ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 20 : PALI ROMAN Dha.A.3 puppha-bālavagga

                     4. Pupphavaggavaṇṇanā
                        -------
             1. Paṭhavīkathāpasutapañcasatabhikkhuvatthu. (33)
     "ko imaṃ paṭhaviṃ vijessatīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiyaṃ
viharanto paṭhavīkathāpasute pañcasate bhikkhū ārabbha kathesi.
     Te kira bhagavatā saddhiṃ janapadacārikaṃ caritvā jetavanaṃ āgantvā
sāyaṇhasamaye upaṭṭhānasālāyaṃ nisinnā attano 1- gatagataṭṭhāne
"asukagāmato asukagāmagamanaṭṭhāne samaṃ visamaṃ kaddamabahulaṃ sakkharabahulaṃ
kāḷamattikaṃ tambamattikanti paṭhavīkathaṃ kathesuṃ. Satthā āgantvā "kāya
nuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnāti pucchitvā, "bhante amhehi
vicaritaṭṭhāne paṭhavīkathāyāti vutte, "bhikkhave esā bāhirapaṭhavī nāma,
tumhehi ajjhattikapaṭhaviyaṃ parikammaṃ kātuṃ vaṭṭatīti vatvā imā dve
gāthā abhāsi
                 "ko imaṃ paṭhaviṃ vijessati
                  yamalokañca imaṃ sadevakaṃ?
                  ko dhammapadaṃ sudesitaṃ
                  kusalo pupphamiva pacessati?
                  sekho paṭhaviṃ vijessati
                  yamalokañca imaṃ sadevakaṃ.
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. attanā.
                  Sekho dhammapadaṃ sudesitaṃ
                  kusalo pupphamiva pacessatīti.
     Tattha "ko imanti: ko imaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ paṭhaviṃ.
Vijessatīti: attano ñāṇena vijānissati paṭivijjhissati
sacchikarissatīti attho. Yamalokañcāti: catubbidhaṃ apāyalokañca. Imaṃ
sadevakanti: imaṃ manussalokañca devalokena saddhiṃ ko vijessati
vijānissati paṭivijjhissati sacchikarissatīti pucchati. Ko dhammapadaṃ
sudesitanti: yathāsabhāvato kathitattā sudesitaṃ sattattiṃsabodhipakkhiyadhammasaṅkhātaṃ
dhammapadaṃ kusalo mālākāro pupphaṃ vicinanto viya ko
vicessati vicinissati upaparikkhissati paṭivijjhissati sacchikarissatīti
attho. Sekhoti: "adhisīlasikkhā adhicittasikkhā adhipaññāsikkhāti
imā tisso sikkhā sikkhanato sotāpattimaggaṭṭhaṃ ādiṃ katvā yāva
arahattamaggaṭṭhā sattavidho sekho imaṃ attabhāvasaṅkhātaṃ paṭhaviṃ
arahattamaggena tato chandarāgaṃ apakaḍḍhanto vijessati vijānissati
paṭivijjhissati sacchikarissati. Yamalokañcāti: tathā vuttappakāraṃ
yamalokañca imaṃ manussalokañca saha devehi sadevakaṃ sveva vijessati
vijānissati paṭivijjhissati sacchikarissati. Sekhoti: sveva sattavidho
sekho. Yathā nāma kusalo mālākāro pupphārāmaṃ pavisitvā
taruṇamakulāni pāṇakaviddhāni ca milātāni ca gaṇṭhikajātāni ca
pupphāni vajjetvā sobhaṇāni sujātāni pupphāni vicināti; evameva
imaṃ sukathitaṃ suniddiṭṭhaṃ bodhipakkhiyadhammapadaṃpi paññāya pacessati
Vicinissati upaparikkhissati paṭivijjhissati sacchikarissatīti.
     Satthā sayameva pañhaṃ vissajjesi. Desanāvasāne pañcasatā
bhikkhū saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇiṃsu. Sampattaparisāyapi
sātthikā desanā ahosīti.
                 Paṭhavīkathāpasutapañcasatabhikkhuvatthu.
                      ----------
              2. Marīcikammaṭṭhānikattheravatthu. (34)
     "pheṇūpamanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiyaṃ viharanto
aññataraṃ marīcikammaṭṭhānikaṃ bhikkhuṃ ārabbha kathesi.
     So kira satthu santike kammaṭṭhānaṃ gahetvā "samaṇadhammaṃ
karissāmīti araññaṃ pavisitvā ghaṭitvā vāyamitvā arahattaṃ pattuṃ
asakkonto "visesetvā kammaṭṭhānaṃ kathāpessāmīti satthu santikaṃ
āgacchanto antarāmagge marīciṃ disvā "yathāyaṃ gimhasamaye uṭṭhitā
marīci dūre ṭhitānaṃ rūpagataṃ viya paññāyati, santikaṃ āgacchantānaṃ
neva paññāyati; ayaṃ attabhāvopi uppādavayatthena evarūpoti
marīcikammaṭṭhānaṃ bhāvento āgantvā maggakilanto aciravatiyaṃ
nahāyitvā ekasmiṃ caṇḍasotatīre chāyāya nisinno udakavegābhighātena
uṭṭhahitvā mahante pheṇapiṇḍe bhijjamāne disvā "ayaṃ attabhāvopi
uppajjitvā bhijjanatthena evarūpoyevāti ārammaṇaṃ aggahesi. Satthā
gandhakuṭiyaṃ ṭhitova taṃ theraṃ disvā "evameva bhikkhu evarūpovāyaṃ
Attabhāvo pheṇapiṇḍo viya marīci viya uppajjanabhijjanasabhāvoevāti
vatvā imaṃ gāthamāha
              "pheṇūpamaṃ kāyamimaṃ viditvā
               marīcidhammaṃ abhisambudhāno
               chetvāna mārassa papupphakāni
               adassanaṃ maccurājassa gaccheti.
     Tattha "pheṇūpamanti: 1- imaṃ kesādisamuhasaṅkhātaṃ kāyaṃ
abaladubbalaanaddhaniyatāvakālikatthena pheṇapiṇḍasarikkhakoti viditvā.
Marīcidhammanti: yathā marīci dūre ṭhitānaṃ rūpagataṃ viya gayhupagā viya hoti,
santike upagacchantānaṃ rittā tucchā agayhupagā sampajjati;
evaṃ khaṇikaittarapaccupaṭṭhānatthena ayaṃ kāyopi marīcidhammoti
abhisambudhāno bujjhanto jānantoti attho. Mārassa papupphakānīti:
mārassa papupphakasaṅkhātāni tebhūmikāni vaṭṭāni ariyamaggena chinditvā
khīṇāsavo bhikkhu maccurājassa adassanaṃ avisayaṃ amataṃ mahānibbānaṃ
gaccheyyāti.
     Gāthāpariyosāne thero saha paṭisambhidāhi arahattaṃ patvā satthu
suvaṇṇavaṇṇaṃ sarīraṃ thomento vaṇṇento vandanto āgatoti.
                  Marīcikammaṭṭhānikattheravatthu.
                     ------------
@Footnote: 1. Sī. Yu. imanti.
                   3. Viḍūḍabhavatthu. (35)
     "pupphāni heva pacinantanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiyaṃ
viharanto saparisaṃ oghena ajjhottharitvā māritaṃ viḍūḍabhaṃ 1- ārabbha
kathesi.
     Tatrāyaṃ anupubbīkathā: "sāvatthiyaṃ mahākosalarañño putto
pasenadikumāro nāma, vesāliyaṃ licchavikumāro mahāli nāma, kusinārāyaṃ
mallarājaputto bandhulo nāmāti ime tayo disāpāmokkhassācariyassa
santike sippuggahaṇatthaṃ takkasilaṃ gantvā bahinagare sālāyaṃ samāgatā
aññamaññassa āgatakāraṇañca kulañca nāmañca pucchitvā sahāyakā
hutvā ekatova ācariyaṃ upasaṅkamitvā na cirasseva uggahitasippā
ācariyaṃ āpucchitvā ekatova nikkhamitvā sakasakaṭṭhānāni agamaṃsu.
Tesu pasenadikumāro pitu sippaṃ dassetvā pasannena pitarā rajje
abhisitto. Mahālikumāro licchavīnaṃ sippaṃ dassento mahantena
ussāhena dassesi. Tassa akkhīni bhijjitvā agamaṃsu. Licchavirājāno
"aho vata amhākaṃ ācariyo akkhivināsaṃ patto, na taṃ pariccajissāma
upaṭṭhahissāma nanti tassa satasahassuṭṭhānakaṃ ekaṃ dvāraṃ adaṃsu.
So taṃ nissāya pañcasate licchavirāputte sippaṃ sikkhāpento vasi.
Bandhulakumāro saṭṭhī veḷū gahetvā majjhe ayasalākaṃ pakkhipitvā
saṭṭhikalāpe ussāpetvā ṭhapite, mallarājakulehi "ime kappetūti
@Footnote: 1. viṭṭubhantipi padaṃ dissati.
Vutte, asītihatthaṃ ākāsaṃ ullaṅghitvā asinā kappento agamāsi.
So osānakalāpe ayasalākāya "kirīti saddaṃ sutvā "kimetanti
pucchitvā sabbakalāpesu ayasalākānaṃ ṭhapitabhāvaṃ sutvā asiṃ chaḍḍetvā
rodamāno "mayhaṃ ettakesu ñātisuhajjesu ekopi sasineho hutvā
imaṃ kāraṇaṃ nācikkhi; sace hi ahaṃ jāneyyaṃ, ayasalākāya saddaṃ
anuṭṭhāpentova chindeyyanti vatvā "sabbepime māretvā rajjaṃ
kāressanti mātāpitūnaṃ kathesi, "paveṇirajjaṃ nāma tāta idaṃ,
na labbhā evaṃ kātunti nānappakārena vārito "tenahi mama
sahāyassa santikaṃ gamissāmīti sāvatthiṃ agamāsi. Pasenadirājā
tassāgamanaṃ sutvā paccuggantvā mahantena sakkārena nagaraṃ
pavesetvā senāpatiṭṭhāne ṭhapesi. So mātāpitaro pakkosāpetvā
tattheva vāsaṃ kappesi.
     Athekadivasaṃ rājā uparipāsāde ṭhito antaravīthiṃ olokayamāno
"anāthapiṇḍikassa cūḷaanāthapiṇḍikassa visākhāya suppavāsāyāti
etesaṃ gehe bhattakiccatthāya gacchante anekasahasse bhikkhū disvā
"kahaṃ ayyā gacchantīti pucchitvā, "deva anāthapiṇḍikassa gehe
niccabhattasalākabhattagilānabhattādīnaṃ atthāya devasikaṃ dve
bhikkhusahassāni gacchanti, cūḷaanāthapiṇḍikassa gehaṃ pañcasatā bhikkhū
niccaṃ gacchanti, tathā visākhāya, tathā suppavāsāyāti vutte, sayaṃpi
bhikkhusaṅghaṃ upaṭṭhahitukāmo vihāraṃ gantvā bhikkhusahassena saddhiṃ
satthāraṃ nimantetvā sattāhaṃ sahatthā dānaṃ datvā sattame divase
Satthāraṃ vanditvā "bhante pañcahi me bhikkhusatehi saddhiṃ nibaddhaṃ
bhikkhaṃ gaṇhathāti āha. "mahārāja buddhā nāma ekaṭṭhāne nibaddhaṃ
bhikkhaṃ na gaṇhanti, bahū buddhānaṃ āgamanaṃ paccāsiṃsantīti. "tenahi
ekaṃ bhikkhuṃ nibaddhaṃ pesethāti. Satthā ānandattherassa bhāramakāsi.
Rājā "bhikkhusaṅghe āgate, pattaṃ gahetvā ime nāma parivisantūti
avicāretvā sattāhaṃ sayameva parivisitvā aṭṭhame divase vikkhitto
papañcaṃ akāsi. Rājakule ca nāma anāṇattā āsanāni paññāpetvā
bhikkhū nisīdāpetvā parivisituṃ na labhanti. Bhikkhū "na mayaṃ idha ṭhātuṃ
sakkhissāmāti bahū pakkamiṃsu. Rājā dutiyadivasepi pamajji. Dutiyadivasepi
bahū pakkamiṃsu. Tatiyadivasepi pamajji. Tadā ānandattheraṃ ekakameva
ṭhapetvā avasesā pakkamiṃsu.
     Puññavantā nāma kāraṇavasikā honti kulānaṃ pasādaṃ rakkhanti.
Tathāgatassa ca "sārīputtatthero mahāmoggallānattheroti dve
aggasāvakā, "khemā uppalavaṇṇāti dve aggasāvikā, upāsakesu
"citto gahapati hatthako āḷavakoti dve aggasāvakā, upāsikāsu
"veḷukaṇṭakī nandamātā khujjuttarāti dve aggasāvikā; iti ime
aṭṭha jane ādiṃ katvā ṭhānantarappattā sabbepi sāvakā ekadesena
dasannaṃ pāramīnaṃ pūritattā mahāpuññā abhinīhārasampannā.
     Ānandattheropi kappasatasahassapūritapāramī abhinīhārasampanno
mahāpuñño attano kāraṇavasikatāya kulassa pasādaṃ rakkhanto
aṭṭhāsi. Taṃ ekakameva nisīdāpetvā parivisiṃsu. Rājā bhikkhūnaṃ
Gatakāle āgantvā khādanīyabhojanīyāni tatheva ṭhitāni disvā "kiṃ
ayyā nāgamiṃsūti pucchitvā "ānandatthero ekakova āgato
devāti sutvā "addhā ettakamme chedanamakaṃsūti bhikkhūnaṃ kuddho
satthu santikaṃ gantvā "bhante mayā pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ bhikkhā
paṭiyattā, ānandatthero kira ekakova āgato, paṭiyattabhikkhā
tatheva ṭhitā, pañcasatā bhikkhū mama gehe saññaṃ na kariṃsu; kinnu
kho kāraṇanti āha. Satthā bhikkhūnaṃ dosaṃ avatvā "mahārāja mama
sāvakānaṃ tumhehi saddhiṃ vissāso natthi, tena na gatā bhavissantīti
vatvā kulānaṃ anupagamanakāraṇañca upagamanakāraṇañca pakāsento
bhikkhū āmantetvā imaṃ suttamāha 1-
     "navahi bhikkhave aṅgehi samannāgataṃ kulaṃ anupagantvā ca 2-
nālaṃ upagantuṃ upagantvā ca 3- nālaṃ upanisīdituṃ. Katamehi navahi?
na manāpena paccuṭṭhenti, na manāpena abhivādenti, na manāpena
āsanaṃ denti, santamassa pariguyhanti, bahukamhi 4- thokaṃ denti,
paṇītamhi 5- lūkhaṃ denti, asakkaccaṃ denti no sakkaccaṃ, na upanisīdanti
dhammassavanāya, bhāsantassa 6- na rañjiyanti. 7-  Imehi kho bhikkhave navahi
aṅgehi samannāgataṃ kulaṃ anupagantvā ca 8- nālaṃ upagantuṃ upagantvā ca 9-
nālaṃ upanisīdituṃ.
@Footnote: 1. aṅ. navaka. 23/401.  2-3. pāliyaṃ casaddaṭṭhānesu vāsaddo dissati.
@4. bahukampi.  5. paṇītampi.  6. bhāsitamassa.  7. ramissanti. 8-9. pāliyaṃ
@casaddaṭṭhānesu vāsaddo dissati. sukkapakkhe pana ekasadisameva. ña. va.
     Navahi bhikkhave aṅgehi samannāgataṃ kulaṃ anupagantvā ca alaṃ
upagantuṃ upagantvā ca alaṃ upanisīdituṃ. Katamehi navahi? manāpena
paccuṭṭhenti, manāpena abhivādenti, manāpena āsanaṃ denti,
santamassa na pariguyhanti, bahukamhi bahukaṃ denti, paṇītamhi paṇītaṃ
denti, sakkaccaṃ denti no asakkaccaṃ, upanisīdanti dhammassavanāya,
bhāsantassa rañjiyanti. Imehi kho bhikkhave navahi aṅgehi samannāgataṃ
kulaṃ anupagantvā ca alaṃ upagantuṃ upagantvā ca alaṃ upanisīditunti.
     "iti kho mahārāja mama sāvakā tumhākaṃ santikā vissāsaṃ
alabhantā na gatā bhavissanti: porāṇakapaṇḍitā hi avissāsanīyaṭṭhāne
sakkaccaṃ upaṭṭhiyamānāpi maraṇantikaṃ vedanaṃ patvā vissāsikaṭṭhānameva
gamiṃsūti, "kadā bhanteti raññā puṭṭho atītaṃ āhari:
     "atīte bārāṇasiyaṃ brahmadatte rajjaṃ kārente, kesavo
nāma rājā rajjaṃ pahāya isipabbajjaṃ pabbaji. Taṃ pañca purisasatāni
anupabbajiṃsu. So kesavatāpaso nāma ahosi. Pasādhanakappako panassa
anupabbajitvā kappako nāma antevāsiko ahosi. Kesavatāpaso
parisāya saddhiṃ aṭṭha māse himavante vasitvā vassāratte
loṇambilasevanatthāya bārāṇasiṃ patvā bhikkhāya nagaraṃ pāvisi.
Atha naṃ rājā disvā pasīditvā cātummāsaṃ attano santike
vasanatthāya paṭiññaṃ gahetvā uyyāne vasāpento sāyaṃ pātaṃ tassa
upaṭṭhānaṃ gacchati. Avasesā tāpasā katipāhaṃ vasitvā hatthisaddādīhi
Ubbāḷhā "ācariya ukkaṇṭhitamhā, gacchāmāti āhaṃsu. "kahantātāti.
"himavantaṃ ācariyāti. "rājā amhākaṃ āgatadivaseyeva cātummāsaṃ
idha vasanatthāya paṭiññaṃ gaṇhi, kathaṃ gamissatha tātāti. "tumhehi
amhākaṃ anācikkhitvāva paṭiññā dinnā, mayaṃ idha na sakkoma
vasituṃ, ito avidūre tumhākaṃ pavattissavanaṭṭhāne vasissāmāti
vanditvā pakkamiṃsu. Kappakantevāsikena saddhiṃ ācariyo ohiyi. Rājā
upaṭṭhānaṃ āgato "kuhiṃ ayyāti pucchi. "ukkaṇṭhitamhāti vatvā
himavantaṃ gatā mahārājāti. Kappakopi na cirasseva ukkaṇṭhitvā
ācariyena punappunaṃ vāriyamānopi "na sakkomīti vatvā pakkāmi.
Itaresaṃ pana santikaṃ agantvā ācariyassa pavattiṃ suṇanto avidūre
ṭhāne vasi. Aparabhāge ācariyassa antevāsike anussarantassa
kucchirogo uppajji. Rājā vejjehi tikicchāpeti. Rogo na vūpasammati.
Tāpaso āha "mahārāja  icchasi me rogaṃ vūpasamitunti. "bhante
sacāhaṃ sakkuṇeyyaṃ, idāneva vo phāsukaṃ kareyyanti. "mahārāja
sace me phāsukaṃ icchasi, maṃ antevāsikānaṃ santikaṃ pesehīti. Rājā
"sādhu bhanteti taṃ mañcake nipajjāpetvā nāradāmaccappamukhe
cattāro amacce "mama ayyassa pavattiṃ  ñatvā mayhaṃ sāsanaṃ
pahiṇeyyāthāti uyyojesi. Kappakantevāsiko ācariyassāgamanaṃ sutvā
paccuggamanaṃ katvā, "itare kahanti vutte, "asukaṭṭhāne kira vasantīti
āha. Tepi ācariyassāgatabhāvaṃ sutvā tattheva samosaritvā ācariyassa
uṇhodakaṃ datvā phalāphalaṃ adaṃsu. Taṃkhaṇaññeva rogo vūpasami. So
Katipāheneva suvaṇṇavaṇṇo ahosi. Atha naṃ nārado pucchi
        "manussindaṃ jahitvāna      sabbakāmasamiddhinaṃ
         kathannu bhagavā kesi      kappassa ramasi assameti.
        "sādūni ramaṇīyāni,       santi rukkhā manoramā,
         subhāsitāni kappassa      nārada ramayanti manti.
        "sālīnaṃ odanaṃ bhutvā     sucimaṃsūpasecanaṃ
         kathaṃ sāmākanivārā      aloṇā sādayanti tanti.
        "asāduṃ yadivā sāduṃ      appaṃ vā yadivā bahuṃ,
         vissaṭṭho yattha bhuñjeyya  vissāsaparamā rasāti.
       Satthā imaṃ dhammadesanaṃ āharitvā jātakaṃ 1- samodhānento
"tadā rājā moggallāno ahosi, nārado sārīputto, kappakantevāsiko
ānando, kesavatāpaso ahamevāti vatvā "evaṃ mahārāja
pubbe paṇḍitā maraṇantikaṃ vedanaṃ patvā vissāsikaṭṭhānaṃ agamaṃsu,
mama sāvakā tumhākaṃ santike vissāsaṃ na labhanti maññeti āha.
Rājā "bhikkhusaṅghena saddhiṃ mayā vissāsaṃ kātuṃ vaṭṭati, kathannukho
karissāmīti, "sammāsambuddhassa ñātidhītaraṃ gehe kātuṃ vaṭṭati,
evaṃ sante, daharā ca sāmaṇerā ca `sammāsambuddhassa ñāti
rājāti mama santikaṃ  vissaṭṭhā nibaddhaṃ āgamissantīti cintetvā
"ekaṃ me dhītaraṃ dentūti sākyānaṃ santikaṃ sāsanaṃ pesesi, "katarasakkassa
dhītāti pucchitvā āgaccheyyāthāti vatvā dūte āṇāpesi. Dūtā
@Footnote: 1. khu. jā. catukka. 27/160. tadaṭṭhakathā. 4/405.
Gantvā sākiye dārikaṃ yāciṃsu. Te sannipatitvā "pakkhantariyo rājā;
sace na dassāma, vināsessati no; na kho pana amhehi kulena
sadiso; kinnu kho kātabbanti cintayiṃsu. Mahānāmo "mama dāsiyā
kucchismiṃ jātā vāsabhakhattiyā nāma dhītā rūpasobhaggappattā atthi,
taṃ dassāmāti vatvā dūte āha "sādhu rañño dārikaṃ dassāmāti.
"kassa dhītāti. "sammāsambuddhassa cūḷapitu puttassa mahānāmasakkassa
dhītā vāsabhakhattiyā nāmāti. Te gantvā rañño ārocayiṃsu. Rājā
"yadi evaṃ sādhu, sīghaṃ ānetha; khattiyā ca nāma bahumāyā dāsīdhītaraṃpi
pahiṇeyyuṃ, pitarā saddhiṃ ekabhājane bhuñjantiṃ āneyyāthāti pesesi.
Te gantvā "deva tumhehi saddhiṃ ekato bhuñjantiṃ rājā icchatīti
āhaṃsu. Mahānāmo "sādhu tātāti taṃ alaṅkārāpetvā attano
bhuñjanakāle taṃ 1- pakkosāpetvā tāya saddhiṃ ekato bhuñjanākāraṃ
dassetvā dūtānaṃ niyyādesi. Te taṃ ādāya sāvatthiṃ gantvā taṃ
pavattiṃ rañño ārocesuṃ. Rājā tuṭṭhamānaso taṃ pañcannaṃ itthīsatānaṃ
jeṭṭhakaṃ katvā aggamahesiṭṭhāne abhisiñci. Sā na cirasseva
suvaṇṇavaṇṇaṃ puttaṃ vijāyi. Athassa nāmaggahaṇadivase rājā [2]-
ayyikāya santikaṃ pesesi "sākyarājadhītā vāsabhakhattiyā puttaṃ
vijātā, kimassa nāmaṃ karontūti. Taṃ pana sāsanaṃ gahetvā gato
amacco thokaṃ badhiradhātuko. So gantvā rañño ayyikāya ārocesi.
Sā taṃ pavattiṃ sutvā "vāsabhakhattiyā puttaṃ avijāyitvāpi sabbaṃ
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. "tanti natthi.  2. Sī. Yu. etthantare "attanoti atthi.
Dhanaṃ abhibhavi, idāni pana rañño ativiya vallabhā bhavissatīti āha.
Badhirāmacco "vallabhāti vacanaṃ dussutaṃ sutvā "viḍūḍabhoti sallakkhetvā
rājānaṃ upagantvā "deva kumārassa `viḍūḍabhoti nāmaṃ karothāti āha.
Rājā "porāṇakaṃ no kulasantakaṃ nāmaṃ bhavissatīti cintetvā
"viḍūḍabhoti nāmaṃ akāsi. Athassa daharakāleyeva rājā "satthu piyaṃ
karomīti senāpatiṭṭhānaṃ adāsi. So kumāraparihārena vaḍḍhanto
sattavassikakāle aññesaṃ kumārānaṃ mātāmahakulato
hatthirūpakaassarūpakādīni āhariyamānāni disvā mātaraṃ pucchi "amma aññesaṃ
mātāmahakulato paṇṇākāro āhariyati, mayhaṃ koci kiñci na peseti;
kiṃ tvaṃ nimmātāpitikāti. Atha naṃ sā "tāta tava sakyarājāno
mātāmahā, dūre pana vasanti, tena te na kiñci pesentīti vañcesi.
Puna soḷasavassikakāle "amma mātāmahakulaṃ passitukāmomhīti vatvā
"alaṃ tāta, kiṃ tattha gantvā karissasīti vāriyamānopi punappunaṃ
yāci. Athassa mātā "tenahi gacchāti sampaṭicchi. So pitu
ārocetvā mahantena parivārena nikkhami. Vāsabhakhattiyā puretarameva
paṇṇaṃ pesesi "ahaṃ idha sukhaṃ vasāmi, māssa kiñci sāmino antaraṃ
dassayiṃsūti. Sākiyā viḍūḍabhassāgamanaṃ ñatvā "vandituṃ na sakkāti
tassa daharadahare kumāre janapadaṃ pahiṇitvā, tasmiṃ kapilapuraṃ sampatte,
saṇṭhāgāre sannipatiṃsu. Kumāro tattha gantvā aṭṭhāsi. Atha naṃ
"ayante tāta mātāmaho, ayaṃ mātuloti vadiṃsu. So sabbe
vandamāno vicaritvā ekaṃpi attānaṃ vandantaṃ adisvā "kinnu kho
Maṃ vandantā natthīti pucchi. Sākiyā "tāta kaniṭṭhakumārā te
janapadaṃ gatāti vatvā tassa mahantaṃ sakkāraṃ kariṃsu. So katipāhaṃ
vasitvā mahantena parivārena nagarā nikkhami. Athekā dāsī saṇṭhāgāre
tassa nisinnaphalakaṃ 1- "idaṃ vāsabhakhattiyāya dāsiyā puttassa nisinnaphalakanti
akkositvā akkositvā khīrodakena dhovati. Eko puriso attano
āvudhaṃ pammussitvā nivatto taṃ gaṇhanto viḍūḍabhakumārassa
akkosanasaddaṃ sutvā taṃ antaraṃ pucchitvā "vāsabhakhattiyā dāsiyā
kucchimhi mahānāmasakkassa jātāti ñatvā balakāyassa kathesi.
"vāsabhakhattiyā kira dāsīdhītāti mahākolāhalaṃ ahosi. Taṃ sutvā
viḍūḍabho "ete tāva mama nisinnaphalakaṃ khīrodakena dhovantu, ahaṃ pana
rajje patiṭṭhitakāle etesaṃ galalohitaṃ gahetvā mama nisinnaphalakaṃ
dhovissāmīti 2- cittaṃ ṭhapesi. Tasmiṃ sāvatthiṃ gate, amaccā sabbaṃ pavattiṃ
rañño ārocayiṃsu. Rājā "mayhaṃ dāsīdhītaraṃ adaṃsūti sākiyānaṃ
kujjhitvā vāsabhakhattiyāya ca puttassa ca dinnaparihāraṃ acchinditvā
dāsadāsīhi laddhabbamattameva dāpesi. Tato katipāhaccayena satthā
rājanivesanaṃ gantvā nisīdi. Rājā āgantvā vanditvā "bhante
tumhākaṃ kira ñātakehi dāsīdhītā mayhaṃ dinnā, tenassā ahaṃ
saputtāya parihāraṃ acchinditvā dāsadāsīhi laddhabbamattameva
dāpesinti āha. Satthā "ayuttaṃ mahārāja sākiyehi kataṃ, dadantehi
nāma samajātikā dātabbā assa; taṃ pana mahārāja vadāmi:
@Footnote: 1. porāṇapoṭṭhake tena nisinnaṃ phalakanti dissati.  2. Sī.Yu. dhovāpessāmīti.
Vāsabhakhattiyā khattiyarājadhītā khattiyarañño gehe abhisekaṃ labhi,
viḍūḍabhopi khattiyarājānameva paṭicca jāto; mātugottaṃ nāma kiṃ
karissati, pitugottameva pamāṇanti, porāṇakapaṇḍitā dalidditthiyā
kaṭṭhahārikāya aggamahesiṭṭhānaṃ adaṃsu, tassā ca kucchimhi jātakumāro
dvādasayojanikāya bārāṇasiyaṃ rajjaṃ patvā kaṭṭhavāhanarājā nāma
jātoti kaṭṭhahāriyajātakaṃ 1- kathesi. Rājā dhammakathaṃ sutvā "pitugottameva
kira pamāṇanti tusitvā mātāputtānaṃ pakatiparihārameva dāpesi.
       Bandhulasenāpatissapi kho kusinārāyaṃ mallarājadhītā mallikā nāma
bhariyā dīgharattaṃ na vijāyi. Atha naṃ bandhulo "attano kulagharameva gacchāti
uyyojesi. Sā "satthāraṃ disvāva gamissāmīti jetavanaṃ pavisitvā
tathāgataṃ vanditvā ṭhitā "kahaṃ gacchasīti vuttā "sāmiko maṃ bhante
kulagharaṃ pesetīti āha. "kiṃkāraṇāti. "vañjhā kirasmi aputtikāti.
"yadi evaṃ, gamanakiccaṃ natthi, nivattassūti. Sā tuṭṭhamānasā hutvā
satthāraṃ vanditvā nivesanaṃ gantvā, "kasmā nivattāsīti vutte, 2-
"dasabalena nivattitamhīti āha. Bandhulo "diṭṭhaṃ bhavissati dīghadassinā
kāraṇanti sampaṭicchi. Sā na cirasseva gabbhaṃ paṭilabhitvā
uppannadohaḷā "dohaḷo me uppannoti ārocesi. "kiṃ dohaḷoti.
"vesālīnagare gaṇarājakulānaṃ abhisekamaṅgalapokkharaṇiyaṃ otaritvā
nahātvā pānīyaṃ pātukāmamhi sāmīti. Bandhulo "sādhūti vatvā
sahassatthāmadhanuṃ gahetvā taṃ rathaṃ āropetvā sāvatthito nikkhamitvā
@Footnote: 1. khu. jā. eka. 27/3. tadaṭṭhakathā. 1/204.   2. Sī. Yu. vuttā.
Rathaṃ pājento mahālilicchavino dinnadvārena vesāliṃ pāvisi.
Mahālilicchavino ca dvārasamīpeeva nivesanaṃ hoti. So rathassa
ummāre paṭighātasaddaṃ sutvāva "bandhulassa rathasaddoti ñatvā
"ajja licchavīnaṃ bhayaṃ uppajjissatīti āha. Pokkharaṇiyā anto ca
bahi ca ārakkho 1- balavā, upari lohajālaṃ patthaṭaṃ, sakuṇānaṃpi
okāso natthi. Bandhulasenāpati pana rathā otaritvā ārakkhake
manusse vettena paharanto palāpetvā lohajālaṃ chinditvā
antopokkharaṇiyā bhariyaṃ nahāpetvā sayaṃpi nahātvā puna taṃ rathaṃ
āropetvā nagarā nikkhamitvā āgatamaggeneva pāyāsi. Ārakkhakā
licchavīnaṃ ārocesuṃ. Licchavirājāno kujjhitvā pañca rathasatāni
āruyha "bandhulamallaṃ gaṇhissāmāti nikkhamiṃsu. Taṃ pavattiṃ mahālissa
ārocesuṃ. Mahāli "mā gamittha, so hi vo sabbe ghātessatīti
āha. Tepi "mayaṃ gamissāmaevāti vadiṃsu. "tenahi rathacakkassa
yāva nābhito paṭhaviṃ paviṭṭhaṭṭhānaṃ disvā nivatteyyātha; tato
anivattantā purato asanisaddaṃ viya suṇissatha, tamhā ṭhānā
nivatteyyātha; tato anivattantā tumhākaṃ rathadhuresu chiddaṃ passissatha,
tamhā ṭhānā nivatteyyātheva, [2]- purato mā gamitthāti āha.
Te tassa vacanenānivattitvā taṃ anubandhiṃsuyeva. Mallikā disvā
"rathā sāmi paññāyantīti āha. "tenahi ekasseva rathassa
paññāyanakāle āroceyyāsīti. Sā, yadā sabbe eko viya
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. ārakkhā. 2. Ma. etthantare "tato anivattentāti atthi.
Hutvā paññāyiṃsu, tadā "ekameva sāmi rathasīsaṃ paññāyatīti
āha. Bandhulo "tenahi imā rasmiyo gaṇhāti tassā rasmiyo
datvā rathe ṭhitova dhanuṃ āropesi. Rathacakkaṃ yāva nābhito paṭhaviṃ
pāvisi. Licchavino taṃ ṭhānaṃ disvā na nivattiṃsu. Itaro thokaṃ gantvā
jiyaṃ pothesi. Asanisaddo viya ahosi. Te tatopi na nivattiṃsu,
anubandhantā gacchanteva. 1- Bandhulo rathe ṭhitakova ekaṃ saraṃ khipi.
So pañcannaṃ rathasatānaṃ rathasīse chiddaṃ katvā pañca rājasatāni
parikarabandhanaṭṭhāne vinivijjhitvā paṭhaviyaṃ pāvisi. Te attano
viddhabhāvaṃ ajānitvā "tiṭṭha re, tiṭṭha reti vadantā anubandhiṃsuyeva.
Bandhulo rathaṃ ṭhapetvā "tumhe matakā, matakehi saddhiṃ mayhaṃ yuddhaṃ
nāma natthīti āha. "matakā nāma amhāsadisā na 2- hontīti. "tenahi
sabbapacchimassa parikaraṃ mocethāti. Te mocayiṃsu. So muttamatteyeva
maritvā pati. Atha ne "sabbepi tumhe evarūpā, attano attano
gharāni gantvā saṃvidhātabbaṃ saṃvidahitvā  puttadāraṃ anusāsitvā
sannāhaṃ mocethāti āha. Te tathā katvā sabbepi jīvitakkhayaṃ
pattā. Bandhulopi mallikaṃ sāvatthiṃ ānesi. Sā soḷasakkhattuṃ yamake
yamake putte vijāyi. Sabbepi sūrā thāmasampannā ahesuṃ. Sabbasippānaṃ
nipphattiṃ pāpuṇiṃsu. Ekekassa purisasahassaṃ parivāro ahosi. Pitarā
saddhiṃ rājanivesanaṃ gacchantehi teheva rājaṅgaṇaṃ paripūri.
       Athekadivasaṃ vinicchaye kuṭaṭṭaparājitā manussā bandhulaṃ āgacchantaṃ
@Footnote: 1. "gacchiṃsuyevāti yuttataraṃ bhaveyYu.   2. nasaddo natthi.
Disvā mahāviravaṃ viravantā vinicchayamaccānaṃ kuṭaṭṭakaraṇaṃ tassa ārocesuṃ.
So vinicchayaṃ gantvā taṃ aṭṭaṃ tīretvā sāmikameva sāmikaṃ akāsi.
Mahājano mahāsaddena sādhukāraṃ pavattesi. Taṃ sutvā 1- rājā "kiṃ
idanti pucchitvā tamatthaṃ sutvā tusitvā sabbepi te amacce
harāpetvā bandhulasseva vinicchayaṃ niyyādesi. So tato paṭṭhāya
sammā vinicchayi. Tato porāṇakavinicchayikā amaccā lañcaṃ alabhantā
appalābhā hutvā "bandhulo rajjaṃ patthetīti rājakule paribhindiṃsu.
Rājā tesaṃ kathaṃ gahetvā cittaṃ niggahetuṃ nāsakkhi, "imasmiṃ idheva
ghātiyamāne, garahā me uppajjissatīti puna cintetvā payuttapurisehi
paccantaṃ paharāpetvā bandhulaṃ pakkosāpetvā "paccanto kira
kupito, tvaṃ puttehi saddhiṃ gantvā core gaṇhāti pahiṇitvā
"etthevassa dvattiṃsāya puttehi saha sīsaṃ chinditvā āharathāti
tena saddhiṃ aññepi samatthe mahāyodhe pesesi. Tasmiṃ paccantaṃ
gacchanteyeva, "senāpati kirāgacchatīti payuttacorā palāyiṃsu. So
taṃ padesaṃ āvāsāpetvā saṇṭhāpetvā nivatti. Athassa nagarato
avidūre ṭhāne te yodhā saddhiṃ puttehi sīsaṃ chindiṃsu.
       Taṃ divasaṃ mallikāya deviyā pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ dve
aggasāvakā nimantitā honti. Athassā pubbaṇheyeva "sāmikassa
te saddhiṃ puttehi sīsaṃ chindantīti paṇṇaṃ āharitvā adaṃsu. Sā taṃ
pavattiṃ ñatvā kassaci avatvā paṇṇaṃ ucchaṅge katvā bhikkhusaṅghameva
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. "taṃ sutvāti natthi.
Parivisi. Athassā paricārikāyo bhikkhūnaṃ bhattaṃ datvā sappicāṭiṃ
āharantiyo therānaṃ purato cāṭiṃ bhindiṃsu. Dhammasenāpati "bhedanadhammaṃ
bhinnaṃ na cintetabbanti āha. Sā ucchaṅgato paṇṇaṃ nīharitvā
"dvattiṃsāya puttehi saddhiṃ pitu sīsaṃ chindantīti me imaṃ paṇṇaṃ
āhariṃsu, ahaṃ idaṃ sutvāpi na cintesiṃ; sappicāṭiyā bhinnāya, kiṃ
cintessāmi bhanteti āha. Dhammasenāpati
         "animittamanaññātaṃ      maccānaṃ idha jīvitaṃ
          kasirañca parittañca     tañca dukkhena saṃyuttanti 1-
ādīni vatvā dhammaṃ desetvā uṭṭhāyāsanā vihāraṃ agamāsi. Sāpi
dvattiṃsasuṇisāyo pakkosāpetvā "tumhākaṃ sāmikā niraparādhā
attano purimakammaphalaṃ labhiṃsu, tumhe mā socittha mā paridevittha,
rañño upari manopadosaṃ mā karitthāti ovadi. Rañño carapurisā
taṃ kathaṃ sutvā tesaṃ niddosabhāvaṃ rañño kathayiṃsu. Rājā saṃvegappatto
tassā nivesanaṃ gantvā mallikañca suṇisāyo cassā khamāpetvā
mallikāya varaṃ adāsi. Sā "varo gahito me hotūti vatvā, tasmiṃ
gate, matakabhattaṃ datvā nahātvā rājānaṃ upasaṅkamitvā "deva
tumhehi me varo dinno, mayhañca aññena attho natthi,
dvattiṃsāya ca me suṇisānaṃ mamañca kulagharagamanaṃ anujānāthāti āha.
Rājā sampaṭicchi. Sayaṃpi dvattiṃsasuṇisā yathāsakāni kulāni pesesi.
Sā kusinārāyaṃ attano kulagharaṃ agamāsi. Rājāpi bandhulasenāpatino
@Footnote: 1. khu. su. 25/447.
Bhāgineyyassa dīghakārāyanassa nāma senāpatiṭṭhānaṃ adāsi. So pana
"mātulo me iminā māritoti rañño otāraṃ gavesanto vicarati.
Rājā kira niraparādhassa bandhulassa māritakālato paṭṭhāya vippaṭisārī
hutvā cittassādaṃ na labhati rajjasukhaṃ nānubhoti.
       Tadā satthā sākiyānaṃ medaḷupaṃ nāma nigamaṃ nissāya viharati.
Rājā tattha gantvā ārāmato avidūre  khandhāvāraṃ nivāsetvā
mahantena parivārena "satthāraṃ vandissāmīti vihāraṃ gantvā pañca
rājakakudhabhaṇḍāni dīghakārāyanassa datvā ekakova gandhakuṭiṃ pāvisi.
Sabbaṃ dhammacetiyasuttaniyāmena 1- veditabbaṃ. Tasmiṃ gandhakuṭiṃ paviṭṭhe,
dīghakārāyano tāni rājakakudhabhaṇḍāni gahetvā viḍūḍabhaṃ rājānaṃ
katvā rañño ekaṃ assaṃ ekañca upaṭṭhānakārikaṃ mātugāmaṃ
ṭhapetvā nivattetvā sāvatthiṃ agamāsi. Rājā satthārā saddhiṃ
piyakathaṃ kathetvā nikkhanto senaṃ adisvā taṃ mātugāmaṃ pucchitvā
taṃ pavattiṃ sutvā "bhāgineyyaṃ ādāya gantvā viḍūḍabhaṃ gahessāmīti
rājagahanagaraṃ gacchanto vikāle dvāresu pidahitesu, nagaraṃ patvā
ekissā sālāya nipajjitvā vātātapakilanto rattibhāge tattheva
kālamakāsi. Vibhātāya rattiyā, "deva kosalanarinda anātho jātosīti
vilapantiyā tassā itthiyā saddaṃ sutvā rañño ārocesuṃ. So
mātulassa mahantena sakkārena sarīrakiccaṃ kāresi.
       Viḍūḍabhopi rajjaṃ labhitvā taṃ veraṃ saritvā "sabbepi sākiye
@Footnote: 1. Ma. Ma. 13/506.
Māressāmīti mahatiyā senāya nikkhami. Taṃ divasaṃ satthā paccūsakāle
lokaṃ olokento ñātasaṅghavināsaṃ disvā "ñātisaṅgahaṃ kātuṃ vaṭṭatīti
cintetvā pubbaṇhasamaye piṇḍāya caritvā piṇḍapātapaṭikkanto
gandhakuṭiyaṃ sīhaseyyaṃ kappetvā sāyaṇhasamaye ākāsena gantvā
kapilavatthusāmante kabaracchāye rukkhamūle nisīdi. Tato viḍūḍabhassa
rajjasīmāyaṃ mahanto saṇḍacchāyo nigrodharukkho atthi. Viḍūḍabho
satthāraṃ disvā upasaṅkamitvā vanditvā "bhante kiṃkāraṇā evarūpāya
uṇhavelāya imasmiṃ kabaracchāye rukkhamūle nisinnattha, etasmiṃ
saṇḍacchāye nigrodhamūle nisīdatha bhanteti vatvā, "hotu mahārāja,
ñātakānaṃ chāyā nāma sītalāti vutte, "ñātakānaṃ rakkhaṇatthāya
satthā āgato bhavissatīti cintetvā satthāraṃ vanditvā nivattitvā
sāvatthimeva paccāgami. Satthāpi uppatitvā jetavanameva gato.
Rājā sākiyānaṃ dosaṃ saritvā dutiyampi nikkhamitvā tattheva
satthāraṃ passitvā puna nivatti. Tatiyavārepi nikkhamitvā tattheva
satthāraṃ passitvā nivatti. Catutthavāre pana tasmiṃ nikkhante, satthā
sākiyānaṃ pubbakammaṃ oloketvā tesaṃ nadiyaṃ visapakkhipanapāpakammassa
appaṭibāhiyabhāvaṃ ñatvā catutthavāre nāgamāsi. Viḍūḍabho "sākiye
ghātessāmīti mahantena balena nikkhami.
       Sammāsambuddhassa pana ñātakā asattaghātakā nāma marantāpi
paresaṃ jīvitaṃ na voropenti. Te cintayiṃsu "mayaṃ sikkhitahatthā
katupāsanā mahissāsā, na kho pana sakkā amhehi paraṃ jīvitā
Voropetuṃ, attano kammaṃ dassetvā palāpessāmāti. Te katasannāhā
nikkhamitvā yuddhaṃ ārabhiṃsu. Tehi khittā sarā viḍūḍabhassa purisānaṃ
antarantarena gacchanti, phalakantarakaṇṇacchiddantarādīhi nikkhamanti.
Viḍūḍabho disvā "nanu bhaṇe sākiyā `asattaghātakamhāti vadanti,
atha ca pana me purise nāsentīti. Atha naṃ eko puriso āha
"kiṃ sāmi nivattitvā olokesīti. "sākiyā me purise nāsentīti.
"tumhākaṃ koci puriso mato nāma natthi, iṅgha ne gaṇāpethāti.
Gaṇāpento ekassapi khayaṃ na passi. So tato nivattitvā "ye
ye bhaṇe `sākiyamhāti bhaṇanti sabbe māretha; mātāmahassa pana
me mahānāmasakkassa santike ṭhitānaṃ jīvitaṃ dethāti āha. Sākiyā
gahetabbaggahaṇaṃ apassantā ekacce tiṇaṃ ḍaṃsitvā ekacce naḷaṃ
gahetvā aṭṭhaṃsu, "tumhe sākiyā noti pucchitā, yasmā te marantāpi
musāvādaṃ na bhaṇanti; tasmā tiṇaṃ ḍaṃsitvā ṭhitā "no sāko,
tiṇanti vadanti, naḷaṃ gahetvā ṭhitā "no sāko, naḷoti vadanti.
Te ca mahānāmassa santike ṭhitā ca jīvitaṃ labhiṃsu. Tesu tiṇaṃ
ḍaṃsitvā ṭhitā tiṇasākiyā nāma, naḷaṃ gahetvā ṭhitā naḷasākiyā
nāma jātā. Avasese khīrapakepi dārake avissajjetvā ghātāpento
lohitanadiṃ pavattetvā tesaṃ galalohitena phalakaṃ dhovāpesi. Evaṃ
sākiyavaṃso viḍūḍabhena upacchinno. So mahānāmasakkaṃ gāhāpetvā
nivatto pātarāsavelāya "pātarāsaṃ karissāmāti ekasmiṃ ṭhāne
otaritvā, bhojane upanīte, "ekato bhuñjissāmāti ayyakaṃ
Pakkosāpesi. Khattiyā pana jīvitaṃ cajantāpi dāsīputtena saddhiṃ
na bhuñjanti; tasmā mahānāmo ekaṃ saraṃ oloketvā "kiliṭṭhagattomhi,
nahāyissāmi tātāti āha. "sādhu ayyaka nahāyathāti.
So "ayaṃ maṃ ekato abhuñjantaṃ ghātessati, sayameva me mataṃ
seyyoti kese muñcitvā agge gaṇṭhiṃ katvā kesesu pādaṅguṭṭhake
pavesetvā udake nimujji. Tassa guṇatejena nāgabhavanaṃ uṇhākāraṃ
dassesi. Nāgarājā "kinnu khoti upadhārento disvā tassa santikaṃ
āgantvā phaṇe nisīdāpetvā nāgabhavanaṃ pavesesi. So dvādasavassāni
tattheva vasi. Viḍūḍabhopi "mayhaṃ ayyako idāni āgamissatīti
āgamayamānova nisīdi; tasmiṃ aticirāyante, sare vicināpetvā
dīpālokena purisabbhantarānipi oloketvā adisvā "gato bhavissatīti
pakkāmi. So rattibhāge aciravatiṃ patvā khandhāvāraṃ nivesesi. Ekacce
antonadiyaṃ vālikāpuline nipajjiṃsu, ekacce bahi thale, anto
nipannesupi pubbe akatapāpakammā atthi, bahi nipannesupi pubbe
katapāpakammā atthi; tesaṃ nipannaṭṭhānesu kipillikā uṭṭhahiṃsu. Te
"mayhaṃ nipannaṭṭhāne kipillikā, mayhaṃ nipannaṭṭhāne kipillikāti
uṭṭhahitvā, akatapāpakammā uttaritvā thale nipajjiṃsu, katapāpakammā
otaritvā vālikāpuline nipajjiṃsu. Tasmiṃ khaṇe mahāmegho uṭṭhahitvā
ghanakarakavassaṃ vassi. Nadiyā ogho āgantvā viḍūḍabhaṃ saddhiṃ parisāya
samuddameva pāpesi. Sabbe tattha macchakacchapabhakkhā ahesuṃ.
       Mahājano kathaṃ samuṭṭhāpesi "sākiyānaṃ maraṇaṃ ayuttaṃ evannāma
Koṭṭetvā koṭṭetvā sākiyā māretabbāti anucchavikametanati.
Satthā taṃ kathaṃ sutvā "bhikkhave imasmiṃ attabhāve kiñcāpi sākiyānaṃ
evaṃ maraṇaṃ ayuttaṃ, pubbe katapāpakammavasena pana yuttameva etehi
laddhanti āha. "kiṃ pana bhante ete pubbe akaṃsūti. "pubbe
ekato hutvā nadiyaṃ visaṃ pakkhipiṃsūti.
       Punekadivasaṃ bhikkhū dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ "viḍūḍabho
ettake sākiye māretvā āgacchanto attano manorathe matthakaṃ
appatte eva, ettakaṃ janaṃ ādāya samuddamacchakacchapabhakkho jātoti.
Satthā āgantvā "kāya nuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnāti
pucchitvā, "imāya nāmāti vutte, "bhikkhave imesaṃ sattānaṃ manorathe
matthakaṃ appatte eva, maccurājā suttaṃ gāmaṃ ajjhottharanto mahogho
viya jīvitindriyaṃ chinditvā caturāpāyasamudde nimujjāpetīti vatvā
imaṃ gāthamāha
          "pupphāni heva pacinantaṃ    byāsattamanasaṃ naraṃ
           suttaṃ gāmaṃ mahoghova     maccu ādāya gacchatīti.
       Tattha byāsattamanasaṃ naranti: sampatte vā asampatte  vā
laggamānasaṃ. Idaṃ vuttaṃ hoti: yathā mālākāro pupphārāmaṃ pavisitvā
"pupphāni pacinissāmīti tato pupphāni aggahetvā aññamaññaṃ vā
gacchaṃ paṭṭhento sakale pupphārāme manaṃ pesesi "ito ca pupphāni
pacinissāmīti tato pupphāni aggahetvā aññattha manaṃ peseti tameva
gacchaṃ pacinanto pamādaṃ āpajjati; evameva ekacco pupphārāmasadisaṃ
Pañcakāmaguṇamajjhaṃ otaritvā manoramaṃ rūpaṃ labhitvā manoramānaṃ
saddagandharasaphoṭṭhabbānaṃ aññataraṃ paṭṭheti, tesu vā aññataraṃ labhitvā
aññataraṃ paṭṭheti, rūpameva vā labhitvā aññataraṃ 1- paṭṭhento tameva
assādeti, saddādīsu vā aññataraṃ. Eseva nayo gomahisadāsī-
dāsakhettavatthugāmanigamajanapadādīsu, pabbajitānampi pariveṇavihāra-
pattacīvarādīsūti; evaṃ pañcakāmaguṇasaṅkhātāni pupphāni eva pacinantaṃ
sampatte vā asampatte vā kāmaguṇe byāsattamanasaṃ naraṃ.
       Suttaṃ gāmanti: gāmassa gehabhittiādīnaṃ supanavasena supanaṃ
nāma natthi, sattānaṃ pana suttappamattataṃ upādāya sutto nāma
hoti; evaṃ suttaṃ gāmaṃ dve tīṇi yojanāni āyatagambhīro mahoghova
maccu ādāya gacchati; yathā so mahogho itthīpurisagomahisakukkuṭādīsu
kañci anavasesetvā sabbantaṃ gāmaṃ samuddaṃ pāpetvā macchakacchapabhakkhaṃ
karoti; evameva byāsattamanasaṃ naraṃ maraṇamaccu ādāya jīvitindriyamassa
chinditvā caturāpāyasamudde nimujjāpetīti.
       Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pattā. Mahājanassa
sātthikā desanā jātāti.
                       Viḍūḍabhavatthu.
                       --------
@Footnote: 1. Ma. Yu. aññaṃ.
                  4. Patipūjikāvatthu. (36)
       "pupphāni hevāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiyaṃ viharanto
patipūjikaṃ nāma itthiṃ ārabbha kathesi.
       Vatthu tāvatiṃsadevaloke samuṭṭhitaṃ. Tattha kira mālābhārī nāma
devaputto accharāsahassaparivuto uyyānaṃ pāvisi. Pañcasatā devadhītaro
rukkhaṃ āruyha pupphāni pātenti. Pañcasatā tāhi pātitāni pupphāni
gahetvā devaputtaṃ alaṅkaronti. Tāsu ekā devadhītā rukkhasākhāyameva
cutā. Sarīraṃ dīpasikhā viya nibbāyi. Sā sāvatthiyaṃ ekasmiṃ kulagehe
paṭisandhiṃ gahetvā jātakāle jātissarā hutvā "mālābhāridevaputtassa
bhariyamhīti anussarantī vuḍḍhimanvāya gandhamālādipūjaṃ katvā sāmikassa
santike abhinibbattiṃ paṭṭhesi. Sā soḷasavassakāle parakulaṃ gatāpi
salākabhattapakkhikabhattavassāvāsikādīni datvā "ayaṃ me sāmikassa
santike nibbattanatthāya paccayo 1- hotūti vadati. Athassā bhikkhū "ayaṃ
uṭṭhāya samuṭṭhāya patimeva paṭṭhetīti "patipūjikāti nāmaṃ kariṃsu.
Sāpi nibaddhaṃ āsanasālaṃ paṭijaggati pānīyaṃ upaṭṭhapeti āsanāni
paññāpeti. Aññepi manussā salākabhattādīni dātukāmā "amma
imānipi bhikkhusaṅghassa paṭipādeyyāsīti āharitvā denti. Sāpi etena
niyāmena āgacchantī gacchantī ekapadavāre chappaññāsakusaladhamme
paṭilabhi. Tassā kucchiyaṃ gabbho samuṭṭhahi. Sā dasamāsaccayena puttaṃ
@Footnote: 1. saccakārotipi padaṃ.
Vijāyi. Tassa padasā gamanakāle aññampi aññampīti cattāro
putte labhi. Sā ekadivasaṃ dānaṃ datvā pūjaṃ katvā dhammaṃ sutvā
sikkhāpadāni rakkhitvā divasapariyosāne taṃkhaṇaṃ nibbattena kenaci
rogena kālaṃ katvā attano sāmikasseva santike nibbatti.
       Itarāpi ettakaṃ kālaṃ devaputtaṃ alaṅkaronti eva. Devaputto
taṃ disvā "tvaṃ pāto paṭṭhāya na dissasi, kuhiṃ gatāsīti āha.
"cutāmhi sāmīti. "kiṃ vadesīti. "evametaṃ sāmīti. "kuhiṃ nibbattāsīti.
"sāvatthiyaṃ kulageheti. "kittakaṃ kālaṃ tattha ṭhitāsīti. "dasamāsaccayena
mātukucchito nikkhamitvā soḷasavassakāle patikulaṃ gantvā cattāro
putte vijāyitvā dānādīni puññāni katvā tumhe paṭṭhetvā
āgantvā tumhākameva santike nibbattamhi 1- sāmīti. "manussānaṃ
kittakaṃ āyunti. "vassasatamattanti. "ettakamevāti. "āma sāmīti.
"ettakaṃ āyuṃ gahetvā nibbattā manussā kinnu kho suttappamattā
kālaṃ atikkāmenti, udāhu dānādīni puññāni karontīti. "kiṃ
vadetha sāmi, asaṅkheyyaṃ āyuṃ gahetvā nibbattā viya ajarāmarā
viya niccappamattā manussāti. Mālābhāridevaputtassa mahāsaṃvego
udapādi "vassasatamattaṃ āyuṃ gahetvā nibbattā manussā kira
pamattā nipajjitvā niddāyanti, kadā nu kho dukkhā muccissantīti.
       Amhākaṃ pana vassasataṃ tāvatiṃsānaṃ devānaṃ eko rattindivo,
tāya rattiyā tiṃsa rattiyo māso, tena māsena dvādasamāsiko
@Footnote: 1. nibbattāmhīti bhavitabbaṃ.
Saṃvaccharo, tena saṃvaccharena dibbaṃ vassasahassaṃ āyuppamāṇaṃ. Taṃ
manussagaṇanāya tisso vassakoṭiyo saṭṭhī ca vassasatasahassāni;
tasmā tassa devaputtassa ekadivasopi nātikkanto muhuttasadisova
kālo ahosi. Evaṃ appāyukānaṃ pamādo nāma ativiya ayuttoti.
       Punadivase bhikkhū gāmaṃ paviṭṭhā āsanasālaṃ appaṭijaggitaṃ
āsanāni appaññattāni pānīyaṃ anupaṭṭhapitaṃ disvā "kahaṃ patipūjikāti
āhaṃsu. "bhante kahaṃ tumhe taṃ dakkhissatha, hīyo ayyesu bhuñjitvā
gatesu, sāyaṇhasamaye matāti. Taṃ sutvā puthujjanabhikkhū etissā
upakāraṃ sarantā assūni sandhāretuṃ nāsakkhiṃsu, khīṇāsavānaṃ dhammasaṃvego
udapādi. Te bhattakiccaṃ katvā vihāraṃ gantvā satthāraṃ vanditvā
pucchiṃsu "bhante patipūjikā nāma upāsikā uṭṭhāya samuṭṭhāya
nānappakārāni puññāni katvā sāmikameva paṭṭhesi, sā idāni
matā, kahaṃ nu kho nibbattāti. "attano sāmikasseva santike
bhikkhaveti. "natthi bhante sāmikassa santiketi. "na sā bhikkhave
etaṃ sāmikaṃ paṭṭhesi, tāvatiṃsabhavane tassā mālābhāridevaputto
nāma sāmiko, sā tassa pupphapilandhanaṭṭhānato cavitvā puna gantvā
tasseva santike nibbattāti. "evaṃ kira bhanteti. "āma bhikkhaveti.
"aho parittaṃ bhante sattānaṃ jīvitaṃ, pātova amhe parivisitvā
sāyaṃ uppannabyādhinā matāti. Satthā "āma bhikkhave parittaṃ sattānaṃ
jīvitaṃ nāma, tenevime satte vatthukāmehi ceva kilesakāmehi ca
atitte eva antako attano vase vattetvā kandante paridevante
Gahetvā gacchatīti vatvā imaṃ gāthamāha
        "pupphāni heva pacinantaṃ       byāsattamanasaṃ naraṃ
         atittaṃyeva kāmesu         antako kurute vasanti.
       Tattha "pupphāni heva pacinantanti: pupphārāme mālākāro
nānāpupphāni viya attabhāvappaṭibaddhāni ceva upakaraṇappaṭibaddhāni ca
kāmaguṇapupphāni ocinantameva. Byāsattamanasaṃ naranti: asampattesu
patthanāvasena sampattesu gedhavasena vividhenākārena āsattacittaṃ.
Atittaṃyeva kāmesūti: vatthukāmakilesakāmesu pariyesanenapi paṭilābhenapi
paribhogenapi nidhānenapi atittaṃ eva samānaṃ. Antako kurute vasanti
maraṇasaṅkhāto antako kandantaṃ paridevantaṃ gahetvā gacchanto
attano vasaṃ pāpetīti attho.
       Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. Desanā
mahājanassa sātthikā jātāti.
                      Patipūjikāvatthu.
                       --------
              5. Maccharikosiyaseṭṭhivatthu. 1- (37)
       "yathāpi bhamaro pupphanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiyaṃ
viharanto maccharikosiyaseṭṭhiṃ ārabbha kathesi.
       Vatthu rājagahe samuṭṭhitaṃ. Rājagahanagarassa kira avidūre sakkaraṃ
nāma nigamo ahosi, tattheko maccharī kosiyo nāma seṭṭhī
asītikoṭivibhavo paṭivasati. So tiṇaggena telabindumpi paresaṃ naṃ deti.
Na attanā  paribhuñjati. Itissa taṃ vibhavajātaṃ neva puttadārādīnaṃ
na samaṇabrāhmaṇānaṃ atthaṃ anubhoti rakkhasapariggahitā pokkharaṇī
viya aparibhogaṃ tiṭṭhatīti.
       Satthā ekadivasaṃ paccūsasamaye mahākaruṇāsamāpattito vuṭṭhāya
sakalalokadhātuyaṃ bodhaneyyabandhave olokento pañcacattāḷīsayojanamatthake
vasantassa seṭṭhino sapajāpatikassa sotāpattiphalassa
upanissayaṃ addasa. Tato purimadivase pana so rājānaṃ  upaṭṭhātuṃ
rājagehaṃ gantvā rājupaṭṭhānaṃ katvā āgacchanto ekaṃ chātajjhattaṃ
janapadamanussaṃ kummāsapūvaṃ kapallapūvaṃ khādantaṃ disvā tattha pipāsaṃ
uppādetvā attano gharaṃ gantvā cintesi "sacāhaṃ `kapallapūvaṃ
khāditukāmomhīti vakkhāmi, bahū mayā saddhiṃ khāditukāmā bhavissanti,
evaṃ me bahūni tilataṇḍulasappiphāṇitādīni parikkhayaṃ gamissanti,
na kassaci kathessāmīti taṇhaṃ adhivāsento carati. So gacchante
@Footnote: 1. Sī. Ma. macchariyakosiyaseṭṭhivatthu.
Gacchante kāle, uppaṇḍuppaṇḍukajāto dhamanisanthatagatto jāto, tato
taṇhaṃ adhivāsetuṃ asakkonto gabbhaṃ pavisitvā mañcakaṃ upaguyhitvā
nipajji. Evaṃ gatopi dhanahānibhayena kassaci kiñci na kathesi.
       Atha naṃ bhariyā upasaṅkamitvā piṭṭhiṃ parimajjitvā "kinte sāmi
aphāsukanti pucchi. "na me kiñci aphāsukaṃ atthīti. "kinnu kho
te rājā kupitoti. "rājāpi me na kuppatīti. "atha kinte
puttadhītāhi vā dāsakammakarādīhi vā kiñci amanāpaṃ kataṃ atthīti.
"evarūpaṃpi natthīti. "kismiṃ pana te taṇhā atthīti. Evaṃ vuttepi,
dhanahānibhayena kiñci avatvā nissaddova nipajji. Atha naṃ bhariyā
"kathehi sāmi, kismiṃ te taṇhāti āha. So vacanaṃ parigilanto
viya "atthi me taṇhāti āha. "kiṃ taṇhā sāmīti. "kapallapūvaṃ
khāditukāmomhīti. "atha kimatthaṃ me na kathesi, kiṃ tvaṃ daliddosi,
idāni sakalasakkaranigamavāsīnaṃ pahonake kapallapūve pacissāmīti.
"kinte etehi, attano kammaṃ katvā khādissantīti. "tenahi
ekaracchavāsīnaṃ pahonake kapallapūve pacissāmīti. "jānāmahaṃ tava
mahaddhanabhāvanti. "imasmiṃ gehasāmante sabbesaṃ pahonakaṃ katvā
pacāmīti. "jānāmahaṃ tava mahajjhāsayabhāvanti. "tenahi te
puttadāramattasseva pahonakaṃ katvā pacāmīti. "kinte etehīti. "kiṃ
pana tuyhañca mayhañca pahonakaṃ katvā pacāmīti. "tvaṃ kiṃ karissasīti.
"tenahi ekakasseva te pahonakaṃ katvā pacāmīti. "imasmiṃ ṭhāne
paccamāne, bahū paccāsiṃsanti, sakalataṇḍule ṭhapetvā bhinnataṇḍule ca
Uddhanakapallāni ca ādāya thokaṃ khīrasappimadhuphāṇitañca gahetvā
sattabhūmikassa pāsādassa uparimatalaṃ āruyha paca, tatthāhaṃ ekakova
nisīditvā khādissāmīti. Sā "sādhūti paṭissuṇitvā gahetabbaṃ
gāhāpetvā pāsādaṃ āruyha dāsiyo vissajjetvā seṭṭhiṃ
pakkosāpesi. So ādito paṭṭhāya dvārāni pidahanto sabbadvāresu
sūcighaṭikāni datvā sattamaṃ talaṃ abhiruhitvā tatthapi dvāraṃ pidahitvā
nisīdi. Bhariyāpissa uddhane aggiṃ jāletvā kapallaṃ āropetvā
pūve pacituṃ ārabhi.
       Atha satthā pātova mahāmoggallānattheraṃ āmantesi
"eso moggallāna rājagahassa avidūre sakkaranigame macchariseṭṭhī
`kapallapūve khādissāmīti aññesaṃ dassanabhayena sattabhūmike pāsāde
kapallapūve pācāpeti, tvaṃ tattha gantvā seṭṭhiṃ dametvā nibbisevanaṃ
katvā ubhopi jāyapatike pūve ca khīrasappimadhuphāṇitāni ca gāhāpetvā
attano balena jetavanaṃ ānehi; ajjāhaṃ pañcahi bhikkhusatehi
saddhiṃ vihāreyeva nisīdissāmi, pūveheva bhattakiccaṃ karissāmīti āha.
Theropi "sādhu bhanteti satthu vacanaṃ sampaṭicchitvā tāvadeva iddhibalena
taṃ nigamaṃ gantvā tassa pāsādassa sīhapañjaradvāre sunivattho
supāruto ākāse eva maṇirūpakaṃ viya aṭṭhāsi. Mahāseṭṭhino theraṃ
disvāva hadayamaṃsaṃ kampi. So "ahaṃ evarūpānaṃyeva bhayena imaṃ ṭhānaṃ
āgato, ayañca āgantvā vātapānadvāre ṭhitoti gahetabbaggahaṇaṃ
apassanto aggimhi pakkhittaloṇasakkharā viya rosento
Taṭataṭāyanto evamāha "samaṇa ākāse ṭhatvā kiṃ labhissasi,
ākāse apade padaṃ dassetvā caṅkamantopi neva labhissasīti.
Thero tasmiṃeva ṭhāne aparāparaṃ caṅkami. Seṭṭhī "caṅkamanto
kiṃ labhissasi, ākāse pallaṅkena nisīdantopi na labhissasiyevāti
āha. Thero pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Atha naṃ "ākāse
nisinno kiṃ labhissasi, āgantvā vātapānaummāre ṭhitopi na
labhissasīti āha. Thero ummāre aṭṭhāsiṃ. Atha naṃ "ummāre ṭhito
kiṃ labhissasi, dhūmāyantopi na labhissasiyevāti āha. Theropi
dhūmāyi. Sakalapāsādo ekadhūmo ahosi. Seṭṭhino akkhīnaṃ sūciyā
vijjhanakālo viya ahosi. Gehajjhāyanabhayena taṃ "pajjalantopi
na labhissasīti avatvā "ayaṃ samaṇo suṭṭhu laggo aladdhā na
gamissati, ekamassa pūvaṃ dāpessāmīti bhariyaṃ āha "bhadde ekaṃ
khuddakapūvaṃ pacitvā samaṇassa datvā uyyojehi nanti. Sā thokaṃeva
piṭṭhaṃ kapallapātiyaṃ pakkhipi. Mahāpūvo hutvā sakalapātiṃ
pūretvā uddhumāto aṭṭhāsi. Seṭṭhī taṃ disvā "bahuṃ tayā piṭṭhaṃ
gahitaṃ bhavissatīti, sayameva dabbikaṇṇena thokaṃ piṭṭhaṃ gahetvā
pakkhipi. Pūvo purimapūvato mahantataro jāto. Evaṃ yaṃ yaṃ pacati,
so so mahantamahantova hoti. So nibbinno bhariyaṃ āha
"bhadde imassa ekaṃ pūvaṃ dehīti. Tassā pacchito ekaṃ gaṇhantiyā,
sabbe ekābaddhā alliyiṃsu. Sā seṭṭhiṃ āha "sāmi sabbe pūvā
ekābaddhā, visuṃ kātuṃ na sakkomīti. "ahaṃ karissāmīti sopi
Kātuṃ nāsakkhi. Ubhopi janā koṭiyaṃ gahetvā kaḍḍhantāpi viyojetuṃ
nāsakkhiṃsueva. Athassa pūvehi saddhiṃ vāyamantasseva sarīrato
sedā mucciṃsu, pipāsā upacchijji. Tato bhariyaṃ āha "bhadde na
me pūvehi attho, samaṇassa dehīti. Sā pacchiṃ ādāya theraṃ
upasaṅkami. Thero ubhinnaṃpi dhammaṃ desesi, tiṇṇaṃ ratanānaṃ guṇaṃ
kathesi, "atthi dinnaṃ, atthi yiṭṭhanti dinnadānādīnaṃ phalaṃ gagaṇatale
candaṃ viya dassesi. Taṃ sutvā pasannacitto seṭṭhī "bhante āgantvā
imasmiṃ pallaṅke nisīditvā paribhuñjathāti āha. Thero "mahāseṭṭhi
sammāsambuddho `pūve khādissāmīti pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ
vihāre nisinno; tumhākaṃ ruciyā sati, seṭṭhi bhariyaṃ pūve ca
khīrādīni ca gaṇhāpetha, satthu santikaṃ gamissāmāti āha. "kahaṃ
pana bhante etarahi satthāti. "ito pañcacattāḷīsayojanamatthake
jetavanavihāre seṭṭhīti. "bhante kālaṃ anatikkamitvā ettakaṃ
addhānaṃ kathaṃ gamissāmāti. "mahāseṭṭhi tumhākaṃ ruciyā sati,
ahaṃ vo attano balena 1- nessāmi; tumhākaṃ pāsāde sopāṇasīsaṃ
attano ṭhāne eva bhavissati, sopāṇapariyosānaṃ pana jetavanadvārakoṭṭhake
bhavissati, uparipāsādā heṭṭhāotaraṇakālamatteneva 2-
jetavanaṃ nessāmīti. So "sādhu bhanteti sampaṭicchi. Thero sopāṇasīsaṃ
tattheva katvā "sopāṇapādamūlaṃ jetavanadvārakoṭṭhake hotūti adhiṭṭhāsi.
Tatheva ahosi. Thero seṭṭhiñca bhariyañca uparipāsādā
@Footnote: 1. Sī. Yu. iddhibalena.   2. Sī. Yu. heṭṭhāpāsādaṃ.
Heṭṭhāotaraṇakālato khippataraṃ jetavanaṃ sampāpesi. Te ubhopi satthāraṃ
upasaṅkamitvā kālaṃ ārocesuṃ. Satthā bhattaggaṃ pavisitvā
paññattabuddhāsane nisīdi saddhiṃ bhikkhusaṅghena. Mahāseṭṭhī buddhappamukhassa
bhikkhusaṅghassa dakkhiṇodakaṃ adāsi. Bhariyā tathāgatassa patte pūvaṃ
patiṭṭhāpesi. Mahāseṭṭhīpi bhariyāya saddhiṃ yāvadatthaṃ pūvaṃ khādi.
Pūvānaṃ pariyosānameva na paññāyati. Sakalavihāre bhikkhūnañca
vighāsādānañca dinnesupi, pariyanto na paññāyateva. "bhante
pūvā parikkhayaṃ na gacchantīti bhagavato ārocesuṃ. "tenahi
jetavanadvārakoṭṭhake chaḍḍethāti āha. Te dvārakoṭṭhakassa avidūre
pabbhāraṭṭhāne chaḍḍayiṃsu. Ajjāpi taṃ ṭhānaṃ "kapallapūvapabbhārantveva
paññāyati. Mahāseṭṭhī saha bhariyāya bhagavantaṃ upasaṅkamitvā
ekamantaṃ aṭṭhāsi. Bhagavā anumodanaṃ akāsi. Anumodanāvasāne ubhopi
sotāpattiphale patiṭṭhāya satthāraṃ vanditvā dvārakoṭṭhake sopāṇaṃ
āruyha attano pāsādeyeva patiṭṭhahiṃsu. Tato paṭṭhāya seṭṭhī
asītikoṭidhanaṃ buddhasāsaneyeva vikkiri.
       Punadivase sāyaṇhasamaye dhammasabhāyaṃ sannipatitā bhikkhū
"passathāvuso mahāmoggallānattherassa ānubhāvaṃ, anupahacca nāma saddhaṃ
anupahacca bhoge macchariseṭṭhiṃ muhuttena damitvā nibbisevanaṃ katvā
pūve gāhāpetvā jetavanaṃ ānetvā satthu sammukhaṃ katvā
sotāpattiphale patiṭṭhāpesi, aho mahānubhāvo theroti therassa guṇakathaṃ
kathentā nisīdiṃsu. Satthā dibbāya sotadhātuyā bhikkhūnaṃ kathaṃ sutvā
Āgantvā "kāya nuttha bhikkhave etarahi kathāya sannisinnāti
pucchitvā, "imāya nāmāti vutte, "bhikkhave kuladamakena nāma
bhikkhunā anupahacca saddhaṃ anupahacca bhoge kulaṃ akilametvā aviheṭhetvā
pupphato reṇuṃ gaṇhantena bhamarena viya upasaṅkamitvā
buddhaguṇaṃ jānāpetabbaṃ, tādiso mama putto moggallānoti theraṃ
pasaṃsitvā imaṃ gāthamāha
         "yathāpi bhamaro pupphaṃ     vaṇṇagandhaṃ aheṭhayaṃ
          paleti rasamādāya;      evaṃ gāme munī careti.
       Tattha "bhamaroti: yākāci madhukarajāti. Pupphanti: pupphārāme
caranto pupphañca vaṇṇañca gandhañca aheṭhento avināsento
caratīti attho. Paletīti: evaṃ caritvā yāvadatthaṃ rasaṃ pivitvā
aparampi madhukaraṇatthāya ādāya paleti. So ekaṃ 1- vanagahanaṃ
ajjhogāhetvā ekasmiṃ rukkhasusire taṃ rajamissakaṃ rasaṃ ṭhapetvā
anupubbena madhurasaṃ madhuṃ karoti; na tassa pupphārāme caritappaccayā
pupphaṃ vaṇṇagandhaṃ vāssa vigacchati, athakho sabbaṃ pākatikameva
hoti. Evaṃ gāme munī careti: evaṃ sekhāsekhabhedo anāgāriyamuni
kulapaṭipāṭiyā gāme bhikkhaṃ gaṇhanto caratīti attho. Na hi
tassa gāme caraṇappaccayā kulānaṃ saddhāhāni vā bhogahāni vā
hoti, saddhāpi bhogāpi pākatikāva honti; evaṃ caritvā ca pana
nikkhamitvā sekhamuni tāva bahigāme udakaphāsukaṭṭhāne saṅghāṭiṃ
@Footnote: 1. Sī. Yu. evaṃ.
Paññāpetvā nisinno akkhabhañjanavaṇapaṭicchādanaputtamaṃsupamāvasena
paccavekkhanto piṇḍapātaṃ paribhuñjitvā tathārūpaṃ vanasaṇḍaṃ anupavisitvā
ajjhattikakammaṭṭhānaṃ sammasanto cattāro magge cattāri ca
phalāni hatthagatāneva karoti, asekhamuni pana diṭṭhadhammasukhavihāramanuyuñjati.
Ayamassa bhamarena saddhiṃ madhukaraṇasarikkhatā veditabbā,
idha pana khīṇāsavo adhippeto.
       Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pāpuṇiṃsu. Satthā imaṃ
dhammadesanaṃ vatvā uttariṃpi therassa guṇaṃ pakāsetuṃ "na bhikkhave
idāneva moggallānena macchariseṭṭhī damito, pubbepi naṃ dametvā
kammaphalasambandhaṃ jānāpesievāti imamatthaṃ pakāsento atītaṃ
āharitvā
         "ubho khañjā, ubho kuṇī,       ubho visamacakkhukā,
          ubhinnaṃ pīḷakā sīse 1-;       nāhaṃ jānāmi illisanti
imaṃ illīsajātakaṃ 2- kathesīti.
                   Maccharikosiyaseṭṭhivatthu.
                      -----------
@Footnote: 1. Sī. Yu. jātā.   2. khu. jā. eka. 27/25. tadaṭṭhakathā. 2/163.
                 6. Pāṭikājīvakavatthu. (38)
     "na paresaṃ vilomānīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiyaṃ
viharanto pāṭikaṃ nāma ājīvakaṃ ārabbha kathesi.
       Sāvatthiyaṃ kira ekā gahapatānī puttaṭṭhāne ṭhapetvā pāṭikaṃ
nāma ājīvakaṃ paṭijaggati. Tassānantaragharesu manussā satthu dhammadesanaṃ
sutvā āgantvā "aho acchariyā buddhānaṃ dhammadesanāti
nānappakārehi buddhaguṇe vaṇṇenti. Sā buddhānaṃ guṇakathaṃ sutvā
vihāraṃ gantvā dhammaṃ sotukāmā tamatthaṃ ājīvakassa kathetvā
"gacchissāmahaṃ buddhassa santikaṃ ayyāti āha. So "mā gacchāhīti
nivāretvā taṃ punappunaṃ yācamānampi nivāresi eva. Sā "ayaṃ
mama vihāraṃ gantvā dhammaṃ  sotuṃ na deti, satthāraṃ nimantetvā idheva
dhammaṃ suṇissāmīti sāyaṇhasamaye puttaṃ pakkositvā "gaccha,
svātanāya satthāraṃ nimantehīti pesesi. So gacchanto paṭhamataraṃ
ājīvakassa vasanaṭṭhānaṃ gantvā taṃ vanditvā nisīdi. Atha naṃ so
"kahaṃ gacchasīti āha. "mātu vacanena satthāraṃ nimantetuṃ gacchāmīti.
"mā tassa santikaṃ gacchāhīti. "alaṃ ayya, [1]- gacchissāmahanti.
"etassa katasakkāraṃ ubhopi khādissāma, mā gacchāti. "alaṃ
ayya, mātā me tajjessatīti. "tenahi gaccha, gantvā ca pana
nimantetvā `amhākaṃ gehaṃ asukaṭṭhāne vā asukavīthiyaṃ vā
asukamaggena vā gantabbanti mā ācikkha, santike ṭhito viya aññena
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. etthantare "mama mātu bhāyāmīti atthi.
Maggena gacchanto viya palāyitvā ehīti. So ājīvakassa kathaṃ
sutvā satthu santikaṃ gantvā nimantetvā ājīvakena vuttaniyāmeneva
sabbaṃ katvā tassa santikaṃ gantvā "kinte katanti puṭṭho
"sabbaṃ kataṃ ayyāti āha. "bhaddakante kataṃ, tassa katasakkāraṃ
ubhopi khādissāmāti vatvā punadivase ājīvako pātova taṃ
gehaṃ agamāsi. Taṃ gahetvā pacchāgabbhe nisīdāpesuṃ.
Paṭivissakamanussā taṃ gehaṃ allagomayena upalimpitvā lājapañcamāni
pupphāni vikkiritvā satthu nisīdanatthāya mahārahaṃ āsanaṃ paññāpesuṃ.
Buddhehi saddhiṃ aparicitamanussā hi āsanapaññattiṃ na jānanti.
Buddhānañca maggadesakena kiccaṃ nāma natthi; bodhimūle dasasahassīlokadhātuṃ
kampetvā sambodhiṃ pattadivaseyeva hi nesaṃ "ayaṃ maggo
nirayaṃ gacchati, ayaṃ tiracchānayoniṃ, ayaṃ pettivisayaṃ,  ayaṃ manussalokaṃ,
ayaṃ devalokaṃ, ayaṃ amatamahānibbānanti sabbe maggā āvibhūtā,
gāmanigamādīnaṃ magge vattabbameva natthi; tasmā satthā pātova
pattacīvaramādāya mahāupāsikāya gehadvāraṃ gato. Sā gehā
nikkhamitvā satthāraṃ pañcapatiṭṭhitena vanditvā antoghare pavesetvā
āsane nisīdāpetvā dakkhiṇodakaṃ datvā paṇītena khādanīyena
bhojanīyena parivisi. Upāsikā katabhattakiccassa satthuno anumodanaṃ
kāretukāmā pattaṃ gaṇhi. Satthā madhurassarena anumodanadhammakathaṃ
ārabhi. Upāsikā "sādhu sādhūti sādhukāraṃ dadamānā dhammaṃ suṇi.
Ājīvako pacchāgabbhe nisinnova tassā sādhukāraṃ datvā dhammaṃ
Suṇantiyā saddaṃ sutvā sandhāretuṃ nāsakkhi, "na idāneva sā
mayhanti nikkhamitvā "naṭṭhāsi kāḷakaṇṇi, etassa etaṃ sakkāraṃ
karohīti nānappakārena upāsikañca satthārañca akkosanto
palāyi. Upāsikā tassa kathāya lajjitā aññathattaṃ gataṃ cittaṃ
desanānusārena pesetuṃ nāsakkhi. Atha naṃ satthā "kiṃ upāsike cittaṃ
desanānugataṃ [1]- kātuṃ na sakkosīti. "bhante etassa me kathāya
cittaṃ aññathattaṃ upagatanti. Satthā "evarūpassa visabhāgajanassa
kathitaṃ kathaṃ nāma āvajjituṃ na vaṭṭati, evarūpaṃ asamannāharitvā
attano katākatameva oloketuṃ vaṭṭatīti vatvā imaṃ gāthamāha
        "na paresaṃ vilomāni,      na paresaṃ katākataṃ,
         attanova avekkheyya     katāni akatāni cāti.
       Tattha "na paresaṃ vilomānīti: paresaṃ vilomāni pharusāni
mammacchedavacanāni na manasikātabbāni. Na paresaṃ katākatanti:
"asuko upāsako assaddho appasanno, nāpissa gehe
kaṭacchubhikkhādīni dīyanti, na salākabhattādīni, na cīvarādippaccayadānaṃ
etassa atthi; tathā asukā upāsikā assaddhā appasannā,
nāpissā gehe kaṭacchubhikkhādīni dīyanti, na salākabhattādīni, na
cīvarādippaccayadānaṃ etissā atthi; tathā asuko bhikkhu assaddho
appasanno, nāpi upajjhāyavattaṃ karoti, na ācariyavattaṃ, na
āgantukavattaṃ, na gamikavattaṃ, na cetiyaṅgaṇavattaṃ, na
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. etthantare "ñāṇanti atthi.
Uposathāgāravattaṃ, na bhojanasālāya vattaṃ, na jantāgharavattādīni; nāpissa
kiñci dhūtaṅgaṃ atthi, na bhāvanārāmatāya ussāhamattampīti evaṃ
paresaṃ katākataṃ nāma na oloketabbaṃ. Attano va avekkheyyāti:
"kathambhūtassa me rattindivā vītipatantīti pabbajitena abhiṇhaṃ
paccavekkhitabbanti imaṃ ovādaṃ 1- anussaranto saddhāpabbajito kulaputto
"kinnu kho ahaṃ `aniccaṃ dukkhaṃ anattāti tilakkhaṇaṃ āropetvā
yogakkhemaṃ kātuṃ nāsakkhinti evaṃ attano katākatāni olokeyyāti.
       Desanāvasāne upāsikā sotāpattiphale patiṭṭhitā. Desanā
mahājanassa sātthikā jātāti.
                     Pāṭikājīvakavatthu.
                        -------
                7. Chattapāṇiupāsakavatthu. (39)
       "yathāpi ruciraṃ pupphanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiyaṃ
viharanto chattapāṇiupāsakaṃ ārabbha kathesi.
       Sāvatthiyaṃ hi chattapāṇi nāma upāsako 2- tipiṭakadharo anāgāmī.
So pātova uposathiko hutvā satthu upaṭṭhānaṃ  agamāsi.
Anāgāmiariyasāvakānaṃ hi samādānavasena uposathakammaṃ nāma natthi.
Maggeneva tesaṃ brahmacariyañca ekabhattikañca āgataṃ. Tenevāha 3-
@Footnote: 1. aṅ. dasaka. 24/92.  2. ito paraṃ "ahosīti padena bhavitabbaṃ.
@3. Ma. Ma. 13/375.
"ghaṭikāro kho mahārāja  kumbhakāro ekabhattiko brahmacārī
sīlavā kalyāṇadhammoti. Evaṃ anāgāmino pakatiyāva ekabhattikā
ca brahmacārino ca honti. Sopi tatheva uposathiko hutvā satthāraṃ
upasaṅkamitvā vanditvā dhammakathaṃ suṇanto nisīdi. Tasmiṃ samaye
rājā pasenadikosalo satthu upaṭṭhānaṃ agamāsi. Upāsako taṃ
āgacchantaṃ disvā "uṭṭhātabbaṃ nu kho, noti cintetvā "ahaṃ
aggarājassa santike nisinno, tassa me padesarājānaṃ disvā
uṭṭhātuṃ na yuttaṃ; rājā kho pana me anuṭṭhahantassa kujjhissati,
etasmiṃ kujjhantepi, neva uṭṭhahissāmi; rājānaṃ disvā uṭṭhahantena
hi rājā garukato hoti, no satthā; neva uṭṭhahissāmīti na
uṭṭhahi. Paṇḍitapurisā ca nāma garutarānaṃ santike nisīditvā
anuṭṭhahantaṃ disvā na kujjhanti. Rājā pana taṃ anuṭṭhahantaṃ
disvā kupitamānaso satthāraṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Satthā 1-
kupitabhāvaṃ ñatvā "mahārāja ayaṃ chattapāṇi upāsako paṇḍito
diṭṭhadhammo tipiṭakadharo atthānatthakusaloti upāsakassa guṇakathaṃ
kathesi. Rañño tassa guṇakathaṃ suṇantasseva cittaṃ mudukaṃ jātaṃ.
      Athekadivasaṃ rājā uparipāsāde ṭhito chattapāṇiupāsakaṃ
katabhattakiccaṃ chattamādāya upāhanaṃ āruyha rājaṅgaṇena gacchantaṃ
disvā pakkosāpesi. So chattupāhanā apanetvā rājānaṃ
upasaṅkamitvā vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Atha naṃ rājā āha "bho
@Footnote: 1. ito paraṃ "tassāti padena bhavitabbaṃ.
Upāsaka kinte chattupāhanaṃ apanītanti. "rājā pakkosatīti sutvā
āgatomhīti. "ajja amhākaṃ rājabhāvo tumhehi ñāto bhavissatīti.
"sadāpi mayaṃ tumhākaṃ rājabhāvaṃ jānāmāti. "evaṃ, kasmā purimadivase
satthu santike nisinno maṃ disvā na uṭṭhahīti. "mahārāja aggarājassa
santike nisinno padesarājānaṃ disvā uṭṭhahanto satthari
agāravo bhaveyyaṃ; tasmā na uṭṭhahinti. "hotu bho, tiṭṭhatetaṃ,
tumhe kira diṭṭhadhammikasamparāyikānaṃ atthānatthānaṃ kusalā
tipiṭakadharā amhākaṃ antepure dhammaṃ vācethāti. "na sakkā devāti.
"kiṃkāraṇāti. "rājagehaṃ nāma mahāsāvajjaṃ, duyuttasuyuttakāni
garukānettha devāti. "mā evaṃ vadetha, `purimadivase maṃ disvā na
uṭṭhitomhīti mā kukkuccaṃ karothāti. "deva gihīnaṃ vicaraṇaṭṭhānaṃ nāma
sāvajjaṃ, ekaṃ pabbajitaṃ pakkosāpetvā dhammaṃ vācethāti. Rājā
"sādhu bho, gacchatha tumheti taṃ uyyojetvā satthu santikaṃ gantvā
satthāraṃ yāci "bhante mallikā ca devī vāsabhakhattiyā ca `dhammaṃ
pariyāpuṇissāmāti vadanti; pañcahi bhikkhusatehi saddhiṃ nibaddhaṃ mama
gehaṃ gantvā tāsaṃ dhammaṃ uddisathāti. "buddhānaṃ nibaddhaṃ
ekaṭṭhānagamanaṃ nāma natthi mahārājāti. "tenahi bhante aññaṃ bhikkhuṃ
dethāti. Satthā ānandattherassa bhāramakāsi. Thero nibaddhaṃ gantvā
tāsaṃ uddesaṃ uddisati. Tāsu mallikā sakkaccaṃ gahetvā sajjhāyitvā
uddesaṃ 1- paṭicchāpesi. Vāsabhakhattiyā pana neva sakkaccaṃ
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. ācariyaṃ.
Gaṇhāti na sajjhāyati na uddesaṃ paṭicchāpetuṃ sakkoti.
       Athekadivasaṃ satthā theraṃ pucchi "kiṃ ānanda upāsikā dhammaṃ
pariyāpuṇantīti. "āma bhanteti. "kā sakkaccaṃ gaṇhātīti.
"mallikā bhante sakkaccaṃ gaṇhāti sakkaccaṃ sajjhāyati sakkaccaṃ
uddesaṃ paṭicchāpetuṃ sakkoti, tumhākaṃ pana ñātidhītā neva sakkaccaṃ
gaṇhāti na sajjhāyati na uddesaṃ paṭicchāpetuṃ sakkotīti. Satthā
therassa vacanaṃ sutvā "ānanda mayā kathitadhammo nāma sakkaccaṃ
assuṇantassa aggaṇhantassa asajjhāyantassa adesentassa
vaṇṇasampannaṃ agandhakaṃ pupphaṃ viya aphalo hoti, sakkaccaṃ pana
savanādīni karontassa mahapphalo hoti mahānisaṃsoti vatvā imā
dve gāthā abhāsi
          "yathāpi ruciraṃ pupphaṃ       vaṇṇavantaṃ agandhakaṃ,
           evaṃ subhāsitā vācā    aphalā hoti akubbato;
           yathāpi ruciraṃ pupphaṃ       vaṇṇavantaṃ sagandhakaṃ,
           evaṃ subhāsitā vācā    saphalā hoti sukubbatoti.
       Tattha "ruciranti; sobhanaṃ. Vaṇṇavantanti: vaṇṇasaṇṭhānasampannaṃ.
Agandhakanti: gandharahitaṃ pālibhaddakagirikaṇṇikajayakusumādibhedaṃ.
Evaṃ subhāsitā vācāti: subhāsitā vācā nāma tepiṭakaṃ
buddhavacanaṃ, taṃ vaṇṇasaṇṭhānasampannaagandhakapupphasadisaṃ. Yathā pana
agandhakaṃ pupphaṃ yo naṃ dhāreti, tassa sarīre gandho na pharati; evaṃ
etaṃpi, yo naṃ sakkaccaṃ savanādīhi na samācarati, tassa sakkaccaṃ
Asamācarantassa, yaṃ tattha kattabbaṃ, taṃ akubbato sutagandhaṃ dhāraṇagandhaṃ
paṭipattigandhañca na āvahati aphalaṃ hoti; tena vuttaṃ "evaṃ subhāsitā
vācā aphalā hoti akubbatoti. Sagandhakanti. Campakanīluppalādibhedaṃ.
Evanti: yathā taṃ pupphaṃ dhārentassa sarīre gandho pharati;
evaṃ tepiṭakabuddhavacanasaṅkhātā subhāsitā vācāpi sukubbato, yo
sakkaccaṃ savanādīhi tattha kattabbaṃ karoti, assa puggalassa saphalā
hoti sutagandhadhāraṇagandhapaṭipattigandhānaṃ āvahanato mahapphalā
hoti mahānisaṃsāti attho.
       Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pattā. Desanā
mahājanassa sātthikā jātāti.
                    Chattapāṇiupāsakavatthu.
                       ---------
                   8. Visākhāvatthu. (40)
       "yathāpi puppharāsimhāti imaṃ dhammadesanaṃ satthā sāvatthiṃ
upanissāya pubbārāme viharanto visākhaṃ upāsikaṃ ārabbha kathesi.
       Sā kira aṅgaraṭṭhe bhaddiyanagare meṇḍakaseṭṭhiputtassa
dhanañjayaseṭṭhino aggamahesiyā sumanādeviyā kucchismiṃ nibbatti. Tassā
sattavassikakāle satthā selabrāhmaṇādīnaṃ bodhaneyyabandhavānaṃ
upanissayasampattiṃ disvā mahābhikkhusaṅghaparivāro cārikaṃ caramāno
Taṃ nagaraṃ pāpuṇi. Tasmiñca samaye meṇḍako gahapati tasmiṃ nagare
pañcannaṃ mahāpuññānaṃ jeṭṭhako hutvā seṭṭhiṭṭhānaṃ kāreti.
Pañca mahāpuññā nāma "meṇḍako seṭṭhī, candapadumā nāma
tasseva jeṭṭhakabhariyā, tasseva jeṭṭhakaputto dhanañjayo nāma, tassa
bhariyā sumanādevī nāma, meṇḍakaseṭṭhissa dāso puṇṇo nāmāti.
Na kevalañca meṇḍakaseṭṭhīyeva, bimbisārarañño pana vijite
pañca amitabhogā nāma ahesuṃ "jotiyo, jaṭilo, meṇḍako,
puṇṇako, kākavalliyoti. Tesu ayaṃ meṇḍakaseṭṭhī dasabalassa
attano nagaraṃ sampattabhāvaṃ ñatvā puttassa dhanañjayaseṭṭhino
dhītaraṃ visākhaṃ dārikaṃ pakkosāpetvā āha "amma tuyhaṃpi maṅgalaṃ,
amhākaṃpi maṅgalaṃ; tava parivārehi pañcahi dārikāsatehi saddhiṃ
pañca rathasatāni āruyha pañcahi dāsīsatehi parivutā dasabalassa
paccuggamanaṃ karohīti. Sā "sādhūti paṭissuṇitvā tathā akāsi.
Kāraṇākāraṇesu pana kusalattā yāvatikā yānassa bhūmi, yānena
gantvā yānā paccorohitvā pattikāva satthāraṃ upasaṅkamitvā
vanditvā ekamantaṃ aṭṭhāsi. Athassā pubbacariyavasena satthā dhammaṃ
desesi. Sā desanāvasāne pañcahi dārikāsatehi saddhiṃ
sotāpattiphale patiṭṭhahi. Meṇḍakaseṭṭhīpi kho satthāraṃ upasaṅkamitvā
dhammakathaṃ sutvā sotāpattiphale patiṭṭhāya svātanāya nimantetvā
punadivase attano nivesane paṇītena khādanīyena bhojanīyena buddhappamukhaṃ
bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā eteneva upāyena aḍḍhamāsaṃ mahādānaṃ
Adāsi. Satthā bhaddiyanagare yathābhirantaṃ viharitvā pakkāmi.
       Tena kho pana samayena bimbisāro ca pasenadikosalo ca
aññamaññaṃ bhaginīpatikā honti. Athekadivasaṃ kosalarājā cintesi
"bimbisārassa vijite pañca amitabhogā mahāpuññā vasanti, mayhaṃ
vijite ekopi tādiso natthi; yannūnāhaṃ bimbisārassa santikaṃ
gantvā ekaṃ mahāpuññaṃ yāceyyanti. So tattha gantvā raññā
katapaṭisanthāro "kiṃkāraṇā āgatosīti puṭṭho "tumhākaṃ vijite
pañca amitabhogā mahāpuññā vasanti, tato ekaṃ gahetvā gamissāmīti
āgatomhi, tesu me ekaṃ dethāti āha. "mahākulāni amhehi
cāletuṃ na sakkāti. "ahaṃ aladdhā na gamissāmīti. Rājā amaccehi
saddhiṃ mantetvā "jotiyādīnaṃ mahākulānaṃ cālanaṃ nāma paṭhaviyā
cālanasadisaṃ, meṇḍakamahāseṭṭhissa putto dhanañjayaseṭṭhī nāma
atthi, tena saddhiṃ mantetvāva paṭivacanaṃ te dassāmīti vatvā taṃ
pakkosāpetvā "tāta kosalarājā `ekaṃ dhanaseṭṭhiṃ gahetvā
gamissāmīti vadati, tvaṃ tena saddhiṃ gacchāhīti. "tumhesu pahiṇantesu,
gamissāmi devāti. "tenahi parivacchaṃ katvā gaccha tātāti. So
attano kattabbayuttakaṃ akāsi. Rājāpissa mahantaṃ sakkāraṃ katvā
"imaṃ ādāya gacchathāti pasenadikosalarājānaṃ uyyojesi. So taṃ
ādāya sabbattha ekarattivāsena gacchanto ekaṃ phāsukaṭṭhānaṃ
patvā nivāsaṃ gaṇhi. Atha naṃ dhanañjayaseṭṭhī pucchi "idaṃ kassa
vijitanti. "mayhaṃ seṭṭhīti. "kīvadūro ito sāvatthīti.
"sattayojanamatthaketi. "antonagaraṃ sambādhaṃ, amhākaṃ parijano mahanto,
sace rocetha, idheva vaseyyāma devāti. Rājā "sādhūti sampaṭicchitvā
tasmiṃ ṭhāne nagaraṃ māpetvā tassa datvā agamāsi. Tasmiṃ
padese sāyaṃ vasanaṭṭhānassa gahitattā nagarassa "sāketantveva
nāmaṃ ahosi.
       Sāvatthiyampi kho migāraseṭṭhino putto puṇṇavaḍḍhanakumāro
nāma vayappatto ahosi. Atha naṃ mātāpitaro vadiṃsu "tāta tava
ruccanaṭṭhāne ekaṃ dārikaṃ upadhārehīti. "mayhaṃ evarūpāya bhariyāya
kiccaṃ natthīti. "putta mā evaṃ kari, kulaṃ nāma aputtakaṃ na
tiṭṭhatīti. So punappunaṃ vuccamāno "tenahi pañcakalyāṇasamannāgataṃ
dārikaṃ labhamāno tumhākaṃ vacanaṃ karissāmīti āha. "kāni
panetāni pañca kalyāṇāni nāma tātāti. "kesakalyāṇaṃ maṃsakalyāṇaṃ
aṭṭhikalyāṇaṃ chavikalyāṇaṃ vayakalyāṇanti.
       Mahāpuññāya hi itthiyā kesā morakalāpasadisā hutvā
muñcitvā vissaṭṭhā nivāsanantaṃ paharitvā nivattitvā uddhaggā
tiṭṭhanti, idaṃ kesakalyāṇaṃ nāma. Dantāvaraṇaṃ bimbaphalasadisaṃ
vaṇṇasampannaṃ samaṃ suphussitaṃ hoti, idaṃ maṃsakalyāṇaṃ nāma. Dantā
sukkā samā  avivarā ussāpetvā ṭhapitavajirapantī viya
samucchinnasaṅkhapantī viya ca sobhanti, idaṃ aṭṭhikalyāṇaṃ nāma. Kāḷiyā
vaṇṇakādīhi avilittoeva chavivaṇṇo siniddho nīluppaladāmasadiso
hoti, odātāya kaṇṇikārapupphadāmasadiso hoti; idaṃ chavikalyāṇaṃ
Nāma. Dasakkhattuṃ vijātāpi kho pana sakiṃ vijātā viya
avigatayobbanāva hoti, idaṃ vayakalyāṇaṃ nāmāti.
       Athassa mātāpitaro aṭṭhuttarasatabrāhmaṇe nimantetvā
bhojetvā "pañcakalyāṇasamannāgatā itthiyo nāma hontīti
pucchiṃsu. "āma hontīti. "tenahi evarūpaṃ dārikaṃ pariyesituṃ aṭṭha
janā gacchantūti bahudhanaṃ datvā "āgatakāle ca vo kātabbaṃ
jānissāma, gacchatha, evarūpaṃpi dārikaṃ pariyesatha, diṭṭhakāle ca imaṃ
pilandheyyāthāti satasahassagghanikaṃ suvaṇṇamālaṃ datvā uyyojesuṃ.
Te mahantamahantāni nagarāni gantvā pariyesamānā
pañcakalyāṇasamannāgataṃ dārikaṃ adisvā nivattitvā āgacchantā
vivaṭanakkhattadivase sāketaṃ anuppattā "ajja amhākaṃ kammaṃ nippajjissatīti
cintayiṃsu. Tasmiṃ pana nagare anusaṃvaccharaṃ vivaṭanakkhattaṃ nāma hoti.
Tadā bahianikkhamanakulānipi parivārena saddhiṃ gehā nikkhamitvā
appaṭicchannena sarīrena padasāva nadītīraṃ gacchanti. Tasmiṃ divase
khattiyamahāsālādīnaṃ puttāpi "attano samānajātikaṃ manāpaṃ
kuladārikaṃ disvā mālāgulena parikkhipissāmāti taṃ taṃ maggaṃ nissāya
tiṭṭhanti. Tepi brāhmaṇā  nadītīre ekaṃ sālaṃ pavisitvā aṭṭhaṃsu. Tasmiṃ
khaṇe visākhā paṇṇarasasoḷasavassuddesikā hutvā sabbābharaṇappaṭimaṇḍitā
pañcahi kumārīsatehi parivutā "nadiṃ gantvā nahāyissāmīti
taṃ padesaṃ pattā. Athakho megho uṭṭhahitvā pāvassi. Pañcasatā
kumāriyo vegena gantvā sālaṃ pavisiṃsu. Brāhmaṇā olokentā
Tāsu ekaṃpi pañcakalyāṇasamannāgataṃ na passiṃsu. Visākhā
pakatigamaneneva sālaṃ pāvisi. Vatthābharaṇāni temiṃsu. Brāhmaṇā tassā
cattāri kalyāṇāni disvā dante passitukāmā "alasajātikā
amhākaṃ dhītā, etissā sāmiko kañjikamattampi na labhissati
maññeti aññamaññaṃ kathayiṃsu. Atha ne visākhā āha "kaṃ vadetha
tumheti. "taṃ kathema ammāti. Madhuro kira tassā saddo
kaṃsatālassaro viya niccharati. Atha ne puna madhurasaddena "kiṃkāraṇā
kathethāti pucchi. "tava parivāritthiyo vatthālaṅkāre atemetvā
vegena sālaṃ paviṭṭhā, tuyhaṃ ettakaṃ ṭhānaṃ vegena āgamanamattampi
natthi, vatthābharaṇāni temetvā āgatāsi; tasmā kathemāti. "tātā
mā evaṃ vadetha, ahaṃ etāhi balavatarā, kāraṇaṃ pana sallakkhetvā
javena nāgatamhīti. "kiṃ ammāti. "tātā cattāro janā javamānā
na sobhanti, aparampi ekaṃ kāraṇaṃ atthīti. "katame cattāro
javamānā na sobhanti ammāti. "tātā abhisitto rājā tāva
sabbābharaṇappaṭimaṇḍito kacchaṃ bandhitvā rājaṅgaṇe javamāno
na sobhati, `kiṃ ayaṃ rājā  gahapatiko viya dhāvatīti aññadatthu
garahaṃ labhati, saṇikaṃ gacchantova sobhati; rañño maṅgalahatthīpi
alaṅkato javamāno na sobhati, vāraṇalīḷhāya gacchantova sobhati;
pabbajito javamāno na sobhati, `kiṃ ayaṃ samaṇo gihī viya dhāvatīti
kevalaṃ garahameva labhati, samitagamanena pana sobhati; itthī javamānā
na sobhati, `kiṃ esā itthī puriso viya dhāvatīti garahitabbāva
Hoti, pakatigamanena sobhati: 1- ime cattāro javamānā na sobhanti
tātāti. "katamaṃ panekaṃ aparaṃ kāraṇaṃ ammāti. "tātā mātāpitaro
nāma dhītaraṃ aṅgappaccaṅgāni saṇṭhapetvā posenti, mayaṃ
hi vikkīṇiyabhaṇḍaṃ nāma, amhe parakulaṃ pesanatthāya posenti,
sace javamānānaṃ nivatthadussakaṇṇe vā akkamitvā bhūmiyaṃ vā
pakkhalitvā patitakāle hattho vā pādo vā bhijjeyya, kulasseva
bhāro bhaveyyāma, pasādhanabhaṇḍaṃ pana temetvā sukkhissati; imaṃ
kāraṇaṃ sallakkhetvā na dhāvitamhi tātāti. Brāhmaṇā tassā
kathanakāle dantasampattiṃ disvā "evarūpā no sampatti na
diṭṭhapubbāti tassā sādhukāraṃ datvā "amma tuyhevesā anucchavikāti
vatvā taṃ suvaṇṇamālaṃ pilandhayiṃsu. Atha ne pucchi "kataranagarato
āgatattha tātāti. "sāvatthito ammāti. "seṭṭhikulaṃ kataraṃ
nāmāti. "migāraseṭṭhī nāma ammāti. "ayyaputto ko nāmāti.
"puṇṇavaḍḍhanakumāro nāma ammāti. Sā "samānajātikaṃ no kulanti
adhivāsetvā pitu sāsanaṃ pahiṇi "amhākaṃ rathaṃ pesentūti. Kiñcāpi
hi sā āgamanakāle padasā āgatā, suvaṇṇamālāya pana
pilandhanakālato paṭṭhāya tathā gantuṃ na labhati, issaradārikā rathādīhi
gacchanti, itarā pakatiyānakaṃ abhiruhanti, chattaṃ vā tālapaṇṇaṃ vā
upari karonti, tasmiṃpi asati, nivatthasāṭakassa dasantaṃ ukkhipitvā
aṃse khipantieva. Tassā pana pitā pañca rathasatāni pesesi.
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. "pakatigamanena sobhatīti natthi.
Sā saparivārā rathaṃ āruyha gatā. Brāhmaṇāpi ekatova agamaṃsu.
Atha ne seṭṭhī pucchi "kuto āgatatthāti. "sāvatthito mahāseṭṭhīti.
"seṭṭhī kataro nāmāti. "migāraseṭṭhī nāmāti. "putto ko
nāmāti. "puṇṇavaḍḍhanakumāro nāmāti. "dhanaṃ kittakanti. "cattāḷīsa
koṭiyo mahāseṭṭhīti. "dhanaṃ tāva, amhākaṃ dhanaṃ upādāya kākaṇikamattaṃ,
dārikāya pana ārakkhamattāya laddhakālato paṭṭhāya kiṃ
aññena kāraṇenāti adhivāsesi. So tesaṃ sakkāraṃ katvā ekāhaṃ
dvīhaṃ vasāpetvā uyyojesi. Te sāvatthiṃ gantvā [1]- "laddhā no
dārikāti ārocayiṃsu. "kassa dhītāti. "dhanañjayaseṭṭhinoti. So
"mahākulassa me dārikā laddhā, khippameva naṃ ānetuṃ vaṭṭatīti
tattha gamanatthaṃ rañño ārocesi. Rājā "mahākulaṃ etaṃ mayā
bimbisārassa santikā ānetvā sākete nivesitaṃ, tassa sammānaṃ
kātuṃ vaṭṭatīti, "ahaṃpi gamissāmīti āha. So "sādhu devāti vatvā
dhanañjayaseṭṭhino sāsanaṃ pesesi "mayi āgacchante, rājāpi
āgamissati, mahantaṃ rājabalaṃ, ettakassa janassa  kātabbayuttakaṃ
kātuṃ sakkhissasi na sakkhissasīti. Itaropi "sacepi dasa rājāno
āgacchanti, āgacchantūti paṭisāsanaṃ pesesi. Migāraseṭṭhī tāvamahante
nagare gehagopakamattaṃ ṭhapetvā sesajanaṃ ādāya gantvā
aḍḍhayojanamagge  ṭhatvā "āgatamhāti sāsanaṃ pahiṇi. Dhanañjayaseṭṭhī
bahupaṇṇākāraṃ pesetvā dhītarā saddhiṃ mantesi "amma sasuro kira
@Footnote: 1. Sī. Yu. etthantare "migāraseṭṭhissāti atthi.
Te kosalaraññā saddhiṃ āgato, tassa kataraṃ gehaṃ paṭijaggitabbaṃ,
rañño kataraṃ, uparājādīnaṃ katarānīti. Paṇḍitā seṭṭhidhītā
vajiraggatikhiṇaññāṇā kappasatasahassaṃ patthitappatthanā abhinīhārasampannā
"sasurassa me asukaṃ gehaṃ paṭijaggatha, rañño asukaṃ, uparājādīnaṃ
asukānīti saṃvidahitvā dāsakammakare pakkosāpetvā "ettakā
rañño kattabbakiccaṃ karotha, ettakā uparājādīnaṃ, hatthiassādayopi
tumheyeva paṭijaggatha; assabandhādayopi āgantvā maṅgalacchaṇaṃ
anubhavissantīti saṃvidahi. Kiṃkāraṇā? "mayaṃ visākhāya maṅgalaṭṭhānaṃ
gantvā na kiñci labhimha, assarakkhaṇādīni karontā sukhaṃ na
vicarimhāti keci vattuṃ mā labhiṃsu. Taṃdivasameva visākhāya pitā
pañcasate suvaṇṇakāre pakkosāpetvā "dhītu me mahālatāpasādhanaṃ
nāma karothāti rattasuvaṇṇassa nikkhasahassaṃ tadanurūpāni ca
rajatamaṇimuttāpavāḷavajirādīni dāpesi. Rājā katipāhaṃ vasitvā
dhanañjayaseṭṭhissa sāsanaṃ pahiṇi "na sakkā seṭṭhinā amhākaṃ bharaṇaposanaṃ
kātuṃ, dārikāya gamanakālaṃ jānātūti. Sopi rañño sāsanaṃ pesesi
"idāni vassakālo āgato, na sakkā cātummāsaṃ vicarituṃ; tumhākaṃ
balakāyassa yaṃ yaṃ laddhuṃ vaṭṭati, sabbantaṃ mama bhāro; mayā
pesitakāle devo gamissatīti. Tato paṭṭhāya sāketanagaraṃ niccanakkhattaṃ
viya ahosi. Rājānaṃ ādiṃ katvā sabbesaṃ mālāgandhavatthādīni
paṭiyattāneva honti. Te te janā cintayiṃsu "seṭṭhī amhākameva
sakkāraṃ karotīti. Evaṃ tayo māsā atikkantā pasādhanaṃ pana na tāva
Niṭṭhāti. Kammādhiṭṭhāyikā āgantvā seṭṭhino ārocesuṃ "aññaṃ
asantaṃ nāma natthi, balakāyassa pana bhattapacanadārūni nappahontīti.
"gacchatha tātā, imasmiṃ nagare parijiṇṇahatthisālādayo ceva
jiṇṇakāni ca gehāni gahetvā pacathāti. Evaṃ pacantānaṃpi, aḍḍhamāso
atikkanto. Tato punapi "dārūni natthīti ārocayiṃsu. "imasmiṃ
kāle na sakkā dārūni laddhuṃ, dussakoṭṭhāgārāni vivaritvā
thūlasāṭakehi vaṭṭiyo katvā telacāṭīsu temetvā bhattaṃ pacathāti.
Te aḍḍhamāsaṃ tathā akaṃsu. Evaṃ cattāro māsā atikkantā.
Pasādhanampi niṭṭhitaṃ.
       Tasmiṃ pilandhane catasso vajiranāḷiyo upayogaṃ agamaṃsu,
muttānaṃ ekādasa nāḷiyo, pavāḷassa bāvīsati nāḷiyo, maṇīnaṃ
tettiṃsa nāḷiyo. Iti etehi ca aññehi ca ratanehi niṭṭhānaṃ
agamāsi. 1- Asuttamayaṃ pasādhanaṃ, rajatena suttakiccaṃ kariṃsu, taṃ sīse
paṭimukkaṃ pādappiṭṭhiṃ gacchati. Tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne muddikā yojetvā
katā suvaṇṇamayā gaṇṭhikā honti, rajatamayā pāsakā, matthakamajjhe
ekā muddikā, dvīsu kaṇṇappiṭṭhīsu dve, galavāṭake
ekā, dvīsu jannukesu 2- dve, dvīsu kapparesu dve, dvīsu kaṭippadesesu
dveti. Tasmiṃ kho pana pasādhane ekaṃ moraṃ kariṃsu. Tassa dakkhiṇapasse 3-
suvaṇṇamayāni pañca pattasatāni ahesuṃ, vāmapasse 3- pañca
pattasatāni, tuṇḍaṃ pavāḷamayaṃ, akkhīni maṇimayāni, tathā gīvā ca piñchāni
@Footnote: 1. Sī. Yu. "tasmiṃ .pe. agamāsīti natthi.   2. Ma. jattūsu.
@3. Sī. Ma. Yu.....pakkhe.
Ca, pattanāḷiyo rajatamayā, tathā jaṅghā. So visākhāya matthakamajjhe
pabbatakūṭe ṭhatvā naccanamayūro viya khāyati. Pattanāḷisahassassa
saddo dibbasaṅgītaṃ viya pañcaṅgikaturiyaghoso viya ca pavattati.
Santikaṃ upagatāyeva tassa amorabhāvaṃ jānanti. Pasādhanaṃ navakoṭiagghanakaṃ
ahosi. Satasahassaṃ hatthakammamūlaṃ dīyittha.
       "kissa pana nissandena tāyetaṃ pasādhanaṃ laddhanti. Sā kira
kassapasammāsambuddhakāle vīsatiyā bhikkhusahassānaṃ cīvarasāṭakaṃ
datvā suttampi sūciyopi rajanampi attano santakameva adāsi.
Tassa cīvaradānassa nissandena imaṃ pasādhanaṃ labhi. Itthīnaṃ hi
cīvaradānaṃ mahālatāpasādhanena matthakaṃ pappoti, purisānaṃ
iddhimayapattacīvarenāti.
       Evaṃ mahāseṭṭhī catūhi māsehi dhītu parivacchaṃ katvā tassā
deyyadhammaṃ dadamāno kahāpaṇapūrāni pañca sakaṭasatāni adāsi,
suvaṇṇabhājanapūrāni pañca sakaṭasatāni rajatabhājanapūrāni pañca
tambabhājanapūrāni pañca kaṃsabhājanapūrāni pañca suttavatthakoseyyavatthapūrāni
pañca sappipūrāni pañca telapūrāni pañca phāṇitapūrāni
pañca sālitaṇḍulapūrāni pañca naṅgalaphālādiupakaraṇapūrāni pañca
sakaṭasatāni adāsi. Evaṃ kirassa ahosi "mama dhītāya gataṭṭhāne
`asukena nāma me atthoti mā parassa gehadvāraṃ pahiṇīti;
tasmā sabbupakaraṇāni dāpesi. Ekekasmiṃ rathe sabbālaṅkārappaṭimaṇḍitā
tisso tisso vaṇṇadāsiyo ṭhapetvā pañca rathasatāni
Adāsi, "ettakā nahāpentiyo bhojentiyo alaṅkarontiyo vicarathāti
diyaḍḍhasahassaparicārikāyo adāsi. Athassa etadahosi "mama dhītu
gāvo dassāmīti. So purise āṇāpesi "gacchatha bhaṇe, cūḷavajassa
dvāraṃ vivaritvā tīsu gāvutesu tisso bheriyo gahetvā tiṭṭhatha,
puthulato usabhamatte ṭhāne ubhosu passesu tiṭṭhatha, gāvīnaṃ tato
paraṃ gantuṃ mā detha, evaṃ ṭhitakāle bherisaññaṃ kareyyāthāti. Te
tathā akaṃsu. Te gāvīnaṃ vajato nikkhamitvā gāvutaṃ gatakāle bherisaññaṃ
akaṃsu, puna aḍḍhayojanaṃ gatakāle bherisaññaṃ akaṃsu, puna tigāvutaṃ
gatakāle puthulato gamanañca nivāresuṃ. Evaṃ dīghato tigāvute puthulato
usabhamatte ṭhāne gāviyo aññamaññaṃ nighaṃsantiyo aṭṭhaṃsu. Mahāseṭṭhī
"mama dhītu ettakā gāvo alaṃ, dvāraṃ pidahathāti vajadvāraṃ
pidahāpesi. Tasmiṃ pidahite, visākhāya puññaphalena balavagāvo ca
dhenuyo ca uppatitvā nikkhamiṃsu. Manussānaṃ nivārentānameva,
saṭṭhisahassā balavagāvo ca saṭṭhisahassā dhenuyo ca nikkhantā, tattakā
balavavacchā, tāsaṃ dhenūnaṃ usabhā anubandhā 1- ahesuṃ. "kissa pana
nissandena evaṃ gāvo gatāti. Nivārentānaṃ nivārentānaṃ
dinnadānassa phalena. Sā kira kassapasammāsambuddhakāle kikissa rañño
sattannaṃ dhītānaṃ kaniṭṭhā saṅghadāsī nāma hutvā vīsatiyā
bhikkhusahassānaṃ pañcagorasadānaṃ dadamānā, daharānañca sāmaṇerānañca
pattaṃ pidahitvā "alaṃ alanti nivārentānaṃpi, "idaṃ madhuraṃ, idaṃ
@Footnote: 1. Sī. Yu. "anubandhāti natthi.
Manāpanti adāsi. Evaṃ tassa nissandena tā vāriyamānāpi gāvo
nikkhamiṃsu. Seṭṭhinā ettakassa dhanassa dinnakāle seṭṭhibhariyā āha
"tumhehi mayhaṃ dhītu sabbaṃ saṃvidahitaṃ, veyyāvaccakarā pana dāsadāsiyo
na saṃvidahitā, kiṃkāraṇāti. "mama dhītari sasinehanissinehānaṃ
jānanatthaṃ, ahaṃ hi tāya saddhiṃ agacchamānake gīvāyaṃ gahetvā na
pahiṇāmi, yānaṃ āruyha gamanakāleyeva pana `etāya saddhiṃ gantukāmā
gacchantu, mā agantukāmāti vakkhāmīti.
     Atha "sve mama dhītā gamissatīti gabbhe nisinno dhītaraṃ samīpe
nisīdāpetvā "amma patikule vasantiyā nāma imañca imañca
ācāraṃ rakkhituṃ vaṭṭatīti ovādaṃ adāsi. Ayampi migāraseṭṭhī
anantaragabbhe nisinno dhanañjayaseṭṭhino ovādaṃ assosi. Sopi
seṭṭhī dhītaraṃ evaṃ ovadi "amma sasurakule vasantiyā nāma antoaggi
bahi na nīharitabbo, bahiaggi anto na pavesetabbo, dadantasseva
dātabbaṃ, adadantassa na dātabbaṃ, dadantassāpi adadantassāpi
dātabbaṃ, sukhaṃ nisīditabbaṃ, sukhaṃ bhuñjitabbaṃ, sukhaṃ nipajjitabbaṃ, aggi
paricaritabbo, antodevatā namassitabbāti imaṃ dasavidhaṃ ovādaṃ
datvā punadivase sabbā seniyo sannipātetvā rājasenāya majjhe
aṭṭha kuṭumbike pāṭibhoge gahetvā "sace me gataṭṭhāne dhītu
doso uppajjati, tumhehi sodhetabboti vatvā navakoṭiagghanakena
mahālatāpasādhanena dhītaraṃ pasādhetvā nahānacuṇṇamūlakaṃ
catuppaṇṇāsakoṭidhanaṃ datvā yānaṃ āropetvā sāketassa sāmantā
Attano santakesu anurādhapuramattesu cuddasasu bhuttagāmesu
bheriñcārāpesi "mama dhītarā saddhiṃ gantukāmā gacchantūti. Saddaṃ sutvāva
"amhākaṃ ayyāya gamanakāle kiṃ amhākaṃ idhāti cuddasagāmā 1-
kiñci asesetvā nikkhamiṃsu. Dhanañjayaseṭṭhīpi rañño ca migāraseṭṭhino
ca sakkāraṃ katvā thokaṃ anugantvā tehi saddhiṃ dhītaraṃ uyyojesi.
       Migāraseṭṭhī sabbapacchato yānake nisīditvā gacchanto balakāyaṃ
disvā "ke nāmeteti pucchi. "suṇisāya vo veyyāvaccakarā
dāsīdāsāti. "ettake ko posessati, pothetvā te palāpetha,
apalāyante ito nikkaḍḍhathāti. Visākhā pana "apetha, mā vāretha,
balameva balassa bhattaṃ dassatīti āha. Seṭṭhī, evaṃ vuttepi, "amma
natthi amhākaṃ etehi attho, ko ete posessatīti leḍḍudaṇḍādīhi
pothāpetvā palāpetvā sesake "alaṃ amhākaṃ
ettakehīti gahetvā pāyāsi.
       Atha visākhā sāvatthīnagaradvāraṃ sampattakāle cintesi
"paṭicchannayānasmiṃ nu kho nisīditvā pavisissāmi, udāhu rathe ṭhatvāti.
Athassā etadahosi "paṭicchannayānena me pavisantiyā, mahālatāpasādhanassa
viseso na paññāyissatīti. Sā sakalanagarassa attānaṃ
dassentī rathe ṭhatvā nagaraṃ pāvisi. Sāvatthīvāsino visākhāya
sampattiṃ disvā "esā kira visākhā nāma, evarūpā ayaṃ sampatti
etissāva anucchavikāti āhaṃsu. Iti sā mahāsampattiyā seṭṭhino
@Footnote: 1. sabbattha "cuddasagāmeti dissati. ayañca upacāravohāro nāMa.
Gehaṃ pāvisi. Āgatadivase 1- cassā sakalanagaravāsino "amhākaṃ
dhanañjayaseṭṭhī attano nagaraṃ sampattānaṃ mahāsakkāraṃ akāsīti
yathābalaṃ paṇṇākāraṃ pahiṇiṃsu. Visākhā pahitappahitaṃ paṇṇākāraṃ
tasmiṃyeva nagare aññamaññesu kulesu sabbatthakameva dāpesi. Iti
sā "idaṃ mayhaṃ mātu detha, idaṃ mayhaṃ pitu detha, idaṃ mayhaṃ bhātu
detha, idaṃ mayhaṃ bhaginiyā dethāti tesaṃ tesaṃ vayānurūpaṃ piyavacanaṃ vatvā
paṇṇākāraṃ pesentī, sakalanagaravāsino ñātake viya akāsi.
       Athassā rattibhāgasamanantare ājaññavaḷavāya gabbhavuṭṭhānaṃ
ahosi. Sā dāsīhi [2]- daṇḍadīpake gāhāpetvā tattha gantvā
vaḷavaṃ uṇhodakena nahāpetvā telena makkhāpetvā attano
vasanaṭṭhānameva agamāsi.
       Migāraseṭṭhī puttassa āvāhamaṅgalaṃ karonto dhuravihāre
vasantaṃpi tathāgataṃ amanasikatvā dīgharattaṃ naggasamaṇesu patiṭṭhitena
pemena codiyamāno "mayhaṃ ayyānaṃpi sakkāraṃ karissāmīti ekadivasaṃ
anekasatesu navabhājanesu nirudakapāyāsaṃ pacāpetvā pañcasate acelake
nimantāpetvā antogehaṃ pavesetvā "āgacchatu me suṇisā,
arahanto vandatūti visākhāya sāsanaṃ pahiṇi. Sā "arahantoti vacanaṃ
sutvā sotāpannā ariyasāvikā haṭṭhatuṭṭhā hutvā tesaṃ bhojanaṭṭhānaṃ
āgantvā te oloketvā "evarūpā hirottappavirahitā arahanto
nāma na honti, kasmā maṃ sasuro pakkosāpesīti seṭṭhiṃ garahitvā
@Footnote: 1. Sī. Ma. Yu. gatadivase.  2. Sī. Yu. etthantare "saddhinti atthi.
Attano vasanaṭṭhānameva gatā. Acelakā taṃ disvā sabbe
ekappahāreneva seṭṭhiṃ garahiṃsu "kiṃ tvaṃ gahapati aññaṃ nālattha, samaṇassa
gotamassa sāvikaṃ mahākāḷakaṇṇiṃ idha pavesesi, vegena taṃ imasmā
gehā nikkaḍḍhāpehīti. So "na sakkā mayā imesaṃ vacanamatteneva
nikkaḍḍhāpetuṃ, mahākulassa sā dhītāti cintetvā "ayyā daharā nāma
jānitvā vā ajānitvā vā kareyya; tumhe tuṇhī hothāti te
uyyojetvā mahārahe āsane nisīditvā suvaṇṇapātiyaṃ appodakaṃ
madhupāyāsaṃ paribhuñjati. Tasmiṃ samaye eko piṇḍacārikatthero
piṇḍāya caranto taṃ nivesanaṃ pāvisi. Visākhā sasuraṃ vījamānā ṭhitā
taṃ disvā "sasurassa ācikkhituṃ ayuttanti, yathā so theraṃ passati;
evaṃ apagantvā aṭṭhāsi. So pana bālo theraṃ disvāpi apassanto
viya hutvā adhomukho bhuñjateva. Visākhā "theraṃ disvāpi me sasuro
saññaṃ na karotīti ñatvā "aticchatha bhante, mayhaṃ sasuro purāṇaṃ
khādatīti āha. So niggaṇṭhehi kathitakāle adhivāsetvāpi [1]- "purāṇaṃ
khādatīti vuttakkhaṇeyeva hatthaṃ apanetvā "imaṃ pāyāsaṃ ito haratha,
etaṃ imasmā gehā nikkaḍḍhatha, ayaṃ maṃ evarūpe maṅgalakāle
asucikhādakaṃ nāma karotīti āha. Tasmiṃ kho pana nivesane sabbe
dāsakammakarā visākhāya santakāva upagantuṃ na visahanti. 2- Ko naṃ hatthe
vā pāde vā gaṇhissati, mukhena kathetuṃ samatthopi natthi. Visākhā
sasurassa kathaṃ sutvā āha "tāta na ettakeneva mayaṃ nikkhamāma, nāhaṃ
@Footnote: 1. Sī. Yu. etthantare "nisinnoti atthi.
@2. Sī. Yu. upagantuṃ na visahantīti natthi.
Tumhehi udakatitthato kumbhadāsī viya ānītā, dharamānakamātāpitūnaṃ
dhītaro nāma na ettakeneva nikkhamanti; eteneva me kāraṇena pitā
idhāgamanakāle aṭṭha kuṭumbike pakkosāpetvā `sace me dhītu doso
uppajjati, sodheyyāthāti vatvā maṃ tesaṃ hatthe ṭhapesi, te
pakkosāpetvā mayhaṃ dosaṃ sodhāpethāti. Seṭṭhī "kalyāṇaṃ esā kathetīti
aṭṭha kuṭumbike pakkosāpetvā "ayaṃ dārikā maṅgalakāle nisīditvā
suvaṇṇapātiyaṃ nirudakapāyāsaṃ paribhuñjantaṃ maṃ `asucikhādakoti vadati,
imissā dosaṃ āropetvā imaṃ ito nikkaḍḍhathāti. "evaṃ kira
ammāti. "nāhaṃ evaṃ vadāmi, ekasmiṃ pana piṇḍacārikatthere
gharadvāre ṭhite, sasuro me appodakaṃ madhupāyāsaṃ paribhuñjanto taṃ na
manasikaroti, ahaṃ `mayhaṃ sasuro imasmiṃ attabhāve puññaṃ na karoti
purāṇapuññameva khādatīti cintetvā `aticchatha bhante, mayhaṃ sasuro
purāṇaṃ khādatīti avacaṃ; ettha me ko dosoti. "ayya idha doso natthi,
amhākaṃ dhītā yuttaṃ katheti, tvaṃ kasmā kujjhasīti. "ayyā esa tāva
doso mā hotu, ayaṃ pana ekadivasaṃ majjhimayāme dāsadāsīhi parivutā
pacchāgehaṃ agamāsīti. "evaṃ kira ammāti. "tātā nāhaṃ aññena
kāraṇena gatā, imasmiṃ pana gehe ājānīyavaḷavāya vijātāya,
`saññaṃpi akatvā nisīdituṃ ayuttanti daṇḍadīpake gāhāpetvā
dāsīhi saddhiṃ gantvā vaḷavāya vijātāya parihāraṃ kārāpesiṃ, ettha
me ko dosoti. "ayya amhākaṃ dhītā tava gehe dāsīhipi
akattabbakammaṃ karoti, tvaṃ ettha kiṃ dosaṃ passasīti. "ayyā idhāpi
Tāva doso mā hotu, imissā pana pitā idhāgamanakāle imaṃ
ovadanto guyhappaṭicchanne dasa ovāde adāsi, tesaṃ atthaṃ na
jānāmi, tesaṃ me atthaṃ kathetu; imissā pana pitā `antoaggi
bahi na nīharitabboti āha, sakkā nu kho amhehi ubhato paṭivissakagehānaṃ
aggiṃ adatvā vasitunti. "evaṃ kira ammāti. "tātā mayhaṃ
pitā na etaṃ sandhāya kathesi, idaṃ pana sandhāya kathesi `amma tava
sassusasurasāmikānaṃ aguṇaṃ disvā bahi tasmiṃ tasmiṃ gehe ṭhatvā mā
kathesīti, evarūpena hi agginā sadiso aggi  nāma natthīti. "ayyā
etaṃ tāva hotu, imissā pana pitā `bāhirato aggi na anto
pavesetabboti āha, kiṃ sakkā amhehi antoaggimhi nibbute,
bāhirato aggiṃ anāharitunti. "evaṃ kira ammāti. "tātā mayhaṃ pitā
na etaṃ sandhāya kathesi, idaṃ pana sandhāya kathesi `sace te
paṭivissakagehesu itthiyo vā purisā vā sassusasurasāmikānaṃ aguṇaṃ kathenti,
tehi kathitaṃ āharitvā `asuko nāma tumhākaṃ evaṃ aguṇaṃ kathetīti puna
mā katheyyāsīti, etena hi agginā sadiso aggi nāma natthīti. Evaṃ
imasmiṃ kāraṇe sā niddosā ahosi. Yathā ca ettha, evaṃ
sesesupi. Tesu pana ayaṃ adhippāyo: yaṃpi hi tassā pitarā "amma ye
dadanti  tesaṃyeva dātabbanti vuttaṃ, taṃ `yācitaṃ upakaraṇaṃ gahetvā ye
paṭidenti, tesaṃyeva dātabbanti sandhāya vuttaṃ. "ye na denti, tesaṃ
na dātabbanti idaṃpi "ye yācitakaṃ gahetvā na paṭidenti, tesaṃ na
dātabbanti sandhāya vuttaṃ. "dadantassāpi adadantassāpi dātabbanti
Idaṃ pana "daliddesu ñātimittesu sampattesu, te paṭidātuṃ sakkontu
vā mā vā, tesaṃ dātumeva vaṭṭatīti sandhāya vuttaṃ. "sukhaṃ nisīditabbanti
idaṃpi "sassusasurasāmike disvā vuṭṭhātabbaṭṭhāne nisīdituṃ na
vaṭṭatīti sandhāya vuttaṃ. "sukhaṃ bhuñjitabbanti idaṃ pana "sassusasurasāmikehi
puretaraṃ abhuñjitvā te parivisitvā sabbehi laddhāladdhaṃ
ñatvā pacchā sayaṃ bhuñjituṃ vaṭṭatīti sandhāya vuttaṃ. "sukhaṃ
nipajjitabbanti idaṃpi "sassusasurasāmikehi puretaraṃ sayanaṃ āruyha na
nipajjitabbaṃ, tesaṃ kattabbayuttakaṃ vattappaṭivattaṃ katvā pacchā sayaṃ
nipajjituṃ yuttanti idaṃ sandhāya vuttaṃ. "aggi paricaritabboti idaṃ pana
"sassuṃpi sasuraṃpi sāmikaṃpi aggikkhandhaṃ viya uragarājānaṃ viya ca
katvā passituṃ vaṭṭatīti sandhāya vuttaṃ. "antodevatā namassitabbāti
idaṃpi "sassuñca sasurañca sāmikañca devataṃ viya katvā daṭṭhuṃ vaṭṭatīti
sandhāya vuttaṃ. Evaṃ seṭṭhī imesaṃ dasannaṃ ovādānaṃ atthaṃ sutvā
paṭivacanaṃ apassanto adhomukho nisīdi.
       Atha naṃ kuṭumbikā "kiṃ seṭṭhi aññopi amhākaṃ dhītu doso
atthīti pucchiṃsu. "natthi ayyāti. "atha kasmā naṃ niddosaṃ akāraṇena
gehā nikkaḍḍhāpesīti. Evaṃ vutte, visākhā āha "tātā kiñcāpi
mayhaṃ sasurassa vacanena paṭhamameva gamanaṃ na yuttaṃ, pitā pana me
āgamanakāle mama dosasodhanatthāya 1- maṃ tumhākaṃ hatthe ṭhapesi, tumhehi
ca me niddosabhāvo ñāto, idāni mayhaṃ gantuṃ yuttanti dāsīdāse
@Footnote: 1. Sī. Yu. dosādosasodhanatthāYu.
"yānādīni sajjāpethāti āṇāpesi. Atha naṃ seṭṭhī te kuṭumbike
gahetvā "amma mayā ajānitvā kathitaṃ, khamāhi meti āha. "tāta
tumhākaṃ khamitabbaṃ tāva khamāmi, ahaṃ pana buddhasāsane aveccappasannassa
kulassa dhītā, na mayaṃ vinā bhikkhusaṅghena vattāma, sace
mama ruciyā bhikkhusaṅghaṃ paṭijaggituṃ labhāmi, vasissāmīti. "amma tvaṃ
yathāruciyā tava samaṇe paṭijaggāhīti āha. Visākhā dasabalaṃ
nimantāpetvā punadivase nivesanaṃ pavesesi. Naggasamaṇāpi satthu
migāraseṭṭhino gehagamanabhāvaṃ sutvā gantvā gehaṃ parivāretvā nisīdiṃsu.
Visākhā dakkhiṇodakaṃ datvā "sabbo sakkāro paṭiyādito, sasuro
me āgantvā dasabalaṃ parivisatūti sāsanaṃ pesesi. Atha naṃ āgantukāmaṃ
ājīvakā "mā kho tvaṃ gahapati samaṇassa gotamassa santikaṃ gacchāti
nivāresuṃ. So "suṇisā me sayameva parivisatūti pahiṇi. Sā buddhappamukhaṃ
bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā, niṭṭhite bhattakicce, puna sāsanaṃ pesesi
"sasuro me  āgantvā dhammakathaṃ suṇātūti. Atha naṃ "idāni agamanaṃ
nāma ativiya ayuttanti dhammaṃ sotukāmatāya gacchantaṃ puna te āhaṃsu
"tenahi samaṇassa gotamassa dhammaṃ suṇanto bahisāṇiyaṃ nisīditvā
suṇāhīti puretaramevassa gantvā sāṇiṃ parikkhipiṃsu. So gantvā
bahisāṇiyaṃ nisīdi. Satthā "tvaṃ bahisāṇiyaṃ vā nisīda parakuḍḍe vā
parasele vā paracakkavāḷe vā pana nisīda, ahaṃ buddho nāma
sakkomi taṃ mama saddaṃ sāvetunti mahājambukkhandhe gahetvā cālento
viya amatavassaṃ vassanto viya ca dhammaṃ desetuṃ anupubbīkathaṃ ārabhi.
Sammāsambuddhe pana dhammaṃ desente, purato ṭhitāpi pacchato ṭhitāpi
cakkavāḷasataṃ cakkavāḷasahassaṃ atikkamitvā ṭhitāpi akaniṭṭhabhavane
ṭhitāpi "satthā maññeva oloketi, mayhameva dhammaṃ desetīti
vadanti. Satthā hi taṃ taṃ olokento viya tena tena saddhiṃ
sallapanto viya ca hoti. Candupamā kira buddhā, yathā cando
gagaṇamajjhe ṭhito "mayhaṃ upari cando, mayhaṃ upari candoti
sabbasattānaṃ khāyati; evameva yattha katthaci ṭhitānaṃ abhimukhe ṭhitā
viya khāyanti. Idaṃ kira tesaṃ alaṅkatasīsaṃ chinditvā suañjanaakkhīni
uppāṭetvā hadayamaṃsaṃ ubbattetvā parassa dāsatthāya jālisadise
putte kaṇhājināsadisā dhītaro maddīsadisā pajāpatiyo pariccajitvā
dinnadānassa phalaṃ. Migāraseṭṭhīpi, tathāgate dhammadesanaṃ vinivattente
vinivattente, bahisāṇiyaṃ nisinnova sahassanayappaṭimaṇḍite sotāpattiphale
patiṭṭhāya acalasaddhāya samannāgato tīsu ratanesu nikkaṅkho
hutvā sāṇikaṇṇaṃ ukkhipitvā āgantvā suṇisāya thanaṃ  mukhena
gahetvā "tvaṃ me ajjato paṭṭhāya mātāti taṃ mātiṭṭhāne ṭhapesi.
Tato paṭṭhāya migāramātā nāma jātā. Pacchābhāge puttaṃ labhitvā
"migārotissa nāmaṃ akāsi. Mahāseṭṭhī suṇisāya thanaṃ vissajjetvā
gantvā bhagavato pādesu patitvā pāde pāṇīhi ca parisambāhanto
mukhena ca paricumbanto "migāro ahaṃ bhanteti tikkhattuṃ nāmaṃ
sāvetvā "ahaṃ bhante ettakaṃ kālaṃ `ettha dinnaṃ mahapphalanti na
jānāmi, idāni me suṇisaṃ nissāya ñātaṃ, sabbā apāyadukkhā
Muttomhi, suṇisā me imaṃ gehaṃ āgacchantī mama atthāya hitāya
sukhāya āgatāti vatvā imaṃ gāthamāha
         "sohaṃ ajja pajānāmi        yattha dinnaṃ mahapphalaṃ,
          atthāya vata me bhaddā      suṇisā gharamāgatāti.
       Visākhā punadivasatthāyapi satthāraṃ nimantesi. Punadivasepi sassu
sotāpattiphalaṃ pattā. Tato paṭṭhāya taṃ gehaṃ sāsanassa vivaṭadvāraṃ
ahosi. Tato seṭṭhī cintesi "bahūpakārā me suṇisā, paṇṇākāramassā
karissāmi, etissā hi bhāriyaṃ pasādhanaṃ, niccakālaṃ pasādhituṃ na
sakkā, sallahukamassā divā ca ratto ca sabbiriyāpathesu pasādhanayoggaṃ
pasādhanaṃ kāressāmīti satasahassagghanikaṃ ghanamaṭṭhakaṃ nāma pasādhanaṃ
kāretvā, tasmiṃ niṭṭhite, buddhappamukhaṃ bhikkhusaṅghaṃ nimantetvā sakkaccaṃ
bhojetvā visākhaṃ soḷasahi gandhodakaghaṭehi nahāpetvā satthu sammukhe
ṭhapetvā satthāraṃ vandāpesi. Satthā anumodanaṃ katvā vihārameva gato.
       Visākhāpi tato paṭṭhāya dānādīni puññāni karontī satthu
santikā aṭṭha vare labhitvā gagaṇatale candalekhā viya paññāyamānā
puttadhītāhi vuḍḍhiṃ pāpuṇi. Tassā kira dasa puttā dasa dhītaro ahesuṃ,
tesu ekekassa dasa dasa puttā ca dhītaro ca ahesuṃ, tesupi ekekassa
dasa dasa puttā ca dhītaro cāti: evamassā puttanattapanattasantānavasena
pavattāni vīsādhikāni cattāri satāni aṭṭha ca pāṇasahassāni
ahesuṃ. 1- Sayaṃ vīsavassasataṃ aṭṭhāsi, sīse ekaṃpi palitaṃ nāma
@Footnote: 1. Ma. Yu. visākhā vīsatiputtā         nattā ca caturo satā
@         panattā aṭṭhasahassā        jambudīpesu pākaṭāti.
Nāhosi, niccaṃ soḷasavassuddesikā viya ahosi. Taṃ puttanattaparivāraṃ
vihāraṃ gacchantiṃ disvā "katamā ettha visākhāti paṭipucchitāro [1]-
honti. Ye naṃ gacchantiṃ passanti "idāni thokaṃ gacchatu, gacchamānāva
no ayyā sobhatīti cintenti. Ye naṃ ṭhitaṃ nisinnaṃ nipannaṃ passanti
"idāni thokaṃ nipajjatu, nipannāva no ayyā sobhatīti cintenti.
Iti sā "catūsu iriyāpathesu asukairiyāpathe nāma na sobhatīti na
vattabbā ahosi. Pañcannaṃ kho pana hatthīnaṃ thāmaṃ dhāreti. Rājā
"visākhā kira pañcannaṃ hatthīnaṃ thāmaṃ dhāretīti sutvā tassā vihāraṃ
gantvā dhammaṃ sutvā āgamanavelāya thāmaṃ vīmaṃsitukāmo hatthiṃ
vissajjāpesi. So soṇḍaṃ ukkhipitvā visākhābhimukho agamāsi. Tassā
parivāritthiyo pañcasatā ekaccā palāyiṃsu, ekaccā naṃ apariccajitvā,
"kimidanti vutte, "rājā kira te ayye thāmaṃ vīmaṃsitukāmo hatthiṃ
vissajjāpesīti vadiṃsu. Visākhā "imaṃ disvā kiṃ palāyitena, kathannu kho
taṃ gaṇhissāmīti cintetvā "sace taṃ daḷhaṃ gaṇhissāmi, vinasseyyāti
dvīhi aṅgulīhi soṇḍāya gahetvā paṭippaṇāmesi. Hatthī attānaṃ
saṇṭhātuṃ nāsakkhi, rājaṅgaṇe ukkuṭiko hutvā pati. Mahājano
sādhukāraṃ adāsi. Sā saparivārā sotthinā gehaṃ agamāsi.
     Tena kho pana samayena sāvatthiyaṃ visākhā migāramātā bahuputtā
hoti bahunattā arogaputtā aroganattā abhimaṅgalasammatā.
Tāvatakesu puttanattasahassesu ekopi antarā maraṇappatto nāma
@Footnote: 1. Sī. Yu. etthantare "nāti atthi.
Nāhosi. Sāvatthīvāsino maṅgalesu chaṇesu visākhaṃ paṭhamaṃ nimantetvā
bhojenti. Athekasmiṃ ussavadivase mahājane maṇḍitappasādhite dhammassavanāya
vihāraṃ gacchante, visākhāpi nimantitaṭṭhāne bhuñjitvā
mahālatāpasādhanaṃ pasādhetvā mahājanena saddhiṃ vihāraṃ gantvā
ābharaṇāni muñcitvā dāsiyā adāsi, yaṃ sandhāya vuttaṃ 1- "tena
kho pana samayena sāvatthiyaṃ ussavo hoti, manussā alaṅkatapaṭiyattā
ārāmaṃ gacchanti. Visākhāpi migāramātā alaṅkatapaṭiyattā vihāraṃ
gacchati. Athakho visākhā migāramātā ābharaṇāni muñcitvā
uttarāsaṅge bhaṇḍikaṃ bandhitvā dāsiyā adāsi "handa je imaṃ bhaṇḍikaṃ
gaṇhāhīti. Sā kira vihāraṃ gacchantī "evarūpaṃ mahagghaṃ pasādhanaṃ sīse
paṭimukkaṃ yāvapādappiṭṭhiṃ alaṅkāraṃ alaṅkaritvā vihāraṃ pavisituṃ
ayuttanti taṃ muñcitvā bhaṇḍikaṃ katvā attano puññeneva nibbattāya
pañcahatthitthāmadharāya dāsiyā hatthe adāsi. Sā eva taṃ gaṇhituṃ
sakkoti, tena taṃ āha "amma imaṃ pasādhanaṃ gaṇha, satthu
santikā nivattanakāle pasādhessāmi nanti. Taṃ pana datvā ghanamaṭṭhakaṃ
pasādhanaṃ pasādhetvā satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ assosi.
Dhammassavanāvasāne bhagavantaṃ vanditvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Sāpissā
dāsī taṃ pasādhanaṃ pammuṭṭhā. Dhammaṃ sutvā pana pakkantāya parisāya,
sace kiñci pammuṭṭhaṃ hoti, taṃ ānandatthero paṭisāmeti. Iti so
taṃ divasaṃ mahālatāpasādhanaṃ disvā satthu ārocesi "bhante visākhā
@Footnote: 1. mahāvibhaṅga.  2/489.
Pasādhanaṃ pammussitvā gatāti. "ekamante ṭhapehi ānandāti. Thero
taṃ ukkhipitvā sopāṇapasse laggetvā ṭhapesi. Visākhāpi suppiyāya
saddhiṃ "āgantukagamikagilānādīnaṃ kattabbayuttakaṃ jānissāmīti antovihāre
vicari. Tā pana upāsikāyo antovihāre disvā sappimadhutelādīhi
atthikā pakatiyāva daharā ca sāmaṇerā ca thālakādīni
gahetvā upasaṅkamanti. Tasmiṃpi divase tatheva kariṃsu. Athekaṃ gilānaṃ
disvā suppiyā "kenattho ayyassāti pucchitvā, "paṭicchādanīyenāti
vutte, "hotu ayya, pesessāmīti dutiyadivase kappiyamaṃsaṃ alabhantī
attano ūrumaṃsena kattabbakiccaṃ katvā puna satthari pasādena
pākatikasarīrāva ahosi. Visākhāpi gilāne dahare ca sāmaṇere ca
oloketvā aññena dvārena nikkhamitvā vihārupacāre ṭhitā
"amma pasādhanaṃ āhara, pasādhessāmīti āha. Tasmiṃ khaṇe sā dāsī
pammussitvā nikkhantabhāvaṃ ñatvā "ayye pammuṭṭhamhīti āha.
"tenahi gantvā gaṇhitvā ehi; sace pana mayhaṃ ayyena
ānandattherena ukkhipitvā aññasmiṃ ṭhāne ṭhapitaṃ hoti, mā āhareyyāsi,
ayyasseva taṃ mayā pariccattanti. Jānāti kira sā "manussānaṃ
pammuṭṭhabhaṇḍakaṃ thero paṭisāmetīti; tasmā evamāha. Theropi taṃ
dāsiṃ disvāva "kimatthaṃ āgatāsīti pucchitvā, "ayyāya me pasādhanaṃ
pammussitvā āgatamhīti vutte, "etasmiṃ me sopāṇapasse ṭhapitaṃ,
gaṇhāhīti āha. Sā "ayya tumhākaṃ hatthena āmaṭṭhabhaṇḍakaṃ
mayhaṃ ayyāya anāharaṇīyaṃ katanti vatvā tucchahatthāva gantvā
"kiṃ ammāti visākhāya puṭṭhā tamatthaṃ ārocesi. "amma nāhaṃ mama
ayyena āmaṭṭhabhaṇḍakaṃ pilandhissāmi, pariccattaṃ mayā, ayyānaṃ pana
paṭijaggituṃ dukkhaṃ, taṃ vissajjetvā kappiyabhaṇḍaṃ upanessāmi, gaccha taṃ
āharāhīti. Sā gantvā āhari. Visākhā taṃ apilandhitvā kammāre
pakkosāpetvā agghāpesi. Tehi "nava koṭiyo agghati, kārāpaṇiyaṃ
pana satasahassanti vutte, pasādhanaṃ yāne ṭhapetvā "tenahi taṃ
vikkīṇathāti āha. Tattakaṃ dhanaṃ datvā gaṇhituṃ na koci sakkhissati, taṃ
hi pasādhanaṃ pasādhetuṃ anucchavikā itthiyo dullabhā. Paṭhavīmaṇḍalasmiṃ
hi tissova itthiyo mahālatāpasādhanaṃ labhiṃsu "visākhā mahāupāsikā,
bandhulamallasenāpatissa bhariyā mallikā, bārāṇasīseṭṭhino dhītāti;
tasmā visākhā sayameva tassa mūlaṃ datvā satasahassādhikā navakoṭiyo
sakaṭe āropetvā vihāraṃ netvā satthāraṃ vanditvā "bhante mayhaṃ
ayyena ānandattherena mama pasādhanaṃ hatthena āmaṭṭhaṃ,
tenāmaṭṭhakālato paṭṭhāya na sakkā mayā pilandhituṃ, taṃ pana `vissajjetvā
kappiyaṃ upanessāmīti vikkīṇāpentī aññaṃ gaṇhituṃ samatthaṃ adisvā
ahamevassa mūlaṃ gāhāpetvā āgatā, catūsu paccayesu katarappaccaye
upanemi bhanteti. "pācīnadvāre saṅghassa vasanaṭṭhānaṃ kātuṃ te
yuttaṃ visākheti. "yuttaṃ bhanteti visākhā tuṭṭhamānasā navakoṭīhi
bhūmimeva gaṇhi, aparāhi navakoṭīhi vihāraṃ kātuṃ ārabhi.
       Athekadivasaṃ satthā paccūsasamaye lokaṃ volokento devalokā
cavitvā bhaddiyanagare seṭṭhikule nibbattassa bhaddiyassa nāma
Seṭṭhiputtassa upanissayasampattiṃ disvā anāthapiṇḍikassa gehe bhattakiccaṃ
katvā uttaradvārābhimukho ahosi. Pakatiyāpi satthā visākhāya gehe
bhikkhaṃ gaṇhitvā dakkhiṇadvārena nikkhamitvā jetavane vasati,
anāthapiṇḍikassa gehe bhikkhaṃ gaṇhitvā pācīnadvārena nikkhamitvā
pubbārāme vasati. Uttaradvāraṃ sandhāya gacchantaṃyeva bhagavantaṃ disvā
"cārikaṃ pakkamissatīti jānanti. Visākhāpi taṃdivasaṃ "satthā
uttaradvārābhimukho gatoti sutvāva vegena gantvā vanditvā āha
"cārikaṃ gantukāmattha bhanteti. "āma visākheti.  "bhante ettakaṃ
dhanaṃ pariccajitvā tumhākaṃ vihāraṃ kāremi, nivattatha bhanteti.
"anivattagamanaṃ idaṃ visākheti. Sā "addhā hetusampannaṃ kañci passati
bhagavāti cintetvā "tenahi bhante mayhaṃ katākatavijānanakaṃ ekaṃ
bhikkhuṃ nivattāpetvā gacchathāti āha. "yaṃ rocesi, tassa pattaṃ gaṇha
visākheti. Sā kiñcāpi ānandattheraṃ piyāyati, "mahāmoggallānatthero
iddhimā, etaṃ me nissāya kammaṃ lahuṃ nippajjissatīti pana
cintetvā therassa pattaṃ gaṇhi. Thero satthāraṃ olokesi. Satthā
"tava parivāre pañcasate bhikkhū gahetvā nivatta moggallānāti.
So tathā akāsi. Tassānubhāvena paññāsasaṭṭhiyojanānipi rukkhatthāya
ca pāsāṇatthāya ca gatā manussā mahante mahante rukkhe ca
pāsāṇe ca gahetvā taṃdivasameva āgacchanti, neva sakaṭe
rukkhapāsāṇe āropentā kilamanti, na akkho bhañjati, na cirasseva
dvebhūmikaṃ pāsādaṃ kariṃsu. "heṭṭhābhūmiyaṃ pañca gabbhasatāni uparibhūmiyaṃ
Pañca gabbhasatānīti gabbhasahassapaṭimaṇḍito pāsādo ahosi.
Satthā navahi māsehi cārikaṃ caritvā puna sāvatthiṃ agamāsi. Visākhāyapi
pāsāde kammaṃ navahi eva māsehi niṭṭhitaṃ. Pāsādakūṭaṃ
ghanakoṭimarattasuvaṇṇeneva saṭṭhiudakaghaṭaggaṇhanakaṃ kāresi. "satthā
jetavanamahāvihāraṃ gacchatīti sutvā paccuggamanaṃ katvā satthāraṃ attano vihāraṃ
netvā paṭiññaṃ gaṇhi "bhante imaṃ cātummāsaṃ bhikkhusaṅghaṃ gahetvā
idheva vasatha, pāsādamahaṃ karissāmīti. Satthā adhivāsesi. Sā tato
paṭṭhāya buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa vihāreyeva dānaṃ deti. Athassā
ekā sahāyikā sahassagghanikaṃ ekaṃ vatthaṃ ādāya āgantvā
"sahāyike ahaṃ imaṃ vatthaṃ tava pāsāde bhummattharaṇasaṅkhepena
attharitukāmā, attharaṇaṭṭhānaṃ me ācikkhathāti āha. "sahāyike
sace tyāhaṃ `okāso natthīti vakkhāmi, tvaṃ `me okāsaṃ adātukāmāti
maññissasi, sayameva pāsādassa dve bhūmiyo gabbhasahassañca
oloketvā attharaṇaṭṭhānaṃ jānāhīti. Sā sahassagghanikaṃ vatthaṃ
gahetvā tattha tattha vicarantī tato appataramūlaṃ vatthaṃ adisvā
"nāhaṃ imasmiṃ pāsāde puññabhāgaṃ labhāmīti domanassappattā
ekasmiṃ ṭhāne rodantī aṭṭhāsi. Atha naṃ ānandatthero disvā
"kasmā rodasīti pucchi. Sā tamatthaṃ ārocesi. Thero "mā cintayi,
ahaṃ te attharaṇaṭṭhānaṃ ācikkhissāmīti vatvā `sopāṇe pādapuñchanakaṃ
katvā attharāhi, bhikkhū pāde dhovitvā paṭhamaṃ tattha pādaṃ
puñchitvā anto pavisissanti, evante mahapphalaṃ bhavissatīti āha.
Visākhāya kiretaṃ asallakkhitaṭṭhānaṃ. Visākhā cattāro māse antovihāre
buddhappamukhassa bhikkhusaṅghassa dānaṃ adāsi. Osānadivase
bhikkhusaṅghassa cīvarasāṭake adāsi. Saṅghanavakena  laddhacīvarasāṭakā sahassaṃ
agghiṃsu. Sabbesaṃ pattāni 1- pūretvā bhesajjaṃ adāsi. Dānapariccāge
nava koṭiyo agamaṃsu. Iti "vihārassa bhūmiggahaṇe nava koṭiyo,
vihārakārāpane nava, vihāramahe navāti sabbāpi sattavīsati koṭiyo
buddhasāsane pariccaji. Itthībhāve ṭhatvā micchādiṭṭhikassa gehe
vasamānāya evarūpo pariccāgo nāma aññissā natthi.
       Sā vihāramahassa niṭṭhitadivase vaḍḍhamānakacchāyāya
puttanattaparivutā "yaṃ yaṃ mayā pubbe patthitaṃ, sabbameva matthakaṃ pattanti
pāsādaṃ anupariyāyantī pañcahi gāthāhi madhurasaddena imaṃ udānaṃ
udānesi
         "kadāhaṃ navappāsādaṃ 2-      sudhāmattikalepanaṃ
          vihāradānaṃ dassāmi,        saṅkappo mayha pūrito.
         `kadāhaṃ Mañcapīṭhañca,         bhisibimbohanāni ca
          senāsanabhaṇḍaṃ dassāmi,      saṅkappo mayha pūrito.
         `kadāhaṃ Salākabhattaṃ,         sucimaṃsūpasecanaṃ
          bhojanadānaṃ dassāmi,        saṅkappo mayha pūrito.
         `kadāhaṃ Kāsikavatthaṃ          khomakappāsikāni ca
          cīvaradānaṃ dassāmi,         saṅkappo mayha pūrito.
@Footnote: 1. patte (?) 2. Sī. Ma. Yu. pāsādaṃ rammaṃ.
         `kadāhaṃ Sappinavanītaṃ          madhutelañca phāṇitaṃ
          bhesajjadānaṃ dassāmi,       saṅkappo mayha pūritoti.
       Bhikkhū tassā saddaṃ sutvā satthu ārocayiṃsu "bhante amhehi
ettake addhāne visākhāya gāyanaṃ nāma na diṭṭhapubbaṃ, sā ajja
puttanattaparivutā gāyamānā pāsādaṃ anupariyāyati, kinnu khvassā pittaṃ
kupitaṃ, udāhu ummattikā jātāti. Satthā "na bhikkhave mayhaṃ dhītā
gāyati, attano panassā ajjhāsayo paripuṇṇo, sā `patthitappatthanā
me matthakaṃ pattāti tuṭṭhamānasā udānaṃ udānentī vicaratīti
vatvā, "kadā pana bhante tāya patthanā patthitāti vutte, "suṇissatha
bhikkhaveti, "suṇissāma bhanteti vutte, atītaṃ āhari:
       bhikkhave ito kappasatasahassamatthake padumuttaro nāma buddho
loke nibbatti, tassa vassasatasahassaṃ āyu ahosi, khīṇāsavānaṃ
satasahassaṃ parivāro, nagaraṃ haṃsavatī nāma, pitā sunando nāma rājā,
mātā sujātā nāma devī. Tassa satthu aggupaṭṭhāyikā upāsikā
aṭṭha vare yācitvā mātiṭṭhāne ṭhatvā satthāraṃ catūhi paccayehi
paṭijaggantī sāyaṃ pātaṃ upaṭṭhānaṃ gacchati. Tassā ekā sahāyikā
tāya saddhiṃ nibaddhaṃ vihāraṃ gacchati. Sā tassā satthārā saddhiṃ
vissāsena kathanañca vallabhabhāvañca disvā "kinnu kho katvā evaṃ
buddhānaṃ vallabhā hotīti cintetvā satthāraṃ pucchi "bhante esā itthī
tumhākaṃ kiṃ hotīti. "upaṭṭhāyikānaṃ aggāti. "bhante kiṃ katvā
upaṭṭhāyikānaṃ aggā hotīti. "kappasatasahassaṃ patthanaṃ paṭṭhetvāti.
"idāni paṭṭhetvā laddhuṃ sakkā bhanteti. "āma sakkāti. "tenahi
bhante bhikkhusatasahassena saddhiṃ sattāhaṃ mayhaṃ bhikkhaṃ gaṇhathāti
āha. Satthā adhivāsesi. Sā sattāhaṃ dānaṃ datvā osānadivase
cīvarasāṭake datvā satthāraṃ vanditvā pādamūle nipajjitvā "bhante
nāhaṃ imassa dānassa phalena devissariyādīnaṃ aññataraṃ paṭṭhemi,
tumhādisassa buddhassa santike aṭṭha vare labhitvā mātiṭṭhāne
ṭhatvā catūhi paccayehi paṭijaggituṃ samatthānaṃ aggā bhaveyyanti
patthanaṃ paṭṭhesi. Satthā "samijjhissati nu kho imissā patthanāti
anāgataṃ āvajjento kappasatasahassaṃ oloketvā "kappasatasahassa-
pariyosāne gotamo nāma buddho uppajjissati, tadā tvaṃ visākhā
nāma upāsikā hutvā tassa santike aṭṭha vare labhitvā mātiṭṭhāne
ṭhatvā catūhi paccayehi paṭijaggantīnaṃ upaṭṭhāyikānaṃ aggā bhavissasīti
āha. Tassā sā sampatti sveva laddhabbā viya ahosi. Sā
yāvatāyukaṃ puññaṃ katvā tato cutā devaloke nibbattitvā
devamanussesu saṃsarantī kassapasammāsambuddhakāle kikissa kāsīrañño
sattannaṃ dhītānaṃ kaniṭṭhā saṅghadāsī nāma hutvā parakulaṃ agantvā
tāhi bhaginīhi saddhiṃ dīgharattaṃ dānādīni puññāni katvā kassapa-
sammāsambuddhapādamūlepi "anāgate tumhādisassa buddhassa santike
aṭṭha vare labhitvā mātiṭṭhāne ṭhatvā catuppaccayadāyikānaṃ aggā
bhaveyyanti patthanaṃ akāsi; tato paṭṭhāya pana devamanussesu saṃsarantī
imasmiṃ attabhāve meṇḍakaseṭṭhiputtassa dhanañjayaseṭṭhino dhītā
Hutvā nibbatti, mayhaṃ sāsane bahūni puññāni akāsi.
       "iti kho bhikkhave na mayhaṃ dhītā gāyati, patthitappatthanāya pana
nipphattiṃ disvā udānaṃ udānetīti vatvā satthā dhammaṃ desento
"bhikkhave yathā nāma cheko mālākāro nānāpupphānaṃ mahantaṃ rāsiṃ
katvā nānappakāre mālāguṇe karoti; evameva visākhāya
nānappakārāni kusalāni kātuṃ cittaṃ namatīti vatvā imaṃ gāthamāha
        "yathāpi puppharāsimhā      kayirā mālāguṇe bahū:
         evaṃ jātena maccena     kattabbaṃ kusalaṃ bahunti.
       Tattha "puppharāsimhāti: nānappakārānaṃ pupphānaṃ rāsimhā.
Kayirāti: kareyya. Mālāguṇe bahūti: ekato vaṇṭikamālādibhedā
nānappakārā mālāvikatiyo. Maccenāti: maritabbasabhāvatāya `maccoti
laddhanāmena sattena cīvaradānādibhedaṃ bahuṃ kusalaṃ kattabbaṃ. Tattha
puppharāsiggahaṇaṃ bahupupphadassanatthaṃ. Sace hi appāni pupphāni honti,
mālākāro ca cheko neva bahū mālāguṇe kātuṃ sakkoti; accheko pana
appesupi bahūsupi pupphesu vijjamānesu na sakkotiyeva; bahūsu pana
pupphesu sati, cheko mālākāro dakkho kusalo bahū mālāguṇe
karoti; evameva sace ekaccassa saddhā mandā hoti,  bhogā ca bahū
saṃvijjanti, neva sakkoti bahūni kusalāni kātuṃ, mandāya ca pana
saddhāya mandesu ca bhogesu, na sakkoti; uḷārāya ca pana saddhāya
mandesu ca bhogesu, na sakkotiyeva; uḷārāya ca pana saddhāya
uḷāresu ca bhogesu sati, sakkoti; tathārūpāva visākhā upāsikā, taṃ
Sandhāyetaṃ vuttaṃ
          "yathāpi puppharāsimhā         kayirā mālāguṇe  bahū;
           evaṃ jātena maccena        kattabbaṃ kusalaṃ bahunti.
       Desanāvasāne bahū sotāpannādayo ahesuṃ. Mahājanasla
sātthikā desanā jātāti.
                       Visākhāvatthu.
                      ----------
               9. Ānandattherapañhavatthu. (41)
       "na pupphagandho paṭivātametīti imaṃ dhammadesanaṃ satthā
sāvatthiyaṃ viharanto ānandattherassa pañhaṃ vissajjento kathesi.
       Thero kira sāyaṇhasamaye paṭisallīno cintesi "bhagavatā
`mūlagandho sāragandho pupphagandhoti tayo uttamagandhā vuttā, tesaṃ
anuvātameva gandho gacchati no paṭivātaṃ; atthi nu kho taṃ gandhajātaṃ yassa
paṭivātaṃpi gandho gacchatīti. Athassa etadahosi "kiṃ mayhaṃ attanā
vinicchitena, satthāraṃyeva pucchissāmīti. So satthāraṃ upasaṅkamitvā
pucchi. Tena vuttaṃ 1- "athakho āyasmā ānando sāyaṇhasamayaṃ
paṭisallānā vuṭṭhito, 2- yena bhagavā, tenupasaṅkami; upasaṅkamitvā 3-
@Footnote: 1. aṅ. tika. 20/290. 2. sāyaṇhasamayaṃ paṭisallānā vuṭṭhitoti ime pāliyaṃ na
@dissanti.    3. etthantare ca "bhagavantaṃ abhivādetvā ekamantaṃ nisīdi.
@ekamantaṃ nisinno kho āyasmā ānandoti dissati.
Bhagavantaṃ etadavoca "tīṇimāni bhante gandhajātāni, yesaṃ anuvātameva
gandho gacchati no paṭivātaṃ. Katamāni tīṇi? mūlagandho, sāragandho,
pupphagandhoti. 1- Imāni kho bhante tīṇi gandhajātāni, yesaṃ anuvātameva
gandho gacchati no paṭivātaṃ. Atthi nu kho bhante kiñci gandhajātaṃ,
yassa anuvātaṃpi gandho gacchati, paṭivātaṃpi gandho gacchati, anuvātap
paṭivātaṃpi gandho gacchatīti. Athassa bhagavā pañhaṃ vissajjento
"atthānanda gandhajātaṃ, yassa anuvātaṃpi gandho gacchati, paṭivātaṃpi
gandho gacchati, anuvātappaṭivātaṃpi gandho gacchatīti. "katamaṃ pana
taṃ bhante gandhajātaṃ, yassa anuvātaṃpi gandho gacchati, paṭivātaṃpi
gandho gacchati, anuvātappaṭivātaṃpi gandho gacchatīti. "idhānanda yasmiṃ
gāme vā nigame vā itthī vā puriso vā buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti, dhammaṃ
saraṇaṃ gato hoti, saṅghaṃ saraṇaṃ gato hoti; pāṇātipātā paṭivirato
hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesu micchācārā paṭivirato
hoti, musāvādā paṭivirato hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā
paṭivirato hoti; sīlavā hoti kalyāṇadhammo; vigatamalamaccherena
cetasā agāraṃ ajjhāvasati muttacāgo payatapāṇi vossaggarato
yācayogo dānasaṃvibhāgarato, tassa disāsu samaṇabrāhmaṇā vaṇṇaṃ
bhāsanti `asukasmiṃ nāma gāme vā nigame vā itthī vā puriso vā
buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti, .pe. Dānasaṃvibhāgaratoti. Devatāpissa
vaṇṇaṃ bhāsanti `asukasmiṃ nāma gāme vā nigame vā itthī vā puriso
@Footnote: 1. itisaddo  natthi. ña. va.
Vā buddhaṃ saraṇaṃ gato hoti, .pe. Dānasaṃvibhāgaratoti. Idaṃ kho taṃ
ānanda gandhajātaṃ, yassa anuvātaṃpi gandho  gacchati, paṭivātaṃpi gandho
gacchati, anuvātappaṭivātaṃpi gandho gacchatīti vatvā imā gāthā
abhāsi 1-
               "na pupphagandho  paṭivātameti,
                na candanaṃ tagaramallikā vā;
                satañca gandho paṭivātameti.
                Sabbā disā sappuriso pavāyati.
         Candanaṃ tagaraṃ vāpi        uppalaṃ atha vassikī
         etesaṃ gandhajātānaṃ      sīlagandho anuttaroti. 2-
       Tattha "na pupphagandhoti: tāvatiṃsabhavane pāricchattakarukkho
āyāmato ca vitthārato ca yojanasatiko, tassa pupphānaṃ ābhā
paññāsayojanāni gacchati, gandho yojanasataṃ, sopi anuvātameva gacchati,
paṭivātaṃ pana aḍḍhaṅgulaṃpi gantuṃ na sakkoti, evarūpopi na pupphagandho
paṭivātameti. Candananti: candanagandho. Tagaramallikā vāti: imesaṃpi
gandho eva adhippeto. Sāragandhānaṃ aggassa hi lohitacandanassāpi
tagaramallikāyapi anuvātameva yāti no paṭivātaṃ. Satañca gandhoti:
sappurisānaṃ pana buddhappaccekabuddhasāvakānaṃ sīlagandho paṭivātameti.
Kiṃkāraṇā? sabbā disā sappuriso pavāyatīti: yasmā sappuriso
@Footnote: 1. vatvā imā gāthā abhāsīti na dissanti. ña. va. 2. candanaṃ .pe. anuttaroti
@na dissati. ña. va.
Sīlagandhena sabbā disā ajjhottharitvā gacchati; tasmā "tassa
gandho paṭivātametīti vattabbo; tena vuttaṃ "paṭivātametīti. Vassikīti:
jātisumanā. Etesanti: imesaṃ candanādīnaṃ gandhajātānaṃ gandhato
sīlavantānaṃ sappurisānaṃ sīlagandhova anuttaro asadiso appaṭibhāgoti.
       Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pattā. Desanā
mahājanassa sātthikā jātāti.
                   Ānandattherapañhavatthu.
                     ------------
         10. Mahākassapattherapiṇḍapātadānavatthu. 1-  (42)
       "appamatto ayaṃ gandhoti imaṃ dhammadesanaṃ satthā veḷuvane
viharanto mahākassapattherassa piṇḍapātadānaṃ ārabbha kathesi.
       Ekasmiṃ hi divase thero sattāhaccayena nirodhā vuṭṭhāya
"rājagahe sapadānaṃ piṇḍāya carissāmīti nikkhami. Tasmiṃ samaye
sakkassa devarañño paricārikā kakuṭapādiniyo pañcasatā accharāyo
"therassa piṇḍapātaṃ dassāmāti ussāhajātā pañca piṇḍapātasatāni
sajjetvā ādāya antarāmagge ṭhatvā "bhante imaṃ piṇḍapātaṃ
gaṇhatha, saṅgahaṃ no karothāti vadiṃsu. "gacchatha tumhe ahaṃ
duggatānaṃ saṅgahaṃ karissāmīti. "bhante mā no nāsetha, saṅgahaṃ no
@Footnote: 1. mahākassapattherapiṇḍapātadinnavatthūti sabbattha dissati.
Karothāti. Thero ñatvā puna paṭikkhipitvā apagantuṃ anicchamānā
yācantiyo "attano pamāṇaṃ na jānātha, apagacchathāti accharaṃ pahari.
Tā therassa accharasaddaṃ sutvā santhambhitvā ṭhātuṃ asakkontiyo
palāyitvā devalokameva gantvā sakkena "kahaṃ gatatthāti puṭṭhā
"samāpattivuṭṭhitassa mahākassapattherassa piṇḍapātaṃ dassāmāti
gatamhā devāti. "dinno pana voti. "gaṇhituṃ na icchatīti. "kiṃ
kathesīti. "duggatānaṃ saṅgahaṃ karissāmīti āha devāti. "tumhe
kenākārena gatāti. "imināva devāti. Sakko "tumhādisiyo
therassa piṇḍapātaṃ kiṃ dassantīti sayaṃ dātukāmo hutvā jarājiṇṇo
mahallako khaṇḍadanto palitakeso obhaggasarīro mahallakatantavāyo
hutvā sujampi devadhītaraṃ tathārūpameva mahallikaṃ katvā ekaṃ pesakāravīthiṃ
māpetvā tantaṃ pasārento acchi.
       Theropi "duggatānaṃ saṅgahaṃ karissāmīti nagarābhimukho gacchanto
bahinagare eva taṃ vīthiṃ disvā olokento dve jane addasa. Tasmiṃ
khaṇe sakko tantaṃ pasāreti, sujātā tasaraṃ vaṭṭeti. Thero cintesi
"ime mahallakakālepi kammaṃ karonti, imasmiṃ nagare imehi duggatataro
natthi maññe, imehi dinnaṃ uḷuṅkamattampi gahetvā imesaṃ saṅgahaṃ
karissāmīti. So tesaṃ gehābhimukhova ahosi. Sakko taṃ āgacchantaṃ
disvā sujaṃ āha "bhadde mayhaṃ ayyo ito āgacchati, taṃ apassantī
viya hutvā nisīda, khaṇena naṃ vañcetvā piṇḍapātaṃ dassāmāti.
Thero āgantvā gehadvāre aṭṭhāsi. Tepi apassantā viya attano
Kammameva karontā thokaṃ āgamiṃsu. Atha sakko "gehadvāre eko
thero viya ṭhito, upadhārehi tāvāti āha. "gantvā upadhāretha sāmīti.
So gehā nikkhamitvā, theraṃ pañcappatiṭṭhitena vanditvā, ubhohi
hatthehi jannukāni olambitvā nitthunanto uṭṭhāya, "kataratthero nu
kho ayyoti thokaṃ osakkitvā, "akkhīni me dhūmāyantīti. Vatvā,
nalāṭe hatthaṃ ṭhapetvā uddhaṃ oloketvā, "aho dukkhaṃ, ayyo
no mahākassapatthero cirassaṃ me kuṭidvāraṃ āgato, atthi nu kho
kiñci geheti āha. Sujātā thokaṃ ākulā viya hutvā "atthi sāmīti
paṭivacanaṃ adāsi. Sakko "bhante `lūkhaṃ vā paṇītaṃ vāti acintetvā
saṅgahaṃ no karothāti pattaṃ gaṇhi. Thero "etehi dinnaṃ sākaṃ vā
hotu kuṇḍakamuṭṭhi vā, saṅgahaṃ nesaṃ karissāmīti pattaṃ adāsi. So
antogehaṃ pavisitvā ghaṭiodanaṃ nāma ghaṭito uddharitvā pattaṃ pūretvā
therassa hatthe ṭhapesi. So ahosi piṇḍapāto anekasūpabyañjano
sakalarājagahanagaraṃ gandhena ajjhotthari. Tadā thero cintesi "ayaṃ
puriso appesakkho, piṇḍapāto mahesakkho sakkassa bhojanasadiso,
ko nu kho esoti. Atha naṃ "sakkoti ñatvā āha "bhāriyaṃ te kammaṃ kataṃ
duggatānaṃ sampattiṃ vilumpantena, ajja mayhaṃ dānaṃ datvā kocideva
duggato senāpatiṭṭhānaṃ vā seṭṭhiṭṭhānaṃ vā labheyyāti. "mayā
duggatataro natthi bhanteti. "kiṃkāraṇā tvaṃ duggato devaloke rajjasiriṃ
anubhavantoti. "bhante evannāmetaṃ; mayā pana, anuppanne buddhe,
kalyāṇakammaṃ kataṃ, buddhuppāde vattamāne, kalyāṇakammaṃ katvā
`cūḷarathadevaputto Mahārathadevaputto anekavaṇṇadevaputtoti ime tayo
samānadevaputtā mama āsannaṭṭhāne nibbattā mayā tejavantatarā;
ahañhi, tesu devaputtesu `nakkhattaṃ kīḷissāmāti pariccārikāyo
gahetvā antaravīthiṃ otiṇṇesu, palāyitvā gehaṃ pavisāmi; tesaṃ hi
sarīrato tejo mama sarīraṃ ottharati, mama sarīrato tejo tesaṃ sarīraṃ na
ottharati, ko mayā duggatataro bhanteti. "evaṃ santepi, ito paṭṭhāya
mayhaṃ mā evaṃ vañcetvā dānaṃ adāsīti. "vañcetvā tumhākaṃ dāne
dinne, mayhaṃ kusalaṃ atthi natthīti. "atthi āvusoti. "evaṃ sante,
kusalakammakaraṇaṃ nāma mayhaṃ bhāro bhanteti. So evaṃ vatvā theraṃ
vanditvā sujaṃ ādāya theraṃ padakkhiṇaṃ katvā vehāsaṃ abbhuggantvā
         "aho dānaṃ paramadānaṃ         kassape supatiṭṭhitanti
udānaṃ udānesi.
       Tena vuttaṃ 1- "ekaṃ samayaṃ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane
kalandakanivāpe. Tena kho pana samayena āyasmā mahākassapo
pipphaliguhāyaṃ viharati, sattāhaṃ ekapallaṅkena nisinno hoti 2- aññataraṃ
samādhiṃ samāpajjitvā. Athakho āyasmā mahākassapo tassa sattāhassa
accayena tamhā samādhimhā vuṭṭhāsi. Athakho āyasmato
mahākassapassa tamhā samādhimhā vuṭṭhitassa etadahosi `yannūnāhaṃ
rājagahaṃ piṇḍāya paviseyyanti. Tena kho pana samayena pañcamattāni
devatāsatāni ussukkaṃ āpannāni honti āyasmato mahākassapassa
@Footnote: 1. khu. u. 25/114.  2. pāliyaṃ hotisaddo natthi.
Piṇḍapātappaṭilābhāya. Athakho āyasmā mahākassapo tāni pañcamattāni
devatāsatāni paṭikkhipitvā pubbaṇhasamayaṃ nivāsetvā
pattacīvaramādāya rājagahaṃ piṇḍāya pāvisi. Tena kho pana samayena
sakko devānamindo āyasmato mahākassapassa piṇḍapātaṃ
dātukāmo hoti pesakārakavaṇṇaṃ abhinimminitvā tantaṃ vāyamāno, 1-
sujātā asurakaññā tasaraṃ vaṭṭeti. 2- Athakho āyasmā mahākassapo, 3-
yena sakkassa devānamindassa nivesanaṃ, tenupasaṅkami; addasā kho
sakko devānamindo āyasmantaṃ mahākassapaṃ dūratova āgacchantaṃ;
disvā 4- gharā nikkhamitvā paccuggantvā hatthato pattaṃ gahetvā
gharaṃ pavisitvā ghaṭiodanaṃ 5- uddharitvā pattaṃ pūretvā āyasmato
mahākassapassa adāsi. So ahosi piṇḍapāto anekasūpo
anekabyañjano. Athakho āyasmato mahākassapassa etadahosi "ko nu kho
ayaṃ satto, yassāyaṃ evarūpo iddhānubhāvoti. Athakho āyasmato
mahākassapassa etadahosi "sakko kho 6- ayaṃ devānamindoti. Viditvā 7-
sakkaṃ devānamindaṃ etadavoca "kataṃ kho te idaṃ kosiya, mā punapi
evarūpamakāsīti. "amhākaṃpi bhante kassapa puññenattho, 8- amhākaṃpi
puññena karaṇīyanti. Athakho sakko devānamindo āyasmantaṃ mahākassapaṃ
abhivādetvā padakkhiṇaṃ katvā vehāsaṃ abbhuggantvā ākāse
antalikkhe tikkhattuṃ udānaṃ udānesi
@Footnote: 1. vinātīti dissati. 2. pūretīti. 3. etthantare ca "rājagahe sapadānaṃ piṇḍāya
@caramānoti.   4. disvānāti.   5. ghaṭiyā odananti dissati.   6. sakko nu khoti.
@7. iti viditvāti. 8. puññena atthoti. ña. va.
         "aho dānaṃ paramadānaṃ       kassape supatiṭṭhitaṃ,
          aho dānaṃ paramadānaṃ       kassape supatiṭṭhitaṃ,
          aho dānaṃ paramadānaṃ       kassape supatiṭṭhitanti. 1-
       Bhagavā vihāre ṭhito eva tassa saddaṃ sutvā bhikkhū āmantetvā
"passatha bhikkhave sakkaṃ devānamindaṃ udānaṃ udānetvā ākāsena
gacchantanti āha. "kiṃ pana tena kataṃ bhanteti. "vañcetvā tena
mayhaṃ puttassa kassapassa piṇḍapāto dinno, taṃ datvā tuṭṭhamānaso
udānaṃ udānento gacchatīti. "therassa piṇḍapātaṃ dātuṃ vaṭṭatīti
kathantena bhante ñātanti. "bhikkhave mama puttasadisannāma piṇḍapātikaṃ
devāpi manussāpi pihayantīti vatvā sayaṃpi udānaṃ udānesi.
       Sutte pana ettakameva āgataṃ "assosi kho bhagavā dibbāya
sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya sakkassa devānamindassa
vehāsaṃ abbhuggantvā ākāse antalikkhe tikkhattuṃ udānaṃ
udānentassa
         "aho dānaṃ paramadānaṃ       kassape supatiṭṭhitaṃ,
          aho dānaṃ paramadānaṃ       kassape supatiṭṭhitanti.
Athakho bhagavā etamatthaṃ viditvā tāyaṃ velāyaṃ imaṃ udānaṃ udānesi
               "piṇḍapātikassa bhikkhuno
                attabharassa anaññaposino
                devā pihayanti tādino
                upasantassa sadā satīmatoti.
@Footnote: 1. ime visamasamapādā na dissanti. ña. va.
Imañca udānaṃ udānetvā "bhikkhave sakko devānamindo
mama puttassa sīlagandhena āgantvā piṇḍapātaṃ adāsīti vatvā
imaṃ gāthamāha
         "appamatto ayaṃ gandho       yvāyaṃ tagaracandanī,
          yo ca sīlavataṃ gandho        vāti devesu uttamoti.
       Tattha "appamattoti: parittappamāṇo. Yo ca sīlavatanti:
yo pana sīlavantānaṃ sīlagandho, so tagare viya lohitacandane viya ca
parittako na hoti ativiya uḷāro vipphārito, teneva kāraṇena
vāti devesu uttamo varo seṭṭho hutvā devesu ca manussesu ca
sabbatthakameva vāti ottharanto gacchatīti.
       Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pattā. Desanā
mahājanassa sātthikā jātāti.
               Mahākassapattherapiṇḍapātadānavatthu.
                     ------------
             11. Godhikattheraparinibbānavatthu. (43)
       "tesaṃ sampannasīlānanti imaṃ dhammadesanaṃ satthā rājagahaṃ
upanissāya veḷuvane viharanto godhikattherassa parinibbānaṃ ārabbha
kathesi.
       So hi āyasmā isigilipasse kālasilāyaṃ viharanto appamatto
Ātāpi pahitatto sāmāyikaṃ cetovimuttiṃ phusitvā ekassa anusāyikassa
rogassa vasena tato parihāyi. So dutiyampi tatiyampi chakkhattuṃ
jhānaṃ nibbattetvā parihīno sattame vāre uppādetvā cintesi
"ahaṃ chakkhattuṃ jhānā parihīno, parihīnajjhānassa kho pana aniyatā
gati, idāneva satthaṃ āharissāmīti kesoropanasatthaṃ gahetvā galanāliṃ
chindituṃ mañcake nipajji. Māro tassa cittaṃ ñatvā "ayaṃ bhikkhu
satthaṃ āharitukāmo, satthaṃ āharantā kho pana jīvite nirapekkhā
honti, te vipassanaṃ paṭṭhapetvā arahattaṃpi pāpuṇanti, sacāhaṃ etaṃ
vāressāmi, na me vacanaṃ karissati, satthāraṃ vārāpessāmīti
aññātakavesena satthāraṃ upasaṅkamitvā evamāha
         "mahāvīra mahāpuñña          iddhiyā yasasā jala
          sabbaverabhayātīta           pāde vandāmi cakkhuma.
          Sāvako te mahāvīra        maraṇaṃ maraṇābhibhū
          ākaṅkhati cetayati,         taṃ nisedha jutindhara.
          Kathaṃ hi bhagavā tuyhaṃ         sāvako sāsane rato
          appattamānaso sekho       kālaṃ kayirā janesutāti. 1-
       Tasmiṃ khaṇe therena satthaṃ āharitaṃ hoti. Satthā "māro
ayanti viditvā imaṃ gāthamāha
       "evaṃ hi dhīrā kubbanti         nāvakaṅkhanti jīvitaṃ,
        samūlaṃ taṇhaṃ abbuyha           godhiko parinibbutoti.
@Footnote: 1. saṃ. sa. 15/177.
Athakho bhagavā sambahulehi bhikkhūhi saddhiṃ therassa satthaṃ āharitvā
nipannaṭṭhānaṃ agamāsi. Tasmiṃ khaṇe māro pāpimā "kattha nu kho
imassa paṭisandhiviññāṇaṃ patiṭṭhitanti dhūmarāsi viya timirapuñjo viya ca
hutvā sabbadisāsu therassa viññāṇaṃ samanvesati. 1- Taṃ bhagavā
dhūmatimirabhāvaṃ bhikkhūnaṃ dassetvā "eso kho bhikkhave māro pāpimā
godhikassa kulaputtassa viññāṇaṃ samanvesati `kattha godhikassa kulaputtassa
viññāṇaṃ patiṭṭhitanti, appatiṭṭhiteneva bhikkhave viññāṇena godhiko
kulaputto parinibbutoti āha. Māropi tassa viññāṇaṭṭhānaṃ daṭṭhuṃ
asakkonto kumāravaṇṇo 2- hutvā beluvapaṇḍuvīṇaṃ ādāya satthāraṃ
upasaṅkamitvā pucchi
         "uddhaṃ adho ca tiriyaṃ           disāsu ca vidisāsu ca 3-
          anvesaṃ nādhigacchāmi,         godhiko so kuhiṃ gatoti.
Atha naṃ satthā āha
         "yo 4- dhīro dhītisampanno      jhāyī jhānarato sadā
          ahorattaṃ anuyuñjaṃ            jīvitaṃ anikāmayaṃ
          jitvāna maccuno senaṃ         anāgantvā punabbhavaṃ
          samūlaṃ taṇhaṃ abbuyha           godhiko parinibbutoti.
Evaṃ vutte, [5]-
@Footnote: 1. Sī. Yu. samannesati. 2. Sī. Yu. kumāravaṇṇī. Ma. kumāravaṇṇaṃ.
@3. Sī. Ma. Yu. disā
@anudisāsvahaṃ.   4. Sī. Yu. so. 5. Sī. Yu. etthantare "māro pāpimā bhagavantaṃ
@gāthāya ajjhabhāsīti atthi.
         "tassa sokaparetassa          vīṇā kacchā abhassatha
          tato so dummano yakkho      tatthevantaradhāyathāti.
       Satthāpi "kinte pāpima godhikassa kulaputtassa nibbattaṭṭhānena,
tassa hi nibbattaṭṭhānaṃ tumhādisānaṃ satampi sahassampi
daṭṭhuṃ na sakkotīti vatvā imaṃ gāthamāha
         "tesaṃ sampannasīlānaṃ          appamādavihārinaṃ
          sammadaññā vimuttānaṃ         māro maggaṃ na vindatīti.
       Tattha "tesanti: yathā appatiṭṭhitena viññāṇena godhiko
kulaputto parinibbuto, ye ca evaṃ parinibbāyanti, tesaṃ.
Sampannasīlānanti: paripuṇṇasīlānaṃ. Appamādavihārinanti:
satiavippavāsasaṅkhātena appamādena viharantānaṃ. Sammadaññā vimuttānanti:
hetunā nayena kāraṇena jānitvā "tadaṅgavimuttiyā vikkhambhanavimuttiyā
samucchedavimuttiyā paṭipassaddhivimuttiyā nissaraṇavimuttiyāti
imāhi pañcahi vimuttīhi vimuttānaṃ. Māro maggaṃ na vindatīti:
evarūpānaṃ mahākhīṇāsavānaṃ sabbatthāmena maggantopi māro gatamaggaṃ
na vindati na paṭilabhati na passatīti.
       Desanāvasāne bahū sotāpattiphalādīni pattā. Desanā
mahājanassa sātthikā jātāti.
                  Godhikattheraparinibbānavatthu.
                   ----------------
                  12. Garahadinnavatthu. (44)
       "yathā saṅkāradhānasminti imaṃ dhammadesanaṃ satthā jetavane
viharanto garahadinnaṃ nāma niggaṇṭhasāvakaṃ ārabbha kathesi.
       Sāvatthiyaṃ hi sirigutto ca garahadinno ca dve sahāyakā
ahesuṃ. Tesu sirigutto upāsako. Garahadinno niggaṇṭhasāvako. Taṃ
niggaṇṭhā abhikkhaṇaṃ evaṃ vadanti "tava sahāyakaṃ siriguttaṃ `kiṃ tvaṃ
samaṇaṃ gotamaṃ upasaṅkamasi, tassa  santike kiṃ labhissasīti vatvā,
yathā amhe upasaṅkamitvā amhākaṃ deyyadhammaṃ dassati, kiṃ evaṃ
ovadituṃ na vaṭṭatīti. Garahadinno tesaṃ vacanaṃ sutvā abhikkhaṇaṃ
gantvā ṭhitanisinnaṭṭhānādīsu siriguttaṃ evaṃ vadesi "samma kinte
samaṇena gotamena, taṃ upasaṅkamitvā kiṃ labhissasi, kinte mama ayye
upasaṅkamitvā tesaṃ dānaṃ dātuṃ na vaṭṭatīti. Sirigutto tassa kathaṃ
sutvāpi bahudivase tuṇhī hutvā nibbijjitvā ekadivasaṃ "samma tvaṃ
abhikkhaṇaṃ āgantvā maṃ ṭhitaṭṭhānādīsu evaṃ vadesi `samaṇaṃ gotamaṃ
upasaṅkamitvā kiṃ labhissasi, mama ayye upasaṅkamitvā tesaṃ dānaṃ
dehīti, kathehi tāva me, tava ayyā kiṃ jānantīti. "aho sāmi
mā evaṃ vadi, mama ayyānaṃ aññātannāma natthi, sabbaṃ
atītānāgatappaccuppannaṃ sabbaṃ  kāyavacīmanokammaṃ `idaṃ bhavissati idaṃ na
bhavissatīti sabbaṃ bhabbābhabbaṃ jānantīti. "jānantīti vadesīti. "āma
vademīti. "yadi evaṃ, bhāriyante kataṃ ettakaṃ kālaṃ mayhaṃ etamatthaṃ
anācikkhantena, ajja mayā ayyānaṃ ñāṇānubhāvo ñāto, gaccha
Samma ayye mama vacanena nimantehīti. So niggaṇṭhānaṃ santikaṃ
gantvā te vanditvā "mayhaṃ sahāyako sirigutto svātanāya tumhe
nimantetīti āha. "siriguttena sāmaṃ tvaṃ vuttoti. "āma ayyāti. Te
haṭṭhatuṭṭhā hutvā "nipphannaṃ no kiccaṃ, siriguttassa amhesu
pasannakālato paṭṭhāya kā nāma sampatti amhākaṃ na bhavissatīti vadiṃsu.
Siriguttassāpi mahantaṃ nivesanaṃ. So tasmiṃ dvinnaṃ gehānaṃ antare ubhato
dīghaṃ āvāṭaṃ khanāpetvā gūthakalalassa pūrāpesi, bahiāvāṭe dvīsu
pariyantesu khānuke koṭṭāpetvā tesu rajjuyo bandhāpetvā
āsanānaṃ uparimapāde āvāṭassa purimapasse ṭhapāpetvā pacchimapāde
rajjukesu ṭhapāpesi "evaṃ nisinnakāleyeva avaṃsirā patissantīti
maññamāno, yathā āvāṭo na paññāyati; evaṃ āsanānaṃ upari
paccattharaṇāni dāpesi, mahantamahantā cāṭiyo dhovāpetvā
kadalipaṇṇehi ca pilotikāhi ca mukhāni bandhāpetvā tā tucchā eva
gehassa pacchābhāge bahiyāgubhattasitthasappiphāṇitapūvacuṇṇamakkhitā
katvā ṭhapāpesi. Garahadinno pātova tassa gharaṃ vegena gantvā
"ayyānaṃ sakkāro sajjitoti pucchi. "āma samma sajjitoti. "kahaṃ
panesoti. "etāsu ettakāsu cāṭīsu yāgu, ettakāsu bhattaṃ,
ettakāsu  sappiphāṇitapūvādīni, āsanāni paññattānīti. So "sādhūti
vatvā gato. Tassa gatakāle pañcasatā niggaṇṭhā āgamiṃsu. Sirigutto
gehā nikkhamitvā pañcappatiṭṭhitena niggaṇṭhe vanditvā tesaṃ purato
añjaliṃ paggayha ṭhito cintesi "tumhe kira atītādibhedaṃ sabbaṃ
Jānātha, evaṃ tumhākaṃ upaṭṭhākena mayhaṃ kathitaṃ; sace sabbaṃ tumhe
jānātha, mayhaṃ  gehaṃ mā pavisatha; mama gehaṃ paviṭṭhānaṃ hi vo neva yāgu
atthi na bhattādīni; sace ajānitvā pavisissatha, gūthaāvāṭe vo pātetvā
pothessāmīti; evaṃ cintetvā purisānaṃ saññaṃ adāsi "etesaṃ
nisīdanabhāvaṃ ñatvā pacchimapasse ṭhatvā āsanānaṃ upari paccattharaṇāni
apaneyyātha, mā tāni asucinā makkhiyiṃsūti. Atha niggaṇṭhe "ito etha
bhanteti āha. Niggaṇṭhā pavisitvā pattharitāsanesu nisīdituṃ ārabhiṃsu. Atha
ne manussā vadiṃsu "āgametha bhante, mā tāva nisīdathāti. "kiṃkāraṇāti.
"amhākaṃ gehaṃ paviṭṭhānaṃ ayyānaṃ vattaṃ ñatvā nisīdituṃ vaṭṭatīti. "kiṃ
kātuṃ vaṭṭati āvusoti. "attano attano pattāsanamūlesu ṭhatvā
sabbehi ekappahāreneva nisīdituṃ vaṭṭatīti. Idaṃ kira so "ekasmiṃ
āvāṭe patite, mā avasesā nisīdiṃsūti kāresi. Te "sādhūti vatvā
"imehi kathitakathaṃ amhehi kātuṃ vaṭṭatīti cintayiṃsu. Atha sabbe attano
attano pattāsanamūle paṭipāṭiyā aṭṭhaṃsu. Atha ne "bhante khippaṃ
ekappahāreneva nisīdathāti vatvā tesaṃ nisīdanabhāvaṃ ñatvā āsanānaṃ
upari paccattharaṇāni nīhariṃsu. Niggaṇṭhā ekappahāreneva nisinnā,
rajjūnaṃ upari ṭhapitā āsanapādā bhaṭṭhā. Niggaṇṭhā avaṃsirā āvāṭe
patiṃsu. Sirigutto, tesu patitesu, dvāraṃ pidahitvā uttiṇṇuttiṇṇe
"atītānāgatappaccuppannaṃ kasmā na jānāthāti  daṇḍehi pothāpetvā
"ettakaṃ etesaṃ vaṭṭissatīti dvāraṃ vivarāpesi. Te nikkhamitvā
palāyituṃ ārabhiṃsu. Gamanamagge pana tesaṃ suddhāparikammakataṃ bhūmiṃ picchilaṃ
Kārāpesi. Te tattha asaṇṭhahitvā patite patite puna pothāpetvā
"alaṃ ettakaṃ tumhākanti uyyojesi. Te "nāsitamhā tayā, nāsitamhā
tayāti kandantā upaṭṭhākassa gehadvāraṃ agamaṃsu. Garahadinno
tesaṃ taṃ vippakāraṃ disvā kuddho "nāsitamhi siriguttena, hatthaṃ
pasāretvā vandantānaṃ cha devaloke yathāruciyā dātuṃ samatthe nāma
puññakkhettabhūte mama ayye pothāpetvā byasanaṃ pāpesīti
rājakulaṃ gantvā tassa kahāpaṇasahassaṃ daṇḍaṃ kāresi. Athassa rājā
sāsanaṃ pesesi. So gantvā rājānaṃ vanditvā "deva upaparikkhitvā
daṇḍaṃ gaṇhissatha, mā anupaparikkhitvāti āha. "upaparikkhitvā
gaṇhissāmīti. "sādhu deva, tenahi gaṇhāhīti. "tenahi bhaṇāhīti. "deva
mayhaṃ sahāyako niggaṇṭhasāvako maṃ upasaṅkamitvā ṭhitanisinnaṭṭhānādīsu
abhiṇhaṃ evaṃ vadesi `samma kinte samaṇena gotamena, taṃ upasaṅkamitvā
kiṃ labhissatīti idaṃ ādiṃ katvā sirigutto sabbaṃ taṃ pavattiṃ ārocetvā
"deva sace imasmiṃ kāraṇe daṇḍaṃ gahetuṃ yuttaṃ, gaṇhathāti. Rājā
garahadinnaṃ oloketvā "saccaṃ kira te evaṃ vuttanti āha. "saccaṃ
devāti. "tvaṃ ettakampi ajānante `satthāroti gahetvā vicaranto
`sabbaṃ jānantīti kiṃkāraṇā tathāgatasāvakassa kathesi, tayā āropitadaṇḍo
tuyhameva hotūti. Evaṃ sveva daṇḍaṃ pāpito, tasseva kulupakā
pothetvā nīhaṭā.
       So taṃ kujjhitvā tato paṭṭhāya aḍḍhamāsamattaṃ siriguttena
saddhiṃ akathetvā cintesi "evaṃ vicarituṃ mayhaṃ ayuttaṃ, 1- etassa
@Footnote: 1. Sī. Yu. nāgghati.
Kulupakānaṃpi mayā byasanaṃ kātuṃ vaṭṭatīti siriguttaṃ upasaṅkamitvā āha
"sahāya siriguttāti. "kiṃ sammāti. "ñātisuhajjānaṃ nāma kalahopi
hoti vivādopi, tvaṃ kiñci na kathesi, kasmā evaṃ karosīti. "samma
tava mayā saddhiṃ akathanato na kathemi, yaṃ kataṃ, katameva taṃ; na mayaṃ mettiṃ
bhindissāmāti.
       Tato paṭṭhāya ubhopi ekaṭṭhāne tiṭṭhanti nisīdanti. Athekadivasaṃ
sirigutto garahadinnaṃ āha "kinte niggaṇṭhehi, te upasaṅkamitvā
kiṃ labhissasi, mama satthāraṃ upasaṅkamituṃ vā ayyānaṃ dānaṃ dātuṃ vā
kinte na vaṭṭatīti. Sopi etameva paccāsiṃsati, tenassa kaṇḍuvaṇaṭṭhāne
nakhena vilekhitaṃ viya ahosi. Sopi siriguttaṃ "tava satthā kiṃ
jānātīti pucchi. "ambho mā evaṃ vada, satthu me ajānitabbaṃ nāma
natthi; atītādibhedaṃ sabbaṃ jānāti, soḷasahākārehi sattānaṃ cittaṃ
paricchindatīti. "evaṃ na jānāmi, kasmā mayhaṃ ettakaṃ kālaṃ na kathesi;
tenahi gaccha, satthāraṃ svātanāya nimantehi, bhojessāmi, pañcahi
bhikkhusatehi saddhiṃ mama bhikkhaṃ gaṇhituṃ vadehīti. Sirigutto satthāraṃ
upasaṅkamitvā vanditvā evamāha "bhante mama sahāyako garahadinno
tumhe nimantāpeti, pañcahi kira bhikkhusatehi saddhiṃ sve tassa bhikkhaṃ
gaṇhatha; purimadivase kho pana tassa kulupakānaṃ mayā idaṃ nāma kataṃ, mayā
katassa paṭikkaraṇaṃpi na jānāmi, tumhākaṃ suddhacittena bhikkhaṃ dātukāmataṃpi
na jānāmi, āvajjetvā, yuttañce, adhivāsetha, no ce mā
adhivāsayitthāti. Satthā "kiṃ nu kho so amhākaṃ dātukāmoti
Āvajjetvā addasa "dvinnaṃ gehānaṃ antare mahantaṃ āvāṭaṃ
khanāpetvā asītisakaṭamattāni khadīradārūni āharāpetvā pūretvā
aggiṃ datvā amhe aṅgāraāvāṭe pātetvā niggaṇhitukāmoti,
puna āvajjesi "kinnu kho tattha gatappaccayā attho atthi natthīti,
tato idaṃ addasa "ahaṃ aṅgāraāvāṭe pādaṃ pasāressāmi, taṃ
paṭicchādetvā ṭhapitakilañjaṃ antaradhāyissati, aṅgārakāsuṃ bhinditvā
cakkamattaṃ mahāpadumaṃ uṭṭhahissati, athāhaṃ padumakaṇṇikaṃ akkamanto
gantvā āsane nisīdissāmi, pañcasatāpi bhikkhū tatheva gantvā
nisīdissanti; mahājano sannipatissati, ahaṃ tasmiṃ samāgame dvīhi
gāthāhi anumodanaṃ karissāmi, anumodanāpariyosāne caturāsītiyā
pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo bhavissati, sirigutto ca garahadinno ca
sotāpannā bhavissanti, attano dhanarāsiṃ sāsane vikkirissanti; imaṃ
kulaputtaṃ nissāya mayā gantuṃ vaṭṭatīti bhikkhaṃ adhivāsesi. Sirigutto
satthu adhivāsanaṃ viditvā garahadinnassa ārocetvā "lokajeṭṭhassa
sakkāraṃ karohīti āha. Garahadinno "idānissa kattabbayuttakaṃ
jānissāmīti dvinnaṃ gehānaṃ antare mahantaṃ āvāṭaṃ khanāpetvā
asītisakaṭāni 1- khadīradārūni āharāpetvā [2]- aggiṃ datvā sabbarattiṃ
dhūmāpetvā khadīraṅgārarāsiṃ kāretvā āvāṭamatthake rukkhapadarāni
ṭhapetvā kilañjena paṭicchādetvā gomayena limpāpetvā ekena
passena dubbaladaṇḍake attharitvā gamanamaggaṃ kāresi "evaṃ
@Footnote: 1. Sī. Yu. asītisakaṭamattāni.  2. Sī. Yu. etthantare "pūretvāti atthi.
Akkantakkantakāle daṇḍakesu bhaggesu, parivattitvā aṅgārakāsuyaṃ patissantīti
maññamāno, gehapacchābhāge siriguttena ṭhapitaniyāmeneva cāṭiyo
ṭhapāpesi, āsanānipi tatheva paññāpesi. Sirigutto pātova tassa
gehaṃ gantvā "kato te samma sakkāroti āha. "āma sammāti.
"kahaṃ panesoti. "ehi, passāmāti sabbaṃ siriguttena dassitaniyāmeneva
dassesi. Sirigutto "sādhu sammāti āha. Mahājano sannipati.
Micchādiṭṭhikena hi nimantite satthari, mahanto sannipāto hoti.
Micchādiṭṭhikāpi "samaṇassa gotamassa vippakāraṃ passissāmāti sannipatanti.
Sammādiṭṭhikāpi "ajja satthā mahādhammadesanaṃ desessati, buddhavisayaṃ
buddhalīḷhaṃ upadhāressāmāti sannipatanti. Punadivase satthā pañcahi
bhikkhusatehi saddhiṃ garahadinnassa gehadvāraṃ agamāsi. So gehā
nikkhamitvā pañcapatiṭṭhitena vanditvā purato añjaliṃ paggayha ṭhito
cintesi "bhante `tumhe kira atītādibhedaṃ sabbaṃ jānātha, sattānaṃ
soḷasahākārehi cittaṃ paricchindathāti evaṃ tumhākaṃ upaṭṭhākena mayhaṃ
kathitaṃ; sace jānātha, 1- mayhaṃ gehaṃ mā pavisatha, paviṭṭhānaṃ hi vo neva
yāgu atthi na bhattādīni, sabbe kho pana tumhe aṅgārakāsuyaṃ pātetvā
niggaṇhissāmīti; evaṃ cintetvā satthu pattaṃ gahetvā "ito etu
bhagavāti vatvā "bhante amhākaṃ gehaṃ āgatānaṃ vattaṃ ñatvā āgantuṃ
vaṭṭatīti āha. "kiṃ kātuṃ vaṭṭati āvusoti. "ekekassa pavisitvā
purato gantvā nisinnakāle pacchā aññena āgantuṃ vaṭṭatīti.
@Footnote: 1. Sī. Ma. sace na jānātha.
Evaṃ kirassa ahosi "purato gacchantaṃ aṅgārakāsuyaṃ patitaṃ disvā
avasesā nāgacchissanti, ekekameva pātetvā niggaṇhissāmīti.
Satthā "sādhūti vatvā ekakova pāvisi. Garahadinno aṅgārakāsuṃ
patvā apasakkitvā ṭhito "purato yātha bhanteti āha. Atha satthā
aṅgārakāsumatthake pādaṃ pasāresi, kilañjaṃ antaradhāyi, aṅgārakāsuṃ
bhinditvā cakkamattāni padumāni uṭṭhahiṃsu. Satthā padumakaṇṇikā
akkamanto gantvā paññattabuddhāsane nisīdi. Bhikkhūpi tatheva gantvā
āsane nisīdiṃsu. Garahadinnassa kāyato ḍāho uṭṭhahi. So vegena
gantvā siriguttaṃ upasaṅkamitvā "sāmi tāṇaṃ me hohīti āha.
"kimetanti. "pañcannaṃ bhikkhusatānaṃ gehe yāgu vā bhattādīni vā
natthi, kiṃ nu kho karomīti. "kiṃ pana tayā katanti. "ahaṃ dvinnaṃ gehānaṃ
antare mahantaṃ āvāṭaṃ aṅgārapūraṃ kāresiṃ `tattha pātetvā
niggaṇhissāmīti; atha naṃ bhinditvā mahāpadumāni uṭṭhahiṃsu, sabbe
padumakaṇṇikā akkamitvā gantvā paññattāsane nisinnā, idāni
kiṃ karomīti. "nanu tvaṃ idāneva mayhaṃ `ettakā cāṭiyo yāguyā
ettakā bhattādīnanti dassesīti. "musā taṃ sāmi, tucchāva cāṭiyoti.
"hotu, gaccha, tāsu cāṭīsu yāguādīni olokehīti. Taṃkhaṇaññeva tena
yāsu cāṭīsu yāgu vuttā, tā yāguyā pūriṃsu, yāsu bhattādīni vuttāni,
tā bhattādīnaṃ paripuṇṇāva ahesuṃ. Taṃ sampattiṃ disvā garahadinnassa
sarīraṃ pītipāmojjena pūritaṃ, cittaṃ pasannaṃ. So sakkaccaṃ buddhappamukhaṃ
bhikkhusaṅghaṃ parivisitvā katabhattakiccassa satthuno anumodanaṃ
Kāretukāmo pattaṃ gaṇhi. Satthā anumodanaṃ karonto "ime sattā
paññācakkhuno abhāveneva mama sāvakānaṃ buddhasāsanassa ca guṇaṃ na
jānanti, paññācakkhuvirahitā andhā nāma, paññavanto sacakkhukā
nāmāti vatvā imā gāthā abhāsi
        "yathā saṅkāradhānasmiṃ        ujjhitasmiṃ mahāpathe
         padumaṃ tattha jāyetha         sucigandhaṃ manoramaṃ
         evaṃ saṅkārabhūtesu         andhabhūte puthujjane
         atirocati paññāya          sammāsambuddhasāvakoti.
       Tattha "saṅkāradhānasminti: saṅkāraṭṭhānasmiṃ, kacavararāsimhīti
attho. Ujjhitasmiṃ mahāpatheti: mahāmagge chaḍḍitasmiṃ. Sucigandhanti:
surabhigandhaṃ. Manoramanti: mano ettha ramatīti manoramaṃ. Saṅkārabhūtesūti:
saṅkāramivabhūtesu. Puthujjaneti: puthūnaṃ kilesānaṃ jananato
evaṃladdhanāme lokiyamahājane. Idaṃ vuttaṃ hoti; yathā nāma mahāpathe
chaḍḍite saṅkāradhānasmiṃ asucijegucchapaṭikkūlepi sucigandhaṃ padumaṃ
jāyetha, taṃ rājarājamahāmattādīnaṃ manoramaṃ piyaṃ manāpaṃ uparimatthake
patiṭṭhānārahameva bhaveyya; evameva saṅkārabhūtesupi puthujjanesu
jātesu, nippaññassa mahājanassa acakkhukassa antare nibbattopi
attano paññābalena kāmesu ādīnavaṃ nekkhamme ca ānisaṃsaṃ
disvā nikkhamitvā pabbajito pabbajjāmattenapi tato uttariṃ
sīlasamādhippaññāvimuttivimuttiñāṇadassanāni āropetvāpi
sammāsambuddhasāvako khīṇāsavo bhikkhu andhabhūte puthujjane atikkamitvā
Virocati sobhatīti.
       Desanāvasāne caturāsītiyā pāṇasahassānaṃ dhammābhisamayo
ahosi. Garahadinno ca sirigutto ca sotāpattiphalaṃ pāpuṇiṃsu. Te
sabbaṃ attano dhanaṃ buddhasāsane vippakkiriṃsu. Satthā uṭṭhāyāsanā
vihāraṃ agamāsi.
       Bhikkhū sāyaṇhasamaye dhammasabhāyaṃ kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ "aho
acchariyā buddhaguṇā nāma, tathārūpaṃ nāma khadīraṅgārarāsiṃ bhinditvā
padumāni uṭṭhahiṃsūti. Satthā āgantvā "kāya nuttha bhikkhave etarahi
kathāya sannisinnāti pucchitvā, "imāya nāmāti vutte, "anacchariyaṃ
bhikkhave, yaṃ mama etarahi buddhabhūtassa aṅgārarāsito padumāni
uṭṭhitāni, tāni pubbe padesañāṇe vattamānassa bodhisattabhūtassāpi
me uṭṭhahiṃsūti vatvā "kadā bhante, ācikkhatha noti tehi yācito,
atītaṃ āharitvā
       "kāmaṃ patāmi nirayaṃ      uddhaṃpādo 1- avaṃsiro
        nānariyaṃ karissāmi;     handa piṇḍaṃ paṭiggahāti
imaṃ khadīraṅgārajātakaṃ 2- vitthāretvā kathesīti.
                      Garahadinnavatthu.
                 Pupphavaggavaṇṇanā niṭṭhitā.
                      Catuttho vaggo.
                       ---------
@Footnote: 1. uddhapādotipi atthi.  2. khu. jā. eka. 27/13. tadaṭṭhakathā 1/338.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 20 page 1-99. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=20&A=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=20&A=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=14              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=395              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=385              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=385              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]