ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 34 : PALI ROMAN Theri.A. (paramatthadi.)

                           16. Mahanipata
                    474. 1. Sumedhatherigathavannana
      mahanipate mantavatiya nagaretiadika sumedhaya theriya gatha.
      Ayampi purimabuddhesu katadhikara tattha tattha bhave vivattupanissayam kusalam
upacinanti sakkaccam vimokkhasambhare sambharenti konagamanassa bhagavato kale kulagehe
nibbattitva vinnutam patva attano sakhihi kuladhitahi saddhim ekajjhasaya
hutva mahantam aramam karetva buddhappamukhassa bhikkhusamghassa niyyadesi. Sa
tena punnakammena kayassa bheda tavatimsam upagacchi. Tattha yavatayukam dibbasampattim
anubhavitva tato cuta yamesu upapajji. Tato cuta tusitesu, tato cuta nimmanaratisu,
tato cuta paranimmitavasavattisuti anukkamena pancasu kamasaggesu uppajjitva tattha
tattha devarajunam mahesi hutva tato cuta kassapassa bhagavato kale mahavibhavassa
setthino dhita hutva anukkamena vinnutam patva sasane abhippasanna hutva
ratanattayam uddissa ularapunnakammam akasi.
      Tattha yavajivam dhammupajivini kusaladhammanirata hutva tato cuta tavatimsesu
nibbattitva aparaparam sugatisuyeva samsaranti imasmim buddhuppade mantavatinagare
koncassa nama ranno dhita hutva nibbatti, tassa matapitaro sumedhati
namam akamsu. Tam anukkamena vuddhippattavayappattakale matapitaro "varanavatinagare
anikarattassa 1- nama ranno dassama"ti sammantesum. 2- Sa pana daharakalato patthaya
attano samanavayahi rajakannahi dasijanehi ca saddhim bhikkhunupassayam gantva
bhikkhuninam santike dhammam sutva cirakalato patthaya katadhikarataya samsare jatasamvega
sasane abhippasanna hutva vayappattakale kamehi vinivattitamanasa ahosi.
@Footnote: 1 Si. anikadattassa  2 i. amantesum
Tena sa matapitunam natinam sammantanam sutva "na mayham gharavasena kiccam,
pabbajissamahan"ti aha. Tam matapitaro gharavase niyojenta nanappakarena
yacantapi sannapetum nasakkhimsu. Sa "evam me pabbajitum labbhati"ti khaggam gahetva
sayameva attano kese chinditva te eva kese arabbha patikulamanasikaram 1- pavattenti
tattha katadhikarataya bhikkhuninam santike manasikaravidhanassa sutapubbatta ca asubha-
nimittam uppadetva tattha pathamajjhanam adhigacchi. Adhigatapathamajjhana ca attana
gharavase uyyojetum upagate matapitaro adim katva antojanaparijanam sabbam
rajakulam sasane abhippasannam karetva gharato nikkhamitva bhikkhunupassayam gantva
pabbaji. Pabbajitva ca vipassanam patthapetva sammadeva paripakkanana 2- vimutti-
paripacaniyanam dhammanam visesitaya 3- nacirasseva saha patisambhidahi arahattam papuni.
Tena vuttam apadane 4-:-
            "bhagavati konagamane           samgharamamhi navanivesamhi
             sakhiyo tisso janiyo          viharadanam adamhase. 5-
             Dasakkhattum satakkhattum           dasasatakkhattum satani ca satakkhattum
             devesu upapajjimha           ko pana vado manussesu.
             Devesu mahiddhika ahumha       manusakamhi ko pana vado
             sattaratanassa mahesi           itthiratanam aham asim.
             Idha sancitakusala             susamiddhakulappaja
             dhananjani ca khema ca         ahampi ca tayo jana.
             Aramam sukatam katva          sabbavayavamanditam
             buddhappamukhasamghassa             niyyadetva pamodita.
              Yattha yatthupapajjami          tassa kammassa vahasa
              devesu aggatam patta        manussesu tatheva ca.
              Imasmimyeva kappamhi          brahmabandhu mahayaso
              kassapo nama gottena       uppajji vadatam varo.
              Upatthako mahesissa         tada asi narissaro
              kasiraja kiki nama         baranasipuruttame.
              Tassasum satta dhitaro         rajakanna sukhedhita
              buddhopatthananirata          brahmacariyam carimsu ta.
              Tasam sahayika hutva        silesu susamahita
              datva danani sakkaccam       agareva vatam carim.
              Tena kammena sukatena        cetanapanidhihi ca
              jahitva manusam deham         tavatimsupaga aham.
              Tato cuta yamamagam 1-       tatoham tusitam gata
              tato ca nimmanaratim          vasavattipuram gata.
              Yattha yatthupapajjami          punnakammasamohita
              tattha tattheva rajunam         mahesittamakarayim.
              Tato cuta manussatte        rajunam cakkavattinam
              mandalinanca rajunam           mahesittamakarayim.
              Sampattimanubhotvana          devesu manusesu ca
              sabbattha sukhita hutva        nekajatisu samsarim.
@Footnote: 1 ka. yamasaggam
              So hetu so pabhavo         tammulam sava sasane khanti
              tam pathamasamodhanam            tam dhammarataya nibbanam.
              Kilesa jhapita mayham        bhava sabbe samuhata
              nagiva bandhanam chetva        viharami anasava.
              Svagatam vata me asi        buddhasetthassa santike
              tisso vijja anuppatta      katam buddhassa sasanam.
              Patisambhida catasso          vimokkhapi ca atthime
              chalabhinna sacchikata          katam buddhassa sasanan"ti.
      Arahattam pana patva attano patipattim paccavekkhitva udanavasena:-
      [450]  "mantavatiya nagare          ranno koncassa aggamahesiya
              dhita asim sumedha          pasadita sasanakarehi.
      [451]   Silavati cittakatha            bahussuta buddhasasane vinita
              matapitaro upagamma         bhanati ubhayo nisametha.
      [452]   Nibbanabhirataham            asassatam bhavagatam yadipi dibbam
              kimangam pana tuccha kama      appassada bahuvighata.
      [453]   Kama katuka asi-         visupama yesu mucchita bala
              te digharattam niraye          samappita hannante dukkhita.
      [454]   Socanti papakamma          vinipate papavaddhino sada
              kayena ca vacaya ca        manasa ca asamvuta bala.
      [455]   Bala te duppanna         acetana dukkhasamudayoruddha
              desente ajananta        na bujjhare ariyasaccani.
      [456]   Saccani `amma' buddhavaradesi   tani te bahutara ajananta ye
              abhinandanti bhavagatam           pihenti devesu upapattim.
      [457]   Devesupi upapatti           asassata bhavagate aniccamhi
              na ca santasanti bala        punappunam jhayitabbassa.
      [458]   Cattaro vinipata          duve ca gatiyo kathanci labbhanti
              na ca vinipatagatanam          pabbajja atthi nirayesu.
      [459]   Anujanatha mam ubhayo         pabbajitum dasabalassa pavacane
              appossukka ghatissam         jatimaranappahanaya.
      [460]   Kim bhavagate abhinandi          tena kayakalina asarena
              bhavatanhaya nirodha          anujanatha pabbajissami.
      [461]   Buddhanam uppado           vivajjito akkhano khano laddho
              silani brahmacariyam           yavajivam na duseyyam.
      [462]   Evam bhanati sumedha          matapitaro `na tava aharam
              aharissam gahattha           maranavasam gatava hessami.'
      [463]   Mata dukkhita rodati pita ca  assa sabbaso samabhihato
              ghatenti sannapetum         pasadatale chamapatitam.
      [464]   Utthehi puttike 1- kim soci-  tena dinnasi varanavatimhi
              raja anikaratto           abhirupo tassa tvam dinna.
      [465]   Aggamahesi bhavissasi          anikarattassa rajino bhariya
              silani brahmacariyam           pabbajja dukkara puttike.
@Footnote: 1 cha.Ma. puttaka. evamuparipi
      [466]   Rajje ana dhanamissa-       riyam bhoga sukha daharikasi
              bhunjahi kamabhoge          vareyyam hotu te putta.
      [467]   Atha ne bhanati sumedha        ma edisikani bhavagatamasaram
              pabbajja va hohiti         maranam va me na ceva vareyyam.
      [468]   Kimiva putikayamasucim           savanagandham bhayanakam kunapam
              abhisamviseyyam bhastam           asakim paggharitam asucipunnam.
      [469]   Kimiva taham jananti           vikulakam mamsasonitupalittam
              kimikulalayam sakunabhattam          kalevaram kissa diyatiti.
      [470]   Nibbuyhati susanam            aciram kayo apetavinnano
              chuddo kalingaram viya          jigucchamanehi natihi.
      [471]   Chudduna nam susane           parabhattam nhayanti jigucchanta
              niyaka matapitaro          kim pana sadharana janata.
      [472]   Ajjhosita asare          kalevare atthinharusanghate
              khelassuccarassava-          paripunne putikayamhi.
      [473]   Yo nam vinibbhujitva          abbhantaramassa bahiram kayira
              gandhassa asahamana          sakapi mata jiguccheyya.
      [474]   Khandhadhatuayatanam            sankhatam jatimulakam dukkham
              yoniso anuvicinanti          vareyyam kissa iccheyyam.
      [475]   Divase divase tisatti-        satani navanava pateyyum kayamhi
              vassasatampi ca ghato         seyyo dukkhassa cevam khayo.
      [476]   Ajjhupagacche ghatam           yo vinnayevam satthuno vacanam
              digho tesam samsaro          punappunam hannamananam.
      [477]   Devesu manussesu ca         tiracchanayoniya asurakaye
              petesu ca nirayesu ca        aparimita dissante ghata.
      [478]   Ghata nirayesu bahu          vinipatagatassa piliyamanassa
              devesupi attanam           nibbanasukha param natthi.
      [479]   Patta te nibbanam          ye yutta dasabalassa pavacane
              appossukka ghatenti        jatimaranappahanaya.
      [480]   Ajjeva tatabhinikkha-         missam bhogehi kim asarehi
              nibbinna me kama         vantasama talavatthukata.
      [481]   Sa cevam bhanati pita-         ramanikaratto ca yassa sa dinna
              upayasi varanavate          vareyyamupatthite kale.
      [482]   Atha asitanicitamuduke          kese khaggena chindiya sumedha
              pasadam pidahitva           pathamajjhanam samapajji.
      [483]   Sa ca tahim samapanna        anikaratto ca agato nagaram
              pasade ca sumedha         aniccasannam subhaveti.
      [484]   Sa ca manasi karoti          anikaratto ca aruhi turitam
              manikanakabhusitango            katanjali yacati sumedham.
      [485]   Rajje ana dhanamissa-       riyam bhoga sukha daharikasi
              bhunjahi kamabhoge          kamasukha dullabha loke.
      [486]   Nissattham te rajjam           bhoge bhunjassu dehi danani
              ma dummana ahosi          matapitaro te dukkhita.
      [487]   Tam tam bhanati sumedha          kamehi anatthika vigatamoha
              ma kame abhinandi          kamesvadinavam passa.
      [488]   Catuddipo raja           mandhata asi kamabhoginamaggo
              atitto kalankato          na cassa paripurita iccha.
      [489]   Satta ratanani vasseyya       vutthima dasadisa samantena
              na catthi titti kamanam        atittava maranti naRa.
      [490]   Asisunupama kama           kama sappasiropama
              ukkopama anudahanti         atthikankalasannibha.
      [491]   Anicca adhuva kama        bahudukkha mahavisa
              ayogulova santatto         aghamula dukhapphala.
      [492]   Rukkhaphalupama kama          mamsapesupama dukha
              supinopama vancaniya         kama yacitakupama.
      [493]   Sattisulupama kama          rogo gando agham nigham
              angarakasusadisa           aghamulam bhayam vadho.
      [494]   Evam bahudukkha kama        akkhata antarayika
              gacchatha na me bhavagate        vissaso atthi attano.
      [495]   Kim mama paro karissati         attano sisamhi dayhamanamhi
              anubandhe jaramarane         tassa ghataya ghatitabbam.
      [496]   Dvaram apapuritvanaham        matapitaro anikarattanca
              disvana chamam nisinne         rodante idamavocam.
      [497]   Digho balanam samsaro        punappunanca rodatam
              anamatagge pitu marane        bhatu vadhe attano ca vadhe.
      [498]   Assu thannam rudhiram            samsaram anamataggato saratha
              sattanam samsaratam             sarahi atthinanca sannicayam.
      [499]   Sara caturodadhi              upanite assuthannarudhiramhi
              sara ekakappamatthinam          sancayam vipulena samam.
      [500]   Anamatagge samsarato          mahim jambudipamupanitam
              kolatthimattagulika           matamatusveva nappahonti.
      [501]   Tinakatthasakhapalasam          upanitam anamataggato sara
              caturangulika ghatika          pitupitusveva nappahonti.
      [502]   Sara kanakacchapam pubbe       samudde aparato ca yugachiddam
              siram tassa ca patimukkam         manussalabhamhi opammam.
      [503]   Sara rupam phenapindopa-        massa kayakalino asarassa
              khandhe passa anicce         sarahi niraye bahuvighate.
      [504]   Sara katasim vaddhente         punappunam tasu tasu jatisu
              sara kumbhilabhayani ca          sarahi cattari saccani.
      [505]   Amatamhi vijjamane          kim tava pancakatukena pitena
              sabba hi kamaratiyo         katukatara pancakatukena.
      [506]   Amatamhi vijjamane          kim tava kamehi ye parilaha
              sabba hi kamaratiyo         jalita kuthita kampita santapita.
      [507]   Asapattamhi samane          kim tava kamehi ye bahusapatta
              rajaggicoraudakappiyehi       sadharana kama bahusapatta.
      [508]   Mokkhamhi vijjamane         kim tava kamehi yesu vadhabandho
              kamesu hi asakama         vadhabandhadukhani anubhonti.
      [509]   Adipita tinukka           ganhantam dahanti neva muncantam
              ukkopama hi kama         dahanti ye te na muncanti.
      [510]   Ma appakassa hetu          kamasukhassa vipulam jahi sukham
              ma puthulomova balisam         gilitva paccha vihannasi.
      [511]   Kamam kamesu damassu         tava sunakhova sankhalabaddho
              kahanti khu tam kama         chata sunakhamva candala.
      [512]   Aparimitanca dukkham            bahuni ca cittadomanassani
              anubhohisi kamayutto         patinissaja addhuve kame.
      [513]   Ajaramhi vijjamane          kim tava kamehi yesu jara
              maranabyadhigahita            sabba sabbattha jatiyo.
      [514]   Idamajaramidamamaram             idamajaramaram padamasokam
              asapattamasambadham            akhalitamabhayam nirupatapam.
      [515]   Adhigatamidam bahuhi             amatam ajjapi ca labhaniyamidam
              yo yoniso payunjati         na ca sakka aghatamanena.
      [516]   Evam bhanati sumedha          sankharagate ratim alabhamana
              anunenti anikarattam          kese ca chamam khipi sumedha.
      [517]   Utthaya anikaratto          panjaliko yacatassa pitaram so
              vissajjetha sumedham           pabbajitum vimokkhasaccadassa.
      [518]   Vissajjita matapituhi        pabbaji sokabhayabhita
              cha abhinna sacchikata         aggaphalam sikkhamanaya.
      [519]   Acchariyamabbhutam tam            nibbanam asi rajakannaya
              pubbenivasacaritam            yatha byakari pacchime kale.
      [520]   Bhagavati konagamane          samgharamamhi navanivesamhi
              sakhiyo tisso janiyo         viharadanam adamhase.
      [521]   Dasakkhattum satakkhattum          dasasatakkhattum satani ca satakkhattum
              devesu upapajjimha          ko pana vado manussesu.
      [522]   Devesu mahiddhika ahumha      manusakamhi ko pana vado
              sattaratanassa mahesi          itthiratanam aham asim.
      [523]   So hetu so pabhavo         tammulam sava sasane khanti
              tam pathamasamodhanam            tam dhammarataya nibbanam.
      [524]   Evam karonti ye sadda-      hanti vacanam anomapannassa
              nibbindanti bhavagate          nibbinditva virajjanti"ti
ima gatha abhasi.
      Tattha mantavatiya nagareti mantavatiti evamnamake nagare. Ranno koncassati
koncassa nama ranno mahesiya kucchimhi jata dhita asim. Sumedhati namena
Sumedha. Pasadita sasanakarehiti satthusasanakarehi ariyehi dhammadesanaya sasane
pasadita sanjataratanattayappasada kata.
      Silavatiti acarasilasampanna. Cittakathati cittadhammakatha. Bahussutati
bhikkhuninam santike pariyattidhammassutiyuta. Buddhasasane vinitati evam pavatti,
evam nivatti, iti silam, iti samadhi, iti pannati suttanugatena 1-
yonisomanasikarena tadangato kilesanam vinivattatta 2- buddhanam sasane vinita
samyatakayavacacitta. Ubhayo nisamethati tumhe dvepi mama vacanam nisametha, matapitaro
upagantva bhanatiti yojana.
      Yadipi dibbanti devalokapariyapannampi bhavagatam nama sabbampi asassatam aniccam
dukkham viparinamadhammam. Kimangam pana tuccha kamati kimangam pana manusaka kama,
te sabbepi asarakabhavato 3- tuccha ritta, satthadharayam madhubindu viya appassada,
etarahi ayatinca vipuladukkhataya bahuvighata.
      Katukati anittha. Sappatibhayatthena asivisupama. Yesu kamesu. Mucchitati
ajjhosita. Samappitati sakammuna sabbaso appita khitta, upapannati attho.
Hannanteti badhiyanti.
      Vinipateti apaye.
      Acetanati attahitacetanaya abhavena acetana. Dukkhasamudayoruddhati tanha-
nimittasamsare avaruddha. Desenteti catusaccadhamme desiyamane. Ajanantati attham
ajananta. Na bujjhare ariyasaccaniti dukkhadini ariyasaccani na patibujjhanti.
      Ammati mataram pamukham katva alapati. Te bahutara ajanantati ye abhinandanti
@Footnote: 1 di.maha. 10/186/109  2 Si. vinissatatta  3 Si. saratabhavato
Bhavagatam pihenti devesu upapattim buddhavaradesitani saccani ajananta, teyeva
ca imasmim loke bahutarati yojana.
      Bhavagate aniccamhiti sabbasmim bhave anicce devesu upapatti na sassata,
evam santepi na ca santasanti bala na uttasanti na samvegam apajjanti.
Punappunam jayitabbassati aparaparam upapajjamanassa.
      Cattaro vinipatati nirayo tiracchanayoni pettivisayo asurayoniti ime
cattaro sukhasamussayato vinipatagatiyo. Manussadevupapattisannita pana dveva gatiyo
kathanci kicchena kasirena labbhanti punnakammassa dukkaratta. Nirayesuti sukharahitesu
apayesu.
      Appossukkati annakiccesu nirussukka. Ghatissanti vayamissam bhavanam
anuyunjissami, kayakalina asarena bhavagate kim abhinanditenati yojana.
      Bhavatanhaya nirodhati bhavagataya tanhaya nirodhahetu nirodhattham.
      Buddhanam uppado laddho, vivajjito nirayupapattiadiko atthavidho akkhano,
khano navamo khano laddhoti yojana. Silaniti catuparisuddhisilani. Brahmacariyanti
sasanabrahmacariyam. Na duseyyanti na kopeyyami.
      Na tava aharam aharissam gahatthati "neva tava aham gahattha hutva
aharam aharissami, sace pabbajjam na labhissami, maranavasameva gata bhavissami"ti
evam sumedha matapitaro bhanatiti yojana.
      Assati sumedhaya. Sabbaso samabhihatoti assuhi sabbaso abhihatamukho. Ghatenti
sannapetunti pasadatale chamapatitam sumedham mata ca pita ca gihibhavaya
sannapetum ghatenti vayamanti. "ghatenti vayamanti"tipi patho, so evattho.
      Kim socitenati "pabbajjam na labhissami"ti kim socanena. Dinnasi
varanavatimhiti varanavatinagare dinna asi. "dinnasi"ti vatva punapi "tvam
dinna"ti vacanam dalham dinnabhavadassanattham.
      Rajje anati anikarattassa rajje tava ana pavattati. Dhanamissariyanti
imasmim kule patikule ca dhanam issariyanca, bhoga sukha ativiya ittha bhogati
sabbamidam tuyham upatthitam hatthagatam. Daharikasiti taruni casi, tasma bhunjahi kama-
bhoge. Tena karanena vareyyam hotu te puttati yojana.
      Neti matapitaro. Ma edisikaniti evarupani rajje anadini ma
bhavantu. Kasmati ce aha "bhavagatamasaran"tiadim.
      Kimivati kimi viya. Putikayanti imam putikalevaram. Savanagandhanti
vissatthavissagandham. 1- Bhayanakanti avitaraganam bhayavaham. Kunapam abhisamviseyyam
bhastanti kunapabharitam cammapasibbakam asakim paggharitam asucipunnam nanappakarassa asucino
punnam hutva asakim 2- sabbakalam adhipaggharantam "mama idan"ti abhiniveseyyam.
      Kimiva taham jananti, vikulakanti ativiya patikkulam asucihi mamsapesihi
sonitehi ca upalittam anekesam kimikulanam alayam sakunanam bhattabhutam.
"kimikulalasakunabhattan"tipi 3- patho, kiminam avasitthasakunananca bhattabhutanti attho.
Tam aham kalevaram jananti thita. Tam mam 4- idani vareyyavasena kissa kena nama
karanena diyyatiti dasseti. Tassa tanca danam kimiva kim viya hotiti yojana.
      Nibbuyhati susanam, aciram kayo apetavinnanoti ayam kayo acireneva
apagatavinnano susanam nibbuyhati upaniyati. Chuddoti chaddito. Kalingaram viyati
niratthakakatthakhandasadiso. Jigucchamanehi natihiti natijanehipi jigucchamanehi.
@Footnote: 1 i. visatthagandham  2 Ma. hutva kimi viya  3 Si. kulana...  4 Si. thita
      Chudduna nam susaneti nam kalevaram susane chaddetva. Parabhattanti paresam
sonasingaladinam bhattabhutam. Nhayanti jigucchantati "imassa pacchato agata"ti
ettakenapi jigucchamana sasisam nimujjanta nhayanti, pageva phutthavanto. Niyaka
matapitaroti attano matapitaropi. Kim pana sadharana janatati itaro pana
samuho jigucchatiti kimeva vattabbam.
      Ajjhositati tanhavasena abhinivittha. Asareti niccasaradisararahite.
      Vinibbhujitvati vinnanavinibbhogam katva. Gandhassa asahamanati gandham assa
kayassa asahanti. Sakapi matati attano matapi jiguccheyya kotthasanam
vinibbhujjanena patikkulabhavaya sutthutaram upatthahanato.
      Khandhadhatuayatananti rupakkhandhadayo ime pancakkhandha, cakkhudhatuadayo ima
attharasa dhatuyo, cakkhayatanadini imani dvadasayatananiti evam khandha dhatuyo
ayatanani cati sabbam idam ruparupadhammajatam samecca sambhuyya paccayehi katatta
sankhatam, tayidam tasmim bhave pavattamanam dukkham, jatipaccayatta jatimulakanti evam
yoniso upayena anuvicinanti cintayanti 1- vareyyam vivaham kissa kena karanena
icchissami.
      "silani brahmacariyam, pabbajja dukkara"ti yadetam matapituhi vuttam tassa
pativacanam datum "divase divase"tiadi vuttam. Tattha divase divase tisattisatani
navanava pateyyum kayamhiti dine dine tini sattisatani tavadeva pitanisitabhavena
abhinavani kayasmim sampateyyum. Vassasatampi ca ghato seyyoti nirantaram vassasatampi
patamano yathavutto sattighato seyyo. Dukkhassa cevam khayoti evam ce
vattadukkhassa parikkhayo bhaveyya, evam mahantampi pavattidukkham adhivasetva
nibbanadhigamaya ussaho karaniyoti adhippayo.
@Footnote: 1 Ma. upayena aruci bhananti
      Ajjhupagaccheti sampaticcheyya. Evanti vuttanayena. Idam vuttam hoti:- yo
puggalo anamataggam samsaram aparimananca vattadukkham dipentam satthuno vacanam vinnaya
thito yathavuttam sattighatadukkham sampaticcheyya, tena ceva vattadukkhassa parikkhayo
siyati. Tenaha "digho tesam samsaro, punappunam hannamananan"ti, aparaparam
jatijarabyadhimaranadihi badhiyamanananti attho.
    Asurakayeti kalakancikadipetasuranikaye 1-. Ghatati kayacittanam upaghata vadha.
      Bahuti pancavidhabandhanadikammakaranavasena pavattiyamana bahu anekaghata.
Vinipatagatassati sesapayasankhatam vinipatam upagatassapi. Piliyamanassati
tiracchanadiattabhave abhighatadihi abadhiyamanassa. Devesupi attananti
devattabhavesupi tanam natthi ragaparilahadina sadukkhasavighatabhavato. Nibbanasukha
param natthiti nibbanasukhato param annam uttamam sukham nama natthi lokiyasukhassa
viparinamasankharadukkhasabhavatta. Tenaha bhagava "nibbanam paramam sukhan"ti. 2-
      Patta te nibbananti te nibbanam pattayeva nama. Athava teyeva nibbanam
patta. Ye yutta dasabalassa pavacaneti sammasambuddhassa sasane ye yutta
payutta.
      Nibbinnati viratta. Meti maya. Vantasamati suvanavamathusadisa. Talavatthukatati
talassa patitthanasadisa 3- kata.
      Athati paccha, matapitunam attano ajjhasayam pavedento 4- anikarattassa ca
agatabhavam sutva. Asitanicitamuduketi indanilabhamarasamanavannataya asite, ghanabhavena
nicite, simbalitulasamasamphassataya muduke. Kese khaggena chindiyati attano kese
@Footnote: 1 Si. kalakanjakadi...  2 khu.dha. 25/204/53
@3 Si. thitatthanasadisa, i. chinditatthanasadisa  4 cha.Ma. pavedetva
Sunisitena asina chinditva. Pasadam pidahitvati attano vasanapasade sirigabbham
pidhaya, tassa dvaram thaketvati attho. Pathamajjhanam samapajjiti khaggena chinne
attano kese purato thapetva tattha patikkulamanasikaram pavattenti yathaupatthite
nimitte uppannam pathamam jhanam vasibhavam apadetva samapajji.
      Sa ca sumedha tahim pasade samapanna jhananti adhippayo. Aniccasannam
subhavetiti jhanato vutthahitva jhanam padakam katva vipassanam patthapetva "yankinci
rupan"tiadina 1- aniccanupassanam sutthu bhaveti, aniccasannagahaneneva cettha
dukkhasannadinampi gahanam katanti veditabbam.
      Manikanakabhusitangoti manivicittehi hemamalalankarehi vibhusitagatto.
      Rajje anatiadi yacitakaranidassanam. Tattha anati adhipaccam. Issariyanti
yaso vibhavasampatti. Bhoga sukhati ittha manapiya kamupabhoga. Daharikasiti tvam
idani dahara taruni asi.
      Nissattham te rajjanti mayham sabbampi tiyojanikam 2- rajjam tuyham
pariccattam, tam patipajjitva bhoge ca bhunjassu, ayam mam kamehiyeva nimantetiti
ma 3- dummana ahosi. Dehi dananiti yatharuciya mahantani danani samanabrahmanesu
pavattehi, matapitaro te dukkhita domanassappatta tava pabbajjadhippayam sutva
tasma kame paribhunjanti tepi upatthahanti tesam cittam dukkha mocehiti evamettha
padatthayojana veditabba.
      Ma kame abhinanditi vatthukame kilesakame ma abhinandi. Athakho tesu
kamesu adinavam dosam mayham vacananusarena passa nanacakkhuna olokehi.
@Footnote: 1 ana.catukka. 21/181/195, Ma.mu. 12/244/206, khu.pati. 31/99/76 (sya)
@2 Ma. tisatayojanikam 3 Ma. kim ma
      Catuddipoti jambudipadinam catunnam mahadipanam issaro. Mandhatati evamnamo
raja, kamabhoginam aggo aggabhuto asi. Tenaha bhagava "rahuggam attabhavinam,
mandhata kamabhoginan"ti. 1- Atitto kalankatoti caturasitivassasahassani kumarakila-
vasena caturasitivassasahassani oparajjavasena caturasitivassasahassani cakkavatti raja
hutva devabhogasadise bhoge bhunjitva chattimsaya sakkanam ayuppamanakalam tavatimsa-
bhavane saggasampattim anubhavitvapi kamehi atittova kalankato. Na cassa paripurita
iccha assa mandhaturanno kamesu asa na ca paripunna asi.
      Satta ratanani vasseyyati sattapi ratanani vutthima devo dasadisa byapetva
samantena samantato purisassa rucivasena yadipi vasseyya, yatha tam mandhatumaharajassa
evam santepi na catthi titti kamanam, atittava maranti naRa. Tenaha bhagava
"na kahapanavassena, titti kamesu vijjati"ti. 2-
      Asisunupama kama adhikuttanatthena, sappasiropama sappatibhayatthena, ukkopama
tinukkupama anudahanatthena. Tenaha "anudahanti"ti. Atthikankalasannibha
appassadatthena.
      Mahavisati halahaladimahavisasadisa. Aghamulati aghassa dukkhassa mula karana-
bhuta. Tenaha "dukhapphala"ti.
      Rukkhaphalupama angapaccanganam phalibhanjanatthena. Mamsapesupama bahusadharanatthena.
Supinopama itarapaccupatthanatthena maya viya palobhanato. Tenaha "vancaniya"ti,
vancakati 3- attho. Yacitakupamati yacitakabhandasadisa tavakalikatthena.
      Sattisulupama vinivijjhanatthena. Rujjanatthena rogo dukkhatasulabhatta. Gando
kilesasucipaggharanato. Dukkhuppadanatthena agham. Maranasampapanena nigham. Angarakasu-
sadisa mahabhitapanatthena. Bhayahetutaya ceva vadhakapahutataya ca bhayam vadho nama,
kamati yojana.
@Footnote: 1 an.catukka. 21/15/19  2 khu.dha. 25/186/50, khu.ja. 27/374/102 (sya)
@3 Ma. vancanikati
      Akkhata antarayikati "saggamaggadhigamassa nibbanagamimaggassa ca
antarayakara"ti cakkhubhutehi buddhadihi vutta. Gacchathati anikarattam saparisam
vissajjeti.
      Kim mama paro karissatiti paro anno mama kim nama hitam karissati attano
sisamhi uttamange ekadasahi aggihi dayhamane. Tenaha "anubandhe jaramarane"ti.
Tassa jaramaranassa sisadahassa ghataya samugghataya ghatitabbam vayamitabbam.
      Chamanti chamayam. Idamavocanti idam "digho balanam samsaro"tiadikam samvega-
samvattanakam vacanam avocam.
      Digho balanam samsaroti kilesakammavipakavattabhutanam khandhayatanadinam
patipatipavattisankhato samsaro aparinnatavatthukanam andhabalanam digho buddhananenapi
aparicchindaniyo. Yatha hi anupacchinnatta avijjatanhanam aparicchinnattayeva
bhavapabandhassa pubba koti na pannayati, evam parapi kotiti. Punappunanca
rodatanti aparaparam sokavasena rudantanam. Iminapi avijjatanhanam anupacchinnatamyeva
tesam vibhaveti.
      Assu thannam rudhiranti yam natibyasanadina phutthanam rodantanam assu ca
darakakale matuthanato pitam thannam ca yanca paccatthikehi ghatitanam rudhiram. Samsaram
anamataggato samsarassa anu amataggatta nanena anugantvapi amataaggatta 1-
aviditaggatta imina dighena addhuna sattanam samsaratam aparaparam samsarantanam samsaritam
sarahi tam "kiva 2- bahukan"ti anussarahi, atthinam sannicayam sarahi anussara,
upadharehiti attho.
      Idani adinavassa bahubhavanca upamaya dassetum "sara caturodadhi"ti gathamaha.
Tattha sara caturodadhi upanite assuthannarudhiramhiti imesam sattanam anamataggasamsare
samsarantanam ekekassapi assumhi 3- thanne rudhiramhi ca pamanato upametabbe
caturodadhi
@Footnote: 1 Ma. anamataggata anu anu anamataggatta  2 Ma. kinca  3 Si.,i. ekekassapi
@atthimhi
Cattaro mahasamudde upamavasena buddhehi upanite sara sarahi. Ekakappamatthinam,
sancayam vipulena samanti ekassa puggalassa ekasmim kappe atthinam sancayam vepulla-
pabbatena samam upanitam sara. Vuttampi cetam:-
             "ekassekena kappena        puggalassatthisancayo
              siya pabbatasamo rasi        iti vuttam mahesina.
              So kho panayam akkhato      vepullo pabbato maha
              uttaro gijjhakutassa          magadhanam giribbaje"ti. 1-
      Mahim jambudipamupanitam. Kolatthimattagulika, matamatusveva nappahontiti
jambudipotisankhatam mahapathavim kolatthimatta badaratthimatta gulika katva tatthekeka
"ayam me matu, ayam me matumatu"ti evam vibhajiyamane ta gulika mata-
matusveva nappahonti, matamatusu akhinasveva pariyantika ta gulika parikkhayam
pariyadanam gaccheyyum, na tveva anamatagge samsare samsarato sattassa matumataroti.
Evam jambudipamahim samsarassa dighabhavena upamabhavena upanitam manasikarohiti.
      Tinakatthasakhapalasanti tinanca katthanca sakhapalasanca. Upanitanti upama-
bhavena upanitam. Anamataggatoti samsarassa anamataggabhavato. Caturangulika ghatikati
caturangulappamanani khandani. Pitupitusveva nappahontiti pitupitamahesu eva ta
ghatika nappahonti. Idam vuttam hoti:- imasmim loke sabbam tinanca katthanca
sakhapalasanca caturangulika katva tatthekeka "ayam me pitu, ayam me pitamahassa"ti
vibhajiyamane ta ghatikava parikkhayam pariyadanam gaccheyyum, na tveva anamatagge
samsare samsarato sattassa pitupitamahati, evam tinanca katthanca sakhapalasanca
samsarassa dighabhavena upanitam sarahiti. Imasmim pana thane:-
@Footnote: 1 sam.ni. 16/133/178
            "anamataggoyam bhikkhave samsaro, pubba koti na pannayati
         avijjanivarananam sattanam tanhasamyojananam sandhavatam samsaratam. Tam kim
         mannatha bhikkhave, katamam nu kho bahutaram, yam va vo imina dighena
         addhuna sandhavatam samsaratam amanapasampayoga manapavippayoga kandantanam
         rodantanam assupassannam paggharitam, yam va catusu mahasamuddesu udakan"ti-
         adika 1-
anamataggapali aharitabba.
      Sara kanakacchapanti ubhayakkhikanam kacchapam anussara. Pubbe samudde aparato
ca yugachiddanti puratthimasamudde aparato ca pacchimuttaradakkhinasamudde vatavegena 2-
paribbhamantassa yugassa ekacchiddam. Siram tassa ca patimukkanti kanakacchapassa sisam
tassa ca vassasatassa vassasatassa accayena givam ukkhipantassa sisassa yugacchidde
pavesananca sara. Manussalabhamhi opammanti tayidam sabbampi buddhuppadadhammadesanasu
viya manussattalabhe opammam katva pannaya sara tassa ativa dullabhasabhavattam
sarajjabhayassapi aticcasabhavatta. Vuttam hetam "seyyathapi bhikkhave puriso maha-
samudde ekacchiggalam yugam pakkhipeyya"tiadi. 3-
      Sara rupam phenapindopamassati vimaddasahanato 4- phenapindasadisassa anekanattha-
sannipatato kayasankhatassa kalino niccasaradivirahena asarassa rupam asuciduggandham
jegucchapatikkulabhavam sara. Khandhe passa anicceti pancapi upadanakkhandhe hutva
abhavatthena anicce passa nanacakkhuna olokehi. Sarahi niraye bahuvighateti
attha mahaniraye solasaussadaniraye ca bahuvighate bahudukkhe mahadukkhe ca anussara.
      Sara katasim vaddhenteti punappunam tasu tasu jatisu aparaparam uppattiya
punappunam katasim susanam alahanameva 5- vaddhente satte anussara. "vaddhanto"ti
@Footnote: 1 sam.ni. 16/124/172  2 i. vatavasena  3 Ma.u. 14/252/220, sam.maha. 19/1117/396
@4 Si. dvimattasahanato  5 cha.Ma. alahanameva
Va pali, tvam vaddhantoti yojana. Kumbhilabhayaniti udaraposanattham akicca-
karitavasena odarikattabhayani. Vuttam hi "kumbhilabhayanti kho bhikkhave odarikattassetam
adhivacanan"ti. 1- Sarahi cattari saccaniti "idam dukkham ariyasaccam .pe. Ayam
dukkhanirodhagaminipatipada ariyasaccan"ti cattari ariyasaccani yathavato anussara
upadharehi.
      Evam rajaputti anekakaravokaram anussaranavasena kamesu samsare ca adinavam
pakasetva idani byatirekenapi tam pakasetum "amatamhi vijjamane"tiadimaha.
Tattha amatamhi vijjamaneti sammasambuddhena mahakarunaya upanite saddhammamate
upalabbhamane. Kim tava pancakatukena pitenati pariyesana pariggaho arakkha paribhogo
vipako cati pancasupi thanesu tikhinataradukkhanubandhataya savighatatta saupayasatta
kim tuyham pancakatukena pancakamagunarasena pitena. Idani vuttamevattham pakatataram
karonti aha "sabba hi kamaratiyo, katukatara pancakatukena"ti, ativiya katukatarati 2-
attho.
      Ye parilahati ye kama sampati kilesaparilahena ayatim vipakaparilahena
ca saparilaha mahavighata. Jalita kuthita kampita santapitati ekadasahi aggihi
pajjalita pakkuthita ca hutva tamsamanginam kampanaka santapanaka ca.
      Asapattamhiti sapattarahite nekkhamme. Samaneti sante vijjamane. "bahu-
sapatta"ti vatva yehi bahu sapatta, te dassetum "rajaggi"tiadi vuttam. Rajuhi
ca aggina ca corehi ca udakena ca dayadadiappiyehi ca rajaggicoraudakappiyehi
sadharanato tesvevopama 3- vutta.
      Yesu vadhabandhoti yesu kamesu kamanimittam maranapothanadiparikkileso andu-
bandhanadibandho ca hotiti attho. Kamesutiadi vuttassevatthassa pakatakaranam. Tattha
@Footnote: 1 an.catukka. 21/122/141  2 Si. anitthakara  3 Ma. te sapattupama
Hiti hetuatthe nipato. Yasma kamesu kamahetu ime satta vadhabandhanadukkhani
anubhavanti papunanti, tasma aha "asakama"ti, kama namete asanto hina
lamakati attho. "ahakama"ti va patho, so evattho. Ahati hi lamaka-
pariyayo "ahalokitthiyo nama"tiadisu viya.
      Adipitati pajjalita. Tinukkati tinehi kata ukka. Dahanti ye te
na muncantiti ye satta te kame na muncanti, annadatthu ganhanti, te
dahantiyeva, sampati ayatinca jhapenti.
      Ma appakassa hetuti pupphassadasadisassa parittakassa kamasukhassa hetu vipulam
ularam panitanca lokuttaram sukham ma jahi ma chaddehi. Ma puthulomova balisam
gilitvati amisalobhena balisam gilitva byasanam papunanto "puthulomo"ti laddhanamo
maccho viya kame apariccajitva ma paccha vihannasi paccha vighatam apajjasi.
      Sunakhova sankhalabaddhoti yatha gaddulena 1- baddho sunakho gaddulabandhena 2- thambhe
upanibaddho annato gantum asakkonto tattheva paribbhamati, evam tvam kamatanhaya
baddho, idani kamam yadipi kamesu tava damassu indriyani damehi. Kahanti
khu tam kama, chata sunakhamva candalati khuti nipatamattam. Te pana kama
tam tatha karissanti, yatha chatajjhatta sapaka sunakham labhitva anayabyasanam papentiti
attho.
      Aparimitanca dukkhanti aparimanam "ettakan"ti paricchinditum asakkuneyyam
nirayadisu kayikam dukkham. Bahuni ca cittadomanassaniti citte labbhamanani bahuni
anekani domanassani cetodukkhani. Anubhohisiti anubhavissasi. Kamayuttoti kamehi
yutto, te appatinissajjanto. Patinissaja addhuve kameti addhuvehi aniccehi
kamehi vinissaja 3- apehiti attho.
@Footnote: 1 Si. daddulena  2 Si.,i. garukabandhena  3 Si.,i. vinissara
      Jaramaranabyadhigahita, sabba sabbattha jatiyoti yasma hinadibhedabhinna
sabbattha bhavadisu jatiyo jaramaranabyadhina ca gahita, tehi aparimutta, tasma
ajaramhi nibbane vijjamane jaradihi aparimuttehi kamehi kim tava payojananti
yojana.
      Evam nibbanagunadassanamukhena kamesu bhavesu ca adinavam pakasetva idani
nibbattitam nibbanagunameva pakasenti "idamajaran"tiadina dve gatha abhasi.
Tattha idamajaranti idamevetam attani jarabhavato adhigatassa ca jarabhavahetuto
ajaram. Idamamaranti etthapi eseva nayo. Idamajaramaranti tadubhayamekajjham katva
thomanavasena vadati. Padanti vattadukkhato muccitukamehi pabbajitabbato patipajjitabbato
padam. Sokahetunam abhavato sokabhavato ca asokam. Sapattakaradhammabhavato asapattam.
Kilesasambadhabhavato asambadham. Khalitasankhatanam duccaritanam abhavena akhalitam.
Attanuvadadibhayanam vattabhayassa ca sabbaso abhava abhayam. Dukkhupatapassa
kilesassapi abhavena nirupatapam. Sabbametam amatamahanibbanameva sandhaya vadati.
Tam hi sa anussavadisiddhena akarena attano upatthahanti tesam paccakkhato
dassenti viya "idan"ti avoca.
      Adhigatamidam bahuhi amatanti idam amatam nibbanam bahuhi anantaaparimanehi
buddhadihi ariyehi adhigatam natam attano paccakkham katam. Na kevalam tehi adhigatameva
sandhaya vadati, athakho ajjapi ca labhaniyam idanipi adhigamaniyam adhigantum sakka.
Kena labhaniyanti aha "yo yoniso payunjati"ti, yo puggalo yoniso upayena
satthara dinnaovade thatva yunjati sammapayoganca karoti, tena labhaniyanti
yojana. Na ca sakka aghatamanenati yo pana yoniso na payunjati, tena
aghatamanena na ca sakka, kadacipi laddhum na sakkayevati attho.
      Evam bhanati sumedhati evam vuttappakarena sumedha rajakanna samsare attano
samvegadipanim kamesu nibbedhabhaginim dhammakatham katheti. Sankharagate ratim alabhamanati
Anumattepi sankharapavatte abhiratim avindanti. Anunenti anikarattanti anikarattam
rajanam sannapenti. Kese ca chamam khipiti attano khaggena chinne kese ca
bhumiyam khipi chaddesi.
      Yacatassa pitaram soti so anikaratto assa sumedhaya pitaram koncarajanam
yacati. Kinti yacatiti aha "vissajjetha sumedham, pabbajitum vimokkhasaccadassa"ti,
sumedham rajaputtim pabbajitum vissajjetha, sa ca pabbajitva vimokkhasaccadassa
aviparitanibbanadassavini hotuti attho.
      Sokabhayabhitati nativiyogadihetuto sabbasmapi samsarabhayato bhita nanuttara-
vasena utrasita. Sikkhamanayati sikkhamanaya samanaya cha abhinna sacchikata,
tato eva aggaphalam arahattam sacchikatam.
      Acchariyamabbhutam tam, nibbanam asi rajakannayati rajaputtiya sumedhaya
kilesehi parinibbanam acchariyam abbhutanca asi. Chalabhinnava siddhiya kathanti
ce pubbenivasacaritam, yatha byakari pacchime kaleti, pacchime khandhaparinibbana-
kale attano pubbenivasapariyapannacaritam yatha byakasi, tatha tam janitabbanti.
      Pubbenivasam pana taya yatha byakatam, tam dassetum "bhagavati konagamane"tiadi
vuttam. Tattha bhagavati konagamaneti konagamane sammasambuddhe loke uppanne.
Samgharamamhi navanivesamhiti samgham uddissa abhinavanivesite arame. Sakhiyo tisso
janiyo, viharadanam adamhaseti dhananjani khema ahancati mayam tisso sakhiyo
aramam samghassa viharadanam adamha.
      Dasakkhattum satakkhattunti tassa viharadanassa anubhavena dasavare devesu
upapajjimha, tato manussesu upapajjitva puna satakkhattum devesu upapajjimha,
tatopi manussesu upapajjitva puna dasasatakkhattum sahassavaram devesu upapajjimha,
tatopi
Manussesu upapajjitva puna satani satakkhattum dasasahassavare devesu upapajjimha,
ko pana vado manussesu, evam manussesu uppannavaresu kathava natthi, aneka-
sahassavaram upapajjimhati attho.
      Devesu mahiddhika ahumhati devesu upapannakale tasmim tasmim devanikaye
mahiddhika mahanubhava ahumha. Manusakamhi ko pana vadoti manussattalabhe mahiddhikataya
kathava natthi. Idani tameva manussattabhave ukkamsatam mahiddhikatam dassenti
"sattaratanassa mahesi, itthiratanam aham asin"ti aha. Tattha cakkaratanadini satta
ratanani etassa santiti sattaratano, cakkavatti, tassa sattaratanassa. Chadosarahita
pancakalyana atikkantamanussavanna apattadibbavannati 1- evamadigunasamannagamena
itthisu ratanabhuta aham ahosim.
      So hetuti yam tam konagamanassa bhagavato kale samghassa viharadanam katam,
so yathavuttaya dibbasampattiya ca hetu. So pabhavo tammulanti tasseva pariyayavacanam.
Sava sasane khantiti sa eva idha satthusasane dhamme nijjhanakkhanti. Tam
pathamasamodhananti tadeva satthusasanadhammena pathamam samodhanam pathamo samagamo, tadeva
satthusasanadhamme abhirataya pariyosane nibbananti phalupacarena karanam vadati.
Ima pana catasso gatha theriya apadanassa vibhavanavasena pavattatta apadana-
paliyampi sangaham aropita.
      Osanagathaya evam karontiti yatha maya purimattabhave etarahi ca katam
patipannam, evam annepi karonti patipajjanti. Ke 2- evam karontiti aha "ye
saddahanti vacanam anomapannassa"ti, neyyapariyantikananataya paripunnapannassa
sammasambuddhassa vacanam ye puggala saddahanti "evametan"ti okappanti, te
evam karonti patipajjanti. Idani taya 3- ukkamsagataya patipattiya tam dassetum
@Footnote: 1 Si. atikkantamanussavannam apatta dibbam vannanti  2 Si. patipajjanti te
@3 i. tattha
"nibbindanti bhavagate, nibbinditva virajjanti"ti vuttam. Tassattho:- ye bhagavato
vacanam yathavato saddahanti, te visuddhipatipadam patipajjanta sabbasmim bhavagate
tebhumake sankhare vipassanapannaya nibbindanti, nibbinditva ca pana ariyamaggena
sabbaso virajjanti, sabbasmapi bhavagata vimuccantiti attho. Virage ariyamagge
adhigate vimuttayeva hontiti.
      Evameta therikadayo sumedhapariyosana gathasabhagena idha ekajjham sangaham
arulha "tisattatiparimana"ti. Bhanavarato pana dvadhika chasatamatta theriyo
gatha ca. Ta sabbapi yatha sammasambuddhassa savikabhavena ekavidha, tatha
asekhabhavena ukkhittapalighataya sankinnaparikkhataya abbulhesikataya niraggalataya
pannabharataya visannuttataya dasasu ariyavasesu vutthavasataya ca, tatha hi ta
pancangavippahina chalangasamannagata ekarakkha caturapassena panunnapacceka-
sacca samavayasatthesana anavilasankappa passaddhakayasankhara suvimuttacitta
suvimuttapanna cati evamadina 1- nayena ekavidha.
      Sammukhaparammukhabhedato duvidha. Ya hi satthudharamanakale ariyaya jatiya
jata mahapajapatigotamiadayo, ta sammukhasavika nama. Ya pana bhagavato
khandhaparinibbanato paccha adhigatavisesa, ta satipi satthudhammasarirassa paccakkhabhave
satthusarirassa 2- apaccakkhabhavato parammukhasavika nama. Tatha ubhatobhagavimuttipanna-
vimuttitavasena. Idha paliyagata pana ubhatobhagavimuttayeva. Tatha sapadana-
napadanabhedato. Yasam hi purimesu sammasambuddhesu paccekabuddhesu savakabuddhesu
va punnakiriyavasena katadhikaratasankhatam atthi apadanam, ta sapadana. Yasam
tam natthi, ta napadana. Tatha satthuladdhupasampada samghato laddhupasampadati duvidha.
Garudhammapatiggahanamhi laddhupasampada mahapajapatigotami satthusantikava laddhupa-
sampadatta satthuladdhupasampada nama. Sesa sabbapi samghato laddhupasampada. Tapi
@Footnote: 1 di.pa. 11/360/279  2 Si. satthu ca panetasam
Ekatoupasampanna ubhatoupasampannati duvidha. Tattha ya ta mahapajapatigotamiya
saddhim nikkhanta pancasata sakiyaniyo, ta ekatoupasampanna bhikkhusamghato eva
laddhupasampadatta mahapajapatigotamim thapetva. Itara ubhatoupasampanna ubhatosamghe
upasampadatta. 1-
      Ehibhikkhuduko viya ehibhikkhuniduko idha na labbhati. Kasma? bhikkhuninam tatha
upasampadaya abhavato. Yadi evam yam tam therigathaya subhaddaya kundalakesaya
vuttam:-
            "nihacca janum vanditva     sammukha anjalim akam
             ehi bhaddeti mam avaca      sa me asupasampada"ti. 2-
      Tatha apadanepi:-
            "ayacito tada aha      ehi bhaddeti nayako
             tadaham upasampanna        parittam toyamaddasan"ti 3-
tam kathanti. Nayidam ehibhikkhunibhavena upasampadam sandhaya vuttam. Upasampadaya pana
hetubhavato ya satthu anatti, sa me asupasampadati vuttam.
      Tatha hi vuttam atthakathayam "ehi bhadde bhikkhunupassayam gantva bhikkhuninam
santike pabbajja upasampajjassuti mam avoca anapesi. Sa satthu ana mayham
upasampadaya karanatta upasampada ahosi"ti. Eteneva apadanagathayapi attho
samvannitoti datthabbo.
      Evampi bhikkhunivibhange ehi bhikkhuniti idam kathanti. Ehibhikkhunibhavena
bhikkhuninam upasampadaya asabhavajotanavacanam tatha upasampadaya bhikkhuninam abhavato. Yadi evam
@Footnote: 1 Si. ubhatosamgha upasampannatta  2 khu.theri. 26/109/447  3 khu.apa. 33/44/358
Katham ehibhikkhuniti vibhange niddeso katoti. Desananayasotapatitabhavena 1-. Ayam hi
sotapatitata nama katthaci labbhamanassapi anahatam 2- hoti.
      Yatha abhidhamme manodhatuniddese 3- labbhamanampi jhanangam pancavinnanasota-
patitataya na uddhatam katthaci desanaya asambhavato. Yatha tattheva vatthuniddese 4- hadaya-
vatthu katthaci alabbhamanassapi gahanavasena. Tatha thitakappiniddese. Yathaha:-
            "katamo ca puggalo thitakappi, ayanca puggalo sotapattiphalasacchikiriyaya
         patipanno assa, kappassa ca uddayhanavela assa, neva tava kappo
         uddayheyya, yavayam puggalo na sotapattiphalam sacchikaroti"ti 5-.
      Evamidhapi alabbhamanagahanavasena veditabbam, parikappavacanam hetam. Sace bhagava
bhikkhunibhavayogyam kanci matugamam ehi bhikkhuniti vadeyya, evampi bhikkhunibhavo
siyati. Kasma pana bhagava evam na kathesiti? tatha katadhikaranam abhavato.
Ye pana "anasannasannihitabhavato"ti karanam vatva "bhikkhu eva hi satthu asannacari
sada sannihitava, tasma te `ehibhikkhu'ti vattabbatam arahanti, na bhikkhuniyo"ti
vadanti, tam tesam matimattam. Satthu asannadurabhavassa bhabbabhabbabhavasiddhatta.
Vuttam hetam bhagavata:-
            "sanghatikanne cepi bhikkhave bhikkhu gahetva pitthito anubandho
         assa pade padam nikkhipanto, so ca hoti abhijjhalu kamesu tibbasarago
         byapannacitto padutthamanasankappo mutthassati asampajano asamahito
         vibbhantacitto pakatindriyo, athakho so arakava mayham, ahanca tassa.
         Tam kissa hetu, dhammam hi so bhikkhave bhikkhu na passati, dhammam apassanto
         na mam passati.
@Footnote: 1 Si. desanaYu...  2 Si. agahanam  3 abhi.san. 34/566/160
@4 abhi.san. 34/595/181  5 abhi.pu. 36/17/120
              Yojanasate cepi so bhikkhave bhikkhu vihareyya, so ca hoti anabhijjhalu
         kamesu na tibbasarago abyapannacitto appadutthamanasankappo
         upatthitassati sampajano samahito ekaggacitto samvutindriyo, athakho so
         santikeva mayham, ahanca tassa. Tam kissa hetu, dhammam hi so bhikkhave
         bhikkhu passati, dhammam passanto mam passati"ti. 1-
      Tasma akaranam desato satthu asannanasannata. Akatadhikarataya pana
bhikkhuninam tattha ayogyata. Tena vuttam "ehibhikkhuniduko idha na labbhati"ti. Evam
duvidha.
      Aggasavika mahasavika pakatisavikati tividha. Tattha khema uppalavannati
ima dve theriyo aggasavika nama. Kamam sabbapi khinasavattheriyo silasuddhiadike
sampadentiyo catusu satipatthanesu supatthitacitta 2- sattabojjhange yathabhutam
bhavetva maggapatipatiya anavasesato kilese khepetva aggaphale patitthahanti. Tathapi
yatha saddhavimuttato ditthippattassa pannavimuttato ca ubhatobhagavimuttassa pubba-
bhagabhavanavisesasiddho icchito viseso, evam abhiniharamahantatapubbayogamahantatahi 3-
sasantane satisayagunavisesassa nipphaditatta siladihi gunehi mahanta savikati
mahasavika. Tesuyeva pana bodhipakkhiyadhammesu pamokkhabhavena dhurabhutanam sammaditthi-
sammasamadhinam satisayakiccanubhavanibbattiya karanabhutaya tajjabhiniharataya
sakkaccam nirantaram cirakalasambhutaya sammapatipattiya yathakkamam pannaya samadhimhi
ca ukkamsaparamippattiya savisesam sabbagunehi aggabhave thitatta ta dvepi
aggasavika nama. Mahapajapatigotamiadayo pana abhiniharamahantataya pubbayogamahantataya
ca patiladdhagunavisesavasena mahatiyo savikati mahasavika nama. Itara therika 4-
tissa vira dhirati evamadika abhiniharamahantatadinam abhavena pakatisavika nama.
@Footnote: 1 khu.iti. 25/92/310  2 Si. supatitthitacitta  3 Si....mahantatati  4 Si. theriyo
Ta pana aggasavika viya mahasavika viya ca na parimita, athakho anekasatani
anekasahassani veditabbani. Evam aggasavikadibhedato tividha. Tatha sunnata-
vimokkhadibhedato tividha. Patipadadivibhagena catubbidha. Indriyadhikavibhagena
pancavidha. Tatha patipattiyadivibhagena pancavidha. Animittavimuttadivasena chabbidha.
Adhimuttibhedena sattavidha. Dhurapatipadadivibhagena atthavidha. Vimuttivibhagena navavidha
dasavidha ca. Ta paneta yathavuttena dhurabhedena vibhajjamana visati honti. Patipada-
vibhagena vibhajjamana cattalisa honti. Puna patipadabhedena dhurabhedena vibhajjamana
asiti honti. Athava sunnatavimuttadivibhagena vibhajjamana cattalisadhikani
dvesatani honti. Puna indriyadhikavibhagena vibhajjamana dvisatuttarasahassam 1-
hontiti. Evametasam therinam attano gunavaseneva anekabhedabhinnata veditabba.
Ayamettha sankhepo, vittharo pana hettha theragathasamvannanayam vuttanayeneva 2-
gahetabboti.
                    Sumedhatherigathavannana nitthita.
                       Mahanipatavannana nitthita.
                        -----------------
@Footnote: 1 Si. sattuttarasahassam  2 Si. vuttanayanusarena
                       Nigamanagatha
      ettavata ca:-
            "ye te sampannasaddhamma       dhammarajassa satthuno
             orasa mukhaja putta         dayada dhammanimmita.
             Siladigunasampanna            katakicca anasava
             subhutiadayo thera           theriyo therikadayo.
             Tehi ya bhasita gatha       annabyakaranadina
             ta sabba ekato katva      theragathati sangaham.
             Aropesum mahathera         therigathati tadino 1-
             tasam attham pakasetum          poranatthakathanayam.
             Nissaya ya samaraddha        atthasamvannana maya
             sa tattha paramatthanam          tattha tattha yatharaham.
             Pakasana paramattha-           dipani nama namato
             sampatta parinitthanam          anakulavinicchaya
             dvanavutiparimana 2-         paliya bhanavarato.
             Iti tam sankharontena          yam tam adhigatam maya
             punnam tassanubhavena          lokanathassa sasanam.
             Ogahetva 3- visuddhaya     siladipatipattiya
             sabbepi dehino hontu        vimuttirasabhagino.
@Footnote: 1 Ma. theragathati adito  2 Si....parimanaya  3 Si. obhasetva
             Ciram titthatu lokasmim           sammasambuddhasasanam
             tasmim sagarava niccam          hontu sabbepi panino.
             Samma vassatu kalena         devopi jagatipati
             saddhammanirato lokam           dhammeneva pasasatu"ti.
      Badaratitthaviharavasina acariyadhammapalattherena kata therigathanam atthasamvannana
nitthita.
                       Therigathavannana samatta.


             The Pali Atthakatha in Roman Book 34 page 339-371. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=34&A=7270&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=34&A=7270&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=26&i=474              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=26&A=10138              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=26&A=10142              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=26&A=10142              Contents of The Tipitaka Volume 26 http://84000.org/tipitaka/read/?index_26

first pageprevious pagedispage pageNumbernext book chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]