ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 33 : PALI ROMAN Thera.A.2 (paramatthadi.2)

                    401. 1. Vangisattheragathavannana
     sattatinipate nikkhantam vata mam santantiadika ayasmato vangisattherassa
gatha. Ka uppatti?
     ayam kira padumuttarabuddhakale hamsavatinagare mahabhogakule nibbatto purimanayeneva
viharam gantva dhammam sunanto satthara ekam bhikkhum patibhanavantanam 1- aggatthane
thapentam disva satthu adhikarakammam katva "ahampi anagate patibhanavantanam
aggo bhaveyyan"ti patthanam katva satthara byakato yavajivam kusalam katva deva-
manussesu samsaranto  imasmim buddhuppade savatthiyam brahmanakule nibbattitva
vangisoti laddhanamo tayo bede ugganhanto acariyam aradhetva chavasisamantam
nama sikkhitva chavasisam nakhena akotetva "ayam satto asukayoniyam nibbatto"ti
janati.
     Brahmana "ayam amhakam jivitamaggo"ti natva vangisam gahetva paticchannayane
nisidapetva gamanigamarajadhaniyo vicaranti. Vangisopi tivassamatthake matanampi
sisam aharapetva nakhena akotetva "ayam satto asukayoniyam nibbatto"ti vatva
mahajanassa kankhacchedanattham te te jane avahetva 2- attano attano gatim kathapeti.
Tena tasmim mahajano abhippasidati.
     So nam nissaya mahajanassa hatthato satampi sahassampi labhatiti. Brahmana
vangisamadaya yatharucim vicaritva puna savatthim agamamsu. Vangiso satthu gune sutva
sattharam upasankamitukamo ahosi. Brahmana "samano gotamo mayaya tam
@Footnote: 1 cha.Ma. patibhanavantanam  2 Si. tam tam janam avisapetva
Avattessati"ti patikkhipimsu. Vangiso tesam vacanam anadiyitva satthu santikam
gantva madhurapatisantharam katva ekamantam nisidi.
     Tam sattha pucchi "vangisa kinci sippam janasi"ti. Ama bho gotama chavasisamantam
nama janami, tena tivassamatthake matanampi sisam nakhena akotetva
nibbattatthanam janamiti. Sattha tassa ekam niraye nibbattassa sisam dassesi,
ekam manussesu, ekam devesu, ekam parinibbutassa sisam dassesi. So pathamam sisam
akotetva "bho gotama ayam satto niraye nibbatto"ti aha. Sadhu vangisa
sutthu taya dittham, "ayam satto kuhim nibbatto"ti pucchi. "manussaloke"ti. Ayam
kuhinti. Devaloketi tinnannampi nibbattatthanam kathesi. Parinibbutassa pana sisam
nakhena akotento neva adim 1- na kotim passi. Atha nam sattha "na sakkosi
vangisa "ti pucchi. "upaparikkhami tava"ti punappunam parivattetva akotentopi
bahirakammantena khinasavassa gatim katham janissati, athassa matthakato sedo mucci.
So lajjitva tunhibhuto atthasi. Atha nam sattha "kilamasi vangisa"ti aha.
Ama bho gotama, imassa uppannatthanam janitum na sakkomi, sace tumhe janatha,
kathethati. "vangisa aham etampi janami, ito uttaritarampi janami"ti vatva:-
         "cutim yo vedi sattanam   upapattinca sabbaso
          asattam sugatam buddham      tamaham brumi brahmanam.
          Yassa gatim na jananti    deva gandhabbamanusa
          khinasavam arahantam       tamaham brumi brahmanan"ti 2-
ima dve gatha abhasi. Vangiso "tenahi bho gotama tam vijjam me detha"ti
apacitim dassetva satthu santike nisidi. Sattha "amhehi samanalingassa dema"ti
aha. Vangiso "yankinci katva maya imam mantam gahetum vattati"ti brahmane
@Footnote: 1 cha.Ma. antam  2 khu.dhamMa. 25/419,420,649,650/90,460
Aha "tumhe mayi pabbajante ma cintayittha, aham mantam ugganhitva  sakalajambudipe
jetthako bhavissami, tumhakampi tena bhaddakameva bhavissati"ti mantatthaya satthu
santikam upasankamitva pabbajjam yaci. Tada ca thero nigrodhakappo bhagavato santike
thito hoti, tam bhagava anapesi "nigrodhakappa imam pabbajehi"ti. So satthu
anaya tam pabbajesi. Athassa sattha "mantaparivaram tava ugganhahi"ti dvattimsa-
karakammatthanam vipassanakammatthananca acikkhi. So dvattimsakaram sajjhayantova
vipassanam patthapesi. Brahmana vangisam upasankamitva "kim bho vangisa samanassa
gotamassa santike sippam sikkhitanti pucchimsu. Kim sippasikkhanena, gacchatha tumhe,
na mayham tumhehi kattabbakiccanti. Brahmana "tvampi dani samanassa gotamassa
vasam apanno, mayaya avattito, kim mayam tava santike karissama"ti 1- agata-
maggeneva pakkamimsu. Vangisatthero vipassanam vaddhetva arahattam sacchakasi. Tena
vuttam apadane 2-:-
          "padumuttaro nama jino      sabbadhammesu cakkhuma
           ito satasahassamhi         kappe uppajji nayako.
           Yathapi sagare ummi 3-    gagane viya taraka
           evam pavacanam tassa        arahantehi cittitam.
           Sadevasuranagehi         manujehi purakkhato
           samanabrahmanakinne       janamajjhe jinuttamo.
           Pabhahi anuranjanto        loke lokantagu jino
           vacanena vibodhento       veneyyapadumani so.
           Vesarajjehi sampanno     catuhi purisuttamo
           pahinabhayasarajjo          khemappatto visarado.
@Footnote: 1 Si. carissamati   2 khu.apa. 33/134/229 vangisattherapadana (sya)
@3 cha.Ma. umi
           Asabham pavaram thanam         buddhabhuminca kevalam
           patijanati lokaggo       natthi sancodako kvaci.
           Sihanadamasambhitam           nadato tassa tadino
           devo naro va brahma va pativatta na vijjati.
           Desento pavaram dhammam      santarento sadevakam
           dhammacakkam pavatteti        parisasu visarado.
           Patibhanavatam aggam          savakam sadhusammatam
           gunam bahum pakittetva       etadagge thapesi tam.
           Tadaham hamsavatiya          brahmano sadhusammato
           sabbavedavidu jato        vangiso 1- vadisudano.
           Upecca tam mahaviram        sutva tam dhammadesanam
           pitivaram patilabhim            savakassa gune rato.
           Nimantayitva 2- sugatam      sasamgham lokanandanam
           sattaham bhojayitvaham       dussehacchadayim tada.
           Nipacca sirasa pade       katokaso katanjali
           ekamantam thito hattho      santhavim jinamuttamam.
           Namo te vadisudana 3-     namo te isisattama
           namo te sabbalokagga      namo te abhayam kara.
           Namo te maramathana        namo te ditthisudana
           namo te santisukhada        namo te saranam kara.
           Anathanam bhavam natho       bhitanam abhayappado
           vissasam bhumisantanam 4-     saranam saranesinam.
           Evamadihi sambuddham        santhavitva mahagunam
           avocam vadisurassa 5-      gatim pappomi bhikkhuno.
@Footnote: 1 cha.Ma. vagiso  2 cha.Ma. nimantetvava  3 cha.Ma. vadimaddana
@4 cha.Ma. vissamabhumi santanam  5 cha.Ma. vadisudassa
           Tada avoca  bhagava       anantapatibhanava
           yo so buddham abhojesi     sattaham sahasavakam.
           Gunanca me pakittesi       pasanno sehi panibhi
           eso patthayate thanam      vadisurassa bhikkhuno.
           Anagatamhi addhane       lacchase tam manoratham
           devamanusasampattim         anubhotva anappakam.
           Satasahassito kappe        okkakakulasambhavo
           gotamo nama gottena     sattha loke bhavissati.
           Tassa dhammesu dayado     oraso dhammanimmito
           vangiso nama namena      hessati satthu savako.
           Tam sutva mudito hutva     yavajivam tada jinam
           paccayehi upatthasim        mettacitto tathagatam.
           Tena kammena sukatena      cetanapanidhihi ca
           jahitva manusam deham       tavatimsam aganchaham. 1-
           Pacchime ca bhave dani      paribbajakule 2- aham
           paccha jato 3- yada asim jatiya sattavassiko.
           Sabbavedavidu jato        vadasatthavisarado
           vaggussaro 4- cittakathi     paravadappamaddano.
           Vange jatoti vangiso     vacane issaroti va
           vangiso iti me namam      aggampi 5- lokasammatam.
           Yadaham vinnutam patto       thito pathamayobbane
           tada rajagahe ramme      sariputtamahaddasam. 6-
@Footnote: 1 cha.Ma. tusitam agamasaham  2 cha.Ma. jato vippakule  3 cha.Ma. paccajato
@4 cha.Ma. vadissaro     5 cha.Ma. abhavi   6 pali. sariputtanca addasam
           Pindaya vicarantam tam        pattapanim susamvutam
           alolakkhim mitabhanim         yugamattam udikkhatam. 1-
           Tam disva vimhito hutva    avocam mamanucchavam
           kanikaramva nicitam           cittam gathapadam aham.
           Acikkhi so me sattharam    sambuddham lokanayakam
           tada so pandito dhiro     uttarim samavoca me.
           Viragasamhitam vakyam         katva duddasamuttamam
           vicittapatibhanehi          tosito tena tadina.
           Nipacca sirasa pade       pabbajehiti mam bravi
           tato mam sa mahapanno      buddhasetthamupanayi.
           Nipacca sirasa pade       nisidim satthu santike
           mamaha vadatam settho       kacci vangisa janasi.
           Kinci sippanti tassaham      janamiti ca abravim
           matasisam vanacchuddham          api barasavassikam
           tava vijjavisesena        sace sakkosi vacaya.
           Amoti me patinnate     tini sisani dassayi
           atho nirayadevesu 2-      upapanne avacayim.
           Tada khinasavasseva        sisam dassesi nayako
           tatoham vihatarambho        pabbajjam samayacisam.
           Pabbajitvana sugatam         santhavami tahim tahim
           tato mam kabbavittosi       ujjhayantiha bhikkhavo.
           Tato vimamsanattham me        aha buddho vinayako
           takkitanam ima gatha 3-   thanaso patibhanti va. 4-
@Footnote: 1 cha.Ma. nidakkhitam   2 cha.Ma. nirayanaradevesu   3 cha.Ma. takkika panima gatha
@4 cha.Ma. tam
           Na kabbavittoham vira      thanaso patibhanti mam
           tenahi dani vangisa       thanaso santhavahi mam.
           Tadaham santhavim dhiram        gathahi isisattamam
           thanaso me tada tuttho   jino agge thapesi mam.
           Patibhanena cittena       annesamatimannaham
           pesale tena samviggo     arahattamapapunim.
           Patibhanavatam aggo        anno koci na vijjati
           yathayam bhikkhu vangiso      evam dharetha bhikkhavo.
           Satasahasse katam kammam      phalam dassesi me idha
           sumutto saravegova       kilese jhapayim mama. 1-
           Kilesa jhapita mayham     bhava sabbe samuhata
           nagova bandhanam chetva    viharami anasavo.
           Svagatam vata me asi     buddhasetthassa santike
           tisso vijja anuppatta   katam buddhassa sasanam.
           Patisambhida catasso       vimokkhapi ca atthime
           chalabhinna sacchikata       katam buddhassa sasanan"ti.
     Araha pana hutva thero satthu santikam gacchanto cakkhupathato patthaya
candena, suriyena, akasena, mahasamuddena, sineruna pabbatarajena, sihena migaranna,
hatthinagenati tena tena saddhim upamento anekehi padasatehi sattharam
vannentova upagacchati, tena tam sattha samghamajjhe nisinno patibhanavantanam
aggatthane thapesi. Atha therena arahattappattito pubbe ca paccha ca tam tam
cittam agamma bhasita, theram uddissa anandattheradihi bhasita:-
@Footnote: 1 pali. kilesa jhapita mama
           [1218] "nikkhantam vata mam santam    agarasma anagariyam
                  vitakka upadhavanti      pagabbha kanhato ime.
           [1219] Uggaputta mahissasa    sikkhita dalhadhammino
                  samanta parikireyyum      sahassam apalayinam.
           [1220] Sacepi ettaka bhiyyo   agamissanti itthiyo
                  neva mam byadhayissanti    dhammesvamhi 1- patitthito.
           [1221] Sakkhi hi me sutam etam    buddhassadiccabandhuno
                  nibbanagamanam maggam       tattha me nirato mano.
           [1222] Evance mam viharantam     papima upagacchasi
                  tatha maccu karissami     na me maggam udikkhasi. 2-
                    [1223] Aratinca ratinca pahaya
                           sabbaso gehasitanca vitakkam
                           vanatham na kareyya kuhinci
                           nibbanatho avanatho sa bhikkhu.
                    [1224] Yamidha pathavinca vehasam
                           rupagatam jagatogadham kinci
                           parijiyyati 3- sabbamaniccam
                           evam samecca caranti mutatta.
                   [1225] Upadhisu jana gadhitase
                          ditthasute patighe ca mute ca
                          ettha vinodaya chandamanejo
                          yo hettha na lippati muni tamahu.
@Footnote: 1 cha.Ma. dhamme samhi   2 cha.Ma. maggampi dakkhasi  3 cha.Ma. parijiyati
                   [1226] Atha satthisita savitakka
                          puthujjanataya adhamma nivittha
                          na ca vattagatassa 1- kuhinci
                          no pana dutthullabhani 2- sa bhikkhu.
                   [1227] Dabbo cirarattasamahito
                          akuhako nipako apihalu
                          santam padamajjhagama muni
                          paticca parinibbuto kankhati kalam.
                   [1228] Manam pajahassu gotama
                          manapathanca jahassu asesam
                          manapathasmim sa mucchito
                          vippatisarihuva cirarattam
                   [1229] Makkhena makkhita paja
                          manahata nirayam papatanti
                          socanti jana cirarattam
                          manahata nirayam upapanna.
                   [1230] Na hi socati bhikkhu kadaci
                          maggajino samma patipanno
                          kittinca sukhancanubhoti
                          dhammadasoti tamahu tathattam.
                   [1231] Tasma akhilo idha padhanava
                          nivaranani  pahaya visuddho
                          mananca pahaya asesam
                          vijjayantakaro samitavi.
@Footnote: 1 cha.Ma. vaggagatassa  2 cha.Ma. dutthullagahi
           [1232] Kamaragena dayhami     cittam me paridayhati
                  sadhu nibbapanam bruhi     anukampaya gotama.
           [1233] Sannaya vipariyesa      cittam te paridayhati
                  nimittam parivajjehi       subham ragupasanhitam.
           [1234] Asubhaya cittam bhavehi    ekaggam susamahitam
                  sati kayagata tyatthu     nibbidabahulo bhava.
           [1235] Animittanca bhavehi      mananusayamujjaha
                  tato manabhisamaya      upasanto carissasi.
           [1236] Tameva vacam bhaseyya    yayattanam na tapaye
                  pare ca na vihimseyya     sa ve vaca subhasita.
           [1237] Piyavacameva bhaseyya    ya vaca patinandita
                  yam anadaya papani     paresam bhasate piyam.
           [1238] Saccam ve amata vaca   esa dhammo sanantano
                  sacce atthe ca dhamme ca ahu 1- santo patitthita.
           [1239] Yam buddho bhasati vacam    khemam nibbanapattiya
                  dukkhassantakiriyaya       sa ve vacanamuttama.
           [1240] Gambhirapanno medhavi     maggamaggassa kovido
                  sariputto mahapanno    dhammam deseti bhikkhunam.
           [1241] Sankhittenapi deseti     vittharenapi bhasati
                  salikayiva 2- nigghoso  patibhanam udiyyati. 3-
           [1242] Tassa tam desayantassa     sunanta 4- madhuram giram
                  sarena rajaniyena       savaniyena vagguna
                  udaggacitta mudita      sotam odhenti bhikkhavo.
@Footnote: 1 cha.Ma. ahu  2 Ma. salikayeva   3 udirayi, sam.saga. 15/214/229
@4 cha.Ma. sunanti
           [1243] Ajja  pannarase visuddhiya bhikkhu pancasata samagata
                  samyojanabandhanacchida      anigha khinapunabbhava iSi.
           [1244] Cakkavatti yatha raja    amaccaparivarito
                  samanta anupariyeti      sagarantam mahim imam.
           [1245] Evam vijitasangamam       satthavaham anuttaram
                  savaka payirupasanti     tevijja maccuhayino.
           [1246] Sabbe bhagavato putta    palapo ettha 1- na vijjati
                  tanhasallassa hantaram    vande adiccabandhunam.
           [1247] Parosahassam bhikkhunam       sugatam payirupasati
                  desentam virajam dhammam     nibbanam akutobhayam.
           [1248] Sunanti dhammam vimalam       sammasambuddhadesitam
                  sobhati vata sambuddho     bhikkhusamghapurakkhato.
           [1249] Naganamosi bhagava      isinam isisattamo
                  mahameghova hutvana     savake abhivassasi.
           [1250] Diva vihara nikkhamma    satthudassanakamyata
                  savako te mahavira     pade vandati vangiso.
           [1251] Ummaggapatham marassa      abhibhuyya carati pabhijja khilani
                  tam passatha bandhapamunca karam  asitamva bhagaso pavibhajja.
                   [1252] Oghassa hi nitharanattham 2-
                          anekavihitam maggam akkhasi
                          tasmim ca amate akkhate
                          dhammadasa thita asamhiRa.
                   [1253] Pajjotakaro ativijjha
                          sabbathitinam atikkamamaddasa
@Footnote: 1 cha.Ma. palapettha  2 cha.Ma. nitaranattham
                          Natva ca sacchikatva ca
                          aggam so desayi dasaddhanam.
                   [1254] Evam sudesite dhamme
                          ko pama do vijanatam dhammam
                          tasma hi tassa bhagavato sasane
                          appamatto sada namassamanusikkhe.
           [1255] Buddhanubuddho yo thero   kondanno tibbanikkamo
                  labhi sukhaviharanam        vivekanam abhinhaso.
           [1256] Yam savakena pattabbam      satthu sasanakarina
                  sabbassa tam anuppattam      appamattassa sikkhato.
           [1257] Mahanubhavo tevijjo     cetopariyakovido
                 kondanno buddhadayado    pade vandati satthuno.
           [1258] Nagassa passe asinam      munim dukkhassa paragum
                  savaka payirupasanti      tevijja maccuhayino.
           [1259] Cetasa 1- anupariyeti    moggallano mahiddhiko
                  cittam nesam samanvesam 2-   vippamuttam nirupadhim.
           [1260] Evam sabbangasampannam      munim dukkhassa paragum
                  anekakarasampannam       payirupasanti gotamam.
                   [1261] Cando yatha vigatavalahake nabhe
                          virocati vitamalova 3- bhanuma
                          evampi angirasa tvam mahamuni
                          atirocasi 4- yasasa sabbalokam.
@Footnote: 1 te cetasa, sam.saga. 15/218/235   2 samannesam, sam.saga. 15/218/235
@3 vigatamalova, sam. saga. 15/219/236   4 ka. abhirocasi
           [1262] Kaveyyamatta vicarimha pubbe gama gamam pura puram
                  athaddasama sambuddham       sabbadhammana paragum.
           [1263] So me dhammamadesesi     muni dukkhassa paragu
                  dhammam sutva pasidimha      saddha no upapajjatha. 1-
           [1264] Tassaham vacanam sutva      khandhe ayatanani ca
                  dhatuyo ca viditvana      pabbajim anagariyam.
           [1265] Bahunam vata atthaya        uppajjanti tathagata
                  itthinam purisananca        ye te sasanakaraka.
           [1266] Tesam kho vata atthaya     bodhimajjhagama muni
                  bhikkhunam bhikkhuninanca        ye niyamagataddasa.
           [1267] Sudesita cakkhumata       buddhenadiccabandhuna
                  cattari ariyasaccani      anukampaya paninam.
           [1268] Dukkham dukkhasamuppadam       dukkhassa ca atikkamam
                  ariyancatthangikam maggam      dukkhupasamagaminam.
           [1269] Evamete tatha vutta    dittha me te yatha tatha
                  sadattho me anuppatto    katam buddhassa sasanam.
           [1270] Svagatam vata me asi     mama buddhassa santike
                  suvibhattesu dhammesu       yam settham tadupagamim.
           [1271] Abhinnaparamippatto      sotadhatu visodhita
                  tevijjo iddhipattomhi    cetopariyakovido.
                   [1272] Pucchami sattharamanomapannam
                          dittheva dhamme yo vicikicchanam chetta 2-
                          aggalave kalamakasi bhikkhu
                          nato yasassi abhinibbutatto.
@Footnote: 1 cha.Ma. udapajjatha  2 pali. chetva
                   [1273] Nigrodhakappo iti tassa namam
                          taya katam bhagava brahmanassa
                          so tam namassam acari mutyapekkho 1-
                          araddhaviriyo dalhadhammadasSi.
                   [1274] Tam savakam sakka mayampi sabbe
                          annatumicchama samantacakkhu
                          samavatthita no savanaya sota 2-
                          tuvam no sattha tvamanuttarosi.
                   [1275] Chinda 3- no vicikiccham bruhi metam
                          parinibbutam vedaya bhuripanna
                          majjheva no bhasa samantacakkhu
                          sakkova devana sahassanetto.
                   [1276] Ye keci gantha idha mohamagga
                          annanapakkha vicikicchathana 4-
                          tathagatam patva na te bhavanti
                          cakkhum hi etam paramam naranam.
                   [1277] No ce hi jatu puriso kilese
                          vato yatha abbhaghanam vihane
                          tamovassa nivuto sabbaloko
                          jotimantopi na pabhaseyyum.
                   [1278] Dhira ca pajjotakara bhavanti
                          tam tam aham dhira 5- tatheva manne
                          vipassinam janamupagamimha
                          parisasu no avikarohi kappam.
@Footnote: 1 cha.Ma. mutyapekho  2 Si. hetum   3 pali. chindeva
@4 pali.,Ma. vicikicchatthana   5 cha.Ma. vira
                   [1279] Khippam giram eraya vaggu vaggum
                          hamsova paggayha sanikam nikuja
                          bindussarena suvikappitena
                          sabbeva te ujjugata sunoma.
                   [1280] Pahinajatimaranam asesam
                          niggayha dhonam vadessami dhammam
                          na kamakaro hi puthujjananam
                          sankheyyakarova 1- tathagatanam.
                   [1281] Sampannaveyyakaranam tavedam
                          samujjupannassa samuggahitam
                          ayamanjali pacchimo suppanamito
                          ma mohayi janamanomapanna.
                   [1282] Paroparam ariyadhammam viditva
                          ma mohayi janamanomaviriya
                          varim yatha ghammani ghammatatto
                          vacabhikankhami sutam pavassa.
                   [1283] Yadatthikam brahmacariyam acari 2-
                          kappayano kaccissatam amogham
                          nibbayi so adu saupadiseso
                          yatha vimutto ahu tam sunoma.
                   [1284] Acchecchi tanham idha namarupe (iti bhagava)
                          kanhassa sotam digharattanusayitam
                          atari jatim maranam asesam
                          iccabravi bhagava pancasettho.
@Footnote: 1 cha.Ma. sankheyyakaro ca   2 cha.Ma. acari
           [1285] Esa sutva pasidami       vaco te isisattama
                  amogham kira me puttham       na mam vancesi brahmano.
           [1286] Yatha vadi tatha kari      ahu buddhassa savako
                  acchecchi maccuno jalam     tatam mayavino dalham.
           [1287] Addasa bhagava adim        upadanassa kappiyo
                  accaga 1- vata kappano   maccudheyyam suduttaram.
           [1288] Tam devadevam vandami       puttam te dvipaduttama
                  anujatam mahaviram          nagam nagassa orasan"ti
ima gatha sangitikale ekajjham katva sangaham aropita. Tattha "nikkhantam
vata mam santan"tiadayo panca gatha ayasma vangiso navo acirapabbajito
hutva viharam upagata alankatapatiyatta sambahula itthiyo disva uppannarago
tam vinodento abhasi.
     Tattha nikkhantam vata mam santam, agarasma anagariyanti agarato nikkhantam 2-
anagariyam pabbajitam mam samanam. Vitakkati kamavitakkadayo papavitakka. Upadhavantiti
mama cittam upagacchanti. Pagabbhati pagabbhiyayutta vasino. 3- "ayam gehato
nikkhamitva 4- pabbajito, nayimam anuddhamsitum yuttan"ti evam apariharato
nillajja. Kanhatoti kalato, lamakabhavatoti attho. Imeti tesam attano paccakkhata 5-
vutta.
     Asuddhajivino parivarayutta manussa uggakiccataya "ugga"ti vuccanti, tesam
putta uggaputta. Mahissasati mahaissasa. Sikkhitati dvadasa vassani
acariyakule uggahitasippa. Dalhadhamminoti dalhadhanuno. Dalhadhanu nama dvisahassa-
thamam vuccati. Dvisahassathamanti ca yassa aropitassa jiyaya bandho lohasisadinam
bharo dande gahetva yava kandapamana nabham ukkhittassa pathavito muccati.
@Footnote: 1 Ma. ajjhaga  2 Si. nikkhamantam   3 Si. sahasino    4 Ma. nikkhanto
@5 Si. attapaccakkhato
Samanta parikireyyunti samantato kande khipeyyum. Kittakati ce aha "sahassam
apalayinan"ti, yuddhe aparam mukhanam 1- sahassamattanam. Idam vuttam hoti:- sikkhita
katahattha ugga dalhadhanuno 2- mahissasa uggaputta sahassamatta kadacipi yuddhe
parajayam apatta appamatta samantato thatva thambham 3- upanissaya sacepi vasseyyum. 4-
Tadisehipi issasasahassehi samanta sare parikiriyante 5- susikkhito puriso dandam
gahetva sabbe sare attano sarire apatamane katva padamule pateyya. Tattha
ekopi issaso dve sare ekato khipanto nama natthi, itthiyo pana ruparammanadi-
vasena panca panca sare ekato khipanti, evam khipantiyo. Ettaka bhiyyoti imahi
itthihi bhiyyopi bahu itthiyo attano itthikuttahasabhavadito vidhamsenti. 6-
     Sakkhi hi me sutam etanti sammukha maya etam sutam. Nibbanagamanam magganti
lingavipallasena vuttam, nibbanagamimaggoti attho, vipassanam sandhayaha. Tattha
me nirato manoti tasmim vipassanamagge mayham cittam niratam.
     Evance mam viharantanti evam aniccaasubhajjhanabhavanaya ca vipassanabhavanaya
ca viharantam mam. Papimati kilesamaram alapati. Tatha maccu karissami, na me
maggam udikkhasiti maya katam maggam yatha na passasi, tatha maccu antam karissamiti
yojana.
     Aratincatiadika panca gatha attano santane uppanne aratiadike
vinodentena vutta. Tattha aratinti adhikusalesu dhammesu pantasenasanesu ca
ukkanthanam. Ratinti pancakamagunaratim. Pahayati pajahitva. Sabbaso gehasitanca
vitakkanti gehanissitam puttadaradipatisamyuttam nativitakkadinca micchavitakkam
anavasesato pahaya. Vanatham na kareyya kuhinciti ajjhattikabahirappabhede sabbasmim
vatthusmim tanham na
@Footnote: 1 Si. paramukhanam  2 Si. dalhadanvino 3 Ma. mamam   4 Si. sace kande pavasseyyum
@5 Ma. parikirante    6 Si. viddhamseyyunti
Kareyyam. Nibbanatho avanatho sa bhikkhuti yo hi sabbena sabbam nittanho, tato
eva katthacipi nandiya abhavato avanatho, so bhikkhu nama samsare bhayassa sammadeva
ikkhanataya bhinnakilesataya cati attho.
     Yamidha pathavinca vehasam, rupagatam jagatogadham kinciti yankinci idha pathavigatam
bhuminissitam vehasam vehasattham devalokanissitam rupagatam rupajatam ruppanasabhavam
jagatogadham lokikam bhavattayapariyapannam sankhatam. Parijiyyati sabbamaniccanti sabbam tam
jarabhibhutam, tato eva aniccam tato eva dukkham anattati evam tilakkhanaropanam aha.
Ayam therassa vipassanati 1- vadanti. Evam samecca caranti mutattati evam samecca
abhisamecca vipassanapannasahitaya maggapannaya pativijjhitva mutatta parinnatattabhava
pandita caranti viharanti.
     Upadhisuti khandhupadhiadisu. Janati andhaputhujjana. Gadhitaseti patibaddhacitta.
Ettha hi visesato kamagunupadhisu chando apanetabboti dassento aha ditthasute
patighe ca mute cati. Ditthasuteti ditthe ceva sute ca, rupasaddesuti attho.
Patigheti ghattite 2- photthabbe. Muteti vuttavasese mute, gandharasesuti vuttam
hoti. Saratthapakasaniyam "patighapadena gandharasa gahita, mutapadena photthabbarammanan"ti
vuttam. Ettha vinodaya chandamanejoti etasmim ditthadibhede pancakamagune kamacchandam
vinodehi, tatha sati sabbattha anejo avikappo bhavasi. Yo hettha na lippati muni tamahuti
yo hi ettha kamagune tanhalepena na lippati, tam moneyyadhammatthatta 3- "muni"ti
pandita vadanti. "atha satthisita"ti paliti adhippayena keci "satthidhammarammana-
nissita"ti attham vadanti.  "atthasatthisita savitakka"ti pana pali, appakam
hi unam adhikam va na gananupagam hotiti. Atthasatthisitati dvasatthiditthigata-
sannissita micchavitakkati atthoti keci vadanti, ditthigatika ca
sattavasabhavaladdhim 4- ajjhupagatati
@Footnote: 1 cha.Ma. mahavipassanati    2 cha.Ma. ghattaniye  3 cha.Ma. moneyyadhammatthato
@4 Ma. attho, keci deva ditthigatika, na ca sattavasabhavaladdhim
Adhiccasamuppannavadam thapetva itaresam vasena "atha satthisita savitakka"ti vuttam.
Yatha hi tanhalepabhavena bhikkhuti vuccati, evam ditthilepabhavenapiti dassetum
"atha satthisita"tiadi vuttam. Puthujjanataya 1- adhamma nivitthati te pana
micchavitakka niccadigahavasena adhamma dhammato apeta puthujjanatayam
andhabale nivittha abhinivittha. Na ca vattagatassa kuhinciti yattha katthaci vatthusmim
sassatavadadimicchaditthivattagato tamladdhiko na ca assa bhaveyya. Atthakathayam pana "atha
satthisita savitakka, puthu janataya adhamma nivittha"ti padam uddharitva atha cha
arammananissita puthu adhammavitakka janataya nivitthati vuttam, tatha na ca vattagatassa
kuhinciti tesam vasena na katthaci kilesavattagato bhaveyyati ca vuttam. No pana
dutthullabhani sa bhikkhuti yo kilesehi dusitatta ativiya dutthullata ca
dutthullanam micchavadanam bhananasilo ca no assa no bhaveyya, so bhikkhu nama hotiti.
     Dabboti dabbajatiko pandito. Cirarattasamahitoti cirakalato patthaya
samahito. Akuhakoti kohannarahito asatho amayavi. Nipakoti nipuno cheko.
Apihaluti nittanho. Santam padamajjhagamati nibbanam adhigato. Moneyyadhamma-
samannagatato muni. Parinibbutoti arammanakaranavasena nibbanam paticca
saupadisesaya nibbanadhatuya parinibbuto. Kankhati kalanti idani anupadisesa-
nibbanatthaya kalam agameti. Na tassa kinci karaniyam atthi, yatha ediso
bhavissati, tatha attanam sampadetiti adhippayo.
     Manam pajahassutiadayo catasso gatha patibhanasampattim nissaya attano
pavattamanam manam vinodentena vutta. Tattha manam pajahassuti seyyamanadinavavidham
manam pariccaja. Gotamati gotamagottassa bhagavato savakatta attanam gotamagottam
katva alapati. Manapathanti manassa pavattitthanabhutam ayonisomanasikaraparikkhittam
@Footnote: 1 Si. puthujjanatayam
Jatiadim tappatibaddhakilesappahanena jahassu pajaha. Asesanti sabbameva. Manapathasmim
sa mucchitoti manavatthunimittam muccham apanno. Vippatisarihuva cirarattanti
imasmim manapathanuyogakkhane vitivatte pubbeva arahattam papunissa, "natthohamasmi"ti
vippatisari ahuva ahosi.
     Makkhena makkhita pajati suradina attanam ukkamsetva pare vambhetva 1-
paragunamakkhanalakkhanena makkhena pisitatta makkhi, puggalo hi yatha yatha paresam
gune makkheti, tatha tatha attano gune punjati nirakaroti nama. Manahatati
manena hataguna. Nirayam papatantiti nirayam upapajjanti.
     Maggajinoti maggena vijitakileso. Kittinca sukhancati vinnuhi pasamsitanca
kayikacetasikasukhanca. Anubhotiti patilabhati. Dhammadasoti tamahu tathattanti tam tathabhavam
sammapatipannam yathavato dhammadassiti pandita ahu.
     Akhiloti pancacetokhilarahito. Padhanavati sammappadhanaviriyasampanno. Visuddhoti
nivaranasankhatavalakapagamena visuddhamanaso. Asesanti navavidhampi manam aggamaggena
pajahitva. Vijjayantakaro samitaviti sabbaso samitakileso tividhaya vijjaya
pariyosanappatto hotiti attanam ovadati.
     Athekadivasam ayasma anando annatarena rajamahamattena nimantito
pubbanhasamayam tassa geham gantva pannatte asane nisidi ayasmata vangisena
pacchasamanena. Atha tasmim gehe itthiyo sabbalankarapatimandita theram upasankamitva
vanditva panham pucchanti, dhammam sunanti. Athayasmato vangisassa navapabbajitassa
arammanam pariggahetum asakkontassa visabhagarammane rago uppajji. So saddho
ujujatiko kulaputto "ayam me rago vaddhitva ditthadhammikam samparayikampi attham
@Footnote: 1 Si. badhento, Ma. vambhento
Naseyya"ti cintetva nisinnova 1- therassa attano pavattim avikaronto "kama-
ragena"ti gathamaha. Tattha yadipi kilesarajjanaparilaho kayampi 2- badhati, cittam
pana badhento cirataram badhetiti dassetum "kamaragena dayhami"ti vatva "cittam
me paridayhati"ti vuttam. Nibbapananti raganibbapanakaranam ragaparilahassa
nibbapanasamattham ovadam karotiti attho.
     Sannaya vipariyesatiadika gatha tena yacitena ayasmata anandena vutta.
Vipariyesati vipallasena usabhe subhanti pavattena viparitaggahena. Nimittanti
kilesajanakanimittam. Parivajjehiti pariccaja. Subham ragupasanhitanti ragavaddhanarammanam
subham parivajjento asubhasannaya parivajjeyya, sabbattha anabhiratisannaya. Tasma
tadubhayampi dassento "asubhaya"tiadimaha.
     Tattha asubhayati asubhanupassanaya. Cittam bhavehi ekaggam susamahitanti attano
cittavikkhepabhavena ekaggam arammanesu susamahitam appitam katva bhavehi tava
asubhanupassanam sukaram akkhamiti. Sati kayagata tyatthuti vuttakayagatasatibhavanaya
taya bhavita bahulikata hotuti attho. Nibbidabahulo bhavati attabhave sabbasminca
nibbedabahulo hohi.
     Nimittanca bhavehiti niccanimittadinam ugghatanena visesato aniccanupassana
animitta nama, 3- tato mananusayamujjahati tam bhavento maggapatipatiya aggamaggadhi-
gamena mananusayam samucchinda. Manabhisamayati manassa dassanabhisamaya ceva pahanabhisamaya
ca. Upasantoti sabbaso ragadinam santataya upasanto carissasi viharissasiti attho.
     Tameva vacantiadika catasso gatha bhagavata subhasitasutte 4- desite somanassa-
jatena therena bhagavantam sammukha abhitthavantena vutta. Yayattanam na tapayeti
@Footnote: 1 cha.Ma. yathanisinnova 2 Si. kayasmimpi  3 Si. animittam nama
@4 sam.saga. 15/213/227
Yaya vacaya hetubhutaya attanam vipatisarena na tapeyya na vihetheyya. 1- Pare ca na
vihimseyyati pare ca parehi bhindanto na vihetheyya. 2- Sa ve  vaca subhasitati
sa vaca ekamsena subhasita nama, tasma tameva vacam bhaseyyati yojana.
Imaya gathaya apisunavacavasena bhagavantam thometi.
     Patinanditati patimukhabhavena nandita piyayita sampati ayatinca sunantehi
sampaticchita. Yam anadayati yam vacam bhasanto papani paresam appiyani anitthani
pharusavacanani anadaya aggahetva atthabyanjanamadhuram piyameva dipeti. Tameva piyavacam
bhaseyyati piyavacavasena abhitthavi.
     Amatati sadhubhavena amatasadisa. Vuttam hetam "saccam have sadhutaram rasanan"ti. 3-
Nibbanamatapaccayatta va amata. Esa dhammo sanantanoti ya ayam saccavaca
nama, esa porano dhammo cariya paveni. Idameva hi porananam acinnam,
yam te na alikam bhasimsu. Tenaha "sace atthe ca dhamme ca, ahu santo
patitthita"ti. Tattha sacce patitthitatta eva attano ca paresanca atthe patitthita,
atthe patitthitatta eva dhamme patitthita hontiti veditabba. Saccavisesanameva
va etam. Idam hi vuttam hoti:- sacce patitthita, kidise? atthe ca dhamme
ca, yam paresam atthato anapetatta attham anuparodhakaram, dhammato anapetatta dhammam
dhammikameva attham sadhetiti. Imaya gathaya saccavacavasena abhitthavi. Khemanti abhayam
nirupaddavam. Kena karanenati ce? nibbanapattiya dukkhassantakiriyaya, yasma
kilesanibbanam papeti, vattadukkhassa ca antakiriyaya samvattati, tasma khemanti
attho. Athava yam buddho nibbanapattiya va dukkhassantakiriyaya vati dvinnam
nibbanadhatunam atthaya khemamaggappakasanato khemam vacam bhasati. Sa ve vacana-
muttamati sa vaca sabbavacanam setthati evamettha attho datthabbo. Imaya
gathaya mantavacanavasena bhagavantam abhitthavanto arahattanikutena thomanam pariyosapeti.
@Footnote: 1 Si. na tapaye na badheyya 2 cha.Ma. na badheyya  3 sam.saga. 15/73/48 vittasutta
     Gambhirapannotiadika 1- tisso gatha ayasmato sariputtattherassa pasamsanavasena
vutta. Tattha gambhirapannoti gambhiresu khandhayatanadisu pavattaya nipunaya pannaya
samannagatatta gambhirapanno. Medhasankhataya dhammojapannaya samannagatatta
medhavi. "ayam duggatiya maggo, ayam sugatiya maggo, ayam nibbanassa maggo"ti
evam magge ca amagge ca kovidataya maggamaggassa kovido. Mahatiya savakaparami-
nanassa matthakam pattaya pannaya vasena mahapanno. Dhammam deseti bhikkhunanti
sammadeva pavattim nivattim 2- vibhavento bhikkhunam dhammam deseti. Tassa pana desanaya
pavattiakaram dassetum "sankhittenapi"tiadi vuttam.
     Tattha sankhittenapiti "cattarimani avuso ariyasaccani. Katamani cattari?
Dukkham ariyasaccam .pe. Imani kho avuso cattari ariyasaccani, tasma tihavuso
idam dukkhanti yogo karaniyo "ti evam sankhittenapi deseti. "katamancavuso dukkham
ariyasaccam jatipi dukkha"tiadina 3- nayena taneva vibhajanto vittharenapi bhasati.
Khandhadidesanasupi eseva nayo. Salikayiva nigghosoti yatha madhuram ambapakkam
sayitva pakkhehi vatam 4- datva madhuraravam niccharentiya salikaya nigghoso, evam
therassa dhammam kathentassa madhuro nigghoso hoti. Dhammasenapatissa hi pittadinam
vasena apalibuddhavacanam hoti, ayadandena pahatakamsatalako viya saddo niccharati.
Patibhanam udiyyatiti kathetukamyataya sati samuddato viciyo viya uparupari anantam
patibhanam utthahati.
     Tassati dhammasenapatissa. Tanti dhammam desentassa. Sunantati yam no thero
katheti, tam no sossamati adarajata sunanta. Madhuranti ittham. Rajaniyenati
kantena. Savaniyenati kannasukhena. Vaggunati matthena manoharena. Udaggacittati
odagyapitiya vasena udaggacitta alinacitta. Muditati amodita pamojjena
samannagata. Odhentiti avadahanti annaya cittam upatthapenta sotam upanenti.
@Footnote: 1 cha.Ma. adikati padam na dissati 2 Si. pattinivattiyo
@3 Ma.upari. 14/373/317 saccavibhangasutta 4 Si.,Ma. talam
     Ajja pannarasetiadika catasso gatha pavaranasuttantadesanaya 1- sattharam maha-
bhikkhusamghaparivutam nisinnam disva thomentena vutta. Tattha pannaraseti ekasmim 2-
hi samaye bhagava pubbarame nisidanto sayanhasamaye sampattaparisaya kalayuttam samayayuttam
dhammam desetva udakakotthake gattani parisincitva vatthanivasano 3- ekamsam
sugatamahacivaram katva migaramatupasade majjhimathambham nissaya pannattavarabuddhasane
nisiditva 4- samantato nisinnam bhikkhusamgham anuviloketva tadahuposathe pavaranadivase
nisinno hoti, imasmim pannarasiuposatheti attho. Visuddhiyati visuddhatthaya
visuddhipavaranaya. Bhikkhu pancasata samagatati pancasatamatta bhikkhu sattharam
parivaretva nisajjavasena ceva ajjhasayavasena ca samagata. Te ca samyojanabandhanacchidati
samyojanasankhate santanassa bandhanabhute kilese chinditva thita, tato eva anigha
khinapunabbhava isiti kilesadukkhabhavena niddukkha khinapunabbhava, asekkhanam
silakkhandhadinam esitabhavena isiti.
     Vijitasangamanti vijitakilesasangamatta vijitamarabalatta vijitasangamam.
Satthavahanti atthangike ariyamaggarathe aropetva veneyyasatte vaheti
samsarakantarato uttaretiti bhagava satthavaho. Tenaha brahma sahampati "utthehi vira
vijitasangama, satthavaha"ti, 5- tam satthavaham anuttaram sattharam savaka payirupasanti.
Tevijja maccuhayinoti evarupehi savakehi parivarito cakkavatti viya raja
amaccaparivarito janapadacarikavasena samanta anupariyetiti yojana.
     Palapoti tuccho antosararahito, silarahitoti attho. Vande adiccabandhunanti
adiccabandhum sattharam dasabalam vandamiti vadati.
     Parosahassantiadika catasso gatha nibbanapatisamyuttaya dhammiya kathaya
bhikkhunam dhammam desentam bhagavantam thomentena vutta. Tattha parosahassanti
@Footnote: 1 sam.saga. 15/215/230 2 cha.Ma. yasmim  3 cha.Ma. vatthanivasano, Si. nivatthanivasano
@4 Ma. nisinno    5 vi.maha. 4/8/8 mahakhandhaka
Atirekasahassam, addhatelasani bhikkhusahassani sandhaya vuttam. Akutobhayanti nibbane
kutocipi bhayam natthi, nibbanam pattassa ca kutocipi bhayam natthiti nibbanam akutobhayam
nama.
     "agum na karoti"tiadina 1- vuttakaranehi bhagava nagoti vuccatiti naganamosi
bhagavati. Isinam isisattamoti savakapaccekabuddhaisinam uttamo isi, vipassisamma-
sambuddhato patthaya isinam va sattamako isi. Mahameghovati savakapaccekabuddha-
isinam uttamo isi, vipassisammasambuddhato patthaya isinam va sattamako isi.
Mahameghovati catuddipikamahamegho viya hutva.
     Diva viharati patisallanatthanato. Savako te mahavira, pade vandati
vangisoti idam thero arahattam patva attano visesadhigamam pakasento vadati.
     Ummaggapathantiadika catasso gatha bhagavata "kim nu te vangisa ima
gathayo pubbe parivitakkita, udahu thanaso ceta patibhanti"ti pucchitena thanaso
patibhantiti dassentena vutta, kasma panevam tam bhagava avoca? samghamajjhe kira
katha udapadi "vangisatthero vissatthagantho neva uddesena, na paripucchaya, na
yonisomanasikarena kammam karoti. Katham 2- bandhanto vannapadani 3- karonto vicarati"ti.
Atha bhagava "ime bhikkhu vangisassa patibhanasampattim na jananti, ahamassa patibhanasampattim
janapessami"ti cintetva "kim nu kho vangisa"tiadina pucchati. Ummaggapathanti
anekani kilesuppajjanapathani. 4- Vattappasutapathataya hi pathanti vuttam. Pabhijja
khilaniti ragadikhilani panca bhinditva carasi. Tam passathati tam 5- evam abhibhuyya
ca chinditva ca carantam buddham passatha. Bandhapamuncakaranti bandhanamocanakaram. 6- Asitanti
anissitam. Bhagaso patibhajjati satipatthanadikotthasato dhammam patibhajjaniyam katva.
Pavibhajjatipi patho, uddesadikotthasato pakarena vibhajitva vibhajitva dhammam
desetiti attho.
@Footnote: 1 khu.sutta. 25/528/437 sabhiyasutta   2 cha.Ma. gatham   3 Si. cunniyapadani
@4 Si. kilesummujanapathani  5 cha.Ma. ayam patho na dissati     6 Ma. bandhanapamuncakaram
     Oghassati kamadicaturoghassa. Anekavihitanti satipatthanadivasena anekavidham
atthatimsaya va kammatthanam vasena anekappakaram amatavaham maggam akkhasi abhasi.
Tasmim ca amate akkhateti tasmim tena akkhate amate amatavahe. Dhammadasati dhammassa
passitaro. Thita asamhirati kenaci asamhariya hutva patitthita. Ativijjhati
ativijjhitva. Sabbathitinanti sabbesam ditthitthananam vinnanatthitinam va.
Atikkamamaddasati atikkamabhutam nibbanam addasa. Agganti uttamam dhammam. Aggeti va
patho, pathamataranti attho. Dasaddhananti pancavaggiyanam aggam dhammam agge va
adito desayiti attho.
     Tasmati yasma "esa dhammo sudesito"ti janantena pamado na katabbo,
tasma anusikkheti tisso sikkha vipassanapatipatiya maggapatipatiya ca sikkheyya.
     Buddhanubuddhotiadika tisso gatha ayasmato annakondannattherassa
thomanavasena vutta. Tattha buddhanubuddhoti buddhanam anubuddho. Buddha hi pathamam
cattari saccani bujjhimsu, paccha thero sabbapathamam, tasma buddhanubuddhoti. Thirehi
silakkhandhadihi samannagatatta thero, akuppadhammoti attho. Tibbanikkamoti dalha-
viriyo. Sukhaviharananti ditthadhammasukhaviharanam. Vivekananti tinnampi vivekanam.
Sabbassa tanti yam sabbasavakena pattabbam, assa anena tam anuppattam. Appamattassa
sikkhatoti appamattena hutva sikkhantena.
     Tevijjo cetopariyakovidoti chasu abhinnasu catasso vadati, itara dve
yadipi na vutta, thero pana chalabhinnova. Yasma theram himavante chaddantadahato
agantva bhagavati paramanipaccakaram dassetva vandantam disva pasannamanaso bhagavato
sammukha theram abhitthavantena ima gatha vutta, tasma "kondanno buddhadayado,
pade vandati satthuno"ti vuttam.
     Nagassa passetiadika tisso gatha pancahi bhikkhusatehi saddhim sabbeheva
arahantehi bhagavati kalasilayam viharante ayasma mahamoggallano tesam bhikkhunam
cittam samanvesanto arahattaphalavimuttim passittha. Tam 1- disva ayasma vangiso
bhagavantam there ca abhitthavanto abhasi. Tattha nagassa passeti isigilipabbatassa passe
kalasilayam. Asinanti nisinnam.
     Cetasati attano cetopariyananena. Cittam nesam samanvesanti tesam khinasava-
bhikkhunam cittam samanvesanto. Anupariyetiti anukkamena paricchindati.
     Evam sabbangasampannam "munim dukkhassa paragun"ti vuttaya satthusampattiya
ceva "tevijja maccuhayino"ti vuttaya savakasampattiya cati sabbehi angehi
sampannam samannagatam. Muninti hi imina padena monasankhatena nanena satthu
anavasesaneyyavabodho vuttoti anavaranananena dasabalananadinam sangaho kato
hoti, tenassa nanasampadam dasseti. Dukkhassa paragunti imina pahanasampadam.
Tadubhayena ca satthu anubhavasampadadayo 2- dassita honti. Tevijja maccuhayinoti
imina savakanam nanasampattidipanena ca nibbanadhatuya adhigamadipanena ca padadvayena
satthusavakasampatti dassita hoti. Tatha hi yathavuttamattham pakatataram katum
"munim dukkhassa paragum, anekakarasampannam, payirupasanti gotaman"ti vuttam. Tattha
anekakarasampannanti anekehi akarehi sampannam, anekakaragunasamannagatanti
attho.
     Cando yathati gatha bhagavantam cammanagare gaggaraya pokkharaniya tire
mahata bhikkhusamghena anekehi ca devanagasahassehi parivutam attano vannena ca
yasasa ca virocamanam disva somanassajatena abhitthavantena vutta. Tattha cando
yatha vigatavalahake nabheti yatha saradasamaye apagatavalahake valahakasadisena annena
@Footnote: 1 cha.Ma. te   2 Si. anubhavadisampada
Ca mahikadina upakkilesena vimutte akase punnacando virocati, vitamalova
bhanumati teneva valahakadiupakkilesavigamena vigatamalo bhanuma suriyo yatha virocati.
Evampi angirasa tvanti evam angehi niccharanajutihi jutimante tvampi mahamuni
bhagava atirocasi attano yasasa sadevakam lokam atikkamitva virocasiti.
     Kaveyyamattatiadika dasa gatha arahattam patva attano patipattim paccavekkhitva
satthu attano ca gune vibhaventena vutta. Tattha kaveyyamattati
kaveyyena kabbakaranena 1- matta manita sambhavita gunodayam apanna. Addasamati
addasimha.
     Addha no upapajjathati ratanattayam addha amhakam upakaratthaya upapajji.
     Vacananti saccapatisamyuttam dhammakatham. Khandhe ayatanani ca dhatuyo cati pancakkhandhe
dvadasayatanani attharasa dhatuyo ca.  imasmim thane khandhadikatha vattabba,
sa visuddhimagge 2- vittharita evati tattha vuttanayeneva veditabba. Viditvanati
rupadivibhagadito aniccatadito pubbabhagananena janitva.
     Ye te sasanakarakati ye te satta tathagatanam sasanakaraka, tesam
bahunam atthaya vata uppajjanti tathagata.
     Ye niyamagataddasati niyamo eva niyamagatam, ye bhikkhu bhikkhuniyo ca
sammattaniyamam addasamsu adhigacchimsu, tesam atthaya vata bodhim sammasambodhim ajjhagama
muni bhagavati yojana.
     Sudesitati veneyyajjhasayanurupam sankhepato vittharato ca sutthu desita.
Cakkhumatati pancahi cakkhuhi cakkhumata. Attahitakamehi araniyani karaniyani ariya-
bhavakarani, ariyassa va bhagavato saccaniti ariyasaccani. Dukkhantiadi tesam
@Footnote: 1 Ma. kabyakarakena  2 visuddhi. 3/1 khandhaniddesa
Ariyasaccanam sarupadassanam, imasmim thane ariyasaccakatha vattabba, sa sabbakarato
visuddhimagge 1- vittharitati tattha vuttanayeneva veditabba. Evamete tathati ete
dukkhadayo ariyasaccadhamma evam dukkhadippakarena tatha avitatha anannatha. Vutta
dittha me te yatha tathati yatha satthara vutta, tatha maya dittha, ariyamagga-
nanena patividdhatta evam tesam. 2- Sadattho me anuppatto arahattam maya sacchikatam,
tato ca katam buddhassa bhagavato sasanam ovadanusitthiyam anupatittho. 3-
     Svagatam vata me asiti suagamanam vata me ahosi. Mama buddhassa santiketi
mama sambuddhassa bhagavato santike samipe.
     Abhinnaparamippattoti channampi abhinnanam paramim ukkamsam adhigato. Imina
hi padena vuttamevattham vivaritum "sotadhatu visodhita"tiadi vuttam.
     Pucchami sattharantiadika dvadasa gatha attano upajjhayassa parinibbutabhavam
pucchantena vutta, ayasmato nigrodhakappattherassa hi parinibbanakale
ayasma vangiso asammukha ahosi. Ditthipubbanca tena tassa hatthakukkuccadi,
pubbavasanavasena hi tadisanca ayasmato pilindavacchassa vasalavadena samudacaro viya
khinasavanampi hotiyeva. 4- Tena "parinibbuto nu kho me upajjhayo, udahu no"ti
uppannaparivitakko sattharam pucchi. Tena vuttam "upajjhayassa parinibbutabhavam
pucchantena vutta"ti. Tattha sattharanti ditthadhammikadihi veneyyanam anusasakam.
Anomapannanti omam vuccati parittam lamakam, na omapannam anomapannam, mahapannanti
attho. Dittheva dhammeti paccakkhameva, imasmimyeva attabhaveti attho.
Vicikicchananti samsayanam evarupanam va parivitakkanam chetta. 5- Aggalaveti
aggalavacetiyasankhate vihare. Natoti pakato. Yasassiti labhasakkarasampanno.
Abhinibbutattoti upasantasabhavo aparidayhamanacitto.
@Footnote: 1 visuddhi. 3/76 indriyasaccaniddesa 2 Si. tava tesam  3 Ma. anupatittha
@4 Si. tadisam hotiyeva  5 Ma. chedako
     Taya katanti tadise chayasampanne nigrodharukkhamule nisinnatta "nigrodha-
kappo"ti taya katam namam. Iti so yatha attana upalakkhitam tatha vadati. Bhagava
pana na nisinnatta eva tam tatha alapati, apica kho tattha arahattam pattattapi.
Brahmanassati jatim sandhaya vadati. So kira brahmanamahasalakula pabbajito.
Namassam acarinti namassamano vihasim. Mutyapekkhoti nibbane patitthito.
     Dalhadhammadassiti bhagavantam alapati. Dalhadhammam hi nibbanam abhijjanatthena,
tanca bhagava passi dassesi ca.
     Sakkatipi bhagavantameva kulanamena alapati. Mayampi sabbeti niravasesaparisam 1-
sanganhitva attanam dassento vadati. Samantacakkhutipi bhagavantameva sabbannuta-
nanena alapati. Samavatthitati samma avatthita, abhogam katva thita. Noti amhakam.
Savanayati imassa panhassa veyyakaranam 2- savanatthaya. Sotati sotadhatuya. 3-
Tuvam no sattha tvamanuttarositi thutivacanavasena vadati.
     Chinda no vicikicchanti vicikicchapatirupakam tam parivitakkam sandhayaha. Akusala-
vicikicchaya pana thero nibbicikicchova. Bruhi metanti bruhi me etam. Yam maya
yacitosi "tam savakam sakka mayampi sabbe annatumicchama"ti yacitova, tam
brahmanam parinibbutam vedaya bhuripanna. Majjheva no bhasati parinibbutam janitva
mahapanna bhagava majjheva amhakam sabbesam bhasa, yatha sabbe mayam janeyyama.
Sakkova devana sahassanettoti idam pana thutivacanameva, apicettha ayamadhippayo:-
yatha sakko sahassanetto devanam majjhe tehi sakkaccam sampaticchitavacanam 4- bhasati,
evam amhakam majjhe amhehi sampaticchitavacanam bhasati.
     Ye keciti imampi gatham bhagavantam thunanto vattukamatam janetum bhanati.
Tassattho:- ye keci abhijjhadayo gantha, tesam appahane sati mohavicikicchanam
@Footnote: 1 Si.,Ma. avasesaparisam    2 Si. imassa panhaveyyakaranassa
@3 Si. hetunti sotadhatum   4 Si.,Ma. sampaticchitavacano
Pahanabhavato mohamaggati ca, annanapakkhati ca, vicikicchathanati ca vuccanti,
sabbe te tathagatam patva tathagatassa desanabalena viddhamsita bhavanti nassanti.
Kimkarananti? cakkhum hi etam paramam naranam, yasma tathagato sabbaganthavidhamanena
Pannacakkhujananato naranam paramam cakkhunti vuttam hoti.
     No ce hi jatuti imampi gatham thunanto eva vattukamatam janento bhanati.
Tattha jatuti ekamsavacanam. Purisoti bhagavantam sandhayaha. Jotimantoti pannajoti-
sampanna sariputtadayo. Idam vuttam hoti:- yadi bhagava puratthimadibhedo vato
viya abbhaghanam desanavegena kilese vihaneyya, tato yatha abbhaghananivuto loko
tamova hoti ekandhakaro, evam sabbopi loko annananivuto tamova siya.
Ye capi ime idani jotimanto khayanti sariputtadayo, tepi na bhaseyyum
na dipeyyunti.
     Dhira cati imam pigatham purimanayenevaha. Tassattho:- dhira ca panditapurisa
pajjotakara bhavanti pannapajjotam uppadenti. Tam tasma aham tam dhira padhana-
viriyasamannagata bhagava tatheva manne dhiro pajjotakarotveva mannami, mayampi
vipassinam sabbadhamme yathabhutam passantam bhagavantam jananta eva upagamimha.
Tasma "parisasu no avikarohi kappam parinibbutova yatha nigrodhakappam avikarohi
pakasehiti.
     Khippan tiimampi gatham purimanayeneva aha. Tassattho:- bhagava khippam giram
eraya vaggu vaggum acirayamano 1- vacam bhasa vaggu manoharam. Hamsova yatha suvanna-
hamso gocaram parigganhanto jatassaravanasandam disva givam paggayha pakkhe uddhunitva
hatthatuttho 2- sanikam ataramano vaggum nikujati giram nicchareti, evamevam tvam sanikam
@Footnote: 1 potthakesu "ataramano"ti patho dissati
@2 potthakesu "hatthatutthena"ti patho dissati
Nikuja imina mahapurisalakkhanannatarena bindussarena sutthu vikappitena abhisankhatena,
ete mayam sabbe ujugata avikkhittamanasa hutva tava nikujam sunomati.
     Pahinajatimarananti idampi purimanayeneva aha. Tattha na sissatiti aseso,
tam asesam, sotapannadayo viya kinci asesetva pahinajatimarananti vuttam hoti.
Niggayhati nibandhitva, 1- dhonanti dhutasabbapapam. Vadessamiti kathapessami
dhammam. Na kamakaro hohi puthujjanananti puthujjanasekkhadinam tividhanam jananam kamakaro
natthi, te yam icchanti natum va vattum  va, tam na sakkonti. Sankheyyakarova
tathagatananti tathagatanam pana vimamsakaro pannapubbangamakiriya, te yam icchanti
natum va vattum va, tam sakkontiyevati adhippayo.
     Idani tam sankheyyakaram pakasento "sampannaveyyakaranan"ti gathamaha.
Tassattho:- tatha hi tava bhagava idam samujjupannassa sabbattha appatihatabhavena
ujugatapannassa sammadeva vuttam pavattitam sampannaveyyakaranam "santatimahamatto satta-
talamattam abbhuggantva parinibbayissati, suppabuddho sakko sattame divase pathavim
pavisissati"ti evamadim samuggahitam sammadeva uggahitam aviparitam dittham, puna
sutthutaram anjalim panametva aha. Ayamanjali pacchimo suppanamitoti ayam aparopi
anjali sutthutaram panamito. Ma mohayi jananti ma no avacanena mohayi jananto
tassa 2- gatim, anomapannati bhagavantam alapati.
     Paroparanti imam pana gatham aparenapi pariyayena amohanameva yacanto aha.
Tattha paroparanti lokuttaralokiyavasena sundarasundaram dure santike va. Ariyadhammanti
catusaccadhammam. Viditvati pativijjhitva. Jananti sabbam neyyadhammam jananto.
Vacabhikankhamiti yatha ghammani ghammakale unhabhitatto puriso kilanto tasito
varim, evam te vacam abhikankhami. Sutam pavassati sutasankhatam saddayatanam pavassa
@Footnote: 1 Si. sutthu yacitva nibandhitva  2 Si. kappassa
Pagghara 1- munca pavatta. "sutassa vassatipi pali, 2- vuttapakarassa saddayatanassa
vutthim vassati attho.
     Idani yadisam vacam abhikankhati, tam pakasento "yadatthikan"ti gathamaha.
Tattha kappayanoti kappameva pujavasena vadati. Yatha vimuttoti "kim anupadi
sesaya nibbanadhatuya yatha asekkho, udahu saupadisesaya yatha sekkho"ti
va pucchati. Sesamettha pakatameva.
     Evam dvadasahi gathahi yacito bhagava tam byakaronto 3- "acchecchi"tiadimaha.
Tattha acchecchi tanham idha namarupe (iti bhagava) kanhassa sotam digharattanusayitanti
imasmim namarupe kamatanhadibheda tanha digharattam appahinatthena anusayita
kanhanamakassa manassa sotantipi vuccati, tam kanhassa sotabhutam digharattanusayitam
idha namarupe tanham kappayano chindi. Iti bhagavati idam pana sangitikaranam
vacanam. Atari jatim maranam asesanti so tam tanham chetva asesam jatimaranam
atari anupadisesaya parinibbayiti dasseti, iccabravi bhagava pancasetthoti ayasmata
vangisena puttho bhagava evam avoca pancahi saddhadihi indriyehi anannasadharanehi
cakkhuhi va settho, athava pancasetthoti pancahi siladihi dhammakkhandhehi, pancahi
va hetusampadadihi settho uttamo pavaroti sangitikaranamevidampi vacanam.
     Evam vutte bhagavato bhasitam abhinandamanaso ayasma vangiso "esa sutva"ti-
adika gathayo aha. Tattha pathamagathayam na mam vancesiti yasma parinibbuto,
tasma tassa parinibbutabhavam icchantam mam na vancesi, na visamvadesiti attho.
Sesam pakatameva.
     Dutiyagathayam yasma mutyapekkho vihasi, tasma tam sandhayaha "yatha vadi
tatha kari, ahu buddhassa savako"ti. Maccuno jalam tatanti tebhumikavatte vitthatam
@Footnote: 1 Si. panghara  2 Ma. pavassatipi pali   3 cha.Ma. viyakaronto
Vitthatam marassa tanhajalam. Mayavinoti bahumayassa. "tatha mayavino"tipi keci
pathanti, tesam yo anekahi mayahi anekakkhattum bhagavantam upasankami, tassa tatha
mayavinoti adhippayo.
     Tatiyagathaya adinti mulakaranam. Upadanassati vattassa. Vattam dalhehi
kammakilesehi upadatabbatthena "upadanan"ti vuttam. Tassa upadanassa adim
avijjatanhadibhedam karanam nanacakkhuna addasa. Kappo kappiyoti 1- evam vattum
vattati bhagavati adhippayena vadati. Accaga vatati atikkanto vata. Maccudheyyanti
maccu ettha dhiyyatiti maccudheyyam, tebhumikavattam, suduttaram accaga vatati
vedajato vadati.
     Idani satthari attano upajjhaye ca pasannamanaso pasannakaram vibhavento
"tam devadevan"ti osanagathamaha. Tattha tam devadevam vandamiti sammutidevo, upapatti-
devo, visuddhidevoti tesam sabbesampi devanam uttamadevataya 2- devadevam
dvipaduttama bhagava tam vandami. Na kevalam tamyeva, athakho tava 3- saccabhisambodhiya 4-
anudhammajatatta anujatam maravijayena mahaviriyataya mahaviram aguakaranadiatthena nagam
tava ure vayamajanitajatitaya orasam puttam nigrodhakappanca vandami.
     Evamete subhutiadayo vangisapariyosana dvisatam catusatthi ca mahathera idha
paliyam arulha, te sabbe yatha sammasambuddhassa 5- savakabhavena ekavidha.
Tatha asekkhabhavena, ukkhittapalighataya sankinnaparikkhataya, abbulhesikataya,
niraggalataya, pannaddhajataya, pannabharataya visamyuttataya, 5- dasasu ariyavasesu
vutthavasataya ca. Tatha hi te pancangavippahina chalangasamannagata ekarakkha
@Footnote: 1 Ma. kappiyo kappoti  2 Si. devata  3 Si. tam tava  4 Ma. saccabhisambodhi
@5-5 Si. savakaparikkhataya abbulhesikataya niraggalataya pannaddhajataya pannabhavena
@ekavidha tatha asekkhabhavena ukkhittapalighataya samkinnabharataya visannavuttataya
Caturapassena panunnapaccekasacca samayavayasatthesana anavilasankappa passaddha-
kayasankhara suvimuttacitta suvimuttapanna ca. 1- Iti evamadina nayena ekavidha.
     Ehibhikkhubhavena upasampanna, na ehibhikkhubhavena upasampannati duvidha.
Tattha annasi kondannappamukha pancavaggiyatthera, yasatthero, tassa sahayabhuta
vimalo subahu punnaji gavampatiti cattaro, aparepi tassa sahayabhuta pancapannasa,
timsa bhaddavaggiya, uruvelakassapappamukha sahassapuranajatila, dve aggasavaka,
tesam parivarabhuta addhaterasasata paribbajaka, coro angulimalattheroti sabbe
sahassam pannasadhikani tini satani ca honti. Tenetam vuccati:-
             "satattayam sahassanca       pannasanca punapare
              ete thera mahapanna  sabbeva ehibhikkhuka"ti.
     Na kevalanca ete eva, athakho annepi bahu santi. Seyyathidam?  selo
Brahmano, tassa antevasikabhuta tisatabrahmana, mahakappino, tassa parivarabhutam
purisasahassam, suddhodanamaharajena pesita kapilavatthuvasino dasasahassapurisa, maha-
bavariyabrahmanassa antevasikabhuta ajitadayo solasa sahassaparimanati. Evam
vuttato 2- anne na ehibhikkhubhavena upasampada, te pana saranagamanupasampada
ovadapatiggahanupasampada panhabyakaranupasampada natticatutthakammupasampadati
imehi catuhi akarehi laddhupasampada. Adito hi ehibhikkhubhavupagata thera,
tesam bhagava pabbajjam viya tihi saranagamaneheva upasampadampi anunnasi, ayam
saranagamanupasampada. Ya pana:-
     "tasmatiha te kassapa evam sikkhitabbam `tibbam me hirottappam, paccupatthitam
bhavissati theresu navesu majjhimesu'ti, evam hi te kassapa sikkhitabbam. Tasmatiha
@Footnote: 1 an.dasaka. 24/19,20/23-4 2 Si. eva, vuttehi
     Te kassapa evam sikkhitabbam `yankinci dhammam sunissami kusalupasamhitam, sabbam
     tam atthim katva manasi karitva sabbacetasa samannaharitva ohitasoto
     dhammam sunissami'ti, evam hi te kassapa sikkhitabbam. Tasmatiha te kassapa
     evam sikkhitabbam `satasahagata ca me kayagata sati na vijahissati'ti, evam
     hi te kassapa sikkhitabban"ti. 1-
     Imassa ovadassa patiggahanena mahakassapattherassa anunnataupasampada, ayam
ovadapatiggahanupasampada nama. Ya pubbarame cankamantena bhagavata "uddhumatakasannati
va sopaka `rupasanna'ti va ime dhamma nanattha nanabyanjana, udahu ekattha
byanjanameva nanan"tiadina asubhanissitesu panhesu pucchitesu bhagavantam
upasankamantena sattavassikena sopakasamanerena "uddhumatakasannati va bhagava
`rupasanna'ti va ime dhamma ekattha, vissajjitesu "imina sabbannutananena
saddhim samsanditva ime panha byakata"ti araddhacittena bhagavata anunnataupasampada,
ayam panhabyakaranupasampada nama. Natticatutthakammupasampada pakatava. 2-
     Yatha ehibhikkhubhavena upasampada, na ehibhikkhubhavena upasampadati duvidha, evam
sammukhaparammukhabhedatopi duvidha. Ye hi satthu dharamanakale ariyaya jatiya
jata, te annasikondannadayo sammukhasavaka nama. Ye pana bhagavato parinibbanato
paccha adhigatavisesa, te satipi satthu dhammasarirassa paccakkhabhave satthu sarirassa
apaccakkhabhavato parammukhasavaka nama.
     Tatha ubhatobhagavimuttapannavimuttatavasena, idha paliyam agata pana ubhato
bhagavimutta evati veditabba. Vuttam hetam apadane:-
@Footnote: 1 sam.nidana. 16/154/210 civarasutta  2 ka. natticatutthakammupasampada pakata hotiyeva
          "vimokkhapi ca atthime  chalabhinna sacchikata"ti.
     Tatha sapadananapadanabhedato, yesam hi purimesu sammasambuddhesu paccekabuddha-
buddhasavakesupi 1- punnakiriyavasena pavattitam savakaparamitasankhatam atthi apadanam,
te sapadana, seyyathapi apadanapaliyam agata theRa. Yesam pana tam natthi,
te anapadana.
     Kim pana sabbena sabbam pubbahetusampattiya vina saccabhisambodho sambhavatiti?
Na sambhavati. Na hi upanissayasampattirahitassa ariyamaggadhigamo atthi tassa
sudukkaradurabhisambhavasabhavato. Yathaha:- "tam kim mannatha bhikkhave katamam nu kho dukkarataram
va durabhisambhavataram va"tiadi. 2- Yadi evam kasma vuttam "yesam pana tam natthi,
te anapadana"ti. Nayidameva 3- datthabbam "ye sabbena sabbam upanissayasampattirahita,
te anapadana"ti tadisanam idha anadhippetatta. Yesam pana atiukkamsagatam apadanam
natthi, te idha "anapadana"ti vutta, na sabbena sabbam upanissayarahitayeva.
Tatha hi ime satta buddhuppadesu acchariyacinteyyagunavibhutivitthatam buddhanam
anubhavam passanta catuppamanikassa lokassa sabbathapi 4- pasadavahatta satthari
saddham patilabhanti. Tatha saddhammassavanena, savakanam sammapatipattidassanena, kadaci
mahabodhisattanam sammasambodhiya cittabhiniharadassanena, tesam santike ovadanu-
sasanapatilabhena ca saddhamme saddham patilabhanti, te tattha patiladdhasaddha yadipi
samsare nibbane ca adinavanisamse 5- passanti, maharajakkhataya pana yogakkhemam
anabhisambhunanta antarantara vivattupanissayam kusalabijam attano santane ropentiyeva
sappurisupanissayabahukarabhavato 6- tenaha 7-:-
             "yadimassa lokanathassa       virajjhissama sasanam
              anagatamhi addhane       hessama sammukha imam.
@Footnote: 1 Si. paccekabuddhesu buddhasavakesu ca   2 sam.maha. 19/1115/394 valasutta
@3 cha.Ma. nayidamevam   4 Si. sabbadapi   5 Si. adinave anisamse ca
@6 cha.Ma. sappurisupanissayassa bahukarabhavato  7 khu.buddha. 33/2/423 dipankarabuddhavamse
              Yatha manussa nadim taranta   patitittham virajjhiya
              hetthatitthe 1- gahetvana uttaranti mahanadim.
              Evameva mayam sabbe       yadi muncamimam jinam
              anagatamhi addhane       hessama sammukha iman"ti.
     Evam vivattam uddissa uppaditakusalacittam satasahassadhikacatuasankheyyakalantare
vimokkhadhigamassa upanissayo na hotiti na sakka vattum. Pageva patthanavasena
adhikaram katva pavattitam. Evam duvidhapete.
     Aggasavaka mahasavaka pakatisavakati tividha. Tesu ayasma annasi-
kondanno, vappo, bhaddiyo, mahanamo, assaji, nalako, yaso, vimalo, subahu,
punnaji, gavampati, uruvelakassapo, nadikassapo, gayakassapo, sariputto, maha-
moggallano, mahakassapo, mahakaccayano, mahakotthito, mahakappino,
mahacundo, anuruddho, kankharevato, anando, nandako, bhagu, nando, kimbilo, 2-
bhaddiyo, rahulo, sivali, upali, dabbo, upaseno, khadiravaniyarevato, punno
mantaniputto, punno sunaparanto, sono kutikanno, sono koliviso, radho,
subhuti, angulimalo, vakkali, kaludayi, mahaudayi, pilindavaccho, 3- sobhito,
kumarakassapo, ratthapalo, vangiso, sabhiyo, selo, upavano, meghiyo, sagato,
nagito, lakundakabhaddiyo, pindolabharadvajo, mahapanthako, culapanthako, bakulo, 4-
kundadhano, 5- daruciriyo, yasojo, ajito, tissametteyyo, punnako, mettagu,
dhotako, upasivo, nando, hemako, todeyyo, kappo, jatukanni, bhadravudho,
udayo, posalo, mogharaja, pingiyoti ete asitimahasavaka nama.
     Kasma pana te eva thera "mahasavaka"ti vuccantiti? abhiniharassa mahantabhavato.
Tatha hi dve aggasavakapi mahasavakesu antogadha. Te hi
@Footnote: 1 ka. hetthatittham    2 cha.Ma. kimilo  3 Si.,Ma. pilindivaccho
@4 Si. bakkulo    5 Si.,Ma. kondadhano
Savakaparaminanassa matthakappattiya savakesu aggadhammadhigamena aggatthane thitapi
abhiniharamahantatasamannena "mahasavaka"tipi vuccanti. Itare pana pakatisavakehi satisaya-
mahabhinihaRa. Tatha hi te padumuttarassa bhagavato kale katapanidhana. Tato
eva satisayam abhinnasamapattisu vasino pabhinnapatisambhida ca. Kamam sabbepi
arahanto silavisuddhiadike sampadetva catusu satipatthanesu patitthitacitta satta
bojjhange yathabhutam bhavetva maggapatipatiya anavasesato kilese khepetva aggaphale
patitthahanti, tathapi yatha saddhavimuttato ditthippattassa pannavimutto ca ubhato-
bhagavimuttassa pubbabhagabhavanaviseso addha icchito viseso, evam abhinihara-
mahantatapubbayogamahantatahi attasantane satisayagunavisesassa nipphaditatta
siladigunehi mahanta savakati mahasavaka. Tesuyeva pana ye 1- bodhipakkhiyadhammesu
pamokkhabhavena dhurabhutanam sammaditthisammasamadhinam satisayakiccantarabhavanipphattiya
karanabhutaya tajjabhiniharabhinihataya sakkaccam nirantaram cirakalam samahitaya samma
patipattiya yathakkamam pannaya samadhismim ca ukkamsaparamippattiya savisesam
sabbagunehi aggabhave thita, te sariputtamoggallanatthera 2- satipi mahasavakatte
savakaparamiya matthake sabbasavakanam aggabhave thitatta abhiniharamahantabhavato pubba-
yogamahantabhavato ca "aggasavaka"icceva vuccanti. Ye pana ariyasavaka aggasavaka
viya ca mahasavaka viya ca na parimitava, athakho anekasata anekasahassa,
te pakatisavaka. Idha paliyam arulha pana parimitava gathavasena pariggahitatta.
Tathapi 3- mahasavakesupi keci idha paliyam narulha.
     Evam tividhapi te animittavimokkhadibhedato tividha, vimokkhasamadhigamavasenapi
tividha. Tayo hi ime vimokkha sunnato vimokkho, animitto vimokkho, appanihito
vimokkhoti. Te ca vimokkha sunnatadihi aniccanupassanadihi tihi anupassanahi
adhigantabba. Adito hi aniccadisu yena kenaci akarena vipassanabhiniveso
@Footnote: 1 Si. te 2 cha.Ma. sariputtamoggallana    3 Ma. tatha hi
Hoti. Yatha pana vutthanagaminiya vipassanaya aniccakarato sankha resammasantiya
maggavutthanam hoti, tada vipassana satipi raganimittadinam samugghatane sankhara-
nimittam pana sa na vissajjetiti nippariyayena animittanamam alabhamana attano
maggassa animittanamam datum na sakkontiti. Kincapi abhidhamme animittavimokkho
na uddhato, suttante pana ragadinimittanam samugghatena labbhatiti.
           "animittanca bhavehi        mananusayamujjaha
            tato manabhisamaya        upasanto carissasi"ti 1-
adina hi 2- vipassanaya animittavimokkhabhavo anuttarassa animittavimokkhabhavo ca
vutto. Yada vutthanagaminiya vipassanaya dukkhato sankhare sammasantiya magga-
vutthanam hoti, tada vipassana ragapanidhiadinam samugghatanena appanihitanamam
labhatiti appanihitavimokkham nama hoti. Tadanantaro ca 3- maggo appanihitavimokkho.
Yada pana vutthanagaminiya vipassanaya anattakarena sammasantiya maggavutthanam
hoti, tada vipassana attaditthiya samugghatanena sunnatanamam labhatiti sunnatavimokkham
nama hoti. Tadanantaro ca maggo sunnatavimokkho nama hoti. Imesu aggamaggabhutesu
tisu vimokkhesu imesam theranam keci animittavimokkhena mutta, keci appanihita-
vimokkhena, keci sunnatavimokkhena. Tena vuttam "animittavimokkhadibhedato tividha,
vimokkhasamadhigamenapi tividha"ti.
     Patipadavibhagena catubbidha. Catasso hi patipada dukkhapatipada dandhabhinna,
dukkhapatipada khippabhinna, sukhapatipada dandhabhinna, sukhapatipada
khippabhinnati. Tattha rupamukhadisu vipassanabhinivesesu yo rupamukhena vipassanam
abhinivisitva cattari mahabhutani pariggahetva upadarupam parigganhati arupam
parigganhati, ruparupam pana parigganhanto dukkhena kasirena kilamanto pariggahetum
@Footnote: 1 sam.saga. 15/212/227 anandasutta 2 Ma. tam     3 Si. ca-saddo na dissati
Sakkoti, tassa dukkhapatipada nama hoti, pariggahitaruparupassa pana vipassana-
parivase maggapatubhavadandhataya dandhabhinna nama hoti. Yopi ruparupam
pariggahetva namarupam vavatthapento dukkhena kasirena kilamanto vavatthapeti, vavatthapite
ca namarupe vipassanaparivasam vasanto cirena maggam uppadetum sakkoti, tassapi
dukkhapatipada dandhabhinna nama hoti. Aparo namarupampi vavatthapetva paccaye
parigganhanto dukkhena kasirena kilamanto parigganhati. Paccaye ca pariggahetva
vipassanaparivasam vasanto cirena maggam uppadeti, evampi dukkhapatipada
dandhabhinna nama hoti. Aparo paccayepi pariggahetva lakkhanani pativijjhanto
dukkhena kasirena kilamanto pativijjhati, patividdhalakkhano ca vipassanaparivasam vasanto
cirena maggam uppadeti, evampi dukkhapatipada dandhabhinna nama hoti. Aparo
lakkhananipi pativijjhitva vipassananane tikkhe sure pasanne vahante uppanna-
vipassananikantim pariyadiyamano dukkhena kasieerana 1- kilamanto pativijjhati, patividdha-
lakkhano ca vipassanaparivasam vasanto 1- cirena maggam uppadeti, evampi dukkha-
patipada dandhabhinna nama hoti. Yathavuttasuyeva patipadasu maggapatubhavassa khippataya
dukkhapatipada khippabhinna, tasam pana patipadanam akicchasiddhiyam maggapatubhavassa
dandhataya khippataya ca yathakkamam sukhapatipada dandhabhinna sukhapatipada
khippabhinna ca veditabba. Imasam catassannam patipadanam vasena aggamaggappattiya
theranam catubbidhata veditabba. Na hi patipadahi vina ariyamaggadhigamo atthi.
Tatha hi abhidhamme "yasmim samaye lokuttaram jhanam bhaveti niyyanikam apacayagamim
.pe. Dukkhapatipadam dandhabhinnan"tiadina 2- patipadaya saddhimyeva ariyamaggo vibhatto,
tena vuttam "patipadavibhagena catubbidha"ti.
     Indriyadhikavibhagena pancavidha. Satipi nesam saccabhisambodhasamanne ekacce
thera saddhuttara seyyathapi thero vakkali, ekacce viriyuttara seyyathapi thero
@Footnote: 1-1 cha.Ma. kilamanto pariyadiyati, nikantinca pariyadiyitva vipassanaparivasam vasanto
@2 abhi.sangani. 34/277/84 cittuppadakanda
Mahasono koliviso, ekacce satuttara seyyathapi thero sobhito, 1- ekacce
samadhuttara seyyathapi thero culapanthako, ekacce pannuttara seyyathapi thero
anando. Tatha hi so gatimantataya atthakosalladivantataya 2- ca pasamsito, ayanca
vibhago pubbabhage labbhamanavisesavasena vutto. Aggamaggakkhane pana sesanampi
indriyanam ekasabhava icchitati.
     Tatha paramippatta, patisambhidappatta, chalabhinna, tevijja, sukkhavipassakati
pancavidha. Savakesu hi ekacce savakaparamiya matthakappatta yatha tam ayasma
sariputto ayasma ca mahamoggallano, ekacce atthapatisambhida dhammapatisambhida
niruttipatisambhida patibhanapatisambhidati imasam catunnam patisambhidanam vasena
patisambhidappatta, ekacce iddhividhananadinam abhinnanam vasena chalabhinna, ekacce
pubbenivasananadinam tissannam vijjanam vasena tevijja. Ye pana khanikasamadhimatte
thatva vipassanam patthapetva adhigataaggamagga, te adito antarantara ca samadhijena
jhanangena vipassanabbhantaram patisandhananam abhava sukkha vipassana etesanti
sukkhavipassaka nama. Ayanca vibhago savakanam sadharanabhavam upaparikkhitva vutto.
Idha paliyam agata nattheva sukkhavipassaka. Tenevaha:-
          "patisambhida catasso           vimokkhapica atthime
           chalabhinna sacchikata           katam buddhassa sasanan"tiadi.
Evam paramippattadivasena pancavidha.
       Animittadivasena chabbidha animittavimuttotiadayo.
       Saddhadhuro pannadhuroti duvidha. Tatha appanihitavimutto pannavimutto
cati. Evam animittavimuttadivasena ca pariyayavimuttabhedena sattavidha. Catusu hi
arupasamapattisu ekamekam padakam katva vipassanam arabhitva arahattam patta cattaro,
nirodhato vutthaya arahattam patto cati panca, ubhatobhagavimutta
@Footnote: 1 Si. sagato     2 Si.....mantataya
Saddhadhurapannadhuravasena dve pannavimuttati evam vimuttibhedena sattavidha.
     Dhurapatipadavibhagena atthavidha. Yo hi dukkhapatipadaya dandhabhinnaya niyyati,
so saddhadhurapannadhuravasena duvidho, tatha sesapatipadasupiti evam dhurapatipadavibhagena
atthavidha.
     Vimuttibhedena navavidha. Panca ubhatobhagavimutta, dve pannavimutta, panna-
vimuttiyam cetovimuttiyanca paramippatta dve aggasavaka cati evam navavidha.
     Vimuttivaseneva dasavidha. Catusu arupavacarajjhanesu ca ekamekam padakam katva
arahattam patta cattaro, sukkhavipassakoti panca pannavimutta, yathavutta ca
ubhatobhagavimutta cati evam vimuttibhedeneva dasavidha. Te yathavuttena dhurabhedena
bhijjamana visati honti. Patipadabhedena bhijjamana cattalisam honti. Puna patipada-
bhedena dhurabhedena ca bhijjamana asiti honti. Atha te sunnatavimuttadivibhagena
bhijjamana cattalisadhika dve satani 1- honti. Puna indriyadhikabhavena bhijjamana
dvisatuttaram sahassam hontiti. Evam attano gunavasena anekabhedavibhattesu
maggatthaphalatthesu ariyasavakesu ye attano patipattipavattiadike ca vibhaventi. Ye
"../../bdpicture/channa me kutika"tiadika 2- gatha udanadivasena abhasimsu. Te ca idha gathamukhena
sangaham arulha. Tenaha "sihanamva nadantanam .pe. Phusitva accutam padan"ti. 2-
Evamettha pakinnakakatha veditabba.
                  Vangisattheragathavannana nitthita.
                 Paramatthadipaniya theragathasamvannanaya
                 mahanipatassa atthavannana nitthita.
           Badaratitthamahaviharavasina acariyadhammapalattherena kata
                     theragathavannana nitthita.


             The Pali Atthakatha in Roman Book 33 page 562-604. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=12997&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=12997&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=401              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=8643              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=8785              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=8785              Contents of The Tipitaka Volume 26 http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]