneva kāraṇena siṅgālamātā nāma jātā. Sā ekadivasaṃ satthu dhammakathaṃ sutvā
paṭiladdhasaddhā satthu santikaṃ gantvā pabbaji. Pabbajitakālato paṭṭhāya saddhindriyaṃ
adhimattaṃ paṭilabhi. Sā dhammassavanatthāya vihāraṃ gantvā dasabalassa sarīrasampattiṃ 3-
olokayamānāva tiṭṭhati. Satthā tassā saddhālakkhaṇe abhiniviṭṭhabhāvaṃ ñatvā sappāyaṃ
katvā pasādanīyameva dhammaṃ desesi. Sāpi therī saddhālakkhaṇameva dhuraṃ katvā
arahattaṃ pāpuṇi. Atha naṃ satthā aparabhāge jetavane nisīditvā bhikkhuniyo paṭipāṭiyā
ṭhānantaresu ṭhapento imaṃ theriṃ saddhādhimuttānaṃ aggaṭṭhāne ṭhapesīti.
Terasasuttapaṭimaṇḍitāya theripāliyā vaṇṇanā niṭṭhitā.
@Footnote: 1 khu.dha. 25/114/37 2 Sī.,i. sigālakamātā 3 Sī.,i. sarīranipphattiṃ
The Pali Atthakatha in Roman Book 14 page 299-335.
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=14&A=7123
อรรถกถาบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=14&A=7123
อ่านอรรถกถาแปลไทย :-
http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=20&i=150
เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :-
http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=20&A=694
พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :-
http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=20&A=660
The Pali Tipitaka in Roman Character :-
http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=20&A=660
Contents of The Tipitaka Volume 20
http://84000.org/tipitaka/read/?index_20
        |
|
บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]