ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 17 : PALI ROMAN Khuddaka.A. (paramatthajo.)

                         5. Mangalasuttavannana
                           nikkhepappayojanam
         imani kumarapanhanantaram nikkhittassa mangalasuttassa atthavannanakkamo
anuppatto, tassa idha nikkhepappayojanam vatva atthavannanam karissama. Seyyathidam?
idanhi suttam imina anukkamena bhagavata avuttampi yvayam saranagamanehi
sasanotaro, sikkhapadadvattimsakarakumarapanhehi ca silasamadhipannappabhedanayo
dassito, sabbopesa paramamangalabhuto, yato mangalatthikena ettheva abhiyogo
katabbo, so ca tassa mangalabhavo imina suttanusarena veditabboti
dassanattham vuttam.
                      Idamassa idha nikkhepappayojanam.
                          Pathamamahasangitikatha
         evam nikkhittassa panassa atthavannanattham ayam matika:-
              "vuttam yena yada yasma    cetam vatva imam vidhim
              evamiccadipathassa        attham nanappakarato.
              Vannayanto samutthanam       vatva yam yattha mangalam
              vavatthapetva tantassa      mangalattham vibhavayeti. "
         Tattha "vuttam yena yada yasma, cetam vatva imam vidhin"ti ayam
tava addhagatha yadidam "evamme sutam ekam samayam bhagava .pe. Bhagavantam
gathaya ajjhabhasi"ti, idam vacanam sandhaya vutta. Idanhi anussavavasena vuttam,
so ca bhagava sayambhu anacariyako, tasma nedantassa bhagavato vacanam arahato
sammasambuddhassa. Yato vattabbametam "idam vacanam kena vuttam, kada, kasma ca
vuttan"ti. Vuccate:- ayasmata anandena vuttam, tanca pana pathamamahasangitikale.
         Pathamamahasangiti nama 1- cesa sabbasuttanidanakosalattham adito pabhuti
evam veditabba. Dhammacakkappavattananhi adim katva yava subhaddaparibbajakavinayana
@Footnote: 1 cha.Ma. nama na dissati
Katabuddhakicce kusinarayam upavattane mallanam salavane yamakasalanamantare
visakhapunnamidivase 1- paccusasamaye anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbute bhagavati
lokanathe bhagavato parinibbane sannipatitanam sattannam bhikkhusatasahassanam
samghatthero ayasma mahakassapo sattahaparinibbute bhagavati subhaddena
vuddhapabbajitena "alam avuso ma socittha, ma paridevittha, sumutta mayam tena
mahasamanena, upadduta ca homa `idam vo kappati idam vo na kappati'ti,
idani pana mayam yam icchissama, 2- tam karissama, yam na icchissama, 2- tam na
karissama"ti 3- vuttavacanamanussaranto "thanam kho panetam vijjati yam papabhikkhu
`atitasatthukam pavacanan'ti mannamana pakkham labhitva nacirasseva saddhammam
antaradhapeyyum. Yava ca dhammavinayo titthati, tava anatitasatthukameva pavacanam hoti.
Yathaha bhagava:-
         "yo vo ananda maya dhammo ca vinayo ca desito pannatto,
    so vo mamaccayena sattha"ti. 4-
         Yannunaham dhammanca vinayanca sangayeyyam, yathayidam sasanam addhaniyam
assa ciratthitikam.
         Yancaham bhagavata:-
    "dharessasi pana me tvam kassapa sanani pamsukulani nibbasanani"ti
    vatva civare sadharanaparibhogena ceva,
         "aham bhikkhave yavadeva 5- akankhami vivicceva kamehi vivicca akusalehi
    dhammehi savitakkam savicaram vivekajam pitisukham pathamajjhanam upasampajja
    viharami, kassapopi bhikkhave yavadeva akankhati vivicceva kamehi vivicca
    akusalehi dhammehi savitakkam savicaram vivekajam pitisukham pathamajjhanam
    upasampajja viharati"ti
         evamadina nayena navanupubbaviharachalabhinnappabhede uttarimanussadhamme
attana samasamatthapanena ca anuggahito, tassa me kimannam ananyam bhavissati,
@Footnote: 1 cha.Ma., i. visakhapunnamadivase  2-2 i. icchama
@3 vinaYu. cula. 7/437/274, di. maha. 10/232/142 4 di. maha. 10/216/134
@5 cha.Ma. yavade evamuparipi
Nanu mam bhagava raja viya cakkavatti 1- sakakavacaissariyanuppadanena attano
kulavamsapatitthapakam puttam `saddhammavamsapatitthapako me ayam bhavissati'ti mantva
imina asadharanena anuggahena anuggahesi"ti cintayanto dhammavinayasangayanattham
bhikkhunam ussaham janesi. Yathaha:-
         "athakho ayasma mahakassapo bhikkhu amantesi, ekamidaham avuso
    samayam pavaya kusinaram addhanamaggapatipanno mahata bhikkhusamghena saddhim
    pancamattehi bhikkhusatehi"ti 2- sabbam subhaddakandam vittharetabbam.
   Tato param aha:-
         "handa mayam avuso dhammanca vinayanca sangayama, pure adhammo
    dippati, dhammo patibahiyati, avinayo dippati, vinayo patibahiyati, pure
    adhammavadino balavanto honti, dhammavadino dubbala honti,
    avinayavadino balavanto honti, vinayavadino  dubbala honti"ti. 3-
         Bhikkhu ahamsu "tenahi bhante thero bhikkhu uccinatu"ti. Thero
sakalanavangasatthusasanapariyattidhare puthujjanasotapannasakadagamianagamisukakhavipassaka-
khinasavabhikkhu anekasate anekasahasse ca vajjetva tipitakasabbapariyattippabhedadhare
patisambhidappatte mahanubhave yebhuyyena bhagavata etadaggamaropite tevijjadibhede
khinasavabhikkhuyeva ekunapancasate pariggahesi. Ye sandhaya idam vuttam "athakho
ayasma mahakassapo ekenunapancaarahantasatani uccini"ti. 4-
         Kissa pana thero ekenunamakasiti. Ayasmato anandattherassa
okasakaranattham. Tena hayasmata sahapi vinapi dhammasangiti na sakka katum,
so hayasma sekho sakaraniyo, tasma saha na sakka, yasma panassa kinci
dasabaladesitam suttageyyadikam bhagavato asammukhapatiggahitannama natthi, tasma vina
na sakka. Yadi evam sekhopi samano dhammasangitiya bahuppakaratta therena
uccinitabbo assa, atha kasma na uccinitoti? parupavadaparivajjanato. Thero
@Footnote: 1 cha.Ma. cakkavatti na dissati   2 di. maha. 10/231/141, vinaYu. cula. 7/437/274
@3 vinaYu. cula. 7/437/275   4 vinaYu. cula. 7/437/275
Hi ayasmante anande ativiya vissattho ahosi. Tatha hi nam sirasmim palitesu
jatesupi "navayam kumarako mattamannasi"ti 1- kumarakavadeneva vadati 2-
sakyakulappasuto cayamayasma anando 3- tathagatassa bhata culapitu putto, tatra hitam
bhikkhu chandagamanam viya mannamana "bahu asekhapatisambhidappatte bhikkhu thapetva
anandam sekhapatisambhidappattam thero uccini"ti upavadeyyum, tam parupavadam
parivajjento "anandam vina sangiti na sakka katum, bhikkhunamyeva anumatiya
gahessami"ti tam na uccini.
         Atha sayameva bhikkhu anandassatthaya theram yacimsu. Yathaha:-
         "bhikkhu ayasmantam mahakassapam etadavocum:- `ayam bhante ayasma
    anando kincapi sekho, abhabbo chandadosamohabhayagatim gantum, bahu
    canena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto, tenahi bhante
    thero ayasmantampi anandam uccinatu'ti. Athakho ayasma mahakassapo
    ayasmantampi anandam uccini"ti. 4-
         Evam bhikkhunam anumatiyayeva uccinitena tenayasmata saha panca
    therasatani ahesum.
         Athakho theranam bhikkhunam etadahosi "kattha nukho mayam dhammanca
vinayanca sangayeyyama"ti. Athakho theranam bhikkhunam etadahosi "rajagaham kho
mahagocaram sampannasenasanam, 5- yannuna mayam rajagahe vassam vasanta dhammanca
vinayanca sangayeyyama, na anne bhikkhu rajagahe vassam upagaccheyayyun"ti. Kasma
pana etesam etadahosi? idam amhakam thavarakammam, koci visabhagapuggalo samghamajjham
pavisitva ukkoteyyati. Athayasma mahakassapo nattidutiyena kammena savesi.
Tam sangitikkhandhake 6- vuttanayeneva natabbam.
         Atha tathagatassa parinibbanato sattasu sadhukilanadivasesu sattasu ca
dhatupujadivasesu vitivattesu "addhamaso atikkanto, idani gimhanam diyaddho
@Footnote: 1 sam. nidana. 16/154/209 2 cha.Ma., i. ovadati  3 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati
@4 vinaYu. cula. 7/437/275 5 cha.Ma. pahutasenasanam 6 vinaYu. cula. 7/437/275
Maso seso, upakattha vassupanayika"ti vatva 1- mahakassapatthero "rajagaham
avuso gacchama"ti upaddham bhikkhusamgham gahetva ekam maggam gato. Anuruddhatthero
upaddham gahetva ekam maggam gato, anandatthero pana bhagavato pattacivaram
gahetva bhikkhusamghaparivuto savatthim gantva rajagaham gantukamo yena savatthi,
tena carikam pakkami. Anandattherena gatagatatthane mahaparidevo, ahosi
"bhante ananda kuhim sattharam thapetva agatosi"ti anupubbena pana  2- savatthim
anuppatte there bhagavato parinibbanasamaye viya mahaparidevo ahosi.
         Tatra sudam ayasma anando aniccatadipatisamyuttaya dhammiya kathaya
tam mahajanam sannapetva jetavanam pavisitva dasabalena vasitagandhakutiya dvaram
vivaritva mancapitham niharitva papphotetva gandhakutim sammajjitva milatamalakacavaram
chaddetva mancapitham abhiharitva puna yathathane thapetva bhagavato thitakale
viya 3-  karaniyam vattam sabbamakasi. Atha thero bhagavato parinibbanato pabhuti
thananissajjabahulatta ussannadhatukam kayam samassasetum dutiyadivase khiravirecanam
pivitva vihareyeva nisidi, yam sandhaya subhena manavena pahitam manavakam etadavoca:-
         "akalo kho manavaka, atthi me ajja bhesajjamatta pita, appeva
nama svepi upasankameyyama"ti. 4-
         Dutiyadivase cetakattherena pacchasamanena gantva subhena manavena
puttho dighanikaye subhasuttam nama dasamam suttamabhasi.
         Atha 5- thero jetavanavihare khandaphullapatisankharanam  karapetva
upakatthaya vassupanayikaya rajagaham gato. Tatha mahakassapatthero ca anuruddhatthero
ca sabbam bhikkhusamgham gahetva rajagahameva gata.
         Tena kho pana samayena rajagahe attharasa mahavihara honti. Te
sabbepi chadditapatitauklapa ahesum. Bhagavato hi parinibbane sabbe bhikkhu
attano attano pattacivaram gahetva vihare ca parivene ca chaddetva agamamsu,
@Footnote: 1 cha.Ma. mantva  2 cha.Ma. ayam na dissati  3 cha.Ma., i. viya na dissati
@4 di. Si. 9/447/197  5 cha.Ma. athakho
Tattha thera bhagavato vacanapujanattham titthiyavadaparimocanatthanca "pathamamasam
khandaphullapatisankharanam karoma"ti cintesum. Titthiya hi vadeyyum  "samanassa gotamassa
savaka satthari thiteyeva vihare patijaggimsu, parinibbute chaddesun"ti. Tesam
vadaparimocanattham 1- cintesunti vuttam hoti. Vuttancetam:-
         "athakho theranam bhikkhunam etadahosi:- bhagavata kho avuso
    khandaphullapatisankharanam vannitam, handa mayam avuso pathamamasam khandaphullapatisankharanam
    karoma, majjhimamasam sannipatitva dhammanca vinayanca sangayissama"ti. 2-
         Te dutiyadivase gantva rajadvare atthamsu. Ajatasattu raja
agantva vanditva "aham bhante kim karomi, kenattho"ti pavaresi, thera
attharasamahaviharapatisankharanatthaya hatthakammam pativedesum. "sadhu bhante"ti raja
hatthakammakarake manusse adasi. Thera pathamamasam sabbavihare patisankharapesum.
         Atha ranno arocesum "nitthitam maharaja viharapatisankharanam, idani
dhammavinayasangaham karoma"ti. Sadhu bhante vissattha karotha, mayham anacakkam,
tumhakam dhammacakkam hotu, anapetha mam bhante kim karomiti. "sangaham 3- karontanam
bhikkhunam sannisajjatthanam maharajati. Kattha karomi bhanteti. Vebharapabbatapasse
sattapannaguhadvare katum yuttam maharajati. "sadhu bhante"ti. Kho raja ajatasattu
vissukammuna 4- nimmitasadisam suvibhattabhittithambhasopanam nanavidhamalakammalatakamma-
vicittam mahamandapam karapetva vividhakusumadamaolambakaviniggalantacaruvitanam
ratanavicittamanikottimatalamiva ca nam nanapupphupaharavicittamsuparinitthitabhumikammam
brahmavimanasadisam alankaritva tasmim mahamandape pancasatanam bhikkhunam anagghani
pancakappiyapaccattharanasatani pannapetva dakkhinabhagam nissaya uttarabhimukham therasanam
pannapetva mandapamajjhe puratthabhimukham buddhassa bhagavato asanaraham dhammasanam
pannapetva dantakhacitancettha vijanim thapetva bhikkhusamghassa arocapesi "nitthitam
bhante mama kiccan"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. vimocanatthanca  2 vinaYu. 7/438/286
@3 cha.Ma. dhammasangaham  4 cha.Ma., i. vissakammuna
         Bhikkhu ayasmantam anandamahamsu "sve avuso sannipato, 1- tvanca
sekho sakaraniyo, tena te na yuttam sannipatam gantum, appamatto hohi"ti.
Athakho ayasma anando "sveva sannipato, na kho pana me tam patirupam, yvaham
sekho samano sannipatam gacchayyan"ti  bahudeva rattim kayagatasatiya vitinametva
rattiya paccusasamaye cankama orohitva viharam pavisitva "nipajjissami"ti kayam
avattesi. 2- Dve pada bhumito mutta, asampattanca sisam bimbohanam, etasmim
antare anupadaya asavehi cittam vimucci. Ayanhi ayasma cankamena bahi
vitinametva visesam nibbattetum asakkonto cintesi "nanu mam bhagava etadavoca
`katapunnosi tvam ananda  padhanamanuyunja, khippam hohisi anasavo'ti 3- buddhananca
kathadoso nama natthi, mama pana accaraddham viriyam, tena me cittam uddhaccaya
samvattati, handaham viriyasamattam yojemi"ti cankama orohitva padadhovanatthane
thatva pade dhovitva viharam pavisitva mancake nisiditva "thokam vissamissami"ti
kayam mancake upanamesi. Dve pada bhumito mutta, sisam ca bimbohanam asampattam
etasmim antare anupadaya asavehi cittam vimuttam. 4- Catuiriyapathavirahitam
therassa arahattam. Tena "imasmim sasane anippanno anisinno atthito
acankamanto ko bhikkhu arahattam patto"ti vutte "anandatthero"ti vattum vattati.
         Atha thera bhikkhu dutiyadivase bhattakacicam katva pattacivaram patisametva
dhammasabhayam sannipatita. Anandatthero pana attano arahattappattim napetukamo
bhikkhuhi saha na gato. Bhikkhu yathavuddham attano attano asane 5- nisidanta
anandattherassa asanam thapetva nisinna. Tattha kehici "etamasanam kassa"ti
vutte anandassati. Anando pana kuhim gatoti. Tasmim samaye thero cintesi
"idani mayham gamanakalo"ti. Tato attano anubhavam dassento pathaviyam nimmujjitva
attano asaneyeva attanam dassesi. Akasena gantva nisiditi eke.
         Evam nisinne anande 6- ayasma mahakassapatthero bhikkhu amantesi
"avuso kim pathamam sangayama dhammam va vinayam va"ti. Bhikkhu ahamsu "bhante
@Footnote: 1 cha.Ma. avuso ananda samghasannipato  2 cha.Ma., i. avajjesi  3 di. maha,
@10/207/127  4 cha.Ma. vimucci 5 cha.Ma. pattasayane 6 cha.Ma. nisinne tasmim
@ayasmante, i....tasmim ayasma
Mahakassapa vinayo nama buddhasasanassa ayu, vinaye thite sasanam thitam hoti,
tasma pathamam vinayam sangayama"ti. "kam dhuram katva vinayo sangayitabbo"ti.
Ayasmantam upalinti. Kim anando nappahotiti. No nappahoti, apica kho pana
sammasambuddho dharamanoyeva vinayapariyattim nissaya ayasmantam upalim etadagge
thapesi "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam vinayadharanam yadidam upali"ti 1-
tasma upalittheram pucchitva vinayam sangayamati. Tato thero vinayam pucchanatthaya
attanava attanam sammanni. Upalittheropi visajjanatthaya sammanni. Tatrayam pali:-
      athakho ayasma mahakassapo samgham napesi:-
         "sunatu me avuso samgho, yadi samghassa pattakallam,
      aham upalim vinayam puccheyyan"ti.
      Ayasmapi upali samgham napesi:-
         "sunatu me bhante samgho,     yadi samghassa pattakallam,
      aham ayasmata mahakassapena      vinayam puttho vissajjeyyan"ti.
         Evam attanava attanam sammannitva ayasma upali utthayasana
ekamsam civaram katva there bhikkhu vanditva dhammasane nisidi dantakhacitam bijanim
gahetva, tato mahakassapatthero upalittheram pathamaparajikam adim katva sabbam vinayam
pucchi, upalitthero vissajjesi. Sabbe pancasata bhikkhu pathamaparajikasikkhapadam
sanidanam katva ekato ganasajjhayamakamsu, evam sesanipiti  sabbam vinayatthakathayam
gahetbbam. Etenupayena 2- saubhatovibhangam sakhandhakaparivaram sakalam vinayapitakam
sangayitva upalitthero dantakhacitam bijanim nikkhipitva dhammasana orohitva
vuddhe bhikkhu vanditva attano pattasane nisidi.
         Vinayam sangayitva dhammam sangayitukamo ayasma mahakassapatthero
bhikkhu pucchi "dhammam sangayantehi kam puggalam dhuram katva dhammo sangayitabbo"ti.
Bhikkhu "anandattheram dhuram katva"ti ahamsu.
       Athakho ayasma mahakassapo samgham napesi:-
@Footnote: 1 am eka. 20/228/25  2 cha.Ma., i. etena nayena
         "sunatu me avuso samgho, yadi samghassa pattakallam,
      aham anandam dhammam puccheyyan"ti.
              Athakho ayasma anando samgham napesi:-
           "sunatu me bhante samgho,    yadi samghassa pattakallam,
      aham  ayasmata mahakassapena      dhammam puttho vissajjeyyana"ti.
         Athakho ayasma anando utthayasana ekamsam civaram katva there
bhikkhu vanditva dhammasane nisidi dantakhacitam bijanim gahetva. Mahakassapatthero
anandattheram dhammam pucchi. Pucchavidhananca 1- sutteyeva vuttam. Yathaha athakho
ayasma mahakassapo ayasmantam anandam etadavoca 1- "brahmajalam avuso ananda
kattha bhasitan"ti. Antara ca bhante rajagaham  antara ca nalandam rajagarake
ambalatthikayanti. Kam arabbhati. Suppiyanca paribbajakam brahmadattanca manavanti.
Athakho ayasma mahakassapo ayasmantam anandam brahmajalassa nidanampi pucchi,
puggalampi pucchi. Samannaphalampanavuso ananda kattha bhasitanti. Rajagahe bhante
jivakambavaneti. Kena saddhinti. Ajatasattuna vedehiputtena saddhinti. Athakho
ayasma mahakassapo ayasmantam anandam samannaphalassa nidanampi pucchi,
puggalampi pucchiti. 2- Etenevupayena panca nikaye pucchi, puttho puttho
ayasma anando visajjesiti. 3- Ayam pathamamahasangiti pancahi arahantasatehi therehi 4-
kata:-  ya loke 5-
           satehi pancahi kata         tena pancasatati ca
           thereheva katatta ca       therikati pavuccati.
         Imissa pathamamahasangitiya vattamanaya sabbam dighanikayam majjhimanikayadinca
pucchitva anupubbena khuddakanikayam pucchantena ayasmata mahakassapena
"mangalasuttam avuso ananda kattha bhasitan"ti evamadivacanavasane "nidanampi
pucchi, puggalampi pucchi"ti ettha nidane pucchite tam nidanam vittharetva yatha
ca bhasitam, yena ca sutam, yada ca bhasitam, 6- yena ca bhasitam, yattha ca bhasitam,
@Footnote: 1-1 cha.Ma. ayam na dissati  2 cha.Ma., i. pucchi  3 cha.Ma., i. visajjesi
@4 cha.Ma. therasatehi  5 cha.Ma. ya loketi na dissati  6 cha.Ma., i. sutam
Yassa ca bhasitam, tam sabbam kathetukamena "evam bhasitam maya sutam, ekam samayam
bhasitam, bhagavata bhasitam, savatthiyam bhasitam, devataya bhasitan"ti  etamattham
dassentena ayasmata anandena vuttam "evamme sutam ekam samayam bhagava
savatthiyam viharati jetavane anathapindikassa arame athakho annatara devata
abhikkantaya rattiya abhikkantavanna kevalakappam jetavanam obhasetva yena bhagava
tenupasankami upasankamitva bhagavantam abhivadetva ekamantam atthasi ekamantam
thita kho sa devata bhagavantam gathaya ajjhabhasi"ti. Evamidam ayasmata
anandena vuttam, tanca pana pathamamahasangitikale vuttanti veditabbam.
         Idani "kasma vuttan"ti ettha vuccate:- yasma ayamayasma
mahakassapattherena nidanam puttho, tasma nena tam nidanam adito pabhuti
vittharetum vuttam. Yasma va ayasmantam anandam dhammasane nisinnam vasigunaparivutam
disva ekaccanam devatanam cittamuppannam "ayamayasma vedehimuni 1- pakatiyapi
sakyakulanvayo 2- bhagavato dayado, bhagavatapi pancakkhattum etadagge niddittho,
catuhi acchariyabbhutadhammehi samannagato, catunnam parisanam piyo manapo, idani
manne bhagavato dhammarajje dayajjam 3- patva buddho jato"ti. Tasma ayasma
anando tasam devatanam cetasa cetoparivitakkamannaya tam abbhutasambhavanam
anadhivasento attano savakabhavameva dipetum aha "evamme sutam ekam samayam
bhagava .pe. Ajjhabhasi"ti. Etthantare panca arahantasatani anekani ca
devatasatasahassani 4- "sadhu sadhu"ti ayasmantam anandam abhinandimsu. Mahabhumicalo
ahosi, nanavidhakusumavassam antalikkhato patati, 5- annani ca bahuni acchariyani
paturahesum, bahunnanca devatanam samvego uppajji "yam amhehi bhagavato sammukha
sutam, tam idaneva parokkham 6- jatan"ti. Evamidam ayasmata anandena pathamamahasangiti-
kale vadantenapi imina karanena vuttanti veditabbam. Ettavata ca
"vuttam yena yada yasma, cetam vatva imam vidhin"ti imissa addhagathaya
attho pakasito hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. vedehamuni 2 cha.Ma. sakyakulamanvayo 3 cha.Ma., i. dhammarajjadayajjam,
@Ma. dhammadayajjam  4 cha.Ma., i. devatasahassani  5 cha.Ma., i. papati  6 cha.Ma. tam
@parokkha
                        Evamiccadipathavannana
         idani "evamiccadipathassa, attham nanappakarato"ti evamadimatikapada-
sangahitatthappakasanattham vuccate:- evanti ayam saddo upamupadesasampahamsanagarahanavacana-
sampatiggahakaranidassanavadharanadisu atthesu datthabbo. Tathahesa "evam
jatena maccena, kattabbam kusalam bahun"ti evamadisu 1- upamayam dissati.
"evante abhikkamitabbam, evam patikkamitabban"ti evamadisu 2- upadese. "evametam
bhagava, evametam sugata"ti evamadisu 3- sampahamsane. "evameva panayam vasasi yasmim
va tasmim va tassa mundakassa samanakassa vannam bhasati"ti evamadisu 4- garahane.
"evambhanteti kho te bhikkhu bhagavato paccassosun"ti evamadisu 5- vacanasampatiggahe.
"evam bya khoham bhante bhagavata dhammam desitam ajanami"ti evamadisu 6- akare.
"ehi tvam manavaka, yena samano anando tenupasankami, 7- upasankamitva mama
vacanena samanam anandam appabadham appatankam lahutthanam balam phasuviharam puccha
`subho manavo todeyyaputto bhavantam anandam .pe. Phasuviharam pucchati'ti,
evanca vadehi sadhu kira bhavam anando yena subhassa manavassa todeyyaputtassa
nivesanam, tenupasankamatu anukampam upadaya"ti evamadisu 8- nidassane. "tam kim
mannatha kalama, ime dhamma kusala va akusala vati. Akusala bhanteti.
Savajja va anavajja vati. Savajja bhanteti. Vinnugarahita va vinnupasattha
vati. Vinnugarahita bhanteti. Samatta samadinna ahitaya dukkhaya samvattanti no
va, katham vo ettha hotiti. Samatta bhante samadinna ahitaya dukkhaya
samvattanti, evam no ettha hoti"ti evamadisu 9- avadharane. Idha pana
akaranidassanavadharanesu datthabbo.
         Tattha akaratthena evamsaddena etamattham dipeti:- nananayanipunamanekajjhasaya-
samutthanamatthabyanjanasampannam vividhapatihariyam dhammatthadesanapativedhagambhiram
@Footnote: 1 khu. dha. 25/53/26  2 am. catukaka. 21/122/140 3 am. tika. 20/66/188
@4 sam. saga. 15/187/192  5 Ma. mu. 12/1/1  6 Ma. mu. 12/398/356
@7 cha.Ma., i. tenupasankama  8 di. Si. 9/445/197 9 am. tika. 20/66/185
Sabbasattanam sakasakabhasanurupato sotapathamagacchantam tassa bhagavato vacanam sabbappakarena
ko samattho vinnatum, sabbathamena pana sotukamatam janetvapi evamme
sutam, 1- mayapi ekenakarena sutanti.
         Nidassanatthena "naham sayambhu, na maya idam sacchikatan"ti attanam
parimocento "evamme sutam, maya evam sutan"ti idani vattabbam sakalasuttam
nidasseti.
         Avadharanatthena "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam bahussutanam
yadidam anando, gatimantanam, satimantanam, dhitimantanam, upatthakanam yadidam
anando"ti 2- evam bhagavata pasatthabhavanurupam attano dharanabalam dassento
sattanam sotukamyatam janeti "evamme sutam, tanca kho atthato va byanjanato
va anunamanadhikam, evameva, na annatha datthabban"ti.
         Mesaddo tisu atthesu dissati. Tathahissa "gathabhigitam me
abhojaneyyan"ti evamadisu 3- mayati attho. "sadhu me bhante bhagava sankhittena
dhammam desetu"ti evamadisu 4- mayhanti attho. "dhammadayada me bhikkhave
bhavatha"ti evamadisu 5- mamati attho. Idha pana "maya sutana"ti ca "mama
sutan"ti ca atthadvaye vattati. 6-
         Sutanti ayamettha sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamanakhyati 7-
ragabhibhutupacitanuyogasotavinneyyasotadvaravinnatadianekatthappabhedo. Tatha hissa
"senaya pasuto"ti evamadisu gacchantoti attho. "sutadhammassa passato"ti
evamadisu 8- khyatadhammassati  attho. "avassuta avassutassa"ti evamadisu 9-
ragabhibhuta ragabhibhutassati attho. "tumhehi punnam pasutam anappakan"ti
evamadisu 10- upacitanti attho. "ye jhanappasuta dhira"ti evamadisu 11-
jhananuyuttati attho. "dittham sutam mutan"ti evamadisu 12- sotavinneyyanti
attho.
@Footnote: 1 ka. kampana evamme sutam,  2 am. eka. 20/219-223/25  3 khu.su. 24/81/351
@4 sam. sala. 118/112/75 (saya)  5 Ma. mu. 12/29/17  6 cha.Ma. yukhjati
@7 cha.Ma. gamanakhyata... 8 khu.u. 25/11/105  9 vinaYu. 3/256/3
@10 khu.dha. 25/12/11  11 khu.dha. 25/181/49  12 Ma.mu 12/241/203
"sutadharo sutasanniccayo"ti evamadisu 1- sotadvaranusaravinnatadharoti attho. Idha
pana sutanti sotavinnanapubbangamaya vinnanavithiya upadharitanti va upadharananti
va attho. Tattha yada mesaddassa mayati attho, tada "evam maya sutam,
sotavinnanapubbangamaya vinnanavithiya upadharitan"ti yujjati. Yada mesaddassa
mamati attho, tada "evam mama sutam sotavinnanapubbangamaya vinnanavithiya
upadharanan"ti yujjati.
         Evametesu tisu padesu evanti sotavinnanadivinnanakiccanidassanam. 2-
Meti vuttavinnanasamangipuggalanidassanam. Sutanti assavanabhavappatikkhepato
anunanadhikaviparitaggahananidassanam. Tatha evanti savanadicittanam nanappakarena arammane
pavattabhavanidassanam. Meti attanidassanam. Sutanti dhammanidassanam.
         Tatha evanti niddisitabbadhammanidassanam. Meti puggalanidassanam. Sutanti
puggalakiccanidassanam.
         Tatha evanti vithicittanam akarapannattivasena nanakaraniddeso. 3-
Meti kattaraniddeso. Sutanti visayaniddeso.
         Tatha evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti vinnanakiccaniddeso.
Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso.
         Tatha evanti bhavaniddeso. Meti puggalaniddeso. Sutanti tassa
vinnanakiccaniddeso. 4-
         Tattha evanti ca meti ca sacchikatthaparamatthavasena avijjamanapannatti.
Sutanti vijjamanapannatti. Tatha evanti ca meti ca tam tam upadaya vattabbato
upadayapannatti. 5- Sutanti ditthadini upanidhaya vattabbato upanidhayapannatti. 6-
         Ettha ca evanti vacanena asammoham dipeti, sutanti vacanena sutassa
asammosam. Tatha evanti vacanena yoniso manasikaram dipeti ayoniso manasikaroto
nanappakarappativedhabhavato. Sutanti vacanena avikkhepam dipeti vikkhittacittassa
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/339/301 2 cha.Ma. sotavinnanakiccanidassanam 3 cha.Ma. nanappakaraniddeso
@4 cha.Ma., i. kiccaniddeso  5 cha.Ma. upadapannatti 6 cha.Ma. upanidhapannatti
Savanabhavato. Tatha hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiya vuccamanopi "ni
maya sutam, puna bhanitabban"ti 1- bhanati. Yoniso manasikarena cettha attasammapanidhim
pubbe ca katapunnatam sadheti, avikkhepena saddhammassavanam sappurisupanissayanaca.
Evanti ca imina bhaddakenakarena pacchimacakkadvayasampattim attano dipeti,
sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattim. Tatha asayasuddhim payogasuddhinca, taya
ca asayasuddhiya adhigamabyattim, payogasuddhiya agamabyattim.
         Evanti ca imina nanappakarapativedhadipakena vacanena attano
atthapatibhanapatisambhidasampadam dipeti. Sutanti imina sotabbabhedapativedhadipakena
dhammaniruttipatisambhidasampadam dipeti. Evanti ca idam yoniso manasikaradipakam vacanam
bhananto "ete maya dhamma manasanupekkhita ditthiya suppatividdha"ti napeti.
Sutanti idam savanayogadipakavacanam bhananto "bahu maya dhamma suta dhata vacasa paricita"ti
napeti. Tadubhayenapi atthabyanjanaparipurim dipento savane adaram janeti.
         Evamme sutanti imina pana sakalenapi vacanena ayasma anando
tathagatappaveditam dhammam attano adahanto asappurisabhumim atikkamati, savakattam
patijananto sappurisabhumim okkamati. Tatha asaddhamma cittam vutthapeti, saddhamme
cittam patitthapeti. "kevalam sutamevetam maya, tasseva pana bhagavato vacanam arahato
sammasambuddhassa"ti ca dipento attanam parimoceti, sattharam apadissati,
jinavacanam appeti, dhammanettim patitthapeti.
         Apica "evamme sutan"ti attana uppaditabhavam appatijananto
purimasavanam vivaranto "sammukha patiggahitamidam maya tassa bhagavato catuvesarajja-
visaradassa dasabaladharassa asabhatthanatthayino sihanadam nadino sabbasattuttamassa
dhammissarassa dhammarajassa dhammadhipatino dhammadipassa dhammappatisaranassa saddhammavaracakka-
vattino sammasambuddhassa, na ettha atthe va dhamme va pade va
byanjane va kankha va vimati va katabba"ti sabbadevamanussanam imasmim
dhamme assaddhiyam vinaseti, saddhasampadam uppadetiti veditabbo. Hoti cettha:-
@Footnote: 1 cha.Ma. bhanatha"ti
               Vinasayati assadadham       saddham vaddheti sasane
               evamme sutamiccevam     vadam gotamasavakoti.
         Ekanti gananaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekam
samayanti aniyamitaparidipanam. Tattha samayasaddo:-
               samavaye khane kale    samuhe hetuditthisu
               patilabhe pahane ca     pativedhe ca dissati.
         Tatha hissa "appevanama svepi upasankameyyama kalanca samayanca
upadaya"ti evamadisu 1- samavayo attho. "ekova kho bhikkhave khano ca samayo
ca brahmacariyavasaya"ti evamadisu 2- khano. "unhasamayo parilahasamayo"ti 3-
evamadisu kalo. "mahasamayo pavanasmin"ti evamadisu 4- samuho. "samayopi kho
te bhaddali appatividdho ahosi, bhagavapi kho savatthiyam viharati, sopi mam
janissati `bhaddali nama bhikkhu satthu sasane sikkhaya aparipurikari'ti ayampikho te
bhaddali samayo appatividdho ahosi"ti evamadisu 5- hetu. "tena kho pana
samayena uggahamano paribbajako samanamundikaputto samayappavadake tindukacire 6-
ekasalake mallikaya arame pativasati"ti evamadisu 7- ditthi.
         Ditthe dhamme ca yo attho      yo cattho samparayiko
         atthabhisamaya dhiro            panditoti pavuccatiti.
Evamadisu 8- patilabho. "samma manabhisamaya antamakasi dukkhassa"ti evamadisu 9-
pahanam. "dukkhassa pilanattho sankhatattho santapattho viparinamattho abhisamayattho"ti
evamadisu 10- pativedho. Idha panassa kalo attho. Tena ekam samayanti
asamvaccharautumasaddhamasarattindivapubbanhamajjhanhaaparanhapathamamajjhimapacchimayama-
muhuttadisu kalakhyesu samayesu ekam samayam. 11-
         Ye ca 12- ime gabbhokkantisamayo jatisamayo samvegasamayo abhinikkhamanasamayo
dukkarakarikasamayo maravijayasamayo abhisambodhisamayo ditthadhammasukhaviharasamayo
@Footnote: 1 di. Si. 9/447/197  2 am. atthaka. 23/119/230 (saya)  3 vinaYu. 2/359/283
@4 di. maha. 10/332/216  5 Ma.Ma. 13/135/111  6 cha.Ma. tindukacire
@7 Ma.Ma. 13/260/235  8 sam. saga. 15/128/102  9 Ma.mu. 12/28/16 sabbasavasutta
@10 khu. pati. 31/45/28 (sya) 11 cha.Ma. ekam samayanti dipeti  12 cha.Ma.,i.va
Desanasamayo parinibbanasamayoti evamadayo bhagavato devamanussesu ativiya pakasa
anekakalakhya eva samaya, tesu samayesu desanasamayasankhatam ekam samayanti vuttam
hoti. Yo cayam nanakarunakiccasamayesu karunakiccasamayo, attahitaparahitappatipattisamayesu
parahitappatipattisamayo, sannipatitanam karaniyadvayasamayesu dhammikathasamayo,
desanapatipattisamayesu desanasamayo, tesupi samayesu yankinci sandhaya "ekam
samayan"ti vuttam hoti.
         Etthaha:- atha kasma yatha adhidhamme "yasmim samaye kamavacaran"ti
ca ito annesu suttapadesu "yasmim samaye bhikkhave bhikkhu vivicceva kamehi"ti
ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca "tena samayena buddho bhagava"ti
karanavacanena, tatha akatva idha "ekam samayan"ti upayogavacananiddeso katoti.
Vuccate. 1- Tattha tatha, idha ca annatha atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito
annesu suttapadesu ca adhikaranattho bhavena bhavalakkhanattho ca sambhavati
adhikarananhi kalakhyo 2- samuhakhyo 2- ca samayo, tattha vuttanam phassadidhammanam
khanasamavayahetusankhatassa ca samayassa bhavena tesam bhavo lakkhiyati, tasma
tadatthajotanattham tattha bhummavacananiddeso kato.
         Vinaye ca hetvattho karanattho ca sambhavati. Yo hi so
sikkhapadapannattisamayo sariputtadihipi dubbinneyyo, tena samayena hetubhutena
karanabhutena ca sikkhapadani pannapento sikkhapadapannattihetunca apekkhamano
bhagava tattha tattha vihasi, tasma tadatthajotanattham tattha karanavacananiddeso kato.
         Idha pana annasminca evamjatike suttantapathe accantasamyogattho
sambhavati. Yanhi samayam bhagava imam annam va suttantam desesi, accantameva tam
samayam karunaviharena vihasi. Tasma tadatthajotanattham idha upayogavacananiddeso
katoti vinneyyo. Hoti cettha:-
               tam  tam atthamapekkhitva      bhummena karanena ca
               annatra samayo vutto       upayogena so idhati.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati  2-2 cha.Ma. kalattho samuhattho
         Bhagavati gunavisitthasattuttamagarugaravadivacametam. Yathaha:-
            bhagavati vacanam settham       bhagavati vacanamuttamam
            garu garavayutto so       bhagava  tena vuccatiti.
         Catubbidhanhi namam avatthikam lingikam nemittakam adhiccasamuppannanti.
Adhiccasamupnam nama "yadicchakan"ti vuttam hoti. Tattha vaccho damo 1- balibaddoti
evamadi avatthikam, dandi chatti sikhi kariti evamadi lingikam, tevijjo
chalabhinnoti evamadi nemittakam, sirivaddhako dhanavaddhakoti evamadi vacanatthamanapekkhitva
pamattam adhiccasamuppannam. Idampana bhagavati namam gunanemittakam, na mahamayaya,
na suddhodanamaharajena, na asitinatisahassehi katam, na sakkasantusitadihi
devatavisesehi katam. Yathaha ayasma sariputtatthero "bhagavati netam namam matara
katam .pe. Sacchika pannatti yadidam bhagava"ti. 2-
         Yam gunanemittakancetam namam, tesam gunanam pakasanattham imam gatham
vadanti:-
                   bhagi bhaji bhagi vibhattava iti
                   akasi bhagganti garuti bhagyava
                   bahuhi nayehi subhavitattano
                   bhavantago so bhagavati vuccatiti.
Niddesadisu 3- vuttanayeneva cassa attho datthabbo.
       Ayampana aparo pariyayo:-
         bhagyava bhaggava yutto      bhaggehi ca vibhattava
         bhattava vantagamano          bhavesu bhagava tatoti.
        Tattha "vannagamo vannavipariyayo"ti evam niruttilakkhanam gahetva
saddanayena va pisodaradipakkhepalakkhanam gahetva yasma lokiyalokuttarasukhabhinibbattakam
danasiladiparappattam bhagyamassa atthi, tasma bhagyavati vattabbe
bhagavati vuccatiti natabbam. Yasma pana
@Footnote: 1 cha.Ma. dammo  2 khu. maha. 29/379/253 (sya)
@3 khu. maha. 29/379/252, khu. cula. 30/65/10 (sya)
Lobhadosamohaviparitamanasikaraahirikanottappakodhupanahamakkhapalasaissamacchariyamayasatheyya-
thambhasarambhamanatimanamadapamadatanhavijjatividhakusalamuladuccaritasankilesamalavisamasanna-
vitakkapapancacatubbidhavipariyesaasavaganthoghayogagatitanhupadanapancacetokhilavinibbandha-
nivaranabhinandanachavivadamulachatanhakayasattanusayaatthalokadhammanavatanhamulakadasakusalakammapatha-
dvasatthiditthigataatthasatatanhavicaritappabhedasabbadarathaparilahakilesasatahassani, 1-
sankhepato va panca kilesakkhandhaabhisankharamaccudevaputtamare abhanji, tasma bhaggatta
etesam parissayanam bhaggavati vattabbe bhagavati vuccati. Aha cettha:-
            bhaggarago bhaggadoso    bhaggamoho  anasavo
            bhaggassa papaka dhamma  bhagava tena vuccatiti.
         Bhagyavataya cassa satapunnalakkhanadharassa rupakayasampatti dipita hoti,
bhaggadosatayapi dhammakayasampatti. Tatha lokiyaparikkhakanam bahumatabhavo, 2-
gahatthapabbajitehi abhigamaniyata. Tatha abhigatananca nesam kayacittadukkhapanayane
patibalabhavo, tatha 3- amisadanadhammadanehi upakarita. Lokiyalokuttarasukhehi ca
samyojanasamatthata dipita hoti.
         Yasma ca loke issariyadhammayasasirikamappayattesu chasu dhammesu bhagasaddo
pavattati, paramancassa sakacitte issariyam, animalanghimadikam va lokiyasammatam
sabbakaraparipuram atthi, tatha lokuttaradhammo, lokattayabyapako  yathabhuccagunadhigato
ativiya parisuddho yaso, rupakayadassanabyavatajananayanamanappasadajananasamattha
sabbakaraparipura sabbangapaccangasiri, yam yam anena icchitam patthitam attahitam va
parahitam va, tassa tassa tatheva abhinipphannatta icchitatthanipphattisannito kamo,
sabbalokagarugaravuppattihetubhuto 4- sammavayamasankhato payatto ca atthi, tasma
imehi bhagehi yuttattapi bhaga assasantiti imina atthena "bhagava"ti vuccati.
         Yasma pana kusaladibhedehi sabbadhamme, khandhayatanadhatusaccaindriya-
paticcasamuppadadihi va kusaladidhamme, pilanasankhatasantapaviparinamatthena va
dukkhamariyasaccam, ayuhananidanasamyogapalibodhatthena samudayam, nissaranavivekasankhataamatatthena
@Footnote: 1 cha.Ma.... sattanusayaatthamicchatta...  2 cha.Ma. lokiyasarikkhakanam bahumanabhavo
@3 cha.Ma. tatha na dissati.  4 cha.Ma., i. sabbalokagarubhavappatti.....
Nirodham, niyyanikahetudassanadhipateyyatthena maggam vibhattava, vibhajitva vivaritva
desitavati vuttam hoti, tasma vibhattavati vattabbe "bhagava"ti vuccati.
         Yasma ca esa dibbabrahmaariyavihare kayacittaupadhiviveke
sunnatappanihitanimittavimokkhe anne ca lokiyalokuttare uttarimanussadhamme bhaji
sevi bahulamakasi, tasma bhattavati vattabbe "bhagava"ti vuccati.
         Yasma pana tisu bhavesu tanhasankhatam gamanam anena vantam, tasma
bhavesu vantagamanoti vattabbe bhavasaddato bhakaram gamanasaddato gakaram vantasaddato
vakaranca digham katva adaya "bhagava"ti vuccati, yatha loke "mehanassa khassa
mala"ti vattabbe "mekhala"ti.
         Ettavata cettha evamme sutanti vacanena yathasutam yathapariyattam
dhammam desento paccakkham katva bhagavato dhammasariram pakaseti, tena "nayidam
atikkantasatthukam 1- pavacanam, ayam vo sattha"ti bhagavato adassanena ukkanthitam janam
samassasesi. 2-
         Ekam samayam bhagavati vacanena tasmim samaye bhagavato avijjamanabhavam
dassento rupakayaparinibbanam dasseti. Tena "evamvidhassa imassa ariyadhammassa
desako 3- dasabaladharo vajirasanghatakayo sopi bhagava parinibbuto, tattha kena
annena jivitasa janetabba"ti jivitamadamattam janam samvejeti, saddhamme cassa
ussaham janeti.
         Evanti ca bhananto desanasampattim niddisati, me sutanti savakasampattim
savanasampattinca. 4- Ekam samayanti kalasampattim. Bhagavati desakasampattim.
         Saatthiyam viharatiti ettha savatthiti savatthassa isino nivasanatthanabhutam
nagaram, yatha kakandi makanditi, evam itthilingavasena savatthiti vuccati, evam
akkharacintaka. Atthakathacariya pana evam bhananti "yamkinci manussanam upabhogaparibhogam
sabbamettha atthi"ti savatthi. Satthasamayoge ca "kim bhandamatthi"ti pucchite
"sabbamatthi"ti pativacanamupadaya savatthi.
@Footnote: 1 cha.Ma. atitasatthukam  2 cha.Ma. samassaseti
@3 cha.Ma. desata  4 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati
            Sabbada sabbupakaranam        savatthikam  samohitam
            tasma sabbamupadaya        savatthiti pavuccati.
            Kosalanam puram rammam         dassaneyyam manoramam
            dasahi  saddehi avivittam      annapanasamayutam.
            Vuddhim vepullatam pattam        iddham phitam manoramam
            alakamandava devanam       savatthipuramuttamanti. 1-
      Tassam savatthiyam. Samipatthe bhummavacanam.
         Viharatiti avisesena iriyapathadibbabrahmaariyaviharesu annatravihara-
samangiparidipanavacanametam. Idha pana thanagamanasanasayanappabhedesu iriyapathesu
annatrairiyapathasamayogaparidipanam, tena thitopi gacchantopi nisinnopi sayanopi
bhagava viharaticceva veditabbo. So hi ekam iriyapathabadhanam aparena iriyapathena
vicchinditva aparipatantamattabhavam harati pavatteti. Tasma viharatiti vuccati.
         Jetavaneti ettha attano paccatthikam janam jinatiti jeto, ranna
va attano paccatthike jane jite jatoti jeto, mangalakamyataya va tassa evam
namameva katanti jeto. Vanayatiti vanam, attasampadaya sattanam bhatim karoti, 2-
attani sineham uppadetiti attho. Vanateti va 3- vanam, nanavidhakusumagandhasammoda-
mattakokiladivihangavirutehi 4- mandamalutacalitarukkhasakhavitapapupphaphalapallavapalasehi ca
"etha mam paribhunjatha"ti panino yacati viyati attho. Jetassa vanam jetavanam.
Tanhi jetena rajakumarena ropitam samvaddhitam paripalitam, so ca tassa  sami
ahosi, tasma jetavananti vuccati. Tasmim jetavane.
         Anathapindikassarameti ettha sudatto nama so gahapati matapituhi
katanamavasena, sabbakamasamiddhitaya pana vigatamalamaccherataya karunadigunasamangitaya ca
niccakalam anathanam pindamadasi, tena anathapindikoti sankhyam gato. Aramanti
ettha panino, visesena va pabbajitati aramo, tassa pupphaphalapallavadisobhaya 5-
@Footnote: 1 pa.su. 1/82 (ka).  2 cha.Ma. kareti  3 cha.Ma. vanuye iti va
@4 Si.,i.....vihagavirutehi  5 cha.Ma....sobhanataya
Natiduranaccasanna 1- dipancavidhasenasanangasampattiya ca tato tato agamma ramanti
abhiramanti anukkanthita hutva nivasantiti attho. Vuttappakaraya va sampattiya
tattha tattha gatepi attano abbhantaramyeva anetva rametiti aramo. So hi
anathapindikena gahapatina jetassa rajakumarassa hatthato attharasahi hirannakotihi
santharena 2- kinitva attharasahi hirannakotihi senasanani 3- karapetva
attharasahi hirannakotihi viharamaham nitthapetva evam catupannasahirannakoti-
pariccagena buddhappamukhassa samghassa niyyadito, 4- tasma "anathapindikassa
aramo"ti vuccati. Tasmim anathapindikassarame.
         Ettha ca "jetavane"ti vacanam purimasamiparikittanam, "anathapindikassarame"ti
pacchimasamiparikittanam. Kimetesam parikittanena 5- payojananti? vuccate:-
adhikarato tava "kattha bhasitan"ti pucchaya ninnayakaranam 6- annesampana
punnakamanam ditthanugatimapajjane niyojananca. Tattha hi dvarakotthakapasadamapane
bhumivikkayaladdha attharasa hirannakotiyo anekakotiagghanaka rukkha ca jetassa
pariccago, catupannasa kotiyo anathapindikassa pariccago. Yato tesam
parikittanena "evam punnakama punnani karonti"ti dassento ayasma
anando annepi punnakame tesam ditthanugatimapajjanepi niyojeti. Evamettha
punnakamanampi ditthanugatimapajjane niyojananca payojananti veditabbam.
         Etthaha:- "yadi tava bhagava savatthiyam viharati, `jetavane anathapindikassa-
rame'ti na vattabbam, atha tattha viharati, `savatthiyan'ti na vattabbam. Na
hi sakka ubhayattha ekam samayam viharitun"ti. Vuccate:- nanu vuttametam "samipatthe
bhummavacanan"ti, yato yatha gangayamunadinam samipe goyuthani carantani "gangaya
caranti, yamunaya caranti"ti vuccanti, evamidhapi yadidam savatthiya samipe jetassa
vanam anathapindikassa ca aramo, tattha viharanto vuccati "tasma 7- savatthiyam
viharati jetavane anathapindikassarame"ti attho veditabbo. Gocaragamanidassanattham
hissa savatthivacanam, pabbajitanurupanivasanatthananidassanattham sesavacanam.
@Footnote: 1 cha.Ma....sannatadi....  2 cha.Ma. santharena 3 cha.Ma. senasanam  4 cha.Ma. niyyatito
@5 cha.Ma. parikittane  6 cha.Ma. pucchaniyamakaranam  7 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati
         Tattha savatthikittanena bhagavato gahatthanuggahakaranam dasseti, jetavanadikittanena
pabbajitanuggahakaranam. Tatha purimena paccayagahanato attakilamathanuyogavivajjanam,
pacchimena vatthukamappahanato kamasukhallikanuyogavivajjanupayadassanam.
Purimena ca dhammadesanabhiyogam, pacchimena vivekadhimuttim. Purimena karunaya upagamanam,
pacchimena pannaya upagamanam. Purimena sattanam hitasukhanipphadanadhimuttatam, 1-
pacchimena parahitasukhakarane nirupalepatam. Purimena dhammikasukhapariccaganimittaphasuviharam,
pacchimena uttarimanussadhammanuyoganimittam. Purimena manussanam upakarabahulatam,
pacchimena devanam. Purimena loke jatassa loke samvaddhabhavam, pacchimena lokena
anupalittatanti evamadi attho. 2-
         Athati avicchedatthe nipato. Khoti adhikarantaranidassanatthe nipato.
Tena avichinneyeva tattha bhagavato vihare idamadhikarantaram udapaditi dasseti.
Kintanti? annatara devatati adi. Tattha annatarati aniyamitaniddeso. Sa
Hi namagottena apakata, tasma "annatara"ti vutta. Devo eva devata,
itthipurisasadharanametam. Idha pana puriso eva, so devaputto kintu,
sadharananamavasena devatati vutto.
         Abhikkantaya rattiyati ettha abhikkantasaddo khayalakkhaniyasundarabhi-
rupaabbhanumodanadisu 3- dissati. Tattha "abhikkanta bhante ratti, nikkhanto
pathamo yamo, ciram nisinno bhikkhusamgho, uddisatu bhante bhagava bhikkhunam
patimokkhan"ti evamadisu 4- khaye dissati. Ya 5- ta rattiyo abhikkanta
abhilakkhita atthami catuddasi pannarasiti evamadisu lakkhaniye. 5- "ayam imesam
catunnam puggalanam abhikkantataro ca panitataro ca"ti evamadisu 6- sundare.
               Ko me vandati padani   iddhiya yasasa jalam
               abhikkantena vannena     sabba obhasayam disati
evamadisu 7- abhirupe. "abhikkantam bho gotama, abhikkantam bho gotama"ti
@Footnote: 1 cha.Ma....muttitam  2 cha.Ma. attho na dissati  3 cha.Ma. khayasundaRa...
@4 vinaYu. 7/383/204, am. atthaka. 23/110/207 (saya) 5-5 cha.Ma. imepatha na dissati
@6 am. catukka. 21/100/114  7 khu. vimana. 26/51/89 (sya)
Evamadisu 1- abbhanumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantaya rattiyati
parikkhinaya rattiyati vuttam hoti.
         Abhikkantavannati idha abhikkantasaddo abhirupe, vannasaddo pana
chavithutikulavaggakaranasanthanappamanarupayatanadisu dissati. Tattha  "suvannavannosi
bhagava"ti evamadisu 2- chaviya dissati. "kada sabyulha 3- pana te gahapati ime
samanassa gotamassa vanna"ti evamadisu 4- thutiyam. "cattarome bho gotama
vanna"ti evamadisu 5- kulavagge. Na harami 6- na bhanjami ara simghami varijam 6-
"atha kena nu vannena, gandhatthenoti vuccati"ti evamadisu 7- karane. "mahantam
hatthirajavannam abhinimminitva"ti  evamadisu 8- santhane. "tayo pattassa vanna"ti
evamadisu 9- pamane. "vanno gandho raso oja"ti evamadisu 10- rupayatane.
So idha chaviyam datthabbo. Tena abhikkantavannati abhirupachaviti vuttam hoti.
         Kelavakappanti ettha kevalasaddo anavasesayebhuyyaabyamissanatireka-
dalhatthavisamyogadianekatko. Tatha hissa "kevalaparipunnam parisuddham  brahmacariyan"ti
evamadisu 11- anavasesattam 12- attho. "kevala angamagadha 13- pahutam khadaniyam
bhojaniyam adaya upasankamissanti"ti evamadisu 14- yebhuyyata. "kevalassa dukkhak-
khandhassa samudayo hoti"ti evamadisu 15- abyamissata. "kevalam saddhamattakam nuna
ayamayasma"ti evamadisu 16- anatirekata. "ayam ayasmato anuruddhassa bahiko 17-
nama saddhivihariko kevalakappam samghabhedaya thito"ti evamadisu 18- dalhatthata.
"kevalam 19- vusitava  uttamapurisoti vuccati"ti evamadisu 20- visamyogo. Idha
panassa anavasesattamatthoti 21- adhippeto.
@Footnote: 1 am. duka. 20/16/56, vinaYu. mahavibhanga. 1/15/7
@2 Ma.Ma. 13/399/384, khu.su. 25/554/447 selasutta 3 cha.Ma. sannula, pali. sannulha
@4 Ma.Ma. 13/77/54  5 di. pati. 11/115/69 6-6 cha.Ma., i. ime patha na dissati
@7 sam. saga. 15/234/246 padumapupphasutta  8 sam. saga. 15/138/124 nagasutta
@9 vinaYu. mahavibhanga. 2/602/68  10 abhi. sanagani. 34/617-645-188 adi
@11 vinaYu. mahavibhanga. 1/1/1 veranjakanda  12 cha.Ma., i. anavasesata
@13 cha.Ma., i. kevalakappa ca angamagadha  14 vinaYu. mahavagga. 4/43/37
@15 abhi. vibhanga. 35/225/161  16 vinaYu. mahavagga 5/244/6 sonakolivisavatthu
@17 cha.Ma. bahiyo 18 am. catukka. 21/243/267 samghabhedakasutta 19 cha.Ma., i. kevali
@20 sam. khandha. 17/57/50       21 cha.Ma....mattho, iti saddo na dissati
         Kappasaddo panayam abhisaddahanavoharakalapannattichedanavikappalesasamantabhavadi-
anekattho. Tatha hissa "okappaniyametam bhoto gotamassa, yatha tam
arahato sammasambuddhassa"ti evamadisu 1- abhisaddahanamattho. "anujanami bhikkhave
pancahi samanakappehi phalam paribhunjitun"ti evamadisu 2- voharo. "yena sudam
niccakappam viharami"ti evamadisu  3- kalo. "iccayasma kappo"ti evamadisu 4-
pannatti. "alankato kappitakesamassu"ti evamadisu 5- chedanam. "kappati
dvangulakappo"ti evamadisu 6- vikapPo. "atthi kappo nipajjitun"ti evamadisu
7- leso. "kevalakappam jetavanam 8- obhasetva"ti evamadisu 9- samantabhavo. Idha
panassa samantabhavo atthoti 10-  adhippeto. Yato kevalakappam jetavananti ettha
anavasesam samantato jetavananti evamattho datthabbo.
         Obhasetvati abhaya pharitva, candima viya suriyo viya ca ekobhasam
ekapajjotam karitvati attho.
         Yena bhagava tenupasankamiti bhummatthe karanavacanam. Yato yattha bhagava,
tattha upasankamiti evamettha attho datthabbo. Yena va karanena bhagava
devamanussehi upasankamitabbo, teneva karanena upasankamiti evamettha attho datthabbo.
Kena ca karanena bhagava upasankamitabbo? nanappakaragunavisesadhigamadhippayena,
Saduphalupabhogadhippayena 11- dijaganehi niccaphalitamaharukkho viya. Upasankamiti ca
gatati vuttam hoti. Upasankamitvati upasankamanapariyosanadipanam. Athava evam gata
tato asannataram thanam bhagavato samipasankhatam gantvatipi vuttam hoti. Bhagavantam
abhivadetvati bhagavantam abhivanditva panamitva namassitva.
         Ekamantanti bhavanapumsakaniddeso, ekokasam ekapassanti vuttam hoti.
Bhummatthe va upayogavacanam. Atthasiti nisajjadipatikkhepo, thanam kappesi, thita
ahositi attho.
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/387/345 mahasaccakasutta. 2 vinaYu. cula. 7/250/7 khuddakavatthuni
@3 Ma.mu. 12/387/345 mahasaccakasutta 4 khu.su. 25/1099/544,
@khu.cula. 30/366/176 (sya)  5 khu. ja. 28/911/319 vidhurajataka
@(sya).  6 vinaYu. cula. 7/446/286 sattasatikakkhandhaka
@7 am. atthaka. 23/185/345 (sya)  8 cha.Ma. veluvanam 9 sam, saga. 15/92,
@94/60,61  10 cha.Ma. attho  11 sadurasaphalupabhoga....
         Katham thita pana sa ekamantam thita ahuti?
              na pacchato na purato         napi asannadurato
              na 1- titthanto pativate 1-  na capi unnatunnate 2-
              ime dose vivajjetva      ekamantam thita ahuti.
         Kasma panayam atthasi eva, na nisiditi?  lahunivattitukamataya.
Devata 3- hi kincideva 4- atthavasam paticca sucipuriso viya vaccatthanam manussalokam
agacchanti. Pakatiya panetasam yojanasatappabhuti manussaloko duggandhataya patikkulo
hoti, na tattha 5- abhiramanti, tena sa agatakiccam katva lahunivattitukamataya na
nisidi. Yassa ca gamanadiiriyapathaparissamassa vinodanattham nisidanti, so devanam
parissamo natthi, tasmapi na nisidi. Ye ca mahasavaka bhagavantam parivaretva
thita, te patimaneti, tasmapi na nisidi. Apica bhagavati garaveneva na nisidi.
Devatanam hi nisiditukamanam asanam nibbattati, tam anicchamana nisajjaya cittampi
akatva ekamantam atthasiti. 6-
         Ekamantam thita kho sa devatati evam imehi karanehi ekamantam
thita kho sa devata. Bhagavantam gathaya ajjhabhasiti bhagavantam akkharapadaniyamitaganthitena
vacanena ajjhabhasiti attho. Katham? bahu deva manussa ca .pe. Bruhi
mangalamuttamanti.
                        Mangalapanhasamutthanakatha
         tattha yasma "evamiccadipathassa, attham nanappakarato, vannayanto
samutthanam vatva"ti matika thapita, tassa ca samutthanassa ayam vattabbataya
okaso, tasma mangalapanhasamutthanam tava vatva mayam paccha imesam gathapadanam
attham vannayissama. 7- Kinca mangalapanhasamutthanam? jambudipe kira tattha tattha
nagaradvarasanthagarasabhadisu mahajana 8- sannipatitva hirannasuvannam datva
@Footnote: 1 cha.Ma., i. na kacche nopi pativade 2 onatunnate  3 cha.Ma. devatayo
@4 cha.Ma., i. kancideva  5 cha.Ma., i. ettha  6 cha.Ma., i. atthasi
@7 cha.Ma., i. vannayissami  8 cha.Ma., i. mahajano
Nanappakaram sitaharanadikam bahirakatham 1- kathapenti, 2- ekeka katha catumasaccayena
nitthati. Tattha ekadivasam mangalakatha samutthasi "kinnukho mangalam, kim dittham
mangalam, kim sutam mangalam, kim mutam mangalam, ko mangalam janati"ti.
         Atha ditthamangaliko nameko puriso aha "aham mangalam janami,
dittham loke mangalam, dittham nama abhimangalasammatam rupam. Seyyathidam?  idhekacco
kalasseva vutthaya vatasakunam 3- va passati, veluvalatthim va gabbhinim va kumarake
va alankatapatiyatte punnaghate va allarohitamaccham va ajannam va ajannaratham
va asubham va gavim va kapilam va, yam va panannampi kinci evarupam
abhimangalasammatam rupam passati, idam vuccati ditthamangalan"ti. Tassa vacanamekacce
aggahesum, ekacce naggahesum. Ye naggahesum, te tena saha vivadimsu.
         Atha sutamangaliko nameko puriso aha "cakkhu nametam bho sucimpi
asucimpi passati, tatha sundarampi, asundarampi, manapampi, amanapampi. Yadi tena
dittham mangalam siya, sabbampi mangalam siya. Tasma na dittham mangalam, apica kho
pana sutam mangalam. Sutam nama abhimangalasammato saddo. Seyyathidam? idhekacco
kalasseva vutthaya vaddhati va vaddhamanati va punnati va phussati va
sumanati va siriti va sirivaddhati va ajja sunakkhattam sumuhuttam sudivasam
sumangalanti va evarupam va yankinci abhimangalasammatam saddam sunati, idam vuccati
sutamangalan"ti. Tassapi vacanam ekacce aggahesum, ekacce naggahesum. Ye
naggahesum, te tena saha vivadimsu.
         Atha mutamangaliko nameko puriso aha "sotampi nametam bho
sadhumpi asadhumpi manapampi amanapampi saddam sunati. Yadi tena sutam mangalam
siya, sabbampi mangalam siya. Tasma na sutam mangalam, apica kho pana mutam mangalam.
Mutannama abhimangalasammatam gandharasaphotthabbam. Seyyathidam? idhekacco kalasseva
Vutthaya padumagandhadipupphagandham va ghayati, pussadantakattham 4- va khadati, pathavim va
amasati, haritasassam va allagomayam va kacchapam va tilavaham 5- va puppham va
@Footnote: 1 cha.Ma. sitaharanadikatham  2 cha.Ma., i. kathapeti
@3 cha.Ma. catakasakunam, Si. basamanasakunam, i. basasakunam 4 cha.Ma.,
@i. phussa...evamuparipi  5 cha.Ma. tilam
Phalam va amasati, pussamattikaya va sammalimpati, pussasatakam va nivaseti,
pussavetthanam va dhareti, yam va panannampi kinci evarupam abhimangalasammatam gandham
va ghayati, rasam va sayati, photthabbam va phusati, idam vuccati mutamangalan"ti.
Tassapi vacanam ekacce aggahesum, ekacce naggahesum.
         Tattha na ditthamangaliko sutamutamangalike asakkhi sannapetum, na
tesam annataro itare dve. Tesu ca manussesu ye ditthamangalikassa vacanam
ganhimsu, te "ditthamyeva mangalan"ti gata. Ye sutamutamangalikanam, te "sutamyeva
mutamyeva mangalan"ti gata. Evamayam mangalakatha sakalajambudipe pakata jata.
         Atha sakalajambudipe manussa gumbagumba hutva "kinnukho mangalan"ti
mangalani cintayimsu. Tesam manussanam arakkhadevata tam katham sutva tatheva mangalani
cintayimsu, tasam devatanam bhummadevata mitta honti, atha tato sutva
bhummadevatapi tatheva mangalani cintayimsu, tasampi devatanam akasatthakadevata mitta
honti, akasatthakadevatanampi  catummaharajika devata mitta honti, eteneva
upayena yava sudassidevatanam akanitthadevata mitta honti, atha tato  sutva
akanitthadevatapi tatheva gumbagumba hutva mangalani cintayimsu. Evam yava
dasasahassacakkavalesu sabbattha mangalacinta udapadi. Uppanna ca "idam mangalam
idam mangalan"ti vinicchayamanapi appatta eva vinicchayam dvadasa vassani
atthasi. Sabbe manussa ca deva ca brahmamano ca thapetva ariyasavake
ditthasutamutavasena tidha bhinna, ekopi "idameva mangalan"ti yathabhuccato
nitthangato nama nahosi, mangalakolahalam loke uppajji.
         Kolahalam nama pancavidham kappakolahalam  cakkavattikolahalam buddhakolahalam
mangalakolahalam moneyyakolahalanti. Tattha kamavacara deva vimuttasira
vikinnakesa rudammukha assuni hatthehi punchamana rattavatthanivattha
ativiyarupavesadharino 1-  hutva "vassasatasahassassa accayena kappavutthanam hessati, 2-
ayam loko vinassissati, mahasamuddo  ussussissati, 3- ayanca mahapathavi
sinerupabbataraja
@Footnote: 1 cha.Ma. ativiya virupavesadharino  2 cha.Ma. hohiti  3 cha.Ma., i. sussissati
Ca uddayhissati vinassissati, yava brahmaloka lokavinaso bhavissati, mettam
marisa bhavetha, karunam bhavetha muditam bhavetha upekkham marisa bhavetha, mataram
upatthahatha, pitaram upatthahatha, kule jetthapacayino hotha, jagaratha ma pamadatha"ti
manussapathe vicaritva arocenti. Idam kappakolahalam nama.
         Kamavacara deva eva "vassasatassa accayena cakkavattiraja loke
uppajjissati"ti manussapathe vicaritva arocenti. Idam cakkavattikolahalam nama.
Suddhavasa pana deva brahmabharanehi 1- alankaritva brahmavethanam sise katva
pitisomanassajata buddhagunadharino 2- "vassasahassassa accayena buddho loke
uppajjissati"ti manussapathe vicaritva arocenti. Idam buddhakolahalam nama.
Suddhavasa eva deva devamanussanam cittam natva "dvadasannam vassanam
accayena sammasambuddho mangalam kathessati"ti manussapathe vicaritva arocenti.
Idam mangalakolahalam nama. Suddhavasa eva deva "sattannam vassanam accayena
annataro bhikkhu bhagavata saddhim samagamma moneyyapatipadam pucchissati"ti manussapathe
vicaritva arocenti. Idam moneyyakolahalam nama. Imesu pancasu kolahalesu
ditthamangaladivasena tidha bhinnesu devamanussesu idam mangalakolahalam loke
uppajji. 3-
         Atha devesu manussesu ca vicinitva vicinitva mangalani alabhamanesu
dvadasannam vassanam accayena tavatimsakayika deva sangamma samagamma evam
samacintesum "seyyathapi marisa gharasamiko antoparijjananam, 4- gamasamiko
gamavasinam, raja sabbamanussanam, evameva ayam sakko devanamindo amhakam
aggo ca settho ca yadidam punnatejena  5- issariyena pannaya dvinnam
devalokanam adhipati, yannuna mayam sakkam devanamindam etamattham puccheyyama"ti. Ta
sakkassa santikam gantva sakkam devanamindam tamkhananurupam nivasanabharanasassirikasariram
addhateyyakotiaccharaganaparivutam paricchattakamule pandukambalasilavarasane nisinnam
@Footnote: 1 cha.Ma., i....bharanena  2 cha.Ma., i. vadino
@3 cha.Ma. imesu pancasu kolahalesu devamanussanam idam mangalakolahalam loke uppajji
@4 cha.Ma., i. antogharajananam  5 cha.Ma. punnena tejena
Abhivadetva ekamantam thatva etadavocum "yagghe marisa janeyyasi, etarahi
mangalapanha samutthita, eke `dittham mangalan'ti vadanti, eke `sutam mangalan'ti,
eke `mutam mangalan'ti, tattha mayanca anne ca anitthangata, sadhu vata no
tvam yathasabhavato byakarohi"ti. Devaraja pakatiyapi pannava "ayam mangalakatha
kattha pathamam samutthita"ti aha. "mayam deva catummaharajikanam assumha"ti ahamsu.
Tato catummaharajika akasatthakadevatanam, akasatthakadevata bhummadevatanam,
bhummadevata manussarakkhadevatanam, manussarakkhadevata "manussaloke samutthita"ti
ahamsu.
         Atha ne 1- sakko devanamindo "sammasambuddho kattha vasati"ti
pucchi. "manussaloke deva"ti ahamsu. Tam bhagavantam koci pucchiti. Na koci devati.
Kinnukho nama tumhe marisa aggim chaddetva khajjopanakam ujjaletha, yena
tumhe anavasesamangaladesakam tam bhagavantam atikkamitva 2- mam pucchitabbam mannetha,
agacchatha marisa, tam bhagavantam pucchama, addha sassirikam panhaveyyakaranam
labhissamati ekam devaputtam anapesi "tvam pana bhagavantam pucacha"ti. So
devaputto tam khananurupena alankarena attanam alankaritva vijjuriva vijjotamano
devaganaparivuto jetavanamahaviharam gantva bhagavantam abhivadetva ekamantam thatva
mangalapanham pucchanto gathaya ajjhabhasi "bahudeva manussa ca. .pe.
Mangalamuttaman"ti.
                        Idam mangalapanhasamutthanam
                          -------------
                        bahu devatigathavannana
         [2] Idani gathapadanam atthavannana hoti. Tattha bahuti
aniyamitasankhyaniddeso, tena anekasata anekasahassa anekasatasahassati vuttam hoti.
Dibbantiti deva, pancahi kamagunehi kilanti, attano va siriya jotantiti 3-
attho. Apica devati tividha deva sammatiupapattivisuddhidevavasena. 4- Yathaha:-
         "devati tayo deva sammatideva upapattideva visuddhideva. Tattha
       sammatideva nama rajano deviyo rajakumaRa. Upapattideva nama
@Footnote: 1 cha.Ma..i. ayam saddo na dissati  2 Si. atisitva  3 cha.Ma. jotentiti
@4.....visuddhivasena
     Catummaharajike deve upadaya taduttarideva. Visuddhideva nama
     arahanto vuccatiti. 1-
         Tesu idha upapattideva adhippeta. Manuno apaccati manussa.
Porana pana bhananti:- manassa 2- ussannataya manussa, te jambudipaka
aparagoyanika 3- uttarakuruka pubbavidehakati catubbidha, idha jambudipaka
adhippeta. Mangalanti mahanti imehi sattati mangalani, iddhim vuddhinca
papunatiti attho. Acintayunti cintesum. Akankhamanati icchamana patthamana
pihayamana. Sotthananti sotthibhavam, sabbesam ditthadhammikasamparayikanam sobhananam
sundaranam kalyananam dhammanam atthitanti vuttam hoti. Bruhiti desehi pakasehi,
acikkhahi vivara vibhaja uttanikarohi. Mangalanti iddhikaranam vuddhikaranam
sabbasampattikaranam. Uttamanti vissittham 4- pavaram sabbalokahitasukhavahanti yam gathaya
anupubbapadavannana. 5-
         Ayampana pindattho:- so devaputto dasasahassacakkavalesu devatayo
mangalapanham sotukamataya imasmim ekacakkavale sannipatitva ekavalaggakoti-
okasamatte 6- dasampi visampi timsampi cattalisampi pannasampi satthimpi
sattatipi asitipi sukhumattabhave nimminitva sabbadevamarabrahmano siriya ca tejasa
ca adhigayha virocamanam pannattapavarabuddhasane nisinnam bhagavantam parivaretva
thita disva tasminca samaye anagatanampi sakalajambudipakanam manussanam cetasa
cetoparivitakkamannaya sabbadevamanussanam vicikicchasallasamuddharanattham aha:-
                bahu deva manussa ca        mangalani acintayum
                akankhamana sotthanam       bruhi mangalamuttamanti.
         Tesam devanam anumatiya manussananca anuggahena maya puttho
samano yam sabbesameva amhakam ekantahitasukhavahanato uttamam mangalam, tam no
anukampam upadaya bruhi bhagavati.
@Footnote: 1 khu cula, 30/214/112 (saya)  2 cha.Ma. manaso ussannataya 3 cha.Ma.aparagoyanaka
@4 cha.Ma. visittham  5 Si.,i. anupadavannana  6 ka. ekavalaggakotimatte
                       Asevana catigathavannana
         [3] Devaputtassa vacanam sutva bhagava "asevana ca balanan"ti
gathamaha. Tattha asevanati abhajana apayirupasana. Balananti balanti na
janantiti bala 1- assasitapassasitamattena jivanti, na pannajivitenati adhippayo.
Tesam balanam. Panditananti pandantiti 2- pandita, sanditthikasamparayikesu
atthesu nanagatiya gacchantiti adhippayo. Tesam panditanam. Sevanati bhajana
payirupasana tamsahayata tamsampavankata. 3- Pujati sakkaragarukaramananavandana.
Pujaneyyananti pujarahanam. Etammangalamuttamanti ya ca balanamasevana, ya ca
panditanam sevana, ya ca puja, tam sabbam sampindetva aha "etammangalamuttaman"ti.
Yam taya puttham "bruhi mangalamuttaman"ti, ettha tava etammangalamuttamanti
ganhahiti vuttam hoti. Ayametissa gathaya padavannana.
         Atthavannana panassa evam veditabba:- evametam devaputtassa
vacanam sutva bhagava "asevana ca balanan"ti imam gathamaha. Tattha yasma
catubbidha gatha 4- pucchitagatha apucchitagatha sanusandhikagatha ananusandhikagathati.
Tattha "pucchami tam gotama bhuripanna, kathamkaro savako sadhu hoti"ti 5- ca "katham
nu tvam marisa oghamatari"ti  6- ca evamadisu pucchitena kathita pucchitagatha. "yam
pare sukhato ahu, tadariya ahu dukkhato"ti. Evamadisu 7- apucchitena attajjhasaya-
vaseneva kathita apucchitagatha. Sabbapi buddhanam katha 8- "sanidanaham bhikkhave
dhammam desessami"ti 9- vacanato sanusandhikagatha. Ananusandhikagatha imasmim sasane
natthi. Evametasu gathasu ayam devaputtena pucchitena bhagavata kathitatta
pucchitagatha. Yanca 10- yatha cheko puriso kusalo maggassa kusalo amaggassa
maggam puttho pathamam vijahitabbam acikkhitva paccha gahetabbam acikkhati "amukasmim
@Footnote: 1 cha.Ma. balanti assasantiti bala, i. balanti anantiti bala  2 Si. pandentiti
@3 cha.Ma. tamsampavankata tamsamangita  4 Si.,i. katha
@5 khu.su. 25/379/406 dhammikasutta
@6 sam. saga. 15/1/1 7 khu.su. 25/768/484 dvayatanupassanasutta 8 cha.Ma. gatha
@9 am. tika. 20/126/269 gotamakacetiyasutta, abhi. katha. 37/1739/594 dhammadesanakatha
@(saya)  10 cha.Ma. ayanca, i. pucchitakathayanca
Nama thane dvedhapatho hoti, tattha vamam muncitva dakkhinam ganha"ti, 1- evam
sevitabbasevitabbesu asevitabbam acikkhitva sevitabbam acikkhati. Bhagava ca
maggakusalapurisasadiso. Yathaha:-
         "puriso maggakusaloti kho bhikkhave 2- tathagatassetam adhivacanam arahato
    sammasambuddhassa. So hi kusalo imassa lokassa, kusalo parassa
    lokassa, kusalo macacudheyyassa, kusalo amaccudheyyassa, kusalo maradheyyassa,
    kusalo amaradheyyassa"ti.
         Tasma pathamam asevitabbam acikkhanto aha "asevana ca balanan"ti,
sevitabbam acikkhanto aha "panditananca sevana"ti. Vijahitabbamaggo viya hi
pathamam bala na sevitabba na payirupasitabba, tato gahetabbamaggo viya
pandita sevitabba payirupasitabbati. Kasma pana bhagavata mangalam kathentena
pathamam balanamasevana panditananca sevana kathitati? vuccate:- yasma imam
ditthadisu mangaladitthim balanam sevanaya devamanussa ganhimsu, sa ca amangalam,
tasma tesam tam idhalokaparalokatthabhanjakam akalyanamittasamsaggam garahantena
ubhayalokatthasadhakanca kalyanamittam samsaggam pasamsantena bhagavata pathamam balanam asevana
panditananca sevana kathitati.
         Tattha bala nama yekeci panatipatadidasaakusalakammapathasamannagata
satta, te tihakarehi janitabba. Yathaha "tinimani bhikkhave balassa
balalakkhanani"ti suttam. 3- Apica puranakassapadayo cha sattharo devadatta-
kokalikakatamoraka 4- tissakhandadeviyaputtasamuddadattacincamanavikadayo atitakale ca
dighavidassa bhatati ime anne ca evarupa satta balati veditabba.
         Te aggipadittamiva agaram attana duggahitena attananca attano
vacanakarake ca vinasenti. Yatha dighavidassa bhata catubuddhantaram satthiyojanamattena
attabhavena uttano patito mahaniraye paccati, yatha ca tassa ditthim abhirucitani 5-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ganhatha"ti  2 cha.Ma., i. kho tissa
@3 am. tika. 20/3/97 cintisutta, upari. 14/246/214 balapanditasutta
@4 cha.Ma.....modaka...  5 cha.Ma. abhirucanakani
Panca kulasatani tasseva sahabyatam upapannani mahaniraye paccanti. Vuttancetam
bhagavata:-
         "seyyathapi bhikkhave nalagara va tinagara va aggi mutto 1-
    kutagaranipi dahati ullittavalittani nivatani phussitaggalani
    pihitavatapanani, evameva kho bhikkhave yani kanici bhayani uppajjanti, sabbani
    tani balato uppajjanti, no panditato. Yekeci upaddava uppajjanti
    .pe. Yekeci upasagga .pe. No panditato. Iti kho bhikkhave
    sappatibhayo balo, appatibhayo pandito. Saupaddavo balo, na upaddavo
    pandito, saupasaggo balo, na upasaggo pandito"ti. 2-
         Apica putimacchasadiso balo, putimacchabandhapattaputasadiso hoti
tadupasevi, chaddaniyatanca jigucchaniyatanca apajjati vinnunam. Vuttancetam:-
              putimaccham kusaggena         yo naro upanayhati
              kusapi puti vayanti        evam balupasevanati. 3-
Akittipandito vapi sakkena devindena vare diyyamane evamaha:-
              balam na passe na sune     na ca balena samvase
              balenallapasallapam      na kare na ca rocaye.
              Kinnu te akaram balo      vada kassapa karanam
              kena kassapa balassa       dassanam nabhikankhasi.
              Anayam nayati dummedho       adhurayam niyunjati
              dunnayo seyyaso hoti     samma vuttopi kuppati
              vinayam so na janati       sadhu tassa adassananti. 4-
         Evam bhagava sabbakarena balupasevanam garahanto "balanamasevanam
mangalan"ti vatva idani panditasevanam pasamsanto "panditananca sevana
mangalan"ti. Aha. Tattha pandita nama yekeci panatipata
@Footnote: 1 Si.,i. aggi mukko  2 am. tika. 20/1/96 bhayasutta
@3 khu.ja. 27/2152/437 sattigumbajatakam, khu.iti. 25/76/292 sukhapatthanasutta
@ khu.ja. 28/862/303 (saya)  4 khu.ja. 27/1813/355 akittijatakam
Veramaniadidasakusalakammapathasamannagata satta, te tihakarehi janitabba. Yathaha:-
"tinimani bhikkhave panditassa panditalakkhanani"ti 1- suttam. Apica
buddhapaccekabuddhaasitimahasavaka anne ca tathagatassa savaka sunettamahagovindavidhura-
sarabhangamahosathasutasomanimirajaayogharakumaraakittipanditadayo ca panditati veditabba.
         Te bhaye viya rakkha andhakare viya padipo khuppipasadidukkhabhibhave viya
annapanadipatilabho attano vacanakaranam 2- sabbabhayaupaddavupasaggaviddhamsanasamattha
honti. Tatha hi tathagatam agamma asankheyya aparimana devamanussa asavakkhayam
patta, brahmaloke patitthita, devaloke patitthita, sugatiloke uppanna,
sariputtatthere cittam pasadetva catuhi paccayehi theram upatthahitva asiti
kulasahassani sagge nibbattani. Tatha mahamoggallanamahakassapappabhutisu sabbesu
mahasavakesu, sunettassa satthuno savaka appekacce brahmaloke uppajjimsu,
appekacce paranimmitavasavattinam devanam sahabyatam .pe. Appekacce
gahapatimahasalakulanam sahabyatam upapajjimsu. Vuttancetam:-
             "natthi bhikkhave panditato bhayam, natthi panditato upaddavo,
               natthi panditato upasaggo"ti. 3-
         Apica tagaramaladigandhabhandasadiso pandito, tagaramalagandhabhanda-
parivethanapattasadiso hoti tadupasevi, bhavaniyatanca manunnatanca apajjati vinnunam
vuttancetam:-
               tagaranca palasena          yo naro upanayhati
               pattapi surabhi vayanti       evam dhirupasevanati. 4-
         Akittipandito capi sakkena devanamindena vare diyyamane evamaha:-
               dhiram passe sune dhiram        dhirena saha samvase
               dhirenallapasallapam        tam kare tanca rocaye.
               Kinnu te akaram dhiro        vada kassapa karanam
               kena kassapa dhirassa         dassanam abhikankhasi.
@Footnote: 1 am. tika. 20/3/98 cintisutta Ma. upari. 14/243/221 balapanditasutta
@2 cha.Ma., i. vacanakaranam  3 am. tika. 20/1/96 bhayasutta
@4 khu.iti. 25/76/292 sukhapatthanasutta, khu.ja. 27/215/437 (saya)
@khu.ja. 28/862/303 (saya)
              Nayam nayati medhavi      adhurayam na yunjati
              sunayo seyyaso hoti   samma vutto na kuppati
              vinayam so pajanati     sadhu tena samagamoti. 1-
         Evam bhagava sabbakarena panditupasevanam pasamsanto "panditanam
sevanam 2- mangalan"ti vatva idani taya balanam asevanaya panditanam sevanaya
ca anupubbena pujaneyyabhavam upagatanam pujam pasamsanto "puja ca pujaneyyanam
mangalan"ti aha. Tattha pujaneyya nama sabbadosavirahitatta sabbagunasamannagatatta
ca buddha bhagavanto, tato paccekasambuddha ariyasavaka ca. Tesanhi
puja appakapi digharattam hitaya sukhaya hoti, sumanamalakaramallikadayo cettha
nidassanam.
         Tatthekam nidassanamattam bhanama:- bhagava kira 3- ekadivasam pubbanhasamayam
nivasetva pattacivaramadaya rajagaham pindaya pavisi, athakho sumano malakaro
ranno magadhassa seniyassa bimbisarassa pupphani gahetva gacchanto addasa
bhagavantam nagaradvaram anuppattam pasadikam pasadaniyam dvattimsamahapurisalakkhana-
asityanubyanjanapatimanditam buddhasiriya jalantam, disvanassa etadahosi "raja
pupphani gahetva satam va sahassam va dadeyya, tanca idhalokamattameva sukham bhaveyya,
bhagavato pana puja appameyyaasankheyyaphala digharattam hitasukhavaha hoti, handaham
imehi pupphehi bhagavantam pujemi"ti pasannacitto ekam pupphamutthim gahetva bhagavato
patimukham khipi, pupphani akasena gantva bhagavato upari malavitanam hutva
atthamsu. Malakaro tamanubhavam disva pasannataracitto puna ekam pupphamutthim
khipi, tanipi gantva malakancuka 4- hutva atthamsu. Evam attha pupphamutthiyo
puna khipi, tani gantva pupphakutagaram hutva atthamsu.
         Bhagava antokutagare ahosi, mahajanakayo sannipati. Bhagava
malakaram pasamsanto 5- sitam patvakasi. Anandatthero "na buddha nama 6-
@Footnote: 1 khu.ja. 27/1819/355 akittijatakam  2 cha.Ma. sevana  3 cha.Ma. hi
@4 cha.Ma. malakancuko  5 cha.Ma. passanto  6 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati
Ahetu apaccaya sitam patum karonti"ti sitakaranam pucchi. Bhagava aha "eso
ananda malakaro imissa pujaya anubhavena satasahassakappe devesu ca
manussesu ca samsaritva pariyosane sumanissaro nama paccekasambuddho bhavissati"ti.
Vacanapariyosane dhammadesanattham imam gatham abhasi:-
              "tanca kammam katam sadhu,    yam katva nanutappati
               yassa patito 1- sumano,  vipakam patisevati"ti. 2-
         Gathavasane caturasitiya panasahassanam dhammabhisamayo ahosi.
         Evam appakapi tesam puja digharattam hitaya sukhaya hotiti veditabba.
Sa ca amisapujava, ko pana vado patipattipujaya. Yato ye kulaputta
saranagamanasikkhapadapatiggahanena uposathangasamadanena ca catuparisuddhisiladihi ca
attano gunehi bhagavantam pujenti, ko tesam pujaya phalam vannayissati. Te hi
tathagatam paramaya pujaya pujentiti vutta. Yathaha:-
         "yo kho ananda bhikkhu va bhikkhuni va upasako va upasika
   va dhammanudhammapatipanno viharati samicipatipanno anudhammacari, so
   tathagatam sakkaroti garukaroti maneti pujeti paramaya pujaya"ti. 3-
Etenanusarena paccekabuddhaariyasavakanampi pujaya hitasukhavahata veditabba.
         Apica gahatthanam kanitthassa jetthabhatapi bhaginipi pujaneyya, puttassa
matapitaro, kulavadhunam samikasassusasurati evamettha pujaneyya veditabba.
Etesampi hi puja kusaladhammasankhatatta ayuadivuddhihetutta ca mangalameva.
Vuttanhetam:-
         "te metteyya bhavissanti petteyya samanna brahmanna kule
jetthapacayino, idam kusalam dhammam samadaya vattissanti, te kusalanam dhammanam
samadanahetu ayunapi vadlissanti, vannenapi vaddhissanti"ti adi. 4-
         Idani yasma "yam yattha mangalam. Vavatthapetva tantassa, mangalattam
vibhavaye"ti iti matika nikkhitta, tasma idam vuccati:- evametissa gathaya
@Footnote: 1 ka. pitito  2 khu.dha. 25/68/29 sumanamalakaravatthu
@3 di. maha. 10/99/121 mahaparinibbanasutta  4 di. pati. 11/105/63 cakkavattisutta
Balanam asevana, panditanam sevana, pujaneyyanam ca pujati tini mangalani
vuttani, tattha balanam asevana balasevanapaccayabhayadiparittanena
ubhayalokatthahetutta, panditanam sevana pujaneyyanam puja ca tasam phalavibhutivannanayam
vuttanayeneva nibbanasugatihetutta mangalanti veditabba. Ito param pana matikam
adassetva evam yam yattha mangalam, tam vavatthapessama tassa mangalattam
vibhavayissamati.
          Nitthita asevana ca balananti imissa gathaya atthavannana.
                           -----------
                    Patirupadesavaso catigathavannana
         [4] Evam bhagava "bruhi mangalamuttaman"ti ekam ajjhesitopi appam
yacito bahudayako ularapuriso viya ekaya gathaya tini mangalani vatva tato
uttarimpi 1- devatanam sotukamataya mangalanam atthitaya ca 2- yesam yesam yam yam
anukulam, te te satte tattha tattha mangale niyojetukamataya ca "patirupadesavaso
ca"ti adihi gathahi punapi anekani mangalani vuttumaraddho. Tattha pathamagathaya
tava patirupoti anucchaviko. Desoti gamopi nigamopi nagarampi janapadopi
yokoci sattanam nivasokaso. Vasoti tattha nivaso. Pubbeti pura atitasu
jatisu. Katapunnatati upacitakusalata. Attati cittam vuccati sakalo va attabhavo,
sammapanidhiti tassa attano samma panidhanam niyunjanam thapananti vuttam hoti.
Sesam vuttanayamevati. Ayamettha padavannana.
         Atthavannana pana evam veditabba:- patirupadesavaso nama yattha
catasso parisa vicaranti, danadini punnakiriyavatthuni vattanti, navangasatthusasanam
dippati, 3- tattha nivaso sattanam punnakiriyaya paccayatta mangalanti vuccati.
Sihaladipapavitthakevattadayo cettha nidassanam.
         Aparo nayo:- patirupadesavaso nama bhagavato bodhimandappadeso
dhammacakkappavattitappadeso  dvadasayojanaya parisaya majjhe sabbatitthiyamatam 4-
bhinditva yamakapatihariyadassitagandam 6- barukkhamulappadeso devorohanappadeso, yo
@Footnote: 1 cha.Ma. uttaripi  2 cha.Ma. ca saddo na dissati  3 cha.Ma. dibbati
@4 ka. sabbatitthayamadam  5 cha.Ma.....kandamba....
Va panannopi savatthirajagahadibuddhadhivasappadeso, tattha nivaso sattanam
chaanuttariyappatilabhapaccayato mangalanti vuccati.
         Aparo nayo 1-:- puratthimaya disaya kajangalannama 2- nigamo,
tassa parena mahasala, tato param paccantima janapada, orato majjhe.
Dakkhinapuratthimaya disaya sallavati 3- nama nadi, tato param paccantima janapada,
orato majjhe. Dakkhinaya disaya setakannikam nama nigamo, tato param
paccantima janapada, orato majjhe. Pacchimaya disaya thunam 4- nama brahmanagamo,
tato param paccantima janapada, orato majjhe. Uttaraya disaya usiraddhajo
nama pabbato, tato param paccantima janapada, orato majjhe. Ayam majjhimapadeso 5-
ayamena tini yojanasatani, vittharena addhateyyasatani 6- parikkhepena
nava yojanasatani honti, eso patirupadeso nama.
      Ettha catunnam mahadipanam dvisahassanam parittadipananca issariyadhipaccakaraka
cakkavattirajano 7- uppajjanti, ekam asankheyyam kappasatahassanca
paramiyo puretva sariputtamoggallanadayo mahasavaka uppajjanti, dve
asankheyyani kappasatasahassanca paramiyo puretva paccekasambuddha ca, cattari
attha solasa va asankheyyani kappasatasahassanca paramiyo puretva sammasambuddha
ca uppajjanti. Tattha satta cakkavattiranno ovadam gahetva pancasu silesu
patitthaya saggaparayana honti. Tatha paccekasambuddhanam ovade patitthaya,
sammasambuddhasavakanampana ovade patitthaya saggaparayana nibbanaparayana ca
honti. Tasma tattha vaso imasam sampattinam paccayato mangalanti vuccati.
         Pubbe ca katapunnata nama atitajatiya buddhapaccekabuddhakhinasave
arabbha upacitakusalata, sapi mangalam. Kasma? buddhapaccekabuddhe sammukha 8-
dassetva buddhanam va buddhasavakanam va sammukha sutaya catuppadikayapi gathaya
pariyosane arahattam papunatiti 9- katva yo ca manusso pubbe katadhikaro
@Footnote: 1 vinaYu. maha. 5/259/24 cammakkhandhaka  2 cha.Ma. gajangalam  3 Si., i. salalavati
@4 cha.Ma. thunam  5 cha.Ma. majjhimadeso  6 cha.Ma. addhateyyani  7 cha.Ma. cakkavatti
@8 cha.Ma. buddhapaccekabuddhasammukhato  9 cha.Ma. papetiti, Si.i. arahattam papunanato
Ussannakusalamulo hoti, so teneva kusalamulena vipassanam uppadetva asavakkhayam
papunati yatha raja mahakappino aggamahesi ca. Tena vuttam "pubbe ca
katapunnata mangalan"ti.
         Attasammapanidhi nama idhekacco attanam dussilam susile 1- patitthapeti,
assaddham saddhasampadaya patitthapeti, maccharim cagasampadaya patitthapeti. Ayam
vuccati "attasammapanidhi"ti, eso ca mangalam. Kasma? ditthadhammikasamparayika-
verappahanavividhanisamsadhigamahetuto. 2-
         Evam imissapi gathaya patirupadevaso ca, pubbe ca katapunnata,
attasammapanidhi cati 3- tiniyeva mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha
vibhavitamevati.
           Nitthita patirupadesavaso cati imissa gathaya atthavannana.
                          -------------
                      Bahusaccancati gathavannana
         [5] Idani bahusaccancati ettha bahusaccanti bahussutabhavo.
Sippanti yam kinci hatthakosallam. Vinayoti kayavacacittavinayanam. Susikkhitoti
sutathu sikkhito. Subhasitati sutthu bhasita. Yati aniyamaniddeso. 4- Vacati gira
byappatho. Sesam vuttanayamevati. Ayamettha padavannana.
         Atthavannana pana evam veditabba:- bahusaccam nama yantam
"sutadharo hoti sutasannicayo"ti ca 5- "idhekaccassa bahussutam 6- hoti, suttam geyyam
veyyakaranan "ca 7- evamadina nayena satthusasanadharattam vannitam, tam
akusalappahanakusaladhigamahetuto anupubbena paramatthasaccasacachikiriyahetuto ca mangalanti
vuccati. Vuttanhetam bhagavata:-
         "sutava ca kho bhikkhave ariyasavako akusalam pajahati, kusalam bhaveti,
    savajjam pajahati, anavajjam bhaveti, suddhamattanam pariharati"ti. 8-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. sile  2 cha.Ma.,i....hetutoti  3 ka. ceti 4 cha.Ma. aniyataniddeso
@5 Ma.Ma. 12/339/301 mahagosingasutta, am. catukka. 21/22/26 dutiyauruvelasuttam
@6 cha.Ma. bahukam suttam  7 am catukka. 21/6/8 appasutasutta
@8 am. sattaka. 23/64/111 nagaropamasutta (sya)
   Aparampi vuttam:-
         "dhatanam dhammanam atthamupaparikkhati, attham upaparikkhato dhamma
    nijjhanam khamanti, dhammanijjhanakkhantiya sati chando jayati, chandajato
    ussahati, ussahanto tulayati, tulayanto padahati, padahanto kayena
    ceva paramatthasaccam sacchikaroti, pannaya ca pativijjha 1- passati"ti. 2-
         Apica agariyabahusaccampi 3- yam anavajjam, tam ubhayalokahitasukhavahanato
mangalanti vehitabbam.
         Sippam nama agariyasippanca 3- anagariyasippanca. 4- Tattha agariyasippam
nama yam parapanuparodhavirahitamakusalavivajjitam manikarasuvannakarakammadi, 5- tam
idha lokatthavahanato mangalam. Anagariyasippam nama civaravicaranacivarasibbanadisamana-
parikkharabhisankharanam, yantam "idha bhikkhave bhikkhu yani tani sabrahmacarinam
uccavacani kimkaraniyani, tattha dakkho hoti"ti adina 6- nayena tattha tattha
samvannitam, yam "nathakarano 7- dhammo"ti  ca vututam, tam attano ca paresanca
ubhayalokahitasukhavahanato mangalanti veditabbam.
         Vinayo nama agariyavinayo 8- ca anagariyavinayo 8-  ca. Tattha
agariyavinayo nama dasaakusalakammapathaviramanam, so tattha asankilesapajjanena
acaragunavavatthapanena ca susikkhito ubhayalokahitasukhavahanato mangalam. Anagariyavinayo nama
sattapattikkhandhe anapajjanam, sopi vuttanayeneva susikkhito, catuparisuddhisilam
va anagariyavinayo, so yatha tattha patitthaya arahattam papunati, evam sikkhanena
susikkhito lokiyalokuttarasukhadhigamahetuto mangalanti veditabbo.
         Subhasita vaca nama musavadadidosavirahita. Yathaha "catuhi bhikkhave
angehi samannagata vaca subhasita hoti"ti. 9- Susannatavacaeva vaca subhasita.
Yathaha:-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ativijjha  2 Ma.Ma. 13/432/420 cankisutta 3 cha.Ma. agarika...evamuparipi
@4 cha.Ma. anagarika... i. anagariYu....evamuparipi 5 cha.Ma. mani...kammadikam
@6 di.pati. 11/345/236, am. dasaka. 24/17/20 nathakaranavagga 7 cha.Ma. nathakaro
@8-8 cha.Ma. agarika..., anagarika...sabbattha evamuparipi 9 khu.khu. 25/453/418
                "subhasitam uttamamahu santo,
                dhammam bhane na adhammantam dutiyam.
                Piyam bhane napiyantam tatiyam,
                saccam bhane na alikantam catutthan"ti. 1-
         Ayampi ubhayalokahitasukhavahanato mangalanti veditabba. Yasma ca
ayam vinayapariyapanna eva, tasma vinayaggahanena etam asanganhitva vinayo
sangahetabbo. Athava kim imina parissamena, 2- paresam dhammadesanavaca idha
subhasita vacati veditabba. Sa hi yatha patirupadesavaso, evam sattanam
ubhayalokahitasukhanibbanadhigamapaccayato mangalanti vuccati. Aha ca:-
             "yam buddho bhasati vacam     khemam nibbanapattiya
             dukkhassantakiriyaya         sa ve vacanamuttama"ti 3-
         evam imissa gathaya bahusaccanca sippanca, vinayo ca susikkhito,
subhasita ca ya vacati cattari mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha
tattha vibhavitamevati.
             Nitthita bahusaccancati imissa gathaya atthavannana.
                          -------------
                     Matapituupatthanantigathavannana
         [6] Idani matapituupatthananti ettha matu ca pitu cati
matapitu. Upatthananti upatthahanam. Puttananca daranancati puttadarassa.
Sanganhanam sangaho. Na akula anakula. Kammanieva kammanta. Sesam
vuttanayamevati ayam padavannana.
         Atthavannana pana evam veditabba:- mata nama janika vuccati,
tatha pita. Upatthanam nama padadhovanasambahanucchadananhapanehi
catupaccayasampadanena ca upakarakaranam. Tattha yasma matapitaro bahupakara puttanam
atthakama anukampaka, yam 4- puttake bahi kilitva pamsumakkhitasarirake agate disva
@Footnote: 1 khu.su. 25/453/418 subhasitasutta  2 Ma. pariyapannena
@3 khu.su. 25/457/419 subhasitasutta  4 cha.Ma. ye
Pamsukam 1- punchitva matthakam upasinghayanta upari cumbitva 2- ca sineham
uppadenti, vassasatampi matapitaro sisena pariharanta putta tesam patikaram
katumasamattha. Yasma ca te apadaka posaka khirassa dayaka puttanam 3- imassa
lokassa dassetaro, brahmasama 4- pubbacariyasammata, tasma tesam upatthanam idha
pasamsam, pecca saggasukhanca avahati. Tena mangalanti vuccati. Vuttancetam 5- bhagavata:-
            "brahmati 6- matapitaro,       pubbacariyati vuccare
            ahuneyya ca puttanam,          pajaya anukampaka.
            Tasma hi ne namasseyya,         sakkareyya ca pandito.
            Annena atho 7- panena,        vatthena sayanena ca
            ucchadanena nhapanena, 8-       padanam dhovanena ca.
            Taya nam paricariyaya,            matapitusu pandita
            idheva nam pasamsanti,              pecca sagge 9- pamodati"ti 10-
         aparo nayo:- upatthanam nama bharanakiccakaranakulavamsatthapanadi
pancavidham, tam papanivaranadipancavidhaditthadhammikahitahetuto 11- mangalanti veditabbam.
Vuttanhetam bhagavata:-
         "pancahi kho gahapatiputta thanehi puttena puratthima disa matapitaro
    paccupatthatabba `bhato ne bharissami, kiccam nesam karissasami, kulavamsam
    thapessami, dayajjam patipajjissami, 12- atha va pana 13- petanam kalakatanam
    dakkhinam anuppadassami'ti. Imehi kho gahapatiputta pancahi thanehi
    puttena puratthima disa matapitaro paccupatthita pancahi thanehi puttam
    anukampanti, papa nivarenti, kalyane nivesenti, sippam sikkhapenti,
    patirupena darena samyojenti, samaye dayajjam niyyadenti"ti. 14-
@Footnote: 1 cha.Ma. pamsum  2 cha.Ma., i. paricumbanta
@3 cha.Ma., i. khirassa dayaka puttanam-iti ime patha na dissanti
@4 cha.Ma. brahmasammata  5 cha.Ma.vuttanhetam 6 i. brahma hi 7 cha.Ma.,i. atha
@8 Si.,i. nahapanena  9 Si.,i. sagge ca
@10 khu.iti. 25/106/325 sabrahmakasutta. khu.ja. sattati 28/162/66-7 sonanandajataka
@(saya), am. tika. 20/31/127 sabrahmakasutta 11 cha.Ma....hitasukhahetuto
@12 Ma.i. patipajjami 13 i. atha ca pana 14 di. pati. 11/267/164 singalakasutta
         Apica yo matapitaro tisu vatthusu pasaduppadanena silasamadapanena
pabbajjaya va utthahati, ayam idha 1- matapituupatthakanam aggo, tassa tam
matapituupatthanam matapituhi katassa upakarassa paccupakarabhutam anekesam
ditthadhammikanam samparayikananca atthanam padatthanato mangalanti vuccati.
         Puttadarassati ettha attana 2- jata pasuta 3- puttapi dhitaropi
puttatveva sankhayam gacchanti. Darati visatiya bhariyanam yakaci bhariya. Putta ca
dara ca puttadaram, tassa puttadarassa. Sangahoti sammananadihi upakarakaranam.
Tam susamvihitakammantatadiditthadhammikahitahetuto 4- mangalanti veditabbam.
Vuttancetam bhagavata "pacchima disa puttadara veditabba"ti 5- ettha uddittham
puttadaram bhariyasaddena sanganhitva "pancahi kho gahapatiputta thanehi samikena
pacchima disa bhariya paccupatthatabba sammananaya avimananaya 6- anaticariyaya
issariyavossaggena alankaranuppadanena. Imehi kho gahapatiputta pancahi thanehi
samikena pacchima disa bhariya paccupatthita pancahi thanehi samikam anukampati,
susamvihitakammanta ca hoti susangahitaparijana ca, anaticarini ca sambhatamanurakkhati, 7-
dakkha ca hoti analasa sabbakiccesu"ti. 5- Ayam va aparo nayo:- sangahoti dhammikahi
danapiyavacanatthacariyahi 8- sanganhanam. Seyyathidam? uposathadivasesu paribbayadanam
nakkhatatadivasesu nakkhattadassapanam mangaladivasesu mangalakaranam ditthadhammikasamparayikesu
atthesu ovadanusasananti. Tam pubbanayeneva 9- ditthadhammikahitahetuto dhammikatta
10- samparayikahitahetuto devatahipi namassaniyabhavahetuto ca mangalanti veditabbam.
Yathaha sakko devanamindo:-
              "ye gahattha punnakara,     silavanto upasaka.
              Dhammena daram posenti,     te namassami matali"ti. 11-
@Footnote: 1 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati 2 cha.Ma. attato,  i. attano  3 cha.Ma.,i. ayam
@saddo na dissati  4....hitasukhahetuto 5-5 di. pati. 11/269/165 singalakasutta
@6 cha.Ma. anavamananaya  7 sambhatam ca anurakkhati  8 cha.Ma. danapiyavacatthacariyahi
@9 cha.Ma. vuttanayeneva  10 cha.Ma. ayam saddo dissati
@11 sam. saga.  5/264/283 pathamasakkanamassanasutta
         Anakula kammanta nama kalannutaya patirupakaritaya analasataya
utthanaviriyasampadaya abyasaniyataya ca kalatikkamanaappatirupakaranasithilakaranadi-
akulabhavavirahita kasigorakkhavanijjadayo kammanta. Ete attano va puttadarassa
va dasakammakaranam va byattataya eva 1- payojita dittheva dhamme
dhanadhannavudadhitalabhahetuto mangalanti vuccanti. Vuttancetam bhagavata:-
             "patirupakari dhurava,           utthata vindate dhanan"ti. 2-
             "na divasoppasilena,          rattim utthanadessina.
             Niccam mattena sondena         sakka avasitum gharam.
             Atisitam atiunham               atisayamidam ahu
             iti vissatthakammante           attha accenti manave.
             Yo ca 3- sitanca unhanca,      tina bhiyyo na mannati.
             Karam purisakiccani,             so sukham na vihayati"ti ca. 4-
             "bhoge samharamanassa           bhamarasseva iriyato
             bhoga sannicayam yanti           vammikovupaciyati"ti ca
evamadi. 5-
         Evam imissapi gathaya matuupatthanam pituupatthanam puttadarassa
sangaho, anakula ca kammantati cattari mangalani vuttani, putsadarassa
sangaham va dvidha katva panca, matapituupatthanam va ekameva katva tini.
Mangalattanca nesam tattha tattha vibhavitamevati.
           Nitthita matapituupatthananti imissa gathaya atthavannana.
                          ------------
                        Danancatigathavannana
     [7] Idani danancati ettha diyate iminati danam, attano
santakam parassa patipadiyatiti vuttam hohi. Dhammassa cariya dhamma va anapeta
@Footnote: 1 cha.Ma., i. evam  2 khu.su. 25/189/370, sam. saga. 15/426/25 alavakasutta
@3 cha.Ma. yodha  4 di. pati.11/253/160 singalakasutta
@5 di. pati. 11/265/163 singalakasutta
Cariya dhammacariya. Nayante "amhakam ime "iti nataka. Na avajjani
anavajjani, aninditani agarahitaniti vuttam hoti. Sesam vuttanayamevati. Ayam
padavannana.
         Atthavannana pana evam veditabba:- danam nama param uddissa
subuddhipubbika 1- annadidasadanavatthupariccagacetana, tam sampayutto va alobho.
Alobhena hi tam vatthum parassa patipadeti, tena vuttam "diyyate iminati
dananan"ti. Tam bahujjanapiyadinam 2- ditthadhammikasamparayikanam phalavisesanam
adhigamahetuto mangalanti vuttam. "dayako siha danapati bahuno janassa piyo hoti manapo"ti
evamadini 3- cettha suttani anussaritabbani.
         Aparo nayo:- danam nama dubbidham amisadananca dhammadananca,
tattha amisadanam vuttappakarameva. Idhalokaparalokadukkhakkhayasukhavahassa pana
sammasambuddhappaveditassa dhammassa paresam hitakamataya desana dhammadanam,
imesanca dvinnam dananam etadeva aggam. Yathaha:-
                "sabbadanam dhammadanam jinati,
                 sabbarasam dhammaraso jinati.
                 Sabbaratim dhammarati jinati,
                 tanhakkhayo sabbadukkham jinati"ti. 4-
         Tattha amisadanassa mangalattam vuttameva. Dhammadanampana yasma
atthapatisamveditadinam gunanam padatthanam, tasma mangalanti vuccati. Vuttanhetam
bhagavata:-
         "yatha yatha bhikkhave bhikkhu yathasutam yathapariyattam dhammam vittharena
    paresam deseti, tatha tatha so tasmim dhamme atthapatisamvedi ca hoti
    dhammapatisamvedi ca"ti evamadi. 5-
         Dhammacariya nama dasakusalakammapathacariya. Yathaha "tividha kho gahapatayo
kayena dhammacariya samacariya hoti"ti evamadi. 6- Sa panesa dhammacariya
@Footnote: 1 Si. santutthipubbika  2 cha.Ma. bahujanapiyamanapatadinam, i. bahujanapiyatadinam
@3 am. pancaka. 22/34/41 sihasenapatisutta (saya) 4 khu.dha. 25/354/78 sakkadevarajavatthu
@5 am. pancaka. 22/26/23 vimuttayanasutta (saya) 6 Ma.mu. 12/441/390,
@392. sareyyakasutta
Saggalokupapattihetuto mangalanti veditabba. Vuttanhetam bhagavata "dhammacariya-
samacariyahetu kho gahapatayo evamidhekacce satta kayassa bheda parammarana sugatim
saggam lokam upapajjanti"ti. 1-
         Nataka nama matito va pitito va yava sattama pitamahayuga-
sambandha, tesam bhogaparijunnena va byadhiparijunnena va abhihatanam attano
samipam agatanam yathabalam ghasacchadanadhannadihi 2- sangaho pasamsadinam ditthadhammikanam
sugatigamanadinanca samparayikanam visesadhigamanam hetuto mangalanti vuccati.
         Anavajjani kammani nama uposathangasamadanaveyyavaccakarana-
aramavanaropanasetukaranadini kayavacimanosucaritakammani tini 3- hi
nanappakarahitasukhadhigamanahetuto mangalanti vuccati. "thanam kho panetam visakhe vijjati
yam idhekacco itthi va puriso va atthangasamannagatam uposatham upavasitva kayassa
bheda parammarana catummaharajikanam devanam sahabyatam upapajjeyya"ti evamadini cettha
suttani 4- anussaritabbani.
         Evam imissa gathaya dananca dhammacariya ca natakananca sangaho
anavajjani kammaniti cattari mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha
vibhavitamevati.
               Nitthita danancati imissa gathaya atthavannana.
                            ---------
                         Aratitigathavannana
         [8] Idani arati viratiti ettha aratiti aramanam, viratiti viramanam,
viramanti va etaya sattati virati. Papati akusala. Madaniyatthena majjam,
majjassa panam pajjapanam, tato majjapana samyamanam samyamo. Appamajjanam
appamado. Dhammesuti kusalesu. Sesam vuttanayamevati. Ayam padavannana.
         Atthavannana pana evam veditabba:- arati nama pape adinavadassino
manasa eva anabhirati. Virati nama kammadvaravasena kayavacahi viramanam,
sa cesa virati nama sampattavirati samadanavirati samucchedaviratiti tividha hoti,
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/441/390, 392 sareyyakasatta  2 cha.Ma. ghasacchadanadhanadhannadihi
@3 cha.Ma. tani  4 am. atthaka. 23/133/43/262 visakhasutta (saya)
Tattha ya kulaputtassa attano jatim va kulam va gottam va paticca "na me
tam patirupam, 1- yvaham imam panam haneyyam, adinnam adiyeyyan"ti adina nayena
sampattavatthuto virati, ayam sampattavirati nama. Sikkhapadasamadanavasena pana
pavatta samadanavirati nama, yassa pavattito pabhuti 2- kulaputto panatipatadini
na samacarati. 3- Ariyamaggasampayutta samucchedavirati nama, yassa pavattito pabhuti
ariyasavakassa panca bhayani verani vupasantani honti. Papam nama yantam
"panatipato kho gahapatiputta kammakileso, adinnadanam .pe. Kamesumicchacaro
.pe. Musavado"ti 4- evam vittharetva:-
        "panatipato adinnadanam,        musavado ca vuccati.
         Paradaragamananceva,              nappasamsanti  pandita"ti. 4-
Evam gathaya sangahitam kammakilesasankhatam catubbidhamakusalam, tato papa. Sabba
cesa 5- arati virati ca ditthadhammikasamparayikabhayaverappahanadinanappakaravisesadhigama-
hetuto mangalanti vuccati. "panatipata pativirato kho gahapatiputta ariyasavako"ti
adini cettha suttani anussaritabbani.
         Majjapana ca samyamo nama pubbe vuttasuramerayamajjapamadatthana
veramaniya evetam adhivacanam. Yasma pana majjapayi attham na janati, dhammam na
janati, matu antarayam karoti, pitu buddhapaccekabuddhatathagatasavakanampi antarayam
karoti, ditthadhamme 6- garaham samparaye duggatim aparapariyayena 7- ummadam 8-
papunati. Majjapana pana samyamo tesam dosanam vupasamam tabbiparitagunasampadanca papunati,
tasma ayam majjapana samyamo mangalanti veditabbo.
         Kusalesu dhammesu appamado nama "kusalanam va dhammanam bhavanaya
asakkaccakiriyata asataccakiriyata  anatthitaririyata olinavuttita nikkhittachandata
nikkhittadhurata asevana 9- abhavana abahulikammam anadhitthanam ananuyogo pamado.
Yo evarupo pamado pamajjana pamajjitattam, ayam vuccati pamado"ti 10- ettha
@Footnote: 1 cha.Ma. patirupam evamuparipi  2 cha.Ma. pabhuti evamuparipi  3 cha.Ma. karoti
@4-4 di. pati. 11/245/157 singalasutta  5 cha.Ma., i. sabbapesa  6 cha.Ma. dittheva
@dhamme  7 cha.Ma., i. aparapariye  8 ummadanca
@9 cha.Ma., i. pali anasevana  10 abhi. vibhanga, 35/846/427 ekakaniddesa
Vuttassa pamadassa patipakkhavasena 1- atthato kusalesu dhammesu satiya avippavaso
veditabbo. So nanappakarakusaladhigamahetuto va 2- amatadhigamahetuto va 2- mangalanti
vuccati. Tattha "appamattassa atapino"ti 3- ca, "appamado amatam padan"ti ca,
evamadi 4- satthu sasanam anussaritabbam.
         Evam imissa gathaya papa virati, majjapana samyamo, kusalesu
dhammesu appamadoti tini mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha
vibhavitamevati.
                Nitthita aratiti imissa gathaya atthavannana.
                          -------------
                        Garavocatigathavannana
         [9] Idani garavo cati ettha garavoti garubhavo. Nivatoti
nicavuttita. Santutthiti santoso. Katassa jananata katannuta. Kalenati khanena
samayena. Dhammassa savanam  dhammassavanam. Sesam vuttanayamevati ayam padavannana.
         Atthavannana pana evam veditabba:- garavo nama garukarappayogarahesu
buddhapaccekabuddhatathagatasavakaacariyupajjhayamatapitujetthabhatubhaginiadisu 5-
yathanurupam garukaro garukaranam sagaravata. Svayam garavo yasma sugatigamanadinam
hetu. Yathaha:-
         "garukatabbam garukaroti, manetabbam maneti, pujetabbam pujeti,
    so tena kammena evam samattena evam samadinnena kayassa bheda
    parammarana sugatim saggam lokam upapajjati. No ce kayassa .pe.
    Upapajjati, sace manussattam agacchati, yattha yattha paccajayati, tattha
    tattha uccakulino hoti"ti. 6-
@Footnote: 1 ka. patipakkhanayena  2-2 cha.Ma. ca  3 Ma.Ma. 13/20/16 atthakanagarasutta
@4 khu. dhamMa. 25/21/19 samavativatthu
@5 cha.Ma.....jetthakabhatikabhaginiadisu,
@i.....acariyupajjhayamatipitijetthabhatibhaginiadisu
@6 Ma. upari. 14/295/266 culakammavibhangasutta
         Yathaha "sattime bhikkhave aparihaniya dhamma. Katame satta,
satthusagaravata"ti adi, 1- tasma mangalanti vuccati.
         Nivato nama nicamanata nivatavuttita, yaya nivatavuttitaya
samannagato puggalo nihatamano nihatadappo padapunchanacolakasamo chinnavisanusabhasamo 2-
uddhatadathasappasamo ca hutva sanho sakhilo sukhasambhaso ca hoti,
ayam nivato nama. Svayam yasadigunapatilabhahetuto mangalanti vuccati. Aha ca
"nivatavutti atthaddho, tadiso labhate yasan"ti evamadi. 3-
         Santutthi nama itaritarapaccayasantoso, so dvadasavidho hoti.
Seyyathidam? civare yathalabhasantoso yathabalasantoso yathasaruppasantosoti tividho.
Evam pindapatadisu.
         Tassayam pabhedasamvanna:- idha bhikkhu civaram labhati sundaram va asundaram
va, so teneva yapeti, annam na pattheti, 4- labhantopi na ganhati, ayamassa
civare yathalabhasantoso. Atha pana bhikkhu abadhiko hoti, garucivaram parupanto
onamati 5- va kilamati va, so sabhagena bhikkhuna saddhim tam parivattetva lahukena
yapentopi santutthova hoti, ayamassa civare yathabalasantoso. Aparo bhikkhu
panitapaccayalabhi hoti, so pattacivaradinam 6- annataram mahaggham civaram labhitva "idam
theranam cirapabbajitanam bahussutananca anurupan"ti tesam tam datva 7- attana
sankarakuta va arannato 8- va kutoci nantakani uccinitva sanghatim karitva
dharentopi santutthoyeva hoti, ayamassa civare yathasaruppasantoso.
         Idha pana bhikkhu pindapatam labhati lukham va panitam va, so teneva
yapeti, annam na pattheti, 9- labhantopi na ganhati, ayamassa pindapate
yathalabhasantoso. Atha pana bhikkhu abadhiko hoti, lukham pindapatam bhunjitva
balharogatankam  10- papunati, so sabhagassa bhikkhuno tam datva tassa hatthato
@Footnote: 1 an. sattaka. 23/30-2/30 appamadagaravasutta (saya.)
@2 cha.Ma. padapunchanakacolasadiso chinnavisanausabhasamo
@3 di. pati. 11/273/167 singalakasutta  4 ka. pattheti  5 cha.Ma.onamati  6 cha.Ma.,
@i. pattacivaradinam  7 cha.Ma., i. tesam datva  8 cha.Ma., i. annato  9 ka. pattheti
@evamuparipi  10 cha.Ma., i. galham rogatankam
Sappimadhukhiradini bhunjitva samanadhammam karontopi santuttho nama 1- hoti,
ayamassa pindapate yathabalasantoso. Aparo bhikkhu panitam pindapatam labhati, so
"ayam pindapato theranam cirapabbajitanam annesanca panitam pindapatam vina
ayapentanam sabrahmacarinam anurupo"ti tesam tam 2- datva attana pindaya
caritva missakaharam bhunjantopi santutthova hoti, ayamassa pindapate
yathasaruppasantoso.
         Idha pana bhikkhuno senasanam papunati, so teneva santussati, puna
annam sundaratarampi papunantam na ganhati, ayamassa senasane yathalabhasantoso.
Atha pana bhikkhu abadhiko hoti, nivatasenasane vasanto ativiya pittarogadihi
aturiyati, so sabhagassa bhikkhuno tam datva papunake savatasitalasenasane 3-
vasitva samanadhammam karontopi santutthova hoti, ayamassa senasane yathabalasantoso.
Aparo bhikkhu sundaram senasanam sampattampi 4- na sampaticchati "sundaram
senasam pamadatthanam, tatra nisinnassa thinamiddham okkamati, niddabhibhutassa ca
puna patibujjhato kamavitakko samudacarati"ti. So tam patikkhipitva abbhokasarukkha-
mulapannakutisu yattha katthaci nivasantopi santutthova hoti, ayamassa senasane
yathasaruppasantoso.
         Idha pana bhikkhu bhesajjam labhati haritakam va amalakam va, so teneva
yapeti, annehi laddham sappimadhuphanitadimpi na pattheti, 5- labhantopi na ganhati,
ayamassa gilanapaccaye yathalabhasantoso. Atha pana bhikkhu abadhiko hoti,
telenatthiko phanitam labhati, so tam sabhagassa bhikkhuno datva tassa hatthato
telena bhesajjam katva samanadhammam karontopi santutthova hoti, ayamassa
gilanapaccaye yathabalasantoso. Aparo bhikkhu ekasmim bhajane putimuttaharitakam
thapetva ekasmim catumadhuram "ganhahi 6- bhante yadicchasi"ti vuccamano sacassa tesam
dvinnam annatarenapi byadhi vupasamati. Atha "putimuttaharitakam nama buddhadihi
@Footnote: 1 cha.Ma., i. santuttho va  2 cha.Ma. tam saddo na dissati
@3 cha.Ma. papunane savate sitalasenasane, i. papunanake pavatasitalasenasane
@4 cha.Ma., i. pattampi  5 ka. pattheti evamuparipi  6 cha.Ma., i. ganhatha
Vannitan"ti 1- ayanca 2- "putimuttabhesajjam nissaya pabbajja, tattha te yavajivam
ussaho karaniyoti vuttan"ti 3- ca cintento catumadhurabhesajjam patikkhipitva
putimuttaharitakena 4- bhesajjam karontopi paramasantutthova hoti. Ayamassa gilanapaccaye
yathasaruppasantoso.
         Evampabhedo sabbopeso santoso santutthiti vuccati. Sa
atricchatamahicchatapapicchatadinam papadhammanam pahanadhigamahetuto sugatihetuto
ariyamaggasambharabhavato catuddisadibhavahetuto ca mangalanti veditabba. Aha ca:-
               "catuddiso appatigho ca hoti,
                santussamano itaritarena"ti evamadi. 5-
         Katannuta nama appassa va bahussa va yena kenaci katassa
upakarassa punappunam anussaranabhavena jananata. Apica nerayikadidukkhaparittanato 6-
punnani eva paninam bahupakarani, yato 7- tesampi upakaranussaranata
katannutati veditabba. Sa sappurisehi pasamsaniyadinanappakaravisesadhigamahetuto
mangalanti vuccati. Aha ca "dveme bhikkhave puggala dullabha lokasmim, katame
dve, yo ca pubbakari yo ca katannukatavedi"ti. 8-
         Kalena dhammassavanam nama yasmim kale uddhaccasahagatam cittam hoti,
kamavitakkadinam va annatarena abhibhutam, tasmim kale tesam vinodanattham dhammassavanam.
Apare ahu "pancame pancame divase dhammassavanam kalena dhammassavanam nama.
Yathaha ayasma anuruddho  `pancahikam kho pana mayam bhante sabbarattim dhammiya
kathaya sannisidama'ti. 9-
         Apica yasmim kale kalyanamitte upasankamitva sakka hoti 10-
attano kankhapativinodanakaram 11-  dhammam sotum, tasmim kalepi dhammassavanam kalena
@Footnote: 1 ka. vannitam  2 cha.Ma. ca  3 vi. maha. 4/128/139 mahakhandhaka
@4 ka. muttaharitakena  5 khu.su. 25/42/343 khaggavisanasutta  6 cha.Ma....parittanato
@7 cha.Ma. tato  8 an. duka. 20/120/83 asaduppajahavagga
@9 Ma.mu. 12/327/291 culagosingasutta, vi. maha. 5/466/250 pacinavamsadayagamanakatha
@10 ka. hoti saddo na disasti  11 cha.Ma. kankhavinodakam, i. kankhapativinodakam
Dhammassavananti veditabbam. Yathaha "te kalena kalam upasankamitva paripucchati
paripanhati"ti adi. 1- Tadetam kalena dhammassavanam nivaranappahanacaturanisamsa-
asavakkhayadhigamadananappakaravisesadhigamahetuto mangalanti veditabbam. Vuttanhetam
bhagavata:-
         "yasmim bhikkhave samaye ariyasavako atthikatva manasikatva
    sabbacetaso 2- samannaharitva ohitasoto dhammam sunati, pancassa nivarana
    tasmim samaye na honti"ti ca 3-
         "sotanugatanam bhikkhave dhammanam .pe. Supatividdhanam cattaro
    anisamsa patikankha"ti ca. 4-
         "cattarome bhikkhave kala kalena 5- sammabhaviyamana
    sammaanuparivattiyamana anupubbena asavanam khayam papenti. Katame cattaro?
    kalena dhammassavanan"ti ca evamadi. 6-
         Evamimissa gathaya garavo, nivato, santutthi, katannuta, kalena
dhammassavananti panca mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha
vibhavitamevati.
              Nitthita garavo cati imissa gathaya atthavannana.
                           -----------
                        Khanti catigathavannana
         [10]  Idani khanti cati ettha khamanam khanti. Padakkhinaggahitaya
sukham vaco asminti suvaco, suvacassa kammam sovacassam, sovacassassa bhavo
sovacassata. Kilesanam samitatta samana. Dassananti pekkhanam. Dhammassa sakaccha
dhammasakaccha. Sesam vuttanayamevati ayam padavannana.
         Atthavannana pana evam veditabba:- khanti nama adhivasanakhanti,
yaya 7- samannagato bhikkhu dasahi akkosavatthuhi akkosante vadhabandhanadihi va
@Footnote: 1 di. pati. 11/358/262 dasuttarasutta  2 cha.Ma. sabbam cetasa
@3 sam. maha. 19/219/85 bojjhangasamyutta  4 an. catukka. 21/191/210 sotanugatasutta
@5 cha.Ma. bhikkhave dhamma kalena kalam sammabhaviyamana... i. bhikkhave dhamma kalena
@samma...  6 an. catukka. 21/147/159 dutiyakalasutta  7 cha.Ma. taya
Vihimsante 1- puggale asunanto viya ca apassanto viya ca nibbikaro hoti
khantivadi viya. Yathaha:-
        "ahu atitamaddhan          samano khantidipano.
         Tam khantiyayeva thitam        kasiraja achedayi"ti. 2-
       Bhadrakato va manasikaroti tato uttarim aparadhabhavena ayasma
punnatthero viya. Yathaha so:-
        "sace mam  bhante sunaparantaka manussa akkosissanti
         paribhasissanti, tattha me evam bhavissati subhaddaka vatime
         sunaparantaka manussa, subhaddaka vatime sunaparantaka
         manussa, yam me nayime panina paharam denti"ti adi. 3-
       Yaya ca samannagato isinampi pasamsaniyo hoti. Yathaha sarabhango isi:-
               "kodham vadhitva na kadaci socati,
                makkhappahanam isayo vannayanti.
                Sabbesam vuttam pharusam khametha,
                etam khantim uttamamahu santo"ti 4-
       devatanampi pasamsaniyo hoti. Yathaha sakko devanamindo:-
        "yo have balava santo,    dubbalassa titikkhati
         tamahu paramam khantim,        niccam khamati dubbalo"ti. 5-
       Buddhanampi pasamsaniyo hoti. Yathaha bhagava:-
        "akkosam vadhabandhanca,       aduttho yo titikkhati.
         Khantibalam balanikam,         tamaham brumi brahmanan"ti. 6-
       Sa panesa khanti etesanca idha vannitanam annesanca gunanam
adhigamahetuto mangalanti veditabba.
@Footnote: 1 cha.Ma. vihesante  2 khu.ja. catukka. 27/552/137 (saya),
@3 Ma. upari. 14/396/341-2, sam. sala. 18/115/77 (saya)
@4 khu.ja. cattalisa. 27/2458/538 sarabhangajataka (sya)
@5 sam. saga. 15/250-1/266-269 6 khu. dhamMa. 25/399/86
         Sovacassata nama sahadhammikam vuccamane vikkhepam va tunhibhavam va
gunadosacintanam va anapajjitva ativiya adaranca garavanca nicamananca 1-
purakkhitva sadhuti vacanakaranata. Sa sabrahmacarinam santika ovadanusasanippatilabha-
hetuto dosappahanagunadhigamahetuto ca mangalanti vuccati.
         Samananam dassanam nama upasamitakilesanam bhavitakayavacicittapannanam
uttamadamathasamathasamannagatanam pabbajitanam upasankamanupatthananussaranasavanadassanam,
sabbampi lamakadesanaya 2- dassananti vuttam, tam mangalanti veditabbam. Kasma?
bahupakaratta. Aha ca "dassanampaham bhikkhave tesam bhikkhunam bahupakaranti 3-
vadami"ti adi. 4- Yato hitakamena kulaputtena silavante bhikkhu gharadvaram sampatte
disva yadi deyyadhammo atthi, yathabalam deyyadhamme patimanetabba. 5- Yadi natthi,
pancapatitthitam katva vanditabba. Tasmimpi asampajjamane anjalim paggahetva
namassitabba, tasmimpi asampajjamane pasannacittena piyacakkhuhi sampassitabba. Evam
dassanamulakenapi hi punnena anekani jatisahassani cakkhumhi  rogo va doso 6-
va ussada va pilaka va na honti, vippasannani pancavannasassirikani
honti. Cakkhuni ratanavimane ugghatitamanikavatasadisani, satasahassakappamattam devesu
ca manussesu ca sabbasampattinam labhi hoti. Anacchariyancetam, yam manussabhuto
sapannajatiko samma pavattitena samanadassanamayena punnena evarupam vipakasampattim
anubhaveyya, yattha tiracchanagatanampi kevalam saddhamattakajanitassa 7- samanadassanassa
evam vipakasampattim vannayanti.
                    Uluko 8- mandalakkhiko
                    vediyake 9- ciradighavasiko.
                    Sukhito vata kosiyo ayam,
                    kalutthitam passati buddhavaram.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. nicamanatanca  2 cha.Ma. omakadesanaya, Ma. vilasitadesanaya
@3 cha.Ma. bahupakaram, i. bahukaram  4 khu. iti. 25/104/323 silasampannasutta.
@5 cha.Ma., i. deyyadhammena patimanetabba  6 cha.Ma. daho
@7 cha.Ma. saddhamattakena katassa  8 ka. ullukako, i. ulukako  9 Ma. vedisake
            Mayi cittam pasadetva       bhikkhusamghe anuttare
            kappanam 1- satasahassani     duggatim so na gacchati. 2-
            Devaloka cavitvana 3-     kusalakammena codito.
            Bhavissati anantanano        somanassoti vissutoti. 4-
         Kalena dhammasakaccha nama padose va paccuse va dve suttantika
bhikkhu annamannam suttantam sakacchanti, vinayadhara vinayam, abhidhammika abhidhammam,
jatakabhanaka jatakam, atthakathika atthakatham, linuddhatavicikicchaparetacittavisodhanattham va
tamhi tamhi kale sakacchanti, ayam kalena dhammasakaccha. Sa agamabyattiadinam
gunanam hetuto mangalanti vuccatiti.
         Evamimissa gathaya khanti ca 5- sovacassata samanananca dassanam
kalena dhammasakacchati cattari mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha
vibhavitamevati.
               Nitthita khanti cati imissa gathaya atthavannana.
                           -----------
                        Tapo catigathavannana
         [11] Idani tapo cati ettha papake dhamme tapatiti taPo.
Brahmam cariyam brahmacariyam brahmanam va cariyam brahamacariyam. Setthacariyanti vuttam
hoti. Ariyasaccanam dassanam ariyasaccanadassanam. Ariyasaccani dassanantipi eke,
tam na sunadaram. Nikkhantam vanatoti nibbanam, sacchikaranam sacchikiriya, nibbanassa
sacchikiriya nibbanasacchikiriya. Sesam vuttanayamevati ayam padavannana.
         Atthavannana pana evam veditabba:- tapo nama abhijjhadomanassadinam
tapanato indriyasamvaro, kosajjassa va tapanato viriyam, tehi
samannagato puggalo atapiti vuccati. Svayam abhijjhadippahanajhanadipatilabhahetuto
mangalanti veditabbo.
@Footnote: 1 Si., i. kappani  2 cha.Ma. duggateso na gacchati  3 cha.Ma. sa devaloka cavitva
@4 papancasudani 2/22 idha ca passitabbam  5 cha.Ma. ca saddo na dissati
         Brahmacariyam nama methunaviratisamanadhammasasanamagganam adhivacanam. Tatha hi
"abrahmacariyam pahaya brahmacari hoti"ti evamadisu 1- methunavirati brahmacariyanti
vuccati. "bhagavati no avuso brahamcariyam vussatiti evamavuso"ti evamadisu 2-
samanadhammo. "na tavaham papima parinibbayissami, yava me idam brahmacariyam
na iddhanceva bhavissati phitanca vittharikam bahujannan"ti evamadisu 3- sasanam.
"ayameva kho bhikkhave 4- ariyo atthangiko maggo brahmacariyam. Seyyathidam?
Sammaditthi"ti evamadisu 5- maggo. Idha pana ariyasaccadassanena parato maggassa
sangahitattava 6- avasesam sabbampi vattati. Tancetam uparupari nanappakaravisesadhigama-
hetuto mangalanti veditabbam.
         Ariyasaccana dassanam nama kumarapanhe 7- vuttanam 8- catunnam ariyasaccanam
abhisamayavasena maggadassanam, tam samsaradukkhavitikkamahetuto mangalanti vuccati.
         Nibbanasacchikiriya nama idha arahattaphalam nibbananti adhippetam.
Tampi hi pancagativanena 9- vanasannitaya tanhaya nikkhantatta nibbananti
vuccati, tassa patti va paccavekakhana va sacchikiriyati vuccati. Itarassa pana
nibbanassa ariyasaccanadassaneneva sacchikiriya siddha, tenetam idha anadhippetam
evamesa nibbanasacchikiriya ca ditthadhammasukhaviharadihetuto 10- mangalanti
veditabbati.
         Evamimissa gathaya tapo ca brahmacariyam ca ariyasaccanadassanam 11-
nibbanasacchikiriyati cattari mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha
vibhavitamevati.
              Nitthita tapo cati imissa  gathaya atthavannana.
                           -----------
@Footnote: 1 di.Si. 9/8/4; 194/64, Ma.mu. 12/292/256  2 Ma.mu. 12/257/217 rathavinitasutta.
@3 di. maha. 10/168/95, sam. maha. 19/822/229, khu.u. 25/51/183
@4 cha.Ma., i. bhikakhu  5 sam. maha. 19/6/6 maggasamyutta.  6 cha.Ma., i. sangahitatta
@7 i. kumarakapanhesu  8 Si. vuttatthanam  9 cha.Ma. pancagativananena
@10 cha.Ma. ditthadhammikasukha....  11 cha.Ma. tapo, brahcariyam, ariyasaccanam dassanam.
                    Phutthassa lokadhammehiti gathavannana
         idani phutthassa lokadhammehiti ettha phutthassati phusitassa chupitassa
sampattassa. Loke dhamma lokadhamma, yava lokappavatti, tava anivattika 1-
dhammati vuttam hoti. Cittanti mano manasam. Yassati navassa va majjhimassa
va therassa va. Na kampatiti na calati na vedhati. Asokanti nissokam
abbulhasokasallam. Virajanti vigatarajam viddhamsitarajam. 2- Khemanti abhayam nirupaddavam.
Sesam vuttanayamevati ayam padavannana.
         Atthavannana pana evam veditabba:- phutthassa lokadhammehi cittam
yassa na kampati nama yassa labhalabhadihi atthahi lokadhammehi phutthassa
ajjhotthatassa 3- cittam na kampati na calati na vedhati, tassa tam cittam kenaci
dhammena akampaniyam lokuttaramaggabhavavahanato 4- mangalanti veditabbam. Kassa ca
etehi phutthassa cittam na kampati? arahato khinasavassa, na annassa kassaci.
Vuttancetam 5-:-
              "selo yatha ekakghano  vatena na samirati.
               Evam rupa rasa sadda  gandha phassa ca kevala.
               Ittha dhamma anittha ca nappavedhenti tadino.
               Thitacittam vippamuttam      vayancassanupassati"ti. 6-
         Asokam nama khinasavasseva cittam. Tanhi yo 7- "soko socana
socitattam antosoko antoparisoko cetaso parinijjhayitattan"ti adina 8- nayena
vuccati soko, tassa abhavato asokam. Keci nibbanam vadanti, tam purimapadena
nanusandhiyati. Yatha ca asokam, evam virajam khemanti 9- khinasavasseva cittam. Tanhi
ragadosamoharajanam vigatatta virajam, catuhi ca yogehi khematta khemam, yato
etam tena tenakarena tamhi pavattikkhane gahetva nidditthavasena tividham 11-
@Footnote: 1 cha.Ma. anivattaka  2 i.Si. viddhastarajam  3 cha.Ma., i. ajjhotthatassa
@4 cha.Ma., i. kenaci akampaniyalokuttamabhavavahanato  5 cha.Ma. vuttanhetam
@6 vinaya, maha. 5/244/8 cammakkhandhaka. 7 cha.Ma. yvayam
@8 abhi. vibhanga. 25/194, 237/118, 164 saccavibhanga...  9 cha.Ma. khemantipi
@11 cha.Ma. tividhampi
Cittam appavattakkhandhatadilokuttamabhavavahanato ahuneyyadibhavavahanato ca
mangalanti veditabbam.
         Evamimissa gathaya atthalokadhammehi akampitacittam, asokacittam,
virajacittam, khemacittanti cattari mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha
vibhavitamevati.
           Nitthita phutthassa lokadhammehiti imissa gathaya atthavannana.
                          ------------
                       Etadisaniti gathavannana
         [13] Evam bhagava asevana ca balananti adihi dasahi gathahi
atthatimsa mangalani kathetva idani etaneva attana vuttamangalani 1- thunanto
"etadisani katvanati imam avasanagathamabhasi.
         Tassayam atthavannana:- etadisaniti idisani 2- maya vuttappakarani
balanamasevanadini. Katvanati katva. Katvana katva karitvati hi atthato
anannam. Sabbatthamaparajitati sabbattha khandhakilesabhisankharadevaputtamarappabhedesu
catusu paccatthikesu ekenapi aparajita hutva, sayameva te cattaro mare
parajitvati 3- vuttam hoti. Makaro cettha padasandhikaranamattoti 4- vinnatabbo.
         Sabbattha sotthim gacchantiti etadisani mangalani katva catuhi
marehi aparajita hutva sabbattha idhalokaparalokesu thanacankamadisu ca sotthim
gacchanti, balasevanadihi ye uppajeyyum asavavighataparilaha, tesam abhava sotthim
gacchanti, anupaddava 5- anupasagga 5- khemino appatibhaya gacchantiti vuttam hoti.
Anunasiko cettha gathabandhasukhattham vuttoti veditabbo.
         Tantesam mangalamuttamanti imina gathapadena bhagava desanam
nitthapesi. Katham? evam devaputta ye etadisani karonti, te yasma sabbattha
@Footnote: 1 Ma. yathavuttamangalani  2 cha.Ma., i. etani idisani  3 cha.Ma., i.  parajetvati
@4 cha.Ma. padasandhikaramattoti  5-5 cha.Ma., i. anupadduta anupasattha
Sotthim gacchanti, tasma tam balanam asevanadi atthatimsavidhampi tesam etadisakarakanam
mangalamuttamam settham pavaranti ganhahiti.
         Evanca bhagavata nitthapitaya desanaya pariyosane kotisatasahassadevatayo
arahattam papunimsu, sotapattisakadagamianagamiphalappattanam 1- ganana
asankheyya ahosi. Atha bhagava dutiyadivase anandattheram amantesi "imam pana
ananda rattim annatara devata mam upasankamitva mangalapanham pucchi, athassaham
atthatimsa mangalani abhasim, ugganhahi ananda imam mangalapariyayam, uggahetva
bhikkhu vacehi"ti. Thero uggahetva bhikkhu vacesi. Tayidam acariyaparamparaya abhatam
yava ajjattana pavattati, evamidam brahmacariyam iddhanceva phitanca vittharikam
bahujannam puthubhutam yavadeva manussehi 2- supakasitanti veditabbam.
         Idani etesveva mangalesu nanaparicayapatavattham ayam adito pabhuti
yojana:-
         evamime idhalokaparalokalokuttarasukhakama satta balajanasevanam pahaya,
pandite nissaya, pujaneyye pujetva, patirupadesavasena pubbe katapunnataya ca
kusalappavattiyam codiyamana, attanam sammapanidhaya bahusaccasippavinayehi
alankatattabhava, vinayanurupam subhasitam bhasamana, yava gihibhavam na vijahanti, tava
matapitupatthanena 3- poranam inamulam visodhayamana, puttadarasangahena navam inamulam
payojayamana, anakulakammantataya dhanadhannadisamiddhim papunanta, danena bhogasaram
dhammacariyaya jivitasaranca gahetva, natisangahena sakajanahitam anavajjakammantataya
parajanahitanca karonta, papaviratiya parupaghatam majjapanasamyamena attupaghatanca
vivajjetva, dhammesu appamadena kusalapakkham vadhdhetva, vaddhitakusalataya
gihibyanjanam ohaya pabbajitabhave thitapi buddhabuddhasavakupajjhayacariyadisu 4-
garavena nivatena ca vattasampadam aradhetva, paramasantutthiya paccayagedham
pahaya, katannutaya sappurisabhumiyam thatva, dhammasavanena linacittam 5- pahaya, khantiya
@Footnote: 1 cha.Ma....phalasampattanam  2 cha.Ma., i. yava devamanussehi
@3 cha.Ma. matapitupatthanena, i. matapituupatthanena
@4 cha.Ma. buddhasavakupajjhayacariyadisu, i. buddhabuddhasavakupajjhacariyadisu  5 cha.Ma.,
@i. cittalinatam
Sabbaparissaye abhibhavitva sovacassataya sanathamattanam katva samanadassanena
patipattiyogam 1- passanta, dhammasakacchaya kankhatthaniyesu dhammesu kankham
pativinodetva indriyasamvaratapena silavisuddhim patva 2- samanadhammabrahmacariyena
cittavisuddhim patva 2- tato apara ca catasso visuddhiyo sampadetva, 3- imaya
patipadaya ariyasaccadassanapariyayam 4- nanadassanavisuddhim patva arahattaphalasankhayam 5-
nibbanam sacchikaronti, yam sacchikatva sinerupabbato viya vatavutthihi atthahi
lokadhammehi avikampamanacitta asoka viraja khemino honti, ye ca khemino honti, te
sabbattha ekenapi aparajita honti, sabbattha ca sotthim gacchanti. Tenaha
bhagava:-
         "etadisani katvana     sabbatthamaparajita.
         Sabbattha  sotthim gacchanti   tantesam mangalamuttaman"ti.
             Paramatthajotikaya khuddakapathatthakathaya
                mangalasuttavannana  nitthita.
                    ----------
@Footnote: 1 cha.Ma., i. patipattipayogam  2-2 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati
@3 cha.Ma. sampadenta  4 Si. ariyasaccadassanapariyosanam  5 i. arahattaphalasankhatam



             The Pali Atthakatha in Roman Book 17 page 78-137. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=2022&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=17&A=2022&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=5              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=41              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=45              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=45              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]