ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 26 : PALI ROMAN U.A. (paramatthadi.)

                       8. Suppavasasuttavannana
      [18] Atthame kundiyayanti 3- evannamake koliyanam nagare. Kundadhanavaneti
tassa nagarassa avidure kundadhanasankhate vane.
      Pubbe kira kundo nama eko yakkho tasmim vanasande vasam kaphpesi,
kundadhanamissena ca balikammena tusatiti tassa tatha tattha balim upaharanti,
tenetam vanasandam kundadhanavanantveva pannayittha. Tassa avidure eka gamapatika 4-
ahosi, sapi tassa yakkhassa anapavattitthane nivitthatta teneva paripalitatta
kundiyati 5- vohariyittha. Aparabhage tattha koliyarajano nagaram karesum, tampi
purimavoharena kundiyatveva vuccati. Tasminca vanasande koliyarajano bhagavato
bhikkhusamghassa ca vasantathaya viharam patitthapesum, tampi kundadhanavanantveva
@Footnote: 1 cha.Ma. amatapadam  2 khu.dha. 25/21/19,27/2419/524 (sya)
@3 cha.Ma. kundikayanti  4 Si. vamapathika  5 cha.Ma. kundikati, evamuparipi
Pannayittha. Atha bhagava janapadacarikam caranto anukkamena tam viharam patva tattha
vihasi. Tena vuttam "ekam samayam bhagava kundiyayam viharati kundadhanavane"ti.
      Suppavasati tassa upasikaya namam. Koliyadhitati koliyarajaputti. Sa
hi bhagavato aggupatthayika panitadayikanam savikanam etadagge thapita sotapanna
ariyasavika. Yam hi kinci bhagavato yuttarupam khadaniyam bhojaniyam bhesajjam va na
tattha annahi samvidhatabbam atthi, sabbam tam sayameva atatno pannaya vicaretva
sakkaccam sampadetva upaneti. Devasikanca atthasatam samghabhattapatipuggalikabhattani
deti. Yo koci bhikkhu va bhikkhuni va tam kalam pindaya pavittho rittahattho na
gacchati. Evam muttacaga payatapani vossaggarata yacayoga danasamvibhagarata.
Assa kucchiyam purimabuddhesu katadhakaro pacchimabhaviko savakabodhisatto patisandhim
ganhi. Sa tam gabbham kenacideva papakammena satta vassani kucchina parihari,
sattahanca mulhagabbha ahosi. Tena vuttam "satta vassani gabbham dhareti
sattaham mulhagabbha"ti.
      Tattha satta vassaniti satta samvacchani, accantasamyoge ca idam upayogavacanam.
Gabbham dharetiti gabbham vahati, gabbhini hotiti attho. Sattaham mulahagabbhati
satta ahani byakulagabbha. Gabbho hi paripakko sampajjamano vijayanakale
kammajavatehi sancaletva parivattito uddhampado adhosiro hutva yonimukhabhimukho
hoti, evam so katthaci kalaggo bahi nikkhamati. Vipajjamano pana viparivattanavasena
yonimaggam pidahitva tiriyam nipajjati, sayameva va yonimaggo pidahati so tattha
kammajavatehi aparaparam parivattamano byakulo mulhagabbhoti vuccati, tassapi
satta divase evam ahosi, tena vuttam "sattaham mulhagabbha"ti.
      Ayanca gabbho sivalitthero, tassa katham satta vassani gabbhavasadukkham,
sattaham mulhagabbhabhavappatti, matu cassapi sotapannaya ariyasavikaya tatha
Dukkhanubhavanam jatanti? vuccate:- atite kasikaraje baranasiyam rajjam
karente eko kosalaraja mahantena balenagantva baranasim gahetva tam
rajanam maretva tassa aggamahesim attano aggamahesim akasi. Baranasiranno
pana putto pitu maranakale niddhamanadvarena palayitva attano natimittabandhave
ekajajham katva anukkamena balam samharitva baranasim agantva avidure
mahantam khandhavaram bandhitva tassa ranno pannam pesesi "rajjam va detu,
yuddham va"ti. Rajakumarassa mata sasanam sutva "yuddhena kammam natthi,
sabbadisasu sancaram pacchinditva baranasinagaram parivaretu, tato
darudakabhattaparikkhayena 1- kilanta nagare manussa vinava yuddhena rajanam gahetva
dassanti"ti pannam pesesi. So matu sasanam sutva cattari mahadvarani
rakkhanto satta vassani nagaram uparundhi, nagare manussa culadvarena
nikkhamitva darudakadini aharanti, sabbakiccani karonti.
      Atha rajakumarassa mata tam pavattim sutva "balo mama putto upayam
na janati, gacchatha, assa 2- culadvarani pidahitva 3- nagaram uparundhatuti
vadetha"ti puttassa gulhasasanam pahini, so matu sasanam sutva satta divase tatha
akasi. Nagara bahi nikkhamitum alabhanta sattame divase tassa ranno sisam
gahetva kumarassa adamsu. Kumaro nagaram pavisitva rajjam aggahesi. So tada
satta vassani nagararundhanakammanissandena etarahi satta vassani matukucchisankhataya
lohitakumbhiya vasi, avasesato pana sattaham nagaruparundhanena sattaham
mulhagabbhabhavam apajji. Jatakatthakathayam pana "satta divasani nagaram rundhitva
gahitakammanissandena satta vassani lohitakumbhiyam vasitva sattaham mulhagabbhabhavam
apajji"ti vuttam. Yam pana so padumuttarasammasambuddhapadamule "labhinam
@Footnote: 1 Si. darudakadina va bhattaparikkhayena va  2 Ma. satta divase  3 cha.Ma. pidhaya
Aggo bhaveyyan"ti mahadanam datva patthanam akasi, yanca vipassissa bhagavato
kale nagarehi saddhim sahassagghanikam guladadhim datva patthanam akasi, tassanubhavena
labhinam aggo jato. Suppavasapi "nagaram rundhitva ganha tata"ti
pesitabhavena satta vassani kucchina gabbham pariharitva sattaham mulhagabbha
jata. Evam te mataputta attano kammassa anurupam idisam dukkham patisamvedimsu.
      Tihi vitakkehiti taranattayassa gunanussatipatisamyuttehi tihi sammavitakkehi.
Adhivasetiti mulhagabbhataya uppannadukkham sahati. Sa hi bhagavato sambuddhabhavam,
ariyasamghassa supatipattim, nibbanassa ca dukkhanissaranabhavam anussaranti attano
uppajjamanadukkham amanasikaraneneva abhibhavitva khamati. Tena vuttam "tihi vitakkehi
adhivaseti"ti.
      Sammasambuddho vatatiadi tesam vitakkanam pavattiakaradassanam.
Tassattho:- yo bhagyavantatadihi karanehi bhagava lokanatho samma aviparitam samam
sayameva sabbadhamme aho vata buddho, so bhagava evarupassa etarahi maya
anubhaviyamanassa annassa ca evamjatikassa sakalassa vattadukkhassa pahanaya
accantam anuppadanirodhaya dhammam katheti, aviparitadhammam katheti.
Aviparitadhammadesanataya hi satthu sammasambodhisiddhi. Tassa yathavuttagunassa bhagavato
dhammassavanante jatatta siladitthisamannena samhatatta ca savasamghoti laddhanamo
atthaariyapuggalasamuho supatipanno vata aho vata sammapatipanno, yo ariyasamgho
evarupassa idisassa vattadukkhassa pahanaya anuppadanirodhaya anivattipatipadam
patipanno. Susukham vata aho vata sutthu sukham sabbasankhatanissatam nibbanam, yasmim
nibbane idisam vattadukkham na upalabbhatiti. Ettha ca patipajjamanapi
patipannaicceva vutta patipattiya anivattibhavato. Athava uppannasaddo viya
Patipannasaddo vattamanatthopi veditabbo. Tenevaha "sotapattiphalasacchikiriyaya
patipanno"ti.
      Samikanti attano patim koliyarajaputtam. Amantesiti abhasi. Mama vacanena
bhagavato pade sirasa vandahiti mayham vacanena cakkalakkhanappatimanditani
vikasitapadumasassirikani bhagavato caranani tava sirasa vandahi, uttamangena
abhivadanam karohiti attho. Appabadhantiadisu abadhoti visabhagavedana vuccati,
ya ekadese uppajjitvapi sakalasariram ayapattena abandhitva viya ganhati.
Atankoti kicchajivitakaro rogo. Athava yapetabbarogo. Atanko, itaro
abadho. Khuddako va rogo atanko, balava abadho. Keci pana
"ajjhattasamutthano abadho, bahiddhasamutthano atanko"ti  vadanti. Tadubhayassapi
abhavam pucchati vadati. Gilanasseva ca utthanam nama garukam hoti, kaye balam
na hoti, tasma niggelannataya lahuparivattisankhatam kayassa lahutthanam
sarirabalanca pucchati vadati. Phasuviharanti thananisinnagamanasayanasankhatesu catusu
iriyapathesu sukhaviharanca pucchati vadati. Athassa pucchatabbakaram dassenti
"suppavasa bhante"tiadimaha. Evanca vadehiti idani vattabbakaram nidasseti.
      Paramanti vacanasampaticchanam. Tena sadhu bhadde yathavuttam, patipajjamiti
dasseti. Koliyaputtoti suppavasaya samiko koliyarajaputto. Sukhini hotuti sadevake
loke aggadakkhineyyo sattha suppavasaya pesitavandanam sampaticchitva tadanantaram
attano mettaviharasamutthapakam 1- buddhacinnam sukhupasamharam tassa samannato
pakasetva puna tassa puttassa ca gabbhavipattimulakadukkhuppattipatikkhepamukhena
sukhupasamharam nidassento "sukhini .pe. Aroga, arogam puttam
vijayatu"ti aha.
@Footnote: 1 cha.Ma. mettaviharasamsucakam
      Saha vacanati bhagavato vacanena saheva. Yasmim kale bhagava tatha avoca,
tasmimyeva kale tampi kammam parikkhayam agamasi, tassa parikkhinabhavam oloketva
sattha tatha abhasi. Apare pana vadanti:- sace tatha sattha nacikkhissa,
tato parampi kinci kalam tassa tam dukkham anubandhissa. Yasma pana bhagavata
"sukhini aroga aroganca puttam vijayatu"ti vuttam, tasma tassa vacanasamakalameva
so gabbho byakulabhavam vijahitva sukheneva bahi nikkhami, evam tesam mataputtanam
sotthi ahosi. Acinteyyo hi buddhanam buddhanubhavo. Yatha hi
patacaraya piyavippayogasambhutena sokena ummadam patva:-
           "ubho putta kalakata        panthe mayham pati mato
            mata pita ca bhata ca      ekacitakamhi jhayare"ti 1-
vatva jatarupeneva carantiya "satim patilabhahi bhagini"ti bhagavato vacanasamantarameva
ummado vupasami, tatha suppiyapi upasika attanava attano uruyam katena
mahavanena vutthatum asakkonti sayanapitthe nipanna "agantva mam vandatu"ti
vacanasamantarameva vane pakatike jate sayameva gantava bhagavantam vanditievamadini
vatthuni idha udaharitabbaniti.
      Evam bhanteti bhante yatha bhagava saputtaya matuya 2- arogabhavam
asimsanto aha "sukhini aroga arogam puttam vijayatu"ti, tam evameva. Na hi
kadaci buddhanam bhagavantanam vacanassa annathabhavoti adhippayo. Keci pana
"evamatthu"ti vadanti, apare "hotu"ti padassa attham anetva vannayanti.
Abhinanditvati karavikarutamanjuna brahmassarena bhagavata vuccamane tasmim
vacane pitisomanassapatilabhato abhimukhabhavena nanditva. Anumoditvati tato
pacchapi sammodanam uppadetva, cittena va abhinanditva vacaya anumoditva,
@Footnote: 1 khu.apa. 33/160/322  2 Si. tassa
Vacanasampattiya va abhinanditva atthasampattiya anumoditva. Sakam gharam paccayasiti
attano gharam patiganchi. 1- Ye pana "yena sakam gharan"ti pathanti, tesam yadipi
yatasaddanam sambandhabhavato  "tena"ti padam vuttameva hoti, tathapi
"patiyayitva"ti pathaseso yojetabbo hoti.
      Vijatanti pajatam, pasutanti attho. Acchariyanti andhassa pabbatarohanam
viya niccam na hotiti acchariyam, ayam tava saddanayo. Atthakathasu pana "accharayoggam
acchariyan"ti vuttam, accharam paharitum yuttanti attho. Vatati sambhavane,
aho acchariyanti attho. Bhoti dhammalapanam. Abhutapubbam tathagato, tathavaditaya tathagato,
tathakaritaya tathagato, abhibhavanatthena tathagato.
      Katham bhagava tatha agatoti tathagato? yatha sabbalokahitaya ussukkamapanna
Purimaka sammasambuddha agatati. Kim vuttam hoti? yena abhiniharena te bhagavanto
Agatama, tena atthagunasamannagatena ayampi bhagava agato. Yatha ca te bhagavanto
danaparamim puretva silanekkhammapannaviriyakhantasaccaadhitthanamettaupekkhaparamiti
ima dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa paramatthaparamiyoti
samatimsaparamiyo puretva buddhicariyaya kotim patva agata,
tatha ayampi bhagava agato. Yatha ca te bhagavanto cattaro
@Footnote: 1 cha.Ma. patigacchi
Satipatthane .pe. Ariyam atthangikam maggam bhavetva bruhetva agata, tatha
ayampi bhagava agato. Evam tatha agato tathagato. (1)
      Katham tatha gatoti tathagato? yatha sampatijata te bhagavanto samehi
padehi pathaviyam patitthaya uttarabhimukha sattapadavitiharena gata, setacchatte
dhariyamane sabbava disa anuvilokesum, asabhivacam bhasasimsu loke attano
jetthasetthabhavam pakasenta, tanca gamanam tatham ahosi avitatham anekesam
visesadhigamanam pubbanimittabhavena, tatha ayampi bhagava gato, tanacassa gamanam
tatham ahosi avitatham tesanneva visesadhigamanam pubbanimittabhavena. Evam tatha
gatoti tathagato.
      Yatha va te bhagavanto nekkhammena kamacchandam pahaya gata,
abyapadena byapadam, alokasannaya thinamiddham, avikkhepena uddhaccakukkuccam,
dhammavavatthanena vicikiccham pahaya gata, nanena avijjam padaletva, pamojjena
aratim vinodetva, atthasamapattihi attharasahi mahavipassanahi catuhi ca
ariyamaggehi tam tam patipakkham pahaya gata, evam ayampi bhagava gato. Evampi
tatha gatoti gatharagato. (2)
      Katham tathalakkhanam agatoti tathagato? pathavidhatuya kakkhalalakkhanam,
apodhatuya paggharanalakkhanam, atajodhatuya unhattalakkhanam, vayodhatuya
vitthambhanalakkhanam, akasadhatuya asamphutthalakkhanam, rupassa ruppanalakkhanam, vedanaya
vedayitalakkhanam, sannaya sanjananalakkhanam, sankharanam abhisankharanalakkhanam,
vinnanassa vijananalakkhananti evam pancannam khandhanam dvadasannam ayatananam
attharasannam dhatunam bavisatiya indriyanam catunnam saccanam dvadasapadikassa
paccayakarassa catunnam satipatthananam catunnam sammappadhananam catunnam iddhipadanam
Pancannam indriyanam pancannam balanam sattannam bojjhanganam ariyassa atthangikassa
maggassa sattannam visuddhinam amatogadhassa nibbanassati evam tassa tassa dhammassa
yam sabhavasarasalakkhanam, tam tatham avitatham anannetham lakkhanam nanagatiya agato
avirajjhitva patto adhigatoti tathagato. Evam tathalakkhanam agatoti. Tathagato (3)
      katham tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato? tathadhamma nama
cattari ariyasaccani. Yathaha:- "cattarimani bhikkhave tathani avitathani
anannathani. Katamani cattari? `idam dukkhan'ti bhikkhave tathametam avitathametam
anannathametan"ti 1- vittharo. Tani ca bhagava abhisambuddho, tasma tathanam
abhisambuddhatta tathagato.
      Apica jaramaranassa jatipaccayasambhutasamudagatattho tatho avitatho anannatho
.pe. Sankharanam avijjapaccayasambhutasamudagatattho tatho avitatho anannatho,
tatha avijjaya sankharanam paccayattho .pe. Jatiya jaramaranassa paccayattho
tatho avitatho anannatho, tam sabbam bhagava abhisambuddho, tasmapi tathanam
abhisambuddhatta tathagato, abhisambuddhattho hi ettha gatasaddoti. Evam tathadhamme
yathavato abhisambuddhoti  tathagato. (4)
      Katham tathadassitaya tathagato? yam sadevake .pe. Sadevamanussaya
pajaya aparimanasu lokadhatusu aparimananam sattanam cakkhudvare apathamagacchantam
ruparammanam nama atthi, tam bhagava sabbakarato janati passati.
Evam janata 2- passata ca tena itthanitthadivasena va 2- ditthasutamutavinnatesu
labbhamanapadavasena va "katamanti rupam rupayatanam, yam rupam catunnam mahabhutanam
upadaya vannanibhasanidassanam sappatigham nilam pitakan"tiadina 3- nayena anekehi
@Footnote: 1-1 sam.maha. 19/1090/375  2-2 Si. passata tena itthanam vasena va
@3 abhi.sana. 34/617/188
Namehi terasahi varehi dvipannasaya nayehi vibhajjamanam tathameva hoti, vitatham
natthi. Esa nayo sotadvaradisu apathamagacchantesu saddadisu, vuttanhetam
bhagavata:-
           "yam bhikkhave sadevakassa lokassa .pe. Sadevamanussaya
        dittham sutam mutam vinnatam pattam pariyesitam anuvicaritam manasa, tamaham
        janami, tamaham abbhannasam, 1- tam tathagatassa viditam. Tam tathagato na
        upatthasi"ti 2-
      evam tathadassitaya tathagato. Tattha tathadassiatthe tathagatoti padasambhavo
veditabbo. (5)
      Katham tathavaditaya tathagato? yam rattim bhagava anuttaram sammasambodhim
abhisambuddho, yanca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi, etthantare
pancattalisavassaparimanakalam yam bhagavata bhasitam lapitam suttageyyadi, sabbantam
paripunnam ragamadadinimmadanam ekasadisam tatham avitatham. Tenaha:-
           "yanca cunda rattim tathagato anuttaram sammasambodhim
        abhisambujjhati, yanca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayati,
        yam etasmim antare bhasati lapati niddisati, sabbantam tatheva ca
        hoti, no annatha, tasma `tathagato'ti vuccata"ti. 3-
      Gadaattho ettha gatasaddo. Evam tathavaditaya tathagato.
      Apica agadanam agado, vacananti attho. Tatho avitatho aviparito
agado assati dakarassa takaram katva tathagatoti evamettha padasiddhi
veditabba. (6)
@Footnote: 1 ka. abhinnasim  2 ana.catukka. 21/24/29  3 di.pa. 12/188/117
      Katham tathakaritaya tathagato? bhagavato hi vacaya kayo anulometi,
kayassapi vaca, tasma yathavari tathakari, yathakadi tathavadi ca hoti,
evambhutassa cassa yatha vaca, kayohi tatha gato pavattoti attho. Yatha ca,
kayo vacapi tatha gata pavattati tathagato. Tenaha:-
           "yathavadi bhikkhave tathagago tathakari yathakari tathavadi.
        Iti yathavadi tathakari, yathakari tathavadi. Tasma `tathagato'ti
        vuccati"ti. 1-
      Evam tathakaritaya tathagato. (7)
      Katham abhibhavanatthena tabhagato? yasma upari bhavaggam hettha avicim
pariyantam karitva tiriyam aparimanasu lokadhatusu lokadhatusu sabbasatte abhibhavati
silenapi samadhinapi pannayapi vimuttiyapi vimuttinanadassanenapi, na tassa
tula va pamanam va atthi, athakho atulo appameyyo anuttaro devadevo
sakkanam atisakko, brahmanam atibrahma sabbasattuttamo, tasma tathagato.
Tenaha:-
           "sadevake bhikkhave loke .pe. Sadevamanussaya tathagato
        abhibhu anabhibhuto annadatthudaso vasavatti, tasma `tathagato'ti
        vuccati"ti. 1-
      Tatrayam padasiddhi:- agado viya agado, desanavilaso ceva punnassayo
ca. Tena so mahanubhavo bhisakko viya dibbagadena sappe sabbaparappavadino
sadevakanca lokam abhibhavati. Iti sabbalokabhibhavane tatho avitatho aviparito
yathavuttova agado etassati dakarassa takaram katva tathagatoti veditabbo.
Evam abhibhavanatthena tathagato. (8)
@Footnote: 1 ana.catukka. 21/23/28
      Apica tathaya gatoti tathagato, tatham gatoti tathagato. Tattha sakalalokam
tiranaparinnaya tathaya gato avigatoti 1- tathagato. Jhalakasamudayam pahanaparinnaya
tathaya gato atitoti tathagato. Lokanirodham sacchikiriyaya tathaya gato adhigatoti
tathagato. Lokanirodhagaminim patipadam tatham gato patipanyoti tathagato. Vuttanhetam
bhagavata:-
           "loko bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasma tathagato
        visamyutto. Lokasamudayo bhikkhave tathagatena abhisambuddho,
        lokasamudayo tathagatassa pahino. Lokanirodho bhikkhave tathagatena
        abhisambuddho, lokanirodho tathagatassa sacchikato. Lokanirodhagamini
        patipada bhikkhave tathagatena abhisambuddha, lokanirodhagamini
        patipada tathagatassa bhavita. Yam bhikkhave sadevakassa lokassa
        .pe. Sabbam tam tathagatena abhisambuddham. Tasma `tathagato'ti
        vuccati"ti. 2-
      Aparehipi atthahi karanehi bhagava tathagato:- tathaya agatoti tathagato,
tathaya gatoti tatharagato, tathani agatoti tathagato, tatha gatoti tathagato,
tathavidhoti tathagato, tatha pavattitoti tathagato, tathehi agatoti tathagato,
tathagatabhavena tathagato.
      Katham tathaya agatoti tathagato? ya sa 3- bhagavata sumedhabhutena
Dipankaradasabalassa padamule:-
             "manussattam lingasampatti     hetu sattharadassanam
               pabbajja gunasampatti      adhikaro ca chandata
               atthadhammasamodhana       abhiniharo samijjhati"ti. 4-
@Footnote: 1 Si. adhigatoti  2 ana. catukka. 21/23/27  3 Si. yatha  4 khu.buddha. 33/59/474
Evam vuttam atthangasamannagatam abhiniharam sampadentena "aham sadevakam lokam
tinno taressami, mutto mocessami, danto daessami, santo samessami,
assattho assasessami, parinibbuto parinibbapessami, buddho bodhessami"ti
mahapatinna pavattita. Vuttanhetam:-
              "kimme ekena tinnena    purisena thamadassina
               sabbannutam papunitva      santaressam sadevakam.
               Imina me adhikarena     katena purisuttame
               sabbannutam papunitva      taremi janatam bahum.
               Samsarasotam chinditva      viddhamsetva tayo bhave
               dhammanavam samaruyha       santaressam sadevakam.
               Kimme annatavesena     dhammam sacchikatenidha
               sabbannutam papunitva      buddho hessam sadevake"ti. 1-
      Tam panetam mahapatinnam sakalassapi buddhakaradhammasamudayassa
pavicayapaccavekkhanasamadananam karanabhutam avisamvadetva 2- lokanayako yasma
mahakappanam satasahassadhikani cattari asankhyeyyani sakkaccam nirantaram
niravasesato danaparamiadayo samatamsaparamiyo puretva anpariccagadayo panca
mahapariccage pariccajitva maccadhitthanadini cattari adhitthanani paribruhetva
punnananasambhare sambharitva 3- pubbayogapubbacariyadhammakkhananatatthacariyadayo
ukkamsapetva buddhacariyam paramakotaga papetva anuttaram sammasambodhim
abhisambujjhi. Tasma tasseva sa mahapatinna tatha avitatha anannatha, na tassa
valaggamattampi vitatham atthi. Tatha hi dipankaradasabalo kondanno mangalo .pe. Kassapo
@Footnote: 1 khu.buddha. 33/2(55-55) /421  2 Si.,ka. abhisamvadento  3 Si.,ka.vaddhetva
Bhagavati ime catuvisati sammasambuddha patipatiya uppanna "buddho bhavissati"ti
byakarimsu. Evam catuvisatiya buddhanam santike laddhabyakarano ye te
katabhiniharehi bodhisattehi laddhabba anisamsa, te labhitvava agatoti taya
yathavittaya mahapatinnaya tathaya abhisambuddhabhavam agato adhigatoti tathagato.
Evam tathaya agatoti tathagato. (1)
      Katham tathaya gatoti tathagato? yaya mahakarunaya lokanatho
mahadukkhasambadhatipannam sattanikayam disva "tassa natthanno koci patissaranam, ahameva
ito 1- samsaradukkhato mutto mocessami"ti samussahitamanaso mahabhiniharamakasi.
Katva ca yathapanidhanam sakalalokahitasamhadanaya ussukkamapanno attano
kayajivitanirapekkho paresam sotapathagamanamattenapi cittutrasasamuppadika atidukkara
dukkaracariya samacaranto yatha mahabodhiya patipatti hanabhagiya sankilesabhagiya
thitibhagiya va na hoti, ukho uttaruttari visesabhagiyava hoti, tatha
patipajjamano anupubbena niravasese bodhisambhare sampadetva 2- abhisambodham
papuni. Tato paranca tayayeva mahakarunaya sancoditamanaso pavivekaratim
paramanca santam vimokkhasukham pahaya balajanabahuleloke tehi samuppadiyamanam
vippakaram 3- aganetva vineyyajanassa vinayanena niravasesam buddhakiccam nitthapesi.
Tattha yo bhagavato sattesu mahakarunaya samokkamanakaro, so parato avibhavissati.
Yatha ca buddhabhutassa lokanathassa sattesu mahakaruna, evam bodhisattabhutassapi
mahabhiniharakaladisuti 4- sabbattha sabbada ca ekasadisataya tatha avitatha
anannatha, tasma tisupi avatthasu sabsattesu samanarasaya tathaya mahakarunaya
sakalalokahitaya gato patipannoti tathagato. Evam tathaya gatoti tathagato. (2)
@Footnote: 1 cha.Ma. na'mito  2 Si.,ka. niravasesam bodhisambharam samanetva
@3 cha.Ma. samuppaditam sammanavamanavippakaram  4 Si.,Ma....kaladisupi
      Katham tathani agatoti tathagato? tathani nama cattari ariyamaggananani.
Tani hi idam dukkham, ayam dukkhasamudayo, ayam dukkhanirodho, ayam dukkhanirodhagamini
patipadati evam sabbaneyyadhammasangahakanam pavattinivattitadubhayahetubhutanam catunnam
ariyasaccanam dukkhassa pilanattho sankhatattho santapattho viparinamattho, samudayassa
ayuhanattho nidanattho samyogattho palibodhattho, nirodhassa nissaranattho
vivekattho asankhatattho, amatattho maggassa niyyanattho, hetavattho dassanattho
adhipateyyatthotiadinam tabbibhagananca yathabhutasabhavavabodhavibandhakassa
sankilesapakkhassa samucchindanena patiladdhaya tattha asammohabhisamayasankhataya
aviparitakarappavattiya dhammanam sabhavasarasalakkhanassa avisamvadanato tathani avitathani
anannathani, tani bhagava anannaneyyo sayameva agato adhigato, tasma
tathani agatoti tathagato.
      Yatha ca maggananani, evam bhagavato tisu kalesu appatihatananani
catuppatisambhidananani catuvesarajjananani pancagatiparicchedananani
chaasadharanananani sattabojjhangavibhavanananani atthamaggangavibhavanananani
navanupubbaviharasamapattinanani dasabalananani ca tathabhave veditabbani.
      Tatrayam vibhavana:- yam hi kinci aparimanasu lokadhatusu aparimananam
sattanam hinadibhedabhinnasu atitasu khandhayatanadhatusu sabhavakiccadi avatthavisesadi
khandhapatibaddhanamagottadi ca janitabbam. Anindriyabaddhesu ca
atisukhumatirokuddavidurapadesesupi 1- rupadhammesu yo tamtampaccayavisesehi saddhim
paccayuppannanam vannasanthanagandharasaphassadiviseso, tattha sabbattheva hatthatale
thapitaamalake viya paccakkhato appatihatam bhagavato nanam pavattati, tatha anagatasu
paccuppannasu cati imani tisu kalesu appatihatananani nama. Yathaha:-
@Footnote: 1 cha.Ma. atisukhumatirohita...
           "atitamse buddhassa bhagavato appatihatam nanam, anagatamse
        buddhassa bhagavato appatihatam nanam, paccuppannamse buddhassa bhagavato
        appatihatam nanan"ti. 1-
      Tani panetani tattha tattha dhammanam sabhavasarasalakkhanassa avisamvadanato
tathani avitathani anannathani, tani bhagava sayambhunanena adhiganchiti. Evampi
tathani agatoti tathagato.
      Tatha atthapatisambhida dhammapatisambhida niruttipatisambhida patibhana-
patisambhidati catasso patisambhida. Tattha atthappabhedassa sallakkhanavibhavanavavatthana-
karanasamattham atthappabhedagatam nanam atthapatisambhida. Dhammappabhedassa
sallakkhanavibhavanavavatthanakaranasamattham dhammappabhedagatam nanam dhammapatisambhida.
Niruttippabhedassa sallakkhanavibhavanavavatthanakaranasamattham niruttabhilape pabhedagatam nanam
niruttipatisambhida. Patibhanappabhedassa sallakkhanavibhavanavavatthanakaranasamattham
patibhanappabhedagatam nanam patibhanapatisambhida. Vuttanhetam:-
           "atthe nanam atthapatisambhida, dhamme nanam dhammapatisambhida,
        tatra dhammaniruttabhilape nanam niruttipatisambhida, nanesu nanam
        patibhanapatisambhida"ti. 2-
      Ettha ca hetuanusarena araniyato adhigantabbato ca sankhepato hetuphalam
attho nama, pabhedato pana yankinci paccayuppannam nibbanam bhasitattho vipako
kiriyati ime panca dhamma attho, tam attham paccavekkhantassa tasmim atthe
pabhedagatam nanam atthapatisambhida. Dhammoti sankhepato paccayo. So hi yasma tam
tam attham vidahati pavatteti ceva papeti ca, tasma dhammoti vuccati, pabhedato pana
@Footnote: 1 khu.pati. 31/669/577 (sya)  2 abhi.vi. 35/718/359
Yo koci phalanibbattanako hetu ariyamaggo bhasitam kusalam akusalanti ime panca
dhamma dhammo, tam dhammam paccavekkhantassa tasmim dhamme pabhedagatam nanam
dhammapatisambhida. Vuttampi cetam:-
           "dukkhe nanam atthapatisambhida. Dukkhasamudaye nanam
        dhammapatisambhida, dukkhanirodhe nanam atthapatisambhida, dukkhanirodhagaminiya
        patipadaya nanam dhammapatisambhida"ti. 1-
      Athava hetumhi nanam dhammapatisambhida, hetuphale nanam atthapatisambhida.
Ye dhamma jata bhuta sanjata nibbatta abhinibbatta patubhuta, imesu
dhammesu nanam atthapatisambhida. Yamha dhamma te dhamma jata bhuta sanjata
nibbatta abhinibbatta patubhuta, tesu dhammesu nanam dhammapatisambhida.
Jaramarane nanam atthapatisambhida, jaramaranasamudaye nanam dhammapatisambhida.
Jaramarananirodhe nanam atthapatisambhida, jaramarananirodhagaminiya patipadaya
nanam dhammapatisambhida. Jatiya, bhave upadane, tanhaya, vedanaya, phasse,
salayatane, namarupe, vinnane, sankharesu nanam atthapatisambhida,
sankharasamudaye nanam dhammapatisambhida. Sankharanirodhe nanam atthapatisambhida.
Sankhatanirodhagaminiya patipadaya nanam dhammapatisambhida.
           "idha bhikkhu dhammam janati suttam geyyam .pe. Vedallam, ayam
        vuccati dhammapatisambhida. So tassa tasseva bhasitassa attham janati
       `ayam imassa bhasitassa attho, ayam imasamsa bhasitassa attho'ti, ayam
        vuccati atthapatisambhida. 2-
           Katame dhamma kusala, yasmim samaye kamavacaram kusalam cittam
        uppannam hoti somanassasahagatam nanasampayuttam ruparammanam va
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/719/359  2 abhi.vi. 35/724/361
        .pe. Dhammarammanam va yam yam va panarabbha, tasmim samaye phasso
        hoti .pe. Avikkhepo hoti. Ime dhamma kusala. Imesu dhammesu
        nanam dhammapatisambhida. Tesam vipake nanam
        atthapatisambhida"tiadi 1- vittharo.
      Ya panetasmim atthe ca dhamme ca sabhavanirutti abyabhicaravoharo
abhilapo, tasmim sabhavaniruttabhilape magadhikaya sabbasattanam mulabhasaya "ayam
sabhavanirutti, ayam asabhavanirutti"ti pabhedagatam nanam niruttipatisambhida.
Yathavuttesu tesu nanesu gocarakiccato vittharato pavattam sabbampi tam nanam
arammanam katva paccavekkhantassa tasmim nane pabhedagatam nanam patibhanapatisambhida.
Iti imani cattari patisambhidananani sayameva bhagavata adhigatani
atthadhammadhike tasmaga tasmim attano visaye avisamvadanavasena aviparitakarappavattiya
tathani avitathani anannathani. Evampi bhagava tathani agatoti tathagato.
      Tatha yankinci neyyam nama, sabbantam bhagavata sabbakarena natam dittham
adhigatam abhasisambuddham. Tatha hissa abhinneyya dhamma abhinneyyato buddha,
parinneyya dhamma parinneyyato, pahatabba dhamma pahatabbato, sacchikatabba
dhamma sacchikatabbato, bhavetabba dhamma bhavetabbato, yato nam koci
samano va brahmano va devo va maro va brahma va "ime nama te
dhamma anabhisambuddha"ti saha dhammena anuyunjitum samattho natthi.
      Yankinci pahatabbam nama, sabbantam bhagavato anavasesato bodhimuleyeva
pahinam anuppattidhammam, na tassa pahanaya uttari karaniyam atthi. Tatha hissa
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/725/362
Lobhadosamohaviparitamanasikaraahirikanottappathinamiddhakodhupanahamakkhapalasaissa-
macchariyamayasatheyyathambhasarambhamanatimanamadappamadatividhakusalamuladuccaritavisama-
viparitasannamalavitakkapapancaesanatanhacatubbidhavipariyesaasavaganthaoghayogagati-
tanhupadanapancabhinandananivaranacetokhilacetasovinibandhachavivadamulasattanusaya-
atthamicchattanavaaghatavatthutanhamulakadasaakusalakammapathaekavisatianesanadvasatthiditthigata-
atthasatatanhavicaritadippabhedam diyaddhakilesasahassam saha vasanaya pahinam samucchinnam
samuhatam, yato nam koci samano va .pe. Brahma va "ime nama te
kilesa appahina"ti saha dhammena anuyunjitum samattho natthi.
      Ye cime bhagavati kammavipakakilesupavadaanavitikkamappabheda antarayika
vutta, alameva te patisevato ekantena antarayaya, yato nam koci samano
va .pe. Brahma va "nalante patisevato antarayaya"ti 1- saha dhammena
anuyunjitum samattho natthi.
      Yo ca bhagavata niravasesavattadukkhanissaranaya silasamadhipannaya sangaho
sattakotthasiko sattatimsappabhedo ariyamaggapubbangamo anuttaro niyyaniko
dhammo desito, so ekanteneva niyyati, patipannassa vattadukkhato mokkhaya
hoti, yato nam koci samano va .pe. Brahma va "niyyaniko dhammoti
taya desito na niyyati"ti saha dhammena anuyunjitum samattho natthiti.
Vuttanhetam "sammasambuddhassa te patijanato ime dhamma anabhisambuddha"ti 2-
vittharo. Evametani attano nanappahanadesanavisesanam avitathabhavavabodhanato
aviparitakarappavattitani bhagavato catuvesarajjananani tathani avitathani
anannathani. Evampi bhagava tathani agatoti tathagato.
      Tatha nirayagati tiracchanagati petagati manussagati devagatiti panca gatiyo,
tasu sanjivadayo attha mahaniraya kukkuladayo solasa ussadaniraya
@Footnote: 1 vi. mahavi. 2/418,429/307,315  2 Ma.mu. 12/150/110
Lokantarikanirayoti sabbepime ekantadukakhataya nirassadatthena 1- niraya, yathakammuna
gantabbato gati cati nirayagati, tibbandhakarasitanarakapi 2- etesveva antogadha.
Kimikitasarisapapakkhisonasingaladayo tiriyam anchitabhavena tiracchana, te eva
gatiti tiracchanagati. Khuppipasitatta paradattupajivinijjhamatanhikadayo
dukkhabahulatayapakatasukhato ita vigatati peta, te eva gatiti petagati,
kalakancikadiasurapi etesveva antogadha. Parittadipavasihi saddhim
jambudipadicatumahadipavasino manaso ussannataya manussa, te eva gatiti manussagati.
Catumaharajikato patthaya yava nevasannanasannayatanupagati ime chabbisati devanikaya
dibbanti attano iddhanubhavena kilanti jotanti cati deva, te eva gatiti
devagati.
      Ta paneta gatiyo yasma tamtamkammanibbatto upapattibhavaviseso, tasma
atthato vipakakkhandha katatta ca rupam. Tattha "ayam nama gati imina nama
kammuna jayati, tassa ca kammassa paccayavisesehi evam vibhagabhinnatta visum
ete sattanikaya evam vibhagabhinna"ti yathasakam hetuphalavibhagaparicchindanavasena
thanaso hetuso bhagavato nanam pavattati. Tenaha bhagava:-
           "panca kho ima sariputta gatiyo. Katama panca. Nirayo
        tiracchanayoni pettivisayo manussa deva. Nirayancaham sariputta
        pajanami nirayagaminca maggam nirayagamininca patipadam, yatha patipanno
        ca kayassa bheda parammarana apayam duggatim vinipatam nirayam
        upapajjati, tanca pajanami"tiadi. 3-
      Tani panetani bhagavato nanani tasmim tasmim visaye aviparitakarappavattiya
avisamvadanato tathani avitathani anannathani. Evampi bhagava tathani
agatoti tathagato.
@Footnote: 1 Si. nirayatthena  2 Si.  abbudadi...  3 Ma.mu. 12/153/113-4
      Tatha yam sattanam saddhadiyogavikalavikalabhavabodhanena apparajakkhamaharajakkhatadi-
visesavibhavanam pannasaya akarehi pavattam bhagavato indriyaparopariyattananam.
Vuttanhetam:- "saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo maharajakkho"ti 1-
vittharo.
      Yanca "ayam puggalo apparajakkho, ayam sassataditthiko, ayam ucchedaditthiko,
ayam anulomikayam khantiyam thito, ayam yathabhutanane thito, ayam kamasayo,
na nekkhammadiasayo, ayam nekkhammasayo, na kamadiasayo"tiadina
"imassa kamarago ativiya thamagato, na patigho, 2- imassa patigho ativiya
thamagato, na kamaragadiko"tiadina "imassa punnabhisankharo adhiko,
na apunnabhisankharo na anenjabhisankharo, imassa apunnabhisankharo
adhiko, na punnabhisankharo na anenjabhisankharo, imassa anenjabhisankharo
adhiko, na punnabhisankharo na apunnabhisankharo. Imassa kayasucaritam adhikam,
imassa vacisucaritam, imassa manosucaritam, ayam kilesavaranena samannagato, ayam
vipakavaranena samannagato, ayam na kammavaranena samannagato, na kilesavaranena
samannagato, na vipakavaranena samannagato"tiadina ca sattanam asayadinam
yathabhutam vibhavanakarappavattam bhagavato asayanusayananam. Yam sandhaya vuttam:-
           "idha tathagato sattanam asayam janati, anusayam janati, caritam
        janati, adhimuttim janati, bhabbabhabbe satte janati"tiadi. 3-
      Yanca uparimahetthimapurimapacchimakayehi dakkhinavamaakkhikannasotanasikasota-
amsakutahatthapadehi anguliangulantarehi lomakupehi ca aggikkhandhaudakadharapavattanam
@Footnote: 1 khu.pati. 31/270/177
@2 cha.Ma. na patighadiko  3 khu.pati. 31/113/126
Anannasadharanam vividhavikubbaniddhinimmapanakam bhagavato yamakapatihariyananam. Yam
sandhaya vuttam:-
              "idha tathagato yamakapatihariyam karoti asadharanam savakehi,
         uparimakayato aggikkhandho pavattati, hetthimakayato udakadhara pavattati.
         Hetthimakayato udakadhara pavattati. Hetthimakayato aggikkhandho
         pavattati, uparimakayato udakadhara pavattati"tiadi. 1-
    Yanca ragadihi jatiadihi ca anekehi dukkhadhammehi upaddutam sattanikayam
tato niharitukamatavasena nananayehi pavattassa bhagavato mahakarunokkamanassa
paccayabhutam mahakarunasamapattinanam. Yathaha 2- :-
              "katamam tathagatassa mahakarunasamapattiya nanam. Bahukehi
         akarehi passantanam buddhanam bhagavantanam sattesu mahakaruna
         okkamati, aditto lokasannivasoti passantanam buddhanam bhagavantanam
         sattesu mahakaruna okkamati. Uyyutto, payato, kummaggappatipanno
         upaniyati loko addhuvo, atano loko anabhissaro, assako loko,
         sabbam pahaya gamaniyam, uno loko atitto tanhadasoti passantanam
         buddhanam bhagavantanam sattesu mahakaruna okkamati.
              Atano 3- lokasannivaso, aleno, asarano, asaranibhuto.
         Uddhato loko avupasanto, sasallo lokasannivaso viddho
         puthusallehi, avijjandhakaravarano kilesapanjarapakkhitto, avijjagato
         lokasannivaso andhabhuto pariyonaddho tantakulakajato kulakundikajato 4-
         munjapabbajabhuto apayam duggatim vinipatam samsaram nativattati,
         avijjavisadosasallitto kilesakalalibhuto, ragadosamohajatajatito.
@Footnote: 1 khu.pati. 31/116/128  2 khu.pati. 31/117/130
@3 cha.Ma. atayano  4 Si. gulakundikajato
           Tanhasanghatapatimukko, tanhajalena otthato, tanhasotena
        vuyhati, tanhasamyojanena samyutto, tanhanusayena anusato,
        tanhasantapena santappati, tanhaparilahena paridayhati.
           Ditthisanghatapatimukko, ditthijalena otthato, ditthisotena
        vuyhati, ditthisamyojanena samyutto, ditthanusayena anusato,
        ditthisantapena santappati, ditthiparilahena paridayhati.
           Jatiya anugato, jaraya anusato, byadhina,
        abhibhuto, maranena abbhahato, dukkhe patitthito.
           Tanhaya uddito, jarapakaraparikkhitto, maccupasena
        parikkhitto, mahabandhanabaddho, ragabandhanena dosamohamanaditthikilesa-
        duccaritabandhanena baddho, mahasambadhappatipanno, mahapalibodhena
        palibuddho, mahapapate patito, mahakantarappatipanno,
        mahasamsarappatipanno, mahavidugge samparivattati, mahapalipe palipanno.
           Abbhahato lokasannivaso, aditto lokasannivaso
        ragaggina dosaggina mohaggina jatiya jaraya maranena sokehi
        paridevehi dukkhehi domanassehi upayasehi, unnitako lokasannivaso
        hannati niccamatano pattadando takkaro, vajjabandhanabaddho
        aghatanapaccupatthito, anatho lokasannivaso paramakarunnappatto,
        dukkhabhibhuto 1- cirarattam pilito, gadhito niccam pipasito.
           Andho acakkhuko, hatanetto aparinayako, vipathapakkhando
        anjasaparaddho, mahoghapakkhando.
@Footnote: 1 cha.Ma. dukkhabhitunno
           Dvihi ditthigatehi pariyutthito, tihi duccaritehi vippatipanno,
        catuhi yogehi yojito, catuhi ganthehi ganthito, catuhi upadanehi
        upadiyati, pancagatisamarulho, pancahi kamagunehi rajjati, pancahi
        nivaranehi otthato, chahi vivadamulehi vivadati, chahi tanhakayehi
        rajjati, chahi ditthigatehi pariyutthito, sattahi anusayehi anusato,
        sattahi samyojanehi samyutto, sattahi manehi unnato, atthahi
        lokadhammehi samparivattati, atthahi micchattehi niyyato, atthahi
        purisadosehi dussati, navahi aghatavatthuhi aghatito, navavidhamanehi
        unnato, navahi tanhamulakehi dhammehi rajjati, dasahi kilesavatthuhi
        kilissati, dasahi aghatavatthuhi aghatito, dasahi akusalehi kammapathehi
        samannagato, dasahi samyojanehi samyutto, dasahi micchattehi niyyato
        dasavatthukaya micchaditthiya samannagato, dasavatthukaya antaggahikaya
        ditthiya samannagato, atthasatatanhapapancehi papancito, dvasatthiya
        ditthigatehi pariyutthito lokasannivasoti passantanam buddhanam
        bhagavantanam sattesu mahakaruna okkamati.
           Ahancamhi tinno, loko ca atinno. Ahancamhi mutto,
        loko ca amutto. Ahancamhi santo, loko ca asanto. Ahancamhi
        santo, loko ca asanto. Ahancamhi assattho, loko ca anassattho.
        Ahancamhi parinibbuto, loko ca aparinibbuto. Pahomi khvaham 1-
        tinno taretum, mutto mocetum, danto dametum, santo sametum,
        assattho assasetum, parinibbuto parinibbapetunti passantanam
        buddhanam bhagavantanam sattesu mahakaruna okkamati"ti. 2-
    Evam ekunanavutiya akarehi vibhajanam gatam.
@Footnote: 1 Si. paho caham  2 khu.pati. 31/118/134
    Yam pana yavata dhammadhatuya yattakam natabbam sankhatasankhatadikassa
sabbassa paropadesanirapekkham sabbakarena pativijjhanasamattham akankhamattap-
patibaddhavuttianannasadharanam bhagavato nanam sabbatha anavasesasankhatasankhatasammatisaccava-
bodhato sabbannutananam tatthavaranabhavato nissangappavattimupadaya
anavarananananti vuccati. Ekameva hi tam nanam visayappavattimukhena annehi
asadharanabhavadassanattham duvidhena uddittham. Annatha sabbannutanavarananananam
sadharanata sabbavisayata apajjeyyum, na ca tam yuttam kincapi imaya yuttiya.
Ayam hettha pali:-
           "sabbasankhatamasankhatam anavasesam janatiti sabbannutananam,
        tattha avaranam natthiti anavaranananam. Atitam sabbam janatiti sabbannutananam,
        tattha avaranam natthiti anavaranananam. Anagatam sabbam
        janatiti sabbannutananam, tattha avaranam natthiti anavaranananam.
        Paccuppannam sabbam janatiti sabbannutananam, tattha avaranam
        natthiti anavaranananan"ti 1- vittharo.
    Evametani bhagavato cha asadharanananani aviparitakarappavattiya yathasakavisayassa
avisamvadanato tathani avitathani anannathani. Evampi bhagava tathani agatoti tathagato.
Tatha:- "sattime bhikkhave bojjhanga, satisambojjhango dhammavicayasambojjhango
viriyasambojjhango pitisambojjhango passaddhisambojjhango samadhisambojjhango
upekkhasambojjhango"ti 2- evam sarupato, "yayam lokuttaramaggakkhane uppajjamana
linuddhaccapatitthanayuhanakamasukhallikattakilamathanuyogaucchedasassatabhinivesadinam
@Footnote: 1 khu.pati. 31/119/134-135
@2. abhi.vi. 35/466/274, sam.maha. 19/185/64 khu.pati. 31/17/327
Anekesam upaddavanam patipakkhabhuta satiadibheda dhammasamaggi, yaya ariyasavako
bujjhati kilesaniddaya utthahati, cattari va saccani 1- pativijjhati, nibbanameva
va sacchikarotiti, sa dhammasamaggi bodhiti vuccati, tassa bodhiya angati
bojjhanga, ariyasavako va yathavuttaya dhammasamaggiya bujjhatiti katva bodhiti
vuccati, tassa bodhissa angatipi bojjhangati evam samannalakkhanato,
"upatthanalakkhano satisambojjhango, pavicayalakkhano dhammavicayasambojjhango,
paggahalakkhano viriyasambojjhango, pharanalakkhano pitisambojjhango, upasamalakkhano
passaddhisambojjhango avikkhepalakkhano samadhisambojjhango, patisankhanalakkhano
upekkhasambojjhangoti, evam visesalakkhanato, "tattha katamo satisambojjhango,
idha bhikkhu satima hoti paramena satinepakkena samannagato, cirakatampi cirabhasitampi
sarita hoti anussarita"tiadina 2- sattannam bojjhanganam annamannopakaravasena
ekakkhane pavattidassanato, "tattha katamo satisambojjhango, atthi ajjhattam
bhikkhave dhammesu sati, atthi bahiddha dhammesu sati"tiadina  3- tesam visayavibhagena
pavattidassanato, "tattha katamo satisambojjhango, idha bhikkhave bhikkhu satisambojjhangam
bhaveti vivekanissitam viraganissitam nirodhanissitam vossaggaparinamin"tiadina 4-
bhavanavidhidassanato, "tattha katame satta sambojjhanga, idha bhikkhu yasmim samaye
lokuttaram jhanam bhaveti .pe. Tasmim samaye satta bojjhanga honti satisambojjhango
.pe. Upekkhasambojjhango. Tattha katamo satisambojjhango. Ya sati
.pe. Anussati"tiadina 5- channavutiya nayasahassavibhagehiti evam nanakarato
pavattani bhagavato sambojjhangavibhavanananani tassa tassa atthassa avisamvadanato
tathani avitathani anannathani. Evampi bhagava tathani agatoti tathagato.
@Footnote: 1 cha.Ma. ariyasaccani  2 abhi.vi. 35/467/274  3 abhi.vi. 35/469/275
@4 abhi.vi. 35/471/276  5 abhi.vi. 35/473-4/277
    Tatha:- "tattha katamam dukkhanirodhagamini patipada ariyasaccam, ayameva
ariyo atthangiko maggo. Seyyathidam, sammaditthi .pe. Sammasamadhi"ti 1- evam
sarupato, sabbakilesehi arakatta ariyabhavakaratta ariyaphalappatilabhakatta ca
ariyo, atthavidhatta nibbanadhigamaya ekantakaranatta ca atthangiko, kilese
marento gacchati, nibbanatthikehi maggiyati, sayam va nibbanam maggatiti maggoti
evam samannalakkhanato, "samma dassanalakkhana sammaditthi, samma
abhiniropanalakkhano sammasankappo, samma pariggahanalakkhana sammavaca, samma
samutthanalakkhano sammakammanto, samma vodanalakkhano sammaajivo, samma
paggahanalakkhano sammavayamo, samma upatthanalakkhana sammasati, samma
avikkhepalakkhano sammasamadhi"ti evam visesalakkhanato, sammaditthi annehipi
attano paccanikakilesehi saddhim micchaditthim pajahati, nibbanam arammanam karoti,
tappaticchadakamohavidhamanena asammohato sampayuttadhamme ca passati. Tatha
sammasankappadayopi micchasankappadini pajahanti, nibbanam ca arammanam karonti,
sahajatadhammanam sammaabhiniropanapariggahanasamutthanavodanapaggahaupatthanasamadahanani
ca karontiti evam kiccavibhagato, sammaditthi pubbabhage nanakkhana
visum visum dukkhadiarammana hutva maggakale ekakkhana nibbanameva arammanam
katva kiccato "dukkhe nanan"tiadini cattari namani labhati, sammasankappadayopi
pubbabhage nanakkhana nanarammana maggakale ekakkhana ekarammana,
tesu sammasankappo kiccato nekkhammasankappotiadini tini namani labhati,
sammavacadayo tayo pubbabhage musavadaveramanitiadivibhaga viratiyopi
cetanayopi hutva maggakkhane viratiyova, sammavayamasatiyo kiccato
sammappadhanasatipatthanavasena cattari namani labhanti, sammasamadhi pana maggakkhanepi
@Footnote: 1 abhi.vi 35/205/125
Pathamajjhanadivasena nana evati evam pubbabhagaparabhagesu pavattivibhagato,
"idha bhikkhave bhikkhu sammaditthim bhaveti vivekanissitan"tiadina 1- bhavanavidhito,
"tattha katamo atthangiko maggo, idha bhikkhu yasmim samaye lokuttaram jhanam
bhaveti .pe. Dukkhapatipadam dandhabhinnam, tasmim samaye atthangiko maggo
hoti sammaditthi sammasankappo"tiadina 2- caturasitiya nayasahassavibhagehiti
evamanekakarato pavattani bhagavato ariyamaggavibhavanananani atthassa avisamvadanato
sabbanipi tathani avitathani anannathani. Evampi bhagava tathani agatoti tathagato.
    Tatha pathamajjhanasamapatti ya ca nirodhasamapattiti etasu anupatipatiya
viharitabbatthena 3- samapajjitabbatthena ca anupubbaviharasamapattisu
sampadanapaccavekkhanadivasena yatharaham sampayogavasena ca pavattani bhagavato nanani
tadatthasiddhiya tathani avitathani anannathani. Tatha "idam imassa thanam,
idamatthanan"ti aviparitam tassa tassa phalassa karanakaranajananam, tesam tesam
sattanam atitadibhedabhinnassa kammasamadanassa anavasesato yathabhutam
vipakantarajananam, ayuhanakkhaneyeva tassa tassa sattassa "ayam nirayagamini patipada
.pe. Ayam nibbanagamini patipada"ti yathavato sasavanasavakammavibhagajananam,
khandhayatanadinam upadinnanupadinnadianekasabhavam nanasabhavam ca tassa lokassa
"imaya nama dhatuya ussannatta imasmim dhammappabandhe ayam viseso jayati"tiadina
nayena yathabhutam dhatunanattajananam, anavasesato sattanam hinadiajjhasayadhimuttijananam,
saddhadiindriyanam tikkhamudubhavajananam, sankilesadihi saddhim
jhanavimokkhadivisesajananam, sattanam aparimanasu jatisu tappatibandhena saddhim anavasesato
pubbenivutthakkhandhasantatijananam, hinadivibhagehi saddhim cutipatisandhijananam,
"idam dukkhan"tiadina hettha vuttanayeneva catusaccajanananti imani
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/449/285  2 abhi.vi. 35/491/285  3 ka. bhavitabbatthena
Bhagavato dasabalananani avirajjhitva yathasakam visayavagahanato 1- yathadhippetatthasadhanato
ca yathabhutavuttiya tathani avitathani anannathani. Vuttanhetam:-
           "idha tathagato thananca thanato atthananca atthanato
        yathabhutam pajanati"tiadi. 2-
    Evampi bhagava tathani agatoti tathagato.
    Yatha cetesam nananam vasena, evam yathavuttanam satipatthanasammappadhanavibhavanananadinam
anantaparimeyyabhedanam anannasadharananam pannavisesanam
vasena bhagava tathani nanani agato adhigatoti tathagato. Evampi tathani
agatoti tathagato. (3)
    Katham tatha gatoti tathagato? ya sa bhagavato abhijati abhisambodhi
dhammavinayapannapana anupadisesanibbanadhatu, sa tatha. Kim vuttam hoti? yadattham
lokanathena abhisambodhi patthita pavattita ca, tadatthassa ekantasiddhiya
avisamvadanato aviparitatthavuttiya tatha avitatha anannatha. Tatha hi ayam bhagava
bodhisattabhuto samatimsaparamiparipuranadikam vuttappabhedam sabbam buddhattahetum
sampadetva tusitapure thitova buddhakolahalam sutva dasasahassacakkavaladevatahi ekato
sannipatitahi upasankamitva:-
           "kaloyam te 3- mahavira     uppajja matukucchiyam
            sadevakam tarayanto         bujjhassu amatam padan"ti 4-
ayacito uppannapubbanimitto panca mahavilokanani viloketva "idanaham
manussayoniyam uppajjitva abhisambujjhissami"ti asalhipunnamaya sakyarajakule
mahamayaya deviya kucchimhi patisandhim gahetva dasa mase devamanussehi mahata
pariharena parihariyamano visakhapunnamaya paccusasamaye abhijatim papuni.
@Footnote: 1 Si.,ka. visayavabodhanato  2 an. dasaka. 24/21/27, abhi.vi. 35/809/409
@3 cha.Ma. kalo deva  4 khu. apa. 33/67/445
    Abhijatikkhane panassa patisandhiggahanakkhane viya dvattimsa pubbanimittani
paturahesum. Ayam hi dasasahassi lokadhatu sankampi sampakampi sampavedhi, dasasu
cakkavalasahassesu appamano obhaso phari, tassa tam sirim datthukama viya
jaccandha cakkhuni patilabhimsu, badhira saddam sunimsu, muga samalapimsu, khujja ujugatta
ahesum, pangula padasa gamanam patilabhimsu, bandhanagata sabbe satta andubandhanadihi
muccimsu, sabbanirayesu aggi nibbayi, pettivisaye khuppipasa vupasami,
tiracchananam bhayam nahosi, sabbasattanam rogo vupasami, sabbasatta piyamvada ahesum,
madhurenakarena assa hasimsu, varana gajjimsu, sabbaturiyani sakam sakam ninnadam
muncimsu, aghattitani eva manussanam hatthupagadini abharanani madhurenakarena
ravimsu, sabbadisa vippasanna ahesum, sattanam sukham uppadayamano mudusitalavato
vayi. Akalamegho vassi, pathavitopi udakam ubbhijjitva vissandi, pakkhino
akasagamanam vijahimsu, nadiyo asandamana atthamsu, mahasamudde madhuram udakam
ahosi, upakkilesavimutte suriye dissamane eva akasagata sabba jotiyo jalimsu,
thapetva arupavacaradeve avasesa sabbe deva sabbepi nerayika dissamanarupa
ahesum, tarukuttakavataseladayo anavaranabhuta ahesum, sattanam cutupapata nahesum,
sabbam anitthagandham abhibhavitva dibbagandho vayi, sabbe phalupaga rukkha phaladhara
sampajjimsu, mahasamuddo sabbatthakameva pancavannehi padumehi sanchannatalo
ahosi, thalajajalajadini sabbapupphani pupphimsu, rukkhanam khandhesu khandhapadumani,
sakhasu sakhapadumani, latasu latapadumani pupphimsu, mahitale silatalani bhinditva
uparupari satta satta hutva dandapadumani nama nikkhamimsu, akase olambakapadumani
nibbattimsu, samantato pupphavassam vassi, akase dibbaturiyani vajjimsu,
sakaladasasahassilokadhatu vattetva vissatthamalagulam viya uppiletva baddhamalakalapo
viya alankatapatiyattam malasanam viya ca ekamalamalini vipphurantavalavijani
Pupphadhupagandhapavasita paramasobhaggappatta ahosi, tani ca pubbanimittani upari
adhigatanam anekadhammavisesadhigatanam 1- nimittabhutani eva ahesum. Evam
anekacchariyapatubhavapatimandita cayam 2- abhijati yadattham anena abhisambodhi abhipatthita,
tassa abhisambodhiya ekantasiddhiya tathava ahosi avitatha anannatha.
    Tatha ye buddhaveneyya bodhaneyyabandhava, te sabbepi anavasesato
sayameva bhagavata vinita. Ye ca savakaveneyya dhammaveneyya ca, tepi savakadihi
vinita vinayam gacchanti gamissanti cati yadattham bhagavata abhisambodhi abhipatthita,
tadatthassa ekantasiddhiya abhisambodhi tatha avitatha anannatha.
    Apica yassa yassa neyyadhammassa yo yo sabhavo bujjhitabbo, so
so hatthatale thapitaamalakam viya avajjanamattapatibaddhena attano nanena
aviparitam anavasesato bhagavata abhisambuddhoti evampi abhisambodhi tatha avitatha
anannatha.
    Tatha tesam tesam dhammanam tatha tatha desetabbappakaram tesam tesanca
sattanam asayanusayacaritadhimuttim sammadeva oloketva dhammatam avijahanteneva
pannattinayavoharamaggam anatidhavanteneva ca dhammatam vibhavantena yathaparadham
yathajjhasayam yathadhammanca anusasantena bhagavata veneyya vinita ariyabhumim
sampapitati dhammavinayapannapanapissa tadatthasiddhiya yathabhutavuttiya ca tatha
avitatha anannatha.
    Tatha ya sa bhagavata anuppatta pathaviyadiphassavedanadiruparupasabhavavinimutta
lujjanabhavabhavato lokasabhavatita tamasa visamsatthatta kenaci anobhasaniya 3-
obhasabhavato eva 4- gatiadibhavarahita appatittha anarammana
@Footnote: 1 Si. anekadhammavisesadhigamanam, cha.Ma. anekesam visesadhigamanam  2 ka. vayam
@3 Ma. anogahaniya  4 cha.Ma. lokasabhavabhavato eva
Amatamahanibbanadhatu khandhasankhatanam upadinam 1- lesamattassapi abhavato anupadisesati
vuccati, yam sandhaya vuttam:-
           "atthi bhikkhave tadayatanam, yattha neva pathavi na apo na
        tejo na vayo, na akasanancayatanam na vinnanancayatanam na
        na akincannayatanam na nevasannanasannayatanam, nayam loko na
        paroloko, na ca ubho candimasuriya. Tatrapaham bhikkhave neva agatim
        vadami na gatim na thitim na cutim na uppattim, appatittham appavattam
        anarammanamevetam esevanto dukkhassa"ti. 2-
    Sa sabbesampi upadanakkhandhanam atthangamo, sabbasankharanam samatho,
sabbupadhinam patinissaggo, sabbadukkhanam vupasamo, sabbalayanam samugghato,
sabbavattanam upacchedo, accantasantilakkhanoti yathavuttasabhavassa kadacipi
avisamvadanato tatha avitatha anannatha. Evameta abhijatiadika tatha gato
upagato adhigato patipanno pattoti tathagato. Evam bhagava tatha gatoti
tathagato. (4)
    Katham tathavidhoti tathagato? yathavidha purimaka sammasambuddha, ayampi
bhagava tathavidho. Kim vuttam hoti? yathavidha te bhagavanto maggasilena phalasilena sabbenapi
lokiyalokuttarasilena, maggasamadhina phalasamadhina sabbenapi lokiyalokuttarasamadhina,
maggapannaya phalapannaya sabbayapi lokiyalokuttarapannaya, devasikam valanjitabbehi
catuvisatikotisatasahassasamapattiviharehi, tadangavimuttiya vikkhambhanavimuttiya
samucchedavimuttiya patippassaddhivimuttiya nissaranavimuttiyati sankhepato.
Vittharato pana anantaparimanabhedehi acinteyyanubhavehi
@Footnote: 1 Si. upadinnanam  2 khu.u. 25/71/212
Sakalasabbannugunehi, ayampi amhakam bhagava tathavidho. Sabbesam hi sammasambuddhanam
ayuvemattam sarirappamanavemattam kulavemattam dukkaracariyavemattam rasmivemattanti
imehi pancahi vemattehi siya vemattam, na pana silavisuddhiadisu 1- visuddhisu
samathavipassanapatipattiyam attana patiladdhagunesu ca kinci nanakaranam atthi, athakho
majjhe bhinnasuvannam viya annamannam nibbisesa te buddha bhagavanto.
Tasma yathavidha purimaka sammasambuddha, ayampi bhagava tathavidho. Evam tathavidhoti
tathagato. Vidhaattho cettha gatasaddo, tathahi lokiya vidhayuttagatasadde pakaratthe
vadanti. (5)
    Katham tatha pavattitoti tathagato? anannasadharanena iddhanubhavena
samannagatatta atthapatisambhidadinam ukkamsaparamippattiya anavaranananappatilabhena
ca bhagavato kayappavattiyadinam katthaci patighatabhavato yatharuci tatha gatam gati
gamanam kayavacicittappavatti etassati tathagato. Evam tatha pavattitoti tathagato. (6)
    Katham tathehi agatoti tathagato? bodhisambharasambharane 2- tappatipakkhappavattisankhatam
natthi etassa gatanti agato. So panassa agatabhavo maccheradanaparamiadisu
aviparitam adinavanisamsapaccavekkhanadinayappavattehi nanehiti tathehi
nanehi agatoti tathagato.
    Athava kilesabhisankharappavattisankhatam khandhappavattisankhatameva va pancasupi
gatisu gatam gamanam etassa natthiti agato. Saupadisesaanupadisesanibbanappattiya
svayamassa agatabhavo tathehi ariyamaggananehiti evampi bhagava tathehi agatoti
tathagato. (7)
    Katham tatha gatabhavena tathagato? tatha gatabhavenati ca tathagatassa sabbhavena
atthitayati attho. Ko panesa tathagato, yassa atthitaya bhagava tathagatoti
@Footnote: 1 cha.Ma. silavisuddhiyadisu  2 ka. bodhisambharane
Vuccatiti? saddhammo. Saddhammo hi ariyamaggo tava yatha yuganaddhasamathavipassanabalena
anavasesato kilesapakkham samuhanantena samucchedappahanavasena gantabbam, tatha gato.
Phaladhammo yatha attano magganurupam patipassaddhippahanavasena gantabbam, tatha
gato pavatto. Nibbanadhammo pana yatha gato pannaya patividdho sakalavattadukkhavupasamaya
sampajjati, buddhadihi tatha gato sacchikatoti tathagato. Pariyattidhammopi
yatha purimabuddhehi suttageyyadivasena pavattiadippakasanavasena ca veneyyanam
asayadianurupam pavattito, amhakampi bhagavata tatha gato gadito pavattitoti
va tathagato. Yatha bhagavata desito, tatha bhagavato savakehi gato avagatoti
tathagato. Evam sabbopi saddhammo tathagato. Tenaha sakko devanamindo:-
             "tathagatam devamanussapujitam
              dhammam namassama suvatthi hotu"ti. 1-
Svassa atthiti bhagava tathagato.
      Yatha ca dhammo, evam ariyasamghopi yatha attahitaya parahitaya ca patipannehi
suvisuddham pubbabhagasamathavipassanapatipadam purakkhatva tena tena maggena gantabbam,
tam tam tatha gatoti tathagato. Yatha va bhagavata saccapaticcasamuppadadayo desita,
tathava buddhatta tatha gadanato ca tathagato. Tenaha sakko devaraja:-
              "tathagatam devamanussapujitam
               samgham namassama suvatthi hotu"ti. 1-
Svassa savakabhuto atthiti bhagava tathagato. Evam tathagatabhaveneva 2- tathagatoti. (8)
    Idampi ca tathagatassa tathagatabhavadipane mukhamattakameva, sabbakarena
pana tathagatova tathagatassa tathagatabhavam vanneyya. Idam hi tathagatapadam mahattham 3-
@Footnote: 1 khu.khu. 25/17-18/9, khu.su. 25/240-1/380  2 cha.Ma....bhavena  3 ka. mahantam
Mahagatikam mahavisayam, tassa appamadapassa viya tepitakampi buddhavacanam yuttito
atthabhavena aharanto "atitthena 1- dhammakathiko pakkhando"ti na vattabboti.
    Tatthetam vuccati:-
               "yatheva loke purima mahesino
                sabbannubhavam munayo idhagata
                tatha ayam sakyamunipi agato
                tathagato vuccati tena cakkhuma.
                Pahaya kamadimale asesato
                samadhinanehi yatha gata jina
                puratana sakyamuni jutindharo
                tatha gato tena tathagato mato.
                Tathanca dhatvayatanadilakkhanam
                sabhavasamannavibhagabhedato
                sayambhunanena jino samagato 2-
                tathagato vuccati sakyapungavo.
                Tathani saccani samantacakkhuna
                tatha idappaccayata ca sabbaso
                anannaneyya nayato vibhavita
                tatha gato tena jino tathagato.
@Footnote: 1 ka. atitthena  2 cha.Ma. jinoyamagato
                Anekabhedasupi lokadhatusu
                jinassa rupayatanadigocare
                vicittabhede tathameva dassanam
                tathagato tena samantalocano.
                Yato ca dhammam tathameva bhasati
                karoti va tassanurupamattano 1-
                gunehi lokam abhibhuyyiriyati
                tathagato tenapi lokanayako.
                Tatha parinnaya tathaya sabbaso
                avedi lokam pabhavam atikkami
                gato ca paccakkhakriyaya 2- nibbutim
                ariyamagganca gato tathagato.
                Tatha patinnaya tathaya sabbaso
                hitaya lokassa yato samagato 3-
                tathaya natho karunaya sabbada
                gato ca tenapi jino tathagato.
                Tathani nanani yato samagato
                yathasabhavam visayavabodhato
                tathabhijatippabhuti tathagato
                tadatthasampadanato tathagato.
@Footnote: 1 cha.Ma. karoti vacayanurupamattano 2 cha.Ma. paccakkhakiriyaya
@3 cha.Ma. yatoyamagato, evamuparipi
                Yathavidha te purima mahesino
                tathavidhoyampi tatha yatharuci
                pavattavaca tanucittabhavato
                tathagato vuccati aggapuggalo.
                Sambodhisambharavipakkhato pure
                gatam na samsaragatampi tassa va 1-
                na catthi nathassa bhavantadassino
                tathehi tasma agato tathagato.
                Tathagato dhammavaro mahesina
                yatha pahatabbamalam pahiyati
                tathagato ariyaganopi satthuno 2-
                tathagato tena samangibhavato"ti.
    Mahiddhikatati paramena cittavasibhavena ca iddhividhayogena
dhammanubhavannathattanipphadanasamatthatasankhataya mahatiya iddhiya samannagamo mahiddhikata.
Cirakalasambhutena suvidurappatipakkhena icchitatthanipphattihetubhutena mahajutikena
punnatejena samannagamo mahanubhavata. Yatrati acchariyapasamsakotuhalahasapasadiko
paccattatthe nipato, tena yuttatta vijayissatiti anagatakalavacanam, attho pana
atitakaloyeva. Ayam hettha attho:- ya hi nama ayam suppavasa tatha
dukkhanimugga kicchapanna bhagavato vacanasamakalameva sukhini aroga arogam puttam
vijayiti. Attamanoti sakamano, bhagavati pasadena kilesarahitacittoti attho.
Kilesapariyutthitam hi cittam vase avattanato attamanoti na sakka vattunti.
@Footnote: 1 Si. tassa hi  2 Si. ariyagano vinayako
Attamanoti va pitisomanassehi gahitamano. Pamuditoti pamojjena yutto.
Pitisomanassajatoti jatabalavapitisomanasso. Athati paccha, tato katipahassa
accayena. Satta bhattaniti sattasu divasesu databbabhattani. Svatanayati
svatanapunnattham, yam sve buddhappamukhassa samghassa danavasena payirupasanavasena
ca bhavissati punnam, tadattham.
    Athakho bhagava ayasmantam mahamoggallanam amantesiti kasma
amantesi? suppavasaya samikassa pasadarakkhanattham. 1- Suppavasa pana
acalappasadava, upasakassa pana pasadarakkhanam mahamoggallanattherassa bharo.
Tenaha "tuyheso upatthako"ti. Tattha tuyhesoti tuyham eso. Tinnam dhammanam
patibhogoti  mama bhogadinam tinnam dhammanam ahaniya avinasaya ayyo
mahamoggallano yadi patibhogo yadi patibhu, ito satta divase atikkamitva mama
sakka danam datunti yadi ayyena natanti dipeti. Theropi tassa tesu
divasesu bhoganam jivitassa ca anupaddavam passitva aha "dvinnam kho nesam
avuso dhammanam patibhogo bhogananca jivitassa ca"ti. Saddha panassa
cittapatibaddhati tasseva bharam karonto "saddhaya pana tvanneva patibhogo"ti
aha. Apica so upasako ditthasacco, tassa saddhaya annathabhavo natthiti
tatha vuttam. Teneva ca karanena bhagavata "pacchapi tvam karissasiti sannapehi"ti
vuttam. Upasakopi satthari there ca garavena ca subbacataya 2- tassa ca punnena
vaddhim icchanto "karotu suppavasa koliyadhita satta bhattani, pacchaham
karissami"ti anujani.
    Tanca darakanti vijatadivasato patthaya ekadasamam divasam atikkamitva
tato param sattaham buddhappamukham bhikkhusamgham bhojetva sattame divase tam sattavassikam
@Footnote: 1 Si. pasadarakkhanattham. na suppavasaya pasadarakkhanattham  2 Si. sukhavijataya
Darakam bhagavantam bhikkhusamghanca vandapesi. Satta me vassaniti satta me
samvaccharani, accantasamyogavasena cetam upayogavacanam. Lohitakumbhiyam vutthaniti matu
kucchiyam attano gabbhavasadukkham sandhaya vadati. Annanipi evarupani satta
puttaniti "annepi evarupe satta putte"ti vattabbe lingavipallasavasena
vuttam "evarupani"ti. Evam satta vassani gabbhadharanavasena sattaham mulhagabbhataya
ca mahantam dukkham papetva uppajjanakaputteti attho. Etena matugamanam
puttalolataya puttalabhena titti natthiti dasseti.
    Etamattham viditvati etam sattadivasadhikani satta samvaccharani gabbhadharanadivasena
pavattam mahantam dukkham ekapade visaritva 1- puttalolatavasena taya
vuttamattham viditva. Imam udananti imam cittasukhappamatto viya pamattapuggale
itthakarena vancetva tanhasinehassa mahanatthakarabhavadipakam 2- udanam udanesi.
    Tattha asatanti amadhuram asundaram anittham. Satarupenati itthasabhavena.
Piyarupenati piyayitabbabhavena. Sukhassa rupenati sukhasabhavena. Idam vuttam hoti:-
yasma asatam appiyam dukkhameva samanam sakalampi vattagatam sankharajatam
appahinavipallasatta ayonisomanasikarena ittham viya piyam viya sukham viya ca hutva
upatthahamanam sativippavasena pamattapuggalam ativattati abhibhavati ajjhottharati,
tasma imampi suppavasam punapi sattakkhattum evarupam asatam appiyam dukkham
satadipatirupakena dukkhena puttasankhatapemavatthusukhena 3- ajjhottharatiti.
                       Atthamasuttavannana nitthita.
                        ----------------
@Footnote: 1 Si. viditva, Ma. ekantamadena vissaritva
@2 Si. pahanakaranubhavadipakam, ka. pahanatthakarabhavadipakam  3 ka.... pemavattadukkhena



             The Pali Atthakatha in Roman Book 26 page 126-164. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=2826&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=2826&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=59              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=1870              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=1875              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=1875              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]