ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 26 : PALI ROMAN U.A. (paramatthadi.)

page230.

4. Meghiyavagga 1. Meghiyasuttavannana [31] Meghiyavaggassa pathame calikayanti evamnamake nagare. Tassa kira nagarassa dvaratthanam muncitva samantato calapankam hoti, tam calapankam nissaya thitatta olokentanam calamanam viya upatthati, tasma "calika"ti vuccati. Calike pabbateti tassa nagarassa avidure eko pabbato, sopi sabbasetatta kalapakkhauposathadivase olokentanam calamano viya upatthati, tasma "calikapabbato"ti sankhyam gato. Tattha bhagavato mahantam viharam karayimsu, bhagava tada tam nagaram gocaragamam katva tasmim calikapabbatamahavihare viharati. Tena vuttam "calikayam viharati calike pabbate"ti. Meghiyoti tassa therassa namam. Upatthako hotiti paricarako hoti. Bhagavato hi pathamabodhiyam upatthaka anibaddha ahesum, ekada nagasamalo, ekada nagito, ekada upavano, ekada sunakkhatto, ekada cundo samanuddeso, ekada sagato, ekada meghiyo. Tadapi meghiyattherova upatthako. Tenaha "tena kho pana samayena ayasma meghiyo bhagavato upatthako hoti"ti. Jantugamanti evamnamakam tasseva viharassa aparam gocaragamam. "jattugaman"tipi patho. Kimikalayati kalakiminam bahulataya "kimikala"ti laddhanamaya nadiya. Janghaviharanti ciranisajjaya janghasu uppannakilamathavinodanattham vicaranam. Pasadikanti aviralarukkhataya siniddhapattaya ca passantanam pasadamavahatiti pasadikam. Sandacchayataya 1- manunnabhumibhagataya ca manunnam. Anto pavitthanam @Footnote: 1 Ma. santacchayataya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page231.

Pitisomanassajanatthena cittam rametiti ramaniyam. Alanti pariyattam, yuttantipi attho. Padhanatthikassati yogena 1- bhavanaya atthikassa. Padhanayati samanadhammakaranaya. Agaccheyyahanti agaccheyyam aham. Therena kira pubbe tam thanam anupatipatiya panca jatisatani ranna eva sata anubhutam uyyanam ahosi, tenassa ditthamatteyeva tattha viharitum cittam nami. Agamehi tavati sattha therassa vacanam sutva upadharento "tavassa nanam paripakam gatan"ti natva patikkhipanto evamaha. Ekakamhi tavati idam panassa "evam ayam gantvapi kamme anipphajjamane nirasanko hutva pemavasena puna agacchissati"ti cittamaddavajananattham aha. Yava annopi koci bhikkhu agacchatiti anno koci bhikkhu mama santikam yava agacchati tava agamehiti attho. "koci bhikkhu dissati"tipi patho. "agacchatu"tipi pathanti, tatha "dissatu"ti. Natthi kinci uttari karaniyanti catusu saccesu catuhi maggehi parinnadinam solasannam kiccanam katatta, abhisambodhiya va adhigatatta tato annam uttari karaniyam nama natthi. Natthi katassa va paticayoti katassa va puna paticayopi natthi. Na hi bhavitamaggo puna bhaviyati, pahinakilesanam va puna pahanena kiccam atthi. Atthi katassa paticayoti mayham santane nipphaditassa siladidhammassa ariyamaggassa anadhigatatta tadattham puna vaddhanasankhato paticayo atthi, icchitabboti attho. Padhananti kho meghiya vadamanam kinti vadeyyamati "samanadhammam karomi"ti tam vadamanam mayam annam kim nama vadeyyama. Divaviharam nisiditi divaviharatthaya nisidi. Nisinno ca yasmim mangalasilapate pubbe anupatipatiya panca jatisatani raja hutva uyyanakilam @Footnote: 1 Si. janaviyogena

--------------------------------------------------------------------------------------------- page232.

Kilanto vividhanatakaparivaro nisinnapubbo, tasmimyeva thane nisidi. Athassa nisinnakalato patthaya samanabhavo vigato 1- viya ahosi, rajavesam gahetva natakaparivaraparivuto setacchattassa hettha maharahe pallanke nisinno viya jato. Athassa tam sampattim assadayato kamavitakko udapadi. So tasmimyeva khane sahoddham 2- gahite dve core anetva purato thapite viya addasa. Tesu ekassa vadham anapanavasena byapadavitakko uppajji, ekassa bandhanam anapanavasena vihimsavitakko, evam so latajalena rukkho viya madhumakkhikahi madhughatako viya ca akusalavitakkehi parikkhitto samparikinno ahosi. Tam sandhaya "atha kho ayasmato meghiyassa"tiadi vuttam. Acchariyam vata bhoti garahanacchariyam nama kiretam yatha ayasma anando bhagavato valiyagattam disva avoca "acchariyam bhante abbhutam bhante"ti. 3- Apare pana "tasmim samaye pupphaphalapallavadisu lobhavasena kamavitakko, kharassaranam pakkhiadinam saddassavanena byapadavitakko, ledduadihi tesam patibahanadhippayena 4- vihimsavitakko, "idhevaham vaseyyan"ti tattha sapekkhatavasena kamavitakko, vanacarake tattha disva tesu cittadubbhanena byapadavitakko, tesam vihethanadhippayena vihimsavitakko tassa uppajji"tipi vadanti. Yatha va tatha va tassa micchavitakkuppattiyeva acchariyakaranam. Anvasattati anulagga vokinna. Attani garumhi ca ekattepi bahuvacanam dissati. "anusanto"tipi 5- patho. Yena bhagava tenupasankamiti micchavitakkehi samparikinno kammatthanasappayam katum asakkonto "idam vata 6- disva dighadassi bhagava patisedhesi"ti sallakkhetva @Footnote: 1 Si. antarahito, ka. rahito 2 Si. sabhandam, Ma. sahotthe, ka. sahodham @3 sam.maha. 19/511/191 4 Si. vihethanadhippayena 5 Si.,ka. anvasattotipi @6 Ma. imamattham

--------------------------------------------------------------------------------------------- page233.

"idam karanam dasabalassa arocessami"ti nisinnasanato vutthaya yena bhagava tenupasankami. Upasankamitva ca "idha mayham bhante"tiadina attano pavattim arocesi. Tattha yebhuyyenati bahulam abhikkhanam. Papakati lamaka. Akusalati akosallasambhuta. Duggatisampapanatthena va papaka, kusalapatipakkhataya akusala. Vitakketi uhati arammanam cittam abhiniropetiti vitakko, kamasahagato vitakko kamavitakko, kilesakamasampayutto vatthukamarammano vitakkoti attho. Byapadasahagato vitakko byapadavitakko. Vihimsasahagato vitakko vihimsavitakko. Tesu kamanam abhinandanavasena pavatto nekkhammapatipakkho kamavitakko, "ime satta hannantu va vinassantu va ma va ahesun"ti sattesu sampadussanavasena pavatto mettapatipakkho byapadavitakko, panileddudandadihi sattanam vihethetukamatavasena pavatto karunapatipakkho vihimsavitakko. Kasma panassa bhagava tattha gamanam anujani? "ananunnatopi cayam mam Ohaya gacchissateva, `paricarakamataya manne bhagava gantum na deti'ti cassa siya annathattam, tadassa digharattam ahitaya dukkhaya samvatteyya"ti anujani. Evam tasmim attano pavattim arocetva nisinne athassa bhagava sappayam dhammam desento "aparipakkaya meghiya cetovimuttiyatiadimaha. Tattha paripakkayati paripakam appattaya. Cetovimuttiyati kilesehi cetaso vimuttiya. Pubbabhage hi tadangavasena ceva vikkhambhanavasena ca kilesehi cetaso vimutti hoti, aparabhage samucchedavasena ceva patippassaddhivasena ca. Sayam vimutti hettha vittharato kathitava, tasma tattha vuttanayena veditabba. Tattha vimuttiparipacaniyehi dhammehi asaye paripacite pabodhite vipassanaya maggagabbham ganhantiya paripakam gacchantiya cetovimutti paripakka nama hoti, tadabhave aparipakka.

--------------------------------------------------------------------------------------------- page234.

Katame pana vimuttiparipacaniya dhamma? saddhindriyadinam visuddhikaranavasena pannarasa dhamma veditabba. Vuttanhetam:- "assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupasato, pasadaniye suttante paccavekkhato imehi tihi akarehi saddhindriyam visujjhati. Kusite puggale parivajjayato, araddhaviriye puggale sevato bhajato payirupasato, sammappadhane paccavekkhato imehi tihi akarehi viriyindriyam visujjhati. Mutthassati puggale parivajjayato, upatthitassati puggale sevato bhajato payirupasato, satipatthane paccavekkhato imehi tihi akarehi satindriyam visujjhati. Asamahite puggale parivajjayato, samahite puggale sevato bhajato payirupasato, jhanavimokkhe paccavekkhato imehi tihi akarehi samadhindriyam visujjhati. Duppanne puggale parivajjayato pannavante puggale sevato bhajato payirupasato, gambhirananacariyam paccavekkhato imehi tihi akarehi pannindriyam visujjhati. Iti ime panca puggale parivajjayato, panca puggale sevato bhajato payirupasato, panca suttante paccavekkhato imehi pannarasahi akarehi imani pancindriyani visujjhanti"ti. 1- @Footnote: 1 khu.pati. 31/185/214

--------------------------------------------------------------------------------------------- page235.

Aparepi pannarasa dhamma vimuttiparipacaniya:- saddhapancamani indriyani, aniccasanna dukkhasanna anattasanna pahanasanna viragasannati ima panca nibbedhabhagiya sanna, kalyanamittata silasamvaro abhisallekhata viriyarambho nibbedhikapannati. Tesu vineyyadamanakusalo sattha vineyyassa meghiyattherassa ajjhasayavasena idha kalyanamittatadayo vimuttiparipacaniye dhamme dassento "panca dhamma paripakaya samvattanti"ti vatva te vittharento "idha meghiya bhikkhu kalyanamitto hoti"tiadimaha. Tattha kalyanamittoti kalyano bhaddo sundaro mitto etassati kalyanamitto. Yassa siladigunasampanno "aghassa ghata, hitassa vidhata"ti evam sabbakarena upakaro mitto hoti, so puggalo kalyanamittova. Yathavuttehi kalyanapuggaleheva sabbiriyapathesu saha ayati pavattati, na vina tehiti kalyanasahayo. Kalyanapuggalesu eva cittena ceva kayena ca ninnaponapabbharabhavena pavattatiti kalyanasampavanko. Padattayena kalyanamittasamsagge adaram uppadeti. Tatridam kalyanamittalakkhanam:- idha kalyanamitto saddhasampanno hoti silasampanno sutasampanno cagasampanno viriyasampanno samadhisampanno pannasampanno. Tattha saddhasampattiya saddahati tathagatassa bodhim kammaphalanca, tena sammasambodhihetubhutam sattesu hitesitam na pariccajati. Silasampattiya sabrahmacarinam piyo hoti manapo garu bhavaniyo codako papagarahi vatta vacanakkhamo, sutasampattiya saccapaticcasamuppadadipatisamyuttanam gambhiranam kathanam katta hoti, cagasampattiya appiccho hoti santuttho pavivitto

--------------------------------------------------------------------------------------------- page236.

Asamsattho, viriyasampattiya araddhaviriyo hoti sattanam hitappatipattiya, satisampattiya upatthitassati hoti, samadhisampattiya avikkhitto hoti samahitacitto, pannasampattiya aviparitam janati. So satiya kusalanam 1- dhammanam gatisampanno samano 2- pannaya sattanam hitahitam yathabhutam janitva, samadhina tattha ekaggacitto hutva, viriyena satte ahita nisedhetva hite niyojeti. Tenaha:- "piyo garu bhavaniyo vatta ca vacanakkhamo gambhiranca katham katta no catthane niyojaye"ti. 3- Ayam pathamo dhammo paripakaya samvattatiti ayam kalyanamittatasankhato brahmacariyavasassa adibhavato, sabbesanca kusalanam dhammanam bahukarataya padhanabhavato ca imesu pancasu adito vuttatta pathamo anavajjadhammo avisuddhanam saddhadinam visuddhikaranavasena cetovimuttiya paripakaya samvattati. Ettha ca kalyanamittassa bahukarata padhanata ca "upaddhamidam bhante brahmacariyassa yadidam kalyanamittata"ti vadantam dhammabhandagarikam ma hevam ananda"ti dvikkhattum patisedhetva "sakalameva hidam ananda brahmacariyam, yadidam kalyanamittata kalyanasahayata"tiadisuttapadehi 4- veditabba. Puna caparanti puna ca aparam dhammajatam. Silavati ettha kenatthena silam silanatthena silam. Kimidam silanam nama? samadhanam, kayakammadinam susilyavasena avippakinnatati attho. Atha va upadharanam, jhanadikusaladhammanam patitthavasena adharabhavoti attho. Tasma sileti, silatiti va silam. Ayam tava saddalakkhananayena silattho. Apare pana "sirattho sitalattho silattho samvarattho"ti niruttinayena attham @Footnote: 1 ma kusalakusalanam 2 cha.Ma. gatiyo samanvesamano @3 an. sattaka. 23/34(37)/33 (sya) @4 sam.sa. 15/129/104, sam.maha. 19/2/2 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page237.

Vannenti. Tayidam paripurito atisayato va silam assa atthiti silava, silasampannoti attho. Yatha ca silava hoti silasampanno, tam dassetum "patimokkhasamvarasamvuto"tiadimaha. Tattha patimokkhanti sikkhapadasilam. Tam hi yo nam pati rakkhati, tam mokkheti moceti papayikadihi dukkhehiti patimokkham. Samvaranam samvaro, kayavacahi avitikkamo. Patimokkhameva samvaro patimokkhasamvaro, tena samvuto pihitakayavacoti patimokkhasamvarasamvuto, idamassa tasmim sile patitthitabhavaparidipanam. Viharatiti tadanurupaviharasamangibhavaparidipanam. Acaragocarasampannoti hettha patimokkhasamvarassa, upari visesanam yogassa ca upakarakadhammaparidipanam. Anumattesu vajjesu bhayadassaviti patimokkhasilato acavanadhammataparidipanam. Samadayati sikkhapadanam anavasesato adanaparidipanam. Sikkhatiti sikkhaya samangibhavaparidipanam. Sikkhapadesuti sikkhitabbadhammaparidipanam. Aparo nayo:- kilesanam balavabhavato, papakiriyaya sukarabhavato, punnakiriyaya ca dukkarabhavato bahukkhattum apayesu patanasiloti pati, puthujjano. Aniccataya va bhavadisu kammavegakkhitto ghatiyantam viya anavatthanena paribbhamanato gamanasiloti pati, maranavasena va 1- tamhi tamhi sattanikaye attabhavassa patanasiloti va pati, sattasantano cittameva va. Tam patinam samsaradukkhato mokkhetiti patimokkham. Cittassa hi vimokkhena satto "vimutto"ti vuccati. Vuttam hi "cittavodana satta visujjhanti"ti 2- "anupadaya asavehi cittam vimuttan"ti 3- ca. Atha va avijjadina hetuna samsare patti gacchati pavattatiti pati, "avijjanivarananam sattanam tanhasannojananam sandhavatam samsaratan"ti 4- hi @Footnote: 1 Si. caranavasena va 2 sam.khu. 17/100/119 @3 vi.maha. 4/28/23 4 sam.ni. 16/124/172

--------------------------------------------------------------------------------------------- page238.

Vuttam. Tassa patino sattassa tanhadisankilesattayato mokkho etenati patimokkho, "kanthekalotiadinam viya samasasiddhi veditabba. Atha va pateti vinipateti dukkhehiti pati, cittam. Vuttam hi "cittena niyyati loko, cittena parikassati"ti. 1- Tassa patino mokkhoti etenati patimokkho. Patati va etena apayadukkhe samsaradukkhe cati pati, tanhadisankilesa. Vuttam hi "tanha janeti purisam, 2- tanhadutiyo puriso"ti 3- ca adi. Tato patito mokkhoti patimokkho. Atha va patati etthati pati, cha ajjhattikabahirani ayatanani. Vuttam hi "../../bdpicture/chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhavan"ti. 4- Tato cha ajjhattikabahirayatanasankhatapatito mokkhoti patimokkho. Atha va sabbalokadhipatibhavato dhammissaro bhagava patiti vuccati, muccati etenati mokkho, patino mokkho tena pannattattati patimokkho. Patimokkho eva patimokkho. Sabbagunanam va tammulabhavato uttamatthena pati ca, so yathavuttatthena mokkho cati patimokkho, patimokkho eva patimokkho. Tatha hi vuttam "patimokkhanti adimetam mukhametam pamukhametan"ti 5- vittharo. Atha va paiti pakare, atiti accantatthe nipato, tasma pakarehi accantam mokkhetiti patimokkham. Idam hi silam sayam tadangavasena, samadhisahitam pannasahitanca vikkhambhanavasena samucchedavasena ca accantam mokkheti mocetiti patimokkham. Pati mokkhoti va patimokkho, tamha tamha vitikkamadosato paccekam mokkhoti attho. Patimokkho eva patimokkho. Mokkhoti va nibbanam, tassa @Footnote: 1 sam.sa. 15/62/44 2 sam.sa. 15/55 adi/42 @3 khu.iti. 25/105/324, khu.su. 25/746/480 4 khu.su. 25/171/367 @5 cha.Ma. patimokkhantiadimetam mukhametanti, vi.maha. 4/135/148

--------------------------------------------------------------------------------------------- page239.

Mokkhassa patibimbabhutoti patimokkho. Silasamvaro hi suriyassa arunuggamanam viya nibbanassa udayabhuto tappatibhago ca yatharaham sankilesanibbapanato. Patimokkho eva patimokkho. Pativattati mokkheti dukkhanti va patimokkham, patimokkhameva patimokkhanti evam tavettha patimokkhasaddassa attho veditabbo. Samvarati pidahati etenati samvaro, patimokkhameva samvaro patimokkhasamvaro. Atthato pana tato tato vitikkamitabbato viratiyo cetana ca. Tena patimokkhasamvarena upeto samannagato patimokkhasamvarasamvutoti vutto. Vuttanhetam vibhange:- "imina patimokkhasamvarena upeto hoti samupeto upagato samupagato upapanno samupapanno samannagato, tena vuccati patimokkhasamvarasamvuto"ti. 1- Viharatiti iriyapathaviharena viharati iriyati vattati. Acaragocarasampannoti veludanadimicchajivassa kayapagabbhiyadinanca akaranena sabbaso anacaram vajjetva "kayiko avitikkamo vacasiko avitikkamo kayikavacasiko avitikkamo"ti evam vuttabhikkhusaruppaacarasampattiya, vesiyadiagocara vajjetva pindapatadiattham upasankamitum yuttatthanasankhatagocarena ca sampannatta acaragocarasampanno. Apica yo bhikkhu satthari sagaravo sappatisso sabrahmacarisu sagaravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho suparuto pasadikena abhikkantena patikkantena alokitena vilokitena saminjitena pasaritena iriyapathasampanno indriyesu guttadvaro bhojane mattannu jagariyamanuyutto satisampajannena samannagato appiccho santuttho pavivitto asamsattho abhisamacarikesu sakkaccakari garucittikarabahulo viharati, ayam vuccati acarasampanno. @Footnote: 1 abhi.vi. 35/511/296

--------------------------------------------------------------------------------------------- page240.

Gocaro pana upanissayagocaro arakkhagocaro upanibandhagocaroti tividho. Tattha yo dasakathavatthugunasamannagato vuttalakkhano kalyanamitto, yam nissaya assutam, sunati, sutam pariyodapeti, kankham vitarati, ditthim ujum karoti, cittam pasadeti, yanca anusikkhanto saddhaya vaddhati, silena, sutena, cagena, pannaya vaddhati, ayam vuccati upanissayagocaro. Yo bhikkhu antaragharam pavittho vithim patipanno okkhittacakkhu yugamattadassavi cakkhundriyasamvutova gacchati, na hatthim olokento, na assam na ratham, na pattim, na itthim, na purisam olokento, na uddham olokento, na disavidisam pekkhamano gacchati, ayam arakkhagocaro. Upanibandhagocaro pana cattaro satipatthana, yattha bhikkhu attano cittam upanibandhati. Vuttanhetam bhagavata:- "ko ca bhikkhave bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo yadidam cattaro satipatthana"ti. 1- Tattha upanissayagocarassa pubbe vuttatta itaresam vasenettha gocaro veditabbo. Iti yathavuttaya acarasampatiya, imaya ca gocarasampattiya samannagatatta acaragocarasampanno. Anumattesu vajjesu bhayadassaviti appamattakatta anuppamanesu assatiya asanciccaapannasekhiyaakusalacittuppadadibhedesu vajjesu bhayadassanasilo. Yo hi bhikkhu paramanumattam vajjam atthasatthiyojanapamanadhikayojanasatasahassubbedha- sinerupabbatarajasadisam katva passati, yopi sabbalahukam dubbhasitamattam parajikasadisam katva passati, ayampi anumattesu vajjesu bhayadassavi nama. @Footnote: 1 sam.maha. 19/372/129

--------------------------------------------------------------------------------------------- page241.

Samadaya sikkhati sikkhapadesuti yankinci sikkhapadesu sikkhitabbam, tam sabbena sabbam sabbatha sabbam anavasesam samma adiyitva sikkhati, pavattati paripuretiti attho. Abhisallekhikati ativiya kilesanam sallekhani, tesam tanubhavaya pahanaya yuttarupa. Cetovivaranasappayati cetaso paticchadakanam nivarananam duribhavakaranena cetovivaranasankhatanam samathavipassananam sappaya, samathavipassanacittasseva va vivaranaya pakatikaranaya va sappaya upakarikati cetovivaranasappaya. Idani yena nibbidadiavahanena ayam katha abhisallekhika cetovivaranasappaya ca nama hoti, tam dassetum "ekantanibbidaya"tiadi vuttam. Tattha ekantanibbidayati ekamseneva vattadukkhato nibbindanatthaya. Viragaya nirodhayati tasseva virajjanatthaya ca nirujjhanatthaya ca. Upasamayati sabbakilesupasamaya. Abhinnayati sabbassapi abhinneyyassa abhijananaya. Sambodhayati catumaggasambodhaya. Nibbanayati anupadisesanibbanaya. Etesu hi adito tihi padehi vipassana vutta, dvihi maggo, dvihi nibbanam vuttam. Samathavipassana adim katva nibbanapariyosano ayam sabbo uttarimanussadhammo dasakathavatthulabhino sambhavatiti 1- dasseti. Idani tam katham vibhajitva dassento "appicchakatha"tiadimaha. Tattha appicchoti na iccho, tassa katha appicchakatha, appicchabhavappatisamyutta katha va appicchakatha. Ettha ca atriccho papiccho mahiccho appicchoti icchavasena cattaro puggala. Tesu attana yathaladdhena labhena atitto uparupari labham icchanto atriccho nama. Yam sandhaya vuttam:- "catubbhi atthajjhagama atthabhi capi solasa solasabhi ca dvattimsa atriccham cakkamasado @Footnote: 1 cha.Ma. sijjhatiti

--------------------------------------------------------------------------------------------- page242.

Icchahatassa posassa cakkam bhamati matthake"ti 1- "atriccha atilobhena atilobhamadena ca"ti 2- ca. Labhasakkarasilokanikamataya asantagunasambhavanadhippayo papiccho. Yam sandhaya vuttam:- "tattha katama kuhana, labhasakkarasilokasannissitassa papicchassa icchapakatassa paccayappatisevanasankhatena va samantajappitena va iriyapathassa atthapana thapana santhapana"tiadi. 3- Santagunasambhavanadhippayo patiggahane amattannu mahiccho. Yam sandhaya vuttam:- "idhekacco saddho samano `saddhoti mam jano janatu'ti icchati, silava samano `silavati mam jano janatu'ti icchati"tiadi. 4- Duttappiyatayahissa 5- vijatamatapi cittam gahetum na sakkoti. Tenetam vuccati:- "aggikkhandho samuddo ca mahiccho capi puggalo sakatehi paccaye dentu tayopete atappiya"ti. Ete pana atricchatadayo dose araka parivajjetva santagunaniguhanadhippayo patiggahane ca mattannu appiccho. So attani vijjamanampi gunam paticchadetukamataya saddho samano "saddhoti mam jano janatu"ti na icchati, silava, bahussuto, pavivitto, araddhaviriyo, upatthitassati, samahito, pannava samano "pannavati mam jano janatu"ti na icchati. @Footnote: 1 khu.ja. 27/104,796/34,180 (sya) 2 khu.ja. 27/318/90 @3 abhi.vi. 35/861/430 4 abhi.vi. 35/851/428 @5 ka. tathahissa

--------------------------------------------------------------------------------------------- page243.

Svayam paccayappiccho dhutangappiccho pariyattiappiccho adhigamappacchoti catubbidho. Tattha catusu paccayesu appiccho paccayadayakam deyyadhammam attano thamanca oloketva sacepi hi deyyadhammo bahu hoti, dayako appam datukamo, dayakassa vasena appameva ganhati. Deyyadhammo ce appo, dayako bahum datukamo, deyyadhammassa vasena appameva ganhati. Deyyadhammopi ce bahu, dayakopi bahum datukamo, attano thamam natva pamanayuttameva ganhati. Evarupo hi bhikkhu anuppannam labham uppadeti, uppannam labham thavaram karoti, dayakanam cittam aradheti. Dhutangasamadanassa pana attani atthibhavam na janapetukamo dhutangappiccho. Yo attano bahussutabhavam janapetum na icchati, ayam pariyattiappiccho. Yo pana sotapannadisu annataro hutva sabrahmacarinampi attano sotapannadibhavam janapetum na icchati, ayam adhigamappiccho. Evametesam appicchanam ya appicchata, tassa saddhim santutthisandassanadividhina 1- anekakaravokaraanisamsavibhavanavasena tappatipakkhassa atricchatadibhedassa 2- icchacarassa adinavavibhavanavasena ca pavatta katha appicchakatha. Santutthikathati ettha santutthiti sakena attana laddhena tutthi santutthi. Atha va visamam paccayiccham pahaya samam tutthi santutthi, santena va vijjamanena tutthi santutthi. Vuttancetam:- "atitam nanusocanto nappajappamanagatam paccuppannena yapento santutthoti pavuccati"ti. Samma va nayena bhagavata anunnatavidhina paccayehi tutthi santutthi. Atthato itaritarapaccayasantoso, so dvadasavidho hoti. Katham? civare yathalabhasantoso Yathabalasantoso yathasaruppasantosoti tividho, evam pindapatadisu @Footnote: 1 cha.Ma. sandassanadividhina 2 cha.Ma. atricchadi......

--------------------------------------------------------------------------------------------- page244.

Tatrayam pabhedasamvannana:- idha bhikkhu civaram labhati sundaram va asundaram va, so teneva yapeti, annam na pattheti labhantopi na ganhati, ayamassa civare yathalabhasantoso. Atha pana pakatidubbalo va hoti abadhajarabhibhuto va, garum civaram parupanto kilamati, so sabhagena bhikkhuna saddhim tam parivattetva lahukena yapentopi santutthova hoti, ayamassa civare yathabalasantoso. Aparo pattacivaradinam annataram mahagghacivaram labhitva "idam theranam cirapabbajitanam, idam bahussutanam anurupam, idam gilananam dubbalanam, idam appalabhinam hotu"ti tesam datva attana sankarakutadito nantakani uccinitva sanghatim katva tesam va puranacivarani gahetva dharentopi santutthova hoti, ayamassa civare yathasaruppasantoso. Idha pana bhikkhu pindapatam labhati lukham va panitam va, so teneva yapeti, annam na pattheti labhantopi na ganhati, ayamassa pindapate yathalabhasantoso. Atha pana abadhiko hoti, lukham pakativiruddham va byadhiviruddham va pindapatam bhunjitva galham rogatankam papunati, so sabhagassa bhikkhuno datva tassa hatthato sappayabhojanam bhunjitva samanadhammam karontopi santutthova hoti, ayamassa pindapate yathabalasantoso. Aparo bhikkhu panitam pindapatam labhati, so "ayam pindapato cirapabbajitadinam anurupo"ti civaram viya tesam datva tesam va santakam gahetva attana pindaya caritva missakaharam paribhunjantopi santutthova hoti, ayamassa pindapate yathasaruppasantoso. Idha pana bhikkhuno senasanam papunati manapam va amanapam va antamaso tinakutikapi tinasantharakampi, so teneva santussati, puna annam

--------------------------------------------------------------------------------------------- page245.

Sundarataram va papunati, tam na ganhati, ayamassa senasane yathalabhasantoso. Atha pana abadhiko hoti dubbalo va, so byadhiviruddham va pakativiruddham va senasanam labhati, yatthassa vasato aphasu hoti, so tam sabhagassa bhikkhuno datva tassa santake sappayasenasane vasitva samanadhammam karontopi santutthova hoti, ayamassa senasane yathabalasantoso. Aparo sundaram senasanam pattampi na sampaticchati "panitasenasanam pamadatthanan"ti mahapunnataya va lenamandapakutagaradini panitasenasanani labhati, so tani civaradini viya cirapabbajitanam datva yattha katthaci vasantopi santutthova hoti, ayamassa senasane yathasaruppasantoso. Idha pana bhikkhu bhesajjam labhati lukham va panitam va, so teneva tussati annam na pattheti, labhantopi na ganhati, ayamassa gilanapaccaye yathalabhasantoso. Atha pana telena atthiko phanitam labhati, so tam sabhagassa bhikkhuno datva tassa hatthato telam gahetva bhesajjam katva samanadhammam karontopi santutthova hoti, ayamassa gilanapaccaye yathabalasantoso. Aparo mahapunno bahum telamadhuphanitadipanitabhesajjam labhati, so tani civaradini viya cirapabbajitadinam datva tesam abhatena 1- yena kenaci bhesajjam karontopi santutthova hoti. Yo pana ekasmim bhajane muttaharitakam, ekasmim catumadhuram thapetva "ganhatha bhante yadicchasi"ti vuccamano sacassa tesu annatarenapi rogo vupasammati, "idam muttaharitakam nama buddhadihi vannitam, putimuttabhesajjam nissaya pabbajja, tattha te yavajivam ussaho karaniyo"ti 2- vacanamanussaranto catumadhuram patikkhipitva @Footnote: 1 Si. abhatakena, Ma. agadamalakena 2 vi. maha. 4/128/139

--------------------------------------------------------------------------------------------- page246.

Muttaharitakena bhesajjam karonto paramasantutthova hoti, ayamassa gilanapaccaye yathasaruppasantoso. So evampabhedo sabbopa santoso santutthiti pavuccati. Tena vuttam "atthato itaritarapaccayasantoso"ti. Itaritarasantutthiya saddhim sandassanadividhina anisamsavibhavanavasena, tappatipakkhassa atricchatadibhedassa icchapakatattassa adinavavibhavanavasena ca pavatta katha santutthikatha. Ito parasupi kathasu eseva nayo, visesamattameva pavakkhama. Pavivekakathati ettha kayaviveko cittaviveko upadhivivekoti tayo viveka. 1- Tesu eko gacchati, eko titthati, eko nisidati, eko seyyam kappeti, eko gamam pindaya pavisati, eko patikkamati, eko abhikkamati, eko cankamam adhitthati. Eko carati, eko viharatiti evam sabbiriyapathesu sabbakiccesu ganasanganikam pahaya vivittavaso kayaviveko nama. Attha samapattiyo pana cittaviveko nama. Nibbanam upadhiviveko nama. Vuttanhetam:- "kayaviveko ca vivekatthakayanam nekkhammabhiratanam, cittaviveko ca parisuddhacittanam paramavodanappattanam, upadhiviveko ca nirupadhinam puggalanam visankharagatanan"ti. 2- Vivekoyeva paviveko, pavivekappatisamyutta katha pavivekakatha. Asamsaggakathati ettha savanasamsaggo dassanasamsaggo samullapanasamsaggo sambhogasamsaggo kayasamsaggoti panca 3- samsagga. Tesu idhekacco bhikkhu sunati "amukasmim game va nigame va itthi abhirupa dassaniya pasadika paramaya vannapokkharataya samannagata"ti, so tam sutva samsidati visidati na sakkoti brahmacariyam @Footnote: 1 khu. maha. 29/33/29 (sya) @2 khu. maha. 29/33,229,701/33,172,413 (sya) @3 Ma. kayasamsaggo gihisamsaggoti cha

--------------------------------------------------------------------------------------------- page247.

Sandharetum, 1- sikkham paccakkhaya hinayavattati, evam visabhagarammanavasena uppannakilesasanthavo savanasamsaggo nama. Na heva kho bhikkhu sunati, apica kho samam passati itthim abhirupam dassaniyam pasadikam paramaya vannapokkharataya samannagatam, so tam disva samsidati visidati, na sakkoti brahmacariyam sandharetum 1- sikkham paccakkhaya hinayavattati, evam visabhagarammanadassanena uppannakilesasanthavo dassanasamsaggo nama. Disva pana annamannam alapasallapavasena uppanno kilesasanthavo samullapanasamsaggo nama. Saha jagghanadinipi eteneva sanganhati. Attano pana santakam yankinci matugamassa datva va adatva va tena dinnagghiyadinam 2- paribhogavasena uppanno kilesasanthavo sambhogasamsaggo nama. Matugamassa hatthaggahadivasena uppannakilesasanthavo kayasamsaggo nama. Yopi cesa:- "gihihi samsattho viharati ananulomikena samsaggena sahasoki sahanandi sukhitesu sukhito dukkhitesu dukkhito, uppannesu kiccakaraniyesu attana uyyogam apajjati"ti 3- evam vutto ananulomiko gihisamsaggo, yo ca sabrahmacarihipi kilesuppattihetubhuto samsaggo, tam sabbam pahaya yvayam samsare thirataram samvegam, sankharesu tibbabhayasannam, sarire patikulasannam, sabbakusalesu jigucchapubbangamam hirottappam, sabbakiriyasu satisampajannanti sabbam paccupatthapetva kamaladale jalabindu viya sabbattha alaggabhavo, ayam sabbasamsaggapatipakkhaya asamsaggo. Tappatisamyutta katha asamsaggakatha. Viriyarambhakathati ettha virassa bhavo, kammanti va viriyam, vidhina irayitabbam pavattetabbanti va viriyam, viriyanca tam akusalanam dhammanam pahanaya kusalanam @Footnote: 1 Si. santanetum 2 cha.Ma. dinnassa vanabhangiyadino @3 sam.kha. 17/3/9, khu.maha. 29/763/468 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page248.

Dhammanam upasampadaya arambhanam viriyarambho. Svayam kayiko cetasiko cati duvidho. Arambhadhatu nikkamadhatu parakkamadhatu cati tividho, sammappadhanavasena catubbidho. So sabbopi yo bhikkhu gamane uppannam kilesam thanam papunitum na deti, thane uppannam nisajjam, nisajjayam uppannam sayanam papunitum na deti, tattha tattheva ajapadena dandena kanhasappam uppiletva ganhanto viya, tikhinena asiya amittam givaya paharanto viya ca sisam ukkhipitum adatva viriyabalena nigganhati, tassevam 1- araddhaviriyassa vasena veditabbo. Tappatisamyutta katha viriyarambhakatha. Silakathadisu duvidham silam lokiyam lokuttaranca. Tattha lokiyam patimokkhasamvaradi catuparisuddhasilam, lokuttaram maggasilam phalasilanca. tatha vipassanaya padakabhuta saha upacarena attha samapattiyo lokiyo samadhi, maggasampayutto panettha lokuttaro samadhi nama. Tatha pannapi lokiya sutamaya cintamaya jhanasampayutta vipassananananca. Visesato panettha vipassanapanna gahetabba, lokuttara maggapanna phalapanna ca. Vimuttitipi ariyaphalavimutti nibbananca. Apare pana tadangavikkhambhanasamuccheda- vimuttinampi vasenettha attham vannenti. Vimuttinanadassanampi ekunavisatividham paccavekkhanananam. Iti imesam siladinam saddhim sandassanadividhina anekakaravokaraanisamsavibhavanavasena ceva tappatipakkhanam dussilyadinam adinavavibhavanavasena ca pavatta katha, tappatisamyutta katha va siladikatha nama. Ettha ca "attana ca appiccho hoti, appicchakathanca paresam katta"ti 2- "santuttho hoti itaritarena civarena, itaritaracivarasantutthiya ca vannavadi"ti 3- ca adivacanato sayanca appicchatadigunasamannagatena paresampi tadatthaya hitajjhasayena pavattetabba tatharupi katha, ya idha abhisallekhikadibhavena visesetva @Footnote: 1 Si.,Ma. tassevam viriyarambho 2 Ma.mu. 12/252/215, an. dasaka. 24/70/104 @3 sam.ni. 16/144/186, khu.cula. 30/691/364 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page249.

Vutta appicchakathaditi veditabba. Karakasseva hi katha visesato adhippetatthasadhini. Tatha hi vakkhati "kalyanamittassetam meghiya bhikkhuno patikankham .pe. Akasiralabhi"ti. Evarupiyati 1- idisaya yathavuttaya. Nikamalabhiti yathicchitalabhi yatharucilabhi, sabbakalam ima katha sotum vicaretunca yathasukham labhanto. Akicchalabhiti niddukkhalabhi. Akasiralabhiti vipulalabhi. Araddhaviriyoti paggahitaviriyo. Akusalanam dhammanam pahanayati akosallasambhutatthena akusalanam papadhammanam pajahanatthaya. Kusalanam dhammananti kucchitanam salanadiatthena anavajjatthena ca kusalanam sahavipassananam maggaphaladhammanam. Upasampadayati sampadanaya, attano santane uppadanaya. Thamavati ussolhisankhatena viriyathamena samannagato. Dalhaparakkamoti thiraparakkamo asithilaviriyo. Anikkhittadhuroti anorohitadhuro 2- anosakkitaviriyo. Pannavati vipassanapannaya pannava. Udayatthagaminiyati pancannam khandhanam udayanca vayanca pativijjhantiya ariyayati vikkhambhanavasena kilesehi araka dure thitaya niddosaya. Nibbedhikayati nibbedhabhagiyaya. Samma dukkhakkhayagaminiyati vattadukkhassa khepanato "dukkhakkhayo"ti laddhanamam ariyamaggam samma hetuna nayena gacchantiya. Imesu ca pana pancasu dhammesu silam viriyam panna ca yogino ajjhattikam angam, itaradvayam bahiram angam. Tathapi kalyanamittasannissayeneva sesam catubbidham ijjhati, 3- kalyanamittassevettha bahupakaratam dassento sattha "kalyanamittassetam meghiya bhikkhuno patikankhan"tiadina desanam vaddheti. Tattha patikankhanti @Footnote: 1 cha.Ma. evarupaYu.., khu.u. 25/31/142-3 @2 Ma. anoropitadhuro 3 ka. icchati

--------------------------------------------------------------------------------------------- page250.

Ekamsena icchitabbam, avassambhaviti attho. Yanti kiriyaparamasanam. Idam vuttam hoti:- "silava bhavissati"ti ettha yadetam kalyanamittassa bhikkhuno silavantataya bhavanam silasampannattam, tassa bhikkhuno silasampannatta etam tassa patikankham, avassambhavi ekamseneva tassa tattha niyojanatoti adhippayo. Patimokkhasamvarasamvuto viharissatitiadisupi eseva nayo. Evam bhagava sadevake loke uttamakalyanamittasankhatassa attano vacanam anadiyitva tam vanasandam pavisitva tadisam vippakaram pattassa ayasmato meghiyassa kalyanamittatadina sakalam sasanasampattim dassetva idanissa tattha adarajatassa pubbe yehi kamavitakkadihi upaddutatta kammatthanam na sampajji, tassa tesam ujuvipaccanikabhutatta ca bhavananayam pakasetva tato param arahattassa kammatthanam acikkhanto "tena ca pana meghiya bhikkhuna imesu pancasu dhammesu patitthaya cattaro dhamma uttari bhavetabba"tiadimaha. Tattha tenati evam kalyanamittasannissayena yathavuttasiladigunasamannagatena. Tenevaha "imesu pancasu dhammesu patitthaya"ti. Uttariti araddhatarunavipassanassa ragadiparipantha 1- ce uppajjeyyum, tesam visodhanattham tato uddham cattaro dhamma bhavetabba uppadetabba vaddhetabba ca. Asubhati ekadasasu asubhakammatthanesu yatharaham yattha katthaci asubhabhavana. Ragassa pahanayati kamaragassa pajahanatthaya. Ayamattho salilayakopamaya vibhavetabbo:- eko hi puriso asitam gahetva kotito patthaya salikkhette saliyo layati, athassa vatim bhinditva gavo pavisimsu. So asitam thapetva yatthim adaya teneva maggena gavo niharitva vatim pakatikam katva puna asitam gahetva saliyo layi. Tattha salikkhettam viya buddhasasanam datthabbam, salilayako @Footnote: 1 cha.Ma. ragadiparissaya

--------------------------------------------------------------------------------------------- page251.

Viya yogavacaro, asitam viya panna, layanakalo vipassanayam kammakaranakalo, yatthi viya asubhakammatthanam, vati viya samvaro, vatim bhinditva gavinam pavisanam viya sahasa appatisankhaya pamadam agamma ragassa uppajjanam, asitam thapetva yatthim adaya pavitthamaggeneva gavo niharitva vatim patipakatikam katva puna thitatthanato patthaya salilayanam viya asubhakammatthanena ragam vikkhamketva puna vipassanaya kammakaranakaloti idamettha upamasamsandanam. Evambhutam bhavanavidhim sandhaya vuttam "asubha bhavetabba ragassa pahanaya"ti. Mettati mettakammatthanam. Byapadassa pahanayati vuttanayeneva uppannassa kopassa pajahanatthaya. Anapanassatiti solasavatthuka anapanassati. Vitakkupacchedayati vuttanayeneva uppannanam vitakkanam upacchedanatthaya. Asmimanasamugghatayati asmiti uppajjanakassa navavidhassa manassa samucchedanatthaya. Aniccasanninoti hutva abhavato udayabbayavantato pabhanguto 1- tavakalikato aniccapatikkhato ca "sabbe sankhara anicca"ti 2- pavattaaniccanupassanavasena aniccasannino. Anattasanna santhatiti asarakato avasavattanato parato rittato sunnato ca "sabbe dhamma anatta"ti 2- evam pavatta anattanupassanasankhata anattasanna citte santhati, atidalham patitthati. Aniccalakkhane hi ditthe anattalakkhanam ditthameva hoti. Tisu hi lakkhanesu ekasmim ditthe itaradvayam ditthameva hoti. Tena vuttam "aniccasannino hi meghiya anattasanna santhati"ti anattalakkhane ditthe asmiti uppajjanakamano suppajahova 3- hotiti aha "anattasanni asmimanasamugghatam papunati"ti. Dittheva dhamme nibbananti dittheyeva dhamme imasmimyeva attabhave apaccayaparinibbanam papunati. Ayamettha sankhepo, vittharato pana asubhadibhavananayo visuddhimagge 4- vuttanayena gahetabbo. @Footnote: 1 Ma. pabhangurato 2 Ma.mu. 12/353/316, khu.dha. 25/277-8/64, @khu.cula. 30/334/163 (sya) 3 Ma. samugghatova 4 visuddhi. 1/226 (sya)

--------------------------------------------------------------------------------------------- page252.

Etamattham viditvati etam ayasmato meghiyassa micchavitakkacorehi kusalabhandupacchedasankhatam attham janitva. Imam udananti imam kamavitakkadinam avinodane vinodane ca adinavanisamsadipakam 1- udanam udanesi. Tattha khuddati hina lamaka. Vitakkati kamavitakkadayo tayo papavitakka. Te hi sabbavitakkehi patikitthataya idha khuddati vutta "na ca khuddamacare"tiadisu 2- viya. Sukhumati nativitakkadayo adhippeta. Nativitakko janapadavitakko amaravitakko paranuddayatapatisamyutto vitakko labhasakkarasilokapatisamyutto vitakko anavannattipatisamyutto vitakkoti ete hi vitakka kamavitakkadayo viya daruna na hontiti anolarikasabhavataya sukhumati vutta. Anugatati cittena anuvattita. Vitakke hi uppajjamane cittam tadanugatameva hoti tassa arammanabhiniropanato. "anuggata"tipi pali anutthitati attho. Manaso ubbilapati 3- cetaso ubbilavitattakaRa. 4- Ete avidva manaso vitakketi ete kamavitakkadike manovitakke assadadinavanissaranato natatiranapahanaparinnahi yathabhutam ajananto. Hurahuram dhavati bhantacittoti appahinamicchavitakkatta anavatthitacitto "kadaci rupe, kadaci sadde"tiadina tasmim tasmim arammane assadadivasena aparaparam dhavati paribbhamati. Atha va hurahuram dhavati bhantacittoti aparinnatavitakkatta tannimittanam avijjatanhanam vasena paribbhantamanaso 5- idhalokato paralokam adananikkhepehi aparaparam dhavati samsaratiti attho. Ete ca vidva manaso vitakketi ete pana yathavuttappabhede kamavitakkadike manovitakke assadadito yathabhutam jananto. Atapiyoti viriyava. Samvaratiti @Footnote: 1 Si. avinodane ca adinavam vinodane anisamsadipakam @2 khu.khu. 25/9(3)/14, khu.su. 25/145/362 @3 cha.Ma. uppilava.., khu.u. 25/31/143 @4 cha.Ma. uppilavitattakara 5 cha.Ma. paribbhamanamanaso

--------------------------------------------------------------------------------------------- page253.

Pidahati. Satimati satisampanno. Anuggateti dullabhavasena anuppanne. Idam vuttam hoti:- ete vuttappakare kamavitakkadike manovitakke cittassa ubbilavitahetutaya 1- manaso ubbilape 2- vidva vipassanapannasahitaya maggapannaya sammadeva jananto tassa sahayabhutanam sammavayamasatinam atthitaya atapiyo satima te ariyamaggabhavanaya ayatim uppattirahe anuggate anuppanne eva maggakkhane samvarati nanasamvaravasena pidahati, agamanapatham pacchindati, evambhuto ca catusaccasambodhena 3- buddho ariyasavako arahattadhigamena asesam anavasesam ete kamavitakkadike pajahasi samucchinditi. Etthapi "anugate"tipi pathanti, tassattho hettha vuttoyeva. Pathamasuttavannana nitthita. ----------------


             The Pali Atthakatha in Roman Book 26 page 230-253. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=26&A=5138&modeTY=2&pagebreak=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=26&A=5138&modeTY=2&pagebreak=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=85              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=2469              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=2502              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=2502              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pageno pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]