ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 31 : PALI ROMAN Peta.A. (paramatthadi.)

                            4. Mahavagga
                  121. 1. Ambasakkharapetavatthuvannana 1-
     vesali nama nagaratthi vajjinanti idam ambasakkharapetavatthu. Tassa ka
uppatti?
     bhagavati jetavane viharante ambasakkharo nama licchaviraja micchaditthiko
natthikavado vesaliyam rajjam karesi. Tena ca samayena vesalinagare annatarassa
vanijassa apanasamipe cikkhallam hoti, tattha bahu jana uppatitva atikkamanta
kilamanti, keci kaddamena limpanti. Tam disva so vanijo "ma ime manussa
kalalam akkamimsu"ti apagataduggandham sankhavannapatibhagam 2- gosisatthim aharapetva
nikkhipapesi. Pakatiya ca silava ahosi akkodhano sanhavaco, paresanca yathabhutam
gunam kitteti.
     So ekasmim divase attano sahayassa nhayantassa pamadena anolokentassa
nivasanavattham kiladhippayena apanidhaya tam dukkhapetva adasi. Bhagineyyo panassa
corikaya paragehato bhandam aharitva tasseva apane nikkhipi. Bhandasamika
vimamsanta bhandena saddhim tassa bhagineyyam tanca ranno dassesum. Raja "imassa
sisam chindatha, bhagineyyam panassa sule aropetha"ti anapesi. Rajapurisa tatha
akamsu. So kalam katva bhummadevesu uppajji. So gosisena setuno katatta
setavannam dibbam manojavam assajaniyam patilabhi, gunavantanam vannakathanena tassa
gattato dibbagandho vayati, satakassa pana apanihitatta naggo ahosi. So
attana pubbe katakammam olokento tadanusarena attano bhagineyyam sule aropitam
disva karunaya codiyamano manojavam assam abhiruhitva addharattisamaye tassa
sularopitatthanam gantva avidure thito "jiva bho, jivitameva seyyo"ti divase
divase vadati.
@Footnote: 1 cha.Ma. ambasakkara..., evamuparipi     2 Si.,i. sankhavannasannibham
     Tena ca samayena ambasakkharo raja hatthikkhandhavaragato nagaram padakkhinam karonto
annatarasmim gehe vatapanam vivaritva rajavibhutim passantim ekam itthim disva
patibaddhacitto hutva pacchasane 1- nisinnassa purisassa "imam gharam imanca itthim
upadharehi"ti sannam datva anukkamena attano rajageham pavittho tam purisam pesesi
"gaccha bhane tassa itthiya sasamikabhavam va asamikabhavam va janahi"ti. So gantva
tassa sasamikabhavam natva ranno arocesi. Raja tassa itthiya pariggahanupayam 2-
cintento tassa samikam pakkosapetva "ehi bhane mam upatthahi"ti
aha. So anicchantopi "raja attano vacanam akaronte mayi rajadandam kareyya"ti
bhayena rajupatthanam sampaticchitva divase divase rajupatthanam gacchati. Rajapi
tassa bhattavetanam dapetva katipayadivasatikkamena patova upatthanam agatam evamaha
"gaccha bhane amumhi thane eka pokkharani atthi, tato arunavannamattikam
rattuppalani ca anehi, sace ajjeva nagaccheyyasi, jivitam te natthi"ti. Tasmim
ca gate dvarapalam aha "ajja anatthangate eva suriye sabbadvarani
thaketabbani"ti.
     Sa ca pokkharani vesaliya tiyojanamatthake hoti, tathapi so puriso
maranabhayatajjito vatavegena pubbanheyeva tam pokkharanim sampapuni. "sa ca
pokkharani amanussapariggahita"ti pageva sutatta bhayena so "atthi nu kho
ettha koci parissayo"ti samantato anupariyayati. Tam disva pokkharanipalako amanusso
karunayamanarupo manussarupena upasankamitva 3- "kimattham bho purisa idhagatosi"ti aha,
so tassa tam pavattim kathesi. So "yadi evam yavadattham ganhahi"ti attano
dibbarupam dassetva antaradhayi.
     So tattha arunavannamattikam rattuppalani ca gahetva anatthangateyeva suriye
nagaradvaram sampapuni, tam disva dvarapalo tassa viravantasseva dvaram thakesi.
@Footnote: 1 Ma. paccasanne       2 Si.,i. pariggahakaranupayam    3 Si.,i. agantva
So thakite dvare pavesanam alabhanto dvarasamipe sule aropitam purisam disva
"ete mayi anatthangate eva suriye agate viravante eva dvaram thakesum, `aham
kaleyeva 1- agato, mama doso natthi'ti tayapi natam hotu"ti sakkhimakasi. Tam
sutva so aha "aham sule avuto vajjho maranabhimukho katham tava sakkhi homi,
eko panettha peto mahiddhiko mama samipam agamissati, tam sakkhim karohi"ti. Katham
pana so maya datthabboti. Idheva tvam tittha, sayameva dakkhissasiti. So tattha
thito majjhimayame 2- tam petam agatam disva sakkhim akasi. Vibhataya ca rattiya
ranna "mama ana taya atikkanta, tasma rajadandam te karissami"ti
vutte deva maya tava ana natikkanta, anatthangate eva suriye aham idhagatoti.
Tattha ko te sakkhiti. So tassa sulavutassa purisassa santike agacchantam naggapetam
"sakkhi"ti niddisitva "kathametam amhehi saddhatabban"ti ranna vutte "ajja
rattiyam tumhehi saddhatabbam purisam maya saddhim pesetha"ti aha. Tam sutva raja
sayameva tena saddhim tattha gantva thito petena ca tatthagantva "jiva bho,
jivitameva seyyo"ti vutte tam "seyya nisajja nayimassa atthi"tiadina pancahi
gathahi patipucchi. Idani adito pana "vesali nama nagaratthi vajjinan"ti gatha
tasam sambandhadassanattham sangitikarehi thapita:-
         [517] "vesali nama nagaratthi vajjinam
               tattha ahu licchavi ambasakkharo
               disvana petam nagarassa bahiram
               tattheva pucchittha tam karanatthiko.
         [518] Seyya nisajja nayimassa atthi
               abhikkamo natthi patikkamo ca
@Footnote: 1 Si.,i. kalasseva      2 Ma. pacchimayame
                        Asitapitakhayitavatthabhoga
                    paricarana 1- sapi imassa natthi.
         [519] Ye nataka ditthasuta suhajja
               anukampaka yassa ahesum pubbe
               datthumpi te dani na tam labhanti
               virajitatto 2- hi janena tena.
         [520] Na oggatattassa bhavanti mitta
               jahanti mitta vikalam viditva
               atthanca disva parivarayanti
               bahu mitta uggatattassa honti.
         [521] Nihinatto sabbabhogehi kiccho
               sammakkhito samparibhinnagatto
               ussavabinduva palimpamano
               ajja suve jivitassuparodho.
         [522] Etadisam uttamakicchappattam
               uttasitam pucimandassa sule
               atha tvam kena vannena vadesi yakkha
              `jiva bho jivitameva seyyo'ti. "
    #[517] Tattha tatthati tassam vesaliyam. Nagarassa bahiranti nagarassa bahi
bhavam, 3-  vesalinagarassa bahi eva jatam pavattam sambandham. Tatthevati yattha tam passi,
tattheva thane. Tanti tam petam. Karanatthikoti "jiva bho, jivitameva seyyo"ti
vuttaatthassa karanena atthiko hutva.
@Footnote: 1 ka. paricarika. evamuparipi   2 Si.,i. viradhitatto  3 Ma. bahirabhagam
    #[518] Seyya nisajja nayimassa atthiti pitthipasaranalakkhana 1- seyya,
pallankabhujanalakkhana nisajja ca imassa sule aropitapuggalassa natthi. Abhikkamo
natthi patikkamo cati abhikkamadilakkhanam appamattakampi gamanam imassa natthi. Paricarana
sapiti ya asitapitakhayitavatthaparibhogadilakkhana indriyanam paricarana, sapi imassa
natthi. "pariharana 2- sapi"ti va patho, asitadiparibhogavasena indriyanam pariharana,
sapi imassa natthi vigatajivitattati 3- attho. "paricarana sapi"ti 4- keci pathanti.
    #[519] Ditthasuta suhajja, anukampaka yassa ahesum pubbeti sanditthasahaya
ceva aditthasahaya ca yassa mitta anuddayavanto ye assa imassa pubbe
ahesum. Datthumpiti passitumpi na labhanti, kuto saha vasitunti attho.
Virajitattoti pariccattasabhavo 5-. Janena tenati tena natiadijanena.
    #[520] Na oggatattassa bhavanti mittati apagatavinnanassa matassa mitta
nama na honti tassa mittehi katabbakiccassa atikkantatta. Jahanti mitta
vikalam viditvati mato tava titthatu, jivantampi bhogavikalam purisam viditva "na
ito kinci gayhupagan"ti mitta pajahanti. Atthanca disva parivarayantiti tassa
pana santakam attham dhanam disva piyavadino mukhullokika hutva tam parivarenti.
Bahu mitta uggatattassa hontiti vibhavasampattiya 6- uggatasabhavassa samiddhassa bahu
aneka mitta honti, ayam lokiyasabhavoti attho.
    #[521] Nihinatto sabbabhogehiti sabbehi upabhogaparibhogavatthuhi parihinatto.
Kicchoti dukkhito. Sammakkhitoti ruhirehi sammakkhitasariro. Samparibhinnagattoti
sulena abbhantare vidalitagatto. Ussavabinduva palimpamanoti tinagge
limpamanaussavabindusadiso. Ajja suveti ajja va suve va imassa nama purisassa
jivitassa uparodho nirodho, 7-  tato uddham nappavattatiti attho.
@Footnote: 1 Ma. pitthipasaranalakkhanasankhata  2 Ma. paricarika. evamuparipi
@3 Ma. vighatajivitattati  4 Ma. parivaruna capiti  5 Si. pariccattattabhavo
@6 Si. bhavasampattiya  7 Ma. uparodho  jato
    #[522] Uttasitanti avutam aropitam. Pucimandassa suleti nimbarukkhassa
dandena katasule. Kena vannenati kena karanena. Jiva bho jivitameva seyyoti
bho purisa jiva. Kasma? sulam aropitassapi hi te idha jivitameva ito cutassa
jivitato satabhagena sahassabhagena seyyo sundarataroti.
     Evam tena ranna pucchito so peto attano adhippayam pakasento:-
         [523] "salohito esa ahosi mayham
               aham sarami purimaya jatiya
               disva ca me karunnamahosi raja
               ma papadhammo nirayam patayam.
         [524] Ito cuto licchavi esa poso
               sattussadam nirayam ghorarupam
               upapajjati dukkatakammakari
               mahabhitapam katukam bhayanakam.
         [525] Anekabhagena gunena seyyo
               ayameva sulo nirayena tena
               ekantadukkham katukam bhayanakam
               ekantatibbam nirayam patayam.
         [526] Idanca sutva vacanam mameso
               dukkhupanito vijaheyya panam 1-
               tasma aham santike na bhanami
               ma mekato jivitassuparodho"ti
catasso gatha abhasi.
@Footnote: 1 ka. papam
    #[523] Tattha salohitoti samanalohito yonisambandhena sambandho, natakoti
attho. Purimaya jatiyati purimattabhave. Ma papadhammo nirayam patayanti ayam
papadhammo puriso nirayam ma pati ma nirayam upapajjiti imam disva me karunnam
ahositi yojana.
    #[524] Sattussadanti papakarihi sattehi ussannam, atha va pancavidhabandhanam,
mukhe tattalohasecanam, angarapabbataropanam, lohakumbhipakkhepanam, asipattavanappavesanam,
vettaraniyam samotaranam, mahaniraye pakkhepoti imehi sattahi pancavidhabandhanadihi
darunakaranehi ussannam, uparupari nicitanti 1- attho. Mahabhitapanti mahadukkham,
mahaaggisantapam va. Katukanti anittham. Bhayanakanti bhayajanakam.
    #[525] Anekabhagena gunenati anekakotthasena anisamsena. Ayameva sulo
nirayena tenati tato imassa uppattitthanabhutato nirayato 2- ayameva sulo seyyoti.
Nissakke hi idam karanavacanam. Ekantatibbanti ekanteneva tikhinadukkham,
niyatamahadukkhanti attho.
    #[526] Idanca sutva vacanam mamesoti "ito cuto"tiadina vuttam idam
mama vacanam sutva eso puriso dukkhupanito mama vacanena nirayadukkham upanito
viya hutva. Vijaheyya pananti attano jivitam pariccajeyya. Tasmati tena karanena.
Ma mekatoti "maya ekato imassa purisassa jivitassa 3- uparodho ma hotu"ti
imassa santike idam vacanam aham na bhanami, atha kho "jiva bho, jivitameva seyyo"ti
idameva bhanamiti adhippayo.
     Evam petena attano adhippaye pakasite puna raja petassa pavattim
pucchitum okasam karonto imam gathamaha:-
@Footnote: 1 Si. nivisitanti     2 Ma. narakato      3 Si. imassa jivitassa
         [527] "annato 1- eso purisassa attho
               annampi icchamase pucchitum tuvam
               okasakammam sace no karosi
               pucchama tam no na ca kujjhitabban"ti.
         [528] "addha patinna me tada ahu 2-
               nacikkhana appasannassa hoti
               akama saddheyyavacoti katva
               pucchassu mam kamam yatha visayhan"ti 3-
ima ranno petassa ca vacanapativacanagatha.
    #[527] Tattha annatoti avagato 4-. Icchamaseti icchama. Noti amhakam.
Na ca kujjhitabbanti "ime manussa yankinci pucchanti"ti kodho na katabbo.
    #[528] Addhati ekamsena. Patinna meti nanavasena mayham "pucchassu"ti
patinna 5-, okasadananti attho. Tada ahuti tasmim kale pathamadassane ahosi.
Nacikkhana appasannassa hotiti akathana appasannassa hoti. Pasanno eva hi
pasannassa kinci katheti. Tvam pana tada mayi appasanno, ahanca tayi, tena
patijanitva kathetukamo nahosi. Idani panaham tuyham akama saddheyyavaco
akamo eva saddhatabbavacano iti katva imina karanena. Pucchassu mam kamam
yatha visayhanti tvam yatha icchasi, tamattham mam pucchassu. Aham pana yatha visayham
yatha mayham sahitum sakka, tatha attano nanabalanurupam kathessamiti adhippayo.
     Evam petena pucchanaya 6- okase kate raja:-
@Footnote: 1 Ma. ajjhito    2 Ma. addha patinnatametam tadahu
@3 Ma. yatha visayanti. evamuparipi      4 Ma. ajjhitoti adhigato
@5 Ma. patinnatavasena mayham pucchassuti   6 Si.,i. pucchitaya
         [529] "yankincaham cakkhuna passissami
               sabbampi taham abhisaddaheyyam
               disvava tam nopi ce saddaheyyam
               kareyyasi me yakkha niyassakamman"ti
gathamaha.
     Tassattho:- aham yankincideva cakkhuna passissami, tam sabbampi tatheva
aham abhisaddaheyyam 1-, tam pana disvava tam vacanam nopi ce saddaheyyam 2-, yakkha
mayham niyassakammam niggahakammam kareyyasiti. Atha va yankincaham cakkhuna
passissamiti aham yankincideva cakkhuna passissami acakkhugocarassa 3- adassanato.
Sabbampi taham abhisaddaheyyanti sabbampi te aham dittham sutam annam va
abhisaddaheyyam. Tadiso hi mayham tayi abhippasadoti adhippayo. Pacchimapadassa pana
yathavuttova attho.
     Tam sutva peto:-
         [530] "saccappatinna tava mesa hotu
               sutvana dhammam labha suppasadam
               annatthiko no ca padutthacitto
               yam te sutam asutancapi dhammam
               sabbampi akkhissam 4- yatha pajanan"ti
gathamaha. Ito param:-
         [531] "setena assena alankatena
               upayasi sulavutakassa santike
               yanam idam abbhutam dassaneyyam
               kissetam kammassa ayam vipakoti.
@Footnote: 1 Si.,i. abhisaddaheyyam patinneyyam   2 Si. disva tava vacanam nopi no saddaheyyam
@3 Si.,i. acakkhuno parassa         4 Si. sabbam acikkhissam
         [532] Vesaliya nagarassa 1- majjhe
               cikkhallamagge narakam ahosi
               gosisamekaham pasannacitto
               setam 2- gahetva narakasmim nikkhipim.
         [533] Etasmim padani patitthapetva
               mayanca anne ca atikkamimha
               yanam idam abbhutam dassaneyyam
               tasseva kammassa ayam vipakoti.
         [534] Vanno ca te sabbadisa pabhasati
               gandho ca te sabbadisa pavayati
               yakkhiddhipattosi mahanubhavo
               naggo casi kissa ayam vipakoti.
         [535] Akkodhano niccapasannacitto
               sanhahi vacahi janam upemi
               tasseva kammassa ayam vipako
               dibbo me vanno satatam pabhasati.
         [536] Yasanca kittinca dhamme thitanam
               disvana mantemi pasannacitto
               tasseva kammassa ayam vipako
               dibbo me gandho satatam pavayati.
         [537] Sahayanam titthasmim nhayantanam
               thale gahetva nidahissa dussam
@Footnote: 1 Si.,i. vesaliya tassa nagarassa        2 ka. setum
               Khiddatthiko no ca padutthacitto
               tenamhi naggo kasira ca vuttiti.
         [538] Yo kilamano pakaroti papam
               tassedisam kammavipakamahu
               akilamano pana yo karoti
               kim tassa kammassa vipakamahuti.
         [539] Ye dutthasankappamana manussa
               kayena vacaya ca sankilittha
               kayassa bheda abhisamparayam
               asamsayam te nirayam upenti.
         [540] Apare pana sugatimasamana 1-
               dane rata sangahitattabhava
               kayassa bheda abhisamparayam
               asamsayam te sugatim upenti"ti
tesam ubhinnam vacanapativacanagatha honti.
    #[530] Tattha saccappatinna tava mesa hotuti "sabbampi taham
abhisaddaheyyan"ti tava esa patinna mayham saccam hotu. Sutvana dhammam labha
suppasadanti maya vuccamanam dhammam sutva sundaram pasadam labhassu. Annatthikoti
ajananatthiko. Yatha pajananti yatha annopi pajananto, "yathapi natan"ti
va 2- maya yatha natanti attho.
@Footnote: 1 ka. asisamana    2 Ma. yatha pajananti va
    #[531] Kissetam kammassa ayam vipakoti kissetam kissa nama etam, kissa
kammassa ayam vipako 1-. Etanti va nipatamattam, kissa kammassati yojana.
"kissa te"ti ca keci pathanti.
    #[532-33] Cikkhallamaggeti cikkhallavati pathamhi. Narakanti avatam. Ekahanti
ekam aham. Narakasmim nikkhipinti yatha kaddamo 2- na akkamiyati, evam tasmim
cikkhallavate thapesim. Tassati tassa gosisena setukaranassa.
    #[536-7] Dhamme thitananti dhammacarinam samacarinam. Mantemiti kathemi kittayami.
Khiddatthikoti hasadhippayo. No ca padutthacittoti dussasamike na dusitacitto,
na avaharanadhippayo napi vinasadhippayoti  attho.
    #[538] Akilamanoti akhiddadhippayo, lobhadihi dusitacitto. Kim tassa
kammassa vipakamahuti tassa tatha katassa 3- papakammassa kiva katukam dukkhavipakam 4-
pandita ahu.
    #[539-40] Dutthasankappamanati kamasankappadivasena dusitamanovitakka,
etena manoduccaritamaha. Kayena vacaya ca sankilitthati panatipatadivasena
kayavacahi malina. Asamanati asimsamana patthayamana.
     Evam petena sankhepeneva kammaphalesu vibhajitva dassitesu tam asaddahanto
raja:-
         [541] "tam kinti janeyyamaham avecca
                kalyanapapassa ayam vipako
@Footnote: 1 Si. kissetam .pe. vipakoti etam kissa nama kammassa ayam vipako  2 i. kaddame
@3 Ma. tassa yatha maya katassa    4 Si.,i. dukkham dukkhavipakam
                    Kim vaham disva abhisaddaheyyam
                 ko vapi mam saddahapeyya etan"ti
gathamaha.
     Tattha tam kinti janeyyamaham aveccati yoyam taya "ye dutthasankappamana
manussa, kayena vacaya ca sankilittha"tiadina, "apare pana sugatimasamana"ti-
adina ca kalyanassa papassa ca kammassa vipako vibhajitva vutto, tam kinti
kena karanena aham avecca aparapaccayabhavena saddaheyyam. Kim vaham disva
abhisaddaheyyanti kidisam va panaham paccakkhabhutam nidassanam disva patisaddaheyyam 1-.
Ko vapi mam saddahapeyya etanti ko va vinnu puriso pandito etamattham
mam saddahapeyya, tam kathehiti attho.
     Tam sutva peto karanena tamattham tassa pakasento:-
         [542] "disva ca sutva abhisaddahassu
               kalyanapapassa ayam vipako
               kalyanapape ubhaye asante
               siya nu satta sugata duggata va.
         [543] No cettha kammani kareyyum macca
               kalyanapapani manussaloke.
               Nahesum satta sugata duggata va
               hina panita ca manussaloke.
         [544] Yasma ca kammani karonti macca
               kalyanapapani manussaloke
@Footnote: 1 Si. patinneyyam
               Tasma hi satta sugata duggata va
               hina panita ca manussaloke.
         [545] Dvayajja 1- kammanam vipakamahu
               sukhassa dukkhassa ca vedaniyam
               ta devatayo paricarayanti
               paccenti bala dvayatam apassino"ti
gatha abhasi.
    #[542] Tattha disva cati paccakkhato disvapi. Sutvati dhammam sutva
tadanusarena nayam nento 2- anuminanto. Kalyanapapassati kusalassa akusalassa ca
kammassa ayam sukho ayam dukkho ca vipakoti abhisaddahassu. Ubhaye asanteti kalyane
pape cati duvidhe kamme avijjamane. Siya nu satta sugata duggata vati
"ime satta sugatim gata duggatim gata va 3-, sugatiyam va addha duggatiyam dalidda
va"ti 4-, ayamattho kim nu siya katham sambhaveyyati attho.
    #[543-4] Idani yathavuttamattham "no cettha kammani"ti ca "yasma
ca kammani"ti ca gathadvayena byatirekato anvayato ca vibhaveti. Tattha hina
panitati kularuparogyaparivaradihi hina ulara ca.
    #[545] Dvayajja kammanam vipakamahuti dvayam duvidham ajja idani kammanam
sucaritaduccaritanam vipakam vadanti kathenti. Kim tanti aha "sukhassa dukkhassa ca
vedaniyan"ti, itthassa ca anitthassa ca anubhavanayoggam. Ta devatayo paricarayantiti
ye ukkamsavasena sukhavedaniyam vipakam patilabhanti, te devaloke ta devata hutva
dibbasukhasamappita indriyani paricarenti. Paccenti bala dvayatam apassinoti
@Footnote: 1 ka. dvayanca     2 Si. nayanto      3 Ma. sugatiya duggatiya va gata
@4 Si. addha sugatim gatapi va addha duggatiyam dalidda vati
Ye bala kammanca kammaphalancati dvayam apassanta asaddahanta, te papappasuta
dukkhavedaniyam vipakam anubhavanta nirayadisu kammuna paccenti dukkham papunanti.
     Evam kammaphalam saddahanto pana tvam kasma evarupam dukkham paccanubhavasiti
anuyogam sandhaya:-
         [546] "na matthi kammani sayamkatani
               datvapi me natthi yo 1- adiseyya
               acchadanam sayanamathannapanam
               tenamhi naggo kasira ca vutti"ti
gathamaha.
     Tattha na matthi kammani sayamkataniti yasma sayam attana pubbe katani
punnakammani mama natthi na vijjanti, yehi idani acchadanadini labheyyam.
Datvapi me natthi yo adiseyyati yo samanabrahmananam danam datva "asukassa
petassa hotu"ti me adiseyya uddiseyya, so natthi. Tenamhi naggo kasira
ca vuttiti tena duvidhenapi karanena 2- idani naggo niccolo amhi, kasira
dukkha ca vutti jivika hotiti.
     Tam sutva raja tassa acchadanadilabham akankhanto:-
         [547] "siya nu kho karanam kinci yakkha
               acchadanam yena tuvam labhetha
               acikkha me tvam yadatthi hetu
               saddhayikam 3- hetuvaco sunoma"ti
gathamaha.
@Footnote: 1 ka. so      2 Si. kammena karanena        3 Si.,i. saddhayitam
     Tattha yenati yena karanena tvam acchadanam labhetha labheyyasi, kinci tam
karanam siya nu kho bhaveyya nu khoti attho. Yadatthiti yadi atthi.
     Athassa peto tam karanam acikkhanto:-
         [548] "kappitako nama idhatthi bhikkhu
               jhayi susilo araha vimutto
               guttindriyo samvutapatimokkho
               sitibhuto uttamaditthipatto.
         [549] Sakhilo vadannu suvaco sumukho
               svagamo suppatimuttako ca
               punnassa khettam aranavihari
               devamanussananca dakkhineyyo.
         [550] Santo vidhumo anigho niraso
               mutto visallo amamo avanko
               nirupadhi sabbapapancakhino
               tisso vijja anuppatto jutima.
         [551] Appannato disvapi na ca sujano
               muniti nam vajjisu voharanti
               jananti tam yakkhabhuta anejam
               kalyanadhammam vicarantam 1- loke.
         [552] Tassa tuvam ekayugam duve va
               mamuddisitvana sace dadetha
@Footnote: 1 Si. vicaranti
               Patiggahitani ca tani assu
               mamanca passetha sannaddhadussan"ti
gatha abhasi.
    #[548] Tattha kappitako namati jatilasahassassa abbhantare ayasmato
upalittherassa upajjhayam sandhaya vadati. Idhati imissa vesaliya samipe. Jhayiti
aggaphalajhanena jhayi. Sitibhutoti sabbakilesadarathaparilahavupasamena sitibhavappatto.
Uttamaditthipattoti uttamam aggaphalam sammaditthim patto.
    #[549] Sakhiloti mudu. Suvacoti subbaco. Svagamoti sutthu agatagamo.
Suppatimuttakoti sutthu patimuttakavaco, muttabhaniti attho. Aranavihariti
mettavihari.
    #[550] Santoti upasantakileso. Vidhumoti vigatamicchavitakkadhumo. Anighoti
niddukkho. Nirasoti nittanho. Muttoti sabbabhavehi vimutto. Visalloti
vitaragadisallo. Amamoti mamamkaravirahito. Avankoti kayavankadivankavirahito.
Nirupadhiti kilesabhisankharadiupadhippahayi. Sabbapapancakhinoti
parikkhinatanhadipapanco. Jutimati anuttaraya nanajutiya jutima.
Appannatoti paramappicchataya paticchannagunataya ca na pakato 1-.
    #[551] Disvapi na ca sujanoti gambhirabhavena disvapi "evamsilo, evamdhammo,
evampanno"ti na suvinneyyo. Jananti tam yakkhabhuta anejanti yakkhabhuta ca
anejam nittanham "araha"ti tam jananti. Kalyanadhammanti sundarasiladigunam.
    #[552] Tassati tassa kappitakamahatherassa. Ekayuganti ekam vatthayugam.
Duve vati dve va vatthayugani. Mamuddisitvanati mamam uddisitva.
Patiggahitani ca tani assuti tani vatthayugani tena patiggahitani ca assu bhaveyyum.
Sannaddhadussanti dussena katasannaham, laddhavattham nivatthaparutadussanti attho.
@Footnote: 1 Ma. paticchannagunatta pakato
     Tato raja:-
         [553] "kasmim padese samanam vasantam
               gantvana passemu mayam idani
               yo majja 1- kankham vicikicchitanca
               ditthivisukani vinodayeyya"ti 2-
therassa vasanatthanam pucchi. Tattha kasmim padeseti katarasmim padese. Yo majjati
yo ajja 3-, makaro padasandhikaro.
     Tato peto:-
         [554] "eso nisinno kapinaccanayam
               parivarito devatahi bahuhi
               dhammim katham bhasati saccanamo
               sakasmi accherake 4- appamatto"ti
gathamaha.
     Tattha kapinaccanayanti kapinam vanaranam naccanena "kapinaccana"ti laddhavohare
padese. Saccanamoti jhayi susilo araha vimuttotiadihi gunanamehi yathavanamo
aviparitanamo.
     Evam petena vutte raja tavadeva therassa santikam gantukamo:-
         [555] "tathaham 5- kassami gantva idani
               acchadayissam samanam yugena
@Footnote: 1 Si.,ka. samajja  2 Si. ditthivisukani ca ko vinodayeti, ka. ditthivisukani ko
@vinodaye ceti   3 Si. samajjati so ajja  4 cha.Ma. sakasmimacerake  5 Ma. yathaham
               Patiggahitani ca tani assu
               tuvanca passemu sannaddhadussan"ti
gathamaha.
     Tattha kassamiti karissami.
     Atha peto "devatanam thero dhammam deseti, tasma nayam upasankamanakalo"ti
dassento:-
         [556] "ma akkhane pabbajitam upagami
               sadhu vo licchavi nesa dhammo
               tato ca kale upasankamitva
               tattheva passahi 1- raho nisinnan"ti
gathamaha.
     Tattha sadhuti ayacane nipato. Vo licchavi nesa dhammoti licchaviraja
tumhakam rajunam esa dhammo na hoti, yam akale upasankamanam. Tatthevati tasmimyeva
thane.
     Evam petena vutte raja "sadhu"ti sampaticchitva attano nivesanameva
gantva puna yuttapattakale 2- attha vatthayugani gahapetva theram upasankamitva
ekamantam nisinno patisantharam katva "imani bhante attha vatthayugani patigganha"ti
3- aha. Tam sutva thero kathasamutthapanattham "maharaja pubbe tvam adanasilo
samanabrahmananam vihethanajatikova katham panitani vatthani datukamo jato"ti
aha. Tam sutva raja tassa karanam acikkhanto petena samagamam, tena ca
attana ca kathitam sabbam therassa arocetva vatthani datva petassa uddisi.
@Footnote: 1 Si. passami       2 Si.,i. yuttapayuttakale      3 Ma. patigganhathati
Tena peto dibbavatthadharo alankatapatiyatto assarulho therassa ca ranno ca
purato patubhavi. Tam disva raja attamano pamudito pitisomanassajato "paccakkhato
vata maya kammaphalam dittham, na danaham papam karissami, punnameva karissami"ti
vatva tena petena sakkhim akasi. So ca peto "sace tvam licchaviraja ito
  patthaya adhammam pahaya dhammam carasi, evaham tava sakkhim karissami, santikanca
te agamissami, sulavutanca purisam sigham sulato mocehi, evam so jivitam labhitva
dhammam caranto dukkhato muccissati, theranca kalena kalam upasankamitva dhammam
sunanto punnani karohi"ti vatva gato.
     Atha raja theram vanditva nagaram pavisitva sigham sigham licchaviparisam
sannipatetva 1- te anujanapetva tam purisam sulato mocetva "imam arogam
karotha"ti tikicchake anapesi. Theranca upasankamitva pucchi "siya nu kho bhante
nirayagamikammam 2- katva thitassa nirayato mutti"ti. Siya maharaja, sace ularam punnam
karoti, muccatiti vatva thero rajanam saranesu ca silesu ca patitthapesi. So tattha
patitthito therassa ovade thatva sotapanno ahosi, sulavuto pana puriso
arogo hutva samvegajato bhikkhusu pabbajitva nacirasseva arahattam papuni. Tamattham
dassenta sangitikara:-
         [557] "tathati vatva agamasi tattha
               parivarito dasaganena licchavi
               so tam nagaram upasankamitva
               vasupagacchittha sake nivesane.
         [558] Tato ca kale gihikiccani katva
               nhatva pivitva ca khanam labhitva
@Footnote: 1 Si.,i. sannipatapetva          2 i. nirayagaminikammam
               Viceyya pelato ca yugani attha
               gahapayi dasaganena licchavi.
         [559] So tam padesam upasankamitva
               tam addasa samanam santacittam
               patikkantam gocarato nivattam
               sitibhutam rukkhamule nisinnam.
         [560] Tamenamavoca upasankamitva
               appabadham phasuviharanca pucchi
               vesaliyam licchaviham bhadante
               jananti mam licchavi ambasakkharo.
         [561] Imani me attha yuga subhani
               patigganha bhante padadami tuyham
               teneva atthena  idhagatosmi
               yatha aham attamano bhaveyyanti.
         [562] Duratova samana brahmana ca
               nivesanam te parivajjayanti
               pattani bhijjanti ca te 1- nivesane
               sanghatiyo capi vidalayanti. 2-
         [563] Athapare padakutharikahi
               avamsira samana patayanti 3-
               etadisam pabbajita vihesam
               taya katam samana papunanti.
@Footnote: 1 Ma. bhijjanti tava     2 Si.,i. vinasayanti, Ma. vipatayanti     3 ka. patiyanti
         [564] Tinena telampi na tvam adasi
               mulhassa maggampi na pavadasi
               andhassa dandam sayamadiyasi
               etadiso kadariyo asamvuto tuvam
               atha tvam kena vannena kimeva disva
               amhehi saha samvibhagam karositi.
         [565] Paccemi bhante yam tvam vadesi
               vihesayim samane brahmane ca
               khiddatthiko no ca padutthacitto
               etampi me dukkatameva bhante.
         [566] Khiddaya yakkho 1- pasavitva papam
               vedeti dukkham asamattabhogi 2-
               daharo yuva nagganiyassa bhagi
               kim su tato dukkhatarassa hoti.
         [567] Tam disva samvegamalattham bhante
               tappaccaya vapi 3- dadami danam
               patigganha bhante vatthayugani attha
               yakkhassima gacchantu dakkhinayoti.
         [568] Addha hi danam bahudha pasattham
               dadato ca te akkhayadhammamatthu
               patigganhami te vatthayugani attha
               yakkhassima gacchantu dakkhinayoti.
@Footnote: 1 ka. kho     2 ka. appamattabhogi      3 Si. taham, i. caham
         [569] Tato hi so acamayitva licchavi
               therassa datvana yugani attha
               patiggahitani ca tani assu
               yakkhanca passetha sannaddhadussam.
         [570] Tamaddasa candanasaralittam
               ajannamarulhamularavannam
               alankatam sadhunivatthadussam
               parivaritam yakkhamahiddhipattam.
         [571] So tam disva attamano udaggo
               pahatthacitto ca subhaggarupo
               kammanca disvana mahavipakam
               sanditthikam cakkhuna sacchikatva.
         [572] Tamenamavoca upasankamitva
               dassami danam samanabrahmananam
               na capi me kinci adeyyamatthi
               tuvanca me yakkha bahupakaroti.
         [573] Tuvanca me licchavi ekadesam
               adasi danani amoghametam
               svaham karissami tayava sakkhim
               amanuso manusakena saddhinti.
         [574] Gati ca bandhu ca parayananca
               mitto mamasi atha devata me 1-
@Footnote: 1 Si. devatasi
               Yacami tam 1- panjaliko bhavitva
               icchami tam yakkha punapi datthunti.
         [575] Sace tuvam assaddho bhavissasi
               kadariyarupo vippatipannacitto
               tvam neva mam lacchasi 2- dassanaya
               disva ca tam nopi ca alapissam.
         [576] Sace pana tvam 3- bhavissasi dhammagaravo
               dane rato sangahitattabhavo
               opanabhuto samanabrahmananam
               evam mamam lacchasi 4- dassanaya.
         [577] Disva ca tam alapissam bhadante
               imanca sulato lahum pamunca
               yato nidanam akarimha sakkhim
               mannami sulavutakassa karana.
         [578] Te annamannam akarimha sakkhim
               ayanca sulato 5- lahum pamutto
               sakkacca dhammani 6- samacaranto
               mucceyya so niraya ca tamha
               kammam siya annatra vedaniyam. 7-
         [579] Kappitakanca upasankamitva
               teneva saha samvibhajitva kale
@Footnote: 1 Si. yacamaham    2 Si. teneva na lacchasi    3 Si. sace tuvam   4 ka. licchavi
@5 Si.,ka. sulavuto     6 Ma. kammani       7 ka. savedaniyam
               Sayam mukhenupanisajja puccha
               so te akkhissati etamattham.
         [580] Tameva bhikkhum upasankamitva
               pucchassu annatthiko 1- no ca padutthacitto
               so te sutam asutancapi dhammam
               sabbampi akkhissati yatha pajananti. () 2-
         [581] So tattha rahassam samullapitva
               sakkhim karitvana amanusena
               pakkami so licchavinam sakasam
               atha bravi parisam sannisinnam.
         [582] `sunantu Bhonto mama ekavakyam
               varam varissam labhissami attham
               sulavuto puriso luddakammo
               panihitadando 3- anusattaruPo.
         [583] Ettavata visatirattimatta
               yato avuto neva jivati na mato
               taham mocayissami dani
               yathamatim anujanatu samgho'ti.
         [584] Etanca annanca lahum pamunca
               ko tam vadetha tatha karontam
               yatha pajanasi tatha karohi
               yathamatim anujanati samghoti.
@Footnote: 1 ka. punnatthiko    2 Si.,i.,ka. (suto ca dhammam sugatim akkhissa)
@3 Ma.,ka. panitadando
         [585] So tam padesam upasankamitva
               sulavutam mocayi khippameva
               ma bhayi sammati ca tam avoca
               tikicchakananca upatthapesi.
         [586] Kappitakanca upasankamitva
               teneva saha 1- samvibhajitva kale
               sayam mukhenupanisajja licchavi
               tatheva pucchittha 2- nam karanatthiko.
         [587] Sulavuto puriso luddakammo
               panitadando anusattarupo
               ettavata visatirattimatta
               yato avuto neva jivati na mato.
         [588] So mocito gantva maya idani
               etassa yakkhassa vaco hi 3- bhante
               siya nu kho karanam kincideva
               yena so nirayam no vajeyya.
         [589] Acikkha bhante yadi atthi hetu
               saddhayikam 4- hetuvaco 5- sunoma
               na tesam kammanam vinasamatthi
               avedayitva idha byantibhavoti.
         [590] Sace sa dhammani 6- samacareyya
               sakkacca rattindivamappamatto
@Footnote: 1 Si. samam         2 Si.,i. pucchi    3 ka. vacoti    4 Si.,i. saddhayitam
@5 ka. hetu vacoti   6 Si. sace so kammani
               Mucceyya so niraya ca tamha
               kammam siya annatra vedaniyanti.
         [591] Annato eso purisassa attho
               mamampi dani anukampa bhante
               anusasa mam ovada bhuripanna
               yatha aham no nirayam vajeyyanti.
         [592] Ajjeva buddham saranam upehi
               dhammanca samghanca pasannacitto
               tatheva sikkhaya padani panca
               akhandaphullani samadiyassu.
         [593] Panatipata viramassu khippam
               loke adinnam parivajjayassu
               amajjapo ma ca musa abhani
               sakena darena ca hohi tuttho
               imanca ariyam atthangavarenupetam 1-
               samadiyahi kusalam sukhudrayam.
         [594] Civaram pindapatanca        paccayam sayanasanam
               annam panam khadaniyam       vatthasenasanani ca
               dadahi ujubhutesu         vippasannena cetasa. 2-
         [595] Bhikkhupi silasampanne       vitarage bahussute
               tappehi annapanena      sada punnam pavaddhati.
@Footnote: 1 i. atthangavaram upetam, ka. imanca atthangavaram upetam
@2 Ma.,ka. sada punnam pavaddhati
         [596] Evanca dhammani 1- samacaranto
               sakkacca rattindivamappamatto
               munca tuvam 2- niraya ca tamha
               kammam siya annatra vedaniyanti.
         [597] Ajjeva buddham saranam upemi
               dhammanca samghanca pasannacitto
               tatheva sikkhaya padani panca
               akhandaphullani samadiyami.
         [598] Panatipata viramami khippam
               loke adinnam parivajjayami
               amajjapo no ca musa bhanami
               sakena darena ca homi tuttho
               imanca ariyam atthangavarenupetam
               samadiyami kusalam sukhudrayam.
         [599] Civaram pindapatanca            paccayam sayanasanam
               annam panam khadaniyam           vatthasenasanani ca.
         [600] Bhikkhu ca silasampanne          vitarage bahussute
               dadami na vikampami 3-        buddhanam sasane ratoti.
         [601] Etadiso licchavi ambasakkharo
               vesaliyam annataro upasako
               saddho mudu karakaro ca bhikkhu
               samghanca sakkacca tada upatthahi.
@Footnote: 1 Si. kammani      2 Ma. munceyya so tvam       3 Si.,ka. na vikappami
         [602] Sulavuto ca arogo hutva
               seri sukhi pabbajjam upagami
               bhikkhunca agamma kappitakuttamam
               ubhopi samannaphalani ajjhagum.
         [603] Etadisa sappurisana sevana
               mahapphala hoti satam vijanatam
               sulavuto aggaphalam aphassayi 1-
               phalam kanittham pana ambasakkharo"ti
gathayo avocum.
    #[557-560] Tattha vasupagacchitthati vasam upagacchi. Gihikiccaniti geham
avasantena katabbakutumbakiccani. Viceyyati sundaravatthagahanattham vicinitva.
Patikkantanti pindapatato patikkantam. Tenaha "gocarato nivattan"ti. Avocati
"vesaliyam licchaviham bhadante"tiadikam avoca.
    #[562-3] Vidalayantiti viphalayanti. Padakutharikahiti padasankhatahi kutharihi.
Patayantiti paripatayanti.
    #[564] Tinenati tinaggenapi. Mulhassa maggampi na pavadasiti
maggamulhassa maggampi tvam na kathayasi "evayam puriso ito cito ca paribbhamatu"ti.
Kelisilo hi ayam raja. Sayamadiyasiti andhassa hatthato yatthim sayameva
acchinditva ganhasi. Samvibhagam karositi attana paribhunjitabbavatthuto ekaccani
datva samvibhajasi.
@Footnote: 1 ka. phussayi
    #[565] Paccemi bhante yam tvam vadesiti "bhante tvam pattani bhijjanti"ti-
adina yam vadesi, tam patijanami, sabbamevetam maya katam karapitancati dasseti.
Etampiti etam khiddadhippayena katampi.
    #[566-7] Khiddati khiddaya. Pasavitvati upacinitva. Vedetiti anubhavati.
Asamattabhogiti aparipunnabhogo. Tameva aparipunnabhogatam dassetum "daharo yuva"tiadi
vuttam. Nagganiyassati naggabhavassa. Kim su tato dukkhatarassa hotiti kim
su nama tato naggabhavato dukkhataram assa petassa hoti. Yakkhassima gacchantu
dakkhinayoti ima maya diyyamanavatthadakkhinayo petassa upakappantu.
    #[568-72] Bahudha pasatthanti bahuhi pakarehi buddhadihi vannitam.
Akkhayadhammatthuti aparikkhayadhammam hotu. Acamayitvati hatthapadadhovanapubbakam mukham
vikkhaletva. Candanasaralittanti sarabhutacandanalittam. Ularavannanti settharupam.
Parivaritanti anukulavuttina parijanena parivaritam. Yakkhamahiddhipattanti mahatim
yakkhiddhim deviddhim patva thitam. Tamenamavocati tamenam avoca.
    #[573] Ekadesam adasiti catusu paccayesu ekadesabhutam vatthadanam sandhaya
vadati. Sakkhinti sakkhibhavam.
    #[574] Mamasiti me asi. Devata meti 1- mayham devata asiti yojana.
    #[575-7] Vippatipannacittoti micchaditthim patipannamanaso, dhammiyam patipadam
pahaya adhammiyam patipadam patipannoti attho. Yatonidananti yannimittam yassa santikam
agamanahetu.
    #[579] Samvibhajitvati danasamvibhagam katva. Sayam mukhenupanisajja pucchati
anne purise apesetva upanisiditva sammukheneva puccha. 2-
@Footnote: 1 Si. devatasiti          2 Si. pucchi
    #[581-3] Sannisinnanti sannipatitavasena nisinnam. Labhissami atthanti maya
icchitampi attham labhissami. Panihitadandoti 1- thapitasariradando. Anusattarupoti
rajini anusattasabhavo 2-. Visatirattimattati visatimatta rattiyo ativattati attho.
Tahanti tam aham. Yathamatinti mayham yatharuci.
    #[584] Etanca annancati etam sule avutam purisam annanca yassa
rajana panihita, tanca 3-. Lahum pamuncati sigham mocehi. Ko tam vadetha tatha
karontanti tatha dhammiyakammam karontam tam imasmim vajjiratthe ko nama "na pamocehi"ti
vadeyya, evam vattum kocipi na labhatiti attho.
    #[585] Tikicchakanancati tikicchake ca.
    #[588] Yakkhassa vacoti petassa vacanam. Tassa bhante petassa vacanena
evamakasinti dasseti.
    #[590] Dhammaniti pubbe katam papakammam abhibhavitum samatthe punnadhamme 4-.
Kammam siya annatra vedaniyanti yam tasmim papakamme upapajjavedaniyam, tam ahosikammam
nama hoti. Yam pana aparapariyayavedaniyam, tam annatra aparapariyaye vedayitabbaphalam
hoti sati samsarappavattiyanti attho.
    #[593] Imancati attana vuccamanam taya asannam paccakkham vati katva
vuttam. Ariyam atthangavarenupetanti parisuddhatthena ariyam, panatipataveramaniadihi
atthahi angehi upetam yuttam uttamam uposathasilam. Kusalanti anavajjam.
Sukhudrayanti sukhavipakam.
    #[595] Sada punnam pavaddhatiti sakideva punnam katva "alamettavata"ti
aparituttho hutva aparaparam sucaritam purentassa sabbakalam punnam abhivaddhati,
@Footnote: 1 Ma. panitadandoti           2 Ma. anupattarupoti rajanam anumattapakatiko
@3 Ma. raja pahini tanca       4 Ma. annadhamme
Aparaparam va sucaritam purentassa punnasankhatam punnaphalam uparupari vaddhati
paripuretiti attho.
    #[597] Evam therena vutte raja apayadukkhato utrastacitto ratanattaye
punnadhamme ca abhivaddhamanapasado tato patthaya 1- saranani silani ca samadiyanto
"ajjeva buddham saranam upemi"tiadimaha.
    #[601] Tattha etadisoti ediso yathavuttaruPo. Vesaliyam annataro
upasakoti vesaliyam anekasahassesu upasakesu annataro upasako hutva.
Saddhotiadi kalyanamittasannissayena tassa purimabhavato annadisatam 2- dassetum
vuttam. Pubbe hi so assaddho kakkhalo bhikkhunam akkosakarako samghassa ca
anupatthako ahosi, idani pana saddho muduko 3- hutva bhikkhusamghanca sakkaccam tada
upatthahiti. Tattha karakaroti upakarakari.
    #[602] Ubhopiti dvepi sulavuto raja ca. Samannaphalani ajjhagunti
yatharaham samannaphalani adhigacchimsu. Tayidam yatharaham dassetum "sulavuto aggaphalam
aphassayi, phalam kanittham pana ambasakkharo"ti vuttam. Tattha phalam kanitthanti sotapattiphalam
sandhayaha. Yam panettha atthato avibhattam, tam suvinneyyameva.
     Evam ranna petena attana ca vuttamattham ayasma kappitako sattharam
vanditum savatthim gato bhagavato arocesi. Sattha tamattham atthuppattim katva
sampattaparisaya dhammam desesi, sa desana mahajanassa satthika ahositi.
                    Ambasakkharapetavatthuvannana nitthita.
@Footnote: 1 Ma. utthaya       2 Ma. purimasabhavato asadisatam      3 Si. mudukarako



             The Pali Atthakatha in Roman Book 31 page 229-260. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=31&A=5073&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=31&A=5073&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=121              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=4323              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=4532              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=4532              Contents of The Tipitaka Volume 26 http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]