ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 17 : PALI ROMAN Khuddaka.A. (paramatthajo.)

page78.

5. Mangalasuttavannana nikkhepappayojanam imani kumarapanhanantaram nikkhittassa mangalasuttassa atthavannanakkamo anuppatto, tassa idha nikkhepappayojanam vatva atthavannanam karissama. Seyyathidam? idanhi suttam imina anukkamena bhagavata avuttampi yvayam saranagamanehi sasanotaro, sikkhapadadvattimsakarakumarapanhehi ca silasamadhipannappabhedanayo dassito, sabbopesa paramamangalabhuto, yato mangalatthikena ettheva abhiyogo katabbo, so ca tassa mangalabhavo imina suttanusarena veditabboti dassanattham vuttam. Idamassa idha nikkhepappayojanam. Pathamamahasangitikatha evam nikkhittassa panassa atthavannanattham ayam matika:- "vuttam yena yada yasma cetam vatva imam vidhim evamiccadipathassa attham nanappakarato. Vannayanto samutthanam vatva yam yattha mangalam vavatthapetva tantassa mangalattham vibhavayeti. " Tattha "vuttam yena yada yasma, cetam vatva imam vidhin"ti ayam tava addhagatha yadidam "evamme sutam ekam samayam bhagava .pe. Bhagavantam gathaya ajjhabhasi"ti, idam vacanam sandhaya vutta. Idanhi anussavavasena vuttam, so ca bhagava sayambhu anacariyako, tasma nedantassa bhagavato vacanam arahato sammasambuddhassa. Yato vattabbametam "idam vacanam kena vuttam, kada, kasma ca vuttan"ti. Vuccate:- ayasmata anandena vuttam, tanca pana pathamamahasangitikale. Pathamamahasangiti nama 1- cesa sabbasuttanidanakosalattham adito pabhuti evam veditabba. Dhammacakkappavattananhi adim katva yava subhaddaparibbajakavinayana @Footnote: 1 cha.Ma. nama na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page79.

Katabuddhakicce kusinarayam upavattane mallanam salavane yamakasalanamantare visakhapunnamidivase 1- paccusasamaye anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbute bhagavati lokanathe bhagavato parinibbane sannipatitanam sattannam bhikkhusatasahassanam samghatthero ayasma mahakassapo sattahaparinibbute bhagavati subhaddena vuddhapabbajitena "alam avuso ma socittha, ma paridevittha, sumutta mayam tena mahasamanena, upadduta ca homa `idam vo kappati idam vo na kappati'ti, idani pana mayam yam icchissama, 2- tam karissama, yam na icchissama, 2- tam na karissama"ti 3- vuttavacanamanussaranto "thanam kho panetam vijjati yam papabhikkhu `atitasatthukam pavacanan'ti mannamana pakkham labhitva nacirasseva saddhammam antaradhapeyyum. Yava ca dhammavinayo titthati, tava anatitasatthukameva pavacanam hoti. Yathaha bhagava:- "yo vo ananda maya dhammo ca vinayo ca desito pannatto, so vo mamaccayena sattha"ti. 4- Yannunaham dhammanca vinayanca sangayeyyam, yathayidam sasanam addhaniyam assa ciratthitikam. Yancaham bhagavata:- "dharessasi pana me tvam kassapa sanani pamsukulani nibbasanani"ti vatva civare sadharanaparibhogena ceva, "aham bhikkhave yavadeva 5- akankhami vivicceva kamehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkam savicaram vivekajam pitisukham pathamajjhanam upasampajja viharami, kassapopi bhikkhave yavadeva akankhati vivicceva kamehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkam savicaram vivekajam pitisukham pathamajjhanam upasampajja viharati"ti evamadina nayena navanupubbaviharachalabhinnappabhede uttarimanussadhamme attana samasamatthapanena ca anuggahito, tassa me kimannam ananyam bhavissati, @Footnote: 1 cha.Ma., i. visakhapunnamadivase 2-2 i. icchama @3 vinaYu. cula. 7/437/274, di. maha. 10/232/142 4 di. maha. 10/216/134 @5 cha.Ma. yavade evamuparipi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page80.

Nanu mam bhagava raja viya cakkavatti 1- sakakavacaissariyanuppadanena attano kulavamsapatitthapakam puttam `saddhammavamsapatitthapako me ayam bhavissati'ti mantva imina asadharanena anuggahena anuggahesi"ti cintayanto dhammavinayasangayanattham bhikkhunam ussaham janesi. Yathaha:- "athakho ayasma mahakassapo bhikkhu amantesi, ekamidaham avuso samayam pavaya kusinaram addhanamaggapatipanno mahata bhikkhusamghena saddhim pancamattehi bhikkhusatehi"ti 2- sabbam subhaddakandam vittharetabbam. Tato param aha:- "handa mayam avuso dhammanca vinayanca sangayama, pure adhammo dippati, dhammo patibahiyati, avinayo dippati, vinayo patibahiyati, pure adhammavadino balavanto honti, dhammavadino dubbala honti, avinayavadino balavanto honti, vinayavadino dubbala honti"ti. 3- Bhikkhu ahamsu "tenahi bhante thero bhikkhu uccinatu"ti. Thero sakalanavangasatthusasanapariyattidhare puthujjanasotapannasakadagamianagamisukakhavipassaka- khinasavabhikkhu anekasate anekasahasse ca vajjetva tipitakasabbapariyattippabhedadhare patisambhidappatte mahanubhave yebhuyyena bhagavata etadaggamaropite tevijjadibhede khinasavabhikkhuyeva ekunapancasate pariggahesi. Ye sandhaya idam vuttam "athakho ayasma mahakassapo ekenunapancaarahantasatani uccini"ti. 4- Kissa pana thero ekenunamakasiti. Ayasmato anandattherassa okasakaranattham. Tena hayasmata sahapi vinapi dhammasangiti na sakka katum, so hayasma sekho sakaraniyo, tasma saha na sakka, yasma panassa kinci dasabaladesitam suttageyyadikam bhagavato asammukhapatiggahitannama natthi, tasma vina na sakka. Yadi evam sekhopi samano dhammasangitiya bahuppakaratta therena uccinitabbo assa, atha kasma na uccinitoti? parupavadaparivajjanato. Thero @Footnote: 1 cha.Ma. cakkavatti na dissati 2 di. maha. 10/231/141, vinaYu. cula. 7/437/274 @3 vinaYu. cula. 7/437/275 4 vinaYu. cula. 7/437/275

--------------------------------------------------------------------------------------------- page81.

Hi ayasmante anande ativiya vissattho ahosi. Tatha hi nam sirasmim palitesu jatesupi "navayam kumarako mattamannasi"ti 1- kumarakavadeneva vadati 2- sakyakulappasuto cayamayasma anando 3- tathagatassa bhata culapitu putto, tatra hitam bhikkhu chandagamanam viya mannamana "bahu asekhapatisambhidappatte bhikkhu thapetva anandam sekhapatisambhidappattam thero uccini"ti upavadeyyum, tam parupavadam parivajjento "anandam vina sangiti na sakka katum, bhikkhunamyeva anumatiya gahessami"ti tam na uccini. Atha sayameva bhikkhu anandassatthaya theram yacimsu. Yathaha:- "bhikkhu ayasmantam mahakassapam etadavocum:- `ayam bhante ayasma anando kincapi sekho, abhabbo chandadosamohabhayagatim gantum, bahu canena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto, tenahi bhante thero ayasmantampi anandam uccinatu'ti. Athakho ayasma mahakassapo ayasmantampi anandam uccini"ti. 4- Evam bhikkhunam anumatiyayeva uccinitena tenayasmata saha panca therasatani ahesum. Athakho theranam bhikkhunam etadahosi "kattha nukho mayam dhammanca vinayanca sangayeyyama"ti. Athakho theranam bhikkhunam etadahosi "rajagaham kho mahagocaram sampannasenasanam, 5- yannuna mayam rajagahe vassam vasanta dhammanca vinayanca sangayeyyama, na anne bhikkhu rajagahe vassam upagaccheyayyun"ti. Kasma pana etesam etadahosi? idam amhakam thavarakammam, koci visabhagapuggalo samghamajjham pavisitva ukkoteyyati. Athayasma mahakassapo nattidutiyena kammena savesi. Tam sangitikkhandhake 6- vuttanayeneva natabbam. Atha tathagatassa parinibbanato sattasu sadhukilanadivasesu sattasu ca dhatupujadivasesu vitivattesu "addhamaso atikkanto, idani gimhanam diyaddho @Footnote: 1 sam. nidana. 16/154/209 2 cha.Ma., i. ovadati 3 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati @4 vinaYu. cula. 7/437/275 5 cha.Ma. pahutasenasanam 6 vinaYu. cula. 7/437/275

--------------------------------------------------------------------------------------------- page82.

Maso seso, upakattha vassupanayika"ti vatva 1- mahakassapatthero "rajagaham avuso gacchama"ti upaddham bhikkhusamgham gahetva ekam maggam gato. Anuruddhatthero upaddham gahetva ekam maggam gato, anandatthero pana bhagavato pattacivaram gahetva bhikkhusamghaparivuto savatthim gantva rajagaham gantukamo yena savatthi, tena carikam pakkami. Anandattherena gatagatatthane mahaparidevo, ahosi "bhante ananda kuhim sattharam thapetva agatosi"ti anupubbena pana 2- savatthim anuppatte there bhagavato parinibbanasamaye viya mahaparidevo ahosi. Tatra sudam ayasma anando aniccatadipatisamyuttaya dhammiya kathaya tam mahajanam sannapetva jetavanam pavisitva dasabalena vasitagandhakutiya dvaram vivaritva mancapitham niharitva papphotetva gandhakutim sammajjitva milatamalakacavaram chaddetva mancapitham abhiharitva puna yathathane thapetva bhagavato thitakale viya 3- karaniyam vattam sabbamakasi. Atha thero bhagavato parinibbanato pabhuti thananissajjabahulatta ussannadhatukam kayam samassasetum dutiyadivase khiravirecanam pivitva vihareyeva nisidi, yam sandhaya subhena manavena pahitam manavakam etadavoca:- "akalo kho manavaka, atthi me ajja bhesajjamatta pita, appeva nama svepi upasankameyyama"ti. 4- Dutiyadivase cetakattherena pacchasamanena gantva subhena manavena puttho dighanikaye subhasuttam nama dasamam suttamabhasi. Atha 5- thero jetavanavihare khandaphullapatisankharanam karapetva upakatthaya vassupanayikaya rajagaham gato. Tatha mahakassapatthero ca anuruddhatthero ca sabbam bhikkhusamgham gahetva rajagahameva gata. Tena kho pana samayena rajagahe attharasa mahavihara honti. Te sabbepi chadditapatitauklapa ahesum. Bhagavato hi parinibbane sabbe bhikkhu attano attano pattacivaram gahetva vihare ca parivene ca chaddetva agamamsu, @Footnote: 1 cha.Ma. mantva 2 cha.Ma. ayam na dissati 3 cha.Ma., i. viya na dissati @4 di. Si. 9/447/197 5 cha.Ma. athakho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page83.

Tattha thera bhagavato vacanapujanattham titthiyavadaparimocanatthanca "pathamamasam khandaphullapatisankharanam karoma"ti cintesum. Titthiya hi vadeyyum "samanassa gotamassa savaka satthari thiteyeva vihare patijaggimsu, parinibbute chaddesun"ti. Tesam vadaparimocanattham 1- cintesunti vuttam hoti. Vuttancetam:- "athakho theranam bhikkhunam etadahosi:- bhagavata kho avuso khandaphullapatisankharanam vannitam, handa mayam avuso pathamamasam khandaphullapatisankharanam karoma, majjhimamasam sannipatitva dhammanca vinayanca sangayissama"ti. 2- Te dutiyadivase gantva rajadvare atthamsu. Ajatasattu raja agantva vanditva "aham bhante kim karomi, kenattho"ti pavaresi, thera attharasamahaviharapatisankharanatthaya hatthakammam pativedesum. "sadhu bhante"ti raja hatthakammakarake manusse adasi. Thera pathamamasam sabbavihare patisankharapesum. Atha ranno arocesum "nitthitam maharaja viharapatisankharanam, idani dhammavinayasangaham karoma"ti. Sadhu bhante vissattha karotha, mayham anacakkam, tumhakam dhammacakkam hotu, anapetha mam bhante kim karomiti. "sangaham 3- karontanam bhikkhunam sannisajjatthanam maharajati. Kattha karomi bhanteti. Vebharapabbatapasse sattapannaguhadvare katum yuttam maharajati. "sadhu bhante"ti. Kho raja ajatasattu vissukammuna 4- nimmitasadisam suvibhattabhittithambhasopanam nanavidhamalakammalatakamma- vicittam mahamandapam karapetva vividhakusumadamaolambakaviniggalantacaruvitanam ratanavicittamanikottimatalamiva ca nam nanapupphupaharavicittamsuparinitthitabhumikammam brahmavimanasadisam alankaritva tasmim mahamandape pancasatanam bhikkhunam anagghani pancakappiyapaccattharanasatani pannapetva dakkhinabhagam nissaya uttarabhimukham therasanam pannapetva mandapamajjhe puratthabhimukham buddhassa bhagavato asanaraham dhammasanam pannapetva dantakhacitancettha vijanim thapetva bhikkhusamghassa arocapesi "nitthitam bhante mama kiccan"ti. @Footnote: 1 cha.Ma., i. vimocanatthanca 2 vinaYu. 7/438/286 @3 cha.Ma. dhammasangaham 4 cha.Ma., i. vissakammuna

--------------------------------------------------------------------------------------------- page84.

Bhikkhu ayasmantam anandamahamsu "sve avuso sannipato, 1- tvanca sekho sakaraniyo, tena te na yuttam sannipatam gantum, appamatto hohi"ti. Athakho ayasma anando "sveva sannipato, na kho pana me tam patirupam, yvaham sekho samano sannipatam gacchayyan"ti bahudeva rattim kayagatasatiya vitinametva rattiya paccusasamaye cankama orohitva viharam pavisitva "nipajjissami"ti kayam avattesi. 2- Dve pada bhumito mutta, asampattanca sisam bimbohanam, etasmim antare anupadaya asavehi cittam vimucci. Ayanhi ayasma cankamena bahi vitinametva visesam nibbattetum asakkonto cintesi "nanu mam bhagava etadavoca `katapunnosi tvam ananda padhanamanuyunja, khippam hohisi anasavo'ti 3- buddhananca kathadoso nama natthi, mama pana accaraddham viriyam, tena me cittam uddhaccaya samvattati, handaham viriyasamattam yojemi"ti cankama orohitva padadhovanatthane thatva pade dhovitva viharam pavisitva mancake nisiditva "thokam vissamissami"ti kayam mancake upanamesi. Dve pada bhumito mutta, sisam ca bimbohanam asampattam etasmim antare anupadaya asavehi cittam vimuttam. 4- Catuiriyapathavirahitam therassa arahattam. Tena "imasmim sasane anippanno anisinno atthito acankamanto ko bhikkhu arahattam patto"ti vutte "anandatthero"ti vattum vattati. Atha thera bhikkhu dutiyadivase bhattakacicam katva pattacivaram patisametva dhammasabhayam sannipatita. Anandatthero pana attano arahattappattim napetukamo bhikkhuhi saha na gato. Bhikkhu yathavuddham attano attano asane 5- nisidanta anandattherassa asanam thapetva nisinna. Tattha kehici "etamasanam kassa"ti vutte anandassati. Anando pana kuhim gatoti. Tasmim samaye thero cintesi "idani mayham gamanakalo"ti. Tato attano anubhavam dassento pathaviyam nimmujjitva attano asaneyeva attanam dassesi. Akasena gantva nisiditi eke. Evam nisinne anande 6- ayasma mahakassapatthero bhikkhu amantesi "avuso kim pathamam sangayama dhammam va vinayam va"ti. Bhikkhu ahamsu "bhante @Footnote: 1 cha.Ma. avuso ananda samghasannipato 2 cha.Ma., i. avajjesi 3 di. maha, @10/207/127 4 cha.Ma. vimucci 5 cha.Ma. pattasayane 6 cha.Ma. nisinne tasmim @ayasmante, i....tasmim ayasma

--------------------------------------------------------------------------------------------- page85.

Mahakassapa vinayo nama buddhasasanassa ayu, vinaye thite sasanam thitam hoti, tasma pathamam vinayam sangayama"ti. "kam dhuram katva vinayo sangayitabbo"ti. Ayasmantam upalinti. Kim anando nappahotiti. No nappahoti, apica kho pana sammasambuddho dharamanoyeva vinayapariyattim nissaya ayasmantam upalim etadagge thapesi "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam vinayadharanam yadidam upali"ti 1- tasma upalittheram pucchitva vinayam sangayamati. Tato thero vinayam pucchanatthaya attanava attanam sammanni. Upalittheropi visajjanatthaya sammanni. Tatrayam pali:- athakho ayasma mahakassapo samgham napesi:- "sunatu me avuso samgho, yadi samghassa pattakallam, aham upalim vinayam puccheyyan"ti. Ayasmapi upali samgham napesi:- "sunatu me bhante samgho, yadi samghassa pattakallam, aham ayasmata mahakassapena vinayam puttho vissajjeyyan"ti. Evam attanava attanam sammannitva ayasma upali utthayasana ekamsam civaram katva there bhikkhu vanditva dhammasane nisidi dantakhacitam bijanim gahetva, tato mahakassapatthero upalittheram pathamaparajikam adim katva sabbam vinayam pucchi, upalitthero vissajjesi. Sabbe pancasata bhikkhu pathamaparajikasikkhapadam sanidanam katva ekato ganasajjhayamakamsu, evam sesanipiti sabbam vinayatthakathayam gahetbbam. Etenupayena 2- saubhatovibhangam sakhandhakaparivaram sakalam vinayapitakam sangayitva upalitthero dantakhacitam bijanim nikkhipitva dhammasana orohitva vuddhe bhikkhu vanditva attano pattasane nisidi. Vinayam sangayitva dhammam sangayitukamo ayasma mahakassapatthero bhikkhu pucchi "dhammam sangayantehi kam puggalam dhuram katva dhammo sangayitabbo"ti. Bhikkhu "anandattheram dhuram katva"ti ahamsu. Athakho ayasma mahakassapo samgham napesi:- @Footnote: 1 am eka. 20/228/25 2 cha.Ma., i. etena nayena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page86.

"sunatu me avuso samgho, yadi samghassa pattakallam, aham anandam dhammam puccheyyan"ti. Athakho ayasma anando samgham napesi:- "sunatu me bhante samgho, yadi samghassa pattakallam, aham ayasmata mahakassapena dhammam puttho vissajjeyyana"ti. Athakho ayasma anando utthayasana ekamsam civaram katva there bhikkhu vanditva dhammasane nisidi dantakhacitam bijanim gahetva. Mahakassapatthero anandattheram dhammam pucchi. Pucchavidhananca 1- sutteyeva vuttam. Yathaha athakho ayasma mahakassapo ayasmantam anandam etadavoca 1- "brahmajalam avuso ananda kattha bhasitan"ti. Antara ca bhante rajagaham antara ca nalandam rajagarake ambalatthikayanti. Kam arabbhati. Suppiyanca paribbajakam brahmadattanca manavanti. Athakho ayasma mahakassapo ayasmantam anandam brahmajalassa nidanampi pucchi, puggalampi pucchi. Samannaphalampanavuso ananda kattha bhasitanti. Rajagahe bhante jivakambavaneti. Kena saddhinti. Ajatasattuna vedehiputtena saddhinti. Athakho ayasma mahakassapo ayasmantam anandam samannaphalassa nidanampi pucchi, puggalampi pucchiti. 2- Etenevupayena panca nikaye pucchi, puttho puttho ayasma anando visajjesiti. 3- Ayam pathamamahasangiti pancahi arahantasatehi therehi 4- kata:- ya loke 5- satehi pancahi kata tena pancasatati ca thereheva katatta ca therikati pavuccati. Imissa pathamamahasangitiya vattamanaya sabbam dighanikayam majjhimanikayadinca pucchitva anupubbena khuddakanikayam pucchantena ayasmata mahakassapena "mangalasuttam avuso ananda kattha bhasitan"ti evamadivacanavasane "nidanampi pucchi, puggalampi pucchi"ti ettha nidane pucchite tam nidanam vittharetva yatha ca bhasitam, yena ca sutam, yada ca bhasitam, 6- yena ca bhasitam, yattha ca bhasitam, @Footnote: 1-1 cha.Ma. ayam na dissati 2 cha.Ma., i. pucchi 3 cha.Ma., i. visajjesi @4 cha.Ma. therasatehi 5 cha.Ma. ya loketi na dissati 6 cha.Ma., i. sutam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page87.

Yassa ca bhasitam, tam sabbam kathetukamena "evam bhasitam maya sutam, ekam samayam bhasitam, bhagavata bhasitam, savatthiyam bhasitam, devataya bhasitan"ti etamattham dassentena ayasmata anandena vuttam "evamme sutam ekam samayam bhagava savatthiyam viharati jetavane anathapindikassa arame athakho annatara devata abhikkantaya rattiya abhikkantavanna kevalakappam jetavanam obhasetva yena bhagava tenupasankami upasankamitva bhagavantam abhivadetva ekamantam atthasi ekamantam thita kho sa devata bhagavantam gathaya ajjhabhasi"ti. Evamidam ayasmata anandena vuttam, tanca pana pathamamahasangitikale vuttanti veditabbam. Idani "kasma vuttan"ti ettha vuccate:- yasma ayamayasma mahakassapattherena nidanam puttho, tasma nena tam nidanam adito pabhuti vittharetum vuttam. Yasma va ayasmantam anandam dhammasane nisinnam vasigunaparivutam disva ekaccanam devatanam cittamuppannam "ayamayasma vedehimuni 1- pakatiyapi sakyakulanvayo 2- bhagavato dayado, bhagavatapi pancakkhattum etadagge niddittho, catuhi acchariyabbhutadhammehi samannagato, catunnam parisanam piyo manapo, idani manne bhagavato dhammarajje dayajjam 3- patva buddho jato"ti. Tasma ayasma anando tasam devatanam cetasa cetoparivitakkamannaya tam abbhutasambhavanam anadhivasento attano savakabhavameva dipetum aha "evamme sutam ekam samayam bhagava .pe. Ajjhabhasi"ti. Etthantare panca arahantasatani anekani ca devatasatasahassani 4- "sadhu sadhu"ti ayasmantam anandam abhinandimsu. Mahabhumicalo ahosi, nanavidhakusumavassam antalikkhato patati, 5- annani ca bahuni acchariyani paturahesum, bahunnanca devatanam samvego uppajji "yam amhehi bhagavato sammukha sutam, tam idaneva parokkham 6- jatan"ti. Evamidam ayasmata anandena pathamamahasangiti- kale vadantenapi imina karanena vuttanti veditabbam. Ettavata ca "vuttam yena yada yasma, cetam vatva imam vidhin"ti imissa addhagathaya attho pakasito hoti. @Footnote: 1 cha.Ma., i. vedehamuni 2 cha.Ma. sakyakulamanvayo 3 cha.Ma., i. dhammarajjadayajjam, @Ma. dhammadayajjam 4 cha.Ma., i. devatasahassani 5 cha.Ma., i. papati 6 cha.Ma. tam @parokkha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page88.

Evamiccadipathavannana idani "evamiccadipathassa, attham nanappakarato"ti evamadimatikapada- sangahitatthappakasanattham vuccate:- evanti ayam saddo upamupadesasampahamsanagarahanavacana- sampatiggahakaranidassanavadharanadisu atthesu datthabbo. Tathahesa "evam jatena maccena, kattabbam kusalam bahun"ti evamadisu 1- upamayam dissati. "evante abhikkamitabbam, evam patikkamitabban"ti evamadisu 2- upadese. "evametam bhagava, evametam sugata"ti evamadisu 3- sampahamsane. "evameva panayam vasasi yasmim va tasmim va tassa mundakassa samanakassa vannam bhasati"ti evamadisu 4- garahane. "evambhanteti kho te bhikkhu bhagavato paccassosun"ti evamadisu 5- vacanasampatiggahe. "evam bya khoham bhante bhagavata dhammam desitam ajanami"ti evamadisu 6- akare. "ehi tvam manavaka, yena samano anando tenupasankami, 7- upasankamitva mama vacanena samanam anandam appabadham appatankam lahutthanam balam phasuviharam puccha `subho manavo todeyyaputto bhavantam anandam .pe. Phasuviharam pucchati'ti, evanca vadehi sadhu kira bhavam anando yena subhassa manavassa todeyyaputtassa nivesanam, tenupasankamatu anukampam upadaya"ti evamadisu 8- nidassane. "tam kim mannatha kalama, ime dhamma kusala va akusala vati. Akusala bhanteti. Savajja va anavajja vati. Savajja bhanteti. Vinnugarahita va vinnupasattha vati. Vinnugarahita bhanteti. Samatta samadinna ahitaya dukkhaya samvattanti no va, katham vo ettha hotiti. Samatta bhante samadinna ahitaya dukkhaya samvattanti, evam no ettha hoti"ti evamadisu 9- avadharane. Idha pana akaranidassanavadharanesu datthabbo. Tattha akaratthena evamsaddena etamattham dipeti:- nananayanipunamanekajjhasaya- samutthanamatthabyanjanasampannam vividhapatihariyam dhammatthadesanapativedhagambhiram @Footnote: 1 khu. dha. 25/53/26 2 am. catukaka. 21/122/140 3 am. tika. 20/66/188 @4 sam. saga. 15/187/192 5 Ma. mu. 12/1/1 6 Ma. mu. 12/398/356 @7 cha.Ma., i. tenupasankama 8 di. Si. 9/445/197 9 am. tika. 20/66/185

--------------------------------------------------------------------------------------------- page89.

Sabbasattanam sakasakabhasanurupato sotapathamagacchantam tassa bhagavato vacanam sabbappakarena ko samattho vinnatum, sabbathamena pana sotukamatam janetvapi evamme sutam, 1- mayapi ekenakarena sutanti. Nidassanatthena "naham sayambhu, na maya idam sacchikatan"ti attanam parimocento "evamme sutam, maya evam sutan"ti idani vattabbam sakalasuttam nidasseti. Avadharanatthena "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam bahussutanam yadidam anando, gatimantanam, satimantanam, dhitimantanam, upatthakanam yadidam anando"ti 2- evam bhagavata pasatthabhavanurupam attano dharanabalam dassento sattanam sotukamyatam janeti "evamme sutam, tanca kho atthato va byanjanato va anunamanadhikam, evameva, na annatha datthabban"ti. Mesaddo tisu atthesu dissati. Tathahissa "gathabhigitam me abhojaneyyan"ti evamadisu 3- mayati attho. "sadhu me bhante bhagava sankhittena dhammam desetu"ti evamadisu 4- mayhanti attho. "dhammadayada me bhikkhave bhavatha"ti evamadisu 5- mamati attho. Idha pana "maya sutana"ti ca "mama sutan"ti ca atthadvaye vattati. 6- Sutanti ayamettha sutasaddo saupasaggo anupasaggo ca gamanakhyati 7- ragabhibhutupacitanuyogasotavinneyyasotadvaravinnatadianekatthappabhedo. Tatha hissa "senaya pasuto"ti evamadisu gacchantoti attho. "sutadhammassa passato"ti evamadisu 8- khyatadhammassati attho. "avassuta avassutassa"ti evamadisu 9- ragabhibhuta ragabhibhutassati attho. "tumhehi punnam pasutam anappakan"ti evamadisu 10- upacitanti attho. "ye jhanappasuta dhira"ti evamadisu 11- jhananuyuttati attho. "dittham sutam mutan"ti evamadisu 12- sotavinneyyanti attho. @Footnote: 1 ka. kampana evamme sutam, 2 am. eka. 20/219-223/25 3 khu.su. 24/81/351 @4 sam. sala. 118/112/75 (saya) 5 Ma. mu. 12/29/17 6 cha.Ma. yukhjati @7 cha.Ma. gamanakhyata... 8 khu.u. 25/11/105 9 vinaYu. 3/256/3 @10 khu.dha. 25/12/11 11 khu.dha. 25/181/49 12 Ma.mu 12/241/203

--------------------------------------------------------------------------------------------- page90.

"sutadharo sutasanniccayo"ti evamadisu 1- sotadvaranusaravinnatadharoti attho. Idha pana sutanti sotavinnanapubbangamaya vinnanavithiya upadharitanti va upadharananti va attho. Tattha yada mesaddassa mayati attho, tada "evam maya sutam, sotavinnanapubbangamaya vinnanavithiya upadharitan"ti yujjati. Yada mesaddassa mamati attho, tada "evam mama sutam sotavinnanapubbangamaya vinnanavithiya upadharanan"ti yujjati. Evametesu tisu padesu evanti sotavinnanadivinnanakiccanidassanam. 2- Meti vuttavinnanasamangipuggalanidassanam. Sutanti assavanabhavappatikkhepato anunanadhikaviparitaggahananidassanam. Tatha evanti savanadicittanam nanappakarena arammane pavattabhavanidassanam. Meti attanidassanam. Sutanti dhammanidassanam. Tatha evanti niddisitabbadhammanidassanam. Meti puggalanidassanam. Sutanti puggalakiccanidassanam. Tatha evanti vithicittanam akarapannattivasena nanakaraniddeso. 3- Meti kattaraniddeso. Sutanti visayaniddeso. Tatha evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti vinnanakiccaniddeso. Meti ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Tatha evanti bhavaniddeso. Meti puggalaniddeso. Sutanti tassa vinnanakiccaniddeso. 4- Tattha evanti ca meti ca sacchikatthaparamatthavasena avijjamanapannatti. Sutanti vijjamanapannatti. Tatha evanti ca meti ca tam tam upadaya vattabbato upadayapannatti. 5- Sutanti ditthadini upanidhaya vattabbato upanidhayapannatti. 6- Ettha ca evanti vacanena asammoham dipeti, sutanti vacanena sutassa asammosam. Tatha evanti vacanena yoniso manasikaram dipeti ayoniso manasikaroto nanappakarappativedhabhavato. Sutanti vacanena avikkhepam dipeti vikkhittacittassa @Footnote: 1 Ma.mu. 12/339/301 2 cha.Ma. sotavinnanakiccanidassanam 3 cha.Ma. nanappakaraniddeso @4 cha.Ma., i. kiccaniddeso 5 cha.Ma. upadapannatti 6 cha.Ma. upanidhapannatti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page91.

Savanabhavato. Tatha hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiya vuccamanopi "ni maya sutam, puna bhanitabban"ti 1- bhanati. Yoniso manasikarena cettha attasammapanidhim pubbe ca katapunnatam sadheti, avikkhepena saddhammassavanam sappurisupanissayanaca. Evanti ca imina bhaddakenakarena pacchimacakkadvayasampattim attano dipeti, sutanti savanayogena purimacakkadvayasampattim. Tatha asayasuddhim payogasuddhinca, taya ca asayasuddhiya adhigamabyattim, payogasuddhiya agamabyattim. Evanti ca imina nanappakarapativedhadipakena vacanena attano atthapatibhanapatisambhidasampadam dipeti. Sutanti imina sotabbabhedapativedhadipakena dhammaniruttipatisambhidasampadam dipeti. Evanti ca idam yoniso manasikaradipakam vacanam bhananto "ete maya dhamma manasanupekkhita ditthiya suppatividdha"ti napeti. Sutanti idam savanayogadipakavacanam bhananto "bahu maya dhamma suta dhata vacasa paricita"ti napeti. Tadubhayenapi atthabyanjanaparipurim dipento savane adaram janeti. Evamme sutanti imina pana sakalenapi vacanena ayasma anando tathagatappaveditam dhammam attano adahanto asappurisabhumim atikkamati, savakattam patijananto sappurisabhumim okkamati. Tatha asaddhamma cittam vutthapeti, saddhamme cittam patitthapeti. "kevalam sutamevetam maya, tasseva pana bhagavato vacanam arahato sammasambuddhassa"ti ca dipento attanam parimoceti, sattharam apadissati, jinavacanam appeti, dhammanettim patitthapeti. Apica "evamme sutan"ti attana uppaditabhavam appatijananto purimasavanam vivaranto "sammukha patiggahitamidam maya tassa bhagavato catuvesarajja- visaradassa dasabaladharassa asabhatthanatthayino sihanadam nadino sabbasattuttamassa dhammissarassa dhammarajassa dhammadhipatino dhammadipassa dhammappatisaranassa saddhammavaracakka- vattino sammasambuddhassa, na ettha atthe va dhamme va pade va byanjane va kankha va vimati va katabba"ti sabbadevamanussanam imasmim dhamme assaddhiyam vinaseti, saddhasampadam uppadetiti veditabbo. Hoti cettha:- @Footnote: 1 cha.Ma. bhanatha"ti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page92.

Vinasayati assadadham saddham vaddheti sasane evamme sutamiccevam vadam gotamasavakoti. Ekanti gananaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekam samayanti aniyamitaparidipanam. Tattha samayasaddo:- samavaye khane kale samuhe hetuditthisu patilabhe pahane ca pativedhe ca dissati. Tatha hissa "appevanama svepi upasankameyyama kalanca samayanca upadaya"ti evamadisu 1- samavayo attho. "ekova kho bhikkhave khano ca samayo ca brahmacariyavasaya"ti evamadisu 2- khano. "unhasamayo parilahasamayo"ti 3- evamadisu kalo. "mahasamayo pavanasmin"ti evamadisu 4- samuho. "samayopi kho te bhaddali appatividdho ahosi, bhagavapi kho savatthiyam viharati, sopi mam janissati `bhaddali nama bhikkhu satthu sasane sikkhaya aparipurikari'ti ayampikho te bhaddali samayo appatividdho ahosi"ti evamadisu 5- hetu. "tena kho pana samayena uggahamano paribbajako samanamundikaputto samayappavadake tindukacire 6- ekasalake mallikaya arame pativasati"ti evamadisu 7- ditthi. Ditthe dhamme ca yo attho yo cattho samparayiko atthabhisamaya dhiro panditoti pavuccatiti. Evamadisu 8- patilabho. "samma manabhisamaya antamakasi dukkhassa"ti evamadisu 9- pahanam. "dukkhassa pilanattho sankhatattho santapattho viparinamattho abhisamayattho"ti evamadisu 10- pativedho. Idha panassa kalo attho. Tena ekam samayanti asamvaccharautumasaddhamasarattindivapubbanhamajjhanhaaparanhapathamamajjhimapacchimayama- muhuttadisu kalakhyesu samayesu ekam samayam. 11- Ye ca 12- ime gabbhokkantisamayo jatisamayo samvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakarikasamayo maravijayasamayo abhisambodhisamayo ditthadhammasukhaviharasamayo @Footnote: 1 di. Si. 9/447/197 2 am. atthaka. 23/119/230 (saya) 3 vinaYu. 2/359/283 @4 di. maha. 10/332/216 5 Ma.Ma. 13/135/111 6 cha.Ma. tindukacire @7 Ma.Ma. 13/260/235 8 sam. saga. 15/128/102 9 Ma.mu. 12/28/16 sabbasavasutta @10 khu. pati. 31/45/28 (sya) 11 cha.Ma. ekam samayanti dipeti 12 cha.Ma.,i.va

--------------------------------------------------------------------------------------------- page93.

Desanasamayo parinibbanasamayoti evamadayo bhagavato devamanussesu ativiya pakasa anekakalakhya eva samaya, tesu samayesu desanasamayasankhatam ekam samayanti vuttam hoti. Yo cayam nanakarunakiccasamayesu karunakiccasamayo, attahitaparahitappatipattisamayesu parahitappatipattisamayo, sannipatitanam karaniyadvayasamayesu dhammikathasamayo, desanapatipattisamayesu desanasamayo, tesupi samayesu yankinci sandhaya "ekam samayan"ti vuttam hoti. Etthaha:- atha kasma yatha adhidhamme "yasmim samaye kamavacaran"ti ca ito annesu suttapadesu "yasmim samaye bhikkhave bhikkhu vivicceva kamehi"ti ca bhummavacanena niddeso kato, vinaye ca "tena samayena buddho bhagava"ti karanavacanena, tatha akatva idha "ekam samayan"ti upayogavacananiddeso katoti. Vuccate. 1- Tattha tatha, idha ca annatha atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme ito annesu suttapadesu ca adhikaranattho bhavena bhavalakkhanattho ca sambhavati adhikarananhi kalakhyo 2- samuhakhyo 2- ca samayo, tattha vuttanam phassadidhammanam khanasamavayahetusankhatassa ca samayassa bhavena tesam bhavo lakkhiyati, tasma tadatthajotanattham tattha bhummavacananiddeso kato. Vinaye ca hetvattho karanattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhapadapannattisamayo sariputtadihipi dubbinneyyo, tena samayena hetubhutena karanabhutena ca sikkhapadani pannapento sikkhapadapannattihetunca apekkhamano bhagava tattha tattha vihasi, tasma tadatthajotanattham tattha karanavacananiddeso kato. Idha pana annasminca evamjatike suttantapathe accantasamyogattho sambhavati. Yanhi samayam bhagava imam annam va suttantam desesi, accantameva tam samayam karunaviharena vihasi. Tasma tadatthajotanattham idha upayogavacananiddeso katoti vinneyyo. Hoti cettha:- tam tam atthamapekkhitva bhummena karanena ca annatra samayo vutto upayogena so idhati. @Footnote: 1 cha.Ma. ayam saddo na dissati 2-2 cha.Ma. kalattho samuhattho

--------------------------------------------------------------------------------------------- page94.

Bhagavati gunavisitthasattuttamagarugaravadivacametam. Yathaha:- bhagavati vacanam settham bhagavati vacanamuttamam garu garavayutto so bhagava tena vuccatiti. Catubbidhanhi namam avatthikam lingikam nemittakam adhiccasamuppannanti. Adhiccasamupnam nama "yadicchakan"ti vuttam hoti. Tattha vaccho damo 1- balibaddoti evamadi avatthikam, dandi chatti sikhi kariti evamadi lingikam, tevijjo chalabhinnoti evamadi nemittakam, sirivaddhako dhanavaddhakoti evamadi vacanatthamanapekkhitva pamattam adhiccasamuppannam. Idampana bhagavati namam gunanemittakam, na mahamayaya, na suddhodanamaharajena, na asitinatisahassehi katam, na sakkasantusitadihi devatavisesehi katam. Yathaha ayasma sariputtatthero "bhagavati netam namam matara katam .pe. Sacchika pannatti yadidam bhagava"ti. 2- Yam gunanemittakancetam namam, tesam gunanam pakasanattham imam gatham vadanti:- bhagi bhaji bhagi vibhattava iti akasi bhagganti garuti bhagyava bahuhi nayehi subhavitattano bhavantago so bhagavati vuccatiti. Niddesadisu 3- vuttanayeneva cassa attho datthabbo. Ayampana aparo pariyayo:- bhagyava bhaggava yutto bhaggehi ca vibhattava bhattava vantagamano bhavesu bhagava tatoti. Tattha "vannagamo vannavipariyayo"ti evam niruttilakkhanam gahetva saddanayena va pisodaradipakkhepalakkhanam gahetva yasma lokiyalokuttarasukhabhinibbattakam danasiladiparappattam bhagyamassa atthi, tasma bhagyavati vattabbe bhagavati vuccatiti natabbam. Yasma pana @Footnote: 1 cha.Ma. dammo 2 khu. maha. 29/379/253 (sya) @3 khu. maha. 29/379/252, khu. cula. 30/65/10 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page95.

Lobhadosamohaviparitamanasikaraahirikanottappakodhupanahamakkhapalasaissamacchariyamayasatheyya- thambhasarambhamanatimanamadapamadatanhavijjatividhakusalamuladuccaritasankilesamalavisamasanna- vitakkapapancacatubbidhavipariyesaasavaganthoghayogagatitanhupadanapancacetokhilavinibbandha- nivaranabhinandanachavivadamulachatanhakayasattanusayaatthalokadhammanavatanhamulakadasakusalakammapatha- dvasatthiditthigataatthasatatanhavicaritappabhedasabbadarathaparilahakilesasatahassani, 1- sankhepato va panca kilesakkhandhaabhisankharamaccudevaputtamare abhanji, tasma bhaggatta etesam parissayanam bhaggavati vattabbe bhagavati vuccati. Aha cettha:- bhaggarago bhaggadoso bhaggamoho anasavo bhaggassa papaka dhamma bhagava tena vuccatiti. Bhagyavataya cassa satapunnalakkhanadharassa rupakayasampatti dipita hoti, bhaggadosatayapi dhammakayasampatti. Tatha lokiyaparikkhakanam bahumatabhavo, 2- gahatthapabbajitehi abhigamaniyata. Tatha abhigatananca nesam kayacittadukkhapanayane patibalabhavo, tatha 3- amisadanadhammadanehi upakarita. Lokiyalokuttarasukhehi ca samyojanasamatthata dipita hoti. Yasma ca loke issariyadhammayasasirikamappayattesu chasu dhammesu bhagasaddo pavattati, paramancassa sakacitte issariyam, animalanghimadikam va lokiyasammatam sabbakaraparipuram atthi, tatha lokuttaradhammo, lokattayabyapako yathabhuccagunadhigato ativiya parisuddho yaso, rupakayadassanabyavatajananayanamanappasadajananasamattha sabbakaraparipura sabbangapaccangasiri, yam yam anena icchitam patthitam attahitam va parahitam va, tassa tassa tatheva abhinipphannatta icchitatthanipphattisannito kamo, sabbalokagarugaravuppattihetubhuto 4- sammavayamasankhato payatto ca atthi, tasma imehi bhagehi yuttattapi bhaga assasantiti imina atthena "bhagava"ti vuccati. Yasma pana kusaladibhedehi sabbadhamme, khandhayatanadhatusaccaindriya- paticcasamuppadadihi va kusaladidhamme, pilanasankhatasantapaviparinamatthena va dukkhamariyasaccam, ayuhananidanasamyogapalibodhatthena samudayam, nissaranavivekasankhataamatatthena @Footnote: 1 cha.Ma.... sattanusayaatthamicchatta... 2 cha.Ma. lokiyasarikkhakanam bahumanabhavo @3 cha.Ma. tatha na dissati. 4 cha.Ma., i. sabbalokagarubhavappatti.....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page96.

Nirodham, niyyanikahetudassanadhipateyyatthena maggam vibhattava, vibhajitva vivaritva desitavati vuttam hoti, tasma vibhattavati vattabbe "bhagava"ti vuccati. Yasma ca esa dibbabrahmaariyavihare kayacittaupadhiviveke sunnatappanihitanimittavimokkhe anne ca lokiyalokuttare uttarimanussadhamme bhaji sevi bahulamakasi, tasma bhattavati vattabbe "bhagava"ti vuccati. Yasma pana tisu bhavesu tanhasankhatam gamanam anena vantam, tasma bhavesu vantagamanoti vattabbe bhavasaddato bhakaram gamanasaddato gakaram vantasaddato vakaranca digham katva adaya "bhagava"ti vuccati, yatha loke "mehanassa khassa mala"ti vattabbe "mekhala"ti. Ettavata cettha evamme sutanti vacanena yathasutam yathapariyattam dhammam desento paccakkham katva bhagavato dhammasariram pakaseti, tena "nayidam atikkantasatthukam 1- pavacanam, ayam vo sattha"ti bhagavato adassanena ukkanthitam janam samassasesi. 2- Ekam samayam bhagavati vacanena tasmim samaye bhagavato avijjamanabhavam dassento rupakayaparinibbanam dasseti. Tena "evamvidhassa imassa ariyadhammassa desako 3- dasabaladharo vajirasanghatakayo sopi bhagava parinibbuto, tattha kena annena jivitasa janetabba"ti jivitamadamattam janam samvejeti, saddhamme cassa ussaham janeti. Evanti ca bhananto desanasampattim niddisati, me sutanti savakasampattim savanasampattinca. 4- Ekam samayanti kalasampattim. Bhagavati desakasampattim. Saatthiyam viharatiti ettha savatthiti savatthassa isino nivasanatthanabhutam nagaram, yatha kakandi makanditi, evam itthilingavasena savatthiti vuccati, evam akkharacintaka. Atthakathacariya pana evam bhananti "yamkinci manussanam upabhogaparibhogam sabbamettha atthi"ti savatthi. Satthasamayoge ca "kim bhandamatthi"ti pucchite "sabbamatthi"ti pativacanamupadaya savatthi. @Footnote: 1 cha.Ma. atitasatthukam 2 cha.Ma. samassaseti @3 cha.Ma. desata 4 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page97.

Sabbada sabbupakaranam savatthikam samohitam tasma sabbamupadaya savatthiti pavuccati. Kosalanam puram rammam dassaneyyam manoramam dasahi saddehi avivittam annapanasamayutam. Vuddhim vepullatam pattam iddham phitam manoramam alakamandava devanam savatthipuramuttamanti. 1- Tassam savatthiyam. Samipatthe bhummavacanam. Viharatiti avisesena iriyapathadibbabrahmaariyaviharesu annatravihara- samangiparidipanavacanametam. Idha pana thanagamanasanasayanappabhedesu iriyapathesu annatrairiyapathasamayogaparidipanam, tena thitopi gacchantopi nisinnopi sayanopi bhagava viharaticceva veditabbo. So hi ekam iriyapathabadhanam aparena iriyapathena vicchinditva aparipatantamattabhavam harati pavatteti. Tasma viharatiti vuccati. Jetavaneti ettha attano paccatthikam janam jinatiti jeto, ranna va attano paccatthike jane jite jatoti jeto, mangalakamyataya va tassa evam namameva katanti jeto. Vanayatiti vanam, attasampadaya sattanam bhatim karoti, 2- attani sineham uppadetiti attho. Vanateti va 3- vanam, nanavidhakusumagandhasammoda- mattakokiladivihangavirutehi 4- mandamalutacalitarukkhasakhavitapapupphaphalapallavapalasehi ca "etha mam paribhunjatha"ti panino yacati viyati attho. Jetassa vanam jetavanam. Tanhi jetena rajakumarena ropitam samvaddhitam paripalitam, so ca tassa sami ahosi, tasma jetavananti vuccati. Tasmim jetavane. Anathapindikassarameti ettha sudatto nama so gahapati matapituhi katanamavasena, sabbakamasamiddhitaya pana vigatamalamaccherataya karunadigunasamangitaya ca niccakalam anathanam pindamadasi, tena anathapindikoti sankhyam gato. Aramanti ettha panino, visesena va pabbajitati aramo, tassa pupphaphalapallavadisobhaya 5- @Footnote: 1 pa.su. 1/82 (ka). 2 cha.Ma. kareti 3 cha.Ma. vanuye iti va @4 Si.,i.....vihagavirutehi 5 cha.Ma....sobhanataya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page98.

Natiduranaccasanna 1- dipancavidhasenasanangasampattiya ca tato tato agamma ramanti abhiramanti anukkanthita hutva nivasantiti attho. Vuttappakaraya va sampattiya tattha tattha gatepi attano abbhantaramyeva anetva rametiti aramo. So hi anathapindikena gahapatina jetassa rajakumarassa hatthato attharasahi hirannakotihi santharena 2- kinitva attharasahi hirannakotihi senasanani 3- karapetva attharasahi hirannakotihi viharamaham nitthapetva evam catupannasahirannakoti- pariccagena buddhappamukhassa samghassa niyyadito, 4- tasma "anathapindikassa aramo"ti vuccati. Tasmim anathapindikassarame. Ettha ca "jetavane"ti vacanam purimasamiparikittanam, "anathapindikassarame"ti pacchimasamiparikittanam. Kimetesam parikittanena 5- payojananti? vuccate:- adhikarato tava "kattha bhasitan"ti pucchaya ninnayakaranam 6- annesampana punnakamanam ditthanugatimapajjane niyojananca. Tattha hi dvarakotthakapasadamapane bhumivikkayaladdha attharasa hirannakotiyo anekakotiagghanaka rukkha ca jetassa pariccago, catupannasa kotiyo anathapindikassa pariccago. Yato tesam parikittanena "evam punnakama punnani karonti"ti dassento ayasma anando annepi punnakame tesam ditthanugatimapajjanepi niyojeti. Evamettha punnakamanampi ditthanugatimapajjane niyojananca payojananti veditabbam. Etthaha:- "yadi tava bhagava savatthiyam viharati, `jetavane anathapindikassa- rame'ti na vattabbam, atha tattha viharati, `savatthiyan'ti na vattabbam. Na hi sakka ubhayattha ekam samayam viharitun"ti. Vuccate:- nanu vuttametam "samipatthe bhummavacanan"ti, yato yatha gangayamunadinam samipe goyuthani carantani "gangaya caranti, yamunaya caranti"ti vuccanti, evamidhapi yadidam savatthiya samipe jetassa vanam anathapindikassa ca aramo, tattha viharanto vuccati "tasma 7- savatthiyam viharati jetavane anathapindikassarame"ti attho veditabbo. Gocaragamanidassanattham hissa savatthivacanam, pabbajitanurupanivasanatthananidassanattham sesavacanam. @Footnote: 1 cha.Ma....sannatadi.... 2 cha.Ma. santharena 3 cha.Ma. senasanam 4 cha.Ma. niyyatito @5 cha.Ma. parikittane 6 cha.Ma. pucchaniyamakaranam 7 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page99.

Tattha savatthikittanena bhagavato gahatthanuggahakaranam dasseti, jetavanadikittanena pabbajitanuggahakaranam. Tatha purimena paccayagahanato attakilamathanuyogavivajjanam, pacchimena vatthukamappahanato kamasukhallikanuyogavivajjanupayadassanam. Purimena ca dhammadesanabhiyogam, pacchimena vivekadhimuttim. Purimena karunaya upagamanam, pacchimena pannaya upagamanam. Purimena sattanam hitasukhanipphadanadhimuttatam, 1- pacchimena parahitasukhakarane nirupalepatam. Purimena dhammikasukhapariccaganimittaphasuviharam, pacchimena uttarimanussadhammanuyoganimittam. Purimena manussanam upakarabahulatam, pacchimena devanam. Purimena loke jatassa loke samvaddhabhavam, pacchimena lokena anupalittatanti evamadi attho. 2- Athati avicchedatthe nipato. Khoti adhikarantaranidassanatthe nipato. Tena avichinneyeva tattha bhagavato vihare idamadhikarantaram udapaditi dasseti. Kintanti? annatara devatati adi. Tattha annatarati aniyamitaniddeso. Sa Hi namagottena apakata, tasma "annatara"ti vutta. Devo eva devata, itthipurisasadharanametam. Idha pana puriso eva, so devaputto kintu, sadharananamavasena devatati vutto. Abhikkantaya rattiyati ettha abhikkantasaddo khayalakkhaniyasundarabhi- rupaabbhanumodanadisu 3- dissati. Tattha "abhikkanta bhante ratti, nikkhanto pathamo yamo, ciram nisinno bhikkhusamgho, uddisatu bhante bhagava bhikkhunam patimokkhan"ti evamadisu 4- khaye dissati. Ya 5- ta rattiyo abhikkanta abhilakkhita atthami catuddasi pannarasiti evamadisu lakkhaniye. 5- "ayam imesam catunnam puggalanam abhikkantataro ca panitataro ca"ti evamadisu 6- sundare. Ko me vandati padani iddhiya yasasa jalam abhikkantena vannena sabba obhasayam disati evamadisu 7- abhirupe. "abhikkantam bho gotama, abhikkantam bho gotama"ti @Footnote: 1 cha.Ma....muttitam 2 cha.Ma. attho na dissati 3 cha.Ma. khayasundaRa... @4 vinaYu. 7/383/204, am. atthaka. 23/110/207 (saya) 5-5 cha.Ma. imepatha na dissati @6 am. catukka. 21/100/114 7 khu. vimana. 26/51/89 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page100.

Evamadisu 1- abbhanumodane. Idha pana khaye. Tena abhikkantaya rattiyati parikkhinaya rattiyati vuttam hoti. Abhikkantavannati idha abhikkantasaddo abhirupe, vannasaddo pana chavithutikulavaggakaranasanthanappamanarupayatanadisu dissati. Tattha "suvannavannosi bhagava"ti evamadisu 2- chaviya dissati. "kada sabyulha 3- pana te gahapati ime samanassa gotamassa vanna"ti evamadisu 4- thutiyam. "cattarome bho gotama vanna"ti evamadisu 5- kulavagge. Na harami 6- na bhanjami ara simghami varijam 6- "atha kena nu vannena, gandhatthenoti vuccati"ti evamadisu 7- karane. "mahantam hatthirajavannam abhinimminitva"ti evamadisu 8- santhane. "tayo pattassa vanna"ti evamadisu 9- pamane. "vanno gandho raso oja"ti evamadisu 10- rupayatane. So idha chaviyam datthabbo. Tena abhikkantavannati abhirupachaviti vuttam hoti. Kelavakappanti ettha kevalasaddo anavasesayebhuyyaabyamissanatireka- dalhatthavisamyogadianekatko. Tatha hissa "kevalaparipunnam parisuddham brahmacariyan"ti evamadisu 11- anavasesattam 12- attho. "kevala angamagadha 13- pahutam khadaniyam bhojaniyam adaya upasankamissanti"ti evamadisu 14- yebhuyyata. "kevalassa dukkhak- khandhassa samudayo hoti"ti evamadisu 15- abyamissata. "kevalam saddhamattakam nuna ayamayasma"ti evamadisu 16- anatirekata. "ayam ayasmato anuruddhassa bahiko 17- nama saddhivihariko kevalakappam samghabhedaya thito"ti evamadisu 18- dalhatthata. "kevalam 19- vusitava uttamapurisoti vuccati"ti evamadisu 20- visamyogo. Idha panassa anavasesattamatthoti 21- adhippeto. @Footnote: 1 am. duka. 20/16/56, vinaYu. mahavibhanga. 1/15/7 @2 Ma.Ma. 13/399/384, khu.su. 25/554/447 selasutta 3 cha.Ma. sannula, pali. sannulha @4 Ma.Ma. 13/77/54 5 di. pati. 11/115/69 6-6 cha.Ma., i. ime patha na dissati @7 sam. saga. 15/234/246 padumapupphasutta 8 sam. saga. 15/138/124 nagasutta @9 vinaYu. mahavibhanga. 2/602/68 10 abhi. sanagani. 34/617-645-188 adi @11 vinaYu. mahavibhanga. 1/1/1 veranjakanda 12 cha.Ma., i. anavasesata @13 cha.Ma., i. kevalakappa ca angamagadha 14 vinaYu. mahavagga. 4/43/37 @15 abhi. vibhanga. 35/225/161 16 vinaYu. mahavagga 5/244/6 sonakolivisavatthu @17 cha.Ma. bahiyo 18 am. catukka. 21/243/267 samghabhedakasutta 19 cha.Ma., i. kevali @20 sam. khandha. 17/57/50 21 cha.Ma....mattho, iti saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page101.

Kappasaddo panayam abhisaddahanavoharakalapannattichedanavikappalesasamantabhavadi- anekattho. Tatha hissa "okappaniyametam bhoto gotamassa, yatha tam arahato sammasambuddhassa"ti evamadisu 1- abhisaddahanamattho. "anujanami bhikkhave pancahi samanakappehi phalam paribhunjitun"ti evamadisu 2- voharo. "yena sudam niccakappam viharami"ti evamadisu 3- kalo. "iccayasma kappo"ti evamadisu 4- pannatti. "alankato kappitakesamassu"ti evamadisu 5- chedanam. "kappati dvangulakappo"ti evamadisu 6- vikapPo. "atthi kappo nipajjitun"ti evamadisu 7- leso. "kevalakappam jetavanam 8- obhasetva"ti evamadisu 9- samantabhavo. Idha panassa samantabhavo atthoti 10- adhippeto. Yato kevalakappam jetavananti ettha anavasesam samantato jetavananti evamattho datthabbo. Obhasetvati abhaya pharitva, candima viya suriyo viya ca ekobhasam ekapajjotam karitvati attho. Yena bhagava tenupasankamiti bhummatthe karanavacanam. Yato yattha bhagava, tattha upasankamiti evamettha attho datthabbo. Yena va karanena bhagava devamanussehi upasankamitabbo, teneva karanena upasankamiti evamettha attho datthabbo. Kena ca karanena bhagava upasankamitabbo? nanappakaragunavisesadhigamadhippayena, Saduphalupabhogadhippayena 11- dijaganehi niccaphalitamaharukkho viya. Upasankamiti ca gatati vuttam hoti. Upasankamitvati upasankamanapariyosanadipanam. Athava evam gata tato asannataram thanam bhagavato samipasankhatam gantvatipi vuttam hoti. Bhagavantam abhivadetvati bhagavantam abhivanditva panamitva namassitva. Ekamantanti bhavanapumsakaniddeso, ekokasam ekapassanti vuttam hoti. Bhummatthe va upayogavacanam. Atthasiti nisajjadipatikkhepo, thanam kappesi, thita ahositi attho. @Footnote: 1 Ma.mu. 12/387/345 mahasaccakasutta. 2 vinaYu. cula. 7/250/7 khuddakavatthuni @3 Ma.mu. 12/387/345 mahasaccakasutta 4 khu.su. 25/1099/544, @khu.cula. 30/366/176 (sya) 5 khu. ja. 28/911/319 vidhurajataka @(sya). 6 vinaYu. cula. 7/446/286 sattasatikakkhandhaka @7 am. atthaka. 23/185/345 (sya) 8 cha.Ma. veluvanam 9 sam, saga. 15/92, @94/60,61 10 cha.Ma. attho 11 sadurasaphalupabhoga....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page102.

Katham thita pana sa ekamantam thita ahuti? na pacchato na purato napi asannadurato na 1- titthanto pativate 1- na capi unnatunnate 2- ime dose vivajjetva ekamantam thita ahuti. Kasma panayam atthasi eva, na nisiditi? lahunivattitukamataya. Devata 3- hi kincideva 4- atthavasam paticca sucipuriso viya vaccatthanam manussalokam agacchanti. Pakatiya panetasam yojanasatappabhuti manussaloko duggandhataya patikkulo hoti, na tattha 5- abhiramanti, tena sa agatakiccam katva lahunivattitukamataya na nisidi. Yassa ca gamanadiiriyapathaparissamassa vinodanattham nisidanti, so devanam parissamo natthi, tasmapi na nisidi. Ye ca mahasavaka bhagavantam parivaretva thita, te patimaneti, tasmapi na nisidi. Apica bhagavati garaveneva na nisidi. Devatanam hi nisiditukamanam asanam nibbattati, tam anicchamana nisajjaya cittampi akatva ekamantam atthasiti. 6- Ekamantam thita kho sa devatati evam imehi karanehi ekamantam thita kho sa devata. Bhagavantam gathaya ajjhabhasiti bhagavantam akkharapadaniyamitaganthitena vacanena ajjhabhasiti attho. Katham? bahu deva manussa ca .pe. Bruhi mangalamuttamanti. Mangalapanhasamutthanakatha tattha yasma "evamiccadipathassa, attham nanappakarato, vannayanto samutthanam vatva"ti matika thapita, tassa ca samutthanassa ayam vattabbataya okaso, tasma mangalapanhasamutthanam tava vatva mayam paccha imesam gathapadanam attham vannayissama. 7- Kinca mangalapanhasamutthanam? jambudipe kira tattha tattha nagaradvarasanthagarasabhadisu mahajana 8- sannipatitva hirannasuvannam datva @Footnote: 1 cha.Ma., i. na kacche nopi pativade 2 onatunnate 3 cha.Ma. devatayo @4 cha.Ma., i. kancideva 5 cha.Ma., i. ettha 6 cha.Ma., i. atthasi @7 cha.Ma., i. vannayissami 8 cha.Ma., i. mahajano

--------------------------------------------------------------------------------------------- page103.

Nanappakaram sitaharanadikam bahirakatham 1- kathapenti, 2- ekeka katha catumasaccayena nitthati. Tattha ekadivasam mangalakatha samutthasi "kinnukho mangalam, kim dittham mangalam, kim sutam mangalam, kim mutam mangalam, ko mangalam janati"ti. Atha ditthamangaliko nameko puriso aha "aham mangalam janami, dittham loke mangalam, dittham nama abhimangalasammatam rupam. Seyyathidam? idhekacco kalasseva vutthaya vatasakunam 3- va passati, veluvalatthim va gabbhinim va kumarake va alankatapatiyatte punnaghate va allarohitamaccham va ajannam va ajannaratham va asubham va gavim va kapilam va, yam va panannampi kinci evarupam abhimangalasammatam rupam passati, idam vuccati ditthamangalan"ti. Tassa vacanamekacce aggahesum, ekacce naggahesum. Ye naggahesum, te tena saha vivadimsu. Atha sutamangaliko nameko puriso aha "cakkhu nametam bho sucimpi asucimpi passati, tatha sundarampi, asundarampi, manapampi, amanapampi. Yadi tena dittham mangalam siya, sabbampi mangalam siya. Tasma na dittham mangalam, apica kho pana sutam mangalam. Sutam nama abhimangalasammato saddo. Seyyathidam? idhekacco kalasseva vutthaya vaddhati va vaddhamanati va punnati va phussati va sumanati va siriti va sirivaddhati va ajja sunakkhattam sumuhuttam sudivasam sumangalanti va evarupam va yankinci abhimangalasammatam saddam sunati, idam vuccati sutamangalan"ti. Tassapi vacanam ekacce aggahesum, ekacce naggahesum. Ye naggahesum, te tena saha vivadimsu. Atha mutamangaliko nameko puriso aha "sotampi nametam bho sadhumpi asadhumpi manapampi amanapampi saddam sunati. Yadi tena sutam mangalam siya, sabbampi mangalam siya. Tasma na sutam mangalam, apica kho pana mutam mangalam. Mutannama abhimangalasammatam gandharasaphotthabbam. Seyyathidam? idhekacco kalasseva Vutthaya padumagandhadipupphagandham va ghayati, pussadantakattham 4- va khadati, pathavim va amasati, haritasassam va allagomayam va kacchapam va tilavaham 5- va puppham va @Footnote: 1 cha.Ma. sitaharanadikatham 2 cha.Ma., i. kathapeti @3 cha.Ma. catakasakunam, Si. basamanasakunam, i. basasakunam 4 cha.Ma., @i. phussa...evamuparipi 5 cha.Ma. tilam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page104.

Phalam va amasati, pussamattikaya va sammalimpati, pussasatakam va nivaseti, pussavetthanam va dhareti, yam va panannampi kinci evarupam abhimangalasammatam gandham va ghayati, rasam va sayati, photthabbam va phusati, idam vuccati mutamangalan"ti. Tassapi vacanam ekacce aggahesum, ekacce naggahesum. Tattha na ditthamangaliko sutamutamangalike asakkhi sannapetum, na tesam annataro itare dve. Tesu ca manussesu ye ditthamangalikassa vacanam ganhimsu, te "ditthamyeva mangalan"ti gata. Ye sutamutamangalikanam, te "sutamyeva mutamyeva mangalan"ti gata. Evamayam mangalakatha sakalajambudipe pakata jata. Atha sakalajambudipe manussa gumbagumba hutva "kinnukho mangalan"ti mangalani cintayimsu. Tesam manussanam arakkhadevata tam katham sutva tatheva mangalani cintayimsu, tasam devatanam bhummadevata mitta honti, atha tato sutva bhummadevatapi tatheva mangalani cintayimsu, tasampi devatanam akasatthakadevata mitta honti, akasatthakadevatanampi catummaharajika devata mitta honti, eteneva upayena yava sudassidevatanam akanitthadevata mitta honti, atha tato sutva akanitthadevatapi tatheva gumbagumba hutva mangalani cintayimsu. Evam yava dasasahassacakkavalesu sabbattha mangalacinta udapadi. Uppanna ca "idam mangalam idam mangalan"ti vinicchayamanapi appatta eva vinicchayam dvadasa vassani atthasi. Sabbe manussa ca deva ca brahmamano ca thapetva ariyasavake ditthasutamutavasena tidha bhinna, ekopi "idameva mangalan"ti yathabhuccato nitthangato nama nahosi, mangalakolahalam loke uppajji. Kolahalam nama pancavidham kappakolahalam cakkavattikolahalam buddhakolahalam mangalakolahalam moneyyakolahalanti. Tattha kamavacara deva vimuttasira vikinnakesa rudammukha assuni hatthehi punchamana rattavatthanivattha ativiyarupavesadharino 1- hutva "vassasatasahassassa accayena kappavutthanam hessati, 2- ayam loko vinassissati, mahasamuddo ussussissati, 3- ayanca mahapathavi sinerupabbataraja @Footnote: 1 cha.Ma. ativiya virupavesadharino 2 cha.Ma. hohiti 3 cha.Ma., i. sussissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page105.

Ca uddayhissati vinassissati, yava brahmaloka lokavinaso bhavissati, mettam marisa bhavetha, karunam bhavetha muditam bhavetha upekkham marisa bhavetha, mataram upatthahatha, pitaram upatthahatha, kule jetthapacayino hotha, jagaratha ma pamadatha"ti manussapathe vicaritva arocenti. Idam kappakolahalam nama. Kamavacara deva eva "vassasatassa accayena cakkavattiraja loke uppajjissati"ti manussapathe vicaritva arocenti. Idam cakkavattikolahalam nama. Suddhavasa pana deva brahmabharanehi 1- alankaritva brahmavethanam sise katva pitisomanassajata buddhagunadharino 2- "vassasahassassa accayena buddho loke uppajjissati"ti manussapathe vicaritva arocenti. Idam buddhakolahalam nama. Suddhavasa eva deva devamanussanam cittam natva "dvadasannam vassanam accayena sammasambuddho mangalam kathessati"ti manussapathe vicaritva arocenti. Idam mangalakolahalam nama. Suddhavasa eva deva "sattannam vassanam accayena annataro bhikkhu bhagavata saddhim samagamma moneyyapatipadam pucchissati"ti manussapathe vicaritva arocenti. Idam moneyyakolahalam nama. Imesu pancasu kolahalesu ditthamangaladivasena tidha bhinnesu devamanussesu idam mangalakolahalam loke uppajji. 3- Atha devesu manussesu ca vicinitva vicinitva mangalani alabhamanesu dvadasannam vassanam accayena tavatimsakayika deva sangamma samagamma evam samacintesum "seyyathapi marisa gharasamiko antoparijjananam, 4- gamasamiko gamavasinam, raja sabbamanussanam, evameva ayam sakko devanamindo amhakam aggo ca settho ca yadidam punnatejena 5- issariyena pannaya dvinnam devalokanam adhipati, yannuna mayam sakkam devanamindam etamattham puccheyyama"ti. Ta sakkassa santikam gantva sakkam devanamindam tamkhananurupam nivasanabharanasassirikasariram addhateyyakotiaccharaganaparivutam paricchattakamule pandukambalasilavarasane nisinnam @Footnote: 1 cha.Ma., i....bharanena 2 cha.Ma., i. vadino @3 cha.Ma. imesu pancasu kolahalesu devamanussanam idam mangalakolahalam loke uppajji @4 cha.Ma., i. antogharajananam 5 cha.Ma. punnena tejena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page106.

Abhivadetva ekamantam thatva etadavocum "yagghe marisa janeyyasi, etarahi mangalapanha samutthita, eke `dittham mangalan'ti vadanti, eke `sutam mangalan'ti, eke `mutam mangalan'ti, tattha mayanca anne ca anitthangata, sadhu vata no tvam yathasabhavato byakarohi"ti. Devaraja pakatiyapi pannava "ayam mangalakatha kattha pathamam samutthita"ti aha. "mayam deva catummaharajikanam assumha"ti ahamsu. Tato catummaharajika akasatthakadevatanam, akasatthakadevata bhummadevatanam, bhummadevata manussarakkhadevatanam, manussarakkhadevata "manussaloke samutthita"ti ahamsu. Atha ne 1- sakko devanamindo "sammasambuddho kattha vasati"ti pucchi. "manussaloke deva"ti ahamsu. Tam bhagavantam koci pucchiti. Na koci devati. Kinnukho nama tumhe marisa aggim chaddetva khajjopanakam ujjaletha, yena tumhe anavasesamangaladesakam tam bhagavantam atikkamitva 2- mam pucchitabbam mannetha, agacchatha marisa, tam bhagavantam pucchama, addha sassirikam panhaveyyakaranam labhissamati ekam devaputtam anapesi "tvam pana bhagavantam pucacha"ti. So devaputto tam khananurupena alankarena attanam alankaritva vijjuriva vijjotamano devaganaparivuto jetavanamahaviharam gantva bhagavantam abhivadetva ekamantam thatva mangalapanham pucchanto gathaya ajjhabhasi "bahudeva manussa ca. .pe. Mangalamuttaman"ti. Idam mangalapanhasamutthanam ------------- bahu devatigathavannana [2] Idani gathapadanam atthavannana hoti. Tattha bahuti aniyamitasankhyaniddeso, tena anekasata anekasahassa anekasatasahassati vuttam hoti. Dibbantiti deva, pancahi kamagunehi kilanti, attano va siriya jotantiti 3- attho. Apica devati tividha deva sammatiupapattivisuddhidevavasena. 4- Yathaha:- "devati tayo deva sammatideva upapattideva visuddhideva. Tattha sammatideva nama rajano deviyo rajakumaRa. Upapattideva nama @Footnote: 1 cha.Ma..i. ayam saddo na dissati 2 Si. atisitva 3 cha.Ma. jotentiti @4.....visuddhivasena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page107.

Catummaharajike deve upadaya taduttarideva. Visuddhideva nama arahanto vuccatiti. 1- Tesu idha upapattideva adhippeta. Manuno apaccati manussa. Porana pana bhananti:- manassa 2- ussannataya manussa, te jambudipaka aparagoyanika 3- uttarakuruka pubbavidehakati catubbidha, idha jambudipaka adhippeta. Mangalanti mahanti imehi sattati mangalani, iddhim vuddhinca papunatiti attho. Acintayunti cintesum. Akankhamanati icchamana patthamana pihayamana. Sotthananti sotthibhavam, sabbesam ditthadhammikasamparayikanam sobhananam sundaranam kalyananam dhammanam atthitanti vuttam hoti. Bruhiti desehi pakasehi, acikkhahi vivara vibhaja uttanikarohi. Mangalanti iddhikaranam vuddhikaranam sabbasampattikaranam. Uttamanti vissittham 4- pavaram sabbalokahitasukhavahanti yam gathaya anupubbapadavannana. 5- Ayampana pindattho:- so devaputto dasasahassacakkavalesu devatayo mangalapanham sotukamataya imasmim ekacakkavale sannipatitva ekavalaggakoti- okasamatte 6- dasampi visampi timsampi cattalisampi pannasampi satthimpi sattatipi asitipi sukhumattabhave nimminitva sabbadevamarabrahmano siriya ca tejasa ca adhigayha virocamanam pannattapavarabuddhasane nisinnam bhagavantam parivaretva thita disva tasminca samaye anagatanampi sakalajambudipakanam manussanam cetasa cetoparivitakkamannaya sabbadevamanussanam vicikicchasallasamuddharanattham aha:- bahu deva manussa ca mangalani acintayum akankhamana sotthanam bruhi mangalamuttamanti. Tesam devanam anumatiya manussananca anuggahena maya puttho samano yam sabbesameva amhakam ekantahitasukhavahanato uttamam mangalam, tam no anukampam upadaya bruhi bhagavati. @Footnote: 1 khu cula, 30/214/112 (saya) 2 cha.Ma. manaso ussannataya 3 cha.Ma.aparagoyanaka @4 cha.Ma. visittham 5 Si.,i. anupadavannana 6 ka. ekavalaggakotimatte

--------------------------------------------------------------------------------------------- page108.

Asevana catigathavannana [3] Devaputtassa vacanam sutva bhagava "asevana ca balanan"ti gathamaha. Tattha asevanati abhajana apayirupasana. Balananti balanti na janantiti bala 1- assasitapassasitamattena jivanti, na pannajivitenati adhippayo. Tesam balanam. Panditananti pandantiti 2- pandita, sanditthikasamparayikesu atthesu nanagatiya gacchantiti adhippayo. Tesam panditanam. Sevanati bhajana payirupasana tamsahayata tamsampavankata. 3- Pujati sakkaragarukaramananavandana. Pujaneyyananti pujarahanam. Etammangalamuttamanti ya ca balanamasevana, ya ca panditanam sevana, ya ca puja, tam sabbam sampindetva aha "etammangalamuttaman"ti. Yam taya puttham "bruhi mangalamuttaman"ti, ettha tava etammangalamuttamanti ganhahiti vuttam hoti. Ayametissa gathaya padavannana. Atthavannana panassa evam veditabba:- evametam devaputtassa vacanam sutva bhagava "asevana ca balanan"ti imam gathamaha. Tattha yasma catubbidha gatha 4- pucchitagatha apucchitagatha sanusandhikagatha ananusandhikagathati. Tattha "pucchami tam gotama bhuripanna, kathamkaro savako sadhu hoti"ti 5- ca "katham nu tvam marisa oghamatari"ti 6- ca evamadisu pucchitena kathita pucchitagatha. "yam pare sukhato ahu, tadariya ahu dukkhato"ti. Evamadisu 7- apucchitena attajjhasaya- vaseneva kathita apucchitagatha. Sabbapi buddhanam katha 8- "sanidanaham bhikkhave dhammam desessami"ti 9- vacanato sanusandhikagatha. Ananusandhikagatha imasmim sasane natthi. Evametasu gathasu ayam devaputtena pucchitena bhagavata kathitatta pucchitagatha. Yanca 10- yatha cheko puriso kusalo maggassa kusalo amaggassa maggam puttho pathamam vijahitabbam acikkhitva paccha gahetabbam acikkhati "amukasmim @Footnote: 1 cha.Ma. balanti assasantiti bala, i. balanti anantiti bala 2 Si. pandentiti @3 cha.Ma. tamsampavankata tamsamangita 4 Si.,i. katha @5 khu.su. 25/379/406 dhammikasutta @6 sam. saga. 15/1/1 7 khu.su. 25/768/484 dvayatanupassanasutta 8 cha.Ma. gatha @9 am. tika. 20/126/269 gotamakacetiyasutta, abhi. katha. 37/1739/594 dhammadesanakatha @(saya) 10 cha.Ma. ayanca, i. pucchitakathayanca

--------------------------------------------------------------------------------------------- page109.

Nama thane dvedhapatho hoti, tattha vamam muncitva dakkhinam ganha"ti, 1- evam sevitabbasevitabbesu asevitabbam acikkhitva sevitabbam acikkhati. Bhagava ca maggakusalapurisasadiso. Yathaha:- "puriso maggakusaloti kho bhikkhave 2- tathagatassetam adhivacanam arahato sammasambuddhassa. So hi kusalo imassa lokassa, kusalo parassa lokassa, kusalo macacudheyyassa, kusalo amaccudheyyassa, kusalo maradheyyassa, kusalo amaradheyyassa"ti. Tasma pathamam asevitabbam acikkhanto aha "asevana ca balanan"ti, sevitabbam acikkhanto aha "panditananca sevana"ti. Vijahitabbamaggo viya hi pathamam bala na sevitabba na payirupasitabba, tato gahetabbamaggo viya pandita sevitabba payirupasitabbati. Kasma pana bhagavata mangalam kathentena pathamam balanamasevana panditananca sevana kathitati? vuccate:- yasma imam ditthadisu mangaladitthim balanam sevanaya devamanussa ganhimsu, sa ca amangalam, tasma tesam tam idhalokaparalokatthabhanjakam akalyanamittasamsaggam garahantena ubhayalokatthasadhakanca kalyanamittam samsaggam pasamsantena bhagavata pathamam balanam asevana panditananca sevana kathitati. Tattha bala nama yekeci panatipatadidasaakusalakammapathasamannagata satta, te tihakarehi janitabba. Yathaha "tinimani bhikkhave balassa balalakkhanani"ti suttam. 3- Apica puranakassapadayo cha sattharo devadatta- kokalikakatamoraka 4- tissakhandadeviyaputtasamuddadattacincamanavikadayo atitakale ca dighavidassa bhatati ime anne ca evarupa satta balati veditabba. Te aggipadittamiva agaram attana duggahitena attananca attano vacanakarake ca vinasenti. Yatha dighavidassa bhata catubuddhantaram satthiyojanamattena attabhavena uttano patito mahaniraye paccati, yatha ca tassa ditthim abhirucitani 5- @Footnote: 1 cha.Ma., i. ganhatha"ti 2 cha.Ma., i. kho tissa @3 am. tika. 20/3/97 cintisutta, upari. 14/246/214 balapanditasutta @4 cha.Ma.....modaka... 5 cha.Ma. abhirucanakani

--------------------------------------------------------------------------------------------- page110.

Panca kulasatani tasseva sahabyatam upapannani mahaniraye paccanti. Vuttancetam bhagavata:- "seyyathapi bhikkhave nalagara va tinagara va aggi mutto 1- kutagaranipi dahati ullittavalittani nivatani phussitaggalani pihitavatapanani, evameva kho bhikkhave yani kanici bhayani uppajjanti, sabbani tani balato uppajjanti, no panditato. Yekeci upaddava uppajjanti .pe. Yekeci upasagga .pe. No panditato. Iti kho bhikkhave sappatibhayo balo, appatibhayo pandito. Saupaddavo balo, na upaddavo pandito, saupasaggo balo, na upasaggo pandito"ti. 2- Apica putimacchasadiso balo, putimacchabandhapattaputasadiso hoti tadupasevi, chaddaniyatanca jigucchaniyatanca apajjati vinnunam. Vuttancetam:- putimaccham kusaggena yo naro upanayhati kusapi puti vayanti evam balupasevanati. 3- Akittipandito vapi sakkena devindena vare diyyamane evamaha:- balam na passe na sune na ca balena samvase balenallapasallapam na kare na ca rocaye. Kinnu te akaram balo vada kassapa karanam kena kassapa balassa dassanam nabhikankhasi. Anayam nayati dummedho adhurayam niyunjati dunnayo seyyaso hoti samma vuttopi kuppati vinayam so na janati sadhu tassa adassananti. 4- Evam bhagava sabbakarena balupasevanam garahanto "balanamasevanam mangalan"ti vatva idani panditasevanam pasamsanto "panditananca sevana mangalan"ti. Aha. Tattha pandita nama yekeci panatipata @Footnote: 1 Si.,i. aggi mukko 2 am. tika. 20/1/96 bhayasutta @3 khu.ja. 27/2152/437 sattigumbajatakam, khu.iti. 25/76/292 sukhapatthanasutta @ khu.ja. 28/862/303 (saya) 4 khu.ja. 27/1813/355 akittijatakam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page111.

Veramaniadidasakusalakammapathasamannagata satta, te tihakarehi janitabba. Yathaha:- "tinimani bhikkhave panditassa panditalakkhanani"ti 1- suttam. Apica buddhapaccekabuddhaasitimahasavaka anne ca tathagatassa savaka sunettamahagovindavidhura- sarabhangamahosathasutasomanimirajaayogharakumaraakittipanditadayo ca panditati veditabba. Te bhaye viya rakkha andhakare viya padipo khuppipasadidukkhabhibhave viya annapanadipatilabho attano vacanakaranam 2- sabbabhayaupaddavupasaggaviddhamsanasamattha honti. Tatha hi tathagatam agamma asankheyya aparimana devamanussa asavakkhayam patta, brahmaloke patitthita, devaloke patitthita, sugatiloke uppanna, sariputtatthere cittam pasadetva catuhi paccayehi theram upatthahitva asiti kulasahassani sagge nibbattani. Tatha mahamoggallanamahakassapappabhutisu sabbesu mahasavakesu, sunettassa satthuno savaka appekacce brahmaloke uppajjimsu, appekacce paranimmitavasavattinam devanam sahabyatam .pe. Appekacce gahapatimahasalakulanam sahabyatam upapajjimsu. Vuttancetam:- "natthi bhikkhave panditato bhayam, natthi panditato upaddavo, natthi panditato upasaggo"ti. 3- Apica tagaramaladigandhabhandasadiso pandito, tagaramalagandhabhanda- parivethanapattasadiso hoti tadupasevi, bhavaniyatanca manunnatanca apajjati vinnunam vuttancetam:- tagaranca palasena yo naro upanayhati pattapi surabhi vayanti evam dhirupasevanati. 4- Akittipandito capi sakkena devanamindena vare diyyamane evamaha:- dhiram passe sune dhiram dhirena saha samvase dhirenallapasallapam tam kare tanca rocaye. Kinnu te akaram dhiro vada kassapa karanam kena kassapa dhirassa dassanam abhikankhasi. @Footnote: 1 am. tika. 20/3/98 cintisutta Ma. upari. 14/243/221 balapanditasutta @2 cha.Ma., i. vacanakaranam 3 am. tika. 20/1/96 bhayasutta @4 khu.iti. 25/76/292 sukhapatthanasutta, khu.ja. 27/215/437 (saya) @khu.ja. 28/862/303 (saya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page112.

Nayam nayati medhavi adhurayam na yunjati sunayo seyyaso hoti samma vutto na kuppati vinayam so pajanati sadhu tena samagamoti. 1- Evam bhagava sabbakarena panditupasevanam pasamsanto "panditanam sevanam 2- mangalan"ti vatva idani taya balanam asevanaya panditanam sevanaya ca anupubbena pujaneyyabhavam upagatanam pujam pasamsanto "puja ca pujaneyyanam mangalan"ti aha. Tattha pujaneyya nama sabbadosavirahitatta sabbagunasamannagatatta ca buddha bhagavanto, tato paccekasambuddha ariyasavaka ca. Tesanhi puja appakapi digharattam hitaya sukhaya hoti, sumanamalakaramallikadayo cettha nidassanam. Tatthekam nidassanamattam bhanama:- bhagava kira 3- ekadivasam pubbanhasamayam nivasetva pattacivaramadaya rajagaham pindaya pavisi, athakho sumano malakaro ranno magadhassa seniyassa bimbisarassa pupphani gahetva gacchanto addasa bhagavantam nagaradvaram anuppattam pasadikam pasadaniyam dvattimsamahapurisalakkhana- asityanubyanjanapatimanditam buddhasiriya jalantam, disvanassa etadahosi "raja pupphani gahetva satam va sahassam va dadeyya, tanca idhalokamattameva sukham bhaveyya, bhagavato pana puja appameyyaasankheyyaphala digharattam hitasukhavaha hoti, handaham imehi pupphehi bhagavantam pujemi"ti pasannacitto ekam pupphamutthim gahetva bhagavato patimukham khipi, pupphani akasena gantva bhagavato upari malavitanam hutva atthamsu. Malakaro tamanubhavam disva pasannataracitto puna ekam pupphamutthim khipi, tanipi gantva malakancuka 4- hutva atthamsu. Evam attha pupphamutthiyo puna khipi, tani gantva pupphakutagaram hutva atthamsu. Bhagava antokutagare ahosi, mahajanakayo sannipati. Bhagava malakaram pasamsanto 5- sitam patvakasi. Anandatthero "na buddha nama 6- @Footnote: 1 khu.ja. 27/1819/355 akittijatakam 2 cha.Ma. sevana 3 cha.Ma. hi @4 cha.Ma. malakancuko 5 cha.Ma. passanto 6 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page113.

Ahetu apaccaya sitam patum karonti"ti sitakaranam pucchi. Bhagava aha "eso ananda malakaro imissa pujaya anubhavena satasahassakappe devesu ca manussesu ca samsaritva pariyosane sumanissaro nama paccekasambuddho bhavissati"ti. Vacanapariyosane dhammadesanattham imam gatham abhasi:- "tanca kammam katam sadhu, yam katva nanutappati yassa patito 1- sumano, vipakam patisevati"ti. 2- Gathavasane caturasitiya panasahassanam dhammabhisamayo ahosi. Evam appakapi tesam puja digharattam hitaya sukhaya hotiti veditabba. Sa ca amisapujava, ko pana vado patipattipujaya. Yato ye kulaputta saranagamanasikkhapadapatiggahanena uposathangasamadanena ca catuparisuddhisiladihi ca attano gunehi bhagavantam pujenti, ko tesam pujaya phalam vannayissati. Te hi tathagatam paramaya pujaya pujentiti vutta. Yathaha:- "yo kho ananda bhikkhu va bhikkhuni va upasako va upasika va dhammanudhammapatipanno viharati samicipatipanno anudhammacari, so tathagatam sakkaroti garukaroti maneti pujeti paramaya pujaya"ti. 3- Etenanusarena paccekabuddhaariyasavakanampi pujaya hitasukhavahata veditabba. Apica gahatthanam kanitthassa jetthabhatapi bhaginipi pujaneyya, puttassa matapitaro, kulavadhunam samikasassusasurati evamettha pujaneyya veditabba. Etesampi hi puja kusaladhammasankhatatta ayuadivuddhihetutta ca mangalameva. Vuttanhetam:- "te metteyya bhavissanti petteyya samanna brahmanna kule jetthapacayino, idam kusalam dhammam samadaya vattissanti, te kusalanam dhammanam samadanahetu ayunapi vadlissanti, vannenapi vaddhissanti"ti adi. 4- Idani yasma "yam yattha mangalam. Vavatthapetva tantassa, mangalattam vibhavaye"ti iti matika nikkhitta, tasma idam vuccati:- evametissa gathaya @Footnote: 1 ka. pitito 2 khu.dha. 25/68/29 sumanamalakaravatthu @3 di. maha. 10/99/121 mahaparinibbanasutta 4 di. pati. 11/105/63 cakkavattisutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page114.

Balanam asevana, panditanam sevana, pujaneyyanam ca pujati tini mangalani vuttani, tattha balanam asevana balasevanapaccayabhayadiparittanena ubhayalokatthahetutta, panditanam sevana pujaneyyanam puja ca tasam phalavibhutivannanayam vuttanayeneva nibbanasugatihetutta mangalanti veditabba. Ito param pana matikam adassetva evam yam yattha mangalam, tam vavatthapessama tassa mangalattam vibhavayissamati. Nitthita asevana ca balananti imissa gathaya atthavannana. ----------- Patirupadesavaso catigathavannana [4] Evam bhagava "bruhi mangalamuttaman"ti ekam ajjhesitopi appam yacito bahudayako ularapuriso viya ekaya gathaya tini mangalani vatva tato uttarimpi 1- devatanam sotukamataya mangalanam atthitaya ca 2- yesam yesam yam yam anukulam, te te satte tattha tattha mangale niyojetukamataya ca "patirupadesavaso ca"ti adihi gathahi punapi anekani mangalani vuttumaraddho. Tattha pathamagathaya tava patirupoti anucchaviko. Desoti gamopi nigamopi nagarampi janapadopi yokoci sattanam nivasokaso. Vasoti tattha nivaso. Pubbeti pura atitasu jatisu. Katapunnatati upacitakusalata. Attati cittam vuccati sakalo va attabhavo, sammapanidhiti tassa attano samma panidhanam niyunjanam thapananti vuttam hoti. Sesam vuttanayamevati. Ayamettha padavannana. Atthavannana pana evam veditabba:- patirupadesavaso nama yattha catasso parisa vicaranti, danadini punnakiriyavatthuni vattanti, navangasatthusasanam dippati, 3- tattha nivaso sattanam punnakiriyaya paccayatta mangalanti vuccati. Sihaladipapavitthakevattadayo cettha nidassanam. Aparo nayo:- patirupadesavaso nama bhagavato bodhimandappadeso dhammacakkappavattitappadeso dvadasayojanaya parisaya majjhe sabbatitthiyamatam 4- bhinditva yamakapatihariyadassitagandam 6- barukkhamulappadeso devorohanappadeso, yo @Footnote: 1 cha.Ma. uttaripi 2 cha.Ma. ca saddo na dissati 3 cha.Ma. dibbati @4 ka. sabbatitthayamadam 5 cha.Ma.....kandamba....

--------------------------------------------------------------------------------------------- page115.

Va panannopi savatthirajagahadibuddhadhivasappadeso, tattha nivaso sattanam chaanuttariyappatilabhapaccayato mangalanti vuccati. Aparo nayo 1-:- puratthimaya disaya kajangalannama 2- nigamo, tassa parena mahasala, tato param paccantima janapada, orato majjhe. Dakkhinapuratthimaya disaya sallavati 3- nama nadi, tato param paccantima janapada, orato majjhe. Dakkhinaya disaya setakannikam nama nigamo, tato param paccantima janapada, orato majjhe. Pacchimaya disaya thunam 4- nama brahmanagamo, tato param paccantima janapada, orato majjhe. Uttaraya disaya usiraddhajo nama pabbato, tato param paccantima janapada, orato majjhe. Ayam majjhimapadeso 5- ayamena tini yojanasatani, vittharena addhateyyasatani 6- parikkhepena nava yojanasatani honti, eso patirupadeso nama. Ettha catunnam mahadipanam dvisahassanam parittadipananca issariyadhipaccakaraka cakkavattirajano 7- uppajjanti, ekam asankheyyam kappasatahassanca paramiyo puretva sariputtamoggallanadayo mahasavaka uppajjanti, dve asankheyyani kappasatasahassanca paramiyo puretva paccekasambuddha ca, cattari attha solasa va asankheyyani kappasatasahassanca paramiyo puretva sammasambuddha ca uppajjanti. Tattha satta cakkavattiranno ovadam gahetva pancasu silesu patitthaya saggaparayana honti. Tatha paccekasambuddhanam ovade patitthaya, sammasambuddhasavakanampana ovade patitthaya saggaparayana nibbanaparayana ca honti. Tasma tattha vaso imasam sampattinam paccayato mangalanti vuccati. Pubbe ca katapunnata nama atitajatiya buddhapaccekabuddhakhinasave arabbha upacitakusalata, sapi mangalam. Kasma? buddhapaccekabuddhe sammukha 8- dassetva buddhanam va buddhasavakanam va sammukha sutaya catuppadikayapi gathaya pariyosane arahattam papunatiti 9- katva yo ca manusso pubbe katadhikaro @Footnote: 1 vinaYu. maha. 5/259/24 cammakkhandhaka 2 cha.Ma. gajangalam 3 Si., i. salalavati @4 cha.Ma. thunam 5 cha.Ma. majjhimadeso 6 cha.Ma. addhateyyani 7 cha.Ma. cakkavatti @8 cha.Ma. buddhapaccekabuddhasammukhato 9 cha.Ma. papetiti, Si.i. arahattam papunanato

--------------------------------------------------------------------------------------------- page116.

Ussannakusalamulo hoti, so teneva kusalamulena vipassanam uppadetva asavakkhayam papunati yatha raja mahakappino aggamahesi ca. Tena vuttam "pubbe ca katapunnata mangalan"ti. Attasammapanidhi nama idhekacco attanam dussilam susile 1- patitthapeti, assaddham saddhasampadaya patitthapeti, maccharim cagasampadaya patitthapeti. Ayam vuccati "attasammapanidhi"ti, eso ca mangalam. Kasma? ditthadhammikasamparayika- verappahanavividhanisamsadhigamahetuto. 2- Evam imissapi gathaya patirupadevaso ca, pubbe ca katapunnata, attasammapanidhi cati 3- tiniyeva mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha vibhavitamevati. Nitthita patirupadesavaso cati imissa gathaya atthavannana. ------------- Bahusaccancati gathavannana [5] Idani bahusaccancati ettha bahusaccanti bahussutabhavo. Sippanti yam kinci hatthakosallam. Vinayoti kayavacacittavinayanam. Susikkhitoti sutathu sikkhito. Subhasitati sutthu bhasita. Yati aniyamaniddeso. 4- Vacati gira byappatho. Sesam vuttanayamevati. Ayamettha padavannana. Atthavannana pana evam veditabba:- bahusaccam nama yantam "sutadharo hoti sutasannicayo"ti ca 5- "idhekaccassa bahussutam 6- hoti, suttam geyyam veyyakaranan "ca 7- evamadina nayena satthusasanadharattam vannitam, tam akusalappahanakusaladhigamahetuto anupubbena paramatthasaccasacachikiriyahetuto ca mangalanti vuccati. Vuttanhetam bhagavata:- "sutava ca kho bhikkhave ariyasavako akusalam pajahati, kusalam bhaveti, savajjam pajahati, anavajjam bhaveti, suddhamattanam pariharati"ti. 8- @Footnote: 1 cha.Ma., i. sile 2 cha.Ma.,i....hetutoti 3 ka. ceti 4 cha.Ma. aniyataniddeso @5 Ma.Ma. 12/339/301 mahagosingasutta, am. catukka. 21/22/26 dutiyauruvelasuttam @6 cha.Ma. bahukam suttam 7 am catukka. 21/6/8 appasutasutta @8 am. sattaka. 23/64/111 nagaropamasutta (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page117.

Aparampi vuttam:- "dhatanam dhammanam atthamupaparikkhati, attham upaparikkhato dhamma nijjhanam khamanti, dhammanijjhanakkhantiya sati chando jayati, chandajato ussahati, ussahanto tulayati, tulayanto padahati, padahanto kayena ceva paramatthasaccam sacchikaroti, pannaya ca pativijjha 1- passati"ti. 2- Apica agariyabahusaccampi 3- yam anavajjam, tam ubhayalokahitasukhavahanato mangalanti vehitabbam. Sippam nama agariyasippanca 3- anagariyasippanca. 4- Tattha agariyasippam nama yam parapanuparodhavirahitamakusalavivajjitam manikarasuvannakarakammadi, 5- tam idha lokatthavahanato mangalam. Anagariyasippam nama civaravicaranacivarasibbanadisamana- parikkharabhisankharanam, yantam "idha bhikkhave bhikkhu yani tani sabrahmacarinam uccavacani kimkaraniyani, tattha dakkho hoti"ti adina 6- nayena tattha tattha samvannitam, yam "nathakarano 7- dhammo"ti ca vututam, tam attano ca paresanca ubhayalokahitasukhavahanato mangalanti veditabbam. Vinayo nama agariyavinayo 8- ca anagariyavinayo 8- ca. Tattha agariyavinayo nama dasaakusalakammapathaviramanam, so tattha asankilesapajjanena acaragunavavatthapanena ca susikkhito ubhayalokahitasukhavahanato mangalam. Anagariyavinayo nama sattapattikkhandhe anapajjanam, sopi vuttanayeneva susikkhito, catuparisuddhisilam va anagariyavinayo, so yatha tattha patitthaya arahattam papunati, evam sikkhanena susikkhito lokiyalokuttarasukhadhigamahetuto mangalanti veditabbo. Subhasita vaca nama musavadadidosavirahita. Yathaha "catuhi bhikkhave angehi samannagata vaca subhasita hoti"ti. 9- Susannatavacaeva vaca subhasita. Yathaha:- @Footnote: 1 cha.Ma., i. ativijjha 2 Ma.Ma. 13/432/420 cankisutta 3 cha.Ma. agarika...evamuparipi @4 cha.Ma. anagarika... i. anagariYu....evamuparipi 5 cha.Ma. mani...kammadikam @6 di.pati. 11/345/236, am. dasaka. 24/17/20 nathakaranavagga 7 cha.Ma. nathakaro @8-8 cha.Ma. agarika..., anagarika...sabbattha evamuparipi 9 khu.khu. 25/453/418

--------------------------------------------------------------------------------------------- page118.

"subhasitam uttamamahu santo, dhammam bhane na adhammantam dutiyam. Piyam bhane napiyantam tatiyam, saccam bhane na alikantam catutthan"ti. 1- Ayampi ubhayalokahitasukhavahanato mangalanti veditabba. Yasma ca ayam vinayapariyapanna eva, tasma vinayaggahanena etam asanganhitva vinayo sangahetabbo. Athava kim imina parissamena, 2- paresam dhammadesanavaca idha subhasita vacati veditabba. Sa hi yatha patirupadesavaso, evam sattanam ubhayalokahitasukhanibbanadhigamapaccayato mangalanti vuccati. Aha ca:- "yam buddho bhasati vacam khemam nibbanapattiya dukkhassantakiriyaya sa ve vacanamuttama"ti 3- evam imissa gathaya bahusaccanca sippanca, vinayo ca susikkhito, subhasita ca ya vacati cattari mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha vibhavitamevati. Nitthita bahusaccancati imissa gathaya atthavannana. ------------- Matapituupatthanantigathavannana [6] Idani matapituupatthananti ettha matu ca pitu cati matapitu. Upatthananti upatthahanam. Puttananca daranancati puttadarassa. Sanganhanam sangaho. Na akula anakula. Kammanieva kammanta. Sesam vuttanayamevati ayam padavannana. Atthavannana pana evam veditabba:- mata nama janika vuccati, tatha pita. Upatthanam nama padadhovanasambahanucchadananhapanehi catupaccayasampadanena ca upakarakaranam. Tattha yasma matapitaro bahupakara puttanam atthakama anukampaka, yam 4- puttake bahi kilitva pamsumakkhitasarirake agate disva @Footnote: 1 khu.su. 25/453/418 subhasitasutta 2 Ma. pariyapannena @3 khu.su. 25/457/419 subhasitasutta 4 cha.Ma. ye

--------------------------------------------------------------------------------------------- page119.

Pamsukam 1- punchitva matthakam upasinghayanta upari cumbitva 2- ca sineham uppadenti, vassasatampi matapitaro sisena pariharanta putta tesam patikaram katumasamattha. Yasma ca te apadaka posaka khirassa dayaka puttanam 3- imassa lokassa dassetaro, brahmasama 4- pubbacariyasammata, tasma tesam upatthanam idha pasamsam, pecca saggasukhanca avahati. Tena mangalanti vuccati. Vuttancetam 5- bhagavata:- "brahmati 6- matapitaro, pubbacariyati vuccare ahuneyya ca puttanam, pajaya anukampaka. Tasma hi ne namasseyya, sakkareyya ca pandito. Annena atho 7- panena, vatthena sayanena ca ucchadanena nhapanena, 8- padanam dhovanena ca. Taya nam paricariyaya, matapitusu pandita idheva nam pasamsanti, pecca sagge 9- pamodati"ti 10- aparo nayo:- upatthanam nama bharanakiccakaranakulavamsatthapanadi pancavidham, tam papanivaranadipancavidhaditthadhammikahitahetuto 11- mangalanti veditabbam. Vuttanhetam bhagavata:- "pancahi kho gahapatiputta thanehi puttena puratthima disa matapitaro paccupatthatabba `bhato ne bharissami, kiccam nesam karissasami, kulavamsam thapessami, dayajjam patipajjissami, 12- atha va pana 13- petanam kalakatanam dakkhinam anuppadassami'ti. Imehi kho gahapatiputta pancahi thanehi puttena puratthima disa matapitaro paccupatthita pancahi thanehi puttam anukampanti, papa nivarenti, kalyane nivesenti, sippam sikkhapenti, patirupena darena samyojenti, samaye dayajjam niyyadenti"ti. 14- @Footnote: 1 cha.Ma. pamsum 2 cha.Ma., i. paricumbanta @3 cha.Ma., i. khirassa dayaka puttanam-iti ime patha na dissanti @4 cha.Ma. brahmasammata 5 cha.Ma.vuttanhetam 6 i. brahma hi 7 cha.Ma.,i. atha @8 Si.,i. nahapanena 9 Si.,i. sagge ca @10 khu.iti. 25/106/325 sabrahmakasutta. khu.ja. sattati 28/162/66-7 sonanandajataka @(saya), am. tika. 20/31/127 sabrahmakasutta 11 cha.Ma....hitasukhahetuto @12 Ma.i. patipajjami 13 i. atha ca pana 14 di. pati. 11/267/164 singalakasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page120.

Apica yo matapitaro tisu vatthusu pasaduppadanena silasamadapanena pabbajjaya va utthahati, ayam idha 1- matapituupatthakanam aggo, tassa tam matapituupatthanam matapituhi katassa upakarassa paccupakarabhutam anekesam ditthadhammikanam samparayikananca atthanam padatthanato mangalanti vuccati. Puttadarassati ettha attana 2- jata pasuta 3- puttapi dhitaropi puttatveva sankhayam gacchanti. Darati visatiya bhariyanam yakaci bhariya. Putta ca dara ca puttadaram, tassa puttadarassa. Sangahoti sammananadihi upakarakaranam. Tam susamvihitakammantatadiditthadhammikahitahetuto 4- mangalanti veditabbam. Vuttancetam bhagavata "pacchima disa puttadara veditabba"ti 5- ettha uddittham puttadaram bhariyasaddena sanganhitva "pancahi kho gahapatiputta thanehi samikena pacchima disa bhariya paccupatthatabba sammananaya avimananaya 6- anaticariyaya issariyavossaggena alankaranuppadanena. Imehi kho gahapatiputta pancahi thanehi samikena pacchima disa bhariya paccupatthita pancahi thanehi samikam anukampati, susamvihitakammanta ca hoti susangahitaparijana ca, anaticarini ca sambhatamanurakkhati, 7- dakkha ca hoti analasa sabbakiccesu"ti. 5- Ayam va aparo nayo:- sangahoti dhammikahi danapiyavacanatthacariyahi 8- sanganhanam. Seyyathidam? uposathadivasesu paribbayadanam nakkhatatadivasesu nakkhattadassapanam mangaladivasesu mangalakaranam ditthadhammikasamparayikesu atthesu ovadanusasananti. Tam pubbanayeneva 9- ditthadhammikahitahetuto dhammikatta 10- samparayikahitahetuto devatahipi namassaniyabhavahetuto ca mangalanti veditabbam. Yathaha sakko devanamindo:- "ye gahattha punnakara, silavanto upasaka. Dhammena daram posenti, te namassami matali"ti. 11- @Footnote: 1 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati 2 cha.Ma. attato, i. attano 3 cha.Ma.,i. ayam @saddo na dissati 4....hitasukhahetuto 5-5 di. pati. 11/269/165 singalakasutta @6 cha.Ma. anavamananaya 7 sambhatam ca anurakkhati 8 cha.Ma. danapiyavacatthacariyahi @9 cha.Ma. vuttanayeneva 10 cha.Ma. ayam saddo dissati @11 sam. saga. 5/264/283 pathamasakkanamassanasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page121.

Anakula kammanta nama kalannutaya patirupakaritaya analasataya utthanaviriyasampadaya abyasaniyataya ca kalatikkamanaappatirupakaranasithilakaranadi- akulabhavavirahita kasigorakkhavanijjadayo kammanta. Ete attano va puttadarassa va dasakammakaranam va byattataya eva 1- payojita dittheva dhamme dhanadhannavudadhitalabhahetuto mangalanti vuccanti. Vuttancetam bhagavata:- "patirupakari dhurava, utthata vindate dhanan"ti. 2- "na divasoppasilena, rattim utthanadessina. Niccam mattena sondena sakka avasitum gharam. Atisitam atiunham atisayamidam ahu iti vissatthakammante attha accenti manave. Yo ca 3- sitanca unhanca, tina bhiyyo na mannati. Karam purisakiccani, so sukham na vihayati"ti ca. 4- "bhoge samharamanassa bhamarasseva iriyato bhoga sannicayam yanti vammikovupaciyati"ti ca evamadi. 5- Evam imissapi gathaya matuupatthanam pituupatthanam puttadarassa sangaho, anakula ca kammantati cattari mangalani vuttani, putsadarassa sangaham va dvidha katva panca, matapituupatthanam va ekameva katva tini. Mangalattanca nesam tattha tattha vibhavitamevati. Nitthita matapituupatthananti imissa gathaya atthavannana. ------------ Danancatigathavannana [7] Idani danancati ettha diyate iminati danam, attano santakam parassa patipadiyatiti vuttam hohi. Dhammassa cariya dhamma va anapeta @Footnote: 1 cha.Ma., i. evam 2 khu.su. 25/189/370, sam. saga. 15/426/25 alavakasutta @3 cha.Ma. yodha 4 di. pati.11/253/160 singalakasutta @5 di. pati. 11/265/163 singalakasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page122.

Cariya dhammacariya. Nayante "amhakam ime "iti nataka. Na avajjani anavajjani, aninditani agarahitaniti vuttam hoti. Sesam vuttanayamevati. Ayam padavannana. Atthavannana pana evam veditabba:- danam nama param uddissa subuddhipubbika 1- annadidasadanavatthupariccagacetana, tam sampayutto va alobho. Alobhena hi tam vatthum parassa patipadeti, tena vuttam "diyyate iminati dananan"ti. Tam bahujjanapiyadinam 2- ditthadhammikasamparayikanam phalavisesanam adhigamahetuto mangalanti vuttam. "dayako siha danapati bahuno janassa piyo hoti manapo"ti evamadini 3- cettha suttani anussaritabbani. Aparo nayo:- danam nama dubbidham amisadananca dhammadananca, tattha amisadanam vuttappakarameva. Idhalokaparalokadukkhakkhayasukhavahassa pana sammasambuddhappaveditassa dhammassa paresam hitakamataya desana dhammadanam, imesanca dvinnam dananam etadeva aggam. Yathaha:- "sabbadanam dhammadanam jinati, sabbarasam dhammaraso jinati. Sabbaratim dhammarati jinati, tanhakkhayo sabbadukkham jinati"ti. 4- Tattha amisadanassa mangalattam vuttameva. Dhammadanampana yasma atthapatisamveditadinam gunanam padatthanam, tasma mangalanti vuccati. Vuttanhetam bhagavata:- "yatha yatha bhikkhave bhikkhu yathasutam yathapariyattam dhammam vittharena paresam deseti, tatha tatha so tasmim dhamme atthapatisamvedi ca hoti dhammapatisamvedi ca"ti evamadi. 5- Dhammacariya nama dasakusalakammapathacariya. Yathaha "tividha kho gahapatayo kayena dhammacariya samacariya hoti"ti evamadi. 6- Sa panesa dhammacariya @Footnote: 1 Si. santutthipubbika 2 cha.Ma. bahujanapiyamanapatadinam, i. bahujanapiyatadinam @3 am. pancaka. 22/34/41 sihasenapatisutta (saya) 4 khu.dha. 25/354/78 sakkadevarajavatthu @5 am. pancaka. 22/26/23 vimuttayanasutta (saya) 6 Ma.mu. 12/441/390, @392. sareyyakasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page123.

Saggalokupapattihetuto mangalanti veditabba. Vuttanhetam bhagavata "dhammacariya- samacariyahetu kho gahapatayo evamidhekacce satta kayassa bheda parammarana sugatim saggam lokam upapajjanti"ti. 1- Nataka nama matito va pitito va yava sattama pitamahayuga- sambandha, tesam bhogaparijunnena va byadhiparijunnena va abhihatanam attano samipam agatanam yathabalam ghasacchadanadhannadihi 2- sangaho pasamsadinam ditthadhammikanam sugatigamanadinanca samparayikanam visesadhigamanam hetuto mangalanti vuccati. Anavajjani kammani nama uposathangasamadanaveyyavaccakarana- aramavanaropanasetukaranadini kayavacimanosucaritakammani tini 3- hi nanappakarahitasukhadhigamanahetuto mangalanti vuccati. "thanam kho panetam visakhe vijjati yam idhekacco itthi va puriso va atthangasamannagatam uposatham upavasitva kayassa bheda parammarana catummaharajikanam devanam sahabyatam upapajjeyya"ti evamadini cettha suttani 4- anussaritabbani. Evam imissa gathaya dananca dhammacariya ca natakananca sangaho anavajjani kammaniti cattari mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha vibhavitamevati. Nitthita danancati imissa gathaya atthavannana. --------- Aratitigathavannana [8] Idani arati viratiti ettha aratiti aramanam, viratiti viramanam, viramanti va etaya sattati virati. Papati akusala. Madaniyatthena majjam, majjassa panam pajjapanam, tato majjapana samyamanam samyamo. Appamajjanam appamado. Dhammesuti kusalesu. Sesam vuttanayamevati. Ayam padavannana. Atthavannana pana evam veditabba:- arati nama pape adinavadassino manasa eva anabhirati. Virati nama kammadvaravasena kayavacahi viramanam, sa cesa virati nama sampattavirati samadanavirati samucchedaviratiti tividha hoti, @Footnote: 1 Ma.mu. 12/441/390, 392 sareyyakasatta 2 cha.Ma. ghasacchadanadhanadhannadihi @3 cha.Ma. tani 4 am. atthaka. 23/133/43/262 visakhasutta (saya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page124.

Tattha ya kulaputtassa attano jatim va kulam va gottam va paticca "na me tam patirupam, 1- yvaham imam panam haneyyam, adinnam adiyeyyan"ti adina nayena sampattavatthuto virati, ayam sampattavirati nama. Sikkhapadasamadanavasena pana pavatta samadanavirati nama, yassa pavattito pabhuti 2- kulaputto panatipatadini na samacarati. 3- Ariyamaggasampayutta samucchedavirati nama, yassa pavattito pabhuti ariyasavakassa panca bhayani verani vupasantani honti. Papam nama yantam "panatipato kho gahapatiputta kammakileso, adinnadanam .pe. Kamesumicchacaro .pe. Musavado"ti 4- evam vittharetva:- "panatipato adinnadanam, musavado ca vuccati. Paradaragamananceva, nappasamsanti pandita"ti. 4- Evam gathaya sangahitam kammakilesasankhatam catubbidhamakusalam, tato papa. Sabba cesa 5- arati virati ca ditthadhammikasamparayikabhayaverappahanadinanappakaravisesadhigama- hetuto mangalanti vuccati. "panatipata pativirato kho gahapatiputta ariyasavako"ti adini cettha suttani anussaritabbani. Majjapana ca samyamo nama pubbe vuttasuramerayamajjapamadatthana veramaniya evetam adhivacanam. Yasma pana majjapayi attham na janati, dhammam na janati, matu antarayam karoti, pitu buddhapaccekabuddhatathagatasavakanampi antarayam karoti, ditthadhamme 6- garaham samparaye duggatim aparapariyayena 7- ummadam 8- papunati. Majjapana pana samyamo tesam dosanam vupasamam tabbiparitagunasampadanca papunati, tasma ayam majjapana samyamo mangalanti veditabbo. Kusalesu dhammesu appamado nama "kusalanam va dhammanam bhavanaya asakkaccakiriyata asataccakiriyata anatthitaririyata olinavuttita nikkhittachandata nikkhittadhurata asevana 9- abhavana abahulikammam anadhitthanam ananuyogo pamado. Yo evarupo pamado pamajjana pamajjitattam, ayam vuccati pamado"ti 10- ettha @Footnote: 1 cha.Ma. patirupam evamuparipi 2 cha.Ma. pabhuti evamuparipi 3 cha.Ma. karoti @4-4 di. pati. 11/245/157 singalasutta 5 cha.Ma., i. sabbapesa 6 cha.Ma. dittheva @dhamme 7 cha.Ma., i. aparapariye 8 ummadanca @9 cha.Ma., i. pali anasevana 10 abhi. vibhanga, 35/846/427 ekakaniddesa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page125.

Vuttassa pamadassa patipakkhavasena 1- atthato kusalesu dhammesu satiya avippavaso veditabbo. So nanappakarakusaladhigamahetuto va 2- amatadhigamahetuto va 2- mangalanti vuccati. Tattha "appamattassa atapino"ti 3- ca, "appamado amatam padan"ti ca, evamadi 4- satthu sasanam anussaritabbam. Evam imissa gathaya papa virati, majjapana samyamo, kusalesu dhammesu appamadoti tini mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha vibhavitamevati. Nitthita aratiti imissa gathaya atthavannana. ------------- Garavocatigathavannana [9] Idani garavo cati ettha garavoti garubhavo. Nivatoti nicavuttita. Santutthiti santoso. Katassa jananata katannuta. Kalenati khanena samayena. Dhammassa savanam dhammassavanam. Sesam vuttanayamevati ayam padavannana. Atthavannana pana evam veditabba:- garavo nama garukarappayogarahesu buddhapaccekabuddhatathagatasavakaacariyupajjhayamatapitujetthabhatubhaginiadisu 5- yathanurupam garukaro garukaranam sagaravata. Svayam garavo yasma sugatigamanadinam hetu. Yathaha:- "garukatabbam garukaroti, manetabbam maneti, pujetabbam pujeti, so tena kammena evam samattena evam samadinnena kayassa bheda parammarana sugatim saggam lokam upapajjati. No ce kayassa .pe. Upapajjati, sace manussattam agacchati, yattha yattha paccajayati, tattha tattha uccakulino hoti"ti. 6- @Footnote: 1 ka. patipakkhanayena 2-2 cha.Ma. ca 3 Ma.Ma. 13/20/16 atthakanagarasutta @4 khu. dhamMa. 25/21/19 samavativatthu @5 cha.Ma.....jetthakabhatikabhaginiadisu, @i.....acariyupajjhayamatipitijetthabhatibhaginiadisu @6 Ma. upari. 14/295/266 culakammavibhangasutta

--------------------------------------------------------------------------------------------- page126.

Yathaha "sattime bhikkhave aparihaniya dhamma. Katame satta, satthusagaravata"ti adi, 1- tasma mangalanti vuccati. Nivato nama nicamanata nivatavuttita, yaya nivatavuttitaya samannagato puggalo nihatamano nihatadappo padapunchanacolakasamo chinnavisanusabhasamo 2- uddhatadathasappasamo ca hutva sanho sakhilo sukhasambhaso ca hoti, ayam nivato nama. Svayam yasadigunapatilabhahetuto mangalanti vuccati. Aha ca "nivatavutti atthaddho, tadiso labhate yasan"ti evamadi. 3- Santutthi nama itaritarapaccayasantoso, so dvadasavidho hoti. Seyyathidam? civare yathalabhasantoso yathabalasantoso yathasaruppasantosoti tividho. Evam pindapatadisu. Tassayam pabhedasamvanna:- idha bhikkhu civaram labhati sundaram va asundaram va, so teneva yapeti, annam na pattheti, 4- labhantopi na ganhati, ayamassa civare yathalabhasantoso. Atha pana bhikkhu abadhiko hoti, garucivaram parupanto onamati 5- va kilamati va, so sabhagena bhikkhuna saddhim tam parivattetva lahukena yapentopi santutthova hoti, ayamassa civare yathabalasantoso. Aparo bhikkhu panitapaccayalabhi hoti, so pattacivaradinam 6- annataram mahaggham civaram labhitva "idam theranam cirapabbajitanam bahussutananca anurupan"ti tesam tam datva 7- attana sankarakuta va arannato 8- va kutoci nantakani uccinitva sanghatim karitva dharentopi santutthoyeva hoti, ayamassa civare yathasaruppasantoso. Idha pana bhikkhu pindapatam labhati lukham va panitam va, so teneva yapeti, annam na pattheti, 9- labhantopi na ganhati, ayamassa pindapate yathalabhasantoso. Atha pana bhikkhu abadhiko hoti, lukham pindapatam bhunjitva balharogatankam 10- papunati, so sabhagassa bhikkhuno tam datva tassa hatthato @Footnote: 1 an. sattaka. 23/30-2/30 appamadagaravasutta (saya.) @2 cha.Ma. padapunchanakacolasadiso chinnavisanausabhasamo @3 di. pati. 11/273/167 singalakasutta 4 ka. pattheti 5 cha.Ma.onamati 6 cha.Ma., @i. pattacivaradinam 7 cha.Ma., i. tesam datva 8 cha.Ma., i. annato 9 ka. pattheti @evamuparipi 10 cha.Ma., i. galham rogatankam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page127.

Sappimadhukhiradini bhunjitva samanadhammam karontopi santuttho nama 1- hoti, ayamassa pindapate yathabalasantoso. Aparo bhikkhu panitam pindapatam labhati, so "ayam pindapato theranam cirapabbajitanam annesanca panitam pindapatam vina ayapentanam sabrahmacarinam anurupo"ti tesam tam 2- datva attana pindaya caritva missakaharam bhunjantopi santutthova hoti, ayamassa pindapate yathasaruppasantoso. Idha pana bhikkhuno senasanam papunati, so teneva santussati, puna annam sundaratarampi papunantam na ganhati, ayamassa senasane yathalabhasantoso. Atha pana bhikkhu abadhiko hoti, nivatasenasane vasanto ativiya pittarogadihi aturiyati, so sabhagassa bhikkhuno tam datva papunake savatasitalasenasane 3- vasitva samanadhammam karontopi santutthova hoti, ayamassa senasane yathabalasantoso. Aparo bhikkhu sundaram senasanam sampattampi 4- na sampaticchati "sundaram senasam pamadatthanam, tatra nisinnassa thinamiddham okkamati, niddabhibhutassa ca puna patibujjhato kamavitakko samudacarati"ti. So tam patikkhipitva abbhokasarukkha- mulapannakutisu yattha katthaci nivasantopi santutthova hoti, ayamassa senasane yathasaruppasantoso. Idha pana bhikkhu bhesajjam labhati haritakam va amalakam va, so teneva yapeti, annehi laddham sappimadhuphanitadimpi na pattheti, 5- labhantopi na ganhati, ayamassa gilanapaccaye yathalabhasantoso. Atha pana bhikkhu abadhiko hoti, telenatthiko phanitam labhati, so tam sabhagassa bhikkhuno datva tassa hatthato telena bhesajjam katva samanadhammam karontopi santutthova hoti, ayamassa gilanapaccaye yathabalasantoso. Aparo bhikkhu ekasmim bhajane putimuttaharitakam thapetva ekasmim catumadhuram "ganhahi 6- bhante yadicchasi"ti vuccamano sacassa tesam dvinnam annatarenapi byadhi vupasamati. Atha "putimuttaharitakam nama buddhadihi @Footnote: 1 cha.Ma., i. santuttho va 2 cha.Ma. tam saddo na dissati @3 cha.Ma. papunane savate sitalasenasane, i. papunanake pavatasitalasenasane @4 cha.Ma., i. pattampi 5 ka. pattheti evamuparipi 6 cha.Ma., i. ganhatha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page128.

Vannitan"ti 1- ayanca 2- "putimuttabhesajjam nissaya pabbajja, tattha te yavajivam ussaho karaniyoti vuttan"ti 3- ca cintento catumadhurabhesajjam patikkhipitva putimuttaharitakena 4- bhesajjam karontopi paramasantutthova hoti. Ayamassa gilanapaccaye yathasaruppasantoso. Evampabhedo sabbopeso santoso santutthiti vuccati. Sa atricchatamahicchatapapicchatadinam papadhammanam pahanadhigamahetuto sugatihetuto ariyamaggasambharabhavato catuddisadibhavahetuto ca mangalanti veditabba. Aha ca:- "catuddiso appatigho ca hoti, santussamano itaritarena"ti evamadi. 5- Katannuta nama appassa va bahussa va yena kenaci katassa upakarassa punappunam anussaranabhavena jananata. Apica nerayikadidukkhaparittanato 6- punnani eva paninam bahupakarani, yato 7- tesampi upakaranussaranata katannutati veditabba. Sa sappurisehi pasamsaniyadinanappakaravisesadhigamahetuto mangalanti vuccati. Aha ca "dveme bhikkhave puggala dullabha lokasmim, katame dve, yo ca pubbakari yo ca katannukatavedi"ti. 8- Kalena dhammassavanam nama yasmim kale uddhaccasahagatam cittam hoti, kamavitakkadinam va annatarena abhibhutam, tasmim kale tesam vinodanattham dhammassavanam. Apare ahu "pancame pancame divase dhammassavanam kalena dhammassavanam nama. Yathaha ayasma anuruddho `pancahikam kho pana mayam bhante sabbarattim dhammiya kathaya sannisidama'ti. 9- Apica yasmim kale kalyanamitte upasankamitva sakka hoti 10- attano kankhapativinodanakaram 11- dhammam sotum, tasmim kalepi dhammassavanam kalena @Footnote: 1 ka. vannitam 2 cha.Ma. ca 3 vi. maha. 4/128/139 mahakhandhaka @4 ka. muttaharitakena 5 khu.su. 25/42/343 khaggavisanasutta 6 cha.Ma....parittanato @7 cha.Ma. tato 8 an. duka. 20/120/83 asaduppajahavagga @9 Ma.mu. 12/327/291 culagosingasutta, vi. maha. 5/466/250 pacinavamsadayagamanakatha @10 ka. hoti saddo na disasti 11 cha.Ma. kankhavinodakam, i. kankhapativinodakam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page129.

Dhammassavananti veditabbam. Yathaha "te kalena kalam upasankamitva paripucchati paripanhati"ti adi. 1- Tadetam kalena dhammassavanam nivaranappahanacaturanisamsa- asavakkhayadhigamadananappakaravisesadhigamahetuto mangalanti veditabbam. Vuttanhetam bhagavata:- "yasmim bhikkhave samaye ariyasavako atthikatva manasikatva sabbacetaso 2- samannaharitva ohitasoto dhammam sunati, pancassa nivarana tasmim samaye na honti"ti ca 3- "sotanugatanam bhikkhave dhammanam .pe. Supatividdhanam cattaro anisamsa patikankha"ti ca. 4- "cattarome bhikkhave kala kalena 5- sammabhaviyamana sammaanuparivattiyamana anupubbena asavanam khayam papenti. Katame cattaro? kalena dhammassavanan"ti ca evamadi. 6- Evamimissa gathaya garavo, nivato, santutthi, katannuta, kalena dhammassavananti panca mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha vibhavitamevati. Nitthita garavo cati imissa gathaya atthavannana. ----------- Khanti catigathavannana [10] Idani khanti cati ettha khamanam khanti. Padakkhinaggahitaya sukham vaco asminti suvaco, suvacassa kammam sovacassam, sovacassassa bhavo sovacassata. Kilesanam samitatta samana. Dassananti pekkhanam. Dhammassa sakaccha dhammasakaccha. Sesam vuttanayamevati ayam padavannana. Atthavannana pana evam veditabba:- khanti nama adhivasanakhanti, yaya 7- samannagato bhikkhu dasahi akkosavatthuhi akkosante vadhabandhanadihi va @Footnote: 1 di. pati. 11/358/262 dasuttarasutta 2 cha.Ma. sabbam cetasa @3 sam. maha. 19/219/85 bojjhangasamyutta 4 an. catukka. 21/191/210 sotanugatasutta @5 cha.Ma. bhikkhave dhamma kalena kalam sammabhaviyamana... i. bhikkhave dhamma kalena @samma... 6 an. catukka. 21/147/159 dutiyakalasutta 7 cha.Ma. taya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page130.

Vihimsante 1- puggale asunanto viya ca apassanto viya ca nibbikaro hoti khantivadi viya. Yathaha:- "ahu atitamaddhan samano khantidipano. Tam khantiyayeva thitam kasiraja achedayi"ti. 2- Bhadrakato va manasikaroti tato uttarim aparadhabhavena ayasma punnatthero viya. Yathaha so:- "sace mam bhante sunaparantaka manussa akkosissanti paribhasissanti, tattha me evam bhavissati subhaddaka vatime sunaparantaka manussa, subhaddaka vatime sunaparantaka manussa, yam me nayime panina paharam denti"ti adi. 3- Yaya ca samannagato isinampi pasamsaniyo hoti. Yathaha sarabhango isi:- "kodham vadhitva na kadaci socati, makkhappahanam isayo vannayanti. Sabbesam vuttam pharusam khametha, etam khantim uttamamahu santo"ti 4- devatanampi pasamsaniyo hoti. Yathaha sakko devanamindo:- "yo have balava santo, dubbalassa titikkhati tamahu paramam khantim, niccam khamati dubbalo"ti. 5- Buddhanampi pasamsaniyo hoti. Yathaha bhagava:- "akkosam vadhabandhanca, aduttho yo titikkhati. Khantibalam balanikam, tamaham brumi brahmanan"ti. 6- Sa panesa khanti etesanca idha vannitanam annesanca gunanam adhigamahetuto mangalanti veditabba. @Footnote: 1 cha.Ma. vihesante 2 khu.ja. catukka. 27/552/137 (saya), @3 Ma. upari. 14/396/341-2, sam. sala. 18/115/77 (saya) @4 khu.ja. cattalisa. 27/2458/538 sarabhangajataka (sya) @5 sam. saga. 15/250-1/266-269 6 khu. dhamMa. 25/399/86

--------------------------------------------------------------------------------------------- page131.

Sovacassata nama sahadhammikam vuccamane vikkhepam va tunhibhavam va gunadosacintanam va anapajjitva ativiya adaranca garavanca nicamananca 1- purakkhitva sadhuti vacanakaranata. Sa sabrahmacarinam santika ovadanusasanippatilabha- hetuto dosappahanagunadhigamahetuto ca mangalanti vuccati. Samananam dassanam nama upasamitakilesanam bhavitakayavacicittapannanam uttamadamathasamathasamannagatanam pabbajitanam upasankamanupatthananussaranasavanadassanam, sabbampi lamakadesanaya 2- dassananti vuttam, tam mangalanti veditabbam. Kasma? bahupakaratta. Aha ca "dassanampaham bhikkhave tesam bhikkhunam bahupakaranti 3- vadami"ti adi. 4- Yato hitakamena kulaputtena silavante bhikkhu gharadvaram sampatte disva yadi deyyadhammo atthi, yathabalam deyyadhamme patimanetabba. 5- Yadi natthi, pancapatitthitam katva vanditabba. Tasmimpi asampajjamane anjalim paggahetva namassitabba, tasmimpi asampajjamane pasannacittena piyacakkhuhi sampassitabba. Evam dassanamulakenapi hi punnena anekani jatisahassani cakkhumhi rogo va doso 6- va ussada va pilaka va na honti, vippasannani pancavannasassirikani honti. Cakkhuni ratanavimane ugghatitamanikavatasadisani, satasahassakappamattam devesu ca manussesu ca sabbasampattinam labhi hoti. Anacchariyancetam, yam manussabhuto sapannajatiko samma pavattitena samanadassanamayena punnena evarupam vipakasampattim anubhaveyya, yattha tiracchanagatanampi kevalam saddhamattakajanitassa 7- samanadassanassa evam vipakasampattim vannayanti. Uluko 8- mandalakkhiko vediyake 9- ciradighavasiko. Sukhito vata kosiyo ayam, kalutthitam passati buddhavaram. @Footnote: 1 cha.Ma., i. nicamanatanca 2 cha.Ma. omakadesanaya, Ma. vilasitadesanaya @3 cha.Ma. bahupakaram, i. bahukaram 4 khu. iti. 25/104/323 silasampannasutta. @5 cha.Ma., i. deyyadhammena patimanetabba 6 cha.Ma. daho @7 cha.Ma. saddhamattakena katassa 8 ka. ullukako, i. ulukako 9 Ma. vedisake

--------------------------------------------------------------------------------------------- page132.

Mayi cittam pasadetva bhikkhusamghe anuttare kappanam 1- satasahassani duggatim so na gacchati. 2- Devaloka cavitvana 3- kusalakammena codito. Bhavissati anantanano somanassoti vissutoti. 4- Kalena dhammasakaccha nama padose va paccuse va dve suttantika bhikkhu annamannam suttantam sakacchanti, vinayadhara vinayam, abhidhammika abhidhammam, jatakabhanaka jatakam, atthakathika atthakatham, linuddhatavicikicchaparetacittavisodhanattham va tamhi tamhi kale sakacchanti, ayam kalena dhammasakaccha. Sa agamabyattiadinam gunanam hetuto mangalanti vuccatiti. Evamimissa gathaya khanti ca 5- sovacassata samanananca dassanam kalena dhammasakacchati cattari mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha vibhavitamevati. Nitthita khanti cati imissa gathaya atthavannana. ----------- Tapo catigathavannana [11] Idani tapo cati ettha papake dhamme tapatiti taPo. Brahmam cariyam brahmacariyam brahmanam va cariyam brahamacariyam. Setthacariyanti vuttam hoti. Ariyasaccanam dassanam ariyasaccanadassanam. Ariyasaccani dassanantipi eke, tam na sunadaram. Nikkhantam vanatoti nibbanam, sacchikaranam sacchikiriya, nibbanassa sacchikiriya nibbanasacchikiriya. Sesam vuttanayamevati ayam padavannana. Atthavannana pana evam veditabba:- tapo nama abhijjhadomanassadinam tapanato indriyasamvaro, kosajjassa va tapanato viriyam, tehi samannagato puggalo atapiti vuccati. Svayam abhijjhadippahanajhanadipatilabhahetuto mangalanti veditabbo. @Footnote: 1 Si., i. kappani 2 cha.Ma. duggateso na gacchati 3 cha.Ma. sa devaloka cavitva @4 papancasudani 2/22 idha ca passitabbam 5 cha.Ma. ca saddo na dissati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page133.

Brahmacariyam nama methunaviratisamanadhammasasanamagganam adhivacanam. Tatha hi "abrahmacariyam pahaya brahmacari hoti"ti evamadisu 1- methunavirati brahmacariyanti vuccati. "bhagavati no avuso brahamcariyam vussatiti evamavuso"ti evamadisu 2- samanadhammo. "na tavaham papima parinibbayissami, yava me idam brahmacariyam na iddhanceva bhavissati phitanca vittharikam bahujannan"ti evamadisu 3- sasanam. "ayameva kho bhikkhave 4- ariyo atthangiko maggo brahmacariyam. Seyyathidam? Sammaditthi"ti evamadisu 5- maggo. Idha pana ariyasaccadassanena parato maggassa sangahitattava 6- avasesam sabbampi vattati. Tancetam uparupari nanappakaravisesadhigama- hetuto mangalanti veditabbam. Ariyasaccana dassanam nama kumarapanhe 7- vuttanam 8- catunnam ariyasaccanam abhisamayavasena maggadassanam, tam samsaradukkhavitikkamahetuto mangalanti vuccati. Nibbanasacchikiriya nama idha arahattaphalam nibbananti adhippetam. Tampi hi pancagativanena 9- vanasannitaya tanhaya nikkhantatta nibbananti vuccati, tassa patti va paccavekakhana va sacchikiriyati vuccati. Itarassa pana nibbanassa ariyasaccanadassaneneva sacchikiriya siddha, tenetam idha anadhippetam evamesa nibbanasacchikiriya ca ditthadhammasukhaviharadihetuto 10- mangalanti veditabbati. Evamimissa gathaya tapo ca brahmacariyam ca ariyasaccanadassanam 11- nibbanasacchikiriyati cattari mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha vibhavitamevati. Nitthita tapo cati imissa gathaya atthavannana. ----------- @Footnote: 1 di.Si. 9/8/4; 194/64, Ma.mu. 12/292/256 2 Ma.mu. 12/257/217 rathavinitasutta. @3 di. maha. 10/168/95, sam. maha. 19/822/229, khu.u. 25/51/183 @4 cha.Ma., i. bhikakhu 5 sam. maha. 19/6/6 maggasamyutta. 6 cha.Ma., i. sangahitatta @7 i. kumarakapanhesu 8 Si. vuttatthanam 9 cha.Ma. pancagativananena @10 cha.Ma. ditthadhammikasukha.... 11 cha.Ma. tapo, brahcariyam, ariyasaccanam dassanam.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page134.

Phutthassa lokadhammehiti gathavannana idani phutthassa lokadhammehiti ettha phutthassati phusitassa chupitassa sampattassa. Loke dhamma lokadhamma, yava lokappavatti, tava anivattika 1- dhammati vuttam hoti. Cittanti mano manasam. Yassati navassa va majjhimassa va therassa va. Na kampatiti na calati na vedhati. Asokanti nissokam abbulhasokasallam. Virajanti vigatarajam viddhamsitarajam. 2- Khemanti abhayam nirupaddavam. Sesam vuttanayamevati ayam padavannana. Atthavannana pana evam veditabba:- phutthassa lokadhammehi cittam yassa na kampati nama yassa labhalabhadihi atthahi lokadhammehi phutthassa ajjhotthatassa 3- cittam na kampati na calati na vedhati, tassa tam cittam kenaci dhammena akampaniyam lokuttaramaggabhavavahanato 4- mangalanti veditabbam. Kassa ca etehi phutthassa cittam na kampati? arahato khinasavassa, na annassa kassaci. Vuttancetam 5-:- "selo yatha ekakghano vatena na samirati. Evam rupa rasa sadda gandha phassa ca kevala. Ittha dhamma anittha ca nappavedhenti tadino. Thitacittam vippamuttam vayancassanupassati"ti. 6- Asokam nama khinasavasseva cittam. Tanhi yo 7- "soko socana socitattam antosoko antoparisoko cetaso parinijjhayitattan"ti adina 8- nayena vuccati soko, tassa abhavato asokam. Keci nibbanam vadanti, tam purimapadena nanusandhiyati. Yatha ca asokam, evam virajam khemanti 9- khinasavasseva cittam. Tanhi ragadosamoharajanam vigatatta virajam, catuhi ca yogehi khematta khemam, yato etam tena tenakarena tamhi pavattikkhane gahetva nidditthavasena tividham 11- @Footnote: 1 cha.Ma. anivattaka 2 i.Si. viddhastarajam 3 cha.Ma., i. ajjhotthatassa @4 cha.Ma., i. kenaci akampaniyalokuttamabhavavahanato 5 cha.Ma. vuttanhetam @6 vinaya, maha. 5/244/8 cammakkhandhaka. 7 cha.Ma. yvayam @8 abhi. vibhanga. 25/194, 237/118, 164 saccavibhanga... 9 cha.Ma. khemantipi @11 cha.Ma. tividhampi

--------------------------------------------------------------------------------------------- page135.

Cittam appavattakkhandhatadilokuttamabhavavahanato ahuneyyadibhavavahanato ca mangalanti veditabbam. Evamimissa gathaya atthalokadhammehi akampitacittam, asokacittam, virajacittam, khemacittanti cattari mangalani vuttani. Mangalattanca nesam tattha tattha vibhavitamevati. Nitthita phutthassa lokadhammehiti imissa gathaya atthavannana. ------------ Etadisaniti gathavannana [13] Evam bhagava asevana ca balananti adihi dasahi gathahi atthatimsa mangalani kathetva idani etaneva attana vuttamangalani 1- thunanto "etadisani katvanati imam avasanagathamabhasi. Tassayam atthavannana:- etadisaniti idisani 2- maya vuttappakarani balanamasevanadini. Katvanati katva. Katvana katva karitvati hi atthato anannam. Sabbatthamaparajitati sabbattha khandhakilesabhisankharadevaputtamarappabhedesu catusu paccatthikesu ekenapi aparajita hutva, sayameva te cattaro mare parajitvati 3- vuttam hoti. Makaro cettha padasandhikaranamattoti 4- vinnatabbo. Sabbattha sotthim gacchantiti etadisani mangalani katva catuhi marehi aparajita hutva sabbattha idhalokaparalokesu thanacankamadisu ca sotthim gacchanti, balasevanadihi ye uppajeyyum asavavighataparilaha, tesam abhava sotthim gacchanti, anupaddava 5- anupasagga 5- khemino appatibhaya gacchantiti vuttam hoti. Anunasiko cettha gathabandhasukhattham vuttoti veditabbo. Tantesam mangalamuttamanti imina gathapadena bhagava desanam nitthapesi. Katham? evam devaputta ye etadisani karonti, te yasma sabbattha @Footnote: 1 Ma. yathavuttamangalani 2 cha.Ma., i. etani idisani 3 cha.Ma., i. parajetvati @4 cha.Ma. padasandhikaramattoti 5-5 cha.Ma., i. anupadduta anupasattha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page136.

Sotthim gacchanti, tasma tam balanam asevanadi atthatimsavidhampi tesam etadisakarakanam mangalamuttamam settham pavaranti ganhahiti. Evanca bhagavata nitthapitaya desanaya pariyosane kotisatasahassadevatayo arahattam papunimsu, sotapattisakadagamianagamiphalappattanam 1- ganana asankheyya ahosi. Atha bhagava dutiyadivase anandattheram amantesi "imam pana ananda rattim annatara devata mam upasankamitva mangalapanham pucchi, athassaham atthatimsa mangalani abhasim, ugganhahi ananda imam mangalapariyayam, uggahetva bhikkhu vacehi"ti. Thero uggahetva bhikkhu vacesi. Tayidam acariyaparamparaya abhatam yava ajjattana pavattati, evamidam brahmacariyam iddhanceva phitanca vittharikam bahujannam puthubhutam yavadeva manussehi 2- supakasitanti veditabbam. Idani etesveva mangalesu nanaparicayapatavattham ayam adito pabhuti yojana:- evamime idhalokaparalokalokuttarasukhakama satta balajanasevanam pahaya, pandite nissaya, pujaneyye pujetva, patirupadesavasena pubbe katapunnataya ca kusalappavattiyam codiyamana, attanam sammapanidhaya bahusaccasippavinayehi alankatattabhava, vinayanurupam subhasitam bhasamana, yava gihibhavam na vijahanti, tava matapitupatthanena 3- poranam inamulam visodhayamana, puttadarasangahena navam inamulam payojayamana, anakulakammantataya dhanadhannadisamiddhim papunanta, danena bhogasaram dhammacariyaya jivitasaranca gahetva, natisangahena sakajanahitam anavajjakammantataya parajanahitanca karonta, papaviratiya parupaghatam majjapanasamyamena attupaghatanca vivajjetva, dhammesu appamadena kusalapakkham vadhdhetva, vaddhitakusalataya gihibyanjanam ohaya pabbajitabhave thitapi buddhabuddhasavakupajjhayacariyadisu 4- garavena nivatena ca vattasampadam aradhetva, paramasantutthiya paccayagedham pahaya, katannutaya sappurisabhumiyam thatva, dhammasavanena linacittam 5- pahaya, khantiya @Footnote: 1 cha.Ma....phalasampattanam 2 cha.Ma., i. yava devamanussehi @3 cha.Ma. matapitupatthanena, i. matapituupatthanena @4 cha.Ma. buddhasavakupajjhayacariyadisu, i. buddhabuddhasavakupajjhacariyadisu 5 cha.Ma., @i. cittalinatam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page137.

Sabbaparissaye abhibhavitva sovacassataya sanathamattanam katva samanadassanena patipattiyogam 1- passanta, dhammasakacchaya kankhatthaniyesu dhammesu kankham pativinodetva indriyasamvaratapena silavisuddhim patva 2- samanadhammabrahmacariyena cittavisuddhim patva 2- tato apara ca catasso visuddhiyo sampadetva, 3- imaya patipadaya ariyasaccadassanapariyayam 4- nanadassanavisuddhim patva arahattaphalasankhayam 5- nibbanam sacchikaronti, yam sacchikatva sinerupabbato viya vatavutthihi atthahi lokadhammehi avikampamanacitta asoka viraja khemino honti, ye ca khemino honti, te sabbattha ekenapi aparajita honti, sabbattha ca sotthim gacchanti. Tenaha bhagava:- "etadisani katvana sabbatthamaparajita. Sabbattha sotthim gacchanti tantesam mangalamuttaman"ti. Paramatthajotikaya khuddakapathatthakathaya mangalasuttavannana nitthita. ---------- @Footnote: 1 cha.Ma., i. patipattipayogam 2-2 cha.Ma., i. ayam saddo na dissati @3 cha.Ma. sampadenta 4 Si. ariyasaccadassanapariyosanam 5 i. arahattaphalasankhatam


             The Pali Atthakatha in Roman Book 17 page 78-137. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=17&A=2022&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=17&A=2022&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=5              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=41              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=45              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=45              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]