ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 33 : PALI ROMAN Thera.A.2 (paramatthadi.2)

                   388. 4. Ratthapalattheragathavannana
      passa cittakatam bimbantiadika 1- ayasmato ratthapalattherassa gatha. Ka
uppatti?
      ayam kira padumuttarassa bhagavato uppattito puretarameva hamsavatinagare gahapati-
mahasalakule nibbattitva vayappatto pitu accayena gharavase patitthito ratanakottha
garakammikena dassitam aparimanam kulavamsanugatam dhanam disva "imam ettakam dhanarasim
mayham pituayyakapayyakadayo attana saddhim gahetva gantum nasakkhimsu, maya pana gahetva
gantum vattati"ti cintetva kapanaddhikadinam mahadanam adasi. So abhinnalabhim 2-
ekam tapasam upatthahanto tena devalokadhipacce 3- niyojito yavajivam punnani
katva tato cuto devaloke nibbattitva dibbasampattim anubhavanto tattha yavatayukam
thatva tato cuto manussaloke bhinnam rattham sandharetum samatthassa kulassa ekaputtako
hutva nibbatti. Tena ca samayena padumuttaro bhagava loke. Uppajjitva pavattita-
varadhammacakko veneyyasatte nibbanamahanagarasankhatam khemantabhumim sampapesi. Atha so
@Footnote: 1 cha.Ma. passa cittakatantiadika  2 Si. abhinnatam   3 Si. devalokadhigamamagge
Kulaputto anukkamena vinnutam patto ekadivasam upasakehi saddhim viharam gantva
sattharam dhammam desentam disva pasannacitto parisapariyante nisidi.
      Tena kho pana samayena sattha ekam bhikkhum saddhapabbajitanam aggatthane
thapesi, tam disva so pasannamanaso tadatthaya cittam thapetva satasahassabhikkhuparivutassa
bhagavato mahata sakkarena sattaham mahadanam pavattetva panidhanam akasi. Sattha
tassa anantarayena ijjhanabhavam disva "anagate gotamassa nama sammasambuddhassa
sasane saddhapabbajitanam aggo bhavissati"ti byakasi. So sattharam bhikkhusamghanca
vanditva utthayasana pakkami. So tattha yavatayukam punnani katva tato
cavitva devamanussesu samsaranto ito dvenavute kappe phussassa bhagavato kale
satthu vematikabhatikesu tisu rajaputtesu sattharam upatthahantesu tesam punnakiriyaya
kiccam akasi. Evam tattha tattha bhave tam tam bahum kusalam upacinitva sugatisuyeva
samsaranto imasmim buddhuppade kururatthe thullakotthikanigame 1- ratthapalasetthino
gehe nibbatti, tassa bhinnam rattham sandharetum samatthe kule nibbattatta
ratthapaloti vamsanugatameva namam ahosi. So mahata parivarena  vaddhento anukkamena
yobbanapatto matapituhi patirupena darena samyojito mahante ca yase patitthapito
dibbasampattisadisam sampattim paccanubhoti. Atha bhagava kururatthe janapadacarikam caranto
thullakotthikam anupapuni. Tam sutva ratthapalo kulaputto sattharam upasankamitva
satthu santike dhammam sutva patiladdhasaddho pabbajitukamo sattaham bhattacchedam katva
kicchena kasirena matapitaro anujanapetva sattharam upasankamitva pabbajjam yacitva
satthu anattiya annatarassa therassa santike pabbajitva yonisomanasikarena
kammam karonto vipassanam vaddhetva arahattam papuni. Tena vuttam apadane 2-:-
            "padumuttarassa bhagavato       lokajetthassa tadino
             varanago maya dinno      isadanto urulhavo. 3-
@Footnote: 1 Si. thullakotthitanigame  2 khu.apa. 32/97/89 ratthapalattherapadana
@3 cha.Ma. urulhava
            Setacchatto pasobhito      sathabbano 1- sahatthipo
            agghapetvana tam sabbam     samgharamam akarayim.
            Catupannasasahassani        pasade karayim aham
            mahoghadanam karitvana       niyyadesim mahesino.
            Anumodi mahaviro         sayambhu aggapuggalo
            sabbe jane hasayanto     desesi amatam padam.
            Tam me buddho viyakasi     jalajuttamanamako 2-
            bhikkhusamghe nisiditva        ima gatha abhasatha.
            Catupannasasahassani        pasade karayi ayam
            kathayissami vipakam         sunotha mama bhasato.
            Attharasasahassani         kutagara bhavissare
            byamhuttamamhi nibbatta     sabbasonnamaya ca te.
            Pannasakkhattum devindo     devarajjam karissati
            atthapannasakkhattum ca       cakkavatti bhavissati.
            Kappasatasahassamhi          okkakakulasambhavo
            gotamo nama gottena     sattha loke bhavissati.
            Devaloka cavitvana       sukkamulena codito
            phite 3- kule mahabhoge   nibbattissati tavade.
            So paccha pabbajitvana     sukkamulena codito
            ratthapaloti namena       hessati satthu savako.
            Padhanapahitatto so        upasanto nirupadhi
            sabbasave parinnaya       nibbayissatyanasavo.
            Utthaya abhinikkhamma        jahita bhogasampada
            khelapindeva bhogamhi       pemam mayham na vijjati.
@Footnote: 1 cha.Ma. sakappano 2 cha.Ma. jalajuttaranamako  3 cha.Ma. addhe
            Viriyam me dhuradhorayham       yogakkhemadhivahanam
            dharemi antimam deham       sammasambuddhasasane.
            Patisambhida catasso        vimokkhapi ca atthime
            chalabhinna sacchikata        katam buddhassa sasanan"ti.
      Arahattam pana patva sattharam anujanapetva matapitaro passitum thullakotthikam
gantva tattha sapadanam pindaya caranto pitu nivesane abhidosikam kummasam
labhitva tam amatam viya paribhunjanto pitara nimantito svatanaya adhivasetva
dutiyadivase pitu nivesane pindapatam paribhunjitva alankatapatiyatte itthagarajane 1-
upagantva "kidisa nama ta ayyaputta accharayo, yasam tvam hetu brahmacariyam
carasi"tiadini 2- vatva palobhanakammam katum araddhe tassa adhippayam parivattetva
aniccatadipatisamyuttam dhammam kathento:-
         [769] "passa cittakatam bimbam    arukayam samussitam
               aturam bahusankappam      yassa natthi dhuvam thiti.
         [770] Passa cittakatam rupam      manina kundalena ca
               atthim tacena onaddham    saha vatthehi sobhati.
         [771] Allattakakata pada    mukham cunnakamakkhitam
               alam balassa mohaya    no ca paragavesino.
         [772] Atthapadakata kesa    netta anjanamakkhita
               alam balassa mohaya    no ca paragavesino.
         [773] Anjaniva nava citta    putikayo alankato
               alam balassa mohaya    no ca paragavesino.
         [774] Odahi migavo pasam     nasada vaguram migo
               bhutva nivapam gacchama   kandante migabandhake.
@Footnote: 1 itthijane; mano.pu. 1/210/...    2 Ma.Ma. 13/301/276 ratthapalasutta
         [775] Chinno paso migavassa   nasada vaguram migo
               bhutva nivapam gacchama   socante migaluddake"ti
ima gatha abhasi.
      Tattha cittakatanti cittam katam cittakatam, vatthabharanamaladihi vicittam katanti
attho. Bimbanti dighadibhavena yuttatthanesu dighadihi angapaccangehi manditam
attabhavam. Arukayanti navannam vanamukhanam lomakupananca vasena vissandamanaasucim, sabbaso
ca arubhutam vanabhutam arunam va kayam. Samussitanti tihi atthisatehi samussitam.
Aturanti sabbakalam iriyapathantaradihi pariharitabbataya niccam gilanam.
Bahusankappanti balajanena abhutam aropetva bahudha sankappitabbam. Yassa
natthi dhuvam thititi yassa kayassa dhuvabhavo thitisabhavo natthi, ekamsato
bhedanavikiranaviddhamsanadhammoyeva. Tam passati samipe thitam janam attanameva va sandhaya
vadati.
      Rupanti sariram. Sarirampi hi "atthinca paticca nharunca paticca mamsanca
paticca cammanca paticca akaso parivarito `rupan'tveva sankham gacchati"tiadisu 1-
rupanti vuccati. Manina kundalena cati sisupagadiabharanagatena manina kundalena
cittakatam. Atthim tacena onaddhanti allacammena pariyonaddham atirekatisatapabhedam atthim
passati yojana. Kundalena cati casaddena sesabharanalankare  sanganhati.
Saha vatthehi sobhatiti tayidam rupam manina cittakatampi vatthehi paticchaditameva
sobhati, na apaticchaditanti attho. Ye pana "atthitacena"ti pathanti, tesam atthitacena
onaddham sobhati, onaddhatta atthitacenati attho.
      Allattakakatati alattakena kataranjana lakhaya samranjita. Padati carana.
Mukham cunnakamakkhitanti mukham cunnakena makkhitam, yam mandanamanuyutta sasapakakkena
mukhapilakadini haritva lonamattikaya dutthalohitam haritva mukhacunnakavilepanam karonti,
@Footnote: 1 Ma.mu. 12/306/269 mahahatthipadopamasutta
Tam sandhaya vuttam. Alanti balassa andhaputhujanassa no ca paragavesino vattabhiratassa
mohaya sammohanaya samattham tassa cittam mohetum pariyattam, paragavesino pana
vivattabhiratassa no alam na pariyattam.
      Atthapadakatati atthapadakarena kata sancita purimabhage kese kappetva
nalatassa paticchadanavasena kata kesaracana atthapadam nama, yam "alakan"tipi vuccati.
Netta anjanamakkhitati ubhopi nayanani anto dvisu antesu ca yatha anjanacchaya
dissati, evam anjitanjanani. Anjaniva nava citta, putikayo alankatoti yatha
anjani anjananalika nava abhinava malakammamakaradantadivasena citta bahi
mattha ujjala dassaniya, anto pana na dassaniya hoti, evameva tasam kayo
nhanabbhanjanavatthalankarehi alankato bahi ujjalo, anto pana puti nanappakara-
asucihi bharito titthatiti attho.
      Odahiti oddesi. Migavoti migaluddako. Pasanti dandavaguram. Nasadati
na samghattesi. Vaguranti pasam. Nivapanti miganam khadanatthaya khittam tinadighasam.
Upama kho ayam therena kata atthassa vinnapanaya. Ayanhettha attho:- yatha
miganam maranatthaya dandavaguram oddetva tattha nivapam vikiriya migaluddake
niline thite 1- tattheko javaparakkamasampanno cheko migo pasam aphusanto eva yathasukham
nivapam  khaditva "vancesi vata migo"ti migaluddake viravante eva gacchati. Aparo
migo balava cheko javasampannova tattha gantva nivapam khaditva tattha tattha
pasam chinditva "vancesi vata migo, paso chinno"ti migaluddake 2- socante eva
gacchati, evam mayampi pubbe puthujjanakale matapituhi asajjanatthaya niyyadite
bhoge bhunjitva tattha tattha asajjamana nikkhanta, idani pana sabbaso chinnakilesa
apasa hutva thita, tehi dinnabhojanam bhunjitva tesu socantesu eva gacchamati.
@Footnote: 1 Si. migaluddako nilino thito    2 Si. migabandhake
      Evam thero migaluddakam viya matapitaro, hirannasuvannam itthagaranca vagurajalam
viya, attana pubbe bhuttabhoge ca idani bhuttabhojananca nivapatinam viya
attanam mahamigam viya ca katva dasseti. Ima gatha vatva vehasam abbhuggantva
ranno korabyassa migajinauyyane mangalasilapatte nisidi. Therassa kira pita
sattasu dvarakotthakesu aggalam dapetva malle anapesi "nikkhipitum 1- ma detha,
kasayani apanetva 2- setakani nivasetha"ti, tasma thero akasena agamasi.
Atha raja korabyo therassa tattha nisinnabhavam sutva tam upasankamitva sammodaniyam
katham saraniyam vitisaretva "idha bho ratthapala pabbajanto byadhiparijunnam va
jarabhoganatiparijunnam va patto pabbajati. Tvam pana kincipi parijunnam anupagato
eva kasma pabbajito"ti pucchi. Athassa thero "upaniyyati loko addhuvo, atano
loko anabhissaro, assako loko sabbam pahaya gamaniyam uno loko atitto
tanhadaso"ti 3- imesam catunnam dhammuddesanam attanam vivittabhavam kathetva tassa
desanaya anugitim kathento:-
         [776] "passami loke sadhane manusse
               laddhana vittam na dadanti moha
               luddha dhanam sannicayam karonti
               bhiyyova kame abhipatthayanti.
         [777] Raja pasayhappathavim vijetva
               sasagarantam mahimavasanto
               oram samuddassa atittarupo
               param samuddassapi patthayetha.
         [778] Raja ca anne ca bahu manussa
               avitatanha maranam upenti
@Footnote: 1 cha.Ma. nikkhamitum    2 Ma. haritva   3 Ma.Ma. 13/305/281 ratthapalasutte vittharo
               Unava hutvana jahanti deham
               kamehi lokamhi na hatthi titti.
         [779] Kandanti nam nati pakiriya kese
               aho vata no amarati cahu
               vatthena nam parutam niharitva
               citam samodhaya tato dahanti.
         [780] So dayhati sulehi tujjamano
               ekena vatthena pahaya bhoge
               na miyyamanassa bhavanti tana
               nati ca mitta athava sahaya.
         [781] Dayadaka tassa dhanam haranti
               satto pana gacchati yenakammam
               na miyyamanam dhanamanveti kinci
               putta ca dara ca dhananca rattham.
         [782] Na dighamayum labhate dhanena
               na capi vittena jaram vihanti
               appanhi nam 1- jivitamahu dhira
               asassatam vipparinamadhammam.
         [783] Addha dalidda ca phusanti phassam
               balo ca dhiro ca tatheva phuttho
               balo hi balya vadhitova seti
               dhiro ca no vedhati phassaphuttho.
         [784] Tasma hi pannava dhanena seyya
               yaya vosanamidhadhigacchati
@Footnote: 1 cha.Ma. appam hidam
               Abyositatta hi bhavabhavesu
               papani kammani karoti moha.
         [785] Upeti gabbhanca paranca lokam
               samsaramapajja paramparaya
               tassappapanno abhisaddahanto
               upeti gabbhanca paranca lokam.
         [786] Coro yatha sandhimukhe gahito
               sakammuna hannati papadhammo
               evam paja pecca paramhi loke
               sakammuna hannati papadhammo.
         [787] Kama hi citra madhura manorama
               viruparupena mathenti cittam
               adinavam kamagunesu disva
               tasma aham pabbajitomhi raja.
         [788] Dumapphalaniva patanti manava
               dahara ca vuddha ca sarirabheda
               etampi disva pabbajitomhi raja
               apannakam samannameva seyyo.
    [789] Saddhayaham pabbajito       upeto jinasasane
          avanjha mayham pabbajja     anano bhunjami bhojanam.
    [790] Kame adittato disva    jatarupani satthato
          gabbhavokkantito dukkham      nirayesu mahabbhayam.
    [791] Etamadinavam disva 1-     samvegam alabhim tada
          soham viddho tada santo    sampatto asavakkhayam.
@Footnote: 1 cha.Ma. natva evamuparipi
    [792] Paricinno maya sattha      katam buddhassa sasanam
          ohito garuko bharo      bhavanetti samuhata.
    [793] Yassa catthaya pabbajito     agarasma anagariyam
          so me attho anuppatto   sabbasamyojanakkhayo"ti
ima gatha avoca.
      Tattha passami loketi aham maharaja imasmim loke sadhane dhanasampanne
addhe manusse passami, te pana laddhana vittam dhanam labhitva bhogasampattiyam
thita samanabrahmanadisu kassaci kincipi na dadanti. Kasma? moha kammassakata-
pannaya abhavato. Luddha lobhabhibhuta yathaladdham dhanam sannicayam sabbaso nicetabbam
nidhetabbam karonti. Bhiyyova yathadhigatakamato upari kame kamagune "tathaham edise
ca bhoge patilabheyyan"ti abhipatthayanti paccasimsanti tajjanca vayamam karonti.
      Bhiyyo kamapatthanaya udaharanam dassento "raja"tiadimaha. Tattha pasayhappathavim
vijetvati attano vamsanugatam pathavim balakkarena abhivijiya. Avasantoti
pasasento 1-. Oram samuddassati anavasesam samuddassa orabhagam labhitvapi tena
atittarupo param samuddassa dipantarampi patthayeyya.
      Avitatanhati avigatatanha. Unavati aparipunnamanorathava. Kamehi lokamhi
na hatthi tittiti tanhavipannanam imasmim loke vatthukamehi titti nama natthi.
      Kandanti nanti matapurisam uddissa tassa gune kittenta kandanam karonti.
Aho vata no amarati cahuti aho vata amhakam nati amara siyunti ca
kathenti, gathasukhattham hettha vataiti digham katva vuttam.
@Footnote: 1 ajjhavasanto?
      So dayhati sulehi tujjamanoti so matasatto chavadahakehi samma jhapetum
sulehi tujjamano. Tanati parittanakaRa.
      Yenakammanti yathakammam. Dhananti dhanayitabbam yankinci vatthu. Puna dhananti
hirannasuvannam sandhaya vadati.
      "na dighamayun"tiadina kamagunassa jaraya ca patikarabhavam vatva puna
tassa ekantikabhavam dassetum "appanhi"tiadi vuttam. Phusantiti anitthaphassam
phusanti papunanti, tattha addhadaliddata akarananti dasseti. Phassam balo ca dhiro
ca tatheva phutthoti yatha balo itthanitthasamphassam phuttho, tatheva dhiro itthanittha-
phassam phuttho hoti, na ettha balapanditanam koci viseso. Ayam pana viseso,
balo hi balya vadhitova setiti balapuggalo kenaci dukkhadhammena phuttho socanto
kilamanto urattalim kandanto balabhavena vadhito pilitova hutva seti sayati.
Ito cito ca avattento vivattento virodhento vedhati phassaphutthoti, dhiro
pana pandito dukkhasamphassena samphuttho na vedhati kampanamattampi tassa na hotiti.
      Tasmati yasma balapanditanam lokadhamme edisi pavatti, tasma hi pannava
dhanena seyya, yaya vosanamidhadhigacchatiti pannava dhanato pasamsatara, yaya
pannaya vosanam bhavassa pariyosanabhutam nibbanam adhigacchati. Abyositatta hiti
anadhigatanitthatta. Bhavabhavesuti mahantamahantesu bhavesu.
      Upeti gabbhanca paranca lokam, samsaramapajja paramparayati yo papani
katva aparaparam samsaranamapajjitva upeti gabbhanca paranca lokam gabbhaseyyaya
paralokuppattiya ca na muccati, tassa papakammakarino puggalassa kiriyam abhisaddahanto
"atta ca me hoti"ti pattiyayanto annopi appapanno balo yatha patipajjitva
upeti gabbhanca paranca lokam, na tato parimuccati.
      Coro yathati yatha coro papadhammo gharasandhim chindanto sandhimukhe arakkhaka-
purisehi gahito sakammuna tena attano sandhicchedakammuna karanabhutena kasadihi
talanadivasena hannati rajapurisehi badhiyyati bajjhati ca. Evam pajati evamayam
sattaloko 1- idha papani karitva pecca patva tena kammuna paramhi loke
nirayadisu hannati, pancavidhabandhanakammakaranadivasena badhiyyati.
      Evametahi ekadasahi gathahi yatharaham cattaro dhammuddese pakasetva
idani kamesu samsare ca adinavam disva saddhaya attano pabbajitabhavam pabbajita-
kiccassa ca matthakappattim vibhavento "kama hi"tiadimaha. Tattha kamati vatthukama
manapiya rupadayo dhamma, kilesakama sabbepi ragappabheda. Idha pana vatthukama
veditabba. Te hi rupadivasena anekappakarataya citRa. Lokassadavasena itthakarataya
madhuRa. Balaputhujjananam manam ramentiti manorama. Viruparupenati vividharupena,
anekavidhasabhavenati attho. Te hi rupadivasena citra, niladivasena vividharupa.
Evam tena viruparupena tatha tatha assadam dassetva mathenti cittam pabbajjaya
abhiramitum na dentiti imina appassadabahudukkhatadina adinavam kamagunesu disva
tasma tamnimittam aham pabbajito amhi. Dumapphalani pakkakale aparipakkakale ca
yattha katthaci parupakkamato sarasato va patanti, evam satta 2- dahara ca vuddha
ca sarirassa bheda patantiyeva. Etampi disvati evam aniccatampi pannacakkhuna
disva, na kevalam appassadataditaya adinavamevati adhippayo. Apannakanti
aviraddhanakam samannameva samanabhavova seyyo uttaritaro.
      Saddhayati kammam kammaphalam buddhasubuddhatam dhammasudhammatam samghasuppatipattinca
saddahitva 3-. Upeto jinasasaneti satthu sasane sammapatipattim upagato. Avanjha
mayham pabbajja arahattassa adhigatatta. Tato eva anano bhunjami bhojanam
nikkilesavasena samibhavato samiparibhogena paribhunjanato.
@Footnote: 1 Si. evam mahasattaloko  2 Si. pakatasatta  3 Si. samghasuppatipattinca saddahitva
      Kame adittato disvati vatthukame kilesakame ca ekadasahi aggihi aditta-
bhavato disva. Jatarupani satthatoti katakatappabheda sabbasuvannavikatiyo anatthavahataya
nisitasatthato. Gabbhavokkantito dukkhanti gabbhavokkantito patthaya sabbasamsarapavatti-
dukkham. Nirayesu mahabbhayanti saussadesu atthasu mahanirayesu labbhamanam mahabhayanca
sabbattha disvati yojana.
      Etamadinavam disvati etam kamanam adittatadim samsare adinavam dosam
disva. Samvegam alabhim tadati tasmim satthu santike dhammassa sutakale bhavadike
samvegam alattham. Viddho tada santoti tasmim gahatthakale ragasalladihi viddho
samano idani satthu sasanam agamma sampatto asavakkhayam, viddho va cattari
saccani, patividdhoti attho. Sesam antarantaradisu vuttatta suvinneyyameva.
      Evam thero ranno korabyassa dhammam desetva satthu santikameva gato, sattha
ca aparabhage ariyaganamajjhe nisinno theram saddhapabbajitanam aggatthane thapetiti. 1-
                   Ratthapalattheragathavannana nitthita.
                        ----------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 33 page 319-331. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=33&A=7328&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=33&A=7328&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=388              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=7509              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=7653              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=7653              Contents of The Tipitaka Volume 26 http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

first pageprevious pagedispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]