ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 27 : PALI ROMAN Iti.A. (paramatthadi.)

                            2. Dutiyavagga
                         1. Vitakkasuttavannana
      [38] Dutiyavaggassa pathame tathagatam bhikkhaveti ettha tathagatasaddo tava
sattavoharasammasambuddhadisu dissati. Tatha hesa "hoti tathagato parammarana"tiadisu 1-
sattavohare.
                  "tathagatam devamanussapujitam
                   buddham namassama suvatthi hotu"ti 2-
adisu sammasambuddhe.
                  "tathagatam devamanussapujitam
                   dhammam namassama suvatthi hotu"ti 2-
adisu dhamme.
                  "tathagatam devamanussapujitam
                   samgham namassama suvatthi hotu"ti 3-
adisu samghe. Idha pana sammasambuddhe. Tasma tathagatanti ettha atthahi karanehi
bhagava tathagatoti vuccati. Katamehi atthahi? tatha agatoti tathagato, tatha gatoti
tathagato, tathalakkhanam agatoti tathagato, tathadhamme yathavato abhisambuddhoti
tathagato, tathadassitaya tathagato, tathavaditaya tathagato, tathakaritaya, tathagato
abhibhavanatthena tathagatoti.
      Katham bhagava tatha agatoti tathagato? yatha yena abhiniharena
Danaparamim puretva silanekkhammapannaviriyakhantisaccaadhitthanamettaupekkhaparamiyo
@Footnote: 1 di.Si. 9/65/28      2 khu.khu. 25/16/9         3 khu.khu. 25/17/9
Puretva ima dasa paramiyo dasa upaparamiyo dasa paramatthaparamiyoti samatimsa
paramiyo puretva angapariccagam attapariccagam dhanapariccagam darapariccagam
rajjapariccaganti imani panca mahapariccagani pariccajitva yatha vipassiadayo
sammasambuddha agata, tatha amhakam bhagavapi agatoti tathagato. Yathaha:-
                   "yatheva lokamhi vipassiadayo
                    sabbannubhavam munayo idhagata
                    tatha ayam sakyamunipi agato
                    tathagato vuccati tena cakkhuma"ti.
      Evam tatha agatoti tathagato (1)
      katham tatha gatoti tathagato? yatha sampatijatava vipassiadayo samehi
padehi pathaviyam patitthaya uttarabhimukha sattapadavitiharena gata, tatha amhakam
bhagavapi gatoti tathagato. Yathaha 1- :-
                  "muhuttajatova gavampati yatha
                   samehi padehi phusi vasundharam
                   so vikkami satta padani gotamo
                   setanca chattam anudharayum maru.
                   Gantvana so satta padani gotamo
                   disa vilokesi sama samantato
                   atthangupetam giramabbhudirayi
                   siho yatha pabbatamuddhanitthito"ti.
      Evam tatha gatoti tathagato. (2)
@Footnote: 1 cha.Ma. yathahu
      Katham tathalakkhanam agatoti tathagato? sabbesam ruparupadhammanam salakkhanam
samannalakkhanam tatham avitatham nanagatiya agato avirajjhitva patto anubuddhoti
tathagato. Yathaha:-
             "sabbesam pana dhammanam       sakasamannalakkhanam
              tathamevagato yasma       tasma natho tathagato"ti.
      Evam tathalakkhanam agatoti tathagato. (3)
      Katham tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato? tathadhamma nama
cattari ariyascani. Yathaha "cattarimani bhikkhave tathani avitathani anannathani,
katamani cattari, idam dukkham ariyasaccanti bhikkhave tathametam avitathametam
anannathametan"ti 1- vittharo. Tani ca bhagava abhisambuddho, tasmapi tathanam
abhisambuddhatta tathagato. Abhisambodhanattho hi ettha gatasaddo. Evam tathadhamme
yathavato abhisambuddhoti tathagato. (4)
      Katham tathadassitaya tathagato? yam sadevake loke .pe. Sadevamanussaya
pajaya aparimanasu lokadhatusu aparimananam sattanam cakkhudvare apatham
agacchantam ruparammanam nama atthi, tam bhagava sabbakarato janati passati.
Evam janata passata canena tam itthadivasena va ditthasutamutavinnatesu
labbhamanapadavasena va "katamam tam rupam rupayatanam, yam rupam catunnam mahabhutanam
upadaya vannanibha sanidassanam sappatigham nilam pitakan"tiadina 2- nayena
anekehi namehi terasahi varehi dvepannasaya va nayehi vibhajjamanam tathameva
hoti, vitatham natthi. Esa nayo sotadvaradisu apathamagacchantesu saddadisu.
Vuttanhetam bhagavata:-
@Footnote: 1 sam.maha. 19/1090/375     2 abhi.vi. 35/162/82
              "yam bhikkhave sadevakassa lokassa .pe. Sadevamanussaya
         dittham sutam mutam vinnatam pattam pariyesitam anuvicaritam manasa, tamaham
         janami .pe. Tamaham abbhannasim, tam tathagatassa viditam, tam tathagate
         na upatthasi"ti. 1-
      Evam tathadassitaya tathagato. Ettha tathadassiatthe tathagatoti padassa
sambhavo veditabbo. (5)
      Katham tathavaditaya tathagato? yam rattim bhagava anuttaram sammasambodhim
abhisambuddho, yanca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayi, etthantare
pancacattalisavassaparimanakale yam bhagavata bhasitam suttageyyadi, sabbantam
parisuddham paripunnam ragamadadinimmadanam ekasadisam tatham avitatham. Tenaha:-
             "yanca cunda rattim tathagato anuttaram sammasambodhim
         abhisambujjhati, yanca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya
         parinibbayati, yam  etasmim antare bhasati lapati niddisati, sabbam
         tam tatheva hoti na annatha. Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 2-
      Gadaattho hi ettha gatasaddo. Evam tathavaditaya tathagato. Apica
agadanam agado, vacananti attho. Tatho aviparito agado assati dakarassa
takaram katva tathagatoti evamettha 3- padasiddhi veditabba. (6)
      Katham tathakaritaya tathagato? bhagavato hi vacaya kayo anulometi,
kayassapi vaca. Tasma yathavadi tathakari, yathakari tathavadi ca hoti. Evam
bhutassa cassa yatha vaca, kayopi tatha gato pavatto. Yatha ca kayo, vacapi
@Footnote: 1 an.catukka. 21/24/29    2 di.pa. 11/188/117, an.catukka. 21/23/28
@3 cha.Ma. evampettha
Tatha gatoti tathagato. Tenaha "yathavadi bhikkhave tathagato tathakari, yathakari
tathavadi. Iti yathavadi tathakari, yathakari tathavadi. Tasma `tathagato'ti
vuccati"ti. 1- Evam tathakaritaya tathagato. (7)
      Katham abhibhavanatthena tathagato? yasma bhagava upari bhavaggam hettha avicim
pariyantam karitva tiriyam aparimanasu lokadhatusu sabbasatte abhibhavati silenapi
samadhinapi pannayapi vimuttiyapi vimuttinanadassanenapi, na tassa tula va
pamanam va atthi, atha kho atulo appameyyo anuttaro deva atidevo
sakkanam atisakko brahmanam atibrahma sabbasattuttamo, tasma tathagato.
Tenaha:-
             "sadevake bhikkhave loke .pe. Sadevamanussaya tathagato
         abhibhu anabhibhuto annadatthu daso vasavatti, tasma `tathagato'ti
         vuccati"ti. 1-
      Tatrayam padasiddhi:- agado viya agado, desanavilaso ceva punnussayo
ca. Tena hesa mahanubhavo bhisakko viya dibbagadena sappe, sabbaparappavadino
sadevakanca lokam abhibhavati. Iti sabbalokabhibhavane tatho aviparito yathavutto
agado etassati dakarassa takaram katva tathagatoti veditabbo. Evam
abhibhavanatthena tathagato. (8)
      Apica tathaya gatoti tathagato, tatham gatoti tathagato. Tattha sakalalokam
tiranaparinnaya tathaya gato avagatoti tathagato, lokasamudayam pahanaparinnaya
tathaya gato atitoti tathagato, lokanirodham sacchikiriyaya tathaya gato adhigatoti
tathagato. Lokanirodhagaminim patipadam gato patipannoti tathagato. Vuttanhetam
bhagavata:-
@Footnote: 1 di.pa. 11/188/117, an.catukka. 21/23/28
              "loko bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasma tathagato
          visamyutto. Lokasamudayo bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasamudayo
          tathagatassa pahino. Lokanirodho bhikkhave tathagatena abhisambuddho,
          lokanirodho tathagatassa sacchikato. Lokanirodhagamini patipada
          bhikkhave tathagatena abhisambuddha, lokanirodhagamini patipada
          tathagatassa bhavita. Yam bhikkhave sadevakassa .pe. Sabbam tam
          tathagatena abhisambuddham. Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 1-
      Aparehipi atthahi karanehi bhagava tathagato:- tathaya agatoti tathagato,
tathaya gatoti tathagato, tathani agatoti tathagato, tatha gatoti tathagato,
tathavidhoti tathagato, tathapavattikoti 2- tathagato, tathehi agatoti tathagato,
tatha gatabhavena tathagatoti.
      Katham tathaya agatoti tathagato? ya sa bhagavata sumedhabhutena
Dipankaradasabalassa padamule:-
             "manussattam lingasampatti      hetu sattharadassanam
              pabbajja gunasampatti       adhikaro ca chandata
              atthadhammasamodhana        abhiniharo samijjhati"ti 3-
evam vuttam atthangasamannagatam abhiniharam sampadentena "aham sadevakam lokam tinno
taressami, mutto mocessami, danto damessami, assattho assasessami,
parinibbuto parinibbapessami, suddho sodhessami, buddho bodhessami"ti
mahapatinna 4- pavattita. Vuttanhetam:-
             "kimme ekena tinnena     purisena thamadassina
              sabbannutam papunitva       santaressam sadevakam.
@Footnote: 1 an.catukka. 21/23/27         2 Ma. tatha pavattitoti
@3 khu.buddha. 33/59/453          4 Si. vohare patinna, ka. voharaparinna
               Imina me adhikarena      katena purisuttame 1-
               sabbannutam papunitva       taremi janatam bahum.
               Samsarasotam chinditva       viddhamsetva tayo bhave
               dhammanavam samaruyha        santaressam sadevakam.
               Kimme annatavesena      dhammam sacchikatenidha
               sabbannutam papunitva       buddho hessam sadevake"ti. 2-
      Tam panetam mahapatinnam sakalassapi buddhakaradhammasamudayassa pavicayapaccavekkhana-
samadananam karanabhutam avisamvadento lokanatho yasma mahakappanam
satasahassadhikani cattari asankhyeyyani sakkaccam nirantaram niravasesato
danaparamiadayo samatimsaparamiyo puretva angapariccagadayo panca mahapariccage
pariccajitva saccadhitthanadini cattari adhitthanani paribruhetva
punnananasambhare sambharitva pubbayogapubbacariyadhammakkhananatatthacariyadayo
ukkamsapetva buddhicariyam paramakotim papetva anuttaram sammasambodhim
abhisambujjhi, tasma tasseva sa mahapatinna tatha avitatha anannatha, na tassa
valaggamattampi vitatham atthi. Tatha hi dipankaro dasabalo kondanno sumangalo 3- .pe.
Kassapo bhagavati ime catuvisatisammasambuddha patipatiya uppanna "buddho
bhavissati"ti nam byakarimsu. Evam catuvisatiya buddhanam santike laddhabyakarano ye te
katabhiniharehi bodhisattehi laddhabba anisamsa, te labhitvava agatoti taya
yathavuttaya mahapatinnaya tathaya abhisambuddhabhavam agato adhigatoti tathagato.
Evam tathaya agatoti tathagato. (1)
      Katham tathaya gatoti tathagato? yayam mahakaruna lokanathassa, yaya
mahadukkhasambadhappatipannam sattanikayam disva "tassa natthanno koci patisaranam,
@Footnote: 1 ka. purisena thamadassina      2 khu.buddha. 33/2/422    3 cha.Ma. mangalo
Ahameva nam ito samsaradukkhato mutto mocessami"ti samussahitahadayo 1-
mahabhiniharam akasi. Katva ca yathapanidhanam sakalalokahitasampadanaya
ussukkamapanno attano kayajivite nirapekkho paresam sotapathagamanamattenapi
cittutrasasamuppadika atidukkara dukkaracariya samacaranto yatha mahabodhisattanam
patipatti hanabhagiya sankilesabhagiya thitibhagiya va na hoti, atha kho uttari
visesabhagiyava hoti, tatha patipajjamano anupubbena niravasese bodhisambhare
samanetva abhisambodhim papuni. Tato paranca tayeva mahakarunaya
sancoditamanaso pavivekaratim paramanca santam vimokkhasukham pahaya balajanabahule loke tehi
samuppaditam sammanavamanavippakaram aganetva veneyyajanavinayanena niravasesam
buddhakiccam nitthapesi. Tatra yo bhagavato sattesu mahakarunaya samokkamanakaro,
so parato avi bhavissati. Yatha buddhabhutassa lokanathassa sattesu mahakaruna,
evam bodhisattabhutassapi mahabhiniharakaladisuti sabbattha sabbada ca ekasadisataya
tathava sa avitatha anannatha. Tasma tisupi avatthasu sabbasattesu samanarasaya
tathaya mahakarunaya sakalalokahitaya gato patipannoti tathagato. Evam tathaya
gatoti tathagato. (2)
      Katham tathani agatoti tathagato? tathani nama cattari ariyamaggananani.
Tani hi "idam dukkham, ayam dukkhasamudayo, ayam dukkhanirodho, ayam dukkhanirodhagamini
patipada"ti evam sabbaneyyasangahakanam pavattinivattitadubhayahetubhutanam catunnam
ariyasaccanam, dukkhassa pilanattho sankhatattho santapattho viparinamattho,
samudayassa ayuhanattho nidanattho samyogattho palibodhattho, nirodhassa
nissaranattho vivekattho asankhatattho amatattho, maggassa niyyanattho hetvattho
dassanattho adhipateyyatthotiadinam tabbibhagananca
@Footnote: 1 cha.Ma.,i....manaso
Yathabhutasabhavavabodhavibandhakassa sankilesapakkhassa samucchindanena patiladdhaya tattha
asammohabhisamayasankhataya aviparitakarappavattiya dhammanam sabhavasarasalakkhanassa
avisamvadanato tathani avitathani anannathani, tani bhagava anannaneyyo sayameva agato
adhigato, tasma tathani agatoti tathagato.
      Yatha ca maggananani, evam bhagavato tisu kalesu appatihatananani
catupatisambhidananani catuvesarajjananani pancagatiparicchedananani
chaasadharanananani sattabojjhangavibhavanananani atthamaggangavibhavanananani
navanupubbaviharasamapattinanani dasabalananani ca vibhavetabbani.
      Tatrayam vibhavana:- yam hi kinci aparimanasu lokadhatusu aparimananam
sattanam hinadibhedabhinnanam hinadibhedabhinnasu atitasu khandhayatanadhatusu
sabhavakiccadi avatthavisesadi khandhapatibaddhanamagottadi ca janitabbam.
Anindriyabaddhesu ca atisukhumatirohitaviduradesesu rupadhammesu yo tamtampaccayavisesehi
saddhim paccayuppannanam vannasanthanagandharasaphassadiviseso, tattha sabbattheva
hatthatale thapitaamalako viya paccakkhato asangamappatihatam bhagavato nanam pavattati,
tatha anagatasu paccuppannasu cati imani tisu kalesu appatihatananani
nama. Yathaha:-
             "atitamse buddhassa bhagavato appatihatam nanam, anagatamse
        buddhassa bhagavato appatihatam nanam, paccuppannamse  buddhassa bhagavato
        appatihatam nanan"ti. 1-
      Tani panetani tattha tattha dhammanam sabhavasarasalakkhanassa avisamvadanato
tathani avitathani anannathani,  tani bhagava sayambhunanena adhiganchi.  evam
tathani agatoti tathagato.
@Footnote: 1 khu.pati. 31/5/408
      Tatha atthapatisambhida dhammapatisambhida niruttipatisambhida patibhanapatisambhidati
catasso patisambhida. Tattha atthapabhedassa salakkhanavibhavanavatthanakaranasamattham
atthe pabhedagatam nanam atthapatisambhida. Dhammapabhedassa sallakkhanavibhavanavavatthana-
karanasamattham dhamme pabhedagatam nanam dhammapatisambhida. Niruttipabhedassa
sallakkhanavibhavanavavatthanakaranasamattham niruttabhilape pabhedagatam nanam
niruttipatisambhida. Patibhanapabhedassa sallakkhanavibhavanavavatthanakaranasamattham patibhane
pabhedagatam nanam patibhanapatisambhida. Vuttanhetam:-
              "atthe nanam atthapatisambhida, dhamme nanam dhammapatisambhida,
         tatra dhammaniruttabhilape nanam niruttipatisambhida, nanesu nanam
         patibhanapatisambhida"ti. 1-
      Ettha ca hetuanusarena araniyato adhigantabbato ca sankhepato hetuphalam
attho nama. Pabhedato pana yankinci paccayuppannam nibbanam bhasitattho
vipako kiriyati ime panca dhamma attho, tam attham paccavekkhantassa tasmim
atthe pabhedagatam nanam atthapatisambhida. Dhammoti sankhepato paccayo. So hi
yasma tam tam attham vidahati pavatteti ceva papeti ca, tasma dhammoti vuccati.
Pabhedato pana yo koci phalanibbattako hetu ariyamaggo bhasitam kusalam akusalanti
ime panca dhamma dhammo, tam dhammam paccavekkhantassa tasmim dhamme pabhedagatam
nanam dhammapatisambhida. Vuttampi cetam:-
              "dukkhe nanam atthapatisambhida, dukkhasamudaye nanam
         dhammapatisambhida, dukkhanirodhe nanam atthapatisambhida, dukkhanirodhagaminiya
         patipadaya nanam dhammapatisambhida"ti. 1-
      Atha va hetumhi nanam dhammapatisambhida, hetuphale nanam atthapatisambhida.
Ye dhamma jata bhuta sanjata nibbatta abhinibbatta patubhuta, imesu
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/719/359
Dhammesu nanam atthapatisambhida. Yamha dhamma te dhamma jata bhuta sanjata
nibbatta abhinibbatta patubhuta, tesu dhammesu nanam dhammapatisambhida.
Jaramarane nanam atthapatisambhida, jaramaranasamudaye nanam dhammapatisambhida.
Jaramarananirodhe nanam atthapatisambhida, jaramarananirodhagaminiya patipadaya
nanam dhammapatisambhida. Jatiya, bhave, upadane, tanhaya, vedanaya, phasse,
salayatane, namarupe, vinnane, sankharesu nanam atthapatisambhida, sankharasamudaye
nanam dhammapatisambhida. Sankharanirodhe nanam atthapatisambhida, sankharanirodhagaminiya
patipadaya nanam dhammapatisambhida.
             "idha bhikkhave bhikkhu dhammam janati suttam geyyam .pe.
         Vedallam. Ayam vuccati dhammapatisambhida. So tassa tasseva bhasitassa
         attham janati `ayam imassa bhasitassa attho, ayam imassa bhasitassa
         attho'ti ayam vuccati atthapatisambhida.
              Katame dhamma kusala, yasmim samaye kamavacaram kusalam cittam
         uppannam hoti somanassasahagatam nanasampayuttam ruparammanam va
         .pe. Dhammarammanam va yam yam va panarabbha, tasmim samaye phasso hoti
         .pe. Avikkhepo hoti, ime dhamma kusala. Imesu dhammesu nanam
         dhammapatisambhida, tesam vipake nanam atthapatisambhida"tiadi 1- vittharo.
      Tasmim atthe ca dhamme ca sabhavanirutti abyabhicaravoharo abhilapo,
tasmim sabhavaniruttabhilape magadhikaya sabbasattanam mulabhasaya "ayam sabhavanirutti,
ayam na sabhavanirutti"ti pabhedagatam nanam niruttipatisambhida. Yathavuttesu tesu
nanesu gocarakiccadivasena vittharato pavattam sabbampi nanam arammanam katva
paccavekkhantassa tasmim nane pabhedagatam nanam patibhanapatisambhida. Iti imani
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/725/362
Cattari patisambhidananani sayameva bhagavata adhigatani atthadhammadike tasmim
tasmim attano visaye avisamvadanavasena aviparitakarappavattiya tathani avitathani
anannathani. Evampi bhagava tathani agatoti tathagato.
      Tatha yankinci neyyam nama, sabbantam bhagavata sabbakarena natam
dittham adhigatam abhisambuddham. Tatha hissa abhinneyya dhamma abhinneyyato
buddha, parinneyya dhamma parinneyyato buddha, pahatabba dhamma
pahatabbato buddha, sacchikatabba dhamma sacchikatabbato buddha, bhavetabba
dhamma bhavetabbato buddha, yato nam koci samano va brahmano va devo
va maro va brahma va "ime nama te dhamma anabhisambuddha"ti saha
dhammena anuyunjitum samattho natthi.
      Yankinci pahatabbam nama, sabbantam bhagavata anavasesato bodhimuleyeva
pahinam anuppattidhammam, na tassa pahanaya uttarim karaniyam atthi.
Tatha hissa lobhadosamohaviparitamanasikaraahirikanottappathinamiddhakodhupanahamakkhapalasa-
issamacchariyamayasatheyyathamthasarambhamanatimanamadapamadatividhakusalamuladuccarita-
visamasannamala 1- vitakkapapancaesanatanhacatubbidhavipariyesaasavaganthaoghayogagati-
tanhupadanapancabhinandananivaranacetokhilacetasovinibandhachavivadamulasattanusayaattha-
micchattanavaaghatavatthutanhamulakadasaakusalakammapathaekavisatianesanadvasatthiditthigata-
atthasatatanhavicaritadippabhedam diyaddhakilesasahassam saha vasanaya pahinam samucchinnam
samuhatam, yato nam koci samano va .pe. Brahma va "ime nama te
kilesa appahina"ti saha dhammena anuyunjitum samattho natthi.
      Ye cime bhagavata kammavipakakilesupavadaanavitikkamappabheda antarayika
dhamma vutta, alameva te ekantena antarayaya, yato nam koci samano va
@Footnote: 1 Ma....visamaviparitasannamala...
.pe. Brahma va "nalam te patisevato antarayaya"ti saha dhammena
anuyunjitum samattho natthi.
      Yo ca bhagavata 1- niravasesavattadukkhanissaranaya silasamadhipannasangaho
sattakotthasiko sattattimsappabhedo ariyamaggapubbangamo anuttaro niyyanadhammo
desito, so ekanteneva niyyati patipannassa vattadukkhato, 2- yato nam koci
samano va .pe. Brahma va "niyyanadhammo taya desito na niyyati"ti
saha dhammena anuyunjitum samattho natthi. Vuttanhetam:- "sammasambuddhassa te
patijanato ime dhamma anabhisambuddha"ti 3- vittharo. Evametani attano
nanappahanadesanavisesanam avitathabhavavabodhanato aviparitakarappavattani
bhagavato catuvesarajjananani tathani avitathani anannathani. Evampi bhagava
tathani agatoti tathagato.
      Tatha nirayagati tiracchanagati petagati manussagati devagatiti panca gatiyo.
Tasu sanjivadayo attha mahaniraya, kukkuladayo solasa ussadaniraya,
lokantarikanirayo cati sabbepime ekantadukkhataya nirassadatthena niraya ca,
sakakammuna gantabbato gati cati nirayagati. Tibbandhakarasitanarakapi etesveva
antogadha. Kimikitapatangasarisapapakkhisonasingaladayo tiriyam anchitabhavena
tiracchana nama, te eva gatiti tiracchanagati. Khuppipasitaparadattupajivinijjhama-
tanhikadayo dukkhabahulataya pakatthasukhato ita vigatati peta, te eva gatiti
petagati. Kalakancikadiasurapi etesveva antogadha. Parittadipavasihi saddhim
jambudipadicatumahadipavasino manaso ussannataya manussa, te eva gatiti
manussagati. Catumaharajikato patthaya yava nevasannanasannayatanupagati ime
@Footnote: 1. i. bhagavato    2 patipannassa vattadukkhato mokkhaya hoti. udana. A. 144
@3 Ma.mu. 12/150/110
Chabbisati devanikaya dibbanti attano iddhanubhavena kilanti jotenti cati
deva, te eva gatiti devagati.
      Ta paneta gatiyo yasma tamtamkammanibbatto upapattibhavaviseso, tasma
atthato vipakakkhandha katatta ca rupam. Tattha "ayam nama gati imina nama kammuna
jayati, tassa kammassa paccayavisesehi evam vibhagabhinnatta visum 1- ete
sattanikaya evam vibhagabhinna"ti yathasakam hetuphalavibhagaparicchindanavasena thanaso
hetuso bhagavato nanam pavattati. Tenaha bhagava:-
              "panca kho ima sariputta gatiyo, katama panca, nirayo
         tiracchanayoni pettivisayo manussa deva. Nirayancaham sariputta
         pajanami nirayagaminca maggam nirayagamininca patipadam, yatha patipanno
         ca kayassa bheda param marana apayam duggatim vinipatam nirayam
         upapajjati, tanca pajanami"tiadi. 2-
      Tani panetani bhagavato nanani tasmim tasmim visaye aviparitakarappavattiya
avisamvadanato tathani avitathani anannathani. Evampi bhagava tathani
agatoti tathagato.
      Tatha yam sattanam saddhadiyogavikalabhavavabodhena apparajakkhamaharajakkhatadi-
visesavibhavanam pannasaya akarehi pavattam bhagavato indriyaparopariyattananam.
Vuttanhetam:- "saddho puggalo apparajakkho, assaddho puggalo maharajakkho"ti
vittharo. 3-
      Yanca "ayam puggalo apparajakkho, ayam sassataditthiko, ayam ucchedaditthiko
ayam anulomikaya khantiyam thito, ayam yathabhutanane thito, ayam kamasayo, na
@Footnote: 1 Ma. etasu     2 Ma.mu. 12/153/113-4       3 khu.pati. 31/111/124
Nekkhammadiasayo, ayam nekkhammasayo, na kamadiasayo"tiadina "imassa
kamarago ativiya thamagato, na patighadiko, imassa patigho ativiya thamagato,
na kamaragadiko"tiadina "imassa punnabhisankharo adhiko, na apunnabhisankharo,
na anenjabhisankharo, imassa apunnabhisankharo adhiko, na punnabhisankharo
na anenjabhisankharo, imassa anenjabhisankharo adhiko, na punnabhisankharo
na apunnabhisankharo. Imassa kayasucaritam adhikam, imassa vacisucaritam. Imassa
manosucaritam. Ayam hinadhimuttiko, ayam panitadhimuttiko, ayam kammavaranena
samannagato, ayam kilesavaranena samannagato, ayam vipakavaranena samannagato,
ayam na kammavaranena samannagato, na kilesavaranena, na vipakavaranena
samannagato"tiadina ca sattanam asayadinam yathabhutam vibhavanakarappavattam
bhagavato asayanusayananam. Yam sandhaya vuttam:-
             "idha tathagato sattanam asayam janati, anusayam janati, caritam
         janati, adhimuttim janati, bhabbabhabbe satte janati"tiadi. 1-
      Yanca uparimahetthimapuratthimapacchimakayehi dakkhinavamaakkhi-
kannasotanasikasotaamsakutapassahatthapadehi angulaangulantarehi lomalomakupehi ca
aggikkhandhudakadharapavattanam anannasadharanam vividhavikubbaniddhinimmapanakam bhagavato
yamakapatihariyananam. Yam sandhaya vuttam:-
             "idha tathagato yamakapatihariyam karoti asadharanam savakehi,
         uparimakayato aggikkhandho pavattati, hetthimakayato udakadhara
         pavattati. Hetthimakayato aggikkhandho pavattati, uparimakayato
         udakadhara pavattati"tiadi. 2-
@Footnote: 1 khu.pati. 31/113/126    2 khu.pati. 31/116/128-9
      Yanca ragadihi jatiadihi ca anekehi dukkhadhammehi upaddutam sattanikayam
tato niharitukamatavasena nananayehi pavattassa bhagavato mahakarunokkamanassa
paccayabhutam mahakarunasamapattinanam. Yathaha:-
             "katamam tathagatassa mahakarunasamapattinanam, bahukehi akarehi
         passantanam buddhanam bhagavantanam sattesu mahakaruna okkamati,
         aditto lokasannivasoti passantanam buddhanam bhagavantanam sattesu
         mahakaruna okkamati"tiadina 1-
ekunanavutiya akarehi vibhajanam katam.
      Yam pana yavata dhammadhatu, yattakam natabbam sankhatasankhatadi, tassa
sabbassa paropadesena vina sabbakarato pativijananasamattham akankhamattapatibaddhavutti
anannasadharanam bhagavato nanam sabbatha anavasesasankhatasankhatasammutisaccavabodhato
sabbannutannanam, tatthavaranabhavatova nissangappavattim upadaya
anavarananananti ca vuccati. Ayamettha sankhepo, vittharo pana parato avi bhavissati.
      Evametani bhagavato cha asadharanananani aviparitakarappavattiya
yathasakamvisayassa avisamvadanato tathani avitathani anannathani. Evampi bhagava
tathani agatoti tathagato.
      Tatha "sattime bhikkhave bojjhanga satisambojjhango dhammavicayasambojjhango
viriyasambojjhango pitisambojjhango passaddhisambojjhango samadhisambojjhango
upekkhasambojjhango"ti 2- evam sarupato yayam lokuttaramaggakkhane uppajjamana
linuddhaccapatitthanayuhanakamasukhattakilamathanuyogaucchedasassatabhinivesadinam anekesam
upaddavanam patipakkhabhuta satiadibheda dhammasamaggi, yaya ariyasavako bujjhati,
kilesaniddaya utthahati, cattari va saccani pativijjhati, nibbanameva va
sacchikaroti, sa dhammasamaggi "bodhi"ti vuccati, tassa bodhiya angati
@Footnote: 1 khu.pati. 31/117/130     2 sam.maha. 19/185/64, khu.pati. 31/17/327
Bojjhanga. Ariyasavako va yathavuttaya dhammasamaggiya bujjhatiti katva
"bodhi"ti vuccati, tassa bodhissa angati bojjhangati evam samannalakkhanato,
upatthanalakkhano satisambojjhango, pavicayalakkhano dhammavicayasambojjhango,
paggahalakkhano viriyasambojjhango, pharanalakkhano pitisambojjhango, upasamalakkhano
passaddhisambojjhango, avikkhepalakkhano samadhisambojjhango, patisankhanalakkhano
upekkhasambojjhangoti evam visesalakkhanato, "tattha katamo satisambojjhango,
idha bhikkhu satima hoti paramena satinepakkena samannagato, cirakatampi
cirabhasitampi sarita hoti anussarita"tiadina 1- sattannam bojjhanganam
annamannupakaravasena ekakkhane pavattidassanato, "tattha katamo satisambojjhango,
atthi ajjhattam dhammesu sati, atthi bahiddha dhammesu sati"tiadina 2- tesam
visayavibhavanapavattidassanato, "tattha katamo satisambojjhango, idha bhikkhave bhikkhu
satisambojjhangam bhaveti vivekanissitam viraganissitam nirodhanissitam
vossaggaparinaman"tiadina 3- bhavanavidhidassanato, "tattha katame satta bojjhanga,
idha bhikkhu yasmim samaye lokuttaram jhanam bhaveti .pe. Tasmim samaye satta bojjhanga
honti satisambojjhango, .pe. Upekkhasambojjhango. Tattha katamo
satisambojjhango ya sati anussati"adina 4- channavutiya nayasahassavibhagehiti
evam nanakarato pavattani bhagavato bojjhangavibhavanananani tassa tassa
atthassa avisamvadanato tathani avitathani anannathani. Evampi bhagava tathani
agatoti tathagato.
      Tatha "tattha katamam dukkhanirodhagamini patipada ariyasaccam, ayameva ariyo
atthangiko maggo, seyyathidam, sammaditthi .pe. Sammasamadhi"ti 5- evam sarupato,
@Footnote: 1 abhi.vi. 35/467/274  2 abhi.vi. 35/469/275  3 abhi.vi. 35/471/276
@4 abhi.vi. 35/473-4/277     5 abhi.vi. 35/205/125
Sabbakilesehi arakatta ariyabhavakaratta ariyaphalapatilabhakaratta ca ariyo,
ariyanam atthavidhatta nibbanadhigamaya ekantakaranatta ca atthangiko, kilese
marento gacchati, atthikehi maggiyati, sayam va nibbanam maggayatiti maggoti
evam samannalakkhanato, "sammadassanalakkhana sammaditthi, sammaabhiniropanalakkhano
sammasankappo, sammapariggahanalakkhana sammavaca, sammasamutthapanalakkhano
sammakammanto, sammavodanalakkhano sammaajivo, sammapaggahanalakkhano sammavayamo,
sammaupatthanalakkhana sammasati, sammaavikkhepalakkhano sammasamadhi"ti
evam visesalakkhanato, sammaditthi tava annehipi attano paccanikakilesehi saddhim
micchaditthim pajahati, nibbanam arammanam karoti, tappaticchadakamohavidhamanena
asammohato sampayuttadhamme ca passati, tatha sammasankappadayopi
micchasankappadini pajahanti, nirodhanca arammanam karonti, sahajatadhammanam
sammaabhiniropanapariggahanasamutthapanavodanapaggahanaupatthanasamadahanani ca karontiti
evam kiccavibhagato, sammaditthi pubbabhage nanakkhana visum dukkhadiarammana
hutva maggakale ekakkhana nibbanameva arammanam katva kiccato "dukkhe
nanan"tiadini cattari namani labhati. Sammasankappadayopi pubbabhage
nanakkhana nanarammana hutva maggakale ekakkhana ekarammana, tesu
sammasankappo kiccato "nekkhammasankappo"tiadini tini namani labhati,
sammavacadayo tayo pubbabhage "musavada veramani"tiadina vibhaga
viratiyopi cetanayopi hutva maggakkhane viratiyova, sammavayamasatiyo kiccato
sammappadhanasatipatthanavasena cattari namani labhanti, sammasamadhi pana
maggakkhanepi pathamajjhanadivasena nana evati evam pubbabhagaparabhagesu
pavattivibhagato, "idha bhikkhave bhikkhu sammaditthim bhaveti
Vivekanissitan"tiadina 1- bhavanavidhito, "tattha katamo atthangiko maggo, idha
bhikkhu yasmim sameye lokuttaram jhanam bhaveti .pe. Dukkhapatipadam dandhabhinnam, tasmim
samaye atthangiko maggo hoti sammaditthi sammasankappo"tiadina 2- caturasitiya
nayasahassavibhagehiti evam anekakarato pavattani bhagavato ariyamaggavibhavanananani
atthassa avisamvadanato sabbanipi tathani avitathani anannathani. Evampi bhagava
tathani agatoti tathagato.
      Tatha pathamajjhanasamapattiya ca nirodhasamapattiti etasu anupatipatiya
viharitabbatthena samapajjitabbatthena ca, anupubbaviharasamapattisu
sampadanapaccavekkhanadivasena yatharaham sampayogavasena ca pavattani bhagavato nanani
tadatthasiddhiya tathani avitathani anannathani. Evampi bhagava tathani agatoti
tathagato tatha "idam imassa thanam, idam atthanan"ti aviparitam tassa tassa phalassa
karanakaranajananam, tesam tesam sattanam atitadibhedabhinnassa kammasamadanassa
anavasesato. Yathabhutam vipakantarajananam, ayuhanakkhaneyeva tassa tassa sattassa
"ayam nirayagamini patipada .pe. Ayam nibbanagamini patipada"ti yathavato
sasavanasavakammavibhagajananam, khandhayatananam upadinnanupadinnadianekasabhavam
nanasabhavam ca tassa lokassa "imaya nama dhatuya ussannatta imasmim
dhammappabandhe ayam viseso jayati"tiadina nayena yathabhutam dhatunanattajananam,
saddhadiindriyanam tikkhamudutajananam, sankilesadihi saddhim jhanavimokkhadijananam,
sattanam aparimanasu jatisu tappatibandhena saddhim anavasesato
pubbenivutthakkhandhasantatijananam, hinadivibhagehi saddhim cutipatisandhijananam, "idam
dukkhan"tiadina hettha vuttanayeneva catusaccajanananti imani bhagavato dasabalananani
@Footnote: 1 abhi. vi. 35/489/285          2 abhi.vi. 35/490/285
Avirajjhitva yathasakamvisayavagahanato yathadhippetatthasadhanato ca yathabhutavuttiya
tathani avitathani anannathani, vuttanhetam:-
             "idha tathagato thananca thanato atthananca atthanato
         yathabhutam pajanati"tiadi. 1-
      Evampi bhagava tathani agatoti tathagato.
      Yatha cetesampi nananam vasena, evam yathavuttanam satipatthanasammappadhana-
divibhavanananadianantaparimeyyabhedanam anannasadharananam pannavisesanam
vasena bhagava tathani nanani agato adhigatoti tathagato, evampi tathani
agatoti tathagato. (3)
      Katham tatha gatoti tathagato? ya ta bhagavato abhijatiabhisambodhidhammavinaya-
pannapanaanupadisesanibbanadhatuyo, ta tatha. Kim vuttam hoti?
yadattham ta lokanathena abhipatthita pavattita ca, tadatthassa ekantasiddhiya
avisamvadanato aviparitatthavuttiya tatha avitatha anannatha. Tatha hi ayam bhagava
bodhisattabhuto samatimsaparamiparipuranadikam vuttappakaram sabbabuddhattahetum sampadetva
tusitapure thito buddhakolahalam sutva dasasahassacakkavaladevatahi ekato
sannipatitahi upasankamitva:-
           kalo kho 2- te mahavira      uppajja matukucchiyam
           sadevakam tarayanto            bujjhassu amatam padanti 3-
ayacito uppannapubbanimitto panca mahavilokanani viloketva "idanaham
manussayoniyam uppajjitva abhisambujjhissami"ti asalhipunnamayam sakyarajakule
mahamayaya deviya kucchiyam patisandhim gahetva dasa mase devamanussehi
@Footnote: 1 an.dasaka. 24/21/27, abhi.vi. 35/809/409
@2 si.,i. kaloyam      3 khu.buddha. 33/1/413
Mahata pariharena parihariyamano visakhapunnamayam paccusasamaye abhijatim
papuni.
      Abhijatikkhane panassa patisandhiggahanakkhane viya dvattimsapubbanimittani
paturahesum, ayam dasasahassilokadhatu sankampi sampakampi sampavedhi, dasasu
cakkavalasahassesu appamano 1- obhaso phari, tassatam sirim datthukama viya
andha cakkhuni patilabhimsu, badhira saddam sunimsu, muga samalapimsu, khujja ujugatta
ahesum, pangula padasa gamanam patilabhimsu, bandhanagata sabbasatta andubandhanadihi
muccimsu, sabbanarakesu aggi nibbayi, pettivisaye khuppipasa vupasami,
tiracchananam bhayam nahosi, sabbasattanam rogo vupasami, sabbasatta piyamvada ahesum,
madhurenakarena assa hasimsu, varana gajjimsu, sabbaturiyani sakasakaninnadam
muncimsu, aghattitani eva manussanam hatthupagadini abharanani madhurenakarena
saddam muncimsu, sabbadisa vippasanna ahesum, sattanam sukham uppadayamano
mudusitalavato vayi, akalamegho vassi, pathavitopi udakam ubbhijjitva vissandi,
pakkhino akasagamanam vijahimsu, nadiyo asandamana atthamsu, mahasamudde madhuram
udakam ahosi, upakkilesavinimutte suriye dippamane eva akasagata sabba
jotiyo jotimsu, thapetva arupavacare deve avasesa sabbe deva sabbe ca
nerayika dissamanarupa ahesum, tarukuttakavatadiseladayo anavaranabhuta ahesum,
sattanam cutupapata nahesum, sabbam anitthagandham abhibhavitva dibbagandho
pavayi, sabbe phalupaga rukkha phaladhara sampajjimsu, mahasamuddo sabbatthakameva
pancavannehi padumehi sanchannatalo ahosi, thalajajalajadini sabbapupphani
pupphimsu, rukkhanam khandhesu khandhapadumani, sakhasu sakhapadumani, latasu
latapadumani pupphimsu, mahitalasilatalani bhinditva uparupari satta satta hutva
@Footnote: 1 cha.Ma. aparimano
Dandapadumani nama nikkhamimsu, akase olambakapadumani nibbattimsu, samantato
pupphavassam vassi, akase dibbaturiyani vajjimsu, sakaladasasahassilokadhatu
vattetva visatthamalagulam viya, uppiletva pavattamalakalapo viya,
alankatapatiyattam malasanam viya ca ekamalamalini vipphurantavalavijani
pupphadhupagandhapavasita paramasobhaggappatta ahosi, tani ca pubbanimittani upari
adhigatanam anekesam visesadhigamanam nimittabhutani eva ahesum. Evam
anekacchariyapatubhava ayam abhijati yadattham tena abhipatthita, tassa abhisambodhiya
ekantasiddhiya tathava ahosi avitatha anannatha.
      Tatha ye buddhaveneyya bodhaneyyabandhava, te sabbepi anavasesato
sayameva bhagavata vinita. Ye ca savakaveneyya dhammaveneyya ca, tepi
savakadihi vinita vinayam gacchanti gamissanti cati yadattham bhagavata abhisambodhi
abhipatthita, tadatthassa ekantasiddhiya abhisambodhi tatha avitatha anannatha.
      Apica yassa yassa neyyadhammassa yo yo sabhavo bujjhitabbo, so so
hatthatale thapitaamalakam viya avajjanamattapatibaddhena attano nanena
aviparitam anavasesato bhagavata abhisambuddhoti evampi abhisambodhi tatha avitatha
anannatha.
      Tatha tesam tesam dhammanam tatha tatha desetabbappakaram, tesam tesanca
sattanam asayanusayacariyadhimuttim sammadeva oloketva dhammatam avijahanteneva
pannattinayam voharamattam anatidhavanteneva ca dhammatam vibhaventena yathaparadham
yathajjhasayam yathadhammanca anusasantena bhagavata veneyya vinita ariyabhumim
sampapitati dhammavinayapannapanapissa tadatthasiddhiya yathabhutavuttiya ca tatha
avitatha anannatha.
       Tatha ya sa bhagavata anuppatta 1- pathaviyadikaphassavedanadi-
ruparupasabhavanimutta 2- lujjanapalujjanabhavabhavato lokasabhavatita tamasa
visamsatthatta kenaci anobhasaniya lokasabhavabhavato eva gatiadibhavarahita
appatittha anarammana amatamahanibbanadhatu khandhasankhatanam upadinam lesamattassapi 3-
abhavato "anupadisesa"tipi vuccati. Yam sandhaya vuttam:-
             "atthi bhikkhave tadayatanam, yattha neva pathavi na apo na
         tejo na vayo na akasanancayatanam na vinnanancayatanam na
         akincannayatanam na nevasannanasannayatanam nayam loko na paro
         loko na ca ubho candimasuriya. Tamaham bhikkhave neva agatim vadami
         na gatim na thitim na cutim na upapattim, appatittham appavattam
         anarammanamevetam, esevanto dukkhassa"ti. 4-
      Sa sabbesampi upadanakkhandhanam atthangamo, sabbesam sankharanam
samatho, sabbupadhinam patinissaggo, sabbadukkhanam vupasamo, sabbalayanam samugghato,
sabbavattanam upacchedo, accantasantilakkhanati yathavuttasabhavassa kadacipi
avisamvadanato tatha avitatha anannatha. Evameta abhijatiadika tatha gato
upagato adhigato patipanno pattoti tathagato. Evam bhagava tatha gatoti
tathagato. (4)
      Katham tathavidhoti tathagato? yathavidha purimaka sammasambuddha, ayampi
bhagava tathavidho. Kim vuttam hoti? yathavidha te bhagavanto maggasilena phalasilena
sabbenapi lokiyalokuttarasilena, maggasamadhina phalasamadhina sabbenapi
lokiyalokuttarasamadhina, maggapannaya phalapannaya sabbayapi lokiyalokuttarapannaya,
@Footnote: 1 Si.,i. anuppatta sopadiadika         2 Si. pathaviphassavedanadi...
@3 Si.,ka. kilesamattassapi                4 khu.u. 25/71/212
Devasikam valanjitabbehi catuvisatikotisatasahassasamapattiviharehi,
tadangavimuttiya vikkhambhanavimuttiya samucchedavimuttiya patippassaddhivimuttiya
nissaranavimuttiyati sankhepato, vittharato pana anantaparimanabhedehi
acinteyyanubhavehi sakalasabbannugunehi, ayampi amhakam bhagava tathavidho. Sabbesam
hi sammasambuddhanam ayuvemattam sarirappamanavemattam kulavemattam
dukkaracariyavemattam rasmivemattanti imehi pancahi vemattehi siya vemattam, na
pana silavisuddhiadisu visuddhisu samathavipassanapatipattiyam attana patividdhagunesu ca
kinci nanakaranam atthi, atha kho majjhe bhinnasuvannam viya annamannam
nibbisesa te buddha bhagavanto. Tasma yathavidha purimaka sammasambuddha.
Ayampi bhagava tathavidho. Evam tathavidhoti tathagato. Vidhattho cettha gatasaddo.
Tatha hi lokiya vidhayuttagatasadde pakaratthe vadanti. (5)
      Katham tathapavattikoti 1-  tathagato? anannasadharanena iddhanubhavena
samannagatatta atthapatisambhidadinam ukkamsaparamippattiya anavaranananapatilabhena
ca bhagavato kayappavattiyadinam katthaci patighatabhavato yatharuci tatha gatam gati
gamanam kayavacicittappavatti etassati tathagato. Evam tathapavattikoti
tathagato. (6)
      Katham tathehi agatoti tathagato? bodhisambharasambharane
tappatipakkhappavattisankhatam natthi etassa gatanti agato. So panassa agatabhavo
maccheradanaparamiadisu aviparitam adinavanisamsapaccavekkhanadinayappavattehi nanehiti
tathehi nanehi agatoti tathagato.
      Atha va kilesabhisankharappavattisankhatam khandhappavattisankhatameva va
pancasupi gatisu gatam gamanam etassa natthiti agato.
@Footnote: 1 Ma. tatha pavattitoti
Saupadisesaanupadisesanibbanappattiya svayamassa agatabhavo tathehi ariyamaggananehiti
evampi bhagava tathehi agatoti tathagato. (7)
      Katham tathagatabhavena tathagato? tathagatabhavenati ca tathagatassa sabbhavena,
atthitayati attho. Kopanesa tathagato, yassa atthitaya bhagava tathagatoti
vuccatiti? saddhammo. Saddhammo hi ariyamaggo tava yatha yuganaddhasamathavipassanabalena
anavasesakilesapakkham samuhanantena samucchedappahanavasena gantabbam,
tatha gato. Phaladhammo yatha attano magganurupam patippassaddhippahanavasena
gantabbam, tatha gato pavatto. Nibbanadhammo pana yatha gato pannaya
patividdho sakalavattadukkhavupasamaya sampajjati, buddhadihi tatha gato sacchikatoti
tathagato. Pariyattidhammopi yatha purimabuddhehi suttageyyadivasena
pavattiadippakasanavasena ca veneyyanam asayadianurupam pavattito, amhakampi bhagavata
tatha gato gadito 1- pavattitoti va tathagato. Yatha bhagavata desito, tatha
bhagavato savakehi gato avagatoti tathagato. Evam sabbopi saddhammo tathagato.
Tenaha sakko devanamindo "tathagatam devamanussapujitam, dhammam namassama suvatthi
hotu"ti. 2- Svassa atthiti bhagava tathagato.
      Yatha ca dhammo, evam ariyasamghopi yatha attahitaya parahitaya ca
patipannehi suvisuddham pubbabhagasamathavipassanapatipadam purakkhatva tena tena maggena
gantabbam, tam tam tatha gatoti tathagato. Yatha va bhagavata paticcasamuppadadinayo
desito, tatha ca buddhatta tatha gadanato ca tathagato. Tenaha sakko
@Footnote: 1 Ma. gadito avagato     2 khu.khu. 25/16/9, khu.su. 25/240/380
Devaraja "tathagatam devamanussapujitam samgham namassama suvatthi hotu"ti 1- svassa
savakabhuto atthiti bhagava tathagato. Evam tathagatabhavena tathagato. (8)
      Idampi tathagatassa tathagatabhavadipane mukhamattakameva, sabbakarena pana
tathagatova tathagatassa tathagatabhavam vanneyya. Idam hi tathagatapadam mahattham
mahagatikam mahavisayam, tassa appamadapadassa viya tepitakampi buddhavacanam yuttito
atthabhavena 2- aharanto "atitthena dhammakathiko pakkhando"ti na vattabboti.
      Tatthetam vuccati:-
                  "yatheva loke purima mahesino
                   sabbannubhavam munayo idhagata
                   tatha ayam sakyamunipi agato
                   tathagato vuccati tena cakkhuma.
                   Pahaya kamadimale asesato
                   samadhinanehi yatha gata jina
                   puratana sakyamuni jutindharo
                   tatha gato tena tathagato mato.
                   Tathanca dhatayatanadilakkhanam
                   sabhavasamannavibhagabhedato
                   sayambhunanena jino tatha gato
                   tathagato vuccati sakyapungavo.
@Footnote: 1 khu.khu. 25/16/9, khu.su. 25/240/380      2 Si.,i. atthibhavena
                   Tathani saccani samantacakkhuna
                   tatha idappaccayata ca sabbaso
                   anannaneyyanayato vibhavita
                   tatha gato tena jino tathagato.
                   Anekabhedasupi lokadhatusu
                   jinassa rupayatanadigocare
                   vicittabhede tathameva dassanam
                   tathagato tena samantalocano.
                   Yato ca dhammam tathameva bhasati
                   karoti vacayanulopamattano
                   gunehi lokam abhibhuyyiriyati
                   tathagato tenapi lokanayako.
                   Tatha parinnaya tathaya sabbaso
                   avedi lokam pabhavam atikkami
                   gato ca paccakkhakriyaya nibbutim
                   ariyamagganca 1- gato tathagato.
                   Tatha patinnaya tathaya sabbaso
                   hitaya lokassa yato yamagato
                   tathaya natho karunaya sabbada
                   gato ca tenapi jino tathagato.
@Footnote: 1 Si. sadariyamagganca, i. yadariyamagganca
                   Tathani nanani yato yamagato
                   yathasabhavam visayavabodhato
                   tathabhijatippabhuti tathagato
                   tadatthasampadanato tathagato.
                   Yathavidha te purima mahesino
                   tathavidhoyampi tatha yatharuci
                   pavattavaca tanucittabhavato
                   tathagato vuccati aggapuggalo.
                   Sambodhisambharavipakkhato pure
                   gatam na samsaragatampi tassa va
                   na catthi nathassa bhavantadassino
                   tathehi tasma agato tathagato.
                   Tathagato dhammadharo mahesina
                   yatha pahatabbamalam pahiyati
                   tatha gato ariyagano vinayako
                   tathagato tena samangibhavato"ti.
      Arahantam sammasambuddhanti ettha arahati padassa attho hettha
vuttoyeva. Samma samanca sabbadhammanam buddhatta sammasambuddham. Yankinci
neyyam nama, tassa sabbassapi sabbakarato aviparitato sayameva abhisambuddhattati
vuttam hoti. Iminassa paropadesarahitassa sabbakarena sabbadhammavabodhanasamatthassa
akankhapatibaddhavuttino anavaranananasankhatassa sabbannutannanassa adhigamo
dassito.
      Nanu ca sabbannutannanato annam anavaranam, annatha cha asadharanananani
buddhanananiti vacanam virujjheyyati? na virujjhati visayappavattibhedavasena annehi
asadharanabhavadassanattham ekasseva nanassa dvidha vuttatta. Ekameva hi tam
nanam anavasesasankhatasankhatasammutidhammavisayataya sabbannutannanam, tattha ca
avaranabhavato nissangacaramupadaya anavarananananti vuttam. Yathaha
patisambhidayam:-
           "sabbam sankhatasankhatam anavasesam janatiti sabbannutannanam,
        tattha avaranam natthiti anavaranananan"tiadi. 1-
      Tasma natthi nesam atthato bhedo, ekantenevetam evamicchitabbam.
Annatha sabbannutanavarananananam sadharanata 2- asabbadhammarammanata ca
apajjeyya. Na hi bhagavato nanassa anumattampi avaranam atthi, anavaranananassa
ca asabbadhammarammanabhave yattha tam nappavattati, tatthavaranasabbhavato
anavaranabhavoyeva na siya. Atha va pana hotu annameva anavaranam
sabbannutannanato, idha pana sabbattha appatihatavuttitaya anavarananananti
sabbannutannanameva adhippetam, tassevadhigamena bhagava sabbannu sabbavidu
sammasambuddhoti vuccati, na sakimyeva sabbadhammavabodhato. Tatha ca vuttam
patisambhidayam:-
           "vimokkhantikametam buddhanam bhagavantanam bodhiya mule saha
        sabbannutannanassa patilabha sacchikapannatti yadidam buddho"ti. 3-
     Sabbadhammavabodhanasamatthananasamadhigamena hi bhagavato santane anavasesadhamme
pativijjhitum samatthata ahositi.
      Etthaha:- kim panidam nanam pavattamanam sakimyeva sabbasmim visaye
pavattati, udahu kamenati. Kincettha:- yadi tava sakimyeva sabbasmim visaye
@Footnote: 1 khu.pati. 31/119/134, udana. A. 150  2 Ma. savaranata
@3 khu.maha. 29/379/253 (sya)
Pavattati, atitanagatapaccuppannaajjhattabahiddhadibhedabhinnanam sankhatadhammanam
asankhatasammutidhammananca ekajjham upatthane durato cittapatam pekkhantassa
viya visayavibhagenavabodho na siya, tatha ca sati "sabbe dhamma anatta"ti
vipassantanam anattakarena viya sabbadhamma anirupitarupena bhagavato nanassa
visaya hontiti apajjati. Yepi "sabbaneyyadhammanam thitalakkhanavisayam vikapparahitam
sabbakalam buddhanam nanam pavattati, tena te sabbaviduti vuccanti. Evanca
katva:-
        `caram samahito nago,       titthantopi samahito'ti:-
idampi vacanam suvuttam hoti"ti vadanti, tesampi vuttadosanativatti,
thitalakkhanaramnataya ca atitanagatasammutidhammanam tadabhavato ekadesavisayameva bhagavato
nanam siya. Tasma sakimyeva nanam pavattatiti na yujjati.
      Atha kamena sabbasmim visaye nanam pavattatiti? evampi na yujjati.
Na hi jatibhumisabhavadivasena disadesakaladivasena ca anekabhedabhinne neyye
kamena gayhamane tassa anavasesapativedho sambhavati apariyantabhavato neyyassa.
Ye pana "atthassa avisamvadanato neyyassa ekadesam paccakkham katva sesepi
evanti adhimuccitva vavatthapanena sabbannu bhagava, tanca nanam na anumanikam
samsayabhavato. Samsayanubandham hi loke anumanananan"ti vadanti, tesampi na
yuttam, sabbassa hi apaccakkhabhave atthassa avisamvadanena neyyassa ekadesam
paccakkham katva sesepi evanti adhimuccitva vavatthapanassa asambhavato. Yam hi
tam sesam, tam apaccakkhanti atha tampi paccakkham, tassa sesabhavo pana na siyati
sabbametam akaranam. Kasma? avisayavicarabhavato. 1- Vuttanhetam bhagavata:-
@Footnote: 1 Ma. avisayavidhanabhavato
           "buddhavisayo bhikkhave acinteyyo na cintetabbo, yo
        cinteyya, ummadassa vighatassa bhagi assa"ti. 1-
      Idampanettha sannitthanam:- yankinci bhagavata natum icchitam sakalamekadeso
va, tattha appatihatavuttitaya paccakkhato nanam pavattati, niccasamadhananca
vikkhepabhavato, natum icchitassa sakalassa avisayabhavato 2- tassa
akankhapatibaddhavuttita na siya, ekanteneva sa icchitabba "sabbe dhamma
buddhassa bhagavato avajjanapatibaddha akankhapatibaddha manasikarapatibaddha
cittuppadapatibaddha"ti 3- vacanato. Atitanagatavisayampi bhagavato nanam
anumanagamanatakkaggahanavirahitatta paccakkhameva.
      Nanu ca ekasmimpi pakkhe yada sakalam natum icchitam, tada sakimyeva
sakalavisayataya anirupitarupena bhagavato nanam pavatteyyati vuttadosanativattiyevati?
na, tassa visodhitatta. Visodhito hi so buddhavisayo acinteyyoti. Annatha
va pacurajanananasamavuttitaya buddhanam bhagavantanam nanassa acinteyyata na
siya, tasma sakaladhammarammanampi tam ekadhammarammanam viya suvavatthapiteyeva te
dhamme katva pavattatiti idamettha acinteyyam. Yavatakam neyyam, tavatakam nanam,
yavatakam nanam tavatakam neyyam, neyyapariyantikam nanam, nanapariyantikam neyyanti
evamekajjham visum visum sakim kamena ca icchanurupam samma samanca sabbadhammanam
buddhatta sammasambuddho bhagava. Tam sammasambuddham.
      Dve vitakkati dve samma vitakka. Tattha vitakkenti etena, sayam va
vitakketi, vitakkanameva vati vitakko. Svayam arammanabhiniropanalakkhano,
ahananapariyahananaraso, arammane cittassa anayanapaccupatthano. Visayabhedena
@Footnote: 1 an.catukka. 21/77/91    2 Si. avisayabhave
@3 khu.maha. 29/320/218, khu.cula. 30/492/239 (sya)
Pana tam dvidha katva vuttam "dve vitakka"ti. Samudacarantiti samam samma ca
uddhamuddham mariyadaya caranti. Mariyadattho hi ayamakaro, tena payogena
"tathagatam arahantam sammasambuddhan"ti idam samiatthe upayogavacanam. Idam vuttam
hoti:- tathagatassa arahato sammasambuddhassa attano attano visaye samam
samma ca annamannam mariyadam anatikkamanta uddhamuddham bahulam abhinham caranti
pavattantiti.
      Ko pana nesam visayo, ka va mariyada, kathanca tam anatikkamitva te
uddhamuddham bahulam abhinham niccam pavattantiti? vuccate:- khemavitakko
pavivekavitakkoti ime dve vitakkayeva. Tesu khemavitakko tava bhagavato
visesena karunasampayutto, mettamuditasampayuttopi labbhateva, tasma so
mahakarunasamapattiya mettadisamapattiya ca pubbangamo sampayutto ca
veditabbo. Pavivekavitakko pana phalasamapattiya pubbangamo sampayutto ca,
dibbaviharadivasenapi, labbhateva. Iti nesampi 1- vitakko visayo, tasma ekasmim
santane bahulam pavattamananampi kalena kalam savisayasmimyeva caranato natthi mariyada na
sankarena vutti.
      Tattha khemavitakko bhagavato karunokkamanadina vibhavetabbo, pavivekavitakko
samapattihi. Tatthayam vibhavana:- "ayam loko santapajato dukkhapareto"tiadina
ragaggiadihi lokasannivasassa adittadiakaradassanehi mahakarunasamapattiya
pubbabhage, samapattiyampi pathamajjhanavasena vattabbo. Vuttanhetam 2- :-
             "bahuhi akarehi passantanam buddhanam bhagavantanam
        sattesu mahakaruna okkamati, aditto lokasannivasoti passantanam
        buddhanam bhagavantanam sattesu mahakaruna okkamati. Uyyutto,
@Footnote: 1 cha.Ma. nesam   2 khu.pati. 31/117/130,134
        Payato, kummaggapatipanno, upaniyati loko addhuvo, atano loko
        anabhissaro, assako loko, sabbam pahaya gamaniyam, uno loko
        atitto tanhadaso.
               Atayano lokasannivaso, aleno, asarano, asaranibhuto,
        uddhato loko avupasanto, sasallo lokasannivaso viddho
        puthusallehi, avijjandhakaravarano kilesapanjaraparikkhitto, avijjagato
        lokasannivaso andabhuto pariyonaddho tantakulakajato kulagunthikajato
        munjapabbajabhuto apayam duggatim vinipatam samsaram nativattatiti
        passantanam, avijjavisadosasamlitto kilesakalalibhuto,
        ragadosamohajatajatito.
               Tanhasamghatapatimukko, tanhajalena otthato, tanhasotena
        vuyhati, tanhasamyojanena samyutto, tanhanusayena anusato,
        tanhasantapena santappati, tanhaparilahena paridayhati.
               Ditthisamghatapatimukko, ditthijalena otthato, ditthisotena
        vuyhati, ditthisamyojanena samyutto, ditthanusayena anusato,
        ditthisantapena santappati, ditthiparilahena paridayhati.
                Jatiya anugato, jaraya anusato, byadhina abhibhuto,
        maranena abbhahato, dukkhe patitthito.
                Tanhaya oddito, jarapakaraparikkhitto, maccupasena parikkhitto,
        mahabandhanabaddho lokasannivaso, ragabandhanena dosamohabandhanena
        manaditthikilesaduccaritabandhanena baddho, mahasambadhapatipanno,
        mahapalibodhena palibuddho, mahapapate patito, mahakantarapatipanno,
        mahasamsarapatipanno, mahavidugge samparivattati, mahapalipe palipanno.
                Abbhahato lokasannivaso, aditto lokasannivaso
         ragaggina dosaggina mohaggina jatiya .pe. Upayasehi,
         unnitako lokasannivaso hannati niccamatano pattadando takkaro,
         vajjabandhanabaddho aghatanapaccupatthito, anatho lokasannivaso
         paramakarunnatam patto, dukkhabhitunno cirarattapilito, niccagadhito
         niccapipasito.
                Andho acakkhuko, hatanetto aparinayako, vipathapakkhando
         anjasaparaddho, mahoghapakkhando.
                Dvihi ditthigatehi pariyutthito, tihi duccaritehi vippatipanno,
         catuhi yogehi yojito, catuhi ganthito, catuhi upadanehi
         upadiyati, pancagatisamarulho, pancahi kamagunehi rajjati, pancahi
         nivaranehi otthato, chahi vivadamulehi vivadati, chahi tanhakayehi
         rajjati, chahi ditthigatehi pariyutthito, sattahi anusayehi anusato,
         sattahi samyojanehi samyutto, sattahi manehi unnato, atthahi
         lokadhammehi samparivattati, atthahi micchattehi niyyato atthahi purisadosehi
         dussati, navahi aghatavatthuhi aghatito, navahi manehi unnato,
         navahi tanhamulakehi dhammehi rajjati, dasahi kilesavatthuhi kilissati,
         dasahi aghatavatthuhi aghatito, dasahi akusalakammapathehi samannagato,
         dasahi samyojanehi samyutto, dasahi micchattehi niyyato, dasavatthukaya
         ditthiya samannagato, dasavatthukaya antaggahikaya ditthiya
         samannagato, atthasatatanhapapancehi papancito, dvasatthiya
         Ditthigatehi pariyutthito lokasannivasoti sampassantanam buddhanam
         bhagavantanam sattesu mahakaruna okkamati.
                Ahancamhi tinno, loko ca atinno. Ahancamhi mutto,
         loko ca amutto. Ahancamhi danto, loko ca adanto. Ahancamhi
         santo, loko ca asanto. Ahancamhi assattho, loko ca anassattho.
         Ahancamhi parinibbuto, loko ca aparinibbuto. Pahomi khvaham
         tinno taretum, mutto mocetum, santo sametum, assattho assasetum,
         parinibbuto pare ca parinibbapetunti passantanam buddhanam
         bhagavantanam sattesu mahakaruna okkamati"ti.
      Iminava nayena bhagavato sattesu mettaokkamananca vibhavetabbam.
Karunavisayassa hi dukkhassa patipakkhabhutam sukham sattesu upasamharanti mettapi
vattatiti idha abyapadaavihimsavitakka khemavitakko. Pavivekavitakko pana
nekkhammavitakkoyeva, tassa dibbaviharaariyaviharesu pubbabhagassa pathamajjhanassa
paccavekkhanaya ca vasena pavatti veditabba. Tattha ye te bhagavato devasikam
valanjanakavasena catuvisatikotisatasahassasankha samapattivihara, yesam pure caranabhavena
pavattam samadhicariyanugatam nanacariyanugatam nanam catuvisatikotisatasahassasamapattipanna
sancari mahavajiranananti vuccati, tesam vasena bhagavato pavivekavitakkassa
bahulam pavatti veditabba. Ayanca attho mahasaccakasuttenapi veditabbo. Vuttanhi
tattha bhagavata:-
             "so kho aham aggivessana tasmimyeva purimasmim samadhinimitte
         ajjhattameva cittam santhapemi, sannisademi, yena sudam niccakappam
         viharami"ti. 1-
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/385/345
      Idam hi bhagava "samano gotamo abhirupo pasadiko, suphusitam dantavaranam,
jivha tanuka, madhuram vacanam, tena parisam ranjento manne vicarati, citte
panassa ekaggata natthi, yo evam sannattibahulo carati"ti saccakena
niganthaputtenapi vitakkite avassam sahogham coram ganhanto viya "na aggivessana
tathagato parisam ranjento sannattibahulo vicarati, cakkavalapariyantayapi parisaya
dhammam desenti asallino anupalitto ekattam ekaviharisunnatta phalasamapattiphalam
anuyutto"ti dassetum ahari.
      Bhagava hi yasmim khane parisa sadhukaram deti, dhammam va paccavekkhati,
tasmim khane pubbabhagena kalam paricchinditva phalasamapattim assasavare
passasavare samapajjati, sadhukarasaddanigghose avicchinneyeva dhammapaccavekkhanaya ca
pariyosane samapattito vutthaya thitatthanato patthaya dhammam deseti.
Buddhanam hi bhavangaparivaso lahuko, assasavare passasavare samapattiyo
samapajjanti. Evam yathavuttasamapattinam sapubbabhaganam vasena bhagavato khemavitakkassa
pavivekavitakkassa ca bahulappavatti veditabba.
      Tattha yassa byapadavihimsavitakkadisankilesappahanassa abyapadavitakkassa
avihimsavitakkassa ca anubhavena kutocipi bhayabhavato tamsamangi khemappatto ca
viharati, tato ca sabbassapi sabbadapi khemameva hoti abhayameva. Tasma
duvidhopi ubhayesam khemam karoti khemavitakko. Yassa pana kamavitakkadisankilesappahanassa
nekkhammavitakkassa anubhavena kayaviveko cittaviveko upadhivivekoti
tividho, tadangaviveko vikkhambhanaviveko samucchedaviveko patippassaddhiviveko
nissaranavivekoti pancavidho ca viveko paripurim gacchati, so yatharaham arammanato
sampayogato ca pavivekasahagato vitakkoti pavivekavitakko. Ete ca dve vitakka
Evam vibhattavisayapi samana adikammikanam annamannupakaraya sambhavanti yatha
hi khemavitakkassa pavivekavitakko anuppannassa uppadaya, uppannassa
bhiyyobhavaya vepullaya hoti, evam pavivekavitakkassapi khemavitakko. Na hi
vupakatthakayacittanamantarena mettaviharadayo sambhavanti byapadadippahanena
ca vina cittavivekadinam asambhavoyevati annamannassa bahupakara ete
dhamma datthabba. Bhagavato pana sabbaso pahinasankilesassa lokahitatthaya evam
khemavitakko ca pavivekavitakko ca assasavaramattepi hitasukhamavahantiyevati.
Khemo ca vitakko paviveko ca vitakkoti sambandhitabbam.
      Evam udditthe dve vitakke niddisitum "abyapajjharamo"tiadimaha.
Tattha abyapajjhanam kassaci adukkhanam abyapajjho, so aramitabbato
aramo etassati abyapajjharamo. Abyapajjhe rato sevanavasena niratoti
abyapajjharato. Esevati eso eva. Iriyayati kiriyaya, kayavacipayogenati
attho. Na kinci byabadhemiti hinadisu kincipi sattam tanhatasadiyogato
tasam va tadabhavato pahinasabbakilesavipphanditatta thavaram va na badhemi na
dukkhapemi. Karunajjhasayo bhagava mahakarunasamapattibahulo attano
paramarucitakarunajjhasayanurupamevamaha. Tena avihimsavitakkam abyapadavitakkanca
dasseti. Idam vuttam hoti:- aham imaya iriyaya imaya patipattiya evam
samma patipajjanto evam samapattiviharehi viharanto evam punnatthikehi
katani sakkaragarukaramananavandanapujanani adhivasento sattesu na kanci
byabadhemi, apica kho ditthadhammikasamparayikaparamatthabhedam hitasukhameva nesam
paribruhemiti.
      Yam akusalam, tam pahinanti yam diyaddhakilesasahassabhedam annanca tamsampayuttam
anantappabhedam akusalam, tam sabbam bodhimuleyeva mayham pahinam samuhatanti.
Imina pavivekesu muddhabhute 1- saddhim nissaranavivekena
samucchedappatippassaddhiviveke 2- dasseti. Keci panettha tadangavikkhambhanavivekepi
uddharanti. Agamaniyapatipadaya hi saddhim bhagavata attano kilesakkhayo idha vuttoti.
      Iti bhagava aparimitakappaparicitam attano pavivekajjhasayam saddhim
nissaranajjhasayena idani matthakam papetva thito tamajjhasayam phalasamapattim
samapajjitva attano kilesappahanapaccavekkhanamukhena vibhaveti. Yadattham
panettha sattha ime dve vitakke uddhari, idani tamattham dassento
"tasmatiha bhikkhave"tiadimaha. Bhagava hi imassa vitakkadvayassa attano
bahulasamudacaradassanamukhena tattha bhikkhu nivesetum imam dhammadesanam arabhi.
      Tattha tasmati yasma abyapajjhapavivekabhiratassa me khemapavivekavitakkayeva
bahulam pavattanti, tasma. Tihati nipatamattam. Abyapajjharama viharathati
sabbasattesu mettaviharena karunavihare na ca abhiramamana viharatha. Tena
byapadassa tadekatthakilesananca durikaranamaha. Tesam voti ettha voti
nipatamattam. Pavivekarama viharathati kayadivivekanceva tadangadivivekancati
sabbaviveke aramitabbatthanam katva viharatha. Imaya mayantiadi yatha nesam
khemavitakkassa pavattanakaradassanam, evam kim akusalantiadi pavivekavitakkassa
pavattanakaradassanam. Tattha yatha anavajjadhamme paripuretukamena kimkusalagavesina
hutva kusaladhammapariyesana katabbava, savajjadhamme pajahitukamenapi
akusalapariyesana katabbati aha "kim akusalan"tiadi. Abhinnapubbika hi
parinnapahanasacchikiriyabhavana. Tattha kim akusalanti akusalam nama kim, sabhavato
kimassa lakkhanam, kani va rasapaccupatthanapadatthananiti akusalassa
sabhavakiccadito paccavekkhanavidhim dasseti. Adikammikavasena cesa vitakko agato,
@Footnote: 1 Si.,i. paviveke samiddhabhutena     2 Ma. samucchedappahanappatippassaddhiviveke
Kim appahinam kim pajahamati idam padadvayam sekkhavasena. Tasma kim appahinanti
kamaragasamyojanadisu akusalesu kim akusalam amhakam maggena asamucchinnam.
Kim pajahamati kim akusalam samugghatema. Atha va kim pajahamati
vitikkamapariyutthananusayesu kimvibhagam akusalam idani mayam pajahamati attho. Keci pana
"kim appahinan"ti pathanti, tesam ditthisamyojanadivasena anekabhedesu akusalesu kim
katamam akusalam kena katamena pakarena katamena va maggena amhakam appahinanti
vuttam hoti. Sesam vuttanayameva.
      Gathasu buddhanti catunnam ariyasaccanam aviparitam sayambhunanena buddhatta
patividdhatta buddham saccavinimuttassa neyyassa abhavato. Tatha hi vuttam:-
            abhinneyyam abhinnatam      bhavetabbanca bhavitam
            pahatabbam pahinam me       tasma buddhosmi brahmana"ti. 1-
      Thapetva mahabodhisattam annehi sahitum vahitum asakkuneyyatta asayhassa
sakalassa bodhisambharassa mahakarunadhikarassa ca sahanato vahanato, tatha
annehi sahitum abhibhavitum dukkaratta asayhanam pancannam maranam sahanato
abhibhavanato, asayanusayacariyadhimuttiadivibhavavabodhena yatharaham veneyyanam
ditthadhammikasamparayikaparamatthehi anusasanasankhatassa annehi asayhassa
buddhakiccassa sahanato vahanato, tattha va sadhukaravibhavato asayhasahinam.
Samudacaranti nanti ettha nanti nipatamattam, nam tathagatanti va attho.
      Sakaparasantanesu tamasankhatam mohandhakaram nudi khipiti tamonudo. Param
nibbanam gatoti paragato. Atha va "mutto moceyyan"tiadina nayena
@Footnote: 1 Ma.Ma. 13/399/385, khu.su. 25/564/448
Pavattitassa mahabhiniharassa sakalassa va samsaradukkhassa sabbannugunanam param
pariyantam gatoti paragato, tam tamonudam paragatam. Tato eva pattipattam buddham,
siladim dasabalananadinca sammasambuddhehi pattabbam sabbam pattanti attho.
Vasimanti jhanadisu akankhapatibaddho paramo avajjanadivasibhavo,
ariyiddhisankhato anannasadharano cittavasibhavo ca assa atthiti vasima, tam vasimam,
vasinanti attho. Sabbesam kamasavadinam abhavena anasavam. Kayavisamadikassa
visamassa vantatta va visasankhatam sabbam kilesamalam taritva va visam
sakalavattadukkham sayam taritva taranato visantaro, 1- tam visantaram. Tanhakkhaye
arahattaphale nibbane va vimuttam, ubhayanhi gamanato monasankhatena nanena
kayamoneyyadihi va satisayasamannagatatta munim. Muniti hi agariyamuni
anagariyamuni sekkhamuni asekkhamuni paccekamuni munimuniti anekavidha munayo.
Tattha gihi agataphalo vinnatasasano agariyamuni, tatharupo pabbajito
anagariyamuni, satta sekkha sekkhamuni, khinasavo asekkhamuni, paccekabuddho
paccekamuni, sammasambuddho munimuniti. Ayameva idhadhippeto. Ayatim
punabbhavabhavato antimam pacchimam deham kayam dharetiti antimadehadhari, tam
antimadehadharim. Kilesamaradinam sammadeva pariccattatta maranjaham. Tato eva
jarahetusamucchedato anupadisesanibbanappattivasena pakatajaradisabbajaraya paragum.
Jarasisena cettha jatimaranasokadinam paragamanam vuttanti datthabbam. Tam evambhutam
tathagatam duve vitakka samudacarantiti brumiti sambandho.
      Iti bhagava pathamagathaya vitakkadvayam uddisitva tato dutiyagathaya
pavivekavitakkam dassetva idani khemavitakkam dassetum "sele yatha"ti tatiyam
@Footnote: 1 Si. vessantaro
Gathamaha. Tattha sele yatha pabbatamuddhanitthitoti sele silamaye
ekagghanapabbatamuddhani yatha thito. Na hi tattha thitassa uddham givukkhipanapasaranadikiccam
atthi. Tathupamanti tappatibhagam selapabbatupamam. Ayam panettha sankhepattho:-
yatha selapabbatamuddhani thito cakkhuma puriso samantato janatam passeyya, evameva
sumedho sundarapanno sabbannutannanena samantacakkhu bhagava dhammamayam
pannamayam pasadamaruyha sayam apetasoko sokavatinnam jatijarabhibhutanca
janatam sattakayam avekkhati upadharayati upaparikkhati. Ayam panettha adhippayo:-
yatha hi pabbatapade samanta mahantam khettam katva tattha kedarapalisu
kutiyo katva rattim aggim jaleyya, caturangasamannagatanca andhakaram bhaveyya,
athassa pabbatamatthake thatva cakkhumato purisassa bhumippadesam olokayato neva
khettam, na kedarapaliyo, na kutiyo, na tattha sayitamanussa pannayeyyum,
kutisu pana aggijalamattameva pannayeyya, evam dhammamayam pasadamaruyha
sattakayam olokayato tathagatassa ye te akatakalyana satta, te ekavihare
dakkhinapasse nisinnapi buddhananassa apatham nagacchanti, rattim khittasara
viya honti. Ye pana katakalyana veneyyapuggala, te evassa durepi thita
apatham gacchanti so aggi viya himavantapabbato viya ca. Vuttampi cetam:-
          "dure santo pakasenti      himavantova pabbato
           asantettha na dissanti       rattim khitta yatha sara"ti. 1-
      Evametasmim sutte gathasu ca bhagava attanam param viya katva dassesi.
                       Pathamasuttavannana nitthita.
                         --------------
@Footnote: 1 khu.dha. 25/304/69



             The Pali Atthakatha in Roman Book 27 page 133-173. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=27&A=2914&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=27&A=2914&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=25&i=216              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=25&A=5102              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=25&A=5226              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=25&A=5226              Contents of The Tipitaka Volume 25 http://84000.org/tipitaka/read/?index_25

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]