ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 24 : PALI ROMAN Dha.A.7 mala-nagavagga

                    23. Nagavaggavannana
                       ---------
                  1. Attanovatthu. (231)
      "aham nagovati imam dhammadesanam sattha kosambiyam viharanto
attanam arabbha kathesi.
       Vatthu appamadavaggassa adigathavannanaya vittharitameva.
Vuttam hetam tattha "magandiya tasam kinci katum asakkunitva
`samanassa gotamasseva kattabbam karissamiti nagaranam lancam datva
`samanam gotamam antonagaram pavisitva vicarantam dasakammakaraporisehi
saddhim akkositva paribhasitva palapethati aha. Micchaditthika
tisu ratanesu appasanna antonagaram pavittham sattharam anubandhitva
`corosi balosi mulhosi otthosi gonosi gadrabhosi nerayikosi
tiracchanagatosi, natthi tuyham sugati, duggatiyeva tuyham patikankhati
dasahi akkosavatthuhi akkosanti paribhasanti. Tam sutva ayasma
anando sattharam etadavoca `bhante ime nagara amhe akkosanti
paribhasanati, ito annattha gacchamati. `kuhim Anandati. `annam
Nagaram bhanteti. `tattha Manussesu akkosantesu paribhasantesu, puna
kattha gamissama anandati. `tatopi Annam nagaram bhanteti. `tattha
Manussesu akkosantesu paribhasantesu, kuhim gamissama anandati.
`tatopi Annam nagaram bhanteti. `ananda Na evam katum vattati,
Yattha adhikaranam uppannam, tattheva tasmim vupasante, annam gantum vattati;
ke pana te ananda akkosantiti. `bhante Dasakammakare upadaya
sabbe akkosantiti. `aham Ananda sangamam otinnahatthisadiso,
sangamam otinnahatthino hi catuhi disahi agate sare sahitum bharo,
tatheva bahuhipi dussilehi kathitakathanam sahanam nama mayham bharoti vatva
attanam arabbha dhammam desento nagavagge 1- ima gatha abhasi
       "aham nagova sangame     capato patitam saram
        ativakyam titikkhissam,      dussilo hi bahujjano.
        Dantam nayanti samitim,       dantam rajabhiruhati,
        danto settho manussesu,  yotivakyam titikkhati,
        varamassatara danta       ajaniya ca sindhava
        kunjara ca mahanaga,    attadanto tato varanti.
     Tattha "nagovati: hatthi viya. Capato patitanti: dhanuto
muttam. Ativakyanti: atthaanariyavoharavasena pavattam vitikkamavacanam.
Titikkhissanti: yatha sangamavacaro sudanto mahanago khamo
sattippaharadinam capato muccitva attani patite sare avihannamano
titikkhati; evameva evarupam ativakyam titikkhissam sahissamiti attho.
Dussilo hiti: ayam hi lokiyamahajano bahu dussilo attano
rucivasena vacam niccharetva ghattento vicarati, tattha adhivasanam
@Footnote: 1. Ma. Si. Yu. "nagavaggeti natthi.
Ajjhupekkhanam me bharo.
      Samitinti: uyyanakilamandaladisu hi mahajanamajjham gacchanta
dantameva gonajatim va assajatim va yane yojetva nayanti.
Rajati: tatharupaneva thanani gacchanto rajapi dantameva abhiruhati.
Manussesuti: manussesupi catuhi ariyamaggehi danto nibbisevanova
settho. Yotivakyanti: yo evarupam atikkamavacanam punappunam vuccamanampi
titikkhati 1- na patippharati na vihannati; evarupo danto setthoti attho.
      Assatarati: valavaya gadrabhena jata. Ajaniyati: yam
assadammasarathi karanam kareti, tassa khippam jananasamattha.
Sindhavati: sindhavaratthe jata assa. Mahanagati: kunjarasankhata
mahahatthino. Attadantoti: ete assatara va sindhava va
kunjara va dantava varam, na adanta; yo pana catuhi ariyamaggehi
attano dantataya attadanto nibbisevano, ayam tatopi varam,
sabbehipi etehi uttaritaroti attho.
      Desanavasane lancam gahetva vithisinghatakadisu thatva
akkosanto sabbopi so mahajano sotapattiphalam papuniti. 2-
                       Attanovatthu.
                        ------
@Footnote: 1. Si. Yu. `titikkhatiti natthi. 2. parammukha bhasita katham tesam satthika hoti?
              2. Hatthacariyapubbakabhikkhuvatthu. (232)
      "na hi etehiti imam dhammadesanam sattha jetavane viharanto
ekam hatthacariyapubbakam bhikkhum arabbha kathesi.
      So kira ekadivasam aciravatinaditire hatthidamakam "ekam hatthim
damessamiti attana 1- icchitakaranam sikkhapetum asakkontam disva,
samipe thite bhikkhu amantetva aha "avuso sace ayam hatthacariyo
imam hatthim asukatthane nama vijjheyya, khippameva imam karanam
sikkhapeyyati. So tassa katham sutva tatha katva tam hatthim sudantam
damesi. Te bhikkhu tam pavattim satthu arocesum. Sattha tam bhikkhum
pakkosapetva "saccam kira taya evam vuttanti pucchitva, "saccam bhanteti
vutte, tam vigarahitva "kinte moghapurisa hatthiyanena va annena va
dantena, na hi etehi yanehi agatapubbam thanam gantum samattho nama
atthi, attana pana sudantena sakka agatapubbam thanam gantum; tasma
attanameva damehi, kinte etesam damanenati vatva imam gathamaha
       "na hi etehi yanehi     gaccheyya agatam disam,
        yathattana sudantena      danto dantena gacchatiti.
      Tassattho: yani etani hatthiyanadini yanani, na hi etehi
yanehi koci puggalo supinantenapi agatapubbatta agatanti
sankhatam nibbanadisam gaccheyya, yatha pubbabhage indriyadamanena
@Footnote: 1. Si. Yu. attano.
Dantena aparabhage ariyamaggabhavanaya sudantena attana danto
nibbisevano sappanno puggalo tam agatapubbam disam gacchati dantabhumim
papunati; tasma attadamanameva te 1- varanti.
      Desanavasane bahu sotapattiphaladini papunimsuti.
                  Hatthacariyapubbakabhikkhuvatthu.
                        -------
            3. Parijinnabrahmanaputtavatthu. 2- (233)
      "dhanapalakoti imam dhammadesanam sattha savatthiyam viharanto
annatarassa parijinnabrahmanassa putte arabbha kathesi.
      Savatthiyam kireko brahmano atthasatasahassavibhavo vayappattanam
catunnam puttanam avaham katva cattari satasahassani adasi. Athassa
brahmaniya kalakataya putta sammantayimsu "sace ayam annam
brahmanim anessati, tassa kucchiyam nibbattanam vasena kulam
bhijjissati; handa nam mayam sanganhamati. Te tam panitehi
ghasacchadanadihi upatthahanta hatthapadanam sambahanadini karonta
upatthahitva ekadivasamassa diva niddayitva vutthitassa hatthapade
sambahamana patiyekkam gharavase adinavam vatva "mayam tumhe
imina niharena yavajivam upatthahissama, sesadhanampi no dethati
yacimsu. Brahmano puna ekekassa satasahassam datva attano
@Footnote: 1. Ma. tato. Yu. tesam. 2. Yu. annatarabrahmanassa puttanam vatthu.
Nivatthaparupanamattam thapetva sabbamupabhogaparibhogam cattaro kotthase
katva niyyadesi. Tam jetthaputto katipaham upatthahi. Atha nam
ekadivasam nahatva agacchantam dvarakotthake thatva sunha
evamaha "kim taya jetthaputtassa satam va sahassam va atirekam
dinnam atthi, nanu sabbesam dve dve satasahassani dinnani, kim
sesaputatanam gharassa maggam na janasiti. Sopi "nassa 1- vasaliti
kujjhitva annassa gharam agamasi. Tatopi katipahaccayena iminava
upayena palapitova "annassati evam ekagharepi pavesanam
alabhamano pandarangapabbajjam pabbajitva bhikkhaya caranto kalaccayena
jarajinno dubbhojanadukkhaseyyahi 2- milatasariro bhikkhaya caranto
agamma pitthikaya nipanno niddam okkamitva utthaya nisinno
patipassaddhadaratham 3- attanam oloketva puttesu attano patittham
apassanto cintesi "samano kira gotamo abbhakutiko 4- uttanamukho
sukhasambhaso patisantharakusalo, sakka samanam gotamam upasankamitva
patisantharam labhitunti. So nivasanaparupanam santhapetva bhikkhabhajanam
gahetva dandam adaya bhagavato santikam agamasi. Vuttampi cetam
"athakho annataro brahmanamahasalo lukho lukhapavurano 5- yena
bhagava, tenupasankamiti. Sattha ekamantam nisinnena tena saddhim
patisantharam katva etadavoca "kim nu kho tvam brahmana lukho
@Footnote: 1. Si. Yu. "nassati natthi. 2. Si. Yu. seyyadihi.
@3. "patipassaddhadarathanti natthi.    4. Si. Yu. abbhokutiko.
@5. paliyam "lukhapapuranoti dissati sam. sa. 15/258.
Lukhapavuranositi. "idha me bho gotama cattaro putta, te mam
darehi sampuccha ghara nikkhamentiti. "tenahi tvam brahmana ima
gathayo pariyapunitva, sabhayam mahajanakaye sannipatite, puttesu
nisinnesu, bhasa 1-
       "yehi jatehi nandissam,       yesanca bhavamicchisam;
        te mam darehi  sampuccha 2-   sava varenti 3- sukaram.
        Asanta kira mam jamma       `tata tatati  bhasare,
        rakkhasa puttarupena          te jahanti vayogatam.
        Assova jinno nibbhogo      khadana apaniyati,
        balanampi 4- pita thero    paragaresu bhikkhati.
        Dando va kira me seyyo,    yanca putta anassava,
        candampi gonam vareti,       atho candampi kukkuram,
        andhakare pure hoti,       gambhire gadhamedhati,
        dandassa anubhavena         khalitva patititthatiti.
       So bhagavato santike ta gathayo ugganhitva, tatharupe
brahmananam samagamadivase sabbalankarapatimanditesu puttesu tam
sabham ogahetva brahmananam majjhe maharahesu asanesu nisinnesu,
"ayam me kaloti sabhaya majjham pavisitva hattham ukkhipitva "bho
aham tumhakam gathayo bhasitukamo, sunissathati vatva, "bhasa
@Footnote: 1. si Yu. vadeyyasi. 2. sampuccha iti. 3. "vadentiti. 4. paliyanhi balakananti
@dissati. sam. sa. 15/259. na. va.
Bhasa brahmana, sunomati vutte, thitakova abhasi. Tena ca
samayena manussanam evam vattam hoti "yo matapitunam santakam
khadanto matapitaro na poseti, so maretabboti. Tasma
te brahmanaputta pitu padesu patitva "jivitam no tata dehiti
yacimsu. So pitu hadayanam mudutaya "ma me bho puttake vinasayittha,
posissanti manti aha. Athassa putte manussa ahamsu "sace
bho ajja patthaya pitaram na sammapatijaggissatha, ghatessama voti.
Te bhita pitaram pithe nisidapetva sayam ukkhipitva geham netva
sariram telena abbhanjitva ubbattetva gandhacunnadihi nahapetva
brahmaniyo pakkosapetva "ajja patthaya amhakam pitaram
sammapatijaggatha; sace pamadam apajjissatha, nigganhissama voti vatva
panitabhojanam bhojesum. Brahmano subhojananca sukhaseyyanca agamma
katipahaccayena sanjatabalo pinindriyo attabhavam oloketva
"ayam me sampatti samanam gotamam nissaya laddhati pannakaratthaya
ekam dussayugam adaya bhagavato santikam gantva katapatisantharo
ekamantam nisinno tam dussayugam bhagavato padamule thapetva "mayam
bho gotama brahmana nama acariyassa acariyadhanam pariyesama,
patigganhatu me bhavam gotamo acariyo acariyadhananti aha. Bhagava
tassa anukampaya tam patiggahetva dhammam desesi. Desanavasane
brahmano saranesu patitthaya evamaha "bho gotama mayham puttehi
cattari dhuvabhattani dinnani, tato aham dve tumhakam dammiti.
Atha nam sattha "kalyanam brahmana, mayam pana ruccanatthanameva
gamissamati vatva uyyojesi. Brahmano gharam gantva putte
aha "tata samano gotamo mayham sahayo, tassa me dve
dhuvabhattani dinnani, tumhe, tasmim sampatte, ma pamajjitthati.
"sadhu tatati. Sattha punadivase pindaya caranto jetthaputtassa
gharadvaram agamasi. So sattharam disva pattam adaya gharam pavesetva
maharahe pallanke nisidapetva panitabhojanam adasi. Sattha "punadivase
itarassa punadivase itarassati patipatiya sabbesam gharani agamasi.
Sabbe tatheva sakkaram akamsu.
      Athekadivasam jetthaputto, mangale paccupatthite, pitaram aha "tata
kassa mangalam demati. "naham annam janami, nanu samano gotamo
mayham sahayoti. "tenahi nam svatanaya pancahi bhikkhusatehi saddhim
nimantethati. Brahmano tatha akasi. Sattha punadivase saparivaro
tassa geham agamasi. So haritupalitte sabbalankarapatimandite
gehe buddhappamukham bhikkhusangham nisidapetva appodakamadhupayasena
ceva panitena ca khadaniyena [1]- parivisi. Antarabhattasmimyeva pana
brahmanassa cattaro putta satthu santike nisiditva ahamsu
"bho gotama mayam amhakam pitaram patijaggama nappamajjama, passathimassa
attabhavanti. Sattha "[2]- kalyanam vo katam, matupituposanam nama
poranakapanditanam acinnamevati vatva "tassa nagassa
@Footnote: 1. Yu. etthantare "bhojaniyena cati atthi. 2. Yu. etthantare `passamiti atthi.
Vippavasena virulha sallakiyo ca kutaja cati imam ekadasanipate
matuposakanagajatakam 1- vittharena kathetva imam gatham abhasi 2-
               "dhanapalako nama kunjaro
                katukappabhedano dunnivarayo
                baddho kabalam na bhunjati
                sumarati nagavanassa kunjaroti.
      Tattha "dhanapalako namati: tada kasikaranna hatthacariyam
pesetva ramaniye nagavane gahapitassa hatthissa etam namam.
Katukappabhedanoti: tikhinamado. Hatthinam hi madakale kannaculika
pabhijjanti, pakatiyapi hatthino tasmim kale ankusam va tunnam va
tomaram va na ganenti canda bhavanti, so pana aticandoyeva; tena
vuttam "katukappabhedano dunnivarayoti. Baddho kabalam na bhunjatiti:
na so baddho, hatthisalam pana netva vicitrasaniya parikkhipapetva
katagandhaparibhandaya uparibaddhavicitravitanaya bhumiya thapito ranna 3-
rajarahena nanaggarasabhojanena upatthapitopi kinci bhunjitum na icchi,
hatthisalam pavesitamattam pana sandhaya "baddho kabalam na bhunjatiti vuttam.
Sumarati nagavanassati: na so ramaniyameva vasanatthanam nagavanam sari,
mata panassa aranne puttaviyogena dukkhappatta ahosi, so
matapituupatthanadhammameva pureti; "kim me imina bhojanenati dhammikam
matapituupatthanadhammameva sari; tam pana yasma tasmim nagavaneyeva
@Footnote: 1. khu. ja. ekadasa. 27/303. tadatthakatha. 6/1.  2. Si. Yu. gathamaha.
@3. Si. Yu. ranno.
Thitena sakka puretum, tena vuttam "sumarati nagavanassa kunjaroti.
      Satthari imam attano pubbacariyam aharitva kathenteyeva,
sabbepi assudhara pavattetva muduhadaya ohitasota sunimsu. 1-
Atha nesam bhagava sappayam viditva saccani pakasento 2- dhammam
desesi. Desanavasane saddhim puttehi ceva sunisahi ca brahmano
sotapattiphale patitthahiti.
                  Parijinnabrahmanaputtavatthu.
                      ----------
               4. Pasenadikosalarajavatthu. (234)
      "middhi yadati imam dhammadesanam sattha jetavane viharanto
rajanam pasenadikosalam arabbha kathesi.
      Ekasmim hi samaye raja tanduladonassa odanam tadupiyena
supabyanjanena bhunjati. So ekadivasam bhuttapataraso bhattasammadam
avinodetvava satthu santikam gantva kilantarupo ito cito ca
samparivattati niddaya abhibhuyyamanopi ujukam nipajjitum asakkonto
ekamantam nisidi. Atha nam sattha aha "kim maharaja avissamitvava
agatositi. "ama bhante, bhuttakalato patthaya me mahadukkham
hotiti. Atha nam sattha "maharaja atibahubhojanassa evam dukkham
hotiti vatva imam gathamaha
@Footnote: 1. Ma. Si. Yu. bhavimsu. 2. Ma. pakasetva. Si. Yu. pakasesi. dhammam desesiti natthi.
                   "middhi yada hoti mahagghaso ca
                    niddayita samparivattasayi
                    mahavarahova nivapaputtho
                    punappunam gabbhamupeti mandoti.
      Tattha "middhiti: thinamiddhabhibhuto. Mahagghasoti: mahabhojano
aharahatthakaalamsatakatatthavattakakakamasakabhuttavammikanam annataro
viya. Nivapaputthoti: kundakadina sukarabhattena puttho. Gharasukaro
hi balakalato patthaya posiyamano thulasarirakale geha bahi
nikkhamitum alabhanto hetthamancadisu samparivattitva assanto
passanto sayateva. Idam vuttam hoti: yada puriso middhi ca
hoti mahagghaso ca nivapaputtho mahavaraho viya ca annena
iriyapathena yapetum asakkonto niddayanasilo samparivattasayi;
tada so "aniccam dukkham anattati tini lakkhanani manasikatum
na sakkoti, tesam amanasikara mandappanno punappunam gabbham
upeti gabbhavasato na parimuccatiti.
       Desanavasane sattha ranno upakaravasena
               "manujassa sada satimato
                mattam janato laddhabhojane
                tanukassa bhavanti vedana,
                sanikam jirati ayu palayanti
Imam gatham 1- vatva uttaramanavam ugganhapetva "imam gatham
ranno bhojanavelayaeva vadeyyasi, imina ca upayena bhojanam
parihapeyyasiti upayam acikkhi. So tatha akasi. Raja aparena
samayena nalikodanaparamataya santhito sallahukasariro sukhappatto
satthari uppannavissaso sattaham asadisadanam pavattesi.
Dananumodanaya sampattamahajano mahantam visesam papuniti.
                   Pasenadikosalarajavatthu.
                       --------
                5. Sanusamaneravatthu. (235)
       "idam pureti imam dhammadesanam sattha jetavane viharanto
sanum nama  samaneram arabbha kathesi.
       So kira ekissa upasikaya ekaputtako ahosi. Atha nam
sa daharakaleyeva pabbajesi. So pabbajitakalato patthaya silava
ahosi vattasampanno. Acariyupajjhayaagantukanam vattam katameva
hoti. Masassa attha divase patova utthaya udakamalake udakam
upatthapetva dhammassavanaggam sammajjitva dipam jaletva madhurassarena
dhammassavanam ghoseti. Bhikkhu tassa thamam natva "padabhanam bhana
samanerati ajjhesanti. So "mayham hadayam vato va rujjati,
kaso va badhatiti kanci paccaharam akatva dhammasanam abhiruhitva
@Footnote: 1. sam. sa. 15/119.
Akasagangam otarento viya padabhanam vatva otaranto "mayham
matapitunam imasmim bhanne pattim dammiti vadati. Tassa manussa
matapitunam pattiya dinnabhavam na jananti. Anantarattabhave panassa
mata yakkhini hutva nibbatti. Sa devatahi saddhim agantva
dhammam sutva samanerena dinnam pattim 1- "anumodami tatati vadati.
Silasampanna ca nama bhikkhu sadevakassa lokassa piya honti;
tasma samanere devata salajja sagarava mahabrahmanam viya
aggikkhandham viya ca tam mannanti. Samanere garavena tanca yakkhinim
garum katva passanti; dhammassavanayakkhasamagamadisu "sanumatati 2-
yakkhiniya aggasanam aggodakam aggapindam denti. Mahesakkhapi
yakkha tam disva magga okkamanti, asana vutthahanti.
     Atha so samanero vuddhimanvaya paripakkindriyo anabhiratiya pilito
anabhiratim vinodetum asakkonto parulhakesanakho kilitthanivasanaparupano
kassaci anarocetva pattacivaramadaya ekakova matu gharam
agamasi. Upasika puttam disva vanditva aha "tata
tvam pubbe acariyupajjhayehi va daharasamanerehi va saddhim
idhagacchasi, kasma ekakovasi ajja agatoti. So ukkanthitabhavam
arocesi. Saddha upasika nanappakarena gharavase adinavam
@Footnote: 1. ito param "anumodantiti va "anumodamanati va padena natthena bhavitabbam. athava
@"samanerenati agatatthane "tayati padena bhavitabbam. Yu. "samanerena .pe. vadati.
@2. Si. Yu. sanumataYu.
Dassetva puttam ovadamanapi sannapetum asakkonti "appevanama
attano dhammatayapi sallakkheyyati anuyyojetva "tittha tata,
yava te yagubhattam sampademi, yagum pivitva katabhattakiccassa te
manapani vatthani niharitva dassamiti vatva asanam pannapetvava
adasi. Nisidi samanero. Upasika muhutteneva yagukhajjakam
sampadetva adasi. Atha sa "bhattam sampadessamiti avidure
nisinna tandule dhovati. Tasmim samaye sa yakkhini "kaham nu kho
samanero, kacci bhikkhaharam labhati noti avajjamana tassa
vibbhamitukamataya nisinnabhavam natva "ma heva kho me devatanam
antare lajjam uppadeyya, 1- gacchamissa vibbhamane antarayam karissamiti
agantva tassa sarire adhimuccitva givam parivattetva [2]- bhumiyam
patesi. 3- So akkhihi parivattehi khelena paggharantena bhumiyam vipphandi. 4-
Upasika puttassa tam vippakaram disva vegenagantva puttam
alingitva urusu nipajjapesi. Sakalagamavasino agantva
balikammadini karimsu. Upasika pana paridevamana ima gatha abhasi
       "catuddasim pancadasim       ya ca pakkhassa atthami
        parihariyapakkhanca 5-    atthangasusamagatam
        uposatham upavasanti       brahmacariyam caranti ye,
@Footnote: 1. Ma. samanero me mahesakkhanam devatanam antare lajjam uppadeyYu.
@Si. maheva kho me devatanam antare lajja uppajjeyYu.
@2. Ma. Si. Yu. etthantare "khelena paggharantenati atthi.
@3. Ma. nipati. Si. Yu. vipphandi.  4. Ma. Si. Yu. "so akkhihi .pe. vipphanditi
@natthi.  5. paliyanhi "pariharikapakkhancati dissati.
        Na tehi yakkha kilanti'   iti me arahatam sutam:
        sadani ajja passami    yakkha kilanti sanunati.
Upasikaya vacanam sutva
       "catuddasim pancadasim       ya ca pakkhassa atthami
        parihariyapakkhanca       atthangasusamagatam
        uposatham upavasanti       brahmacariyam caranti ye,
        na tehi yakkha kilanti'   sahu te arahatam sutanti
vatva aha
       "sanum pabuddham vajjahi     yakkhanam vacanam idam
       `makasi papakam kammam     avi va yadi va raho;
        sace tvam papakam kammam    karissasi karosi va,
        na te dukkha pamutyatthi   upaccapi 1- palayatoti,
"evam papakammam katva sakunassa viya uppatitva palayatopi
te mokkho natthiti vatva sa yakkhini samaneram munci. So
akkhini ummiletva mataram kese vikkirayantim assasantim [2]- rodamanam
sakalagamavasino ca sannipatite disva attano yakkhena gahitabhavam
ajananto "aham pubbe pithe nisinno, mata me avidure nisiditva
tandule dhovi, idani panamhi bhumiyam nipanno; kim nu kho etanti
nipannakova 3- mataram aha
@Footnote: 1. uppaccapiti. sam. sa. 15/307. na. va.  [2] Ma. etthantare passasantinti
@atthi.    3. Si. Yu. nisinnako va.
       "matam va amma rodanti     yo va jivam na dissati;
        jivantam amma passanti      kasma mam amma rodasiti.
Athassa mata vatthukamakkilesakame pahaya pabbajitassa puna
vibbhamanattham agamane adinavam dassenti aha
       "matam va putta rodanti,    yo va jivam na dissati;
        yo ca kame cajitvana    punaravattate 1- idha,
        tam vapi putta rodanti,    puna jivam mato hi soti.
Evanca pana vatva gharavasam kukkulasadisanceva narakasadisanca
katva gharavase adinavam dassenti puna aha
       "kukkula 2- ubbhato tata  kukkulam 3- patitumicchasi,
        naraka ubbhato tata      narakam patitumicchasiti.
Atha nam "putta bhaddam tava hotu, mayampana `ayam no puttako
dayhamanageha bhandam viya niharitva buddhasasane pabbajito 4-
gharavase puna dayhitum icchati, abhidhavatha parittayatha noti imamattham
kassa ujjhapayama kam nijjhapayamati dipetum imam gathamaha
       "abhidhavatha bhaddante,      kassa ujjhapayama se
        aditta nihatam 5- bhandam   puna dayhitumicchasiti.
     So, matari kathentiya, sallakkhetva "natthi mayham gihibhavena
atthoti aha. Athassa mata `sadhu tatati tuttha panitabhojanam
@Footnote: 1. paliyanhi "punaragacchateti dissati.  2. kukkula.  3. Si. Yu. kukkule.
@4. pabbajapito [?]   5. paliyam "nibbhatanti dissati. sam. sa. 15/308. na. va.
Bhojetva "kativassosi tatati pucchitva paripunnavassabhavam natva
ticivaram patiyadesi. So paripunnapattacivaro upasampadam labhi.
     Athassa acirupasampannassa sattha cittaniggahe ussaham
janento "cittam nametam nanarammanesu digharattam carikam cari, 1-
tam 2- anigganhantassa sotthibhavo nama natthi; tasma ankusena
mattahatthino viya cittassa nigganhane yogo karaniyoti vatva
imam gathamaha
             "idam pure cittamacari carikam
              yenicchakam yatthakamam yathasukham,
              tadajjaham niggahissami yoniso
              hatthim pabhinnam viya ankusaggahoti.
     Tassattho: idam cittam nama ito pure rupadisu arammanesu
ragadinam yenakarena 3- icchati tassa vasena yenicchakam yatthevassa kamo
uppajjati tassa vasena yatthakamam yatha vicarantassa sukham hoti tatheva
vicaranato yathasukham digharattam carikam cari, tam ajja aham pabhinnam mattam
hatthim hatthacariyasankhato cheko ankusaggaho ankusena viya yoniso
manasikarena nigganhissami nassa vitikkamitum dassamiti.
     Desanavasane sanuna saddhim dhammassavanaya upasankamantanam
bahunam devatanam dhammabhisamayo ahosi. So cayasma tepitakam
@Footnote: 1. Ma. Si. Yu. carantam.   2. Ma. Si. Yu. "tanti natthi.
@3. Ma. Si. yena karanena. Yu. yena kenaci karanena.
Buddhavacanam ugganhitva mahadhammakathiko hutva visavassasatam thatva
sakalajambudipam sankhobhetva parinibbayiti.
                     Sanusamaneravatthu.
                     ------------
                6. Paverakahatthivatthu. (236)
     "appamadaratati imam dhammadesanam sattha jetavane viharanto
kosalaranno paverakam 1- nama hatthim arabbha kathesi.
     So kira hatthi tarunakale mahabalo hutva aparena samayena
jaravatavegabbhahato ekam mahantam saram oruyha kalale laggitva
uttaritum nasakkhi. Mahajano tam disva "evarupopi nama hatthi
imam dubbalabhavam pattoti katham samutthapesi. Raja tam pavattim sutva
hatthacariyam anapesi "gaccha tam hatthim kalalato uddharahiti. So
gantva tasmim thane sangamasisam dassetva sangamabherim akotapesi.
Manajatiko hatthi vegenutthaya thale patitthahi. Bhikkhu tam karanam disva
satthu arocesum. Sattha "tena tava bhikkhave hatthina pakatipankaduggato
atta uddhato, tumhe pana kilesadugge pakkhanta; tasma yoniso
padahitva tumhepi tato attanam uddharathati vatva imam gathamaha
        "appamadarata hotha        sacittamanurakkhatha
         dugga uddharathattanam       panke sannova kunjaroti.
     Tattha "appamadaratati: satiya avippavase abhirata hotha.
@Footnote: 1. Ma. paveyyakam. Si. baddherakam.
Sacittanti: rupadisu arammanesu attano cittam, yatha vitikkamam
na karoti; evam rakkhatha. Sannoti: 1- yatha so panke sanno kunjaro
hatthehi ca padehi ca vayamam katva pankato attanam uddharitva
thale patitthito; evam tumhepi kilesaduggato attanam uddharatha
nibbanathale patitthapethati attho.
          Desanavasane te bhikkhu arahattaphale patitthahimsuti.
                     Paverakahatthivatthu.
                     -------------
                 7. Sambahulabhikkhuvatthu. (237)
     "sace labhethati imam dhammadesanam sattha parileyyakam nissaya
rakkhitavanasande viharanto sambahule bhikkhu arabbha kathesi.
     Vatthu yamakavagge `pare ca na vijanantiti gathavannanaya
agatameva. Vuttam hetam "tathagatassa tattha hatthinagena upatthiyamanassa
vasanabhavo sakalajambudipe pakato ahosi. Savatthinagarato
`anathapindiko visakha mahaupasikatievamadini mahakulani
anandattherassa sasanam pahinimsu `sattharam no bhante dassethati.
Disavasinopi pancasata bhikkhu vutthavassa anandattheram upasankamitva
`cirassam suta no avuso ananda bhagavato sammukha dhammakatha,
sadhu mayam avuso ananda labheyyama bhagavato sammukha dhammakatham
@Footnote: 1. Ma. Si. Yu. duggati.
Savanayati yacimsu. Thero te bhikkhu adaya tattha gantva `temasam
ekaviharino tathagatassa santikam ettakehi bhikkhuhi saddhim upasankamanam
ayuttanti cintetva ekakova sattharam upasankami. Parileyyako
tam disva dandamadaya pakkhandi. Sattha oloketva `apehi
parileyyaka, ma nivarayi, buddhupatthako esoti aha. So tattheva
dandam chaddetva pattacivarapatiggahanam  apucchi. Thero nadasi.
Nago `sace uggahitavatto bhavissati, satthu nisidanapasanaphalake
attano parikkharam na thapessatiti cintesi. Thero pattacivaram bhumiyam
thapesi. Vattasampanna hi garunam asane va sayane va attano
parikkharam na thapenti. Thero sattharam vanditva ekamantam nisidi.
Sattha `ekakova agatositi pucchitva pancasatehi bhikkhuhi saddhim
agatabhavam sutva `kaham paneteti vatva, `tumhakam cittam ajananto
bahi thapetva agatomhiti vutte, `pakkosahi neti aha. Thero
tatha akasi. Sattha tehi saddhim patisantharam katva, tehi bhikkhuhi
`bhante bhagava buddhasukhumalo ceva khattiyasukhumalo ca, tumhehi temasam
ekakehi titthantehi nisidantehi ca dukkaram katam, vattapativattakarakopi
mukhodakadidayakopi nahosi manneti vutte, `bhikkhave parileyyaka-
hatthina mayham sabbakiccani katani, evarupam hi sahayam labhantena
ekato vasitum yuttam, alabhantassa ekacariyabhavova seyyoti vatva
nagavagge 1- ima gatha abhasi
@Footnote: 1. Si. Yu. "nagavaggeti natthi.
                "sace labhetha nipakam sahayam
                 saddhimcaram sadhuviharidhiram,
                 abhibhuyya sabbani parissayani
                 careyya tenattamano satima.
                 No ce labhetha nipakam sahayam
                 saddhimcaram sadhuviharidhiram,
                 rajava rattham vijitam pahaya
                 eko care matangaranneva nago.
     Ekassa caritam seyyo,   natthi bale sahayata:
                 eko care na ca papani kayira
                 appossuko matangaranneva nagoti.
     Tattha "nipakanti: nepakkapannaya samannagatam. Sadhuviharidhiranti:
bhaddakaviharim panditam. Parissayaniti: tadisam mettaviharim sahayam
labhanto `sihabyagghadayo pakataparissaye  ca ragadosadayo
paticchannaparissaye cati sabbeva parissaye abhibhavitva tena saddhim
attamano upatthitassati hutva careyya vihareyyati attho. Rajava
ratthanti: rattham hitva pabbajanto rajisi viya. Idam vuttam hoti:
yatha vijitabhumippadeso raja "idam rajjam nama mahantam pamadatthanam,
kim me rajjena karitenati vijitam rattham pahaya tatova 1- mahaarannam
pavisitva tapasapabbajjam pabbajitva catusu iriyapathesu ekakova
@Footnote: 1. Ma. Si. Yu. ekako.
Carati; evam ekakova careyyati. Matangaranneva nagoti: yatha ca
"aham kho akinno viharami hatthihi hatthinihi hatthikulabhehi 1-
hatthicchapehi, chinnaggani ceva tinani khadami, obhaggobhagganca [2]-
sakhabhangam khadanti, avilani ca paniyani pivami, ogahantassa ca
me uttinnassa ca hatthiniyo kayam upanighamsantiyo gacchanti; yannunaham
ekakova ganamha vupakattho vihareyyanti 3- evam patisancikkhitva
matena 4- gamanato "matangoti laddhanamo imasmim aranne
ayam hatthinago yutham pahaya sabbiriyapathesu ekakova sukham carati;
evampi  ekova careyyati attho. Ekassati: pabbajitassa hi
pabbajitakalato patthaya ekibhavabhiratassa ekakasseva caritam seyyo.
Natthi bale sahayatati: "cullasilam majjhimasilam mahasilam dasa
kathavatthuni terasa dhutangaguna vipassanananam cattaro magga
cattari phalani tisso vijja cha abhinna amata mahanibbananti
ayam hi sahayata nama. Sa bale nissaya adhigantum na sakkati
natthi bale sahayatati. Ekoti: imina karanena sabbiriyapathesu
ekakova hutva careyya, appamattakanipi na ca papani kayiRa. [5]-
Eso appossuko niralayo imasmim aranne matanganago
icchiticchitatthane sukham carati, evam ekakova hutva careyya,
appamattakanipi na ca papani kareyyati attho. Tasama "tumhehipi
@Footnote: 1. Ma. Si. hatthikalabhehi. 2. paliyam etthantare meti atthi.
@3.vi. mahavagga. 5/341-342.   4. Ma. Si. Yu. matenati natthi.
@5. Ma. Si. Yu. etthantare "yathati atthi.
Evarupam sahayam alabhantehi ekacariheva bhavitabbanti imamattham
dassento sattha tesam bhikkhunam imam dhammadesanam desesi.
     Desanavasane pancasatapi te bhikkhu arahatte patitthahimsuti.
                     Sambahulabhikkhuvatthu.
                      ----------
                   8. Maravatthu. (238)
     "atthamhiti imam dhamamadesanam sattha himavantapasse arannakutikayam
viharanto maram arabbha kathesi.
     Tasmim kira kale rajano manusse piletva rajjam karenti.
Atha bhagava adhammikarajunam rajje dandakaranapilite manusse disva
karunnavasena evam cintesi "sakka nu kho rajjam karetum ahanam
aghatayam ajinam ajapayam asocam asocapayam dhammenati. 1- Maro
papima tam bhagavato parivitakkam natva "samano gotamo `sakka
nu kho rajjam karetunti cintesi, idani rajjam karetukamo bhavissati,
rajjanca nametam pamadatthanam, tam karentassa sakka okasam
labhitum; gacchami, ussahamassa janessamiti cintetva sattharam
upasankamitva aha "karetu bhante bhagava rajjam, karetu sugato
rajjam, ahanam aghatayam ajinam ajapayam asocam asocapayam dhammenati. 2-
Atha nam sattha "kim pana me tvam papima passasi, yam mam tvam
@Footnote: 1-2. sam. sa. 15/174. saratthappakasini. 1/212.
Evam vadesiti vatva, "bhagavata kho bhante cattaro iddhipada
subhavita, akankhamano hi bhagava himavantam pabbatarajam `suvannanti
adhimucceyya, tanca suvannameva assa, ahampi vo dhanena dhanakaraniyam
karissami, iti tumhe dhammena rajjam karessathati tena vutte,
     "pabbatassa suvannassa         jatarupassa kevali, 1-
      dvitapi nalamekassa'       iti viddha samam care.
             Yo dukkhamaddakkhi yatonidanam,
             kamesu so jantu katham nameyya;
             upadhim viditva [2]- `sangoti loke
             tasseva jantu vinayaya sikkheti
imahi gathahi 3- samvejetva "annoeva kho papima tava ovado,
anno mama, taya saddhim dhammasammantana nama natthi, aham hi
evam ovadamiti vatva ima gatha abhasi
           "atthamhi jatamhi sukha sahaya,
            tutthi sukha ya itaritarena,
            punnam sukham jivitasankhayamhi,
            sabbassa dukkhassa sukham pahanam.
     Sukha matteyyata loke,     atho  petteyyata sukha.
     Sukha samannata loke,      atho brahmannata sukha.
@Footnote: 1. paliyam "kevalati dissati. 2. paliyameva etthantare nati atthi.
@3. sam. sa. 15/170. saratthappakasini. 1/212-213.
        Sukham yava jara silam,     sukha saddha patitthita,
        sukho pannapatilabho     papanam akaranam sukhanti.
     Tattha "atthamhiti: pabbajitassapi hi civarakaranadike va
adhikaranavupasamanadike va, gihinopi kasikammadike va balavapakkha-
sannissitehi abhibhavanadike va kicce uppanne, ye tam kiccam
nipphadetum va vupasametum va sakkonti, evarupa sukha sahayati
attho. Tutthi sukhati: yasma pana gihinopi sakena asantuttha
sandhicchedadini arabhanti, pabbajitapi nanappakaram anesanam, iti
te sukham na vindantiyeva; tasma ya itaritarena parittena va
vipulena va attano santakena santutthi, ayameva sukhati attho.
Punnanti: maranakale pana yathaajjhasayena patthapetva katam
punnakammameva sukham. Sabbassati: sakalassa pana vattadukkhassa
pahanasankhatam arahattameva imasmim loke sukham nama.
     Matteyyatati: matari sammapatipatti. Petteyyatati: pitari
sammapatipatti. Ubhayenapi matapitunam upatthanameva kathitam.
Matapitaro hi puttanam anupatthahanabhavam natva attano santakam
bhumiyam va nidahanti paresam va vissajjenti, "matapitaro na
upatthahantiti ca tesam ninda pavattati, kayassa bheda guthanirayepi
nibbattanti; ye pana matapitaro sakkaccam upatthahanti, te tesam
santakam dhanam papunanti pasamsampi labhanti, kayassa bheda sagge
nibbattanti; tasma ubhayampetam "sukhanti vuttam. Samannatati:
Pabbajitesu sammapatipatti. Brahmannatati: vahitapapesu buddha-
paccekabuddhabuddhasavakesu sammapatipattiyeva. Ubhayenapi tesam catuhi
paccayehi patijagganabhavo kathito. Idampi loke sukham nama kathitam.
     Silanti: manikundalarattavatthadayo hi alankara tasmim tasmim
vaye thitanamyeva sobhanti, na daharanam alankaro mahallakakale
mahallakanam va alankaro daharakale sobhati, "ummattako esa
manneti garahuppadane 1- pana dosameva janeti; pancasiladasasiladibhedam
pana silam daharassapi mahallakassapi sabbavayesu sobhatiyeva, "aho
vatayam silavati pasamsuppadanena somanassameva avahati; tena vuttam "sukham
yava jara silanti. Saddha patitthitati: lokiyalokuttara duvidhapi
saddha niccala hutva patitthitava sukha. Sukho pannapatilabhoti:
lokiyalokuttarayapi pannaya patilabho sukho. Papanam akarananti:
setughata vasena pana papanam akaranam imasmim loke sukhanti attho.
     Desanavasane bahunam devatanam dhammabhisamayo ahositi.
                      Maravatthu.
                 Nagavaggavannana nitthita.
                    Tevisatimo vaggo.
                      ---------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 24 page 136-162. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=24&A=2715&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=24&A=2715&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=33              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1118              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1114              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1114              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]