ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter  
Atthakatha Book 35 : PALI ROMAN Jā.A.1 ekanipāt (1)

                   Khuddakanikāya jātakaṭṭhakathā
                       paṭhamo bhāgo
                       ---------
           namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa.
                  ------------------
                       Paṇāmagāthā
          jātikoṭisahassehi          pamāṇrahitaṃ hitaṃ
          lokassa lokanāthena        kataṃ yena mahesinā,
          tassa pāde namassitvā      katvā dhammassa cañjaliṃ
          saṃghañca patimānetvā        sabbasammānabhājanaṃ,
          namassanādino assa         puññassa ratanattaye
          pavattassānubhāvena         chetvā sabbe upaddave,
          taṃ taṃ kāraṇamāgamma         desitāni jutīmatā
          apaṇṇakādīni purā          jātakāni mahesinā
          yāni yesu ciraṃ satthā       lokanittharaṇatthiko
          anante bodhisambhāre       paripācesi nāyako
          tāni sabbāni ekajjhaṃ       āropentehi saṅgahaṃ
          jātakaṃ nāma saṅgītaṃ         dhammasaṅgāhakehi yaṃ,
          buddhavaṃsassa etassa         icchantena ciraṭṭhitiṃ
          yācito abhigantvāna        therena atthadassinā
          asaṃsaṭṭhavihārena           sadā suddhavihārinā
          tatheva buddhamittena         santacittena viññunā
          mahiṃsāsakavaṃsamhi            sambhūtena nayaññunā
          buddhadevena ca tathā        bhikkhunā suddhabuddhinā
          mahāpurisacariyānaṃ           ānubhāvaṃ acintiyaṃ
          tassa vijjotayantassa        jātakassatthavaṇṇanaṃ
          mahāvihāravāsīnaṃ           vācanāmagganissitaṃ
          bhāsissaṃ bhāsato taṃ me      sādhu gaṇhantu sādhavoti.
                 --------------------
                        Nidānakathā
    sā panāyaṃ jātakassa atthavaṇṇanā dūrenidānaṃ avidūrenidānaṃ
santikenidānanti imāni tīṇi nidānāni dassetvā vaṇṇiyamānā ye naṃ
suṇanti, tehi samudāgamato paṭṭhāya viññātattā yasmā suṭṭhu
viññātā nāma hoti, tasmā naṃ tāni nidānāni dassetvā vaṇṇayissāmi.
     Tattha ādito tāva tesaṃ nidānānaṃ paricchedo veditabbo.
Dīpaṅkarapādamūlasmiṃ hi katābhinīhārassa mahāsattassa yāva
vessantarattabhāvā cavitvā tusitapure nibbatti, tāva pavatto
kathāmaggo dūrenidānaṃ nāma, tusitabhavanato pana cavitvā yāva
bodhimaṇḍe sabbaññutappatti, tāva pavatto kathāmaggo avidūrenidānaṃ
nāma, santikenidānaṃ pana tesu tesu ṭhānesu viharato tasmiṃ tasmiṃyeva
ṭhāne labbhatīti.
                     1 Dūrenidānakathā
     tatridaṃ dūrenidānaṃ nāma:- ito kira kappasatasahassādhikānaṃ
catunnaṃ asaṅkheyyānaṃ matthake amaravatī nāma nagaraṃ ahosi, tattha
sumedho nāma brāhmaṇo paṭivasati, ubhato sujāto mātito ca pitito ca
saṃsuddhagahaṇiko yāva sattamā kulaparivaṭṭā akkhitto anupakkuṭṭho
jātivādena abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya vaṇṇapokkharatāya
samannāgato. So aññaṃ kammaṃ akatvā brāhmaṇasippameva uggaṇhi. Tassa
daharakāleyeva mātāpitaro kālamakaṃsu. Athassa rāsivaḍḍhako amacco
āyapotthakaṃ āharitvā suvaṇṇarajatamaṇimuttādibharite gabbhe vivaritvā
"ettakante kumāra mātusantakaṃ, ettakaṃ pitusantakaṃ, ettakaṃ
ayyakapeyyakānan"ti yāva sattamā kulaparivaṭṭā dhanaṃ ācikkhitvā
"etaṃ paṭipajjāhī"ti āha.
     Sumedhapaṇḍito cintesi "imaṃ dhanaṃ saṃharitvā mayhaṃ
pitupitāmahādayo paralokaṃ gacchantā ekaṃ kahāpaṇampi gahetvā gatā
nāma natthi, mayā pana gahetvā gamanakāraṇaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti. So
rañño ārocetvā nagare bheriñcārāpetvā mahājanassa dānaṃ datvā
tāpasapabbajjaṃ pabbaji. Imassa panatthassa āvibhāvatthaṃ imasmiṃ
ṭhāne sumedhakathā kathetabbā. Sā panesā kiñcāpi buddhavaṃse
nirantaraṃ āgatāyeva, gāthāsambandhena pana āgatattā na suṭṭhu
pākaṭā, tasmā taṃ antarantarā gāthāsambandhadīpakehi vacanehi saddhiṃ
kathessāma.
     Kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkheyyānaṃ matthake dasahi
saddehi avivittaṃ "amaravatī"ti ca "amaran"ti ca laddhanāmaṃ nagaraṃ
ahosi, yaṃ sandhāya buddhavaṃse vuttaṃ:-
          "kappe ca satasahasse       caturo ca asaṅkhiye
           amaraṃ nāma nagaraṃ          dassaneyyaṃ manoramaṃ
           dasahi saddehi avivittaṃ      annapānasamāyutan"ti. 1-
     Tattha dasahi saddehi avivittanti hatthisaddena assasaddena
rathasaddena bherisaddena mudiṅgasaddena vīṇāsaddena sammasaddena
tāḷasaddena saṅkhasaddena " asatha 2- pivatha khādathā"ti dasamena
saddenāti imehi dasahi saddehi avivittaṃ ahosi. Tesaṃ pana saddānaṃ
ekadesameva gahetvā
          "hatthisaddaṃ assasaddaṃ        bherisaṅkharathāni ca
           khādatha pivatha ceva         annapānena ghositan"ti.
Buddhavaṃse imaṃ gāthaṃ vatvā
@Footnote: 1 khu. buddha. 33/416 2 cha. asnātha
           Nagaraṃ sabbaṅgasampannaṃ       sabbakammamupāgataṃ 1-
           sattaratanasampannaṃ          nānājanasamākulaṃ
           samiddhaṃ devanagaraṃva         āvāsaṃ puññakamminaṃ.
           Nagare amaravatiyā         sumedho nāma brāhmaṇo
           anekakoṭisannicayo        pahūtadhanadhaññavā
           ajjhāyako mantadharo       tiṇṇaṃ vedāna pāragū
           lakkhaṇe itihāse ca       sadhamme pāramiṃ gato"ti
vuttaṃ.
     Athekadivasaṃ so sumedhapaṇḍito upari pāsādavaratale rahogato
hutvā pallaṅkaṃ ābhujitvā nisinno cintesi "punabbhave paṇḍita
paṭisandhigahaṇaṃ nāma dukkhaṃ, tathā nibbattanibbattaṭṭhāne
sarīrabhedanaṃ, ahaṃ ca jātidhammo jarādhammo byādhidhammo
maraṇadhammo, evaṃbhūtena mayā ajātiṃ ajaraṃ abyādhiṃ adukkhaṃ
sukhaṃ sītalaṃ amatamahānibbānaṃ pariyesituṃ vaṭṭati, avassaṃ bhavato
muccitvā nibbānagāminā ekena maggena bhavitabban"ti tena vuttaṃ:-
          "rahogato nisīditvā        evaṃ cintesihantadā 2-
           dukkho punabbhavo nāma      sarīrassa pabhedanaṃ. 3-
           Jātidhammo jarādhammo      byādhidhammo cahantadā 4-
           ajaraṃ amaraṃ 5- khemaṃ       pariyesissāmi nibbutiṃ.
           Yannūnimaṃ pūtikāyaṃ          nānākuṇapapūritaṃ
           chaḍḍayitvāna gaccheyyaṃ      anapekkho anatthiko.
           Atthi hehiti so maggo     na so sakkā na hetuye
           pariyesissāmi taṃ maggaṃ      bhavato parimuttiyā"ti.
@Footnote: 1 ka. sabbakāmamupāgataṃ
@2 cha. cintesahaṃ tadā 3 cha. sarīrassa ca bhedanaṃ
@4 cha. byādhidhammo sahaṃ tadā  5 cha. amataṃ
     Tato uttariṃpi 1- evaṃ cintesi "yathā hi loke dukkhassa
paṭipakkhabhūtaṃ sukhaṃ nāma atthi, evaṃ bhave sati tappaṭipakkhena vibhavenāpi
bhavitabbaṃ. Yathā ca uṇhe sati tassa vūpasamabhūtaṃ sītampi atthi, evaṃ
rāgādīnaṃ aggīnaṃ vūpasamena nibbānenāpi bhavitabbaṃ. Yathā ca pāpakassa
lāmakassa dhammassa paṭipakkhabhūto kalyāṇo anavajjadhammopi
atthiyeva, evameva kho pāpikāya jātiyā sati sabbajātikhepanato
ajātisaṅkhātena nibbānenāpi bhavitabbamevā"ti. Tena vuttaṃ:-
          "yathāpi dukkhe vijjante     sukhaṃ nāmapi vijjati
           evaṃ bhave vijjamāne      vibhavo 2- icchitabbako.
           Yathāpi uṇhe vijjante     aparaṃ vijjati sīgalaṃ
           evaṃ tividhaggi vijjante     nibbānaṃ icchitabbakaṃ
           yathāpi pāpe vijjante     kalyāṇampi vijjati
           evameva jāti vijjante    ajāti icchitabbakan"ti 3-.
     Aparaṃpi cintesi "yathā nāma gūtharāsimhi nimuggena purisena
dūrato pañcavaṇṇapadumasañchannaṃ mahātaḷākaṃ disvā "katarena nu kho
maggena ettha gantabban"ti taṃ taḷākaṃ gavesituṃ yuttaṃ. Yaṃ tassa
agavesanaṃ, na so taḷākassa doso, purisasseva doso, evameva
kilesamaladhovane amatamahānibbānataḷāke vijjante yaṃ 4- tassa
agavesanaṃ, na so 5- amatanibbānamahātaḷākassa doso, purisasseva doso.
Yathā ca corehi samparivārito puriso palāyanamagge vijjamānepi sace na
palāyati, na so maggassa doso, purisasseva doso, evameva kilesehi
parivāretvā gahitassa purisassa vijjamāneyeva nibbānagāmimhi sive
@Footnote: 1 cha. uttaripi. evamuparipi.   2 cha. vibhavopi
@3 cha. ajātipicchitabbakaṃ  4 cha. ayaṃ pāṭho natthi
@5 cha. ayaṃ pāṭho natthi
Magge maggassa agavesanaṃ nāma na maggassa doso, puggalasseva doso.
Yathā ca byādhipīḷito puriso vijjamāne byādhitikicchake vejje sace taṃ
vejjaṃ gavesitvā byādhiṃ na tikicchāpeti, na so vejjassa doso,
purisasseva doso, evameva yo kilesabyādhipīḷito puriso
kilesavūpasamamaggakovidaṃ vijjamānameva ācariyaṃ na gavesati, tasseva
doso, na kilesavināsakassa ācariyassā"ti. Tena vuttaṃ:-
          "yathā gūthagato puriso        taḷākaṃ disvāna pūritaṃ
           na gavesati taṃ taḷākaṃ        na doso taḷākassa so.
           Evaṃ kilesamaladhove        vijjante amatantaḷe
           na gavesati taṃ taḷākaṃ        na doso amatantaḷe.
           Yathā arīhi pariruddho        vijjante gamanampathe
           na palāyati so puriso       na doso añjasassa so,
           evaṃ kilesapariruddho        vijjamāne sive pathe
           na gavesati taṃ maggaṃ         na doso sivamañjase.
           Yathāpi byādhito puriso      vijjamāne tikicchake
           na tikicchāpeti taṃ byādhiṃ     na doso so tikicchake,
           evaṃ kilesabyādhīhi         dukkhito paripīḷito
           na gavesati taṃ ācariyaṃ       na so doso vināyake"ti.
     Aparaṃpi cintesi "yathā maṇḍanajātiko puriso kaṇṭhe āsattaṃ
kuṇapaṃ chaḍḍetvā sukhī gaccheyya, 1- evaṃ mayāpi imaṃ pūtikāyaṃ
chaḍḍetvā anapekkhena nibbānanagaraṃ pavisitabbaṃ.
@Footnote: 1 cha. gacchati.
     Yathā ca naranāriyo ukkārabhūmiyaṃ uccārapassāvaṃ katvā na taṃ
ucchaṅgena vā ādāya dasantena vā veṭhetvā gacchanti, jigucchamānā pana
anapekkhāva chaḍḍetvā gacchanti, evaṃ mayāpi imaṃ pūtikāyaṃ
anapekkhena chaḍḍetvā amatanibbānanagaraṃ pavisituṃ vaṭṭati.
     Yathā ca nāvikā nāma jajjaranāvaṃ anapekkhā chaḍḍetvā gacchanti,
evaṃ ahampi imaṃ navahi vaṇamukhehi paggharantaṃ kāyaṃ chaḍḍetvā
anapekkho nibbānapuraṃ pavisissāmi.
     Yathā ca puriso nānāratanāni ādāya corehi saddhiṃ maggaṃ
gacchanto attano ratananāsabhayena te chaḍḍetvā khemaṃ maggaṃ gaṇhāti,
evaṃ ayampi karajakāyo ratanavilopakacorasadiso. Sacāhaṃ ettha taṇhaṃ
karissāmi, ariyamaggakusaladhammaratanameva 1- nassissati, tasmā mayā
imaṃ corasadisaṃ kāyaṃ chaḍḍetvā nibbānanagaraṃ pavisituṃ
vaṭṭatī"ti. Tena vuttaṃ:-
          "yathāpi kuṇapaṃ puriso        kaṇṭhe baddhaṃ jigucchiyaṃ 2-
           mocayitvāna gaccheyya      sukhī serī sayaṃvasī,
           tathevimaṃ pūtikāyaṃ          nānākuṇapasañcayaṃ
           chaḍḍayitvāna gaccheyyaṃ      anapekkho anatthiko.
           Yathā uccāraṭṭhānamhi 3-   karīsaṃ naranāriyo
           chaḍḍayitvāna gacchanti 4-    anapekkhā anatthikā,
           evamevāhaṃ imaṃ kāyaṃ      nānākuṇapapūritaṃ
           chaḍḍayitvāna gacchissaṃ       vaccaṃ katvā yathā kuṭiṃ.
           Yathāpi jajjaraṃ nāvaṃ        paluggaṃ udagāhiniṃ 5-
           sāmī chaḍḍetvā gacchanti 4- anapekkhā anatthikā,
@Footnote: 1 cha. ariyamaggakusaladhammaratanaṃ me. 2 cha. jigucchiya
@3 ka. ussāsaṭhānamhi 4 ka. sāmikā chaḍḍayitvāna 5 ka. udakagādiniṃ
           Evamevāhaṃ imaṃ kāyaṃ      navacchiddaṃ dhuvassavaṃ
           chaḍḍayitvāna gacchissaṃ       jiṇṇanāvaṃva sāmikā.
           Yathāpi puriso corehi      gacchanto bhaṇḍamādiya
           bhaṇḍacchedabhayaṃ disvā       chaḍḍayitvāna gacchati,
           evameva ayaṃ kāyo       mahācorasamo viya
           pahāyimaṃ gamissāmi         kusalacchedanābhayā"ti.
     Evaṃ sumedhapaṇḍito nānāvidhāhi upamāhi imaṃ nekkhammūpasaṃhitaṃ
atthaṃ cintetvā sakanivesane aparimitabhogakkhandhaṃ heṭṭhā
vuttanayena kapaṇaddhikādīnaṃ vissajjetvā mahādānaṃ datvā
vatthukāme ca kilesakāme ca pahāya amaranagarato nikkhamitvā
ekakova himavante dhammikaṃ nāma pabbataṃ nissāya assamaṃ katvā tattha
paṇṇasālañca caṅkamañca māpetvā pañcahi nīvaraṇadosehi vivajjitaṃ
"evaṃ samāhite citte"ti ādinā nayena vuttehi aṭṭhahi kāraṇaguṇehi
samupetaṃ abhiññāsaṅkhātaṃ balaṃ āharituṃ tasmiṃ tassamapade
navadosasamannāgataṃ sāṭakaṃ pajahitvā dvādasaguṇasamannāgataṃ
vākacīraṃ nivāsetvā isipabbajjaṃ pabbaji. Evaṃ pabbajito
aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ taṃ paṇṇasālaṃ pahāya dasaguṇasamannāgataṃ
rukkhamūlaṃ upagantvā sabbaṃ dhaññavikatiṃ pahāya pavattaphalabhojano
hutvā nisajjaṭṭhānacaṅkamanavasena padhānaṃ padahanto
sattāhabbhantareyeva aṭṭhannaṃ samāpattīnaṃ pañcannaṃ abhiññānaṃ lābhī
ahosi. Evantaṃ yathāpatthitaṃ abhiññābalaṃ pāpuṇi. Tena vuttaṃ:-
          "evāhaṃ cintayitvāna       nekakoṭisataṃ dhanaṃ
           nāthānāthānaṃ datvāna      himavantaṃ upāgamiṃ. 1-
           Himavantassāvidūre         dhammiko nāma pabbato
           assamo sukato mayhaṃ       paṇṇasālā sumāpitā.
           Caṅkamaṃ tattha māpesiṃ       pañcadosavivajjitaṃ
           aṭṭhaguṇasamupetaṃ           abhiññābalamāhariṃ.
           Sāṭakaṃ pajahiṃ tattha         navadosamupāgataṃ
           vākacīraṃ nivāsesiṃ         dvādasaguṇamupāgataṃ.
           Aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ         pajahiṃ paṇṇasālakaṃ
           upāgamiṃ rukkhamūlaṃ          guṇehi 2- dasahupāgataṃ.
           Vāpitaṃ ropitaṃ dhaññaṃ        pajahiṃ niravasesato
           anekaguṇasampannaṃ          pavattaphalamādiyiṃ.
           Tatthappadhānaṃ padahiṃ         nisajjaṭṭhānacaṅkame
           abbhantaramhi sattāhe      abhiññābalapāpuṇin"ti.
     Tattha "assamo sukato mayhaṃ paṇṇasālā sumāpitā"ti imāya pāḷiyā
sumedhapaṇḍitena assamapaṇṇasālācaṅkamā sahatthā māpitā viya vuttā.
Ayaṃ panettha attho:- mahāsattaṃ "himavantaṃ ajjhogāhetvā ajja
dhammikaṃ pabbataṃ pavisissāmī"ti nikkhantaṃ disvā sakko devānamindo
vissukammadevaputtaṃ 3- āmantesi"tāta ayaṃ sumedhapaṇḍito
`pabbajissāmī'ti nikkhanto, etassa vasanaṭṭhānaṃ māpehī"ti.
@Footnote: 1 cha. himavantampāgamiṃ 2 cha. guṇe 3 cha. vissakammadevaputtaṃ
So tassa vacanaṃ sampaṭicchitvā ramaṇīyaṃ assamaṃ, sukataṃ paṇṇasālaṃ,
manoramaṃ caṅkamañca māpesi. Bhagavā pana tadā attano puññānubhāvena
nipphannaṃ taṃ assamapadaṃ sandhāya "sārīputta tasmiṃ dhammikapabbate
           assamo sukato mayhaṃ       paññasālā sumāpitā
           caṅkamaṃ tattha māpesiṃ       pañcadosavivajjitan"ti
āha.
     Tattha sukato mayhanti sukato mayā. Paṇṇasālā sumāpitā"ti
paṇṇacchadana sālāpi me sumāpitā ahosi. Pañcadosavivajjitanti pañcime
caṅkamadosā nāma thaddhavisamatā antorukkhatā gahanacchannatā
atisambādhatā ativisālatāti.
     Thaddhavisamabhūmibhāgasmiṃ hi caṅkame caṅkamantassa pādā
rujjanti, phoṭā uṭṭhahanti, cittaṃ ekaggataṃ 1- na labhati,
kammaṭṭhānaṃ vipajjati. Mudusamatale pana phāsuvihāraṃ āgamma
kammaṭṭhānaṃ sampajjati. Tasmā thaddhavisamabhūmibhāgatā "eko doso"ti
veditabbā. Caṅkamassa anto vā majjhe vā koṭiyaṃ vā rukkhe sati
pamādamāgamma caṅkamantassa nalāṭaṃ vā sīsaṃ vā paṭihaññatīti
antorukkhatā dutiyo doso. Tiṇalatādigahanacchanne caṅkame caṅkamanto
andhakāravelāyaṃ uragādike pāṇe akkamitvā vā māreti,
tehi vā daṭṭho dukkhaṃ āpajjatīti gahanacchannatā tatiyo doso.
Atisambādhe caṅkame vitthārato ratanike vā aḍḍharatanike vā
caṅkamantassa paricchede pakkhalitvā nakhāpi aṅguliyopi bhijjantīti
atisambādhatā catuttho doso. Ativisāle caṅkame caṅkamantassa cittaṃ
vidhāvati ekaggataṃ na labhatīti ativisālatā pañcamo doso.
@Footnote: 1 cha. ekaggaṃ
Puthulato pana diyaḍḍharatanaṃ dvīsu passesu ratanamattaanucaṅkamaṃ dīghato
saṭṭhihatthaṃ mudutalaṃ samavippakiṇṇavālukaṃ caṅkamaṃ vaṭṭati cetiyagirimhi
dīpapasādakamahindattherassa caṅkamanaṃ viya, tādisaṃ taṃ ahosi.
Tena vuttaṃ:- "caṅkamaṃ tattha māpesiṃ pañcadosavivajjitan"ti.
Aṭṭhaguṇasamupetanti aṭṭhahi samaṇasukhehi upetaṃ. Aṭṭhimāni samaṇasukhāni
nāma dhanadhaññapariggahābhāvo, anavajjapiṇḍapātapariyesanabhāvo,
nibbutapiṇḍapātabhuñjanabhāvo, raṭṭhaṃ pīḷetvā dhanasāraṃ vā
sīsakahāpaṇādīni vā gaṇhantesu rājakulesu raṭṭhapīḷanakilesābhāvo,
upakaraṇesu nicchandarāgabhāvo, coravilope nibbhayabhāvo,
rājarājamahāmattehi asaṃsaṭṭhabhāvo, catūsu disāsu
appaṭihatabhāvoti. Idaṃ vuttaṃ hoti:- "yathā tasmiṃ assame
vasantena sakkā honti imāni aṭṭhasamaṇasukhāni vindituṃ, evaṃ
aṭṭhaguṇasamupetaṃ taṃ assamaṃ māpesin"ti. Abhiññābalamāharinti
pacchā tasmiṃ assame vasanto kasiṇaparikammaṃ katvā abhiññānañca
samāpattīnañca uppādanatthāya aniccato dukkhato vipassanaṃ ārabhitvā
thāmappattaṃ vipassanābalaṃ āhariṃ. "yathā tasmiṃ vasanto taṃ balaṃ
āharituṃ sakkomi, evaṃ taṃ assamaṃ tassa abhiññatthāya
vipassanābalassa anucchavikaṃ katvā māpesin"ti attho.
     Sāṭakaṃ pajahiṃ tattha navadosamupāgatanti etthāyaṃ
anupubbikathā. Tadā kira kuṭileṇacaṅkamādipaṭimaṇḍitaṃ
pupphūpagaphalūpagarukkhasañchannaṃ ramaṇīyaṃ madhurasalilāsayaṃ
apagatavāḷamigabhiṃsanakanānāsaddasakuṇaṃ 1- pavivekakkhamaṃ assamaṃ
māpetvā alaṅkatacaṅkamassa ubhosu antesu ālambanaphalakaṃ saṃvidhāya
nisīdanatthāya caṅkamavemajjhe samatalaṃ muggavaṇṇaṃ selaṃ 2- māpetvā
@Footnote: 1 cha. apagatavāḷamigabhiṃsanakasakuṇaṃ 2 cha. muggavaṇṇasilaṃ
Antopaṇṇasālāyaṃ jaṭāmaṇḍalavākacīratidaṇḍakuṇḍikādike
tāpasaparikkhāre, maṇḍape pānīyaghaṭapānīyasaṅkhapānīyasarāvakāni,
aggisālāyaṃ aṅgārakapalladāruādīnīti evaṃ yaṃ yaṃ pabbajitānaṃ
upakārāya saṃvattati, taṃ taṃ sabbaṃ māpetvā paṇṇasālāya
bhittiyaṃ "ye keci pabbajitukāmā ime parikkhāre
gahetvā pabbajantū"ti akkharāni chinditvā devalokameva
gate vissukammadevaputte sumedhapaṇḍito himavantapabbatapāde
girikandarānusārena attano nivāsanānurūpaṃ phāsukaṭṭhānaṃ
olokento nadīnivattane vissukammanimmitaṃ 1- sakkadattiyaṃ ramaṇīyaṃ
assamaṃ disvā caṅkamanakoṭiṃ gantvā padavalañjaṃ apassanto "dhuvaṃ
pabbajitā dhuragāme bhikkhaṃ pariyesitvā kilantarūpā āgantvā
paṇṇasālaṃ pavisitvā nisinnā bhavissantī"ti cintetvā thokaṃ
āgametvā "ativiya cirāyanti, jānissāmī"ti paṇṇasālākuṭidvāraṃ
vivaritvā anto pavisitvā ito cito ca olokento mahābhittiyaṃ
akkharāni vācetvā "mayhaṃ kappiyaparikkhārā ete, ime
gahetvā pabbajissāmī"ti attanā nivatthapārutaṃ sāṭakayugaṃ pajahi.
Tenāha "sāṭakaṃ pajahiṃ tatthā"ti. Evaṃ paviṭṭho ahaṃ sārīputta
tassaṃ paṇṇasālāyaṃ sāṭakaṃ pajahiṃ. Navadosamupāgatanti sāṭakaṃ
pajahanto nava dose disvā pajahinti dīpeti. Tāpasapabbajjaṃ
pabbajitānaṃ hi sāṭakasmiṃ nava dosā upaṭṭhahanti. Tesu tassa
mahagghabhāvo eko doso, parapaṭibaddhatāya uppajjanabhāvo
eko, paribhogena lahuṃ kilissanabhāvo eko. Kiliṭṭho hi
dhovitabbo ca rajitabbo ca hoti. Paribhogena jīraṇabhāvo
eko. Jiṇṇassa hi tunnaṃ vā aggaḷadānaṃ
@Footnote: 1 cha. vissakammanimmitaṃ
Vā kātabbaṃ hoti. Puna pariyesanāya durabhisambhavabhāvo
eko, tāpasapabbajjāya asāruppabhāvo eko, paccatthikānaṃ
sādhāraṇabhāvo eko. Yathā hi naṃ paccatthikā na gaṇhanti, evaṃ
gopetabbo hoti. Paribhuñjantassa vibhūsanaṭṭhānabhāvo eko, gahetvā
vicarantassa khandhabhāramahicchabhāvo ekoti. Vākacīraṃ nivāsesinti
tadā ahaṃ sārīputta ime nava dose disvā sāṭakaṃ pahāya vākacīraṃ
nivāsesiṃ, muñjatiṇaṃ hīrahīraṃ katvā ganthetvā kataṃ vākacīraṃ
nivāsanapārupanatthāya ādiyinti attho. Dvādasaguṇamūpāgatanti
dvādasahi ānisaṃsehi samannāgataṃ. Vākacīrasmiṃ hi dvādasa
ānisaṃsā:- appagghaṃ sundaraṃ kappiyanti ayaṃ tāva eko ānisaṃso,
sahatthā kātuṃ sakkāti ayaṃ dutiyo, paribhogena saṇikaṃ kilissati,
dhoviyamānepi papañco natthīti ayaṃ tatiyo, paribhogena jiṇṇepi
sibbitabbābhāvo catuttho, puna pariyesantassa sukhena karaṇabhāvo
pañcamo, tāpasapabbajjāya sāruppabhāvo chaṭṭho, paccatthikānaṃ
nirupabhogabhāvo sattamo, paribhuñjantassa vibhūsanaṭṭhānābhāvo
aṭṭhamo, dhāraṇe sallahukabhāvo navamo, cīvarapaccaye appicchabhāvo
dasamo, vākuppattiyā dhammikaanavajjabhāvo ekādasamo, vākacīre
naṭṭhepi anapekkhabhāvo dvādasamoti.
     Aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ pajahiṃ paṇṇasālakanti kathaṃ pajahiṃ? so kira
Varasāṭakayugaṃ omuñcitvā cīvaravaṃse laggitaṃ anojapupphadāmasadisaṃ
rattavākacīraṃ gahetvā nivāsetvā tassūpari aparaṃ
suvaṇṇavaṇṇaṃ vākacīraṃ paridahitvā punnāgapupphasantharasadisaṃ
sakhuraṃ ajinacammaṃ ekaṃsaṃ katvā jaṭāmaṇḍalaṃ paṭimuñcitvā
cūḷāya saddhiṃ niccalabhāvakaraṇatthaṃ sārasūciṃ pavesetvā
Muttājālasadisāya sikkāya pavāḷavaṇṇaṃ kuṇḍikaṃ odahitvā tīsu
ṭhānesu vaṅkakājaṃ ādāya ekissāya kājakoṭiyā kuṇḍikaṃ, ekissāya
aṅkusapacchitidaṇḍakādīni olaggetvā khāribhāraṃ aṃse katvā
dakkhiṇena hatthena kattaradaṇḍaṃ gahetvā paṇṇasālato nikkhamitvā
saṭṭhihatthe mahācaṅkame aparāparaṃ caṅkamanto attano vesaṃ oloketvā
"mayhaṃ manoratho matthakaṃ patto, sobhati vata me pabbajjā,
buddhapaccekabuddhādīhi sabbehi dhīrapurisehi vaṇṇitā thomitā ayaṃ
pabbajjā nāma, pahīnaṃ me gihibandhanaṃ, nikkhantosmi nekkhammaṃ,
laddhā me uttamapabbajjā, karissāmi samaṇadhammaṃ, labhissāmi
maggaphalasukhan"ti ussāhajāto khārikājaṃ otāretvā
caṅkamavemajjhe muggavaṇṇasilāpaṭṭe suvaṇṇapaṭimā viya nisinno
divasabhāgaṃ vītināmetvā sāyaṇhasamayaṃ paṇṇasālaṃ pavisitvā
vidalamañcakapasse 1- kaṭṭhattharikāya nipanno sarīraṃ utuṃ
gāhāpetvā balavapaccūse pabujjhitvā attano āgamanaṃ
āvajjesi "ahaṃ gharāvāse ādīnavaṃ disvā amitabhogaṃ anantaṃ
yasaṃ pahāya araññaṃ pavisitvā nekkhammagavesako hutvā
pabbajito, itodāni paṭṭhāya pamādacāraṃ carituṃ na vaṭṭati.
Pavivekaṃ hi pahāya vicarantaṃ micchāvitakkamakkhikā khādanti, idāni
mayā vivekamanubrūhetuṃ vaṭṭati. Ahaṃ hi gharāvāsaṃ palibodhato disvā
nikkhanto, ayaṃ ca manāpā paṇṇasālā, veḷuvapakkavaṇṇā
paribhaṇḍakatā bhūmi, rajatavaṇṇā setabhittiyo, kapotapādavaṇṇaṃ
paṇṇacchadanaṃ, vicittattharaṇavaṇṇo vidalamañcako, 2- nivāsaphāsukaṃ
vasanaṭṭhānaṃ, na etto atirekatarā viya me gehasampadā
paññāyatī"ti paṇṇasālāya dose vicinanto aṭṭha dose passi.
@Footnote: 1 cha. bidalamañcakapasse 2 cha. bidalamañcako
     Paṇṇasālāparibhogasmiṃ hi aṭṭha ādīnavā:- mahāsamārambhena
dabbasambhāre samodhānetvā karaṇapariyesanabhāvo eko ādīnavo,
tiṇapaṇṇamattikāsu patitāsu tāsaṃ punappunaṃ ṭhapetabbatāya
nibaddhajagganabhāvo dutiyo, senāsanaṃ nāma mahallakassa pāpuṇāti,
avelāya vuṭṭhāpiyamānassa cittekaggatā na hotīti uṭṭhāpaniyabhāvo
tatiyo, sītuṇhapaṭighātena kāyassa sukhumālakaraṇabhāvo catuttho,
gehaṃ paviṭṭhena yaṅkiñci pāpaṃ sakkā kātunti garahapaṭicchādanabhāvo
pañcamo, "mayhan"ti pariggahakaraṇabhāvo chaṭṭho, gehassa atthibhāvo
nāma sadutiyakavāso 1- sattamo, ūkāmaṅkuṇagharagoḷikādīnaṃ 2-
sādhāraṇatāya bahusādhāraṇabhāvo aṭṭhamo. Iti ime aṭṭha
ādīnave disvā mahāsatto paṇṇasālaṃ pajahi. Tenāha
"aṭṭhadosasamākiṇṇaṃ pajahiṃ paṇṇasālakan"ti upāgamiṃ rukkhamūlaṃ
guṇehi dasahupāgatanti channaṃ paṭikkhipitvā dasahi guṇehi upetaṃ
rukkhamūlaṃ upagatosmīti vadati. Tatrime dasa guṇā:- appasamārambhatā
eko guṇo. Upagamanamattakameva hi tattha hoti. Appaṭijagganatā dutiyo.
Taṃ hi sammaṭṭhaṃpi asammaṭṭhaṃpi paribhogaphāsukaṃ hotiyeva.
Anuṭṭhāpanīyabhāvo tatiyo. Garahaṃ na paṭicchādeti. Tattha hi pāpaṃ
karonto lajjatīti garahāya appaṭicchannabhāvo catuttho. Abbhokāsavāso
viya kāyaṃ na santhambhetīti kāyassa asanthambhanabhāvo pañcamo,
pariggahakaraṇābhāvo chaṭṭho, gehālayapaṭikkhepo sattamo,
bahusādhāraṇe gehe viya "paṭijaggissāmi naṃ, nikkhamathā"ti
nīharaṇakābhāvo aṭṭhamo, vasantassa sappītikabhāvo navamo,
rukkhamūlasenāsanassa gatagataṭṭhāne sulabhatāya anapekkhabhāvo
dasamoti ime dasa guṇe disvā rukkhamūlaṃ upagatosmīti vadati.
@Footnote: 1 cha. sadutiyakavāsoti 2 cha. kāmaṅgulagharagoḷikādīnaṃ
     Imāni ettakāni kāraṇāni sallakkhetvā mahāsatto punadivase
bhikkhāya gāmaṃ pāvisi. Athassa sampattagāme manussā mahantena
ussāhena bhikkhaṃ adaṃsu. So bhattakiccaṃ niṭṭhāpetvā assamaṃ āgamma
nisīditvā cintesi "nāhaṃ `āhāraṃ na labhāmī'ti pabbajito,
siniddhāhāro nāmesa mānamadapurisamade vaḍḍheti, āhāramūlakassa ca
dukkhassa anto natthi, yannūnāhaṃ vāpitaropitadhaññanibbattaṃ
āhāraṃ pajahitvā pavattaphalabhojano bhaveyyan"ti. So tato
paṭṭhāya tathā katvā ghaṭento vāyamanto sattāhabbhantare
aṭṭha samāpattiyo pañca abhiññāyo ca nibbattesi. Tena vuttaṃ:-
          "vāpitaṃ ropitaṃ dhaññaṃ       pajahiṃ niravasesato
           anekaguṇasampannaṃ         pavattaphalamādiyiṃ.
           Tatthappadhānaṃ padahiṃ        nisajjaṭṭhānacaṅkame
           abbhantaramhi sattāhe     abhiññābalapāpuṇin"ti.
     Evaṃ abhiññābalaṃ patvā sumedhatāpase samāpattisukhena
vītināmente dīpaṅkaro nāma satthā loke udapādi. Tassa
paṭisandhijātisambodhidhammacakkappavattanesu sakalāpi dasasahassī lokadhātu
saṅkampi sampakampi sampavedhi, mahāviravaṃ viravi, dvattiṃsa
pubbanimittāni pāturahesuṃ. Sumedhatāpaso samāpattisukhena vītināmento
neva taṃ saddamassosi, na tānipi nimittāni addasa. Tena vuttaṃ:-
          "evaṃ me siddhipattassa      vasībhūtassa sāsane
           dīpaṅkaro nāma jino       uppajji lokanāyako.
           Uppajjante ca jāyante    bujjhante dhammadesane
           caturo nimitte nāddasaṃ     jhānaratisamappito"ti.
     Tasmiṃ kāle dīpaṅkaradasabalo catūhi khīṇāsavasatasahassehi
parivuto anupubbena cārikaṃ caramāno rammaṃ nāma nagaraṃ patvā
sudassanamahāvihāre paṭivasati. Rammanagaravāsino "dīpaṅkaro kira
samaṇissaro paramābhisambodhiṃ patvā pavattitapavaradhammacakko
anupubbena cārikaṃ caramāno rammanagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre
paṭivasatī"ti sutvā sappinavanītādīni ceva bhesajjāni vatthacchādanāni
ca gāhāpetvā gandhamālādihatthā yena buddho,
yena dhammo, yena saṃgho, tanninnatappoṇatappabbhārā hutvā
satthāraṃ upasaṅkamitvā vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā
ekamantaṃ nisinnā dhammadesanaṃ sutvā svātanāya nimantetvā
uṭṭhāyāsanā pakkamiṃsu.
     Te punadivase mahādānaṃ sajjetvā nagaraṃ alaṅkaritvā
dasabalassa āgamanamaggaṃ alaṅkarontā udakabhinnaṭṭhānesu
paṃsuṃ pakkhipitvā samaṃ bhūmitalaṃ katvā rajatapaṭṭavaṇṇavālukaṃ
ākiranti, lājāni ceva pupphāni ca vikiranti, nānāvirāgehi
vatthehi dhajapaṭāke ussāpenti, kadaliyo ceva puṇṇaghaṭapantiyo
ca patiṭṭhāpenti. Tasmiṃ kāle sumedhatāpaso attano assamapadā.
Uggantvā tesaṃ manussānaṃ uparibhāgena ākāsena gacchanto
te haṭṭhatuṭṭhe manusse disvā "kiṃ nu kho kāraṇan"ti ākāsato
oruyha ekamantaṃ ṭhito manusse pucchi "ambho kassa tumhe imaṃ
maggaṃ alaṅkarothā"ti. Tena vuttaṃ:-
          "paccantadesavisaye        nimantetvā tathāgataṃ
           tassa āgamanaṃ maggaṃ       sodhenti tuṭṭhamānasā.
           Ahantena samayena        nikkhamitvā sakassamā
           dhunanto vākacīrāni       gacchāmi ambare tadā.
           Vedajātaṃ janaṃ disvā      tuṭṭhahaṭṭhaṃ pamoditaṃ
           orohitvāna gaganā      manusse pucchi tāvade.
          `tuṭṭhahaṭṭho Pamudito       vedajāto mahājano
           kassa sodhīyati maggo      añjasaṃ vaṭumāyanan'"ti.
     Manussā āhaṃsu "bhante sumedha na tvaṃ jānāsi, dīpaṅkaradasabalo
sammāsambodhiṃ patvā pavattitapavaradhammacakko cārikaṃ caramāno
amhākaṃ nagaraṃ patvā sudassanamahāvihāre paṭivasati, mayantaṃ
bhagavantaṃ nimantayimhā, tassetaṃ buddhassa bhagavato āgamanamaggaṃ
alaṅkaromā"ti. Sumedhatāpaso cintesi "buddho"ti kho ghosamattakaṃpi
loke dullabhaṃ, pageva buddhuppādo, mayāpi imehi manussehi saddhiṃ
dasabalassa maggaṃ alaṅkarituṃ vaṭṭatī"ti. So te manusse āha "sace bho
tumhe etaṃ maggaṃ buddhassa alaṅkarotha, mayhaṃpi ekaṃ okāsaṃ detha,
ahaṃpi tumhehi saddhiṃ maggaṃ alaṅkarissāmī"ti. Te "sādhū"ti
sampaṭicchitvā "sumedhatāpaso iddhimā"ti jānantā udakabhinnokāsaṃ
sallakkhetvā "tvaṃ imaṃ ṭhānaṃ alaṅkarohī"ti adaṃsu. Sumedhatāpaso
buddhārammaṇapītiṃ gahetvā cintesi "ahaṃ imaṃ okāsaṃ iddhiyā
alaṅkarituṃ sakkomi, evaṃ alaṅkato pana mama manaṃ na paritosessati,
ajja mayā kāyaveyyāvaccaṃ kātuṃ vaṭṭatī"ti paṃsuṃ āharitvā tasmiṃ
padese pakkhipi.
    Tassa tasmiṃ padese analaṅkateyeva dīpaṅkaradasabalo
mahānubhāvānaṃ chaḷabhiññākhīṇāsavānaṃ catūhi satasahassehi
parivuto devatāsu dibbagandhamālādīhi pūjayantīsu dibbasaṅgītesu
pavattantesu manussesu mānusakagandhehi ceva mālādīhi ca pūjayantesu
anantāya buddhalīḷhāya manosilātale vijambhamāno sīho viya taṃ
alaṅkatapaṭiyattaṃ maggaṃ paṭipajji. Sumedhatāpaso akkhīni ummīletvā
alaṅkatamaggena āgacchantassa dasabalassa dvattiṃsamahāpurisa-
lakkhaṇapaṭimaṇḍitaṃ asītyānubyañjanehi anurañjitaṃ byāmappabhāya
samparivāritaṃ maṇivaṇṇagaganatale nānappakārā vijjulatā viya
āveḷāveḷabhūtā ceva yugalayugalabhūtā ca chabbaṇṇaghanabuddharasmiyo
vissajjentaṃ rūpaggappattaṃ attabhāvaṃ oloketvā "ajja mayā dasabalassa
jīvitapariccāgaṃ kātuṃ vaṭṭati, mā bhagavā kalalaṃ akkami, maṇiphalakasetuṃ
pana akkamanto viya saddhiṃ catūhi khīṇāsavasatasahassehi mama
piṭṭhiṃ maddamāno gacchatu, taṃ me bhavissati dīgharattaṃ hitāya
sukhāyā"ti kese mocetvā ajinacammajaṭāmaṇḍalavākacīrāni
kāḷavaṇṇe kalale pattharitvā maṇiphalakasetu viya kalalapiṭṭhe nipajji.
Tena vuttaṃ:-
         "te me puṭṭhā viyākaṃsu      `buddho loke anuttaro
          dīpaṅkaro nāma jino         uppajji lokanāyako
          tassa sodhīyate maggo        añjasaṃ vaṭumāyanaṃ'.
         `buddho'ti Mama sutvāna        pīti uppajji tāvade
         `buddho buddho'ti kathayanto     somanassaṃ pavedayiṃ.
          Tattha ṭhatvā vicintesiṃ        tuṭṭho saṃviggamānaso
         `idha bījāni ropissaṃ          khaṇo ve mā upaccagā'.
          Yadi buddhassa sodhetha         ekokāsaṃ dadātha me
          ahampi sodhayissāmi          añjasaṃ vaṭumāyanaṃ.
          Adaṃsu te mamokāse         sodhetuṃ añjasaṃ tadā
         `buddho buddho'ti cintento    maggaṃ sodhemahaṃ tadā.
          Aniṭṭhite mamokāse         dīpaṅkaro mahāmuni
          catūhi satasahassehi           chaḷabhiññehi tādihi
          khīṇāsavehi vimalehi          paṭipajji añjasaṃ jino.
          Paccuggamanā vattanti         vajjanti bheriyo bahū
          āmoditā naramarū           sādhukāraṃ pavattayuṃ.
          Devā manusse passanti       manussā passanti devatā
          ubhopi te pañjalikā         anuyanti tathāgataṃ.
          Devā dibbehi turiyehi       manussā mānusakehi ca
          ubhopi te vajjayantā        anuyanti tathāgataṃ.
          Dibbaṃ mandāravaṃ pupphaṃ         padumaṃ pārichattakaṃ
          disodisaṃ okiranti           ākāse nabhagā marū. 1-
          Campakaṃ salaḷaṃ nīpaṃ            nāgapunnāgaketakaṃ
          disodisaṃ ukkhipanti           bhūmitalagatā naRā.
          Kese muñcitvāhaṃ tattha       vākacīraṃ ca cammakaṃ
          kalale pattharitvāna          avakujjo nipajjahaṃ.
@Footnote: 1 cha. ākāsanabhagatā marū.
          Akkamitvāna maṃ buddho        saha sissehi gacchatu
          mā kalale akkamittha 1-      hitāya me bhavissatī"ti.
     So kalalapiṭṭhe nipannakova puna akkhīni ummīletvā
dīpaṅkaradasabalassa buddhasiriṃ sampassamāno evaṃ cintesi "sace ahaṃ
iccheyyaṃ, sabbakilese jhāpetvā saṃghanavako hutvā rammanagaraṃ
paviseyyaṃ, aññātakavesena pana me kilese jhāpetvā nibbānapattiyā
kiccaṃ natthi. Yannūnāhaṃ dīpaṅkaradasabalo viya paramābhisambodhiṃ patvā
dhammanāvaṃ āropetvā mahājanaṃ saṃsārasāgarā uttāretvā pacchā
parinibbāyeyyaṃ, idaṃ mayhaṃ paṭirūpan"ti. Tato aṭṭha dhamme
samodhānetvā buddhabhāvāya abhinīhāraṃ katvā nipajji. Tena vuttaṃ:-
         "paṭhaviyaṃ nipannassa         evaṃ me āsi cetaso
         `icchamāno ahaṃ ajja      kilese jhāpaye mama.
          Kiṃ me aññātavesena     dhammaṃ sacchikatenidha
          sabbaññutaṃ pāpuṇitvā      mutto moce sadevake.
          Kiṃ me ekena tiṇṇena    purisena thāmadassinā
          sabbaññutaṃ pāpuṇitvā      santāressaṃ sadevake.
          Iminā me adhikārena     katena purisuttame
          sabbaññutaṃ pāpuṇāmi       tāremi janataṃ bahuṃ.
          Saṃsārasotaṃ chinditvā      viddhaṃsetvā tayo bhave
          dhammanāvaṃ samāruyha       santāressaṃ sadevake'"ti.
@Footnote: 1 cha. mā na kalale akkamittho
Yasmā pana buddhattaṃ patthentassa
          manussattaṃ liṅgasampatti     hetu satthāradassanaṃ
          pabbajjā guṇasampatti      adhikāro ca chandatā
          aṭṭhadhammasamodhānā       abhinīhāro samijjhati. 1-
     Manussattabhāvasmiṃyeva hi ṭhatvā buddhattaṃ patthentassa
patthanā samijjhati, nāgassa vā supaṇṇassa vā devatāya vā patthanā
no samijjhati. Manussattabhāvepi purisaliṅge ṭhitasseva patthanā
samijjhati, itthiyā vā paṇḍakanapuṃsakaubhatobyañjanakānaṃ vā
patthanā no samijjhati, purisassāpi tasmiṃ attabhāve arahattappattiyā
hetusampannasseva patthanā samijjhati, no itarassa. Hetusampannassāpi
jīvamānakabuddhasseva santike patthentassa patthanā samijjhati,
parinibbute buddhe cetiyasantike vā bodhimūle vā patthentassa
na samijjhati. Buddhānaṃ santike patthentassāpi pabbajjāliṅge
ṭhitasseva samijjhati, no gihiliṅge ṭhitassa. Pabbajitassāpi
pañcābhiññāaṭṭhasamāpattilābhinoyeva samijjhati, no itarassa imāya
guṇasampattiyā virahitassa. Guṇasampannenāpi yena attano jīvitaṃ buddhānaṃ
pariccattaṃ hoti, tassa iminā adhikārena adhikārasampannasseva
samijjhati, na itarassa. Adhikārasampannassāpi yassa buddhakārakadhammānaṃ
atthāya mahanto chando ca mahanto ussāho ca vāyāmo
ca pariyeṭṭhi ca, tasseva samijjhati, na itarassa.
@Footnote: 1 khu.buddha. 33/422.
     Tatridaṃ chandamahantatāya opammaṃ:- sace hi evamassa "yo
sakalacakkavāḷagabbhaṃ ekodakībhūtaṃ attano bāhubalena uttaritvā
pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti. Yo vā pana
sakalacakkavāḷagabbhaṃ veḷugumbasañchannaṃ byūhitvā madditvā padasā
gacchanto pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti. Yo vā pana
sakalacakkavāḷagabbhaṃ sattiyo ākoṭetvā nirantaraṃ sattiphalasamākiṇṇaṃ
padasā akkamamāno pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇāti.
Yo vā pana sakalacakkavāḷagabbhaṃ vītaccitaṅgārabharitaṃ pādehi
maddamāno pāraṃ gantuṃ samattho, so buddhattaṃ pāpuṇātī"ti. Yo
etesu ekampi attano dukkaraṃ na maññati, "ahaṃ etampi uttaritvā
vā gantvā vā pāraṃ gahessasāmī"ti evaṃ mahantena chandena ca
ussāhena ca vāyāmena ca pariyeṭṭhiyā ca samannāgato hoti, tassa
patthanā samijjhati, na itarassa. Sumedhatāpaso pana ime aṭṭha dhamme
samodhānetvā buddhabhāvāya abhinīhāraṃ katvā nipajji.
     Dīpaṅkaropi bhagavā āgantvā sumedhatāpasassa sīsabhāge ṭhatvā
maṇisīhapañjaraṃ ugghāṭento viya pañcavaṇṇapasādasampannāni akkhīni
ummīletvā kalalapiṭṭhe nipannaṃ sumedhatāpasaṃ disvā "ayaṃ tāpaso
buddhattāya abhinīhāraṃ katvā nipanno, samijjhissati nu kho etassa tthanā,
udāhu no"ti anāgataṃsañāṇaṃ pesetvā upadhārento "ito
kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkheyyāni atikkamitvā gotamo nāma
buddho bhavissasatī"ti ñatvā ṭhitakova parisamajjhe byākāsi "passatha
no tumhe imaṃ uggatapaṃ tāpasaṃ kalalapiṭṭhe nipannan"ti.
"evaṃ bhante"ti. "ayaṃ buddhattāya abhinīhāraṃ katvā nipanno, samijjhissati
imassa patthanā, ito kappasatasahassādhikānaṃ catunnaṃ asaṅkheyyānaṃ
matthake gotamo nāma buddho bhavissati. Tasmiṃ panassa attabhāve kapilavatthu
nāma nagaraṃ nivāso bhavissati, māyā nāma devī mātā, suddhodano nāma
rājā pitā, aggasāvako upatisso nāma thero, dutiyasāvako kolito
nāma, buddhupaṭṭhāko ānando nāma, aggasāvikā khemā nāma therī,
dutiyasāvikā uppalavaṇṇā nāma therī bhavissati, paripakkañāṇo
mahābhinikkhamanaṃ katvā mahāpadhānaṃ padahitvā nigrodhamūle pāyāsaṃ
paṭiggahetvā nerañjarāya tīre paribhuñjitvā bodhimaṇḍaṃ āruyha
assattharukkhamūle abhisambujjhissatī"ti. Tena vuttaṃ:-
           "dīpaṅkaro lokavidū         āhutīnaṃ paṭiggaho
            ussīsake maṃ ṭhatvāna       idaṃ vacanamabravi
           `passatha imaṃ tāpasaṃ         jaṭilaṃ uggatāpanaṃ
            aparimeyye ito kappe    buddho loke bhavissati.
            Ahū kapilavhayā rammā      nikkhamitvā tathāgato
            padhānaṃ padahitvāna         katvā dukkarakārikaṃ.
            Ajapālarukkhamūlasmiṃ 1-      nisīditvā tathāgato
            tattha pāyāsaṃ paggayha      nerañjaramupehiti.
            Nerañjarāya tīramhi        pāyāsaṃ adi 2- so jino
            paṭiyattavaramaggena         bodhimūlamhi ehiti 3-
            tato padakkhiṇaṃ katvā       bodhimaṇḍaṃ anuttaro
            assattharukkhamūlamhi         bujjhissati mahāyaso.
            Imassa janikā mātā       māyā nāma bhavissati
            pitā suddhodano nāma      ayaṃ hessati gotamo.
@Footnote: 1 cha. ajapālarukkhamūle 2 cha. ada. 3 cha. bodhimūlamupehiti
            Kolito upatisso ca       aggā hessanti sāvakā
            anāsavā vītarāgā        santacittā samāhitā
            ānando nāmupaṭṭhāko     upaṭṭhissatimaṃ jinaṃ. 1-
            Khemā uppalavaṇṇā ca      aggā hessanti sāvikā
            anāsavā vītarāgā        santacittā samāhitā.
            Bodhi tassa bhagavato       `assattho'ti pavuccatī'"ti.
     Sumedhatāpaso "mayhaṃ kira patthanā samijjhissatī"ti
somanassappatto ahosi. Mahājano dīpaṅkaradasabalassa vacanaṃ sutvā
"sumedhatāpaso kira buddhabījaṃ buddhaṅkuro"ti haṭṭhatuṭṭho ahosi.
Evañcassa ahosi "yathā nāma puriso nadiṃ taranto ujukena titthena
uttarituṃ asakkonto heṭṭhā titthena uttarati, evameva mayampi
dīpaṅkaradasabalassa sāsane maggaphalaṃ alabhamānā anāgate yadā tvaṃ
buddho bhavissasi, tadā tava sammukhā maggaphalaṃ sacchikātuṃ samatthā
bhaveyyāmā"ti patthanaṃ ṭhapayiṃsu. Dīpaṅkaradasabalopi bodhisattaṃ
pasaṃsitvā aṭṭhahi pupphamuṭṭhīhi pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā
pakkāmi. Tepi catusatasahassasaṅkhyā khīṇāsavā bodhisattaṃ gandhehi
ceva mālāhi ca pūjetvā padakkhiṇaṃ katvā pakkamiṃsu. Devamanussā pana
tatheva pūjetvā vanditvā pakkantā.
     Bodhisatto sabbesaṃ paṭikkantakāle sayanā vuṭṭhāya "pāramiyo
vicinissāmī"ti puppharāsimatthake pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi. Evaṃ
nisinne bodhisatte sakala dasasahassacakkavāḷadevatā sannipatitvā
@Footnote: 1 cha. upaṭṭhissati taṃ jinaṃ
Sādhukāraṃ datvā "ayya sumedhatāpasa porāṇakabodhisattānaṃ pallaṅkaṃ
ābhujitvā `pāramiyo vicinissāmā'ti nisinnakāle yāni pubbanimittāni
nāma paññāyanti, tāni sabbānipi ajja pātubhūtāni, nissaṃsayena tvaṃ
buddho bhavissasi, mayametaṃ jānāma `yassetāni nimittāni paññāyanti,
ekantena so buddho hoti' tvaṃ attano vīriyaṃ daḷhaṃ katvā paggaṇhā"ti
bodhisattaṃ nānappakārāhi thutīhi abhitthuniṃsu. Tena vuttaṃ:-
         "idaṃ sutvāna vacanaṃ            asamassa mahesino
          āmoditā naramarū            buddhabījaṅkuro ayaṃ. 1-
          Ukkuṭṭhisaddā vattanti         apphoṭenti hasanti ca
          katañjalī namassanti            dasasahassī sadevakā.
          Yadimassa lokanāthassa          virajjhissāma sāsanaṃ
          anāgatamhi addhāne          hessāma sammukhā imaṃ.
          Yathā manussā nadiṃ tarantā      paṭititthaṃ virajjhiya
          heṭṭhātitthaṃ gahetvāna        uttaranti mahānadiṃ
          evameva mayaṃ sabbe          yadi muñcāmimaṃ jinaṃ
          anāgatamhi addhāne          hessāma sammukhā imaṃ.
          Dīpaṅkaro lokavidū            āhutīnaṃ paṭiggaho
          mama kammaṃ pakittetvā         dakkhiṇapādamuddhari. 2-
          Ye tattha āsuṃ 3- jinaputtā    sabbe padakkhiṇamakaṃsu maṃ
          devā manussā asurā yakkhā 4- abhivādetvāna pakkamuṃ.
          Dassanaṃ me atikkante         sasaṃghe lokanāyake
          sayanā vuṭṭhahitvāna           pallaṅkaṃ ābhujiṃ tadā. 5-
          Sukhena sukhito homi           pāmojjena pamodito
          pītiyā ca abhissanno          pallaṅkaṃ ābhujiṃ tadā.
@Footnote: 1 cha. buddhabījaṃ kira ayaṃ  2 cha. dakkhiṇaṃ
@3 cha. tatthāsuṃ  4 cha. narā nāgā ca gandhabbā
@5 cha. haṭṭhatuṭṭhena cittena āsanā vuṭṭhahiṃ tadā.
          Pallaṅkena nisīditvā          evaṃ cintesihaṃ tadā
         `vasībhūto ahaṃ jhāne           abhiññāpāramiṃ gato
          sahassiyamhi lokamhi           isayo natthi me samā
          asamo iddhidhammesu           alabhiṃ īdisaṃ sukhaṃ'.
          Pallaṅkābhujane mayhaṃ          dasasahassādhivāsino
          mahānādaṃ pavattesuṃ           dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Yā pubbe bodhisattānaṃ        pallaṅkavaramābhuje
          nimittāni padissanti           tāni ajja padissare.
          Sītaṃ byāpagataṃ hoti           uṇhañca vūpasammati
          tāni ajja padissanti          dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Dasasahassī lokadhātū           nissaddā honti nirākulā
          tāni ajja padissanti          dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Mahāvātā na vāyanti         na sandanti savantiyo
          tāni ajja padissanti          dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Thalajā jalajā pupphā          sabbe pupphanti tāvade
          tepajja pupphitā sabbe        dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Latā vā yadivā rukkhā        phalaṃ dhārenti 1- tāvade
          tepajja phalitā sabbe         dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Ākāsaṭṭhā ca bhummaṭṭhā       ratanā jotanti tāvade
          tepajja ratanā jotanti        dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Mānusakā ca dibbā ca         turiyā vajjanti tāvade
          tepajjubho abhiravanti          dhuvaṃ buddho bhavissasi.
@Footnote: 1 cha. phalabhārā honti
          Vicittapupphā gaganā           abhivassanti tāvade
          tepi ajja padissanti 1-       dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Mahāsamuddo ābhujati          dasasahassī pakampati
          tepajjubho abhiravanti          dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Nirayepi dasasahasse           aggī nibbanti tāvade
          tepajja nibbutā aggī         dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Vimalo hoti suriyo           sabbā dissanti tārakā
          tepi ajja padissanti          dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Anovaṭṭhena udakaṃ            mahiyā ubbhijji tāvade
          tampajjubbhijjate mahiyā        dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Tārāgaṇā virocanti          nakkhattā gaganamaṇḍale
          visākhā candimāyuttā         dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Bilāsayā darīsayā            nikkhamanti sakāsayā
          tepajja āsayā chuddhā        dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Na hoti arati sattānaṃ         santuṭṭhā honti tāvade
          tepajja sabbe santuṭṭhā       dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Rogā tadūpasammanti           jighacchā ca vinassati
          tānipajja padissanti           dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Rāgo tadā tanu hoti         doso moho vinassati
          tepajja vigatā sabbe         dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Bhayaṃ tadā na bhavati            ajjapetaṃ padissati
          tena liṅgena jānāma         dhuvaṃ buddho bhavissasi.
@Footnote: 1 cha. pavassanti
          Rajo nuddhaṃsati uddhaṃ           ajjapetaṃ padissati
          tena liṅgena jānāma         dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Aniṭṭhagandho pakkamati          dibbagandho pavāyati
          sopajja vāyati gandho         dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Sabbe devā padissanti        ṭhapetvā ca arūpino 1-
          tepajja sabbe dissanti        dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Yāvatā nirayā nāma          sabbe dissanti tāvade
          tepajja sabbe dissanti        dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Kuṭā 2- kavāṭā selā ca     na hontāvaraṇā tadā
          ākāsabhūtā tepajja          dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Cutī ca upapatti ca            khaṇe tasmiṃ na vijjati
          tāni ajja padissanti          dhuvaṃ buddho bhavissasi.
          Daḷhaṃ paggaṇha vīriyaṃ           mā nivatta abhikkama
          mayampetaṃ vijānāma           dhuvaṃ buddho bhavissasī"ti.
    Bodhisatto dīpaṅkaradasabalassa ca dasasahassacakkavāḷadevatānaṃ
ca vacanaṃ sutvā bhiyyoso mattāya sañjātussāho hutvā cintesi "buddhā
nāma amoghavacanā, natthi buddhānaṃ kathāya aññathattaṃ. Yathā hi
ākāse khittaleḍḍussa patanaṃ, jātassa maraṇaṃ, aruṇe uggate suriyassa
uṭṭhānaṃ, āsayā nikkhantasīhassa sīhanādanadanaṃ, garugabbhāya
itthiyā bhāramocanaṃ dhuvaṃ avassaṃbhāvī, evameva buddhānaṃ vacanaṃ
nāma dhuvaṃ amoghaṃ, addhā ahaṃ buddho bhavissāmī"ti. Tena vuttaṃ:-
         "buddhassa vacanaṃ sutvā          dasasahassīna cūbhayaṃ
          tuṭṭhahaṭṭho pamodito          evaṃ cintesihantadā.
          Advejjhavacanā buddhā         amoghavacanā jinā
@Footnote: 1 cha. ṭhapayitvā arūpino 2 cha. kuṭṭā
          Vitathaṃ natthi buddhānaṃ           dhuvaṃ buddho bhavāmihaṃ.
          Yathā khittaṃ nabhe leḍḍu        dhuvaṃ patati bhūmiyaṃ
          tatheva buddhaseṭṭhānaṃ          vacanaṃ dhuvasassataṃ
          vitathaṃ natthi buddhānaṃ           dhuvaṃ buddho bhavāmihaṃ.
          Yathāpi sabbasattānaṃ           maraṇaṃ dhuvasassataṃ
          tatheva buddhaseṭṭhānaṃ          vacanaṃ dhuvasassataṃ.
          Yathā rattikkhaye patte        suriyassuggamanaṃ dhuvaṃ
          tatheva buddhaseṭṭhānaṃ          vacanaṃ dhuvasassataṃ.
          Yathā nikkhantasayanassa          sīhassa nadanaṃ dhuvaṃ
          tatheva buddhaseṭṭhānaṃ          vacanaṃ dhuvasassataṃ.
          Yathā āpannasattānaṃ          bhāramoropanaṃ dhuvaṃ
          tatheva buddhaseṭṭhānaṃ          vacanaṃ dhuvasassatan"ti.
    So "dhuvāhaṃ buddho bhavissāmī"ti evaṃ katasanniṭṭhāno
buddhakārake dhamme upadhāretuṃ "kahaṃ nu kho buddhakārakā dhammā kiṃ
uddhaṃ, udāhu adho, disāsu, vidisāsū"ti anukkamena sakalaṃ
dhammadhātuṃ vicinanto porāṇakabodhisattehi āsevitanisevitaṃ paṭhamaṃ
dānapāramiṃ disvā evaṃ attānaṃ ovadi "sumedhapaṇḍita tvaṃ ito
paṭṭhāya paṭhamaṃ dānapāramiṃ pūreyyāsi. Yathā hi nikkujjito
udakakumbho nissesaṃ katvā udakaṃ vamatiyeva, na puna paccāharati,
evameva tvaṃpi dhanaṃ vā yasaṃ vā puttaṃ vā dāraṃ vā aṅgapaccaṅgaṃ
vā anoloketvā sampattayācakānaṃ sabbaṃ icchiticchitaṃ nissesaṃ katvā
dadamāno bodhirukkhamūle nisīditvā buddho bhavissasī"ti.
Paṭhamaṃ dānapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ:-
         "handa buddhakare dhamme         vicināmi itocito
          uddhaṃ adho dasa disā          yāvatā dhammadhātuyā.
          Vicinanto tadādakkhiṃ           paṭhamaṃ dānapāramiṃ
          pubbakehi mahesīhi            anuciṇṇaṃ mahāpathaṃ.
          Imaṃ tvaṃ paṭhamaṃ tāva           daḷhaṃ katvā samādiya
          dānapāramitaṃ gaccha            yadi bodhiṃ pattumicchasi.
          Yathāpi kumbho sampuṇṇo        yassa kassaci adhokato
          vamate udakaṃ nissesaṃ          na tattha parirakkhati
          tatheva yācake disvā         hīnamukkaṭṭhamajjhime
          dadāhi dānaṃ nissesaṃ          kumbho viya adhokato"ti.
    Athassa "na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabban"ti
uttariṃpi 1- upadhārayato dutiyaṃ sīlapāramiṃ disvā etadahosi
"sumedhapaṇḍita tvaṃ ito paṭṭhāya sīlapāramiṃpi pūreyyāsi.
Yathā hi camarīmigo nāma jīvitampi anoloketvā attano
vālameva rakkhati, evaṃ tvampi ito paṭṭhāya jīvitampi anoloketvā
sīlameva rakkhanto buddho bhavissasī"ti. Dutiyaṃ sīlapāramiṃ daḷhaṃ
katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ:-
         "na hete ettakāyeva        buddhadhammā bhavissare
          aññepi vicinissāmi           ye dhammā bodhipācanā.
          Vicinanto tadādakkhiṃ           dutiyaṃ sīlapāramiṃ
          pubbakehi mahesīhi            āsevitanisevitaṃ.
          Imaṃ tvaṃ dutiyaṃ tāva           daḷhaṃ katvā samādiya
          sīlapāramitaṃ gaccha             yadi bodhiṃ pattumicchasi.
@Footnote: 1 cha. uttaripi. evaṃ sabbattha.
          Yathāpi camarī vālaṃ            kismiñci paṭilaggitaṃ
          upeti maraṇaṃ tattha            na vikopeti vāladhiṃ
          tatheva catūsu bhūmīsu            sīlāni paripūraya
          parirakkha sabbadā sīlaṃ          camarī viya vāladhin"ti.
    Athassa "na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabban"ti
uttariṃpi upadhārayato tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ disvā etadahosi
"sumedhapaṇḍita tvaṃ ito paṭṭhāya nekkhammapāramiṃpi pūreyyāsi.
Yathā hi ciraṃ bandhanāgāre vasamāno puriso na tattha sinehaṃ karoti,
atha kho ukkaṇṭhitoyeva avasitukāmo hoti, evameva tvaṃpi sabbabhave
bandhanāgārasadise katvā sabbabhavehi ukkaṇṭhito muccitukāmo hutvā
nekkhammābhimukhova hohi, evaṃ buddho bhavissasī"ti. Tatiyaṃ
nekkhammapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ:-
         "na hete ettakāyeva        buddhadhammā bhavissare
          aññepi vicinissāmi           ye dhammā bodhipācanā.
          Vicinanto tadādakkhiṃ           tatiyaṃ nekkhammapāramiṃ
          pubbakehi mahesīhi            āsevitanisevitaṃ.
          Imaṃ tvaṃ tatiyaṃ tāva           daḷhaṃ katvā samādiya
          nekkhammapāramitaṃ gaccha         yadi bodhiṃ pattumicchasi.
          Yathā aṭṭaghare 1- puriso      ciraṃ vuṭṭho dukkhaddito 2-
          na tattha rāgaṃ janeti          muttiṃyeva gavesati.
          Tatheva tvaṃ sabbabhave          passa aṭṭaghare 3- viya
          nekkhammābhimukho hohi         bhavato parimuttiyā"ti.
@Footnote: 1 cha. andughare  2 cha. dukhaṭṭito.  3 cha. andughare
    Athassa "na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabban"ti
uttariṃpi upadhārayato catutthaṃ paññā pāramiṃ disvā etadahosi
"sumedhapaṇḍita tvaṃ ito paṭṭhāya paññāpāramiṃpi pūreyyāsi,
hīnamajjhimukkaṭṭhesu kañci avajjetvā sabbepi paṇḍite upasaṅkamitvā
pañhaṃ puccheyyāsi. Yathā hi piṇḍapātacāriko bhikkhu hīnādibhedesu
kulesu kiñci avajjetvā paṭipāṭiyā piṇḍāya caranto khippaṃ yāpanaṃ
labhati, evaṃ tvampi sabbapaṇḍite upasaṅkamitvā pañhaṃ pucchanto
buddho bhavissasī"ti. Catutthaṃ paññāpāramiṃ daḷhaṃ katvā
adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ:-
         "na hete ettakāyeva        buddhadhammā bhavissare
          aññepi vicinissāmi           ye dhammā bodhipācanā.
          Vicinanto tadādakkhiṃ           catutthaṃ paññāpāramiṃ
          pubbakehi mahesīhi            āsevitanisevitaṃ.
          Imaṃ tvaṃ catutthaṃ tāva          daḷhaṃ katvā samādiya
          paññāpāramitaṃ gaccha           yadi bodhiṃ pattumicchasi.
          Yathāpi bhikkhu bhikkhanto         hīnamukkaṭṭhamajjhime
          kulāni na vivajjento         evaṃ labhati yāpanaṃ,
          tatheva tvaṃ sabbakālaṃ          paripucchanto budhaṃ janaṃ
          paññāpāramitaṃ gantvā         sambodhiṃ pāpuṇissasī"ti.
    Athassa "na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabban"ti
uttariṃpi upadhārayato pañcamaṃ vīriyapāramiṃ disvā etadahosi
"sumedhapaṇḍita tvaṃ ito paṭṭhāya vīriyapāramiṃpi pūreyyāsi. Yathā
hi sīho migarājā sabbairiyāpathesu daḷhavīriyo hoti, evaṃ tvaṃpi
sabbabhavesu sabbairiyāpathesu daḷhavīriyo anolīnavīriyo samāno buddho
bhavissasī"ti. Pañcamaṃ vīriyapāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ:-
          "na hete ettakāyeva        buddhadhammā bhavissare
           aññepi vicinissāmi           ye dhammā bodhipācanā.
           Vicinanto tadādakkhiṃ           pañcamaṃ vīriyapāramiṃ
           pubbakehi mahesīhi            āsevitanisevitaṃ.
           Imaṃ tvaṃ pañcamaṃ tāva          daḷhaṃ katvā samādiya
           vīriyapāramitaṃ gaccha            yadi bodhiṃ pattumicchasi.
           Yathāpi sīho migarājā         nisajjaṭṭhānacaṅkame
           alīnavīriyo hoti             paggahitamano sadā
           tatheva tvaṃ sabbabhave          paggaṇha 1- vīriyaṃ daḷhaṃ
           vīriyapāramitaṃ gantvā          sambodhiṃ pāpuṇissasī"ti.
     Athassa "na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabban"ti
uttariṃpi upadhārayato chaṭṭhaṃ khantipāramiṃ disvā etadahosi
"sumedhapaṇḍita tvaṃ ito paṭṭhāya khantipāramiṃpi pūreyyāsi,
sammānanepi avamānanepi khamova bhaveyyāsi, yathā hi paṭhaviyaṃ nāma
suciṃpi pakkhipanti, asuciṃpi, na tena paṭhavī sinehaṃ, na paṭighaṃ
karoti, jamati sahati adhivāsetiyeva, evameva tvaṃpi sammānanepi
avamānanepi khamova samāno buddho bhavissasī"ti. Chaṭṭhaṃ
khantipāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ:-
          "na hete ettakāyeva        buddhadhammā bhavissare
           aññepi vicinissāmi           ye dhammā bodhipācanā.
           Vicinanto tadādakkhiṃ           chaṭṭhamaṃ khantipāramiṃ
           pubbakehi mahesīhi            āsevitanisevitaṃ.
@Footnote: 1 ka. paggayha
           Imaṃ tvaṃ chaṭṭhamaṃ tāva          daḷhaṃ katvā samādiya
           tattha advejjhamānaso         sambodhiṃ pāpuṇissasi.
           Yathāpi paṭhavī nāma            suciṃpi asuciṃpi ca
           sabbaṃ sahati nikkhepaṃ           na karoti paṭighaddayaṃ 1-
           tatheva tvaṃpi sabbesaṃ          sammānāvamānakkhamo
           khantipāramitaṃ gantvā          sambodhiṃ pāpuṇissasī"ti.
       Athassa "na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabban"ti
uttariṃpi upadhārayato sattamaṃ saccapāramiṃ disvā etadahosi
"sumedhapaṇḍita tvaṃ ito paṭṭhāya saccapāramiṃpi pūreyyāsi, asaniyā
matthake patamānāyapi dhanādīnaṃ atthāya chandādivasena
sampajānamusāvādaṃ nāma mā akāsi, yathā hi osadhitārakā nāma
sabbautūsu attano gamanavīthiṃ jahitvā aññāya vīthiyā na gacchati,
sakavīthiyāva gacchati, evameva tvaṃpi saccaṃ pahāya musāvādaṃ nāma
akarontoyeva buddho bhavissasi"ti sattamaṃ saccapāramiṃ daḷhaṃ katvā
adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ:-
          "na hete ettakāyeva        buddhadhammā bhavissare
           aññepi vicinissāmi           ye dhammā bodhipācanā.
           Vicinanto tadādakkhiṃ           sattamaṃ saccapāramiṃ
           pubbakehi mahesīhi            āsevitanisevitaṃ.
           Imaṃ tvaṃ sattamaṃ tāva          daḷhaṃ katvā samādiya
           tattha advejjhavacano          sambodhiṃ pāpuṇissasi.
@Footnote: 1 cha. paṭighaṃ tayā
           Yathāpi osadhī nāma           tulābhūtā sadevake
           samaye utuvasse vā          na vokkamati vīthito
           tatheva tvaṃpi saccesu          mā vokkamasi vīthito
           saccapāramitaṃ gantvā          sambodhiṃ pāpuṇissasī"ti.
       Athassa "na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabban"ti
uttariṃpi upadhārayato aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃpi disvā etadahosi
"sumedhapaṇḍita tvaṃ ito paṭṭhāya adhiṭṭhānapāramiṃpi pūreyyāsi,
yaṃ adhiṭṭhāsi, tasmiṃ adhiṭṭhāne niccalo bhaveyyāsi. Yathā hi
pabbato nāma sabbadisāsu vātesu paharantesu 1- na kampati na calati,
attano ṭhāneyeva tiṭṭhati, evameva tvaṃpi attano adhiṭṭhāne niccalo
hontova buddho bhavissasī"ti. Aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ daḷhaṃ
katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ:-
          "na hete ettakāyeva       buddhadhammā bhavissare
           aññepi vicinissāmi          ye dhammā bodhipācanā.
           Vicinanto tadādakkhiṃ          aṭṭhamaṃ adhiṭṭhānapāramiṃ
           pubbakehi mahesīhi           āsevitanisevitaṃ.
           Imaṃ tvaṃ aṭṭhamaṃ tāva         daḷhaṃ katvā samādiya
           tattha tvaṃ acalo hutvā       sambodhiṃ pāpuṇissasi.
           Yathāpi pabbato selo        acalo supatiṭṭhito
           na kampati bhusavātehi         sakaṭṭhāneva tiṭṭhati
           tatheva tvaṃ adhiṭṭhāne        sabbadā acalo bhava
           adhiṭṭhānapāramitaṃ gantvā      sambodhiṃ pāpuṇissasī"ti.
       Athassa "na ettakeheva buddhakārakadhammehi bhavitabban"ti
uttariṃpi upadhārayato navamaṃ mettāpāramiṃ disvā etadahosi
"sumedhapaṇḍita tvaṃ ito paṭṭhāya navamaṃ mettāpāramiṃpi pūreyyāsi,
@Footnote: 1 cha. vātehi pahaṭopi
Ahitesupi hitesupi ekacitto bhaveyyāsi. Yathā hi udakannāma
pāpajanassapi kalyāṇajanassapi sītabhāvaṃ 1- ekasadisaṃ katvā pharati,
evameva tvaṃpi sabbasattesu mettacittena ekacittova honto buddho
bhavissasī"ti. Navamaṃ mettāpāramiṃ daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ:-
          "na hete ettakāyeva      buddhadhammā bhavissare
           aññepi vicinissāmi         ye dhammā bodhipācanā.
           Vicinanto tadādakkhiṃ         navamaṃ mettāpāramiṃ
           pubbakehi mahesīhi          āsevitanisevitaṃ.
           Imaṃ tvaṃ navamaṃ tāva         daḷhaṃ katvā samādiya
           mettāya asamo hohi       yadi bodhiṃ pattumicchasi.
           Yathāpi udakaṃ nāma          kalyāṇe pāpake jane
           samaṃ pharati sītena           pavāheti rajomalaṃ
           tatheva tvaṃpi hitāhite 2-    samaṃ mettāya bhāvaya
           mettāpāramitaṃ gantvā      sambodhiṃ pāpuṇissasī"ti.
Uttariṃpi upadhārayato dasamaṃ upekkhāpāramiṃ disvā etadahosi
"sumedhapaṇḍita tvaṃ ito paṭṭhāya upekkhāpāramiṃpi pūreyyāsi,
sukhepi dukkhepi majjhattova bhaveyyāsi. Yathā hi paṭhavī nāma sucimpi
asucimpi pakkhipamāne majjhattāva hoti, evameva tvaṃpi sukhadukkhesu
majjhattova honto buddho bhavissasī"ti. Dasamaṃ upekkhāpāramiṃ daḷhaṃ
katvā adhiṭṭhāsi. Tena vuttaṃ:-
          "na hete ettakāyeva      buddhadhammā bhavissare
           aññepi vicinissāmi         ye dhammā bodhipācanā.
           Vicinanto tadādakkhiṃ         dasamaṃ upekkhāpāramiṃ
           pubbakehi mahesīhi          āsevitanisevitaṃ.
@Footnote: 1 cha. sītibhāvaṃ  2 cha. ahitahite
           Imaṃ tvaṃ dasamaṃ tāva         daḷhaṃ katvā samādiya
           tulābhūto daḷho hutvā      sambodhiṃ pāpuṇissasi.
           Yathāpi paṭhavī nāma          nikkhittaṃ asuciṃ suciṃ
           upekkhati ubhopete        kodhānunayavajjitā 1-
           tatheva tvaṃ sukhadukkhe        tulābhūto sadā bhava
           upekkhāpāramitaṃ gantvā     sambodhiṃ pāpuṇissasī"ti.
     Tato cintesi "imasmiṃ loke bodhisattehi pūretabbā bodhiparipācanā
buddhakārakadhammā ettakāyeva, dasa pāramiyo ṭhapetvā aññe natthi,
imāpi dasa pāramiyo uddhaṃ ākāsepi natthi, heṭṭhā paṭhaviyaṃpi,
puratthimādīsu disāsupi natthi, mayhaṃyeva pana hadayamaṃsabbhantare
patiṭṭhitā"ti.
     Evaṃ tāsaṃ hadaye patiṭṭhitabhāvaṃ disvā sabbāpi tā daḷhaṃ katvā
adhiṭṭhāya punappunaṃ sammasanto anulomapaṭilomaṃ sammasati, pariyante
gahetvā ādiṃ pāpeti, ādimhi gahetvā pariyante ṭhapeti, majjhe
gahetvā ubhato osāpeti, ubhato koṭīsu gahetvā majjhe
osāpeti. Bāhirakabhaṇḍapariccāgo dānapāramī nāma, aṅgapariccāgo
dānaupapāramī nāma, jīvitapariccāgo dānaparamatthapāramī nāmāti dasa
pāramiyo dasa upapāramiyo dasa paramatthapāramiyo yantatelaṃ
vinivaṭṭento viya mahāmeruṃ matthaṃ 2- katvā cakkavāḷamahāsamuddaṃ
āluḷento viya ca sammasi. Tassevaṃ dasa pāramiyo sammasantassa
dhammatejena catunahutādhikadviyojanasatasahassabahalā ayaṃ
mahāpaṭhavī hatthinā akkantanaḷakalāpo viya, pīḷiyamānaṃ ucchuyantaṃ
viya ca mahāviravaṃ viravamānā saṅkampi sampakampi sampavedhi,
kulālacakkaṃ viya telayantacakkaṃ viya ca paribbhami. Tena vuttaṃ:-
@Footnote: 1 cha. kopānunayavajjitā  2 ka. mahāsinerumatthakaṃ
        "ettakāyeva te loke     ye dhammā bodhipācanā
         taduddhaṃ 1- natthi aññatra     daḷhaṃ tattha patiṭṭhaha.
         Ime dhamme sammasato       sabhāvasarasalakkhaṇe
         dhammatejena vasudhā         dasasahassī pakampatha.
         Calatī ravatī paṭhavī           ucchuyantaṃva pīḷitaṃ
         telayante yathā cakkaṃ       evaṃ kampati medanī"ti.
       Mahāpaṭhaviyā kampamānāya rammanagaravāsino saṇṭhātuṃ
asakkontā yugantavātabbhāhatā mahāsālā viya mucchitamucchitāva
papatiṃsu. Ghaṭādīni kulālabhājanāni pavaṭṭantāni aññamaññaṃ
paharantāni cuṇṇavicuṇṇāni ahesuṃ. Mahājano bhītatasito satthāraṃ
upasaṅkamitvā "kinnu kho bhagavā `nāgāvaṭṭo ayaṃ, bhūtayakkhadevatāsu
aññatarāvaṭṭo'ti na hi mayaṃ etaṃ jānāma, apica kho sabbopi ayaṃ
mahājano upadduto, kinnu kho imassa lokassa pāpakaṃ bhavissati, udāhu
kalyāṇaṃ, kathetha no etaṃ kāraṇan"ti āha.
       Atha satthā tesaṃ kathaṃ sutvā "tumhe mā kho bhāyittha, mā
cintayittha, natthi vo itonidānaṃ bhayaṃ, yo so mayā ajja
sumedhapaṇḍito `anāgate gotamo nāma buddho bhavissatī'ti byākato, so
idāni dasa pāramiyo sammasati, tassa dasa pāramiyo sammasantassa
vilokentassa 2- dhammatejena sakaladasasahassī lokadhātu ekappahārena
kampati ceva ravati cā"ti āha. Tena vuttaṃ:-
          "yāvatā parisā āsi       buddhassa parivesane
           pavedhamānā sā tattha      mucchitā sesi bhūmiyaṃ.
           Ghaṭānekasahassāni         kumbhīnañca satā bahū
           sañcuṇṇamathitā tattha        aññamaññaṃ paghaṭṭitā.
@Footnote: 1 cha. tatuddhaṃ  2 cha. viloḷentassa
           Ubbiggā tasitā bhītā        bhantā byathitamānasā
           mahājanā samāgamma          dīpaṅkaramupāgamuṃ.
           Kiṃ bhavissati lokassa          kalyāṇaṃ atha pāpakaṃ
           sabbo upadduto loko       taṃ vinodehi cakkhuma.
           Tesaṃ tahā saññāpesi        dīpaṅkaro mahāmuni
           vissaṭṭhā 1- hotha mā bhātha   imasmiṃ paṭhavikampane.
           Yamahaṃ ajja byākāsiṃ         buddho loke bhavissati
           eso sammasatī dhammaṃ         buddhabhūmimasesato
           tenāyaṃ kampitā paṭhavī        dasasahassī sadevake"ti.
       Mahājano tathāgatassa vacanaṃ sutvā haṭṭhatuṭṭho
mālāgandhavilepanaṃ ādāya rammanagarā nikkhamitvā bodhisattaṃ
upasaṅkamitvā mālādīhi pūjetvā vanditvā padakkhiṇaṃ katvā
rammanagarameva pāvisi. Bodhisattopi dasa pāramiyo sammasitvā vīriyaṃ
daḷhaṃ katvā adhiṭṭhāya nisinnāsanā vuṭṭhāsi. Tena vuttaṃ:-
          "buddhassa vacanaṃ sutvā       mano nibbāyi tāvade
           sabbe maṃ upasaṅkamma       punapi abhivandisuṃ.
           Samādiyitvā buddhaguṇaṃ       daḷhaṃ katvāna mānasaṃ
           dīpaṅkaraṃ namassitvā        āsanā vuṭṭhahiṃ tadā"ti.
       Atha bodhisattaṃ āsanā vuṭṭhahantaṃ sakaladasasahassacakkavāḷadevatā
sannipatitvā dibbehi mālāgandhehi pūjetvā vanditvā "ayya
sumedhatāpasa tayā ajja dīpaṅkaradasabalassa pādamūle mahatī
patthanā patthitā, sā te anantarāyena samijjhatu, mā te
bhayaṃ vā chambhitattaṃ vā ahosi, sarīre appamattakopi rogo mā
@Footnote: 1 cha. vissatthā
Uppajji, khippaṃ pāramiyo pūretvā sammāsambodhiṃ paṭibujjha 1-,
yathā pupphūpagā phalūpagā rukkhā samaye pupphanti ceva phalanti ca,
tatheva tvaṃpi taṃ samayaṃ anatikkamitvā khippaṃ sambodhimuttamaṃ
phusassū"ti ādīni thutimaṅgalāni payirudāhaṃsu, evaṃ payirudāhitvā
attano attano devaṭṭhānameva agamaṃsu. Bodhisattopi
devatāhi abhitthuto "ahaṃ dasa pāramiyo pūretvā kappasatasahassādhikānaṃ
catunnaṃ asaṅkheyyānaṃ matthake buddho bhavissāmī"ti vīriyaṃ daḷhaṃ katvā
adhiṭṭhāya nabhaṃ abbhuggantvā himavantameva agamāsi. Tena vuttaṃ:-
        "dibbaṃ mānusakaṃ pupphaṃ         devā mānusakā ubho
         samokiranti pupphehi         vuṭṭhahantassa āsanā.
         Vedayanti ca te tuṭṭhiṃ       devā mānusakā ubho
         mahantaṃ patthitaṃ tuyhaṃ         taṃ labhassu yathicchitaṃ.
         Sabbītiyo vivajjantu         soko rogo vinassatu
         mā te bhavatvantarāyo 2-   phusa khippaṃ bodhimuttamaṃ.
         Yathā samaye sampatte 3-    pupphanti pupphino dumā
         tatheva tvaṃ mahāvīra         buddhañāṇena pupphasu.
         Yathā ye keci sambuddhā     pūrayuṃ dasa pāramī
         tatheva tvaṃ mahāvīra         pūraya dasapāramī.
         Yathā ye keci sambuddhā     bodhimaṇḍamhi bujjhare
         tatheva tvaṃ mahāvīra         bujjhassu jinabodhiyaṃ.
@Footnote: 1 cha. paṭivijjha   2 cha. bhavanatvantarāyā
@3 cha. yathāpi samaye patte
         Yathā ye keci sambuddhā     dhammacakkaṃ pavattayuṃ
         tatheva tvaṃ mahāvīra         dhammacakkaṃ pavattaya.
         Puṇṇamāye yathā cando      paripuṇṇo 1- virocati
         tatheva tvaṃ puṇṇamano        viroca dasasahassiyaṃ.
         Rāhumutto yathā suriyo      tāpena atirocati
         tatheva lokā muccitvā      viroca siriyā tuvaṃ.
         Yathā yā kāci nadiyo       osaranti mahodadhiṃ
         evaṃ sadevakā lokā       osarantu tavantike
         tehi thutappasattho so       dasa dhamme samādiya
         te dhamme paripūrento      pavanaṃ pāvisī tadā"ti.
      Rammanagaravāsinopi kho nagaraṃ pavisitvā buddhappamukhassa
bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ adaṃsu. Satthā tesaṃ dhammaṃ desetvā
mahājanaṃ saraṇādīsu patiṭṭhāpetvā rammanagaramhā nikkhamitvā tato
uddhaṃpi yāvatāyukaṃ tiṭṭhanto sabbaṃ buddhakiccaṃ katvā anukkamena
anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi. Tattha yaṃ vattabbaṃ, taṃ
sabbaṃ buddhavaṃse vuttanayeneva veditabbaṃ. Vuttaṃ hi tattha:-
        "tadā te bhojayitvāna       sasaṃghaṃ lokanāyakaṃ
         upagañchuṃ 2- saraṇaṃ tassa      dīpaṅkarassa satthuno.
         Saraṇāgamane kañci          niveseti tathāgato
         kañci pañcasu sīlesu         sīle dasavidhe paraṃ.
         Kassaci deti sāmaññaṃ        caturo phalamuttame
         kassaci asame dhamme        deti so paṭisambhidā.
@Footnote: 1 cha. parisuddho.  2 cha. upagacchu
         Kassaci varasamāpattiyo       aṭṭha deti narāsabho
         tisso kassaci vijjāyo      chaḷabhiññā pavecchati.
         Tena yogena janakāyaṃ       ovadati mahāmuni
         tena vitthārikaṃ āsi        lokanāthassa sāsanaṃ.
         Mahāhanusabhakkhandho 1-       dīpaṅkarasanāmako
         bahū jane tārayati          parimoceti duggatiṃ.
         Bodhaneyyaṃ janaṃ disvā       satasahassepi yojane
         khaṇena upagantvāna         bodheti taṃ mahāmuni.
         Paṭhamābhisamaye buddho        koṭisatamabodhayi
         dutiyābhisamaye nātho        navutikoṭimabodhayi.
         Yadā ca devabhavanamhi        buddho dhammamadesayi
         navutikoṭisahassānaṃ          tatiyābhisamayo ahu.
         Sannipātā tayo āsuṃ       dīpaṅkarassa satthuno
         koṭisatasahassānaṃ           paṭhamo āsi samāgamo.
         Puna nāradakūṭamhi           pavivekagate jine
         khīṇāsavā vītamalā          samiṃsu satakoṭiyo.
         Yamhi kāle mahāvīro       sudassanasiluccaye
         navutikoṭisahassehi          pavāresi mahāmuni.
         Ahaṃ tena samayena          jaṭilo uggatāpano
         antalikkhamhi caraṇo         pañcābhiññāsu pāragū.
@Footnote: 1 ka. mahāhan usabhakkhandho
         Dasavīsasahassānaṃ            dhammābhisamayo ahu
         ekadvinnaṃ abhisamayo        gaṇanāto asaṅkhiyo 1-
         vitthārikaṃ bāhujaññaṃ         iddhaṃ phītaṃ ahū tadā
         dīpaṅkarassa bhagavato         sāsanaṃ suvisodhitaṃ.
         Cattāri satasahassāni        chaḷabhiññā mahiddhikā
         dīpaṅkaraṃ lokaviduṃ           parivārenti sabbadā.
         Ye keci tena samayena      jahanti mānusambhavaṃ
         appattamānasā sekhā       garahitā bhavanti te.
         Supupphitaṃ pāvacanaṃ           arahantehi tādihi
         khīṇāsavehi vimalehi         upasobhati sadevake.
         Nagaraṃ rammavatī nāma         sudevo nāma khattiyo
         sumedhā nāma janikā        dīpaṅkarassa satthuno.
         Dasa vassasahassāni          agāraṃ ajjhāvasī jino
         haṃsā koñcā māyurā kkhya 2-  tayo pāsādamuttamā.
         Tīṇi satasahassāni           nāriyo samalaṅkatā
         padumā nāma sā nārī       usabhakkhandho ca atrajo.
         Nimitte caturo disvā       hatthiyānena nikkhami
         anūnadasamāsāni            padhānaṃ padahī jino.
         Padhānacāraṃ caritvāna        abujjhi mānasā muni
         brahmunā yācito santo     dīpaṅkaro mahāmuni.
@Footnote: 1 cha. asaṅkhiyā   2 cha. mayūrākhyā
         Vattacakko mahāvīro        nandārāme vasī jino
         nisinno sirisamūlamhi         akāsi titthiyamaddanaṃ.
         Sumaṅgalo ca tisso ca       ahesuṃ aggasāvakā
         sāgato nāmupaṭṭhāko       dīpaṅkarassa satthuno.
         Nandā ceva sunandā ca      ahesuṃ aggasāvikā
         bodhi tassa bhagavato         pipphalīti pavuccati.
         Asītihatthamubbedho          dīpaṅkaro mahāmuni
         sobhati dīparukkhova          sālarājāva phullito.
         Satasahassavassāni           āyu tassa mahesino
         tāva tiṭṭhamāno so        tāresi janataṃ bahuṃ.
         Jotayitvāna saddhammaṃ        santāretvā mahājanaṃ
         jalitvā aggikkhandhova       nibbuto so sasāvako.
         Sā ca iddhī so ca yaso     tāni ca pādesu cakkaratanāni
         sabbaṃ tamantarahitaṃ           nanu rittā sabbasaṅkhārā"ti.
      Dīpaṅkarassa pana bhagavato aparabhāge ekaṃ asaṅkheyyaṃ
atikkamitvā koṇḍañño nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo
sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte koṭisatasahassaṃ, dutiye
koṭisahassaṃ, tatiye navutikoṭiyo. Tadā bodhisatto vijitācī nāma
cakkavattī hutvā koṭisatasahassasaṅkhassa buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa
mahādānaṃ adāsi. Satthā bodhisattaṃ "buddho bhavissasī"ti byākaritvā
dhammaṃ desesi. So satthu dhammakathaṃ sutvā rajjaṃ niyyādetvā pabbaji.
So tīṇi piṭakāni uggahetvā aṭṭha samāpattiyo pañca abhiññāyo ca
Uppādetvā aparihīnajjhāno brahmaloke nibbatti. Koṇḍaññabuddhassa
pana rammavatī nāma nagaraṃ, sunando nāma khattiyo pitā, sujātā nāma
devī mātā, bhaddo ca subhaddo ca dve aggasāvakā, anuruddho nāma
upaṭṭhāko, tissā ca upatissā ca dve aggasāvikā, sālakalyāṇī
bodhi, aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ sarīraṃ, vassasatasahassaṃ āyuppamāṇaṃ ahosi.
         Dīpaṅkarassa aparena        koṇḍañño nāma nāyako
         anantatejo amitayaso      appameyyo durāsadoti.
       Tassa aparabhāge ekaṃ asaṅkheyyaṃ atikkamitvā ekasmiṃyeva
kappe cattāro buddhā nibbattiṃsu maṅgalo sumano revato sobhitoti.
Maṅgalassa bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Tesu paṭhamasannipāte
koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, dutiye koṭisahassaṃ, tatiye
navutikoṭiyo. Vemātikabhātā kirassa ānandakumāro nāma
navutikoṭisaṅkhāya parisāya saddhiṃ dhammassavanatthāya satthu santikaṃ
agamāsi. Satthā tassa anupubbikathaṃ kathesi. So saddhiṃ parisāya
saha paṭisambhidāhi arahattaṃ pāpuṇi. Satthā tesaṃ kulaputtānaṃ
pubbacaritaṃ olokento iddhimayapattacīvarassa upanissayaṃ disvā
dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā "etha bhikkhavo"ti āha. Sabbe taṃ
khaṇaṃyeva 1- iddhimayapattacīvaradharā saṭṭhivassikattherā viya
ākappasampannā hutvā satthāraṃ vanditvā parivārayiṃsu. Ayamassa
tatiyo sāvakasannipāto ahosi.
      Yathā pana aññesaṃ buddhānaṃ samantā asītihatthappamāṇāyeva
sarīrappabhā ahosi, na evaṃ tassa. Tassa pana bhagavato sarīrappabhā
niccakālaṃ dasasahassīlokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi. Rukkhapaṭhavī-
pabbatasamuddādayo antamaso ukkhalikādīni upādāya suvaṇṇapaṭṭa-
pariyonaddhā viya ahesuṃ. Āyuppamāṇaṃ panassa navutivassasahassāni
ahosi. Ettakaṃ kālaṃ candimasuriyādayo attano pabhāya virocituṃ
nāsakkhiṃsu. Rattindivassa paricchedo na paññāyittha. Divā
suriyālokena viya sattā niccaṃ buddhālokeneva vicariṃsu. Sāyaṃ
pupphitakusumānaṃ pāto ravanakasakuṇādīnañca vasena loko
rattindivaparicchedaṃ sallakkhesi.
      Kiṃ pana aññesaṃ buddhānaṃ ayamānubhāvo natthīti? no natthīti.
Tepi hi ākaṅkhamānā dasasahassiṃ vā lokadhātuṃ tato vā bhiyyo ābhāya
phareyyuṃ. Maṅgalassa pana bhagavato pubbapatthanāvasena aññesaṃ
byāmappabhā viya sarīrappabhā niccakālameva dasasahassīlokadhātuṃ
pharitvā aṭṭhāsi. So kira bodhisattacariyakāle vessantarasadise
attabhāve ṭhito saputtadāro vaṅkapabbatasadise pabbate vasi. Atheko
kharadāṭhiko nāma yakkho mahāpurisassa dānajjhāsayataṃ sutvā
brāhmaṇavaṇṇena upasaṅkamitvā mahāsattaṃ dve dārake yāci.
Mahāsatto "dadāmi brāhmaṇassa puttake"ti haṭṭhapahaṭṭho udakapariyantaṃ
paṭhaviṃ kampento dvepi dārake adāsi. Yakkho caṅkamanakoṭiyaṃ
@Footnote: 1 cha. taṅkhaṇaṃyeva
Ālambanaphalakaṃ nissāya ṭhatvā passantasseva mahāsattassa mūlakalāpe
viya dve dārake khādi. Mahāpurisassa yakkhaṃ oloketvā mukhe
vivaṭamatte aggijālaṃ viya lohitadhāraṃ uggiramānaṃ tassa mukhaṃ
disvāpi kesaggamattaṃpi domanassaṃ na uppajji. "sudinnaṃ vata me
dānan"ti cintayamānassa panassa sarīre mahantaṃ pītisomanassaṃ
udapādi. So "imassa me nissandena anāgate imināva nīhārena rasmiyo
nikkhamantū"ti patthanaṃ akāsi. Tassa taṃ patthanaṃ nissāya
buddhabhūtassa sarīrato rasmiyo nikkhamitvā ettakaṃ ṭhānaṃ phariṃsu.
       Aparaṃpissa pubbacaritaṃ atthi. So kira bodhisattakāle ekassa
buddhassa cetiyaṃ disvā "imassa buddhassa mayā jīvitaṃ pariccajituṃ
vaṭṭatī"ti daṇḍadīpikāveṭhananiyāmena sakalasarīraṃ pariveṭhetvā
ratanamattamakulaṃ satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ sappissa
pūrāpetvā tattha sahassavaṭṭiyo jāletvā taṃ sīsenādāya
sakalasarīraṃ jālāpetvā cetiyaṃ padakkhiṇaṃ karonto sakalarattiṃ
vītināmesi. Evaṃ yāva aruṇuggamanā vāyamantassāpissa lomakūpamattaṃpi
usumaṃ na gaṇhi. Padumagabbhaṃ paviṭṭhakālo viya ahosi. Dhammo hi
nāmesa attānaṃ rakkhantaṃ rakkhati. Tenāha bhagavā
                "dhammo have rakkhati dhammacāriṃ
                dhammo suciṇṇo sukhamāvahāti
                esānisaṃso dhamme suciṇṇe
                na duggatiṃ gacchati dhammacārī"ti 1-.
       Imassapi kammassa nissandena tassa bhagavato sarīrobhāso
dasasahassīlokadhātuṃ pharitvā aṭṭhāsi.
@Footnote: 1 khu. thera. 26/314. khu. jā. 27/290.
       Tadā amhākaṃ bodhisatto suruci nāma brāhmaṇo hutvā "satthāraṃ
nimantessāmī"ti upasaṅkamitvā madhuradhammakathaṃ sutvā "sve mayhaṃ
bhikkhaṃ gaṇhatha bhante"ti āha. "brāhmaṇa kittakehi te bhikkhūhi
attho"ti. "kittakā pana vo bhante parivārā bhikkhū"ti āha. Tadā pana
satthu paṭhamasannipātoyeva hoti, tasmā "koṭisatasahassan"ti āha.
"bhante sabbehipi saddhiṃ mayhaṃ gehe bhikkhaṃ gaṇhathā"ti. Satthā
adhivāsesi. Brāhmaṇo svātanāya nimantetvā gehaṃ gacchanto cintesi
"ahaṃ ettakānaṃ bhikkhūnaṃ yāgubhattavatthādīni dātuṃ sakkomi,
nisīdanaṭṭhānaṃ pana kathaṃ bhavissatī"ti.
       Tassa sā cintā caturāsītiyojanasahassamatthake ṭhitassa
devarañño paṇḍukambalasilāsanassa uṇhabhāvaṃ janesi. Sakko "ko nu kho
maṃ imasmā ṭhānā cāvetukāmo"ti dibbacakkhunā olokento mahāpurisaṃ
disvā "suruci nāma brāhmaṇo buddhappamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ nimantetvā
nisīdanaṭṭhānatthāya cintesi, mayāpi tattha gantvā puññakoṭṭhāsaṃ
gahetuṃ vaṭṭatī"ti vaḍḍhakivaṇṇaṃ nimminitvā vāsipharasuhattho
mahāpurisassa purato pāturahosi. So "atthi nu kho kassaci bhatiyā
kattabban"ti āha. Mahāpuriso taṃ disvā "kiṃ kammaṃ karissasī"ti āha.
"mama ajānanasippaṃ nāma natthi, gehaṃ vā maṇḍapaṃ vā yo yaṃ kāreti,
tassa taṃ kātuṃ jānāmī"ti. "tenahi mayhaṃ kammaṃ atthī"ti. "kiṃ
ayyā"ti. "svātanāya me koṭisatasahassabhikkhū nimantitā, tesaṃ
nisīdanamaṇḍapaṃ karissasī"ti. "ahaṃ nāma kareyyaṃ, sace me bhatiṃ
dātuṃ sakkhissathā"ti. "sakkhissāmi tātā"ti. "sādhu karissāmī"ti
gantvā ekaṃ padesaṃ olokesi. Dvādasaterasayojanappamāṇo padeso
kasiṇamaṇḍalaṃ viya samatalo ahosi. So "ettake ṭhāne sattaratanamayo
Maṇḍapo uṭṭhahatū"ti cintetvā olokesi, tāvadeva paṭhaviṃ bhinditvā
maṇḍapo uṭṭhahi, tassa sovaṇṇamayesu thambhesu rajatamayā ghaṭakā
ahesuṃ, rajatamayesu sovaṇṇamayā, maṇitthambhesu pavāḷamayā,
pavāḷamayesu thambhesu maṇimayā, sattaratanamayesu sattaratanamayāva
ghaṭakā ahesuṃ. Tato "maṇḍapassa antarantarena kiṅkiṇikajālaṃ
olambatū"ti olokesi, saha olokaneneva kiṅkiṇikajālaṃ olambi,
yassa mandavāteritassa pañcaṅgikasseva turiyassa madhurasaddo
niggacchati, dibbasaṅgītappavattanakālo viya hoti. "antarantarā
gandhadāmamālādāmāni olambantū"ti cintesi, gandhadāmamālādāmāni
olambiṃsu. "koṭisatasahassasaṅkhānaṃ bhikkhūnaṃ āsanāni ca ādhārakāni ca
paṭhaviṃ bhinditvā uṭṭhahantū"ti cintesi, tāvadeva uṭṭhahiṃsu. "koṇe koṇe
ekekā udakacāṭiyo uṭṭhahantū"ti cintesi, udakacāṭiyo uṭṭhahiṃsu.
      Ettakaṃ māpetvā brāhmaṇassa santikaṃ gantvā "ehi ayya, tava
maṇḍapaṃ oloketvā mayhaṃ bhatiṃ dehī"ti āha. Mahāpuriso gantvā
maṇḍapaṃ olokesi, olokentassevassa sakalasarīraṃ pañcavaṇṇāya pītiyā
nirantaraṃ phuṭṭhaṃ ahosi. Athassa maṇḍapaṃ olokayato etadahosi "nāyaṃ
maṇḍapo manussabhūtena kato, mayhaṃ pana ajjhāsayaṃ mayhaṃ guṇaṃ
āgamma addhā sakkassa bhavanaṃ uṇhaṃ ahosi, tato sakkena devaraññā
ayaṃ maṇḍapo kato bhavissatī"ti. "na kho pana me yuttaṃ evarūpe
maṇḍape ekadivasaṃyeva dānaṃ dātuṃ, sattāhaṃ dassāmī"ti cintesi.
      Bāhirakadānaṃ hi kittakaṃpi samānaṃ bodhisattānaṃ tuṭṭhiṃ
kātuṃ na sakkoti, alaṅkatasīsaṃ pana chinditvā añjitaakkhīni
uppāṭetvā hadayamaṃsaṃ vā ubbattetvā dinnakāle bodhisattānaṃ cāgaṃ
nissāya tuṭṭhi nāma hoti. Amhākaṃpi hi bodhisattassa sivirājajātake
Devasikaṃ pañcasatasahassakahāpaṇāni vissajjetvā catūsu dvāresu
nagaramajjhe ca dānaṃ dentassa taṃ dānaṃ cāgatuṭṭhiṃ uppādetuṃ
nāsakkhi. Yadā panassa brāhmaṇavaṇṇena āgantvā sakko devarājā
akkhīni yāci, tadā tāni uppāṭetvā dadamānasseva hāso uppajji,
kesaggamattaṃpi cittassa aññathattaṃ nāhosi. Evaṃ dinnadānaṃ nissāya
bodhisattānaṃ titti nāma natthi.
      Tasmā sopi mahāpuriso "sattāhaṃ mayā koṭisatasahassasaṅkhānaṃ
bhikkhūnaṃ dānaṃ dātuṃ vaṭṭatī"ti cintetvā tasmiṃ maṇḍape
buddhappamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ nisīdāpetvā sattāhaṃ gavapānannāma
dānaṃ adāsi. Gavapānanti mahante mahante kolambe khīrassa pūretvā
uddhanesu āropetvā ghanapākapakke khīre thoke taṇḍule pakkhipitvā
pakkamadhusakkarācuṇṇasappīhi abhisaṅkhataṃ bhojanaṃ vuccati.
Manussāyeva pana parivisituṃ nāsakkhiṃsu, devāpi ekantarikā hutvā
parivisiṃsu. Dvādasaterasayojanappamāṇaṭṭhānampi bhikkhū gaṇhituṃ
nappahosiyeva, te pana bhikkhū attano attano ānubhāvena nisīdiṃsu.
Pariyosānadivase sabbabhikkhūnaṃ patte dhovāpetvā bhesajjatthāya
sappinavanītamadhuphāṇitādīni pūretvā ticīvarehi saddhiṃ adāsi,
saṅghanavakabhikkhunā laddhacīvarasāṭakā satasahassagghanakā adāsi.
      Satthā anumodanaṃ karonto "ayaṃ puriso evarūpaṃ mahādānaṃ adāsi.
Ko nu kho bhavissatī"ti upadhārento "anāgate kappasatasahassādhikānaṃ
dvinnaṃ asaṅkheyyānaṃ matthake gotamo nāma buddho bhavissatī"ti
disvā mahāpurisaṃ āmantetvā "tvaṃ ettakaṃ nāma kālaṃ atikkamitvā
gotamo nāma buddho bhavissasī"ti byākāsi. Mahāpuriso byākaraṇaṃ
sutvā "ahaṃ kira buddho bhavissāmi, ko me gharāvāsena
Attho, pabbajissāmī"ti cintetvā tathārūpaṃ sampattiṃ kheḷapiṇḍaṃ
viya chaḍḍetvā satthu santike pabbaji, pabbajitvā buddhavacanaṃ
uggaṇhitvā abhiññā ca samāpattiyo ca nibbattetvā āyupariyosāne
brahmaloke nibbatti.
        Maṅgalassa pana bhagavato nagaraṃ uttaraṃ nāma ahosi, mātāpi
uttarā nāma devī, pitāpi uttaro nāma khattiyo, sudevo ca dhammaseno ca
dve aggasāvakā, pālito nāma upaṭṭhāko, sīvalī ca asokā ca dve
aggasāvikā, nāgarukkho nāma bodhi, aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi.
Navutivassasahassāni ṭhatvā parinibbāyi. Parinibbute pana tasmiṃ
bhagavati ekappahāreneva dasacakkavāḷasahassāni ekandhakārāni ahesuṃ,
sabbacakkavāḷesu manussānaṃ mahantaṃ ārodanaparidevanaṃ ahosi.
           Koṇḍaññassa aparena      maṅgalo nāma nāyako
           tamaṃ loke nihantvāna     dhammokkamabhidhārayīti.
      Evaṃ dasasahassīlokadhātuṃ andhakāraṃ katvā parinibbutassa
tassa bhagavato aparabhāge sumano nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo
sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū
ahesuṃ, dutiye kañcanapabbatamhi navutikoṭisahassāni, tatiye
asītikoṭisahassāni. Tadā mahāsatto atulo nāma nāgarājā ahosi
mahiddhiko mahānubhāvo. So "buddho uppanno"ti sutvā ñātisaṃghaparivuto
nāgabhavanā nikkhamitvā koṭisatasahassabhikkhuparivārassa tassa bhagavato
dibbaturiyehi upahāraṃ kāretvā mahādānaṃ pavattetvā paccekaṃ
dussayugāni datvā saraṇesu patiṭṭhāsi. Sopi naṃ satthā "anāgate buddho
bhavissasī"ti byākāsi. Tassa bhagavato nagaraṃ khemaṃ nāma ahosi, sudatto
nāma rājā pitā, sirimā nāma mātā, saraṇo ca bhāvitatto ca dve
Aggasāvakā, udeno nāma upaṭṭhāko, soṇā ca upasoṇā ca dve
aggasāvikā, nāgarukkho ca bodhi, navutihatthubbedhaṃ sarīraṃ,
navutiyeva vassasahassāni āyuppamāṇaṃ ahosi.
           Maṅgalassa aparena         sumano nāma nāyako
           sabbadhammehi asamo        sabbasattānamuttamoti.
      Tassa aparabhāge revato nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo
sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte gaṇanā nāma natthi, dutiye
koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, tathā tatiye. Tadā bodhisatto atidevo
nāma brāhmaṇo hutvā satthu dhammadesanaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya
sirasi añjaliṃ ṭhapetvā tassa satthuno kilesappahāne vaṇṇaṃ vatvā
uttarāsaṅgena pūjaṃ akāsi. Sopi taṃ "buddho bhavissasī"ti byākāsi.
Tassa pana bhagavato nagaraṃ sudhaññavatī nāma ahosi, pitāpi vipulo
nāma khattiyo, mātā vipulā nāma devī, varuṇo ca brahmadevo ca dve
aggasāvakā, sambhavo nāmupaṭṭhāko, bhaddā ca subhaddā ca dve
aggasāvikā, nāgarukkhova bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, āyu
saṭṭhi vassasahassānīti.
           Sumanassa aparena        revato nāma nāyako
           anūpamo asadiso        atulo uttamo jinoti.
      Tassa aparabhāge sobhito nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo
sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte koṭisatabhikkhū ahesuṃ,
dutiye navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto ajito nāma
brāhmaṇo hutvā satthu dhammadesanaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya
buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ adāsi. Sopi naṃ "buddho
bhavissasī"ti byākāsi. Tassa pana bhagavato nagaraṃ sudhammannāma
Ahosi, pitāpi sudhammo nāma rājā, mātāpi sudhammā nāma devī, asamo
ca sunetto ca dve aggasāvakā, anomo nāmupaṭṭhāko, nakulā ca sujātā
ca dve aggasāvikā, nāgarukkhova bodhi, aṭṭhapaññāsahatthubbedhaṃ sarīraṃ
ahosi, navuti vassasahassāni āyuppamāṇanti.
          Revatassa aparena       sobhito nāma nāyako
          samāhito santacitto     asamo appaṭipuggaloti.
       Tassa aparabhāge ekaṃ asaṅkheyyaṃ atikkamitvā ekasmiṃyeva kappe
tayo buddhā nibbattiṃsu anomadassī padumo nāradoti. Anomadassissa
bhagavato tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte
aṭṭhabhikkhusatasahassāni ahesuṃ, dutiye satta, tatiye cha. Tadā
bodhisatto eko yakkhasenāpati ahosi mahiddhiko mahānubhāvo
anekakoṭisatasahassānaṃ yakkhānaṃ adhipati. So "buddho uppanno"ti
sutvā āgantvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ adāsi.
Satthāpi naṃ "anāgate buddho bhavissasī"ti byākāsi. Anomadassissa pana
bhagavato candavatī nāma nagaraṃ ahosi, yasavā nāma rājā pitā,
yasodharā nāma mātā, nisabho ca anomo ca dve aggasāvakā, varuṇo
nāmupaṭṭhāko, sundarī ca sumanā ca dve aggasāvikā, ajjunarukkho bodhi,
sarīraṃ aṭṭhapaññāsahatthubbedhaṃ ahosi, vassasatasahassaṃ āyūti.
          Sobhitassa aparena       sambuddho dipaduttamo
          anomadassī amitayaso     tejasī duratikkamoti.
       Tassa aparabhāge padumo nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo
sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū
ahesuṃ, dutiye tīṇi satasahassāni, tatiye agāmake araññe
mahāvanasaṇḍavāsīnaṃ bhikkhūnaṃ dve satasahassāni. Tadā tathāgate
Tasmiṃ vanasaṇḍe vasante bodhisatto sīho hutvā satthāraṃ
nirodhasamāpattiṃ samāpannaṃ disvā pasannacitto vanditvā padakkhiṇaṃ
katvā pītisomanassajāto tikkhattuṃ sīhanādaṃ naditvā sattāhaṃ
buddhārammaṇapītiṃ avijahitvā pītisukheneva gocarāya apakkamitvā
jīvitapariccāgaṃ katvā payirupāsamāno aṭṭhāsi. Satthā sattāhaccayena
nirodhā vuṭṭhito sīhaṃ oloketvā "bhikkhusaṃghepi cittaṃ pasādetvā
saṃghaṃ vandissatī"ti "bhikkhusaṃgho āgacchatū"ti cintesi. Bhikkhū tāvadeva
āgamiṃsu. Sīho saṃghe cittaṃ pasādesi. Satthā tassa manaṃ oloketvā
"anāgate buddho bhavissasī"ti byākāsi. Padumassa pana bhagavato
campakannāma nagaraṃ ahosi, asamo nāma rājā pitā, asamā nāma devī
mātā, sālo ca upasālo ca dve aggasāvakā, varuṇo nāmupaṭṭhāko,
rāmā ca surāmā ca dve aggasāvikā, soṇarukkho nāma bodhi,
aṭṭhapaññāsahatthubbedhaṃ sarīraṃ ahosi, āyu vassasatasahassanti.
           Anomadassissa aparena       sambuddho dipaduttamo
           padumo nāma nāmena        asamo appaṭipuggaloti.
        Tassa aparabhāge nārado nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo
sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū
ahesuṃ, dutiye navutikoṭisahassāni, tatiye asītikoṭisahassāni.
Tadā bodhisatto isipabbajjaṃ pabbajitvā pañcasu abhiññāsu
aṭṭhasu ca samāpattīsu ciṇṇavasī hutvā buddhappamukhassa
bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ datvā lohitacandanena pūjaṃ akāsi.
Sopi taṃ "anāgate buddho bhavissasī"ti byākāsi.
Tassa bhagavato dhaññavatī nāma nagaraṃ ahosi, sudevo nāma khattiyo
pitā, anomā nāma mātā, bhaddapālo ca jitamitto ca dve
aggasāvakā, vāseṭṭho nāmupaṭṭhāko, uttarā ca phagguṇī ca dve
aggasāvikā, mahāsoṇarukkho nāma bodhi, sarīraṃ aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ
ahosi, navutivassasahassāni āyūti.
           Padumassa aparena           sambuddho dipaduttamo
           nārado nāma nāmena       asamo appaṭipuggaloti.
        Nāradabuddhassa aparabhāge ekaṃ asaṅkheyyaṃ atikkamitvā ito
satasahassakappamatthake ekasmiṃ kappe ekova padumuttarabuddho nāma udapādi.
Tassāpi tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhame koṭisatasahassabhikkhū
ahesuṃ, dutiye vebhārapabbate navutikoṭisahassāni, tatiye
asītikoṭisahassāni. Tadā bodhisatto jaṭilo nāma mahāraṭṭhiyo hutvā
buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa sacīvaraṃ dānaṃ adāsi. Sopi naṃ
"anāgate buddho bhavissasī"ti byākāsi. Padumuttarassa pana bhagvato
kāle titthiyā nāma nāhesuṃ, sabbe devamanussā buddhameva saraṇaṃ
agamaṃsu. Tassa nagaraṃ haṃsavatī nāma ahosi, pitā ānando nāma
khattiyo, mātā sujātā nāma devī, devalo ca sujāto ca dve aggasāvakā,
sumano nāmupaṭṭhāko, amitā ca asamā ca dve aggasāvikā, salaḷarukkho
bodhi, sarīraṃ aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā
samantato dvādasa yojanāni gaṇhi, vassasatasahassaṃ āyūti.
           Nāradassa aparena         sambuddho dipaduttamo
           padumuttaro nāma jino      akkhobho sāgarūpamoti.
        Tassa aparabhāge sattati kappasahassāni atikkamitvā sumedho ca
sujāto cāti ekasmiṃ kappe dve buddhā nibbattiṃsu. Sumedhassāpi
tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte sudassananagare
koṭisatakhīṇāsavā ahesuṃ, dutiye pana navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo.
Tadā bodhisatto uttaro nāma māṇavo hutvā nidahitvā ṭhapitaṃyeva
asītikoṭidhanaṃ vissajjetvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa mahādānaṃ
datvā dhammaṃ sutvā saraṇesu patiṭṭhāya nikkhamitvā pabbaji. Sopi naṃ
"anāgate buddho bhavissasī"ti byākāsi. Sumedhassa bhagavato sudassanannāma
nagaraṃ ahosi, sudatto nāma rājā pitā, mātāpi sudattā nāma, saraṇo ca
sabbakāmo ca dve aggasāvakā, sāgaro nāmupaṭṭhāko, rāmā ca surāmā
ca dve aggasāvikā, mahānimbarukkho bodhi, sarīraṃ aṭṭhāsītihatthubbedhaṃ
ahosi, āyu navuti vassasahassānīti.
        Padumuttarassa aparena        sumedho nāma nāyako
        durāsado uggatejo        sabbalokuttamo munīti.
      Tassa aparabhāge sujāto nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo
sāvakasannipāta ahesuṃ. Paṭhamasannipāte saṭṭhi bhikkhusatasahassāni
ahesuṃ, dutiye paññāsaṃ, tatiye cattāḷīsaṃ. Tadā bodhisatto
cakkavattirājā hutvā "buddho uppanno"ti sutvā upasaṅkamitvā dhammaṃ
sutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa saddhiṃ sattahi ratanehi
catumahādīparajjaṃ datvā satthu santike pabbaji. Sakalaraṭṭhavāsino
raṭṭhuppādaṃ gahetvā ārāmikakiccaṃ sādhentā buddhappamukhassa
Bhikkhusaṃghassa niccaṃ mahādānaṃ adaṃsu. Sopi naṃ satthā "anāgate buddho
bhavissasī"ti byākāsi. Tassa bhagavato nagaraṃ sumaṅgasaṃ nāma ahosi, uggato
nāma rājā pitā, pabhāvatī nāma mātā, sudassano ca sudevo ca dve
aggasāvakā, nārado nāmupaṭṭhāko, nāgā ca nāgasamālā ca dve
aggasāvikā, mahāveḷurukkho bodhi. So kira mandacchiddo ghanakkhandho
upari niggatāhi mahāsākhāhi morapiñchakalāpo viya virocittha. Tassa
bhagavato sarīraṃ paṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, āyu navuti vassasahassānīti.
           Tattheva maṇḍakappamhi      sujāto nāma nāyako
           sīhahanusabhakkhandho 1-      appameyyo durāsadoti.
        Tassa aparabhāge ito aṭṭhārasakappasatamatthake ekasmiṃ kappe
piyadassī atthadassī dhammadassīti tayo buddhā nibbattiṃsu.
Piyadassissāpi tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhame koṭisatasahassabhikkhū
ahesuṃ, dutiye navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto
kassapo nāma māṇavo tiṇṇaṃ vedānaṃ pāraṅgato hutvā satthu
dhammadesanaṃ sutvā koṭisatasahassadhanapariccāgena saṃghārāmaṃ
kāretvā saraṇesu ca sīlesu ca patiṭṭhāsi. Atha naṃ satthā
"aṭṭhārasakappasataccayena buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa bhagavato
anomannāma nagaraṃ ahosi, pitā sudinno nāma rājā, mātā candā
nāma devī, pālito ca sabbadassī ca dve aggasāvakā, sobhito
nāmupaṭṭhāko, sujātā ca dhammadinnā ca dve aggasāvikā, kakudharukkho
bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, navuti vassasahassāni āyūti.
@Footnote: 1 ka. sīhahanu usabhakkhandho
           Sujātassa aparena       sayambhū lokanāyako
           durāsado asamasamo      piyadassī mahāyasoti.
        Tassa aparabhāge atthadassī nāma satthā udapādi. Tassāpi
tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhame aṭṭhanavuti bhikkhusatasahassāni
ahesuṃ, dutiye aṭṭhāsītisatasahassāni, tathā tatiye. Tadā bodhisatto
susīmo nāma mahiddhikatāpaso hutvā devalokato mandāravapupphacchattaṃ
āharitvā satthāraṃ pūjesi. Sopi naṃ "anāgate buddho bhavissasī"ti
byākāsi. Tassa bhagavato sobhitaṃ nāma nagaraṃ ahosi, sāgaro nāma rājā
pitā, sudassanā nāma mātā, santo ca upasanto ca dve aggasāvakā,
abhayo nāmupaṭṭhāko, dhammā ca sudhammā ca dve aggasāvikā,
campakarukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā samantato
sabbakālaṃ yojanamattaṃ pharitvā aṭṭhāsi, āyu vassasatasahassanti.
           Tattheva maṇḍakappamhi       atthadassī narāsabho
           mahātamaṃ nihantvāna        patto sambodhimuttamanti.
        Tassa aparabhāge dhammadassī nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo
sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhame koṭisatabhikkhū ahesuṃ, dutiye
sattatikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto sakko devarājā
hutvā dibbagandhapupphehi ca dibbaturiyehi ca pūjaṃ akāsi. Sopi naṃ
"anāgate buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa bhagavato saraṇannāma
nagaraṃ ahosi, pitā saraṇo nāma rājā, mātā sunandā nāma, padumo ca
Phussadevo ca dve aggasāvakā, sunetto nāmupaṭṭhāko, khemā ca
sabbanāmā ca dve aggasāvikā, timbajālarukkho 1- bodhi, "bimbijālotipi
vuccati, sarīraṃ panassa asītihatthubbedhaṃ ahosi, vassasatasahassaṃ āyūti.
           Tattheva maṇḍakappamhi       dhammadassī mahāyaso
           tamandhakāraṃ vidhamitvā       atirocati sadevaketi.
        Tassa aparabhāge ito catunavutikappamatthake ekasmiṃ kappe
ekova siddhattho nāma buddho udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā
ahesuṃ. Paṭhamasannipāte koṭisatasahassabhikkhū ahesuṃ, dutiye
navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto uggatejo
abhiññābalasampanno maṅgalo nāma tāpaso hutvā mahājambūphalaṃ
āharitvā tathāgatassa adāsi. Satthāpi taṃ phalaṃ paribhuñjitvā
"catunavutikappamatthake tvaṃ buddho bhavissasī"ti bodhisattaṃ
byākāsi. Tassa bhagavato nagaraṃ vebhārannāma ahosi, pitā jayaseno
nāma rājā, mātā suphassā nāma, sambalo ca sumitto ca dve
aggasāvakā, revato nāmupaṭṭhāko, sīvalā ca surāmā ca dve
aggasāvikā, kaṇṇikārarukkho bodhi, sarīraṃ saṭṭhihatthubbedhaṃ ahosi,
vassasatasahassaṃ āyūti.
@Footnote: 1 cha. rattaṅkurarukkho
          Dhammadassissa aparena       siddhattho lokanāyako
          nihantvāna tamaṃ sabbaṃ       suriyo abbhuggato yathāti.
        Tassa aparabhāge ito dvānavutikappamatthake tisso pussoti
ekasmiṃ kappe dve buddhā nibbattiṃsu. Tissassa bhagavato tayo
sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte bhikkhūnaṃ koṭisataṃ ahosi, dutiye
navutikoṭiyo, tatiye asītikoṭiyo. Tadā bodhisatto mahābhogo mahāyaso
sujāto nāma khattiyo hutvā isipabbajjaṃ pabbajitvā mahiddhikabhāvaṃ patvā
"buddho uppanno"ti sutvā dibbamandāravapadumapāricchattakapupphāni
ādāya catupparisamajjhe gacchantaṃ tathāgataṃ pūjesi, ākāse pupphavitānaṃ
akāsi. Sopi naṃ satthā "ito dvānavutikappe buddho bhavissasī"ti
byākāsi. Tassa bhagavato khemannāma nagaraṃ ahosi, pitā janasandho
nāma khattiyo, mātā padumā nāma, brahmadevo ca udayo ca
dve aggasāvakā, samaṅgo nāma upaṭṭhāko, phussā ca sudattā ca
dve aggasāvikā, asanarukkho bodhi, sarīraṃ saṭṭhihatthubbedhaṃ ahosi,
vassasatasahassaṃ āyūti.
          Siddhatthassa aparena     asamo appaṭipuggalo
          anantasīlo amitayaso    tisso lokagganāyakoti.
        Tassa aparabhāge pusso nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo
sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte saṭṭhi bhikkhusatasahassāni
ahesuṃ, dutiye paṇṇāsa, tatiye dvattiṃsa. Tadā bodhisatto vijitāvī
nāma khattiyo hutvā mahārajjaṃ pahāya satthu santike pabbajitvā tīṇi
Piṭkāni uggahetvā mahājanassa dhammakathaṃ kathesi, sīlapāramiṃ ca
pūresi. Sopi naṃ "buddho bhavissasī"ti tatheva byākāsi. Tassa
bhagavato kāsi nāma nagaraṃ ahosi, jayaseno nāma rājā pitā, sirimā
nāma mātā, surakkhito ca dhammaseno ca dve aggasāvakā, sabhiyo
nāmupaṭṭhāko, cālā ca upacālā ca dve aggasāvikā, āmalakarukkho
bodhi, sarīraṃ aṭṭhapaṇṇāsahatthubbedhaṃ ahosi, navutivassasahassāni
āyūti.
         Tattheva maṇḍakappamhi       ahu satthā anuttaro
         anūpamo asamasamo         pusso lokagganāyakoti.
       Tassa aparabhāge ito ekanavutikappe vipassī nāma bhagavā
udapādi. Tassāpi tayo sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte
aṭṭhasaṭṭhi bhikkhusatasahassāni ahesuṃ. Dutiye ekasatasahassaṃ, tatiye
asītisahassāni. Tadā bodhisatto mahiddhiko mahānubhāvo atulo
nāma nāgarājā hutvā sattaratanakhacitaṃ sovaṇṇamayaṃ mahāpīṭhaṃ
bhagavato adāsi. Sopi naṃ "ito ekanavutikappe buddho bhavissasī"ti
byākāsi. Tassa bhagavato bandhumatī nāma nagaraṃ ahosi, bandhumā nāma
rājā pitā, bandhumatī nāma mātā, khaṇḍo ca tisso ca dve aggasāvakā,
asoko nāmupaṭṭhāko, candā ca candamittā ca dve aggasāvikā,
pātalirukkho bodhi, sarīraṃ asītihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā
sadā satta yojanāni pharitvā aṭṭhāsi, asīti vassasahassāni āyūti.
          Pussassa aparena         sambuddho dipaduttamo
          vipassī nāma nāmena      loke uppajji cakkhumāti.
       Tassa aparabhāge ito ekattiṃsakappe sikhī ca vessabhū cāti
dve buddhā ahesuṃ. Sikhissāpi bhagavato tayo sāvakasannipātā
ahesuṃ. Paṭhamasannipāte bhikkhusatasahassaṃ ahosi, dutiye asītisahassāni,
tatiye sattatisahassāni. Tadā bodhisatto arindamo nāma rājā
hutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa sacīvaraṃ mahādānaṃ pavattetvā
sattaratanapaṭimaṇḍitaṃ hatthiratanaṃ datvā hatthippamāṇaṃ katvā
kappiyabhaṇḍaṃ adāsi. Sopi naṃ "ito ekattiṃsakappe buddho
bhavissasī"ti byākāsi. Tassa bhagavato aruṇavatī nāma nagaraṃ
ahosi, aruṇo nāma khattiyo pitā, pabhāvatī nāma mātā,
abhibhū ca sambhavo ca dve aggasāvakā, khemaṅkaro nāmupaṭṭhāko,
sakhilā ca padumā ca dve aggasāvikā, puṇḍarīkarukkho
bodhi, sarīraṃ sattatihatthubbedhaṃ ahosi, sarīrappabhā yojanattayaṃ
pharitvā aṭṭhāsi, sattati vassasahassāni āyūti.
       Vipassissa aparena
           sikhīvhayo nāma jino      asamo appaṭipuggaloti.
       Tassa aparabhāge vessabhū nāma satthā udapādi. Tassāpi tayo
sāvakasannipātā ahesuṃ. Paṭhamasannipāte asīti bhikkhusahassāni
ahesuṃ, dutiye sattati, tatiye saṭṭhi. Tadā bodhisatto sudassano nāma
rājā hutvā buddhappamukhassa bhikkhusaṃghassa sacīvaraṃ mahādānaṃ
datvā tassa santike pabbajitvā ācāraguṇasampanno buddharatane
cittīkārapītibahulo ahosi. Sopi naṃ bhagavā "ito ekattiṃsakappe
buddho bhavissasī"ti byākāsi. Tassa pana bhagavato anomannāma nagaraṃ
ahosi, suppatīto nāma rājā pitā, yasavatī nāma mātā,
soṇo ca uttaro ca dve aggasāvakā, upasanto nāmupaṭṭhāko,
dāmā ca sumālā ca dve aggasāvikā, sālarukkho bodhi, sarīraṃ
saṭṭhihatthubbedhaṃ ahosi, saṭṭhi vassasahassāni āyūti.
           Tattheva maṇḍakappamhi        asamo appaṭipuggalo
           vessabhū nāma nāmena       loke uppajji so jinoti.
        Tassa aparabhāge imasmiṃ kappe cattāro buddhā nibbattiṃsu
kakusandho konāgamano kassapo amhākaṃ bhagavāti. Kakusandhassa
bhagavato ekova sāvakasannipāto, tattha cattāḷīsa bhikkhusahassāni
ahesuṃ. Tadā bodhisatto khemo nāma rājā hutvā buddhappamukhassa
bhikkhusaṃghassa sapattacīvaraṃ mahādānañceva añjanādīni bhesajjāni ca
Datvā satthu dhammadesanaṃ sutvā pabbaji. Sopi naṃ satthā byākāsi.
Kakusandhassa pana bhagavato khemaṃ nāma nagaraṃ ahosi, aggidatto
nāma brāhmaṇo pitā, visākhā nāma brāhmaṇī mātā, vidhuro
ca sañjīvo ca dve aggasāvakā, buddhijo nāmupaṭṭhāko, sāmā ca
campakā ca dve aggasāvikā, mahāsirīsarukkho bodhi, sarīraṃ
cattāḷīsahatthubbedhaṃ ahosi, cattāḷīsa vassasahassāni āyūti.
           Vessabhussa aparena       sambuddho dipaduttamo
           kakusandho nāma nāmena    appameyyo durāsadoti.
        Tassa aparabhāge konāgamano nāma satthā udapādi. Tassāpi
eko sāvakasannipāto. Tattha tiṃsa bhikkhusahassāni ahesuṃ. Tadā
bodhisatto pabbato nāma rājā hutvā amaccagaṇaparivuto satthu santikaṃ
gantvā dhammadesanaṃ sutvā buddhappamukhaṃ bhikkhusaṃghaṃ nimantetvā
mahādānaṃ pavattetvā pattuṇṇacīnapaṭṭakoseyyakambaladukūlāni ceva
suvaṇṇapādukañca datvā satthu santike pabbaji. Sopi naṃ byākāsi. Tassa
bhagavato sobhavatī nāma nagaraṃ ahosi, yaññadatto nāma brāhmaṇo pitā,
uttarā nāma brāhmaṇī mātā, bhiyyoso ca uttaro ca dve aggasāvakā,
sotthijo nāmupaṭṭhāko, samuddā ca uttarā ca dve aggasāvikā,
udumbararukkho bodhi, sarīraṃ tiṃsahatthubbedhaṃ ahosi, tiṃsa vassasahassāni āyūti.
          Kakusandhassa aparena        sambuddho dipaduttamo
          konāgamano 1- nāma jino  lokajeṭṭho narāsabhoti.
       Tassa aparabhāge kassapo nāma satthā udapādi. Tassāpi ekova
sāvakasannipāto. Tattha vīsati bhikkhusahassāni ahesuṃ. Tadā
bodhisatto jotipālo nāma māṇavo hutvā tiṇṇaṃ vedānaṃ pāragū
bhūmiyaṃ ca antalikkhe ca pākaṭo ghaṭīkārassa kumbhakārassa mitto
ahosi. So tena saddhiṃ satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammakathaṃ sutvā
pabbajitvā āraddhavīriyo tīṇi piṭakāni uggahetvā vattapaṭivatta-
sampattiyā buddhassa sāsanaṃ sobhesi. Sopi naṃ satthā byākāsi. Tassa
bhagavato jātanagaraṃ bārāṇasī nāma ahosi, brahmadatto nāma brāhmaṇo
pitā, dhanavatī nāma brāhmaṇī mātā, tisso ca bhāradvājo ca dve
aggasāvakā, sabbamitto nāmupaṭṭhāko, anuḷā ca uruveḷā ca dve
aggasāvikā, nigrodharukkho bodhi, sarīraṃ vīsatihatthubbedhaṃ ahosi,
vīsati vassasahassāni āyūti.
          Konāgamanassa 2- aparena    sambuddho dipaduttamo
          kassapo nāma nāmena 3-    dhammarājā pabhaṅkaroti.
       Yasmiṃ pana kappe dīpaṅkaradasabalo udapādi, tasmiṃ aññepi tayo
buddhā ahesuṃ. Tesaṃ santikā bodhisattassa byākaraṇaṃ
@Footnote: 1 cha. koṇāgamano. evamuparipi. 2 cha. koṇāgamanassa.
@3 cha. kassapo nāma gottena.
Natthi, tasmā te idha na dassitā. Aṭṭhakathāyaṃ pana tamhā kappā
paṭṭhāya sabbepi buddhe dassetuṃ idaṃ vuttaṃ:-
         "taṇhaṅkaro medhaṅkaro       athopi saraṇaṅkaro
          dīpaṅkaro ca sambuddho       koṇḍañño dipaduttamo
          maṅgalo ca sumano ca        revato sobhito muni
          anomadassī padumo          nārado padumuttaro
          sumedho ca sujāto ca       piyadassī mahāyaso
          atthadassī dhammadassī         siddhattho lokanāyako
          tisso pusso ca sambuddho    vipassī sikhi vessabhū
          kakusandho konāgamano       kassapo cāpi nāyako
          ete ahesuṃ sambuddhā      dhutarāgā samāhitā.
          Sataraṃsīva uppannā          mahātamavinodanā
          jalitvā aggikhandhāva        nibbutā te sasāvakā"ti.
       Tattha amhākaṃ bodhisatto dīpaṅkarādīnaṃ catuvīsatiyā buddhānaṃ
santike adhikāraṃ karonto kappasatasahassādhikāni cattāri
asaṅkheyyāni āgato. Kassapassa pana bhagavato orabhāge ṭhapetvā
imaṃ sammāsambuddhaṃ añño buddho nāma natthi. Iti dīpaṅkarādīnaṃ
catuvīsatiyā buddhānaṃ santike laddhabyākaraṇo pana bodhisatto yenena:-
         "manussattaṃ liṅgasampatti       hetu satthāradassanaṃ
          pabbajjā guṇasampatti        adhikāro ca chandatā
          aṭṭhadhammasamodhānā         abhinīhāro samijjhatī"ti 1-
ime aṭṭha dhamme samodhānetvā dīpaṅkarapādamūle katābhinīhārena
"handa buddhakare dhamme vicināmi ito cito"ti ussāhaṃ katvā "vicinanto
tadādakkhiṃ paṭhamaṃ dānapāramin"ti dānapāramitādayo buddhakārakā
dhammā diṭṭhā, te pūrentoyeva yāva vessantarattabhāvā āgami.
Āgacchanto ca ye te katābhinīhārānaṃ bodhisattānaṃ ānisaṃsā
saṃvaṇṇitā:-
          evaṃ sabbaṅgasampannā       bodhiyā niyatā narā
          saṃsaraṃ dīghamaddhānaṃ           kappakoṭisatehipi.
          Avīcimhi nuppajjanti         tathā lokantaresu ca
          nijjhāmataṇhā khuppipāsā     na honti kālakañjikā.
          Na honti khuddakā pāṇā     uppajjantāpi duggatiṃ
          jāyamānā manussesu        jaccandhānabhavantite.
@Footnote: 1 khu. buddha. 33/422.
          Sotavekallatā natthi        na bhavanti mūgapakkhikā
          itthībhāvaṃ na gacchanti        ubhatobyañjanapaṇḍakā.
          Na bhavanti pariyāpannā       bodhiyā niyatā narā
          muttā ānantarikehi        sabbattha suddhagocaRā.
          Micchādiṭṭhiṃ na sevanti       kammakiriyadassanā
          vasamānāpi saggesu         asaññaṃ nūpapajjare.
          Suddhāvāsesu devesu       hetu nāma na vijjati
          nekkhammaninnā sappurisā     visaṃyuttā bhavābhave
          caranti lokatthacariyāyo      pūrenti sabbapāramī"ti
      te ānisaṃse adhigantvāva āgato.
      Pāramiyo pūrentassa cassa akittibrāhmaṇakāle saṅkhabrāhmaṇakāle
dhanañjayarājakāle mahāsudassanakāle mahāgovindakāle nimimahārājakāle
candakumārakāle visayhaseṭṭhikāle sivirājakāle vessantarakāleti
dānapāramitāya pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena
panassa sasapaṇḍitajātake:-
         "bhikkhāya upagataṃ disvā       sakattānaṃ pariccajiṃ
          dānena me samo natthi      esā me dānapāramī"ti. 1-
Evaṃ attapariccāgaṃ karontassa dānapāramitā paramatthapāramī nāma jātā.
       Tathā sīlavarājakāle campeyyanāgarājakāle bhūridattanāgarājakāle
chaddantanāgarājakāle jayaddisarājaputtakāle alīnasattukumārakāleti
sīlapāramitāya pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena
panassa saṅkhapālajātake:-
        "sūlehi vijjhiyantepi         koṭṭiyantepi sattibhi 2-
         bhojaputte na kuppāmi       esā me sīlapāramī"ti. 3-
Evaṃ attapariccāgaṃ karontassa sīlāpāramitā paramatthapāramī nāma jātā.
@Footnote: 1 khu. cariyā. 33/567. 2 cha. sūlehi vijjhiyantopi koṭṭiyantopi
@sattihi. 3 khu. cariyā. 33/578.
       Tathā somanassakumārakāle hatthipālakumārakāle ayogharapaṇḍita-
kāleti mahārajjaṃ pahāya nekkhammapāramitāya pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma
natthi. Ekantena panassa cullasutasomajātake 1-:-
        "mahārajjaṃ hatthagataṃ          kheḷapiṇḍaṃva chaḍḍayiṃ
         cajato na hoti lagganaṃ 2-    esā me nekkhammapāramī"ti
       evaṃ nissaṅgatāya rajjaṃ chaḍḍetvā nikkhamantassa nekkhammapāramitā
paramatthapāramī nāma jātā.
       Tathā vidhurapaṇḍitakāle mahāgovindapaṇḍitakāle kuddālapaṇḍitakāle
arakapaṇḍitakāle bodhiparibbājakakāle mahosadhapaṇḍitakāleti
paññāpāramitāya pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma natthi. Ekantena panassa
senakajātake 3- senakapaṇḍitakāle:-
@Footnote: 1 ka. cūḷasutasomajātake 2 cha. laggaṃ
@3 cha. sattubhastajātake
         "paññāya vicinantohaṃ       brāhmaṇaṃ mocayiṃ dukhā
          paññāya me samo natthi    esā me paññāpāramī"ti
antobhastagataṃ sappaṃ dassentassa paññāpāramitā paramatthapāramī nāma jātā.
       Tathā vīriyapāramitādīnampi pūritattabhāvānaṃ parimāṇaṃ nāma
natthi. Ekantena panassa mahājanakajātake:-
         "atīradassī jalamajjhe       hatā sabbeva mānusā
          cittassa aññathā natthi     esā me vīriyapāramī"ti
      evaṃ mahāsamuddaṃ tarantassa pavattā vīriyapāramitā
paramatthapāramī nāma jātā. Khantivādījātake:-
         "acetanaṃva koṭṭente     tiṇhena pharasunā mamaṃ
          kāsirāje na kuppāmi     esā me khantipāramī"ti.
Evaṃ acetanabhāvena 1- viya mahādukkhaṃ adhivāsentassa khantipāramitā
paramatthapāramī nāma jātā. Mahāsutasomajātake:-
@Footnote: 1 ka. acetanābhāvena
         "saccavācaṃ anurakkhanto      cajitvā mama jīvitaṃ
          mocesiṃ ekasataṃ khattiye    esā me saccapāramī"ti 1-
       evaṃ jīvitaṃ cajitvā saccamanurakkhantassa saccapāramitā paramatthapāramī
nāma jātā. Mūgapakkhajātake:-
         "mātā pitā na me dessā   attā me na ca dessiyo
          sabbaññutaṃ piyaṃ mayhaṃ         tasmā vatamadhiṭṭhahin"ti 2-.
Evaṃ jīvitaṃpi cajitvā vataṃ adhiṭṭhahantassa adhiṭṭhānapāramitā paramatthapāramī
nāma jātā. Suvaṇṇasāmajātake:-
         "na maṃ koci uttasati        napihaṃ bhāyāmi kassaci
          mettābalenupatthaddho      ramāmi pavane tadā"ti 3-
       evaṃ jīvitaṃpi anoloketvā mettāyantassa mettāpāramitā
paramatthapāramī nāma jātā. Lomahaṃsajātake:-
         "susāne seyyaṃ kappemi      chavaṭṭhikaṃ upadhāyahaṃ 4-
          gāmamaṇḍalā 5- upāgantvā  rūpaṃ dassentinappakan"ti 6-
@Footnote: 1 cariyāpiṭaka "saccavācānurakkhanto    jīvitaṃ cajitumupāgamiṃ
@          saccena me samo natthi  esā me saccapāramī"ti.
@2 khu.cariyā. 33/586.
@3 khu.cariyā. 33/593. 4 khu.cariyā. upanidhāya
@5 cha. gāmaṇḍalā. jātakaṭīkā gomaṇḍalā.
@6 khu. cariyā. 33/594.
Evaṃ gāmadārakesu niṭṭhubhanādīhi ceva mālāgandhūpahārādīhi ca
sukhadukkhaṃ uppādentesupi upekkhaṃ anativattantassa upekkhāpāramitā
paramatthapāramī nāma jātā.
       Ayamettha saṅkhePo. Vitthārato panesa attho cariyāpiṭakato
gahetabbo. Evaṃ pāramiyo pūretvā vessantarattabhāve ṭhito:-
        "acetanāyaṃ paṭhavī          aviññāya sukhaṃ dukkhaṃ 1-
         sāpi dānabalā mayhaṃ       sattakkhattumakampathā"ti 2-
      evaṃ mahāpaṭhavikampanāni 3- mahāpuññāni katvā āyupariyosāne 4-
tato cuto tusitabhavane nibbatti. Iti dīpaṅkarapādamūlato paṭṭhāya
yāva ayaṃ tusitapure nibbatti, ettakaṃ ṭhānaṃ "dūrenidānaṃ nāmā"ti
veditabbaṃ.
                   Dūrenidānakathā niṭṭhitā.
@Footnote: 1 cha. dukhaṃ   2 khu. cariyā. 33/565.
@3 cha. mahāpathavikampanādīni.  4 ka. āyuhapariyosāne
                       Avidūrenidānaṃ
      tusitapure vasanteyeva pana bodhisatte buddhakolāhalannāma
udapādi. Lokasmiṃ hi tīṇi kolāhalāni uppajjanti kappakolāhalaṃ
buddhakolāhalaṃ cakkavattikolāhalanti. Tassa vassasatasahassassa
accayena kappuṭṭhānaṃ bhavissatīti lokabyūhā nāma kāmāvacaradevā
muttasirā vikiṇṇakesā rudamukhā assūni hatthehi puñchamānā
Rattavatthanivatthā ativiya virūpavesadhārino hutvā manussapathe vicarantā
evaṃ ārocenti mārisā ito vassasatasahassassa accayena kappuṭṭhānaṃ
bhavissati ayaṃ lokopi nassissati mahāsamuddopi nassissati ayañca
mahāpaṭhavī sineru ca pabbatarājā uḍḍayhissanti vinassissanti yāva
brahmalokā vināso bhavissati mettaṃ mārisā bhāvetha karuṇaṃ muditaṃ
upekkhaṃ mārisā bhāvetha mātaraṃ upaṭṭhahatha kulejeṭṭhāpacāyino
hothāti. Idaṃ kappakolāhalannāma. Vassasahassassa accayena
pana sabbaññubuddho loke uppajjissatīti lokapāladevatā ito
mārisā vassasahassassa accayena buddho loke uppajjissatīti
ugghosentiyo āhiṇḍanti. Idaṃ buddhakolāhalannāma. Vassasatassa
accayena cakkavattirājā uppajjissatīti devatāyeva ito mārisā
vassasatassa accayena cakkavattirājā loke uppajjissatīti
ugghosentiyo āhiṇḍanti. Idaṃ cakkavattikolāhalannāma. Imāni
tīṇi kolāhalāni mahantāni honti. Tesu buddhakolāhalasaddaṃ
sutvā sakaladasasahassacakkavāḷadevatā ekato sannipatitvā asuko
nāma satto buddho bhavissatīti ñatvā taṃ upasaṅkamitvā āyācanti
āyācamānā ca pubbanimittesu uppannesu āyācanti. Tadā pana
sabbāpi devatā ekekacakkavāḷe cātummahārājasakkasuyāmasantusita-
nimmānaratiparanimmitavasavattimahābrahmehi saddhiṃ ekacakkavāḷe
sannipatitvā tusitabhavane bodhisattassa santikaṃ gantvā mārisa
tumhehi dasa pāramiyo pūrentehi na sakkasampattiṃ na mārasampattiṃ na
Cakkavattisampattiṃ na brahmasampattiṃ paṭṭhentehi pūritā lokanittharaṇatthāya
pana sabbaññutaṃ paṭṭhentehi pūritā so vo idāni kālo mārisa
buddhattāya samayo mārisa buddhattāyāti yāciṃsu.
      Atha mahāsatto devatānaṃ paṭiññaṃ adatvā kāladīpadesakula-
janettiāyuparicchedavasena pañca mahāvilokanāni viloketi. Tattha
kālo nu kho akālo nu khoti paṭhamaṃ kālaṃ vilokesi. Tattha
vassasatasahassato uddhaṃ vaḍḍhito āyukālo kālo nāma na hoti.
Kasmā. Tadā hi sattānaṃ jātijarāmaraṇāni na paññāyanti
buddhānañca dhammadesanā tilakkhaṇavinimuttā natthi tesaṃ aniccaṃ
dukkhamanattāti kathentānaṃ kathannāmetaṃ kathentīti neva sotabbaṃ na
saddahitabbaṃ maññanti tato abhisamayo na hoti tasmiṃ asati aniyyānikaṃ
sāsanaṃ hoti tasmā akālo. Vassasatato onaṃ āyukālopi
kālo na hoti. Kasmā. Tadā sattā ussannakilesā honti
ussannakilesānañca dinno ovādo ovādaṭṭhāne
na tiṭṭhati udake daṇḍarāji viya so khippaṃ vigacchati tasmā
sopi akālo. Vassasatasahassato paṭṭhāya heṭṭhā vassasatato
paṭṭhāya uddhaṃ āyukālo kālo nāma. Tadā ca vassasatakālo. Atha
mahāsatto nibbattitabbakāloti passi. Tato dīpaṃ vilokento
cattāro mahādīpe oloketvā tīsu dīpesu buddhā na nibbattanti
jambūdīpeyeva nibbattantīti dīpaṃ passi. Tato jambūdīpo nāma
mahā dasayojanasahassaparimāṇo katarasmiṃ nu kho padese buddhā
Nibbattantīti okāsaṃ vilokento majjhimadesaṃ passi. Majjhimadeso
nāma puratthimāya disāya kajaṅgalaṃ nāma nigamo tassa aparena
mahāsālo tato paraṃ paccantimā janapadā orato majjhe
pubbadakkhiṇāya sallavatī nāma nadī tato paraṃ paccantimā janapadā
orato majjhe dakkhiṇāya disāya setakaṇṇikannāma nigamo
tato paraṃ paccantimā janapadā orato majjhe pacchimāya
disāya thūnannāma brāhmaṇagāmo tato paraṃ paccantimā janapadā
orato majjhe uttarāya disāya usīraddhajo nāma pabbato
tato paraṃ paccantimā janapadā orato majjheti evaṃ vinaye
vutto padeso. So āyāmato tīṇi yojanasatāni vitthārato
aḍḍhateyyāni parikkhepato navayojanasatānīti. Etasmiṃ padese buddhā
ca paccekabuddhā ca aggasāvakā ca cakkavattirājāno ca aññe ca
mahesakkhā khattiyabrāhmaṇagahapatimahāsālā uppajjanti idaṃ cettha
kapilavatthuṃ nāma nagaraṃ tattha mayā nibbattitabbanti niṭṭhaṃ agamāsi.
Tato kulaṃ vilokento buddhā nāma vessakule vā suddakule
vā na nibbattanti lokasammate pana khattiyakule vā brāhmaṇakule
vā dvīsuyeva kulesu nibbattanti idāni ca khattiyakulaṃ lokasammataṃ
tattha nibbattissāmi suddhodanamahārājā pitā me bhavissatīti
kulaṃ passi. Tato mātaraṃ vilokento buddhamātā nāma purisalolā
surādhuttā na hoti kappasatasahassaṃ pana pūritapāramī jātito
paṭṭhāya akhaṇḍapañcasīlāyeva hoti ayañca mahāmāyā nāma devī
Edisī ayaṃ me mātā bhavissatīti kittakaṃ panassā āyūti dasannaṃ
māsānaṃ upari satta divasāni passi.
      Iti imaṃ pañcamahāvilokanaṃ viloketvā kālo me mārisa
buddhabhāvāyāti devatānaṃ saṅgahaṃ karonto paṭiññaṃ datvā gacchatha
tumheti tā devatā uyyojetvā tusitadevatāhi parivuto tusitapure
nandavanaṃ pāvisi. Sabbadevalokesu hi nandavanaṃ atthiyeva. Tatra
nandavane devatā ito cuto mārisa sugatiṃ gacchāti pubbekata-
kusalakammokāsaṃ sārayamānā vicaranti. So evaṃ devatāhi kusalaṃ
sārayamānāhi parivuto tattha vicaranto cavitvā mahāmāyāya deviyā
kucchismiṃ paṭisandhiṃ gaṇhi. Yena pana vidhānena gaṇhi tassāvibhāvatthaṃ
ayaṃ anupubbikathā.
      Tadā kira kapilavatthunagare āsāḷhanakkhattaṃ saṅghuṭṭhaṃ ahosi.
Mahājano nakkhattaṃ kīḷati. Mahāmāyāpi devī pure puṇṇamāya
sattamadivasato paṭṭhāya vigatasurāpānaṃ mālāgandhavibhūsanasampannaṃ
nakkhattakīḷaṃ anubhavamānā sattamadivase pātova uṭṭhāya gandhodakena
nhāyitvā cattāri satasahassāni vissajjetvā mahādānaṃ datvā
sabbālaṅkāravibhūsitā varabhojanaṃ bhuñjitvā uposathaṅgāni
adhiṭṭhāya alaṅkatapaṭiyattaṃ sirigabbhaṃ pavisitvā sirisayane nipannā
niddaṃ okkamamānā imaṃ supinaṃ addasa cattāro kira naṃ mahārājāno
sayaneneva saddhiṃ ukkhipitvā himavantaṃ pavisitvā saṭṭhiyojanike
silātale sattayojanikassa mahāsālarukkhassa heṭṭhā ṭhapetvā ekamantaṃ
aṭṭhaṃsu. Atha nesaṃ
Deviyo āgantvā deviṃ anotattadahaṃ netvā manussamalaharaṇatthaṃ
nhāpetvā dibbavatthaṃ nivāsāpetvā dibbagandhehi vilimpāpetvā
dibbapupphāni pilandhāpetvā tato avidūre eko rajatapabbato tassa
anto kanakavimānaṃ atthi tattha pācīnato uccaīsakaṃ dibbasayanaṃ
paññāpetvā nisajjāpesuṃ. Atha bodhisatto setavaravāraṇo hutvā
tato avidūre eko suvaṇṇapabbato tattha vicaritvā tato oruyha
rajatapabbataṃ āruhitvā uttaradisato āgamma rajatadāmavaṇṇāya
soṇḍāya setapadumaṃ gahetvā koñcanādaṃ naditvā kanakavimānaṃ
pavisitvā mātusayanaṃ tikkhattuṃ padakkhiṇaṃ katvā dakkhiṇapassaṃ
padāletvā kucchippaviṭṭhasadiso ahosi. Evaṃ uttarāsāḷhanakkhatte
paṭisandhiṃ gaṇhi.
      Punadivase pabuddhā devī taṃ supinaṃ rañño ārocesi. Rājā
catusaṭṭhimatte brāhmaṇapāmokkhe pakkosāpetvā gomayaharitupalittāya
lājādīhi katamaṅgalasakkārāya bhūmiyā mahārahāni āsanāni paññāpetvā
tattha nisinnānaṃ brāhmaṇānaṃ sappimadhusakkarābhisaṅkhatassa varapāyāsassa
suvaṇṇarajatapātiyo pūretvā suvaṇṇarajatapātīhi paṭikujjitvā adāsi
aññehi ca ahatavatthakapilagāvīdānādīhi saddhiṃ te santappesi
atha tesaṃ sabbakāmasantappitānaṃ supinaṃ ārocetvā kiṃ bhavissatīti
pucchi. Brāhmaṇā āhaṃsu mā cintayittha mahārāja
deviyā te kucchimhi gabbho patiṭṭhito so ca kho
purisagabbho patiṭṭhito na itthīgabbho putto te bhavissati
So sace agāraṃ ajjhāvasissati rājā bhavissati cakkavatti sace
agārā nikkhamma pabbajissati buddho bhavissati loke vivaṭacchadoti.
     Bodhisattassa pana mātukucchimhi paṭisandhigahaṇakkhaṇeyeva
ekappahāreneva sakaladasasahassī lokadhātu saṅkampi sampakampi
sampavedhi. Dvattiṃsa pubbanimittāni pāturahesuṃ. Dasasu cakkavāḷasahassesu
appamāṇo obhāso phari. Tassa taṃ siriṃ daṭṭhukāmā viya andhā cakkhūni
paṭilabhiṃsu. Badhirā saddaṃ suṇiṃsu. Mūgā sammālapiṃsu. Khujjā
ujugattā ahesuṃ. Paṅgulā padasā gamanaṃ paṭilabhiṃsu. Bandhanagatā
sabbasattā andubandhanādīhi mucciṃsu. Sabbanarakesu aggi nibbāyi.
Pittivisaye khuppipāsā vūpasamiṃsu. Tiracchānagatānaṃ bhayaṃ nāhosi.
Sabbasattānaṃ rogo ceva rāgādikilesaggi ca vūpasamiṃsu. Sabbasattā
piyavācā ahesuṃ. Madhurenākārena assā hasiṃsu vāraṇā gajjiṃsu.
Sabbaturiyāni sakasakaninnādaṃ muñciṃsu aghaṭṭitāniyeva. Manussānaṃ
hatthūpagāni ābharaṇāni viraviṃsu. Sabbā disā vippasannā ahesuṃ.
Sattānaṃ sukhaṃ uppādayamāno mudu sītalo vāto pavāyi. Akālamegho
pavassi. Paṭhavitopi udakaṃ ubbhijjitvāpi sandati. Pakkhino
ākāsagamanaṃpi vijahiṃsu. Nadiyo asandamānā aṭṭhaṃsu. Mahāsamudde
madhuraṃ udakaṃ ahosi. Sabbatthakameva pañcavaṇṇehi padumehi sañchannaṃ
talaṃ ahosi. Thalajajalajādīni sabbapupphāni pupphiṃsu. Rukkhānaṃ
khandhesu khandhapadumāni sākhāsu sākhapadumāni latāsu latāpadumāni
pupphiṃsu. Thale silātalāni bhinditvā uparupari satta satta hutvā
Daṇḍapadumāni nāma nikkhamiṃsu. Ākāse olambitapadumāni nibbattiṃsu.
Samantato pupphavassaṃ vassi. Ākāse dibbaturiyāni vajjiṃsu.
Sakaladasasahassī lokadhātu vaṭṭetvā vissaṭṭhamālāguḷaṃ viya uppīḷetvā
bandhamālākalāpo viya alaṅkatapaṭiyattamālāsayanaṃ viya ca ekamālāmālinī
vipphurantavālavījanī pupphadhūpagandhaparivāsitā paramasobhaggappattā
ahosi.
     Evaṃ gahitapaṭisandhikassa bodhisattassa paṭisandhito paṭṭhāya
bodhisattassa ceva bodhisattassa mātuyā ca upaddavanivāraṇatthaṃ
khaggahatthā cattāro devaputtā ārakkhaṃ gaṇhiṃsu. Bodhisattamātuyā
purisesu rāgacittaṃ nuppajji. Lābhaggayasaggappattā ca ahosi
sukhinī akilantakāyā bodhisattañca antokucchigataṃ vippasanne maṇiratane
āvutapaṇḍarasuttaṃ viya passati. Yasmā bodhisattena vasitakucchi
nāma cetiyagabbhasadisā na sakkā hoti aññena sattena āvasituṃ
vā paribhuñjituṃ vā tasmā bodhisattamātā sattāhajāte bodhisatte
kālaṃ katvā tusitapure nibbatti. Yathā ca aññā itthiyo dasamāse
appatvāpi atikkamitvāpi nisinnāpi nipannāpi vijāyanti na evaṃ
bodhisattamātā. Sā pana bodhisattaṃ dasamāse kucchiyā pariharitvā
ṭhitā ca vijāyati. Ayañcesā bodhisattamātu dhammatā.
Mahāmāyāpi devī pattena telaṃ viya dasamāse kucchiyā bodhisattaṃ
pariharitvā paripuṇṇagabbhā ñātigharaṃ gantukāmā suddhodanamahārājassa
ārocesi icchāmahaṃ deva kulasantakaṃ devadahanagaraṃ
Gantunti. Rājā sādhūti sampaṭicchitvā kapilavatthuto yāva
devadahanagarā maggaṃ samaṃ kāretvā kaddalipuṇṇaghaṭadhajapaṭākāhi
alaṅkārāpetvā deviṃ suvaṇṇasīvikāya nisīdāpetvā amaccasahassena
ukkhipāpetvā mahantena parivārena pesesi. Dvinnaṃ pana nagarānaṃ
antare ubhayanagaravāsīnaṃpi lumbinivanaṃ nāma maṅgalasālavanaṃ atthi.
Tasmiṃ samaye mūlato yāva aggasākhā sabbaṃ ekaphāliphullaṃ ahosi.
Sākhantarehi ceva pupphantarehi ca pañcavaṇṇā bhamaravaṇṇā
nānappakārā ca sakuṇasaṅghā madhurassarena vikūjantā vicaranti.
Sakalaṃ lumbinivanaṃ cittalatāvanasadisaṃ mahānubhāvassa rañño susajjitaṃ
āpānatalamaṇḍalaṃ viya hoti. Deviyā taṃ disvā sālavanakīḷaṃ
kīḷitukāmatā udapādi. Amaccā deviṃ gahetvā sālavanaṃ pavisiṃsu. Sā
maṅgalasālamūlaṃ gantvā sālasākhāyaṃ gaṇhitukāmā ahosi. Sālasākhā
suseditavettaggaṃ viya onamitvā deviyā hatthapathaṃ upagacchi. Sā
hatthaṃ pasāretvā sākhaṃ aggahesi.
     Tāvadeva cassā kammajavātā caliṃsu. Athassā sāṇiyā
parikkhipitvā mahājano paṭikkami. Sālasākhaṃ gahetvā tiṭṭhamānāyaeva
cassā gabbhavuṭṭhānaṃ ahosi. Taṃ khaṇaṃyeva cattāro visuddhacittā
mahābrahmāno suvaṇṇajālaṃ ādāya sampattā tena suvaṇṇajālena
bodhisattaṃ sampaṭicchitvā mātu purato ṭhapetvā attamanā devi
hohi mahesakkho te putto uppannoti āhaṃsu. Yathā pana
aññe sattā mātukucchito nikkhamantā paṭikkūlena asucinā makkhitā
Nikkhamanti na evaṃ bodhisatto. So pana dhammāsanato otaranto
dhammakathiko viya nisseṇito otaranto puriso viya dve hatthe ca
pāde ca pasāretvā ṭhitakova mātukucchisambhavena kenaci asucinā
amakkhito suddho visuddho kāsikavatthe nikkhittamaṇiratanaṃ viya jotayanto
mātukucchito nikkhami. Evaṃ santepi bodhisattassa ca bodhisattamātuyā
ca sakkāratthaṃ ākāsato dve udakadhārā nikkhamitvā bodhisattassa
ca mātuyā ca sarīre utuṃ gāhāpesuṃ. Atha naṃ suvaṇṇajālena
paṭiggahetvā ṭhitānaṃ brahmānaṃ hatthato cattāro mahārājāno
maṅgalasammatāya sukhasamphassāya ajinappaveṇiyā gaṇhiṃsu. Tesaṃ
hatthato manussā dukūlacumbaṭakena paṭiggaṇhiṃsu. Manussānaṃ
hatthato muccitvā paṭhaviyaṃ patiṭṭhāya puratthimadisaṃ olokesi.
Anekāni cakkavāḷasahassāni ekaṅgaṇāni ahesuṃ. Tattha devamanussā
gandhamālādīhi pūjayamānā mahāpurisa idha tumhehi sadiso añño
natthi kuto uttaritaroti āhaṃsu. Evaṃ catasso disā anudisā
heṭṭhā uparīti dasapi disā vidisā anuviloketvā attanā sadisaṃ
adisvā ayaṃ uttaradisāti sattapadavītihārena agamāsi mahābrahmunā
setacchattaṃ dhārayamānena suyāmena devaputtena vālavījaniṃ aññāhi
ca devatāhi sesarājakakudhabhaṇḍahatthāhi anugammamāno tato sattamapade
ṭhito aggohamasmi lokassāti ādikaṃ āsabhivācaṃ nicchārento
sīhanādaṃ nadi.
     Bodhisatto hi tīsu attabhāvesu mātukucchito nikkhantamattova
Vācaṃ nicchāresi mahosadhattabhāve vessantarattabhāve imasmiṃ
attabhāveti. Mahosadhattabhāve kirassa mātukucchito nikkhamantasseva
sakko devarājā āgantvā candanasāraṃ hatthe ṭhapetvā gato.
So taṃ muṭṭhiyaṃ katvā nikkhamanto. Atha naṃ mātā tāta kiṃ
gahetvā āgatosīti pucchi. Osadhaṃ ammāti. Iti osadhaṃ
gahetvā āgatattā osadhadārakotvevassa nāmaṃ akaṃsu. Taṃ osadhaṃ
gahetvā cāṭiyaṃ pakkhipiṃsu. Āgatāgatānaṃ andhabadhirādīnaṃ tadeva
sabbarogavūpasamāya bhesajjaṃ ahosi. Tato mahantaṃ idaṃ osadhaṃ
mahantaṃ idaṃ osathanti uppannavacanaṃ upādāya mahosadhotvevassa
nāmaṃ jātaṃ. Vessantarattabhāve pana mātukucchito nikkhantamatto
dakkhiṇahatthaṃ pasāretvāva atthi nu kho amma kiñci dhanaṃ gehasmiṃ
dānaṃ dassāmīti vadanto nikkhami. Athassa mātā sadhane kule
nibbattosi tātāti puttassa hatthaṃ attano hatthatale katvā
sahassatthavikaṃ ṭhapāpesi. Imasmiṃ attabhāve imaṃpi sīhanādaṃ nadīti.
     Evaṃ bodhisatto tīsu attabhāvesu mātukucchito nikkhantamattova
vācaṃ nicchāresi. Yathā ca paṭisandhikkhaṇe evaṃ jātakkhaṇepissa
dvattiṃsa pubbanimittāni pāturahesuṃ. Yasmiṃ pana samaye amhākaṃ
bodhisatto lumbinivane jāto tasmiṃyeva samaye rāhulamātā devī
channo amacco kāḷudāyi amacco ānando rājakumāro kanthako
assarājā mahābodhirukkho cattāri nidhikumbhiyo ca jātā. Tattha
ekā gāvutappamāṇā ekā aḍḍhayojanappamāṇā ekā
Tigāvutappamāṇā ekā yojanappamāṇā ahosīti ime satta sahajātā
nāma. Ubhayanagaravāsino bodhisattaṃ gahetvā kapilavatthunagarameva
agamaṃsu. Taṃ divasaṃyeva kapilavatthunagare suddhodanamahārājassa
putto jāto ayaṃ kumāro bodhitale nisīditvā buddho bhavissatīti
tāvatiṃsabhavane haṭṭhatuṭṭhā devasaṅghā celukkhepādīni pavattentā
kīḷiṃsu.
     Tasmiṃ samaye suddhodanamahārājassa kulūpako aṭṭhasamāpattilābhī
kāḷadevalo nāma tāpaso. So bhattakiccaṃ katvā divāvihāratthāya
tāvatiṃsabhavanaṃ gantvā tattha divāvihāraṃ nisinno tā devatā disvā
kiṃkāraṇā tumhe evaṃ tuṭṭhamānasā kīḷittha mayhametaṃ kāraṇaṃ
kathethāti pucchi. Taṃ devatā āhaṃsu mārisa suddhodanarañño
putto jāto so tadā bodhitale nisīditvā buddho hutvā dhammacakkaṃ
pavattessati tassa anantaṃ buddhalīḷhaṃ daṭṭhuṃ dhammañca sotuṃ lacchāmāti
iminā kāraṇena tuṭṭhamhāti. So tāsaṃ vacanaṃ sutvā khippaṃ
devalokato oruyha rājanivesanaṃ pavisitvā paññattāsane nisinno
putto kira te mahārāja jāto passissāmi nanti āha. Rājā
alaṅkatapaṭiyattaṃ kumāraṃ ānāpetvā tāpasaṃ vandāpetuṃ abhihari.
Bodhisattassa pādā parivattetvā tāpasassa jaṭāsu patiṭṭhahiṃsu.
Bodhisattassa hi tenattabhāvena vanditabbayuttako nāma añño
puggalo natthi. Sace ajānantā bodhisattassa sīsaṃ tāpasassa pādamūle
ṭhapeyyuṃ sattadhā tassa muddhā phaleyyuṃ. Tāpaso na me attānaṃ
Nāsetuṃ yuttanti uṭṭhāyāsanā bodhisattassa añjaliṃ paggahesi.
Rājā taṃ acchariyaṃ disvā attano puttaṃ vandi. Tāpaso atīte
cattāḷīsa kappe anāgate cattāḷīsāti asīti kappe anussarati
bodhisattassa lakkhaṇasampattiṃ disvā bhavissati nu kho buddho udāhu
noti upadhārento nissaṃsayena buddho bhavissatīti ñatvā
acchariyapuriso ayanti sitaṃ akāsi tato ahaṃ imaṃ buddhabhūtaṃ daṭṭhuṃ
labhissāmi nu kho noti upadhārento na labhissāmi antarāyeva
kālaṃ katvā buddhasatenapi buddhasahassenapi gantvā bodhetuṃ asakkuṇeyyaṃ
arūpabhave nibbattissāmīti disvā evarūpaṃ nāma acchariyapurisaṃ buddhabhūtaṃ
daṭṭhuṃ na labhissāmi mahatī ca me hāni bhavissatīti parodi. Manussā
disvā amhākaṃ ayyo idāneva hasitvā puna roditumupaṭṭhito
kinnu kho bhante amhākaṃ ayyaputtassa koci antarāyo bhavissatīti
pucchiṃsu. Natthetassa antarāyo nissaṃsayena buddho bhavissatīti.
Atha kasmā paroditthāti. Evarūpaṃ mahāpurisaṃ buddhabhūtaṃ daṭṭhuṃ na
labhissāmi mahatī  vata me hāni bhavissatīti attānaṃ anusocanto
rodāmīti āha. Tato kiṃ nu kho me ñātikesu koci etaṃ
buddhabhūtaṃ daṭṭhuṃ labhissatīti upadhārento bhāgineyyaṃ nālakadārakaṃ
addasa. So bhaginiyā gehaṃ gantvā kahante putto nālakoti.
Atthi gehe ayyāti. Pakkosāhi nanti pakkosāpetvā attano
santikaṃ āgataṃ āha tāta suddhodanamahārājassa kule putto
jāto buddhaṅkuro esa pañcatiṃsa vassāni atikkamitvā buddho
Bhavissati tvaṃ etaṃ daṭṭhuṃ labhissasi ajjeva pabbajāhīti. Sattāsīti-
koṭidhane kule nibbattadārako na maṃ mātulo anatthe niyojessatīti
cintetvā tāvadeva antarāpaṇato kāsāyāni ceva mattikāpattaṃ ca
āharāpetvā kesamassuṃ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā
yo loke uttamapuggalo taṃ uddissa mayhaṃ pabbajjāti bodhisattābhimukhaṃ
añjaliṃ paggayha pañcapatiṭṭhitena vanditvā pattaṃ thavikāyaṃ pakkhipitvā
aṃsakūṭe laggetvā himavantaṃ pavisitvā samaṇadhammaṃ akāsi. So
paṭhamābhisambodhippattaṃ tathāgataṃ upasaṅkamitvā nālakapaṭipadaṃ
kathāpetvā puna himavantaṃ pavisitvā arahattaṃ patvā ukkaṭṭhapaṭipadaṃ
paṭipanno satta māse āyuṃ pāletvā ekaṃ suvaṇṇapabbataṃ
nissāya ṭhitakova anupādisesāya nibbānadhātuyā parinibbāyi.
     Bodhisattaṃpi pañcamadivase sīsaṃ nhāpetvā nāmagahaṇaṃpassa
gaṇhissāmāti rājabhavanaṃ catujjātigandheti vilimpitvā lājapañcamakāni
pupphāni vikiritvā asambhinnapāyāsaṃ pacāpetvā tiṇṇaṃ vedānaṃ
pāragate aṭṭhasatabrāhmaṇe nimantetvā rājabhavane nisīdāpetvā
subhojanaṃ bhojetvā mahāsakkāraṃ katvā kinnu kho bhavissatīti
lakkhaṇāni paṭiggaṇhāpesuṃ. Tesu
             rāmo dhajo lakkhaṇo sujātimantī
             bhojo suyāmo koṇḍañño sudatto
             ete tadā aṭṭha ahesu brāhmaṇā
             chaḷaṅgavā manta byākariṃsūti
Ime aṭṭha brāhmaṇā lakkhaṇapaṭiggāhakā ahesuṃ. Paṭisandhigahaṇadivase
supinopi eteheva paṭiggahito. Tesu satta janā dve aṅguliyo
ukkhipitvā dvedhā byākariṃsu imehi lakkhaṇehi samannāgato agāraṃ
ajjhāvasamāno rājā hoti cakkavatti pabbajamāno buddhoti sabbaṃ
cakkavattiraññe sirivibhavaṃ ācikkhiṃsu. Tesaṃ pana sabbadaharo gottena
koṇḍañño nāma māṇavo bodhisattassa lakkhaṇānaṃ nipphattiṃ
oloketvā etassa agāramajjhe ṭhānakāraṇaṃ natthi ekanteneva
vivaṭacchado buddho bhavissatīti ekameva aṅguliṃ ukkhipitvā ekaṃ byākaraṇaṃ
akāsi. Ayaṃ hi katādhikāro pacchimabhavikasatto paññāya itare satta
jane abhibhavitvā imehi lakkhaṇehi samannāgatassa agāramajjhe ṭhānaṃ
nāma natthi asaṃsayaṃ buddho bhavissatīti ekameva gatiṃ addasa tasmā
ekaṃ aṅguliṃ ukkhipitvā ekaṃ byākāsi. Atha te brāhmaṇā
attano gharāni gantvā putte āmantayiṃsu tātā amhe mahallakā
suddhodanamahārājassa puttaṃ sabbaññutappattaṃ mayaṃ labheyyāma vā
no vā tumhe tasmiṃ kumāre sabbaññutaṃ sampatte tassa sāsane
pabbajeyyāthāti. Te sattapi janā yāvatāyukaṃ ṭhatvā yathākammaṃ
gatā. Koṇḍaññamāṇavo arogo ahosi. So mahāsatte
vuḍḍhimanvāya mahābhinikkhamanaṃ abhinikkhamitvā anukkamena uruvelaṃ
gantvā ramaṇīyo vata ayaṃ bhūmibhāgo alaṃ vatidaṃ kulaputtassa
padhānatthikassa padhānāyāti cittaṃ uppādetvā tattha vāsaṃ upagate
Mahāpuriso pabbajitoti sutvā tesaṃ brāhmaṇānaṃ putte upasaṅkamitvā
evamāha siddhatthakumāro kira pabbajito so nissaṃsayaṃ buddho
bhavissati sace tumhākaṃ pitaro arogā assuṃ ajja nikkhamitvā
pabbajeyyuṃ sace tumhe taṃpi iccheyyātha etha ahaṃ taṃ mahāpurisaṃ
anupabbajissāmīti. Te sabbe ekacchandā bhavituṃ nāsakkhiṃsu.
Tayo janā pabbajiṃsu. Koṇḍaññabrāhmaṇaṃ jeṭṭhakaṃ katvā
itare cattāro pabbajiṃsu. Te pañcajanā pañcavaggiyattherā nāma
jātā.
     Tadā pana rājā kiṃ disvā mayhaṃ putto pabbajissatīti pucchi.
Cattāri pubbanimittānīti. Katarañca katarañcāti. Jarājiṇṇaṃ
byādhitaṃ mataṃ pabbajitanti. Rājā ito paṭṭhāya evarūpānaṃ mama
puttassa santikaṃ upasaṅkamituṃ mā adattha mayhaṃ puttassa buddhabhāvena
kammaṃ natthi ahaṃ mama puttaṃ dvisahassaparittadīpaparivārānaṃ
catunnaṃ mahādīpānaṃ issariyādhipaccaṃ rajjaṃ kārentaṃ
chattiṃsayojanaparimaṇḍalāya parisāya parivutaṃ gaganatale vicaramānaṃ
passitukāmomhīti. Evañca pana vatvā imesaṃ catuppakārānaṃ parisānaṃ
kumārassa cakkhupathe āgamananivāraṇatthaṃ catūsu disāsu gāvute gāvute
ārakkhaṃ ṭhapesi. Taṃ divasañca pana maṅgalaṭṭhāne sannipatitesu
asītiyā ñātikulasahassesu ekamekova ekamekaṃ puttaṃ paṭijāniṃsu ayaṃ
buddho vā hotu rājā vā mayaṃ ekamekaṃ puttaṃ dassāma sacepi buddho
bhavissati khattiyasamaṇeheva purakkhitaparivārito vicarissati sacepi
Rājā bhavissati khattiyakumāreheva purakkhitaparivārito vicarissatīti. Rājāpi
bodhisattassa uttamarūpadharā vigatasabbadosā dhātiyo paccupaṭṭhapesi.
Bodhisatto anantena parivārena mahantena sirisobhaggena vaḍḍhati.
     Athekadivasaṃ rañño vappamaṅgalaṃ nāma ahosi. Taṃ divasaṃ
sakalanagaraṃ devavimānaṃ viya alaṅkaronti. Sabbe dāsakammakarādayo
ahatavatthanivatthā gandhamālāpaṭimaṇḍitā rājakule sannipatanti.
Rañño kammante naṅgalasahassaṃ yojīyati. Tasmiṃ pana divase ekena
ūnāni aṭṭhasatanaṅgalāni saddhiṃ balibaddarasmiyottehi rajataparikkhittāni
honti. Rañño ālambananaṅgalaṃ pana rattasuvaṇṇaparikkhittaṃ hoti.
Balibaddānaṃ siṅgāni rasmiyottapaṭodāni suvaṇṇaparikkhittāneva
honti. Rājā mahāparivārena nagarā nikkhamanto puttaṃ gahetvā
agamāsi. Kammantaṭṭhāne eko jambūrukkho bahalapalāso sandacchāyo
ahosi. Tasseva heṭṭhā kumārassa sayanaṃ paññāpetvā upari
suvaṇṇatārakakhacitavitānaṃ bandhāpetvā sāṇipākārena parikkhipāpetvā
ārakkhaṃ ṭhapetvā rājā sabbālaṅkārena alaṅkaritvā amaccagaṇaparivuto
naṅgalakaraṇaṭṭhānaṃ agamāsi. Tattha rājā suvaṇṇanaṅgalaṃ gaṇhāti
amaccā ekenūnaṭṭhasatāni rajatanaṅgalāni kasakā sesanaṅgalāni.
Te tāni gahetvā ito cito ca kasanti. Rājā pana
orato pāraṃ gacchati pārato oraṃ gacchati. Etasmiṃ ṭhāne
mahāsampatti hoti. Bodhisattaṃ parivāretvā nisinnadhātiyo rañño
Sampattiṃ passissāmāti antosāṇito bahi nikkhantā. Bodhisatto
ito citopi olokento kañci adisvā vegena uṭṭhāya pallaṅkaṃ
ābhujitvā ānāpāne pariggahetvā paṭhamajjhānaṃ nibbattesi.
Dhātiyo khajjabhojjantare vicaramānā thokaṃ cirāyiṃsu. Sesarukkhānaṃ
chāyā nivattā tassa pana rukkhassa parimaṇḍalā hutvā aṭṭhāsi.
Dhātiyo ayyaputto ekakoti vegena sāṇiṃ ukkhipitvā anto
pavisamānā bodhisattaṃ sayane pallaṅkena nisinnaṃ tañca pāṭihāriyaṃ
disvā gantvā rañño ārocesuṃ deva kumāro evaṃ nisinno
evaṃ aññesaṃ rukkhānaṃ chāyā nivattā jambūrukkhassa parimaṇḍalā
ṭhitāti. Rājā vegenāgantvā pāṭihāriyaṃ disvā idaṃ te tāta
dutiyavandananti puttaṃ vandi.
     Atha anukkamena bodhisatto soḷasavassuddesiko jāto. Rājā
bodhisattassa tiṇṇaṃ utūnaṃ anucchavike tayo pāsāde kāresi ekaṃ
navabhūmikaṃ ekaṃ sattabhūmikaṃ ekaṃ pañcabhūmikaṃ cattāḷīsasahassā ca
nāṭakitthiyo upaṭṭhāpesi. Bodhisatto devo viya accharāsaṅghaparivuto
alaṅkatanāṭakaparivuto nippurisehi turiyehi paricāriyamāno mahāsampattiṃ
anubhavanto utuvārena tesu pāsādesu viharati. Rāhulamātā
panassa aggamahesī ahosi. Tasseva mahāsampattiṃ anubhavantassa
ekadivasaṃ ñātisaṅghassa abbhantare ayaṃ kathā udapādi siddhattho
kīḷāpasutova viharati na kiñci sippaṃ sikkhati saṅgāme paccupaṭṭhite
kiṃ karissatīti. Rājā bodhisattaṃ pakkosāpetvā tāta tava ñātakā
Siddhattho kiñci sippaṃ asikkhitvā kīḷāpasuto vicaratīti vadanti
ettakaṃ pattakālaṃ maññasīti. Deva mama sippaṃ sikkhanakiccaṃ natthi
nagare mama sippadassanatthaṃ bheriñcārāpetha ito sattame divase
ñātakānaṃ sippaṃ dassessāmīti. Rājā tathā akāsi. Bodhisatto
akkhaṇavedhivālavedhisaravedhisaddavedhipuṅkānapuṅkadhanuggahe sannipātā-
petvā mahājanassa majjhe aññehi dhanuggahehi asādhāraṇaṃ ñātakānaṃ
dvādasasippaṃ dassesi. Taṃ sarabhaṅgajātake āgatanayeneva veditabbaṃ.
Tadā tassa ñātisaṅgho nikkaṅkho ahosi.
     Athekadivasaṃ bodhisatto uyyānabhūmiṃ gantukāmo sārathiṃ āmantetvā
rathaṃ yojehīti āha. So sādhūti paṭissuṇitvā mahārahaṃ uttamarathaṃ
sabbālaṅkārena alaṅkaritvā kumudapattavaṇṇe cattāro maṅgalasindhave
yojetvā bodhisattassa paṭinivedesi. Bodhisatto devavimānasadisaṃ
rathaṃ abhiruhitvā uyyānābhimukho agamāsi. Devatā siddhatthakumārassa
abhisambujjhanakālo āsanno pubbanimittaṃ dassessāmāti ekaṃ
devaputtaṃ jarājajjaraṃ khaṇḍadantaṃ palitakesaṃ gopāṇasivaṅkaṃ
obhaggasarīraṃ daṇḍahatthaṃ pavedhamānaṃ katvā dassesuṃ. Taṃ bodhisatto
ceva sārathi ca passanti. Tato bodhisatto sārathiṃ samma ko
nāmeso puriso kesāpissa na yathā aññesanti mahāpadāne
āgatanayeneva pucchitvā tassa vacanaṃ sutvā dhiratthu vata bho
jāti yatra hi nāma jātassa jarā paññāyissatīti saṃviggahadayo
tato ca paṭinivattitvā pāsādameva abhiruhi. Rājā kiṃkāraṇā
Mama putto khippaṃ paṭinivattatīti pucchi. Jiṇṇapurisaṃ disvā devāti
āhaṃsu. Jiṇṇakaṃ disvā pabbajissatīti kasmā maṃ nāsetha sīghaṃ
me puttassa nāṭakāni sajjetha sampattiṃ anubhavanto pabbajjāya
satiṃ na karissatīti vatvā ārakkhaṃ vaḍḍhetvā sabbadisāsu aḍḍhayojane
aḍḍhayojane ṭhapesi. Punekadivasaṃ bodhisatto tatheva uyyānaṃ
gacchanto devatābhinimmitaṃ byādhitapurisaṃ disvā purimanayeneva pucchitvā
saṃviggahadayo nivattitvā pāsādaṃ abhiruhi. Rājāpi pucchitvā
heṭṭhā vuttanayeneva saṃvidahitvā puna vaḍḍhetvā samantato
tigāvutappamāṇe padese ārakkhaṃ ṭhapesi. Aparaṃ ekadivasaṃ bodhisatto
tatheva uyyānaṃ gacchanto devatābhinimmitaṃ kālakataṃ disvā purimanayeneva
pucchitvā saṃviggahadayo puna nivattitvā pāsādaṃ abhiruhi. Rājāpi
pucchitvā heṭṭhā vuttanayeneva saṃvidahitvā puna vaḍḍhetvā samantato
yojanappamāṇe padese ārakkhaṃ ṭhapesi. Aparaṃ pana ekadivasaṃ
uyyānaṃ gacchanto tatheva devatābhinimmitaṃ sunivatthasupārutaṃ pabbajitaṃ
disvā ko nāmeso sammāti sārathiṃ pucchi. Sārathi kiñcāpi
buddhuppādassa abhāvā pabbajitaṃ vā pabbajitaguṇe vā na jānāti
devānubhāvena pana pabbajito nāmesa devāti vatvā pabbajjāya
guṇe vaṇṇesi. Bodhisatto pabbajjāya ruciṃ uppādetvā taṃ
divasaṃ uyyānaṃ agamāsi. Dīghabhāṇakā panāhu cattāri nimittāni
ekadivaseneva disvā agamāsīti. Tattha divasabhāgaṃ kīḷitvā
maṅgalapokkharaṇiyaṃ nhātvā aṭṭhaṅgate suriye maṅgalasilāpaṭṭe nisīdi
Attānaṃ alaṅkārāpetukāmo. Athassa paricārikā nānāvaṇṇāni
dussāni nānappakārā ābharaṇavikatiyo mālāgandhavilepanāni ca
ādāya samantā parivāretvā aṭṭhaṃsu. Tasmiṃ khaṇe sakkassa
nisinnāsanaṃ uṇhaṃ ahosi. So ko nu kho maṃ imamhā ṭhānā
cāvetukāmoti upadhārento bodhisattassa alaṅkaraṇakālaṃ disvā
vissakammaṃ āmantesi samma vissakamma siddhatthakumāro ajja
aḍḍharattikasamaye mahābhinikkhamanaṃ nikkhamissati ayamassa pacchimo
alaṅkāro uyyānaṃ gantvā mahāpurisaṃ disvā sabbālaṅkārehi
alaṅkarohīti. So sādhūti paṭissuṇitvā devānubhāvena taṃ khaṇaṃyeva
upasaṅkamitvā tasseva kappakasadiso hutvā kappakassa hatthato
veṭhanadussaṃ gahetvā bodhisattassa sīsaṃ veṭhesi. Bodhisatto
hatthasamphasseneva nāyaṃ manusso devaputto esoti aññāsi.
Veṭhane veṭhitamatte sīsamoliyaṃ maṇiratanākārena dussasahassaṃ abbhuggacchi
puna veṭhentassa dussasahassanti dasakkhattuṃ veṭhentassa dasa
dussasahassāni abbhuggacchiṃsu. Sīsaṃ khuddakaṃ dussāni bahūni kathaṃ
abbhuggatānīti na cintetabbaṃ. Tesu hi sabbamahantaṃ sāmalatā-
pupphappamāṇaṃ avasesāni kutumbakapupphappamāṇāni ahesuṃ.
Bodhisattasīsaṃ kesehi ākiṇṇaṃ kiñjakkhagavacchitaṃ viya kuyyakapupphaṃ
ahosi. Athassa sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitassa sabbatālāvacaresu
sakāni sakāni paṭibhāṇāni dassayantesu brāhmaṇesu jaya narindāti-
ādīhi vacanehi sūtamāghatandhakādīsu ca nānappakārehi
Maṅgalavacanathutighosehi sambhāventesu sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ rathavaraṃ abhiruhi.
     Tasmiṃ samaye rāhulamātā puttaṃ vijāyīti sutvā suddhodanamahārājā
puttassa me tuṭṭhiṃ nivedethāti sāsanaṃ pahiṇi. Bodhisatto taṃ sutvā
rāhulo jāto bandhanaṃ jātanti āha. Rājā kiṃ me putto avacāti
pucchitvā taṃ vacanaṃ sutvā ito paṭṭhāya me nattā rāhulakumārotveva
nāma hotūti āha. Bodhisattopi kho rathavaraṃ āruyha mahantena yasena
atimanoramena sirisobhaggena nagaraṃ pāvisi. Tasmiṃ samaye kisāgotamī nāma
khattiyakaññā uparipāsādavaratalagatā nagaraṃ padakkhiṇaṃ kurumānassa bodhisattassa
rūpasiriṃ disvā pītisomanassajātā imaṃ udānaṃ udānesi
        nibbutā nūna sā mātā     nibbuto nūna so pitā
        nibbutā nūna sā nārī      yassāyaṃ īdiso patīti.
Bodhisatto taṃ sutvā cinatesi ayaṃ evaṃ āha evarūpaṃ attabhāvaṃ
passantiyā mātu hadayaṃ nibbāyati pitu hadayaṃ nibbāyati pajāpatiyā
hadayaṃ nibbāyatīti kasmiṃ nu kho nibbute hadayaṃ nibbutannāma
hotīti. Athassa kilesesu virattamānasassa etadahosi rāgaggimhi
nibbute nibbutannāma hoti dosaggimhi nibbute nibbutannāma hoti
mohaggimhi nibbute nibbutannāma hoti mānadiṭṭhiādīsu sabbakilesesu
darathesu nibbutesu nibbutannāma hoti ayaṃ me suvacanaṃ sāvesi
ahaṃ hi nibbānaṃ gavesanto carāmi ajjeva mayā gharāvāsaṃ
chaḍḍetvā nikkhamma pabbajitvā nibbānaṃ gavesituṃ vaṭṭatīti.
Ayaṃ imissā ācariyabhāgo hotūti kaṇṭhato omuñcitvā kisāgotamiyā
sahassagghanikaṃ muttāhāraṃ pesesi. Sā cintesi siddhatthakumāro
mayi paṭibaddhacitto hutvā paṇṇākāraṃ pesesīti pītisomanassajātā
ahosi.
     Bodhisattopi mahantena sirisobhaggena attano pāsādaṃ āruhitvā
sirisayane nipajji. Tāvadeva naṃ sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā naccagītādīsu
susikkhitā devakaññā viya rūpasobhaggappattā itthiyo nānāturiyāni
gahetvā samparivāretvā abhiramāpentiyo naccagītavāditāni
payojayiṃsu. Bodhisatto kilesesu virattacittatāya naccādīsu
anabhirato muhuttaṃ niddaṃ okkami. Tā itthiyo yassatthāya
mayaṃ naccādīni payojema so niddaṃ upagato idāni kimatthaṃ
kilamāmāti gahitagahitāni turiyāni ajjhottharitvā nipajjiṃsu.
Gandhatelapadīpā jhāyanti. Bodhisatto pabujjhitvā sayanapiṭṭhe
pallaṅkena nisinno addasa tā itthiyo turiyabhaṇḍāni avattharitvā
niddāyantiyo ekaccā paggharitakheḷā lālākilinnagattā ekaccā
dante khādantiyo ekaccā kākacchantiyo ekaccā vippalapantiyo
ekaccā vivaṭamukhā ekaccā apagatavatthā pākaṭavibhacchasambādhaṭṭhānā.
So tāsaṃ vippakāraṃ disvā bhiyyoso mattāya kāmesu virattacitto
ahosi. Tassa alaṅkatapaṭiyattaṃ sakkabhavanasadisaṃpi taṃ mahātalaṃ
apaviṭṭhanānākuṇapabharitaṃ āmakasusānaṃ viya upaṭṭhāsi tayo
Bhavā ādittagehasadisā khāyiṃsu upaddūtaṃ vata bho upasaggaṃ vata
bhoti udānaṃ pavattati ativiya pabbajjāya cittaṃ nami.
     So ajjeva mahābhinikkhamanaṃ nikkhamituṃ vaṭṭatīti sayanā vuṭṭhāya
dvārasamīpaṃ gantvā ko etthāti āha. Ummāre sīsaṃ katvā
nipanno channo ahaṃ ayyaputta channoti āha. Channa ahaṃ
ajja mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitukāmo ekaṃ me assaṃ kappehīti.
So sādhu devāti assabhaṇḍakaṃ gahetvā assasālaṃ gantvā
gandhateladīpesu jalantesu samantato pasāritavitānassa heṭṭhā ramaṇīye
bhūmibhāge ṭhitaṃ kanthakaṃ assarājaṃ disvā ajja mayā tameva kappetuṃ
vaṭṭatīti kanthakaṃ kappesi. So kappiyamāno aññāsi ayaṃ me
kappanā atidaḷhā aññesu divasesu uyyānakīḷādigamanakāle kappanā
viya na hoti mayhaṃ ayyaputto ajja mahābhinikkhamanaṃ nikkhamitukāmo
bhavissatīti tato tuṭṭhamānaso mahāhasitaṃ hasi. So saddo
sakalanagaraṃ pattharitvā gaccheyya. Devatā pana sannirumhitvā na
kassaci sotuṃ adaṃsu. Bodhisattopi kho channaṃ pesetvāva
puttaṃ tāva passissāmīti cintetvā nisinnapallaṅkato vuṭṭhāya
rāhulamātusayanaṭṭhānaṃ gantvā gabbhadvāraṃ vivari. Tasmiṃ khaṇe antogabbhe
gandhatelabharitadīpo jhāyati. Rāhulamātāpi kho sumanamallikādīnaṃ
pupphānaṃ ammaṇamattena abhippakiṇṇe sayane puttassa matthake
hatthaṃ ṭhapetvā niddāyi. Bodhisatto ummāre pādaṃ ṭhapetvā
ṭhitakova oloketvā sacāhaṃ deviyā hatthaṃ apanetvā mama puttaṃ
Gaṇhissāmi devī pabujjhissati evaṃ me gamanantarāyo bhavissati
ahaṃpi buddho hutvā ca āgantvā puttaṃ passissāmīti pāsādatalato
otari. Yaṃ pana jātakaṭṭhakathāyaṃ tadā sattāhajāto rāhulakumāro
hotīti vuttaṃ taṃ sesaṭṭhakathāsu natthi. Tasmā idameva gahetabbaṃ.
     Evaṃ bodhisatto pāsādatalā otaritvā assasamīpaṃ gantvā
evamāha tāta kanthaka ajja ekarattiṃ maṃ tāraya ahaṃ taṃ nissāya
buddho hutvā sadevakaṃ lokaṃ tāressāmīti. Tadā ullaṅghitvā
kanthakassa piṭṭhiṃ abhiruhi. Kanthako gīvato paṭṭhāya āyāmena
aṭṭhārasahatthova hoti tadanucchavikena ubbedhena samannāgato
thāmajavasampanno sabbaseto dhotasaṅkhasadiso. So sace haseyya vā
padasaddaṃ vā kareyya saddo sakalanagaraṃ avatthareyya tasmā devatā
attano ānubhāvena tassa yathā na koci suṇāti evaṃ hasitasaddaṃ
sannirumhitvā akkamanapadavāre hatthatalāni upanāmesuṃ. Bodhisatto
assapiṭṭhivaragato channaṃ assassa bāladhiṃ gāhāpetvā aḍḍharattikasamaye
mahādvārasamīpaṃ patto. Tadā pana rājā evaṃ bodhisatto yāya
kāyaci velāya nagaradvāraṃ vivaritvā nikkhamituṃ nāsakkhissatīti dvīsu
dvārakavāṭesu ekekaṃ purisasahassena vivaritabbaṃ kārāpesi. Bodhisatto
yathābalasampanno hatthigaṇanāya koṭisahassahatthīnaṃ balaṃ dhāreti
purisagaṇanāya purisakoṭidasasatasahassabalaṃ dhāreti. Tasmā so cintesi
sace dvāraṃ na vivareyya ajja kanthakassa piṭṭhe nisinnova bāladhiṃ
Gahetvā ṭhitena channena saddhiṃyeva kanthakaṃ ūrūhi nippīḷetvā
aṭṭhārasahatthubbedhaṃ pākāraṃ uppatitvā atikkamissāmīti. Channo
cintesi sace dvāraṃ na vivarissati ahaṃ ayyaputtaṃ mama khandhe
nisīdāpetvā kanthakaṃ dakkhiṇena hatthena kucchiyaṃ parikkhipanto upakacchantare
katvā pākāraṃ uppatitvā atikkamissāmīti. Kanthakopi cintesi sace
dvāraṃ na vivarissati ahaṃ attano sāmikaṃpi piṭṭhiyaṃ yathānisinnameva
channena bāladhiṃ gahetvā ṭhitena saddhiññeva ukkhipitvā pākāraṃ
uppatitvā atikkamissāmīti. Sace dvāraṃ na apārupayittha
yathācintitameva tīsu janesu aññataro sampādeyya. Dvāre adhivaṭṭhā
devatā pana dvāraṃ vivari.
     Tasmiṃyeva khaṇe māro pāpimā bodhisattaṃ nivattessāmīti
āgantvā ākāse ṭhito āha bho mārisa mā nikkhami ito te
sattame divase cakkaratanaṃ pātubhavissati dvisahassaparittadīpaparivārānaṃ
catunnaṃ mahādīpānaṃ rajjaṃ kāressasi nivattehi mārisāti.
Kosi tvanti. Ahaṃ vasavattī māromhīti. Māra jānāmahaṃ mayhaṃ
cakkaratanapātubhāvaṃ anatthikohaṃ rajjena dasasahassīlokadhātuṃ unnādetvā
buddho bhavissāmīti āha. Māro itodāni paṭṭhāya kāmavitakkaṃ
vā byāpādavitakkaṃ vā vihiṃsāvitakkaṃ vā cintitakāle jānissāmīti
otārāpekkho chāyā viya taṃ anugacchanto anubandhi.
     Bodhisattopi hatthagataṃ cakkavattirajjaṃ kheḷapiṇḍaṃ viya anapekkho
chaḍḍetvā mahantena sakkārena nagarā nikkhami āsāḷhapuṇṇamāyaṃ
Uttarāsāḷhanakkhatte vattamāne nikkhamitvā ca pana nagaraṃ
apaloketukāmo jāto. Evañca panassa citte uppannamatteyeva
mahāpurisa na tayā nivattitvā olokanakammaṃ katanti vadamānā viya paṭhavī
kulālacakkaṃ viya bhijjitvā parivatti. Bodhisatto nagarābhimukho ṭhatvā
nagaraṃ oloketvā tasmiṃ ṭhāne kanthakanivattanacetiyaṭṭhānaṃ dassetvā
gantabbamaggābhimukhaṃ kanthakaṃ katvā pāyāsi mahantena sakkārena
oḷārena sirisobhaggena. Tadā kirassa devatā purato
saṭṭhiukkāsahassāni dhārayiṃsu pacchato saṭṭhi dakkhiṇapassato saṭṭhi
vāmapassato saṭṭhi. Aparā devatā cakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ appamāṇā
ukkā dhārayiṃsu. Aparā devatā ca nāgasupaṇṇādayo ca dibbehi
gandhehi mālāhi cuṇṇehi dhūpehi pūjayamānā gacchanti.
Pāricchattakapupphehi ceva mandāravapupphehi ca ghanameghavuṭṭhikālo viya
nabhatalaṃ nirantaraṃ ahosi. Dibbāni saṅgītāni pavattiṃsu. Samantato
aṭṭhasaṭṭhituriyasahassāni pavajjiṃsu. Samuddakucchiyaṃ meghagajjitakālo viya
yugandharakucchiyaṃ sāgaranigghosakālo viya vattati.
     Iminā sirisobhaggena gacchanto bodhisatto ekaratteneva tīṇi
rajjāni atikkamma tiṃsayojanamatthake anomānadītīraṃ pāpuṇi. Kiṃ pana
asso tato paraṃ gantuṃ na sakkotīti. No na sakkoti so hi
evaṃ cakkavāḷagabbhaṃ nābhiyā ṭhitacakkassa nemivaṭṭaṃ maddanto viya
anantena caritvā pure pātarāsameva āgantvā attano sampāditaṃ
bhattaṃ bhuñjituṃ samattho. Tadā pana devatānāgasupaṇṇādīhi ākāse
Ṭhatvā ossaṭṭhehi gandhamālādīhi yāva ūruppadesā sañchannaṃ sarīraṃ
ākaḍḍhitvā gandhamālājaṭaṃ chindantassa atipapañco ahosi tasmā
tiṃsayojanamattameva agamāsi. Bodhisatto nadītīre ṭhatvā channaṃ
pucchi kinnāma ayaṃ nadīti. Anomā nāma devāti. Yadeva
amhākaṃpi pabbajjā anomā bhavissatīti paṇhiyā ghaṭṭento assassa
saññaṃ adāsi. Asso upatitvā aṭṭhausabhavitthārāya nadiyā
pārimatīre aṭṭhāsi. Bodhisatto assassa piṭṭhito oruyha
rajatapaṭṭasadise vālukāpuline ṭhatvā channaṃ āmantesi samma channa
tvaṃ mayhaṃ ābharaṇāni ceva kanthakañca ādāya gaccha idhevāhaṃ
pabbajissāmīti. Ahaṃpi deva tayā saddhiṃ pabbajissāmīti. Bodhisatto
na labbhā tayā pabbajituṃ gaccheva tavanti tikkhattuṃ paṭibāhitvā
ābharaṇāni ceva kanthakañca paṭicchādetvā cintesi ime mayhaṃ
kesā samaṇasāruppā na hontīti. Añño bodhisattassa kese
chindituṃ yuttarūpo natthi tato sayameva tena khaggena chindissāmīti
dakkhiṇena hatthena asiṃ gaṇhitvā vāmahatthena moliyā saddhiṃ cūḷaṃ
gahetvā chindi. Kesā dvaṅgulamattā hutvā dakkhiṇato āvattamānā
sīsaṃ alliyiṃsu. Tesaṃ yāvajīvaṃ tadeva pamāṇaṃ ahosi massu ca
tadanurūpaṃ. Puna kesamassuohāraṇakiccaṃ nāma nāhosi. Bodhisatto
saha moliyā cūḷaṃ gahetvā sacāhaṃ buddho bhavissāmi ākāse
tiṭṭhatu no ce bhūmiyaṃ patatūti antalikkhe khipi. Taṃ cūḷāmaṇiveṭhanaṃ
yojanappamāṇaṭṭhānaṃ gantvā ākāse aṭṭhāsi. Sakko devarājā
Dibbacakkhunā oloketvā yojaniyaratanacaṅkoṭakena sampaṭicchitvā
tāvatiṃsabhavane cūḷāmaṇicetiye nāma patiṭṭhāpesi. Yathā āha
                chetvāna moliṃ varagandhavāsitaṃ
                vehāyasaṃ ukkhipi aggapuggalo
                sahassanetto sirasā paṭiggahi
                suvaṇṇacaṅkoṭavarena vāsavoti.
Puna bodhisatto cintesi imāni kāsikavatthāni mayhaṃ na samaṇasāruppānīti.
Atha kassapabuddhakāle purāṇasahāyako ghaṭīkāramahābrahmā ekabuddhantaraṃ
appattena mittabhāvena cintesi ajja me sahāyako mahābhinikkhamanaṃ
nikkhanto samaṇaparikkhāramassa gahetvā gacchissāmīti.
          Ticīvarañca patto ca        vāsi sūci ca bandhanaṃ
          parissāvanena aṭṭhete     yuttayogassa bhikkhunoti.
Ime aṭṭha parikkhāre āharitvā adāsi. Bodhisatto arahattaddhajaṃ
nivāsetvā uttamapabbajjāvesaṃ gaṇhitvā channa mama vacanena
mātāpitūnamārogyaṃ vadehīti uyyojesi. Channo bodhisattaṃ vanditvā
padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Kanthako pana channena saddhiṃ mantayamānassa
bodhisattassa vacanaṃ suṇanto ṭhatvā natthidāni mayhaṃ puna sāmino
dassananti cakkhupathaṃ vijahanto sokaṃ adhivāsetuṃ asakkonto hadaye
phalite kālaṃ katvā tāvatiṃsabhavane kanthako nāma devaputto hutvā
nibbatti. Channassa paṭhamaṃ ekova soko ahosi. Kanthakassa pana
Kālakiriyāya dutiyena sokena pīḷito rodanto paridevanto agamāsi.
     Bodhisattopi pabbajitvā tasmiṃyeva padese anupiyannāma ambavanaṃ
atthi tattha sattāhaṃ pabbajjāsukhena vītināmetvā ekadivaseneva
tiṃsayojanamaggaṃ padasā gantvā rājagahaṃ pāvisi pavisitvā ca pana
sapadānaṃ piṇḍāya cari. Sakalanagaraṃ bodhisattassa rūpadassanena
dhanapālakena paviṭṭharājagahaṃ viya asurindena paviṭṭhadevanagaraṃ viya ca
saṅkhobhitaṃ agamāsi. Atha rājapurisā āgantvā deva evarūpo
nāma satto nagare piṇḍāya vicarati devo vā manusso vā
nāgo vā supaṇṇo vā ko nāma esoti na jānāmāti ārocesuṃ.
Rājā pāsādatale ṭhatvā mahāpurisaṃ disvā acchariyabbhutajāto
purise āṇāpesi gacchatha bhaṇe vīmaṃsatha sace amanusso bhavissati
nagarā nikkhamitvā antaradhāyissati sace devatā bhavissati ākāsena
gacchissati sace pana nāgo bhavissati paṭhaviyaṃ nimujjitvā gamissati
sace manusso bhavissati yathāladdhaṃ bhikkhaṃ paribhuñjatīti. Mahāpurisopi
kho missakabhattaṃ saṃharitvā alaṃ me ettakaṃ yāpanāyāti ñatvā
paviṭṭhadvāreneva nagarā nikkhamitvā paṇḍavapabbatacchāyāya
puratthābhimukho nisīditvā āhāraṃ paribhuñjituṃ āraddho. Athassa
antāni parivattitvā mukhena nikkhamanākārappattāni ahesuṃ. Tato
tena attabhāvena evarūpassa āhārassa cakkhunāpi adiṭṭhapubbatāya
paṭikkūlāhārena aṭṭiyamāno evaṃ attanāva attānaṃ ovadi siddhattha
tvaṃ bahusulabhaannapāne kule
Tivassikagandhasālibhojananānaggarasabhojanaṭṭhāne nibbattitvā ekaṃ paṃsukūlikaṃ
disvā kadā nu kho ahaṃpi evarūpo hutvā piṇḍāya caritvā paribhuñjissāmi
bhavissati nu kho me so kāloti cintetvā nikkhamanto idāni kinnāmetaṃ
karosīti evaṃ attānaṃ ovaditvā nibbikāro hutvā āhāraṃ
paribhuñji. Rājapurisā taṃ pavuttiṃ disvā gantvā rañño ārocesuṃ.
Rājā dūtasseva vacanaṃ sutvā vegena nagarā nikkhamitvā bodhisattassa
santikaṃ gantvā iriyāpathasmiṃyeva pasīditvā bodhisattassa issariyaṃ
niyyādesi. Bodhisatto mayhaṃ mahārāja vatthukāmehi vā kilesakāmehi
vā attho natthi ahaṃ paramābhisambodhiṃ paṭṭhayanto nikkhantoti.
Rājā anekappakāraṃ yācantopi tassa cittaṃ alabhitvā addhā
tvaṃ buddho bhavissasi buddhabhūtena pana te paṭhamaṃ mama vijitaṃ
āgantabbanti. Ayamettha saṅkhepo. Vitthāro pana pabbajjaṃ
kittayissāmi yathā pabbaji cakkhumāti imaṃ pabbajjāsuttasaddaṃ
aṭṭhakathāya oloketvā veditabbo.
     Bodhisattopi rañño paṭiññaṃ datvā anupubbena cārikañcaramāno
āḷāraṃ ca kālāmaṃ uddakaṃ ca rāmaputtaṃ upasaṅkamitvā samāpattiyo
nibbattetvā nāyaṃ maggo sambodhāyāti taṃpi samāpattibhāvanaṃ
analaṅkaritvā sadevakassa lokassa attano thāmaviriyasandassanatthaṃ
mahāpadhānaṃ padahitukāmo uruvelaṃ gantvā ramaṇīyo vatāyaṃ
bhūmibhāgoti tattheva vāsaṃ upagantvā mahāpadhānaṃ padahi. Tepi
Kho koṇḍaññappamukhā pañca pabbajitā gāmanigamarājadhānīsu
bhikkhāya carantā tattha bodhisattaṃ sampāpuṇiṃsu. Atha naṃ cha vassāni
mahāpadhānaṃ padahantaṃ idāni buddho bhavissati idāni buddho bhavissatīti
pariveṇasammajjanādikāya vattapaṭipattiyā upaṭṭhahayamānā santikāvacarā
cassa ahesuṃ. Bodhisattopi kho koṭippattaṃ dukkarakārikaṃ karissāmīti
ekatilataṇḍulādīhipi vītināmesi sabbaso āhārupacchedaṃ akāsi.
Devatāpi lomakūpehi ojaṃ upasaṃharamānā pakkhipi. Athassa tāya
nirāhāratāya paramakasimānappattakāyassa suvaṇṇavaṇṇo kāyo
kāḷavaṇṇo ahosi. Dvattiṃsa mahāpurisalakkhaṇāni paṭicchannāni ahesuṃ.
Appekadā appāṇakajjhānaṃ jhāyanto mahāvedanāhi abhibhūto
visaññībhūto caṅkamakoṭiyaṃ pati. Atha naṃ ekaccā devatā kālakato
samaṇo gotamoti vadanti ekaccā devatā vihārova eso
arahatanti āhaṃsu. Tattha yāsaṃ kālakato ahosīti tā gantvā
suddhodanamahārājassa ārocesuṃ tumhākaṃ putto kālakatoti.
Mama putto buddho hutvā kālakato ahutvāti. Buddho bhavituṃ
nāsakkhi padhānabhūmiyaṃva patitvā kālakatoti. Idaṃ sutvā rājā
nāhaṃ saddahāmi mama puttassa bodhiṃ appatvā kālakiriyā nāma
natthīti paṭikkhipi. Kasmā pana rājā na saddahatīti. Kāḷadevalassa
tāpasassa vandāpanadivase jambūrukkhamūle ca pāṭihāriyānaṃ diṭṭhattā.
Puna bodhisatto saññaṃ paṭilabhitvā uṭṭhitova. Uṭṭhite mahāsatte
tā devatā āgantvā arogo te mahārāja puttoti rañño
Ārocenti. Rājā jānāmahaṃ puttassa amaraṇabhāvanti vadati.
     Mahāsattassa cha vassāni dukkarakārikaṃ karontassa ākāse
gaṇṭhikaraṇakālo viya ahosi. So ayaṃ dukkarakārikā nāma
maggo na hotīti oḷārikaṃ āhāraṃ āhāretuṃ gāmanigamesu piṇḍāya
caritvā āhāraṃ āhari. Athassa dvattiṃsa mahāpurisalakkhaṇāni
pākatikāni ahesuṃ kāyo suvaṇṇavaṇṇo ahosi. Pañcavaggiyā
bhikkhū ayaṃ cha vassāni dukkarakārikaṃ karontopi sabbaññutaṃ
paṭibujjhituṃ nāsakkhi idāni gāmādīsu piṇḍāya caritvā oḷārikaṃ
āhāraṃ āharayamāno kiṃ sakkhissati bāhulliko eso padhānavibbhanto
sīsaṃ nhāyitukāmassa ussāvavindutakkaṃ viya amhākaṃ etassa santikā
visesatakkannāma kinno imināti mahāpurisaṃ pahāya attano pattacīvaraṃ
gahetvā aṭṭhārasayojanamaggaṃ gantvā isipatanaṃ pavisiṃsu.
     Tena kho pana samayena uruvelāyaṃ senānigame senākuṭumbikassa
gehe nibbattā sujātā nāma dārikā vayappattā ekasmiṃ
nigrodharukkhe paṭṭhanaṃ akāsi sace samajātikaṃ kulagharaṃ gantvā
paṭhamagabbhe puttaṃ labhissāmi anusaṃvaccharaṃ te satasahassapariccāgena
balikammaṃ karissāmīti. Tassā sā patthanā samijjhi. Sā mahāsattassa
dukkarakārikaṃ karontassa chaṭṭhe vasse paripuṇṇe visākhapuṇṇamāyaṃ
balikammaṃ kātukāmā hutvā puretaraṃyeva ca dhenusahassaṃ
laṭṭhimadhukavane cārāpetvā tāsaṃ khīraṃ pañca dhenusatāni pāyetvā
tāsaṃ khīraṃ aḍḍhatiyānīti evaṃ yāva soḷasannaṃ dhenūnaṃ khīraṃ aṭṭha
Dhenuyo pivanti tāva khīrassa bahalataṃ ca ojavantaṃ ca paṭṭhayamānā
khīraparivattanannāma akāsi. Sā visākhapuṇṇamīdivase pātova
balikammaṃ karissāmīti rattiyā paccūsasamayaṃ paccuṭṭhāya tā aṭṭha dhenuyo
duhāpesi. Vacchakā dhenūnaṃ thanamūlaṃ na agamaṃsu. Thanamūle pana
navabhājanesu upanītamattesu attano dhammatāya khīradhārā pavattiṃsu.
Taṃ acchariyaṃ disvā sujātā sahattheneva khīraṃ gahetvā navabhājane
pakkhipitvā sahattheneva aggiṃ katvā pacituṃ ārabhi. Tasmiṃyeva
pāyāse paccamāne mahantā pubbulā uṭṭhahitvā dakkhiṇāvattā
hutvā sañcaranti. Ekaphusitaṃpi bahi na patati. Uddhanato
appamattakopi dhumo na uṭṭhati. Tasmiṃ samaye cattāro lokapālā
āgantvā uddhane ārakkhaṃ gaṇhiṃsu. Mahābrahmā chattaṃ dhāresi.
Sakko alātāni samānento aggiṃ jālesi. Devatā hi
dvisahassadīpaparivāresu catūsu dīpesu devānaṃ manussānaṃ ca
opakappanakaojaṃ attano devatānubhāvena daṇḍakabaddhamadhupaṭalaṃ pīḷetvā
madhuṃ gaṇhamānā viya saṃharitvā tattha pakkhipanti. Aññesu hi kālesu
devatā kabaḷe ojaṃ pakkhipanti sambodhidivase ca pana parinibbānadivase
ca ukkhaliyaṃyeva pakkhipanti. Sujātā ekadivaseneva tattha
attano pākaṭāni anekāni acchariyāni disvā puṇṇaṃ nāma dāsiṃ
āmantesi amma puṇṇe ajja amhākaṃ devatā ativiya pasannā
mayā ettake kāle evarūpaṃ acchariyaṃ nāma na diṭṭhapubbaṃ vegena
gantvā devaṭṭhānaṃ paṭijaggāhīti. Sādhu ayyeti sā tassā vacanaṃ
Sampaṭicchitvā turitaturitāyeva rukkhamūlaṃ agamāsi. Bodhisattopi
kho tasmiṃ rattibhāge pañca mahāsupine disvā parigaṇhanto
nissaṃsayenāhaṃ ajja buddho bhavissāmīti katasanniṭṭhāno tassā
rattiyā accayena katasarīrapaṭijaggano bhikkhācāravelaṃ āgamayamāno
pātova āgantvā tasmiṃ rukkhamūle nisīdi attano pabhāya sakalaṃ
rukkhamūlaṃ obhāsayamāno. Atha kho sā puṇṇā āgantvā
addasa bodhisattaṃ rukkhamūlaṃ pācīnalokadhātuṃ olokayamānaṃ nisinnaṃ.
Sarīrato cassa nikkhantāhi pabhāhi sakalaṃ rukkhaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ
disvā tassā etadahosi ajja amhākaṃ devatā rukkhato oruyha
sahattheneva balikammaṃ sampaṭicchituṃ nisinnā maññeti saṃvegappattā
hutvā vegena gantvā sujātāya etamatthaṃ ārocesi. Sujātā
tassā vacanaṃ sutvā tuṭṭhamānasā hutvā ajja idāni paṭṭhāya
mama jeṭṭhadhītuṭṭhāne tiṭṭhāhīti dhītu anucchavikaṃ sabbālaṅkāraṃ adāsi.
Yasmā pana buddhabhāvaṃ pāpuṇanadivase satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ
laddhuṃ vaṭṭati tasmā sā suvaṇṇapātiyaṃ pāyāsaṃ pakkhipissāmīti
cittaṃ uppādetvā satasahassagghanikaṃ suvaṇṇapātiṃ nīharāpetvā
tattha pāyāsaṃ pakkhipitukāmā pakkabhojanaṃ āvajjesi. Sabbo
pāyāso padumapattato udakaṃ viya nivattitvā pātiyaṃ patiṭṭhāsi
ekapātipūraṇamattova ahosi. Sā taṃ pātiṃ aññāya suvaṇṇapātiyā
paṭikujjitvā odātavatthena veṭhetvā sabbālaṅkārehi
attabhāvaṃ alaṅkaritvā taṃ pātiṃ attano sīse ṭhapetvā mahantena
Ānubhāvena nigrodharukkhamūlaṃ gantvā bodhisattaṃ oloketvā
balavasomanassajātā rukkhadevatāti saññāya diṭṭhaṭṭhānato paṭṭhāya
onatonatā gantvā sīsato otaritvā vivaritvā suvaṇṇabhiṅgārena
gandhapupphavāsitaṃ udakaṃ gahetvā bodhisattaṃ upagantvā aṭṭhāsi.
Ghaṭīkāramahābrahmunā dinno mattikāpatto ettakaṃ addhānaṃ bodhisattaṃ
avijahitvā tasmiṃ khaṇe adassanaṅgato. Bodhisatto pattaṃ apassanto
dakkhiṇahatthaṃ pasāretvā udakaṃ sampaṭicchi. Sujātā suvaṇṇapātipāyāsaṃ
mahāpurisassa hatthe ṭhapesi. Mahāpuriso sujātaṃ olokesi. Sā
ākāraṃ sallakkhetvā ayya mayā tumhākaṃ pariccattaṃ gahetvā
yathāruciṃ gacchathāti vanditvā yathā mayhaṃ manoratho nipphanno evaṃ
tumhākaṃ nippajjatūti vatvā satasahassagghanikāya suvaṇṇapātiyā
purāṇaṃ mattikaṃ viya anapekkhā hutvā pakkāmi.
     Bodhisattopi kho nisinnaṭṭhānā vuṭṭhāya rukkhaṃ padakkhiṇaṃ katvā pātiṃ
ādāya nerañjarāya tīraṃ gantvā anekesaṃ bodhisattasatasahassānaṃ
sambujjhanadivase otaritvā nhānaṭṭhānaṃ suppatiṭṭhitatiṭṭhannāma
atthi tassa tīre pātiṃ ṭhapetvā otaritvā anekabuddhasatasahassānaṃ
nivāsanaṃ arahattaddhajaṃ nivāsetvā puratthābhimukho nisīditvā
ekaṭṭhitālapakkappamāṇe ekūnapaṇṇāsapiṇḍe katvā sabbaṃ
appodakamadhupāyāsaṃ paribhuñjati. So evaṃ hissa buddhabhūtassa
sattasattāhaṃ bodhimaṇḍe vasantassa ekūnapaññāsa divasāni āhāro
Ahosi. Tattake kāle neva añño āhāro atthi na nhānaṃ na
mukhadhovanaṃ na sarīravalañjaṃ jhānasukhena maggasukhena phalasukheneva vītināmeti.
Taṃ pana pāyāsaṃ bhuñjitvā suvaṇṇapātiṃ gahetvā sacāhaṃ ajja buddho
bhavituṃ sakkhissāmi ayaṃ me pāti paṭisotaṃ gacchatu no ce sakkhissāmi
anusotaṃ gacchatūti pakkhipi. Sā sotaṃ chindamānā nadīmajjhaṃ gantvā
majjhaṭṭhāneva javasampanno asso viya asītihatthamattaṭṭhānaṃ
paṭisotaṃ gantvā ekasmiṃ āvatte nimujjitvā kālanāgarājabhavanaṃ
gantvā tiṇṇaṃ buddhānaṃ paribhogapātiyo kili kilīti ravaṃ kārayamānā
paharitvā tāsaṃ sabbaheṭṭhimā hutvā aṭṭhāsi. Kālo nāgarājā
taṃ saddaṃ sutvā hiyyo eko buddho nibbatti puna ajja
eko nibbattoti anekehi padasatehi thutiyo vadamāno aṭṭhāsi.
Tassa kira mahāpaṭhaviyā ekayojanatigāvutappamāṇaṃ nabhaṃ pūretvā
ārohanakālo ajja vā hiyyo vāti sadiso ahosi.
     Bodhisattopi nadītīramhi supupphitasālavane divāvihāraṃ katvā
sāyaṇhasamaye pupphānaṃ vaṇḍato muccanakāle devatāhi alaṅkatena
aṭṭhusabhavitthārena maggena sīho viya vijambhamāno bodhirukkhābhimukho
pāyāsi. Nāgayakkhasupaṇṇādayo dibbehi gandhapupphādīhi pūjayiṃsu.
Dasasahassīlokadhātu ekagandhā ekamālā ekasādhukārā ahosi.
Tasmiṃ samaye brāhmaṇo sotthiyo nāma tiṇahārako tiṇaṃ ādāya
paṭipathe āgacchanto mahāpurisassa ākāraṃ ñatvā aṭṭha tiṇamuṭṭhiyo
Tassa adāsi. Bodhisatto tiṇaṃ gahetvā bodhimaṇḍaṃ āruyha
dakkhiṇadisābhāge uttarābhimukho aṭṭhāsi. Tasmiṃ khaṇe dakkhiṇacakkavāḷaṃ
osīditvā heṭṭhā avīcisampattaṃ viya ahosi. Uttaracakkavāḷaṃ
ullaṅghitvā upari bhavaggappattaṃ viya ahosi. Bodhisatto nayidaṃ
sambodhipāpuṇanaṭṭhānaṃ bhavissati maññeti padakkhiṇaṃ karonto
pacchimadisābhāgaṃ gantvā puratthābhimukho aṭṭhāsi. Tato pacchimacakkavāḷaṃ
osīditvā heṭṭhā avīcisampattaṃ viya ahosi. Puratthimacakkavāḷaṃ
ullaṅghitvā yāva upari bhavaggappattaṃ viya ahosi. Ṭhitaṭhitaṭṭhāne
kirassa nemivaṭṭapariyante akkantanābhiyā patiṭṭhitaṃ mahāsakaṭacakkaṃ
viya mahāpaṭhavī onatunnatā ahosi. Bodhisatto nayidaṃ
sambodhipāpuṇanaṭṭhānaṃ bhavissati maññeti padakkhiṇaṃ karonto uttaradisābhāgaṃ
gantvā dakkhiṇābhimukho aṭṭhāsi. Tato uttaracakkavāḷaṃ osīditvā
heṭṭhā avīcisampattaṃ viya ahosi. Dakkhiṇacakkavāḷaṃ ullaṅghitvā upari
bhavaggappattaṃ viya ahosi. Bodhisatto idaṃpi sambodhipāpuṇanaṭṭhānaṃ
na bhavissati maññeti padakkhiṇaṃ karonto puratthimadisābhāgaṃ gantvā
pacchimābhimukho aṭṭhāsi. Puratthimadisābhāge pana sabbabuddhānaṃ
pallaṅkaṭṭhānaṃ taṃ neva chambhati na kampati. Mahāsatto idaṃ
sabbabuddhānaṃ avijahitaṃ acalaṭṭhānaṃ kilesapañjaraviddhaṃsanaṭṭhānanti
ñtavā tāni tiṇāni agge gahetvā cālesi. Tāvadeva
cuddasahattho pallaṅko ahosi. Tānipi kho tiṇāni
tathārūpena santhārena saṇṭhahiṃsu yathārūpe sukusalopi cittakāro vā
Potthakāro vā ālikhituṃ samattho natthi.
     Bodhisatto bodhirukkhakkhandhaṃ piṭṭhito katvā puratthābhimukho
daḷhamānaso hutvā
           kāmaṃ taco nahārū ca     aṭṭhi ca avasissatu
           sabbaṃpi hidaṃ sarīre       maṃsalohitaṃ upasussatu
tattheva sammāsambodhiṃ appatvā imaṃ pallaṅkaṃ na bhindissāmīti
asanisatasannipātenāpi abhejjarūpaṃ aparājitaṃ pallaṅkaṃ ābhujitvā nisīdi.
     Tasmiṃ samaye māro devaputto siddhatthakumāro mayhaṃ vasaṃ
atikkamitukāmo na dānimassa atikkamituṃ dassāmīti mārabalassa
santikaṃ gantvā etamatthaṃ ārocetvā māraghosanannāma ghosāpetvā
mārabalaṃ ādāya nikkhami. Sā pana mārasenā mārassa purato
dvādasayojanā hoti dakkhiṇato ca vāmato ca dvādasayojanā
hoti. Pacchato pana cakkavāḷapariyantaṃ katvā ṭhitā uddhaṃ
navayojanubbedhā mārasenā yassā unnadantiyā unnādasaddo pana
yojanasahassato paṭṭhāya paṭhaviyā udriyanasaddo viya suyyati. Atha
māro devaputto diyaḍḍhayojanasatikaṃ girimekhalannāma hatthiṃ abhiruyhitvā
bāhusahassaṃ māpetvā nānāvudhāni aggahesi. Avasesāyapi
māraparisāya dve janā ekasadisaṃ āvudhaṃ na gaṇhiṃsu nānappakāramukhā
hutvā mahāsattaṃ ajjhottharamānā viya āgamiṃsu. Dasasahassacakkavāḷadevatā
pana mahāsattassa thutiyo vadamānā aṭṭhaṃsu. Sakko pana
devarājā vijayuttarasaṅkhaṃ dhamamāno aṭṭhāsi. So kira saṅkho
Vīsatihatthasatiko hoti sakiṃ vātaṃ gāhāpetvā dhamanto cattāro
māse saddaṃ karitvā nissaddo hoti. Mahākālanāgarājā atirekaṃ
padasatena vaṇṇaṃ vadamāno aṭṭhāsi. Mahābrahmā setacchattaṃ
dhārayamāno aṭṭhāsi. Mārabale pana bodhimaṇḍaṃ upasaṅkamante
tesu ekopi ṭhātuṃ nāsakkhi. Sammukhasammukhaṭṭhāneva palāyiṃsu.
Kālanāgarājā paṭhaviyaṃ nimujjitvā pañcayojanasatikamandiraṃ nāgabhavanaṃ
gantvā ubhohi hatthehi mukhaṃ pidahitvā nipanno. Sakko vijayuttarasaṅkhaṃ
piṭṭhiyaṃ katvā cakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ aṭṭhāsi. Mahābrahmā setacchattaṃ
koṭiyaṃ gahetvā brahmalokameva agamāsi. Ekadevatāpi ṭhātuṃ
samatthā nāma nāhosi. Mahāpuriso ekakova nisīdi.
     Māropi attano parisaṃ āha tātā suddhodanaputtena siddhatthena
sadiso añño puriso nāma natthi mayaṃ sammukhā yuddhaṃ dātuṃ na
sakkhissāma pacchābhāgena dassāmāti. Mahāpurisopi tīṇipi
passāni oloketvā sabbadevatānaṃ palātattā suññāni addasa.
Puna uttarapassena mārabalaṃ ajjhottharamānaṃ disvā ayaṃ ettako
jano maṃ ekakaṃ sandhāya mahantaṃ vāyāmaṃ parakkamaṃ karoti imasmiṃ
ṭhāne mātāpitaro vā dhītā vā bhātā vā añño vā koci
ñātako natthi imā pana dasapāramiyova mayhaṃ dīgharattaṃ puttaparijanasadisā
tasmā pāramiyopi phalakaṃ katvā pāramisattheneva paharitvā imaṃ
balakāyaṃ mayā viddhaṃsetuṃ vaṭṭatīti dasapāramiyo āvajjamāno
nisīdi. Atha māro devaputto eteneva siddhatthaṃ
Palāpessāmīti vātamaṇḍalaṃ samuṭṭhāpesi. Taṃ khaṇaṃyeva puratthimādibhedā
vātā samuṭṭhahitvā aḍḍhayojanatiyojanappamāṇāni pabbatakūṭāni
padāletvā vanagaccharukkhādīni ummūletvā samantā gāmanigame
cuṇṇavicuṇṇe kātuṃ samatthāpi mahāpurisassa puññatejena vihatānubhāvā
bodhisattaṃ patvā cīvarakaṇṇamattaṃpi cāletuṃ nāsakkhiṃsu. Tato udakena
ajjhottharitvā māressāmīti mahāvassaṃ samuṭṭhāpesi. Tassānubhāvena
upari satapaṭalasahassapaṭalādibhedā valāhakā uṭṭhahitvā vassiṃsu.
Vuṭṭhidhāravegena paṭhavī chiddā ahosi. Vanarukkhādīnaṃ uparibhāgena
mahāmegho āgantvā mahāsattassa cīvare ussāvavindupatanamattaṃpi
temetuṃ nāsakkhi. Tato pāsāṇavassaṃ samuṭṭhāpesi. Mahantāni
pabbatakūṭāni dhūmāyantāni pajjalantāni ākāsenāgantvā
bodhisattaṃ patvā dibbamālāguḷabhāvaṃ āpajjiṃsu. Tato paharaṇavassaṃ
samuṭṭhāpesi. Ekatodhārā ubhatodhārā asisattikhurappādayo
dhūmāyantā pajjalantā ākāsenāgantvā bodhisattaṃ patvā
dibbapupphāni ahesuṃ. Tato aṅgāravassaṃ samuṭṭhāpesi. Kiṃsukavaṇṇā
aṅgārā ākāsenāgantvā bodhisattassa pādamūle dibbapupphāni
hutvā vikiriṃsu. Tato kukkuḷavassaṃ samuṭṭhāpesi. Accuṇho
aggivaṇṇo kukkuḷo ākāsenāgantvā bodhisattassa pādamūle
candanacuṇṇaṃ hutvā nipati. Tato vālukāvassaṃ samuṭṭhāpesi. Atisukhumā
vālukā dhūmāyantā pajjalantā ākāsenāgantvā bodhisattassa
pādamūle dibbapupphāni hutvā nipatiṃsu. Tato kalalavassaṃ samuṭṭhāpesi.
Kalalaṃ dhūmāyantaṃ pajjalantaṃ ākāsenāgantvā bodhisattassa pādamūle
dibbavilepanaṃ hutvā nipati. Tato imināhaṃ bhiṃsetvā siddhatthaṃ palāpessāmīti
andhakāraṃ samuṭṭhāpesi. Taṃ caturaṅgasamannāgataṃ viya mahātamaṃ hutvā
bodhisattaṃ patvā suriyappabhāvihataṃ viya andhakāraṃ antaradhāyi. Evaṃ māro
imāhi navahi vātavassapāsāṇapaharaṇaṅgārakukkuḷavālukakalalaandhakāravuṭṭhīhi
bodhisattaṃ palāpetuṃ asakkonto kiṃ bhaṇe tiṭṭhatha imaṃ siddhatthakumāraṃ gaṇhatha
hanatha palāpethāti taṃ parisaṃ āṇāpetvā sayaṃpi girimekhalassa hatthino
khandhe nisinno cakkāvudhaṃ ādāya bodhisattaṃ upasaṅkamitvā siddhattha
uṭṭhehi etasmā pallaṅkā nāyaṃ tuyhaṃ pāpuṇāti mayhaṃ eso
pāpuṇātīti āha. Mahāsatto tassa vacanaṃ sutvā avoca māra neva
tayā dasa pāramiyo pūritā na upapāramiyo na paramatthapāramiyo nāpi
pañca mahāpariccāgā pariccattā na ñātatthacariyā na lokatthacariyā
na buddhatthacariyā pūritā nāyaṃ pallaṅko tuyhaṃ pāpuṇāti mayhaṃ
eso pāpuṇātīti āha. Māro kuddho kodhavegaṃ asahanto
mahāpurisassa cakkāvudhaṃ vissajjesi. Tantassa dasa pāramiyo
āvajjentassa uparibhāge mālāvitānaṃ hutvā aṭṭhāsi. Taṃ kira khuradhāraṃ
cakkāvudhaṃ aññesu tena kuddhena vissaṭṭhaṃ ekaghane pāsāṇathambhe
vaṃsakaḷīraṃ viya chindantaṃ gacchati. Idāni pana tasmiṃ mālāvitānaṃ
hutvā ṭhite avasesā māraparisā idāni pallaṅkato vuṭṭhāya
palāyissatīti mahantamahantāni selakūṭāni vissajjesuṃ. Tānipi
Mahāpurisassa dasa pārimiyo āvajjentassa mālāguḷabhāvaṃ āpajjitvā
bhūmiyaṃ patiṃsu. Devatā cakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ ṭhitā gīvaṃ pasāretvā
sīsaṃ ukkhipitvā naṭṭho vata bho siddhatthakumārassa rūpasobhaggappatto
attabhāvo kiṃ nu kho karissatīti olokenti.
     Tato mahāpuriso pūritapāramīnaṃ bodhisattānaṃ abhisambujjhanadivase
pallaṅko mayhaṃ pāpuṇātīti vatvā ṭhitaṃ māraṃ āha māra tuyhaṃ dānassa
dinnabhāve ko sakkhīti. Māro ime ettakā sakkhinoti
māragaṇābhimukhaṃ hatthaṃ pasāresi. Tasmiṃ khaṇe māraparisāya ahaṃ
sakkhī ahaṃ sakkhīti pavattasaddo paṭhavīudriyanasaddasadiso ahosi.
Atha māro mahāpurisaṃ āha siddhattha tuyhaṃ dānassa dinnabhāve ko
sakkhīti. Mahāpuriso tuyhaṃ tāva dānassa dinnabhāve sacetanā
sakkhino mayhaṃ pana imasmiṃ ṭhāne sacetano koci sakkhī nāma natthi
tiṭṭhatu tāva me avasesattabhāvesu dinnadānaṃ vessantarattabhāve
pana ṭhatvā sattasatakamahādānassa tāva dinnabhāve ayaṃ acetanāpi
ghanamahāpaṭhavī sakkhīti cīvaragabbhantarato dakkhiṇahatthaṃ abhinīharitvā
vessantarattabhāve ṭhatvā mayhaṃ sattasatakamahādānassa dinnabhāve
tvaṃ sakkhī na sakkhīti mahāpaṭhavyābhimukhaṃ hatthaṃ pasāresi. Mahāpaṭhavī
ahante tadā sakkhīti virāvasatena virāvasahassena mārabalaṃ avattharamānā
viya unnādinī ahosi. Tato mahāpaṭhavī dinnante siddhattha
mahādānaṃ uttamadānanti. Vessantarattabhāvena dinnadānaṃ sammasante
sammasante diyaḍḍhayojanasatiko girimekhalahatthī jannukehi patiṭṭhāsi.
Māraparisā disāvidisā palāyi. Dve ekamaggena gatā nāma natthi.
Sīsābharaṇāni ceva nivatthavasanāni ca pahāya sammukhasammukhā disāhiyeva
palāyiṃsu. Tato devasaṅghā palāyamānaṃ mārabalaṃ disvā mārassa
parājayo jāto siddhatthakumārassa jayo jayapūjaṃ karissāmāti nāgā
nāgānaṃ supaṇṇā supaṇṇānaṃ devatā devatānaṃ brahmāno brahmānaṃ
ugghosetvā vijjādharā gandhamālādihatthā mahāpurisassa santikaṃ
bodhipallaṅkaṃ āgamiṃsu. Evaṃ gatesu pana tesu
                jayo hi budadhassa sirīmato ayaṃ
                mārassa ca pāpimato parājayo
                ugghosayuṃ bodhimaṇḍe pamoditā
                jayaṃ tadā nāgagaṇā mahesino.
                Jayo hi buddhassa sirīmato ayaṃ
                mārassa ca pāpimato parājayo
                ugghosayuṃ bodhimaṇḍe pamoditā
                supaṇṇasaṅghāpi jayaṃ mahesino.
                Jayo hi buddhassa sirīmato ayaṃ
                mārassa ca pāpimato parājayo
                ugghosayuṃ bodhimaṇḍe pamoditā
                jayaṃ tadā devagaṇā mahesino.
                Jayo hi buddhassa sirīmato ayaṃ
                mārassa ca pāpimato parājayo
                Ugghosayuṃ bodhimaṇḍe pamoditā
                jayaṃ tadā brahmagaṇāpi tādinoti.
     Avasesā dasasu cakkavāḷasahassesu devatā mālāgandhavilepanādīhi
pūjayamānā nānappakārā thutiyo vadamānāyo aṭṭhaṃsu. Evaṃ
dharamāneyeva suriye mahāpuriso mārabalaṃ vidhametvā cīvarūpari patamānehi
bodhirukkhaṅkurehi rattapavāḷadalehi viya pūjiyamāno paṭhamayāme
pubbenivāsañāṇaṃ anussaritvā majjhimayāme dibbacakkhuṃ visodhetvā
pacchimayāme paṭiccasamuppāde ñāṇaṃ otāresi. Athassa dvādasaṅgikaṃ
paccayākāraṃ vaṭṭavivaṭṭavasena anulomapaṭilomato sammasantassa
dasasahassīlokadhātu udakapariyantaṃ katvā dvādasakkhattuṃ saṅkampi.
Mahāpuriso pana dasasahassīlokadhātuṃ unnādetvā aruṇuggamanavelāya
sabbaññutañāṇaṃ paṭivijjhi. Tasmiṃ sabbaññutaṃ patte sakaladasasahassīlokadhātu
alaṅkatapaṭiyattā ahosi. Pācīnacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ ussāpitānaṃ
dhajānaṃ paṭākānaṃ raṃsiyo pacchimacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ paharanti
tathā pacchimacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ ussāpitānaṃ pācīnacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ
uttaracakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ ussāpitānaṃ dakkhiṇacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ
dakkhiṇacakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ ussāpitānaṃ uttaracakkavāḷamukhavaṭṭiyaṃ
paharanti. Paṭhavītale ussāpitānaṃ pana dhajānaṃ paṭākānaṃ
brahmalokaṃ āhacca aṭṭhaṃsu. Brahmaloke patiṭṭhitā paṭhavītale
patiṭṭhahiṃsu. Dasasahassacakkavāḷesu pupphūpagarukkhā pupphaṃ gaṇhiṃsu.
Phalūpagarukkhā phalapiṇḍibhārabharitā ahesuṃ. Khandhesu khandhapadumāni pupphiṃsu
Sākhāsu sākhapadumāni latāsu latāpadumāni ākāse olambakapadumāni.
Silālatāni bhinditvā uparupari sattasatta hutvā daṇḍakapadumāni uṭṭhahiṃsu.
Dasasahassīlokadhātu vaṭṭetvā vissaṭṭhamālāguḷā viya susaṇṭhitasanthāro
viya ca ahosi. Cakkavāḷantaresu aḍḍhayojanasahassalokantanirayā
sattasuriyappabhāhi anobhāsitapubbā ekobhāsā ahesuṃ.
Caturāsītiyojanasahassagambhīro mahāsamuddo madhurodako
ahosi. Nadiyo nappavattiṃsu. Jaccandhā rūpāni passiṃsu.
Jātibadhirā saddaṃ suṇiṃsu. Jātipīṭhasappino padasā gacchiṃsu.
Andubandhanādīnaṃ bandhanādīni chijjitvā pavattiṃsu. Evaṃ aparimāṇena
sirivibhavena pūjayamāno nānappakāresu acchariyadhammesu pātubhūtesu
sabbaññutaṃ paṭivijjhitvā sabbabuddhānaṃ avijjahitaṃ udānaṃ udānesi
         anekajātisaṃsāraṃ           sandhāvissaṃ anibbisaṃ
         gahakāraṃ gavesanto         dukkhā jāti punappunaṃ.
         Gahakāraka diṭṭhosi          puna gehaṃ na kāhasi
         sabbā te phāsukā bhaggā    gahakūṭaṃ visaṅkhataṃ
         visaṅkhāragataṃ cittaṃ          taṇhānaṃ khayamajjhagāti.
     Iti tusitapurato paṭṭhāya yāva ayaṃ bodhimaṇḍe sabbaññutappatti
tāva ettakaṃ ṭhānaṃ avidūrenidānaṃ nāmāti veditabbaṃ.
                 -----------------
                       Santikenidānaṃ
     santikenidānaṃ pana bhagavā sāvatthiyaṃ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa
ārāme vesāliyaṃ viharati mahāvane kūṭāgārasālāyanti evaṃ tesu
tesu ṭhānesu viharanto tasmiṃ tasmiṃ ṭhāneyeva labbhatīti vuttaṃ. Kiñcāpi
evaṃ vuttaṃ atha kho pana taṃ ādito paṭṭhāya evaṃ veditabbaṃ.
     Imaṃ udānaṃ udānetvā jayapallaṅke nisinnassa hi bhagavato
etadahosi ahaṃ kappasatasahassādhikāni cattāri asaṅkheyyāni imassa
pallaṅkassa kāraṇā sandhāviṃ ettakaṃ me kālaṃ imassa pallaṅkassa
kāraṇā mayā alaṅkatasīsaṃ gīvāya chinditvā dinnaṃ suañjitāni
akkhīni hadayamaṃsaṃ ubbattetvā dinnaṃ jālikumārasadisā puttā
kaṇhājinākumārikāsadisā dhītaro maddidevisadisā bhariyāyo ca paresaṃ
dāsatthāya dinnā ayaṃ me pallaṅko jayapallaṅko varapallaṅko ettha
me nisinnassa saṅkappo na paripuṇṇo na tāva ito vuṭṭhahissāmīti.
Anekakoṭisatasahassā samāpattiyo samāpajjanto sattāhaṃ tattheva
nisīdi yaṃ sandhāya vuttaṃ atha kho bhagavā sattāhaṃ ekapallaṅkena
nisīdi vimuttisukhaṃ paṭisaṃvedīti. Athekaccānaṃ devatānaṃ ajjāpi nūna
siddhatthassa kattabbakiccaṃ atthi pallaṅkasmiṃ hi ālayaṃ na vijahatīti
parivitakko udapādi. Satthā devatānaṃ vitakkaṃ ñatvā tāsaṃ
Vitakkavūpasamanatthaṃ vehāsaṃ abbhuggantvā yamakapāṭihāriyaṃ dassesi.
Mahābodhimaṇḍasmiṃ hi katayamakapāṭihāriyañca ñātisamāgame katapāṭihāriyañca
pāṭaliputtasamāgame katapāṭihāriyañca sabbaṃ gaṇḍāmbarukkhamūle
yamakapāṭihāriyasadisaṃ ahosi. Evaṃ satthā iminā pāṭihāriyena
devatānaṃ vitakkaṃ vūpasametvā pallaṅkato īsakaṃ pācīnanissitena
uttaradisābhāgena ṭhatvā imasmiṃ vata me pallaṅke sabbaññutañāṇaṃ
paṭividdhanti cattāri asaṅkheyyāni kappasatasahassañca pūritānaṃ pāramīnaṃ
phalādhigamanaṭṭhānaṃ pallaṅkaṃ animisehi akkhīhi olokayamāno sattāhaṃ
vītināmesi. Taṃ ṭhānaṃ animisacetiyaṃ nāma jātaṃ. Atha pallaṅkassa
ca ṭhitaṭṭhānassa ca antare caṅkamaṃ māpetvā puratthimapacchimato
āyate ratanacaṅkame caṅkamanto sattāhaṃ vītināmesi. Taṃ ṭhānaṃ
ratanacaṅkamacetiyannāma jātaṃ. Catutthe pana sattāhe bodhito
pacchimuttaradisābhāge devatā ratanagharaṃ māpayiṃsu. Tattha pallaṅke
nisīditvā abhidhammapiṭakaṃ visesato cettha anantanayaṃ samantapaṭṭhānaṃ
vicinanto sattāhaṃ vītināmesi. Ābhidhammikā panāhu ratanagharannāma
ratanamayaṃ gehaṃ sattannaṃ pakaraṇānaṃ sammasitaṭṭhānaṃ ratanagharanti.
Yasmā panettha ubhopete pariyāyā yujjanti tasmā ubhayametaṃ
gahetabbameva. Tato paṭṭhāya pana taṃ ṭhānaṃ ratanagharacetiyannāma
jātaṃ. Evaṃ bodhisamīpeyeva cattāri sattāhāni vītināmetvā
pañcame sattāhe bodhirukkhamūlā yena ajapālanigrodho tenupasaṅkami
tatrāpi dhammaṃ vicinantoyeva vimuttisukhañca paṭisaṃvedento nisīdi.
     Tasmiṃ samaye māro devaputto ettakaṃ kālaṃ anubandhanto
otārāpekkhopi imassa kiñci khalitaṃ nāddasa atikkantodāni esa
mama visayanti domanassappatto mahāmagge nisīditvā soḷasa kāraṇāni
cintento bhūmiyaṃ soḷasa lekhā nikaḍḍhi ahaṃ eso viya dānapāramiṃ na
pūresiṃ tenamhi iminā sadiso na jātoti ekaṃ lekhaṃ ākaḍḍhi tathāhaṃ eso
viya sīlapāramiṃ nekkhammapāramiṃ paññāpāramiṃ viriyapāramiṃ khantipāramiṃ
saccapāramiṃ adhiṭṭhānapāramiṃ mettāpāramiṃ upekkhāpāramiṃ na pūresiṃ
tenamhi iminā sadiso na jātoti dasamaṃ lekhaṃ ākaḍḍhi tathāhaṃ eso
viya asādhāraṇassa āsayānusayañāṇassa indriyaparopariyañāṇassa
mahākaruṇāsamāpattiñāṇassa yamakapāṭihāriyañāṇassa anāvaraṇañāṇassa
sabbaññutañāṇassa paṭivedhāya upanissayabhūtā dasa pāramiyo na pūresiṃ
tenamhi iminā sadiso na jātoti soḷasamaṃ lekhaṃ ākaḍḍhi. Evaṃ
imehi kāraṇehi mahāmagge soḷasa lekhā ākaḍḍhiyamāne nisinne
tasmiṃ samaye taṇhā aratī rāgā cāti tisso māradhītaro pitā
no na paññāyati kahaṃ nu kho etarahīti olokayamānā taṃ
domanassappattaṃ bhūmiyaṃ vilekhamānaṃ disvā pitu santikaṃ gantvā
kasmā tāta dukkhī dummanosīti pucchiṃsu. Ammā ayaṃ mahāsamaṇo
mayhaṃ vasaṃ atikkanto ettakaṃ olokento otāramassa daṭṭhuṃ
nāsakkhiṃ tenāhaṃ dukkhī dummanoti. Yadi evaṃ mā cintayittha
mayametaṃ attano vase pavattaṃ katvā ādāya āgamissāmāti. Na
sakkā ammā esa kenaci vase kātuṃ acalāya saddhāya patiṭṭhito
Esa purisoti. Tāta mayaṃ itthiyo nāma idāneva taṃ rāgapāsādīhi
bandhitvā ānessāma tumhe mā cintayitthāti. Tā ito
bhagavantaṃ upasaṅkamitvā pāde te samaṇa paricāressāmāti āhaṃsu.
Bhagavā neva tāsaṃ vacanaṃ manasi akāsi na akkhīni ummiletvā
olokesi anuttare upadhisaṅkhaye vimuttamānaso vivekasukhañceva anubhavanto
nisīdi. Puna māradhītaro uccāvacā kho purisānaṃ adhippāyā kesañci
kumārikāsu pemaṃ ahosi kesañci paṭhamavaye ṭhitāsu kesañci majjhimavaye
kesañci pacchimavaye ṭhitāsu yannūna mayaṃ nānappakārehi rūpehi
palobheyyāmāti ekamekā kumārivaṇṇādivasena sataṃ sataṃ attabhāve
abhinimminitvā kumāriyo avijātā sakiṃvijātā duvijātā majjhamitthiyo
mahāitthiyo ca hutvā chakkhattuṃ bhagavantaṃ upasaṅkamiṃsu pāde te
samaṇa paricāressāmāti āhaṃsu. Taṃpi bhagavā na manasākāsi yathātaṃ
anuttare upadhisaṅkhaye vimutto. Keci panācariyā vadanti tā
mahitthībhāvena upagatā disvā bhagavā evamevaṃ etā khaṇḍadantā
palitakesā hontūti adhiṭṭhāsīti. Taṃ na gahetabbaṃ. Na hi
satthā evarūpaṃ adhiṭṭhānaṃ karoti bhagavā pana apetha tumhe
kīdisā evaṃ vāyamatha evarūpaṃ nāma avītarāgādīnaṃ purato kātuṃ
vaṭṭati tathāgatassa pana rāgo pahīno doso mohoti attano
kilesappahānaṃ ārabhati.
                Yassa jitaṃ nāvajiyati
                jitamassa noyāti koci loke
                Taṃ buddhamanantagocaraṃ
                apadaṃ kena padena nessatha.
                Yassa jālinī visattikā
                taṇhā natthi kuhiñci netave
                taṃ buddhamanantagocaraṃ
                apadaṃ kena padena nessathāti
imā dhammapade buddhavagge dve gāthā vadanto dhammaṃ kathesi. Tā
saccaṃ kira no pitā avoca arahaṃ sugato loke na rāgena suvānayoti
ādīni vatvā pitu santikaṃ agamaṃsu. Bhagavāpi tattha sattāhaṃ
vītināmetvā muccalindamūle agamāsi tattha sattāhaṃ vaddalikāya
uppannāya sītādipaṭivāhanatthaṃ muccalindena nāma nāgarājena sattakkhattuṃ
bhogehi parikkhitto asambādhāya gandhakuṭiyaṃ viharanto viya vimuttisukhaṃ
paṭisaṃvedayamāno sattāhaṃ vītināmetvā rājāyatanaṃ upasaṅkamitvā
tatthāpi sattāhaṃ vimuttisukhapaṭisaṃvedīyeva nisīdi. Ettāvatā sattāhāni
paripuṇṇāni. Etthantare neva mukhadhovanaṃ na sarīrapaṭijagganaṃ na
āhārakiccaṃ ahosi. Jhānasukhena maggasukhena phalasukhena ca
vītināmesi. Athassa tasmiṃ sattasattāhamatthake ekūnapaññāsamadivase
tattha nisinnassa mukhaṃ dhovissāmīti cittaṃ udapādi. Sakko
devānamindo attanā harītakaṃ āharitvā adāsi. Satthā taṃ
paribhuñji. Tenassa sarīravalañjaṃ ahosi. Athassa sakkoyeva
nāgalatādantakaṭṭhañceva mukhadhovanaudakañca adāsi. Satthā dantakaṭṭhaṃ
Khāditvā anotattadahaudakena mukhaṃ dhovitvā tattheva rājāyatanamūle
nisīdi.
     Tasmiṃ samaye tapussabhallikā nāma dve vāṇijā pañcahi sakaṭasatehi
ukkalājanapadā majjhimappadesaṃ gacchanto attano ñātisālohitāya
devatāya sakaṭāni sannirumhitvā satthu āhārasampādane ussāhitā
manthañca madhupiṇḍikañca ādāya paṭiggaṇhātu no bhante bhagavā imaṃ
āhāraṃ anukampaṃ upādāyāti satthāraṃ upasaṅkamitvā aṭṭhaṃsu.
Bhagavā pana pāyāsapaṭiggahaṇadivaseyeva pattassa antarahitattā
na kho tathāgatā hatthesu paṭiggaṇhanti kiṃ nu kho ahaṃ paṭiggaṇheyyanti
cintesi. Athassa cittaṃ ñatvā catūhi disāhi cattāro mahārājāno
indanīlamaṇimaye patte upanāmesuṃ. Bhagavā te paṭikkhipi. Puna
muggavaṇṇaselamaye cattāro patte upanāmesuṃ. Bhagavā catunnaṃpi
devaputtānaṃ anukampāya cattāro pattepi paṭiggahetvā uparupari
ṭhapetvā eko hotūti adhiṭṭhahi. Cattāropi mukhavaṭṭiyaṃ paññāyamānā
lekhā hutvā majjhimena pamāṇena ekattaṃ upagamiṃsu. Bhagavā
tasmiṃ paccakkhe selamaye patte āhāraṃ paṭiggaṇhitvā paribhuñjitvā
anumodanaṃ akāsi. Dve bhātaro vāṇijā buddhañca dhammañca
saraṇaṃ gantvā dvevācikā upāsakā ahesuṃ. Atha nesaṃ ekanno
bhante paricāritabbaṭṭhānaṃ dethāti vadantānaṃ dakkhiṇahatthena attano
sīsaṃ parāmasitvā kesadhātuyo adāsi. Te attano nagare kesadhātuyo
Anto pakkhipitvā cetiyaṃ patiṭṭhāpesuṃ.
     Sammāsambuddhopi kho tato paṭṭhāya puna ajapālanigrodhameva gantvā
nigrodhamūle nisīdi. Athassa tattha nisinnamattasseva attanā adhigatassa
dhammassa gambhīrataṃ paccavekkhantassa sabbabuddhānaṃ āciṇṇo adhigato
kho mayāyaṃ dhammoti paresaṃ dhammaṃ adesetukāmyatākārappatto
vitakko udapādi. Atha brahmā sahampati nassati vata bho
loko vinassati vata bho lokoti dasahi cakkavāḷasahassehi
sakkasuyāmasantusitavasavattimahābrahmāno ādāya satthu santikaṃ
gantvā desetu bhante bhagavā dhammanti ādinā nayena dhammadesanaṃ
āyāci. Satthā tassa paṭiññaṃ datvā kassa nu kho ahaṃ
paṭhamaṃ dhammaṃ deseyyanti cintento āḷāro paṇḍito so imaṃ
dhammaṃ khippaṃ ājānissatīti cittaṃ uppādetvā puna olokento
tassa sattāhaṃ kālakatabhāvaṃ ñatvā uddakaṃ āvajjesi tassāpi
abhidosakālakatabhāvaṃ ñatvā bahupakārā kho me pañcavaggiyā
bhikkhūti pañcavaggiye ārabbha manasikāraṃ katvā kahaṃ nu kho te
etarahi viharantīti āvajjento bārāṇasiyaṃ migadāyeti ñatvā tattha
gantvā dhammacakkaṃ pavattessāmīti katipāhaṃ bodhimaṇḍasāmantāyeva
piṇḍāya caranto āsāḷhapuṇṇamāsiyaṃ bārāṇasiṃ gamissāmīti cātuddasiyaṃ
paccūsasamaye pabhātāya rattiyā kālasseva pattacīvaramādāya
aṭṭhārasayojanamaggaṃ paṭipanno antarāmagge upakannāma ājīvakaṃ
disvā tassa taṃ attano buddhabhāvaṃ ācikkhitvā taṃ divasaṃyeva
Sāyaṇhasamaye isipatanaṃ agamāsi.
     Pañcavaggiyā therā tathāgataṃ dūratova āgacchantaṃ disvā ayaṃ
āvuso samaṇo gotamo paccayabāhullāya āvattitvā paripuṇṇakāyo
piṇindriyo suvaṇṇavaṇṇo hutvā āgacchati imassa abhivādanādīni na
karissāma mahākulappasūto kho panesa āsanābhihāraṃ arahati tenassa
āsanamattaṃ paññāpessāmāti katikaṃ akaṃsu. Bhagavā sadevakassa
lokassa cittavāraṃ jānanasamatthena ñāṇena kiṃ nu kho ime cintayiṃsūti
āvajjetvā cittaṃ aññāsi. Atha ne sabbadevamanussesu
anodissakavasena pharaṇasamatthaṃ mettacittaṃ saṅkhipitvā
odissakavasena mettacittena phari. Te bhagavatā mettena
cittena phuṭṭhā tathāgate upasaṅkamante sakāya katikāya saṇṭhātuṃ
asakkontā abhivādanapaccuṭṭhānādīni sabbakiccāni akaṃsu
sammāsambuddhabhāvaṃ panassa ajānamānā kevalaṃ nāmena ca āvusovādena
ca vācaṃ samudācaranti. Atha ne bhagavā mā bhikkhave tathāgataṃ nāmena ca
āvusovādena ca samudācaratha arahaṃ bhikkhave tathāgato sammāsambuddhoti
attano buddhabhāvaṃ saññāpetvā paññattapavarabuddhāsane nisinno
uttarāsāḷhanakkhattayoge vattamāne aṭṭhārasabrahmakoṭīhi parivuto
pañcavaggiye there āmantesi dhammacakkappavattanasuttantaṃ desesi.
Tesu aññākoṇḍaññatthero desanānusārena ñāṇaṃ pesento
suttapariyosāne aṭṭhārasahi brahmakoṭīhi saddhiṃ sotāpattiphale
patiṭṭhāsi. Satthā tattheva vassaṃ upagantvā
Punadivase vappattheraṃ ovadanto vihāreyeva nisīdi. Sesā cattāro
piṇḍāya cariṃsu. Vappatthero pubbaṇheyeva sotāpattiphalaṃ pāpuṇi.
Eteneva upāyena ca punadivase bhaddiyattheraṃ punadivase mahānāmattheraṃ
punadivase assajittheranti sabbe sotāpattiphale patiṭṭhāpetvā
pañcamiyaṃ pakkhassa pañcapi jane sannipātetvā anattalakkhaṇasuttantaṃ
desesi. Desanāpariyosāne pañcapi therā arahatte patiṭṭhahiṃsu.
     Atha satthā yasassa kulaputtassa upanissayaṃ disvā taṃ rattibhāge
nibbijjitvā gehaṃ pahāya nikkhantaṃ ehi yasāti pakkositvā tasmiṃyeva
rattibhāge sotāpattiphale patiṭṭhāpesi. Punadivase arahatte
patiṭṭhāpetvā aparepi tassa sahāyake catuppaññāsa jane
ehibhikkhupabbajjāya pabbājetvā arahattaṃ pāpesi. Evaṃ hi loke
ekasaṭṭhiyā arahantesu jātesu satthā vutthavasso pavāretvā caratha
bhikkhave cārikanti saṭṭhibhikkhū disāsu pesetvā sayaṃ uruvelaṃ gacchanto
antarāmagge kappāsikavanasaṇḍe tiṃsajane bhaddavaggiyakumāre vinesi.
Tesu sabbapacchimako sotāpanno sabbauttamo anāgāmī ahosi.
Tepi sabbe ehibhikkhubhāveneva pabbājetvā disāsu pesetvā uruvelaṃ
gantvā aḍḍhuḍḍhāni pāṭihāriyasahassāni dassetvā uruvelakassapādayo
sahassajaṭilaparivāre tebhātikajaṭile vinetvā ehibhikkhubhāveneva
pabbājetvā gayāsīse nisīdāpetvā ādittapariyāyadesanāya
arahatte patiṭṭhāpetvā tena arahantasahassena parivuto
Bimbisārarañño dinnapaṭiññaṃ mocessāmīti rājagahanagarūpacāre laṭṭhivanuyyānaṃ
agamāsi. Rājā uyyānapālassa santikā satthā āgatoti sutvā
dvādasanahutehi brāhmaṇagahapatikehi parivuto satthāraṃ upasaṅkamitvā
cakkavicittatalesu suvaṇṇapaṭṭavitānaṃ viya pabhāya samudayaṃ vissajjentesu
tathāgatassa pādesu sirasā nipatitvā ekamante nisīdi saddhiṃ parisāya.
Atha kho tesaṃ brāhmaṇagahapatikānaṃ etadahosi kiṃ nu kho mahāsamaṇo
uruvelakassape brahmacariyaṃ carati udāhu uruvelakassapo mahāsamaṇeti.
Bhagavā tesaṃ cetoparivitakkamaññāya theraṃ gāthāya ajjhabhāsi
               kimeva disvā uruvelavāsi
               pahāsi aggiṃ kisako vadāno
               pucchāmi taṃ kassapa etamatthaṃ
               kathaṃ pahīnaṃ tava aggihuttanti.
               Theropi bhagavato adhippāyaṃ viditvā
               rūpe ca sadde ca atho rase ca
               kāmitthiyo cāpi vadanti yaññā
               etaṃ malanti upadhīsu ñatvā
               tasmā na yiṭṭhe na hute arañjinti
imaṃ gāthaṃ vatvā attano sāvakabhāvappakāsanatthaṃ tathāgatassa
pādapiṭṭhe sīsaṃ ṭhapetvā satthā me bhante bhagavā
sāvakohamasmīti vatvā ekatālaṃ dvitālanti yāva sattatālappamāṇaṃ
Sattakkhattuṃ vehāsaṃ abbhuggantvā oruyha tathāgataṃ vanditvā
ekamantaṃ nisīdi. Taṃ pāṭihāriyaṃ disvā mahājano aho mahānubhāvo
buddho evaṃ thāmagatadiṭṭhiko nāma attānaṃ arahāti maññamāno
uruvelakassapopi diṭṭhijālaṃ bhinditvā tathāgatena damitoti satthu
guṇakathaṃyeva kathesi. Bhagavā nāhaṃ idāneva uruvelakassapaṃ damemi
atītepi esa mayā damitoyevāti imissā atthuppattiyā
mahānāradakassapajātakaṃ kathetvā cattāri saccāni pakāsesi.
Magadharājā ekādasanahutehi saddhiṃ sotāpattiphale patiṭṭhāsi. Ekanahutaṃ
upāsakattaṃ paṭivedesi. Rājā satthu santike nisinnoyeva pañca
assāsake pavedetvā saraṇaṃ gantvā svātanāya nimantetvā āsanā
vuṭṭhāya bhagavantaṃ padakkhiṇaṃ katvā pakkāmi. Punadivase yehi ca bhagavā
diṭṭho yehi ca adiṭṭho sabbepi rājagahavāsino aṭṭhārasakoṭisaṅkhā
manussā tathāgataṃ daṭṭhukāmā pātova rājagahato laṭṭhivanaṃ agamaṃsu.
Tigāvuto maggo nappahosi. Sakalaṃ laṭṭhivanuyyānaṃ nirantaraṃ phuṭṭhaṃ
ahosi. Mahājano dasabalassa rūpasobhaggappattaṃ attabhāvaṃ passanto
tittiṃ kātuṃ nāsakkhi. Vaṇṇarūpino nāmesā evarūpesupi ṭhānesu
tathāgatassa lakkhaṇānubyañjanādippabhedā sabbāpi rūpakāyasiri
vaṇṇetabbā. Evaṃ rūpasobhaggappattaṃ dasabalassa sarīraṃ passamānena
mahājanena nirantaraṃ phuṭṭho uyyāne ca magge ca ekabhikkhussapi
nikkhamanokāso nāhosi. Taṃ divasaṃ kira bhagavato chinnabhattaṃ bhaveyya
taṃ mā ahosīti sakkassa nisinnāsanaṃ uṇhākāraṃ dassesi. So
Āvajjamāno taṃ kāraṇaṃ ñatvā māṇavakavaṇṇaṃ abhinimminitvā
buddhadhammasaṅghapaṭisaṃyuttā thutiyo vadamāno dasabalassa purato otaritvā
devānubhāvena okāsaṃ katvā
        danto dantehi saha purāṇajaṭilehi vippamuttehi
        siṅginikkhasuvaṇṇo rājagahaṃ pāvisi bhagavā.
        Mutto muttehi saha purāṇajaṭilehi
        siṅginikkhasuvaṇṇo rājagahaṃ pāvisi bhagavā.
        Tiṇṇo tiṇṇehi saha purāṇajaṭilehi
        siṅginikkhasuvaṇṇo rājagahaṃ pāvisi bhagavā.
        Dasavāso dasabalo dasadhammavidū dasahi ca upeto
        so dasasataparivāro rājagahaṃ pāvisi bhagavāti
imāhi gāthāhi satthu vaṇṇaṃ vadamāno purato pāyāsi. Mahājano
māṇavakassa rūpasiriṃ disvā ativiya abhirūpo ayaṃ māṇavako na kho
panamhehi diṭṭhapubboti cintetvā kuto ayaṃ māṇavako kassa
vā ayanti āha. Taṃ sutvā māṇavako
      yo dhīro sabbadhī danto     seṭṭho appaṭipuggalo
      arahaṃ sugato loke        tassāhaṃ paricārikoti
gāthaṃ āha. Satthā sakkena katokāsaṃ maggaṃ paṭipajjitvā bhikkhusahassaparivuto
rājagahaṃ pāvisi. Rājā buddhappamukhassa saṅghassa mahādānaṃ datvā
ahaṃ bhante tīṇi ratanāni vinā vattituṃ na sakkhissāmi
velāya vā avelāya vā bhagavato santikaṃ āgamissāmi
Laṭṭhivanuyyānañca nāma atidūre idaṃ pana amhākaṃ veḷuvanannāma
uyyānaṃ nātidūre nāccāsanne gamanāgamanasampannaṃ buddhārahaṃ senāsanaṃ
imaṃ me bhagavā paṭiggaṇhātūti suvaṇṇabhiṅgārena pupphagandhavāsitaṃ
maṇivaṇṇaṃ udakaṃ ādāya veḷuvanaṃ uyyānaṃ pariccajanto dasabalassa
hatthe udakaṃ pāpesi. Tasmiṃ ārāmapaṭiggahaṇe buddhasāsanassa
mūlāni otiṇṇānīti mahāpaṭhavī kampi. Jambūdīpasmiṃ hi ṭhapetvā
veḷuvanaṃ aññaṃ paṭhaviṃ kampetvā gahitasenāsanannāma natthi.
Tāmbapaṇṇidīpepi ṭhapetvā mahāvihāraṃ aññaṃ paṭhaviṃ kampetvā
gahitasenāsanannāma natthi. Satthā veḷuvanārāmaṃ paṭiggahetvā
rañño anumodanaṃ katvā uṭṭhāyāsanā bhikkhusaṅghaparivuto veḷuvanaṃ
agamāsi.
     Tasmiṃ kho pana samaye sārīputto moggallāno cāti dvepi
paribbājakā rājagahaṃ upanissāya viharanti amataṃ pariyesamānā.
Tesu sārīputto assajittheraṃ piṇḍāya paviṭṭhaṃ disvā pasannacitto
payirupāsitvā ye dhammā hetuppabhavāti gāthaṃ sutvā sotāpattiphale
patiṭṭhāya attano sahāyakassa moggallānassa paribbājakassāpi
tameva gāthaṃ abhāsi. Sopi sotāpattiphale patiṭṭhahi. Te ubhopi
sañjayaṃ oloketvā attano parisāya saddhiṃ satthu santike pabbajitvā
tesu mahāmoggallāno sattāhena arahattaṃ pāpuṇi sārīputtatthero
aḍḍhamāsena. Ubhopi jane aggasāvakaṭṭhāne ṭhapesi sārīputtattherena
arahattappattadivaseyeva ca sāvakasannipātaṃ akāsi.
     Tathāgate pana tasmiññeva veḷuvanuyyāne viharante
suddhodanamahārājā putto kira me cha vassāni dukkarakārikaṃ caritvā
paramābhisambodhiṃ patvā pavattitapavaradhammacakko rājagahaṃ nissāya
veḷuvane viharatīti sutvā aññataraṃ amaccaṃ āmantesi ehi bhaṇe
purisasahassaparivāro rājagahaṃ gantvā mama vacanena pitā te
suddhodanamahārājā daṭṭhukāmoti vatvā puttaṃ me gaṇhitvā
ehīti āha. So evaṃ devāti rañño vacanaṃ sirasā sampaṭicchitvā
purisasahassaparivāro khippameva saṭṭhiyojanamaggaṃ gantvā dasabalassa
catuparisamajjhe nisīditvā dhammadesanavelāya vihāraṃ pāvisi. So
tiṭṭhatu tāva rañño pahitasāsananti parisapariyante ṭhito satthu
dhammadesanaṃ sutvā yathāṭhitova saddhiṃ purisasahassena arahattaṃ patvā
pabbajjaṃ yāci. Bhagavā etha bhikkhavoti hatthaṃ pasāresi.
Sabbe taṃ khaṇaṃyeva iddhimayapattacīvaradharā vassasatikattherā viya
ahesuṃ. Arahattappattakālato paṭṭhāya pana ariyā nāma majjhattāva
honti. Tasmā rañño pahitasāsanaṃ dasabalassa na kathesi.
Rājā neva gatova āgacchati na sāsanaṃ suyyati ehi bhaṇe
tvaṃ gacchāti teneva niyāmena aññaṃ amaccaṃ pesesi. Sopi
gantvā purimanayeneva saddhiṃ parisāya arahattaṃ patvā tuṇhī ahosi.
Rājā eteneva niyāmena purisasahassaparivāre nava amacce pesesi.
Sabbe attano kiccaṃ niṭṭhāpetvā tuṇhībhūtā tattheva vihariṃsu.
Rājā sāsanamattaṃpi āharitvā ācikkhantaṃ alabhitvā cintesi ettakā
Ca janā mayi sinehābhāvena sāsanamattaṃpi na paccāhariṃsu ko nu
kho me vacanaṃ karissatīti sabbarājabalaṃ olokento kāḷudāyiṃ addasa.
So kira rañño sabbatthasādhako amacco abbhantariko ativiyavissāsiko
bodhisattena saddhiṃ ekadivase jāto sahapaṃsukīḷako sahāyo.
Atha naṃ rājā āmantesi tāta udāyi ahaṃ mama puttaṃ passitukāmo
nava purisasahassāni pesesiṃ ekapurisopi āgantvā sāsanamattaṃ
ārocentopi natthi dujjāno kho pana me jīvitantarāyo ahaṃ
jīvamāno ca puttaṃ duṭṭhuṃ icchāmi sakkhissasi nu kho me puttaṃ
dassetunti. Sakkhissāmi deva sace pabbajituṃ labhissāmīti.
Tāta tvaṃ pabbajitvā vā apabbajitvā vā mama puttaṃ dassehīti āha.
So sādhu devāti rañño sāsanaṃ ādāya rājagahaṃ gantvā satthu
dhammadesanavelāya parisapariyante ṭhito dhammaṃ sutvā saparivāro
arahattaphalaṃ patvā ehibhikkhubhāve patiṭṭhāsi.
     Satthāpi buddho hutvā paṭhamaṃ antovassaṃ isipatane vasitvā
vutthavasso pavāretvā uruvelaṃ gantvā tattha tayo māse vasanto
tebhātikajaṭile vinetvā bhikkhusahassaparivāro pussamāse puṇṇamāyaṃ
rājagahaṃ gantvā dve māse vasi. Ettāvatā bārāṇasito
nikkhamantassa pañca māsā jātā sakalahemanto atikkanto
udāyittherassa āgatadivasato paṭṭhāya sattaṭṭhadivasā vītivattā.
So phagguṇapuṇṇamāsiyaṃ cintesi atikkanto hemanto vassantasamayo
anuppatto manussehi sassāni uddharitvā sammukhasammukhaṭṭhāne maggā
Dinnā haritatiṇasañchannā paṭhavī supupphitā vanasaṇḍā paṭipajjanakkhamo
maggo kālo dasabalassa ñātisaṅgahaṃ kātunti. Atha bhagavantaṃ upasaṅkamitvā
                aṅgārinodāni dumā bhadante
                phalesino chadanaṃ vippahāya
                te accimantova pabhāsayanti
                samayo mahāvīra bhagī rasānaṃ
        nāsītisītaṃ nātiuṇhaṃ          nātidubbhikkhachātakaṃ
        saddalā haritā bhūmi          esa kālo mahāmunīti
saṭṭhimattāhi gāthāhi dasabalassa kulanagaragamanatthāya gamanavaṇṇaṃ vaṇṇesi.
Atha naṃ satthā kinnu kho udāyi madhurassarena gamanavaṇṇaṃ vaṇṇesīti
āha. Bhante tumhākaṃ pitā suddhodanamahārājā passitukāmo
karotha ñātakānaṃ saṅgahanti. Sādhu udāyi karissāmi ñātakānaṃ saṅgahaṃ
bhikkhusaṅghassa ārocehi gamikavattaṃ pūressantīti. Sādhu bhanteti thero
ārocesi.
     Bhagavā aṅgamagadhavāsīnaṃ kulaputtānaṃ dasahi sahassehi kapilavatthuvāsīnaṃ
dasahi sahassehīti sabbeheva vīsatisahassehi khīṇāsavabhikkhūhi parivuto
rājagahā nikkhamitvā divase divase yojanamaggaṃ gacchati.
Rājagahato saṭṭhiyojanaṃ kapilavatthuṃ dvīhi māsehi pāpuṇissāmīti
aturitacārikaṃ pakkāmi. Theropi bhagavato nikkhantabhāvaṃ
ārocessāmīti vehāsaṃ abbhuggantvā rañño nivesane pāturahosi.
Rājā theraṃ disvā tuṭṭhacitto mahārahe pallaṅke nisīdāpetvā
attano paṭiyāditassa nānaggarasabhojanassa pattaṃ pūretvā adāsi.
Thero uṭṭhāya gamanākāraṃ dassesi. Nisīditvā bhuñja tātāti.
Satthu santikaṃ gantvā bhuñjissāmi mahārājāti. Kahaṃ pana tāta
satthāti. Vīsatisahassabhikkhuparivāro tumhākaṃ dassanatthāya cārikaṃ
nikkhanto mahārājāti. Rājā tuṭṭhamānaso āha tumhe imaṃ
paribhuñjitvā yāva mama putto imaṃ nagaraṃ pāpuṇāti tāvassa
ito ca piṇḍapātaṃ harathāti. Thero adhivāsesi. Rājā theraṃ
parivisitvā pattaṃ gandhacuṇṇena ubbattetvā uttamabhojanassa pūretvā
tathāgatassa dethāti therassa hatthe patiṭṭhāpesi. Thero sabbesaṃ
passantānaṃyeva pattaṃ ākāse khipitvā sayaṃpi vehāsaṃ abbhuggantvā
piṇḍapātaṃ āharitvā satthu hattheva ṭhapesi. Satthā taṃ paribhuñji.
Etenupāyena thero divase divase āhari. Satthāpi antarāmagge
raññoyeva piṇḍapātaṃ paribhuñji. Theropi bhattakiccāvasāne
divase divase ajja ettakaṃ bhagavā āgato ajja ettakanti
buddhaguṇapaṭisaṃyuttāya ca dhammakathāya sakalarājakulaṃ satthu dassanaṃ
vināyeva satthari sañjātaṃ pasādaṃ akāsi. Teneva naṃ bhagavā
etadaggaṃ bhikkhave mama sāvakānaṃ kulappasādakānaṃ yadidaṃ kāḷudāyīti
etadagge ṭhapesi.
     Sākiyāpi kho anuppatte bhagavati amhākaṃ ñātiseṭṭhaṃ
Passissāmāti sannipatitvā bhagavato vasanaṭṭhānaṃ vīmaṃsamānā nigrodhasakkassa
ārāmo ramaṇīyoti sallakkhetvā tattha sabbaṃ paṭijagganavidhiṃ kāretvā
gandhapupphahatthā paccuggamanaṃ karontā sabbālaṅkārapaṭimaṇḍite
daharadahare nāgaradārake ca nāgaradārikāyo ca paṭhamaṃ pahiṇiṃsu tato
rājakumāre ca rājakumāriyo ca tesaṃ antarā sāmaṃ gandhapupphacuṇṇādīhi
pūjayamānā bhagavantaṃ gahetvā nigrodhārāmameva agamaṃsu. Tattha
bhagavā vīsatisahassakhīṇāsavaparivuto paññattapavarabuddhāsane nisīdi.
Sākiyā nāma mānajātikā mānatthaddhā. Te siddhatthakumāro
amhehi daharataro amhākaṃ kaniṭṭho bhāgineyyo putto nattāti
cintetvā daharadahare rājakumāre āhaṃsu tumhe bhagavantaṃ vandatha
mayaṃ tumhākaṃ piṭṭhito nisīdissāmāti.
     Tesu evaṃ avanditvā nisinnesu bhagavā tesaṃ ajjhāsayaṃ
oloketvā na maṃ ñātayo vandanti handāhaṃ te vandāpessāmīti
abhiññāpādakaṃ catutthajjhānaṃ samāpajjitvā vuṭṭhāya ākāsaṃ
abbhuggantvā tesaṃ sīse pādapaṃsuṃ okiramāno viya gaṇḍāmbarukkhamūle
yamakapāṭihāriyasadisaṃ pāṭihāriyaṃ akāsi. Rājā taṃ acchariyaṃ disvā
āha bhagavā tumhākaṃ jātadivase isikāḷadevalassa vandanatthaṃ upanītānaṃ
vo pāde parivattetvā brāhmaṇassa matthake patiṭṭhite disvāpi
ahaṃ tumhe vandiṃ ayaṃ me paṭhamavandanā vappamaṅgaladivase jambūchāyāya
sirisayane nipannānaṃ vo jambūchāyāya parivattanaṃ disvāpi pāde
vandiṃ ayaṃ me dutiyavandanā idāni imaṃ adiṭṭhapubbaṃ pāṭihāriyaṃ
Disvāpi tumhākaṃ pāde vandāmi ayaṃ me tatiyavandanāti. Raññe
pana vandite bhagavantaṃ avanditvā ṭhātuṃ samattho nāma ekasākiyopi
nāhosi. Sabbe vandiṃsuyeva. Iti bhagavā ñātayo vandāpetvā
ākāsato otaritvā paññatte āsane nisīdi. Nisinne bhagavati
sikhāppatto ñātisamāgamo ahosi. Sabbe ekaggacittā hutvā
nisīdiṃsu. Tato mahāmegho pokkharavassaṃ vassi. Tāmbavaṇṇaṃ udakaṃ
heṭṭhā viravantaṃ gacchati. Temitukāmo ca temeti atemitukāmassa
sarīre ekavindumattopi na patati. Taṃ disvā sabbe acchariyabbhutajātā
aho acchariyaṃ aho abbhutanti kathaṃ samuṭṭhāpesuṃ. Satthā na
idāneva mayhaṃ ñātisamāgame pokkharavassaṃ vassati atītepi
vassīti imissā atthuppattiyā vessantarajātakaṃ kathesi. Dhammadesanaṃ
sutvā sabbe uṭṭhāya vanditvā pakkamiṃsu. Ekopi rājā vā
rājamahāmatto vā sve amhākaṃ bhikkhaṃ gaṇhathāti vatvā gato
nāma natthi.
     Satthā punadivase vīsatibhikkhusahassaparivuto kapilavatthuṃ piṇḍāya
pāvisi. Na koci gantvā nimantesi vā pattaṃ vā aggahesi.
Bhagavā indakhīle ṭhito āvajjesi kathaṃ nu kho pubbabuddhā kulanagare
piṇḍāya cariṃsu kiṃ nu uppaṭipāṭiyā issarajanānaṃ gharāni agamaṃsu
udāhu sapadānacārikaṃ cariṃsūti. Tato ekabuddhassāpi uppaṭipāṭiyā
gamanaṃ adisvā mayāpidāni ayameva tesaṃ vaṃso ayaṃ me paveṇi
paggahetabbā āyatiñca me sāvakā mamaññeva anusikkhantā
Piṇḍacārikavattaṃ paripūressantīti koṭiyaṃ niviṭṭhagehato paṭṭhāya
sapadānaṃ piṇḍāya cari. Ayyo kira siddhatthakumāro piṇḍāya caratīti
dvibhūmikatibhūmikādīsu pāsādesu sīhapañjaraṃ vivaritvā mahājano
dassanabyāvato ahosi.
     Rāhulamātāpi devī ayyaputto kira imasmiṃyeva nagare mahantena
rājānubhāvena suvaṇṇasīvikādīhi vicaritvā idāni kesamassuṃ ohāretvā
kāsāyavatthavasano kapālahattho piṇḍāya carati sobhati nu khoti sīhapañjaraṃ
vivaritvā olokayamānā bhagavantaṃ nānāvirāgasamujjalāya sarīrappabhāya
nagaravīthiyo obhāsetvā byāmappabhā parikkhepasamupabbūḷhāyaṃ
asītyānubyañjanāvabhāsitāya dvattiṃsamahāpurisalakkhaṇapaṭimaṇḍitāya anopamāya
buddhasiriyā virocamānaṃ disvā uṇhīsato paṭṭhāya yāva pādatalā
                   siniddhanīlamudukuñcitakeso
                   suriyanimmalatalābhinalāṭo
                   yuttatuṅgamuduāyatanāso
                   raṃsijālavitato narasīhoti
evamādikāhi aṭṭhahi narasīhagāthāhi nāma abhitthavitvā tumhākaṃ
putto piṇḍāya caratīti rañño ārocesi. Rājā saṃviggahadayo
hatthena sāṭakaṃ saṇṭhapento turitaturitaṃ nikkhamitvā vegena gantvā
bhagavato purato ṭhatvā āha kiṃ bhante amhe lajjāpetha kimatthaṃ
piṇḍāya caratha kiṃ ettakānaṃ bhikkhūnaṃ na sakkā bhattaṃ laddhunti
Saññaṃ karitthāti. Vaṃsaṃ cārittametaṃ mahārāja amhākanti.
Nanu bhante amhākaṃ mahāsammatakhattiyavaṃso tattha ca ekakhattiyopi
bhikkhācāro nāma natthīti. Ayaṃ mahārāja vaṃso nāma tava vaṃso
amhākaṃ pana dīpaṅkaro koṇḍañño kassapoti ayaṃ buddhavaṃso nāma
aññe ca anekasahassasaṅkhā buddhā bhikkhācāreneva jīvitaṃ kappesunti
antaravīthiyaṃ ṭhitova
      uttiṭṭhe nappamajjeyya      dhammaṃ sucaritaṃ care
      dhammacārī sukhaṃ seti         asmiṃ loke paramhi cāti
imaṃ gāthamāha. Gāthāpariyosāne rājā sotāpattiphale patiṭṭhāsi.
      Dhammañcare sucaritaṃ          na taṃ duccaritaṃ care
      dhammacārī sukhaṃ seti         asmiṃ loke paramhi cāti
imaṃ pana gāthaṃ sutvā sakadāgāmiphale patiṭṭhāsi dhammapālajātakaṃ sutvā
anāgāmiphale patiṭṭhāsi maraṇasamaye setacchattassa heṭṭhā sirisayane
nipannoyeva arahattaṃ pāpuṇi. Araññāvāsena padhānānuyogakiccaṃ
rañño nāhosi. Sotāpattiphalaṃ sacchikatvāyeva pana bhagavato
pattaṃ gahetvā saparisaṃ bhagavantaṃ mahāpāsādaṃ āropetvā
paṇītena khādanīyena bhojanīyena parivisi. Bhattakiccapariyosāne sabbaṃ
itthāgāraṃ āgantvā bhagavantaṃ vandi ṭhapetvā rāhulamātaraṃ. Sā
pana gaccha ayyaputtaṃ vandāhīti parijanena vuccamānāpi sace
mayhaṃ guṇo atthi sayameva me santikaṃ ayyaputto āgamissati
āgatameva naṃ vandissāmīti na agamāsi. Bhagavā rājānaṃ pattaṃ
Gāhāpetvā dvīhi aggasāvakehi saddhiṃ rājadhītāya sirigabbhaṃ gantvā
rājadhītā yathāruciṃ vandamānā na kiñci vattabbāti vatvā paññatte
āsane nisīdi. Sā vegenāgantvā gopphakesu gahetvā
pādapiṭṭhiyaṃ sīsaṃ parivattetvā yathājjhāsayaṃ vandi. Rājā
rājadhītāya bhagavati sinehabahumānādiguṇasampattiṃ kathesi bhante mama
dhītā tumhehi kāsāyāni vatthāni nivāsitānīti sutvā tato paṭṭhāya
kāsāvavatthā jātā tumhākaṃ ekabhattikabhāvaṃ sutvā ekabhattikāva
jātā tumhehi mahāsayanassa chaḍḍitabhāvaṃ sutvā paṭṭikamañcakeyeva
nipannā tumhākaṃ mālāgandhādīhi virahitabhāvaṃ ñatvā virahitamālāgandhāva
jātā attano ñātakesu mayaṃ paṭijaggissāmāti sāsane pesite
ekaṃ ñātakaṃpi na olokesi evaṃ guṇasampannā me bhagavā
dhītāti. Anacchariyaṃ mahārāja yaṃ idāni tayā rakkhiyamānā
rājadhītā paripakke ñāṇe attānaṃ rakkheyya esā pubbe
anārakkhā pabbatapāde vicaramānā aparipakke ñāṇe attānaṃ
rakkhatīti vatvā tassā sokaṃ vinodetvā candakinnarījātakaṃ kathetvā
sotāpattiphalaṃ datvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Dutiyadivase nandassa
rājakumārassa abhisekagehappavesanavivāhamaṅgalesu vattamānesu tassa
gehaṃ gantvā kumāraṃ pattaṃ gāhāpetvā pabbājetukāmo maṅgalaṃ
vatvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Janapadakalyāṇī kumāraṃ gacchantaṃpi
disvā tuvaṭaṃ kho ayyaputta āgaccheyyāsīti vatvā gīvaṃ
pasāretvā olokesi. Sopi bhagavantaṃ pattaṃ gaṇhathāti vattuṃ
Avisahamāno vihāraṃyeva agamāsi. Taṃ anicchamānaṃyeva bhagavā
pabbājesi. Iti bhagavā kapilapuraṃ gantvā tatiyadivase nandaṃ
pabbājesi.
     Sattame divase rāhulamātā kumāraṃ alaṅkaritvā bhagavato
santikaṃ pesesi passa tāta evaṃ vīsatisahassasamaṇaparivutaṃ suvaṇṇavaṇṇaṃ
brahmarūpavaṇṇaṃ samaṇaṃ ayaṃ te pitā etassa mahantā nidhiyo
ahesuṃ tyāssa nikkhamanato paṭṭhāya na passāmi gaccha taṃ
dāyajjaṃ yāca ahaṃ tāta kumāro abhisekaṃ patvā cakkavatti
bhavissāmi dhanena me attho dhanaṃ me dehi sāmiko hi putto
pitu santakassāti. Kumāro bhagavato santikaṃ gantvāva pitu sinehaṃ
paṭilabhitvā haṭṭhacittova sukhā te samaṇa chāyāti vatvā aññaṃ
bahuṃ attano anurūpaṃ vadanto aṭṭhāsi. Bhagavā katabhattakicco
anumodanaṃ katvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi. Kumāropi dāyajjaṃ
me samaṇa dehi dāyajjaṃ me samaṇa dehīti bhagavantaṃ anubandhi.
Bhagavā kumāraṃ na nivattāpesi. Parijano bhagavatā saddhiṃ gacchantaṃ
nivattetuṃ nāsakkhi. Iti so bhagavatā saddhiṃ ārāmameva agamāsi.
Tato bhagavā cintesi yaṃ ayaṃ pitusantakaṃ dhanaṃ icchati taṃ vaṭṭānugataṃ
savighātaṃ handassa bodhimaṇḍe paṭiladdhaṃ sattavidhaṃ ariyadhanaṃ demi
lokuttaradāyajjassa sāmikaṃ karomīti āyasmantaṃ sārīputtaṃ āmantesi
tenahi tvaṃ sārīputta rāhulakumāraṃ pabbājehīti. Pabbajite pana
kumāre rañño adhimattaṃ dukkhaṃ uppannaṃ. Taṃ adhivāsetuṃ asakkonto
Bhagavato nivedetvā sādhu bhante ayyā mātāpitūhi ananuññātaṃ
puttaṃ na pabbājeyyunti varaṃ yāci. Bhagavā tassa taṃ vacanaṃ
paṭissuṇitvā punadivase rājanivesane katapātarāso ekamantaṃ nisinnena
raññā bhante tumhākaṃ dukkarakārakakāle ekā devatā maṃ
upasaṅkamitvā putto te kālakatoti āha tassā vacanaṃ asaddahanto
na mayhaṃ putto bodhiṃ appatvā kālaṃ karotīti taṃ paṭipakkhipinti
vutte idāni kiṃ saddahissatha ye tumhe pubbepi aṭṭhikāni
dassetvā putto te matoti vutte na saddahitthāti imissā
atthuppattiyā mahādhammapālajātakaṃ kathesi. Gāthāpariyosāne
rājā anāgāmiphale patiṭṭhahi. Iti bhagavā pitaraṃ tīsu phalesu
patiṭṭhāpetvā bhikkhusaṅghaparivuto punadeva rājagahaṃ gantvā sītavane
vihāsi.
     Tasmiṃ samaye anāthapiṇḍiko gahapati pañcahi sakaṭasatehi bhaṇḍaṃ ādāya
rājagahe attano piyasahāyassa seṭṭhino gehaṃ gantvā tattha buddhassa
bhagavato uppannabhāvaṃ sutvā balavapaccūse devatānubhāvena vivaṭena
dvārena satthāraṃ upasaṅkamitvā dhammaṃ sutvā sotāpattiphale
patiṭṭhāya dutiyadivase buddhappamukhassa saṅghassa mahādānaṃ datvā
sāvatthiṃ āgamanatthāya satthu paṭiññaṃ gahetvā antarāmagge
pañcacattāḷīsayojane ṭhāne satasahassaṃ datvā yojanikaṃ vihāraṃ kāretvā
jetavanaṃ koṭisanthārena aṭṭhārasahiraññakoṭīhi kiṇitvā navakammaṃ
niṭṭhāpesi majjhe dasabalassa gandhakuṭiṃ kāretvā taṃ parivāretvā
Asītimahātherānaṃ paṭipāṭiyā ekasannivāsena āvāsena
ekakuṭikadvikuṭikahaṃsavaṭṭikadīghasālamaṇḍapādivasena senāsanāni
pokkharaṇīcaṅkamanarattiṭṭhānadivāṭṭhānāni cāti aṭṭhārasakoṭipariccāgena
ramaṇīye bhūmibhāge manoramaṃ vihāraṃ kāretvā dasabalassa āgamanatthāya
dūtaṃ pesesi. Satthā dūtassa vacanaṃ sutvā mahābhikkhusaṅghaparivāro
rājagahā nikkhamitvā anupubbena sāvatthīnagaraṃ pāpuṇi. Mahāseṭṭhīpi
kho vihāramahaṃ sajjetvā tathāgatassa jetavanaṃ pavisanadivase puttaṃ
sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitaṃ katvā alaṅkatapaṭiyatteheva pañcahi
kumārasatehi saddhiṃ pesesi. So saparivāro pañcavaṇṇavatthasamujjalāni
pañcadhajasatāni gahetvā dasabalassa purato ahosi. Tesaṃ pacchato
subhaddā cullasubhaddāti dve seṭṭhidhītaro pañcahi kumārisatehi
saddhiṃ puṇṇaghaṭe gahetvā nikkhamiṃsu. Tāsaṃ pacchato seṭṭhibhariyā
sabbālaṅkārapaṭimaṇḍitā pañcahi mātugāmasatehi saddhiṃ puṇṇapātiyo
gahetvā nikkhami. Sabbesaṃ pacchato sayaṃ mahāseṭṭhī ahatavatthanivattho
ahatavatthanivattheheva pañcahi seṭṭhisatehi bhagavantaṃ abbhuggañchi.
Bhagavā imaṃ upāsakaparisaṃ purato katvā mahābhikkhusaṅghaparivuto
attano sarīrappabhāya suvaṇṇarasasekapiñjarāni viya vanantarāni kurumāno
anantarāya buddhalīḷhāya appaṭisamāya buddhasiriyā jetavanavihāraṃ pāvisi.
Atha naṃ anāthapiṇḍiko pucchi kathāhaṃ bhante imasmiṃ vihāre
paṭipajjāmīti. Tenahi gahapati imaṃ vihāraṃ āgatāgatassa
Bhikkhusaṅghassa dehīti. Sādhu bhanteti mahāseṭṭhī suvaṇṇabhiṅgāraṃ ādāya
dasabalassa hatthe udakaṃ pātetvā imaṃ jetavanavihāraṃ āgatassa
cātuddisassa buddhappamukhassa saṅghassa dammīti adāsi. Satthā
vihāraṃ paṭiggahetvā anumodanaṃ karonto
         sītaṃ uṇhaṃ paṭihanti          tato vāḷamigāni ca
         siriṃsape ca makase          sisire cāpi vuṭṭhiyo
         tato vātātapo ghoro      sañjāto paṭihaññati
         leṇatthañca sukhatthañca        jhāyituñca vipassituṃ
         vihāradānaṃ saṅghassa         aggaṃ buddhehi vaṇṇitaṃ.
         Tasmā hi paṇḍito poso     sampassaṃ atthamattano
         vihāre kāraye ramme      vāsayettha bahussute
         tesaṃ annañca pānañca       vatthasenāsanāni ca
         dadeyya ujubhūtesu          vippasannena cetasā.
         Te tassa dhammaṃ desenti     sabbadukkhāpanūdanaṃ
         yaṃ so dhammamidhaññāya        parinibbāti anāsavoti
vihārānisaṃsaṃ kathesi. Anāthapiṇḍiko dutiyadivasato paṭṭhāya vihāramahaṃ
ārabhi. Visākhāya pāsādamaho catūhi māsehi niṭṭhito. Anāthapiṇḍikassa
pana vihāramaho navahi māsehi niṭṭhāsi. Aṭṭhāraseva koṭiyo agamaṃsu.
Iti ekasmiṃyeva vihāre catuppaṇṇāsakoṭisaṅkhyaṃ dhanaṃ pariccaji.
     Atīte pana vipassissa bhagavato kāle punabbasumitto nāma
Seṭṭhī suvaṇṇiṭṭhakāsanthārena kiṇitvā tasmiṃyeva ṭhāne yojanappamāṇaṃ
saṅghārāmaṃ kāresi. Sikhissa bhagavato kāle sirivaḍḍho nāma
seṭṭhī suvaṇṇajālasanthārena kiṇitvā tasmiṃyeva ṭhāne tigāvutappamāṇaṃ
saṅghārāmaṃ kāresi. Vessabhussa bhagavato kāle sotthiyo nāma
seṭṭhī suvaṇṇahatthipadasanthārena kiṇitvā tasmiññeva ṭhāne
aḍḍhayojanappamāṇaṃ saṅghārāmaṃ kāresi. Kakusandhassa bhagavato kāle
accuto nāma seṭṭhī suvaṇṇiṭṭhakāsanthāreneva kiṇitvā tasmiññeva
ṭhāne gāvutappamāṇaṃ saṅghārāmaṃ kāresi. Konāgamanassa bhagavato
kāle uggo nāma seṭṭhī suvaṇṇakacchapasanthārena kiṇitvā tasmiññeva
ṭhāne aḍḍhagāvutappamāṇaṃ saṅghārāmaṃ kāresi. Kassapassa bhagavato
kāle sumaṅgalo nāma seṭṭhī suvaṇṇakacchapasanthārena kiṇitvā
tasmiññeva ṭhāne soḷasakarīsappamāṇaṃ saṅghārāmaṃ kāresi. Amhākaṃ
pana bhagavato kāle anāthapiṇḍiko nāma seṭṭhī kahāpaṇakoṭisanthārena
kiṇitvā tasmiññeva ṭhāne aṭṭhakarīsappamāṇaṃ saṅghārāmaṃ kāresi.
Idaṃ kira ṭhānaṃ sabbabuddhānaṃ avijahitaṭṭhānameva.
     Iti mahābodhimaṇḍe sabbaññutappattito yāva mahāparinibbānamañcā
yasmiṃ ṭhāne bhagavā vihāsi idaṃ santikenidānannāma. Tassa vasena
sabbajātakāni vaṇṇayissāmīti.
                  Iti nidānakathā niṭṭhitā.
                      ----------
@Footnote:
@*** hanṛ´ānīṛ´ā´mḗmīkhṛ´amūla ***
                       Jātakaṭṭhakathā
                       ekanipāto
                     -------------
           namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa.
                    1 Apaṇṇakavaggavaṇṇanā
                      1 apaṇṇakajātakaṃ
     imaṃ tāva apaṇṇakadhammadesanaṃ bhagavā sāvatthiṃ upanissāya
jetavanamahāvihāre viharanto kathesi. Kaṃ pana ārabbha ayaṃ kathā
samuṭṭhitāti. Seṭṭhissa sahāyake pañcasate titthiyasāvaketi.
     Ekasmiṃ hi divase anāthapiṇḍiko seṭṭhī attano sahāyake
pañcasate aññatitthiyasāvake ādāya bahumālāgandhavilepanañceva
telamadhuphāṇitavatthacchādanāni ca gāhāpetvā jetavanaṃ gantvā
bhagavantaṃ vanditvā gandhamālādīhi pūjetvā bhesajjāni ceva vatthāni
ca bhikkhusaṅghassa vissajjetvā cha nisajjadose vajjetvā ekamantaṃ
nisīdi. Tepi aññatitthiyasāvakā tathāgataṃ vanditvā satthu
puṇṇacandasassirīkaṃ mukhaṃ lakkhaṇānubyañjanapaṭimaṇḍitaṃ byāmappabhāparikkhittaṃ
brahmakāyaṃ āveḷāveḷā yamakayamakā hutvā niccharantiyo
ghanabuddharaṃsiyo olokayamānā anāthapiṇḍikassa samīpeyeva nisīdiṃsu.
Atha nesaṃ satthā manosilātale sīhanādaṃ nadanto taruṇasīho viya
Gajjento pāvussakamegho viya ākāsagaṅgaṃ otārento viya ratanadāmaṃ
ganthento viya ca aṭṭhaṅgasamannāgatena savanīyena brahmassarena
nānānayavicittaṃ madhuradhammakathaṃ kathesi. Te satthu dhammadesanaṃ sutvā
pasannacittā uṭṭhāya dasabalaṃ vanditvā aññatitthiyasaraṇaṃ bhinditvā
buddhasaraṇaṃ agamaṃsu. Te tato paṭṭhāya niccakālaṃ anāthapiṇḍikena
saddhiṃ gandhamālādihatthā vihāraṃ gantvā dhammaṃ suṇanti dānaṃ denti
sīlaṃ rakkhanti uposathakammaṃ karonti. Atha bhagavā sāvatthito
punadeva rājagahaṃ agamāsi. Te tathāgatassa gatakāle taṃ saraṇaṃ
bhinditvā puna aññatitthiyasaraṇaṃ gatā attano mūlaṭṭhāneyeva
patiṭṭhitā. Bhagavāpi sattaṭṭhamāse vītināmetvā puna jetavanameva
agamāsi. Anāthapiṇḍiko punapi te ādāya satthu santikaṃ gantvā
satthāraṃ gandhamālādīhi pūjetvā vanditvā ekamantaṃ nisīdi. Tepi
bhagavantaṃ vanditvā ekamantaṃ nisīdiṃsu. Atha nesaṃ anāthapiṇḍiko
tathāgate cārikaṃ pakkante gahitasaraṇaṃ bhinditvā puna aññatitthiyasaraṇameva
gahetvā mūle patiṭṭhitabhāvaṃ bhagavato ārocesi. Bhagavā
aparimitakappakoṭiyo nirantarapavattitavacīsucaritānubhāvena dibbagandhagandhīnaṃ
nānāgandhapūritaṃ ratanakaraṇḍakaṃ vivaranto viya mukhamaṇḍalaṃ vivaritvā
madhurassaraṃ nicchārento saccaṃ kira tumhe upāsakā tīṇi saraṇāni
bhinditvā aññatitthiyasaraṇaṃ gatāti pucchi. Atha tehi paṭicchādetuṃ
asakkontehi saccaṃ bhagavāti vutte satthā upāsakā heṭṭhā
avīciṃ upari bhavaggaṃ paricchedaṃ katvā tiriyaṃ aparimāṇāsu lokadhātūsu
Sīlādīhi guṇehi buddhena sadiso nāma natthi kuto adhikataroti
yāvatā bhikkhave sattā apadā vā dvipadā vā catuppadā vā
bahuppadā vā .pe. Tathāgato tesaṃ aggamakkhāyati yaṅkiñci vittaṃ
idha vā huraṃ vā .pe. Aggato ve pasannānanti ādīhi suttehi
pakāsite ratanattayaguṇe pakāsetvā evaṃ uttamaguṇasamannāgataṃ
ratanattayaṃ saraṇaṃ gatā upāsakā vā upāsikā vā nirayādīsu
nibbattanakā nāma natthi apāyanibbattito pana muccitvā devaloke
uppajjitvā mahāsampattiṃ anubhonti kasmā tumhehi evarūpaṃ
saraṇaṃ bhinditvā aññatitthiyasaraṇaṃ gacchantehi ayuttaṃ katanti āha.
     Ettha ca tīṇi ratanāni mokkhavasena uttamavasena ca saraṇaṅgatānaṃ
apāyesu nibbattiyā abhāvadīpanatthaṃ imāni suttāni dassetabbāni.
                  Yekeci buddhaṃ saraṇaṃ gatāse
                  na te gamissanti apāyabhūmiṃ
      pahāya mānusaṃ dehaṃ      devakāyaṃ paripūressanti.
                  Yekeci dhammaṃ saraṇaṃ gatāse
                  na te gamissanti apāyabhūmiṃ
      pahāya mānusaṃ dehaṃ      devakāyaṃ paripūressanti.
                  Yekeci saṅghaṃ saraṇaṃ gatāse
                  na te gamissanti apāyabhūmiṃ
      pahāya mānusaṃ dehaṃ      devakāyaṃ paripūressanti.
      Bahuṃ ve saraṇaṃ yanti        pabbatāni vanāni ca
      ārāmarukkhacetyāni       manussā bhayatajjitā
      netaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ       netaṃ saraṇamuttamaṃ
      netaṃ saraṇamāgamma         sabbadukkhā pamuccati.
      Yo ca buddhañca dhammañca     saṅghañca saraṇaṃ gato
      cattāri ariyasaccāni       sammappaññāya passati
      dukkhaṃ dukkhasamuppādaṃ        dukkhassa ca atikkamaṃ
      ariyañcaṭṭhaṅgikaṃ maggaṃ       dukkhūpasamagāminaṃ
      etaṃ kho saraṇaṃ khemaṃ       etaṃ saraṇamuttamaṃ
      etaṃ saraṇamāgamma         sabbadukkhā pamuccatīti.
     Na kevalañca nesaṃ satthā ettakaññeva dhammaṃ deseti. Apica kho
upāsakā buddhānussatikammaṭṭhānannāma dhammānussatikammaṭṭhānannāma
saṅghānussatikammaṭṭhānannāma sotāpattimaggaṃ deti sotāpattiphalaṃ
deti sakadāgāmianāgāmiarahattamaggaṃ deti arahattaphalaṃ detīti evamādīhi
nayehi dhammaṃ desetvā evarūpaṃ nāma saraṇaṃ bhindantehi ayuttaṃ
tumhehi katanti āha. Etaṃ ca buddhānussatikammaṭṭhānādīnaṃ
sotāpattimaggādippadānaṃ ekadhammo bhikkhave bhāvito bahulīkato
ekantaṃ nibbidāya virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya
sambodhāya nibbānāya saṃvattati katamo ekadhammo buddhānussatīti
evamādīhi suttehi dīpetabbaṃ. Evañca pana bhagavā nānappakārehi
upāsake ovaditvā upāsakā pubbepi manussā asaraṇaṃ saraṇanti
Takkagāhena viruddhagāhena gahetvā amanussapariggahite kantāre
yakkhabhakkhā hutvā mahāvināsappattā apaṇṇakagāhampana ekaṃsikagāhaṃ
aviruddhagāhaṃ gahitamanussā tasmiṃyeva kantāre sotthibhāvaṃ pattāti
vatvā tuṇhī ahosi. Atha kho anāthapiṇḍiko gahapati uṭṭhāyāsanā
bhagavantaṃ vanditvā abhitthavitvā sirasi añjaliṃ patiṭṭhapetvā evamāha
bhante idāni tāva imesaṃ upāsakānaṃ uttamasaraṇaṃ bhinditvā
takkagāhaṃ viruddhagāhaṃ saraṇagahaṇaṃ amhākaṃ pākaṭaṃ pubbe pana
amanussapariggahite kantāre takkagāhaṃ gahitamanussānañca vināso
apaṇṇakagāhaṃ gahitamanussānañca sotthibhāvo amhākaṃ paṭicchanno
tumhākameva pākaṭo sādhu vata no bhagavā ākāse puṇṇacandaṃ
uṭṭhāpento viya imaṃ kāraṇaṃ pākaṭaṃ karotūti. Atha bhagavā
mayā kho gahapati aparimitakāle dasapāramiyo pūretvā lokassa
kaṅkhacchedanatthameva sabbaññutañāṇaṃ paṭividdhaṃ sīhavasāya suvaṇṇapātiṃ
pūrento viya sakkaccaṃ sotaṃ odahitvā suṇohīti seṭṭhino
satuppādaṃ janetvā himagabbhaṃ padāletvā puṇṇacandaṃ nīharanto
viya bhavantarenapi paṭicchannakāraṇaṃ pākaṭaṃ akāsi.
     Atīte kāsikaraṭṭhe bārāṇasīnagare brahmadatto nāma rājā
ahosi. Tadā bodhisatto satthavāhakule paṭisandhiṃ gahetvā
anupubbena vayappatto pañcahi sakaṭasatehi vaṇijjaṃ karonto
vicarati. So kadāci pubbantato aparantaṃ gacchati kadāci aparantato
Pubbantaṃ āgacchati. Bārāṇasiyaṃyeva hi aññopi satthavāhaputto
atthi. So bālo abyatto anupāyakusalo ahosi. Tadā
bodhisatto bārāṇasito mahagghabhaṇḍaṃ gahetvā pañcasakaṭasatāni
pūretvā gamanasajjāni katvā ṭhapesi. Sopi bālasatthavāhaputto
tatheva pañcasakaṭasatāni pūretvā gamanasajjāni katvā ṭhapesi.
Bodhisatto cintesi sace ayaṃ bālasatthavāhaputto mayā saddhiṃyeva
gamissati sakaṭasahasse ekato gacchante maggopi nappahossati
manussānaṃ dārūdakādīnipi balibaddānaṃ tiṇānipi dullabhāni bhavissanti
etena vā mayā vā purato gantuṃ vaṭṭatīti. So taṃ
pakkosāpetvā tamatthaṃ ārocetvā dvīhi amhehi ekato gantuṃ
na sakkā kiṃ tvaṃ purato gamissasi udāhu pacchatoti āha. So
cintesi mayi purato gacchante bahū ānisaṃsā maggena abhinneneva
gamissāmi goṇā anāmaṭṭhatiṇaṃ khādissanti manussānaṃ anāmaṭṭhasūpeyyaṃ
paṇṇaṃ bhavissati pasannaṃ udakaṃ bhavissati yathāruciṃ gacchamāno
agghaṃ ṭhapetvā bhaṇḍaṃ vikkiṇissāmīti. So ahaṃ samma
purato gamissāmīti āha. Bodhisatto pacchato gamane bahū
ānisaṃse addasa. Evaṃ assa ahosi ete purato gacchantā
magge visamaṭṭhānaṃ samaṃ karissanti ahaṃ tehi gatamaggena gamissāmi
purato gacchantehi balibaddehi pariṇatathaddhatiṇe khādite mama goṇā
puna uṭṭhitāni madhuratiṇāni khādissanti gahitapaṇṇaṭṭhānato uṭṭhitaṃ
manussānaṃ sūpeyyaṃ paṇṇaṃ madhuraṃ bhavissati nirudakaṭṭhāne āvāṭaṃ
Khaṇitvā ete udakaṃ uppādessanti parehi katesu āvāṭesu mayaṃ
udakaṃ pivissāma bhaṇḍagghaṭṭhapanaṃ nāma manussānaṃ jīvitā voropanasadisaṃ
ahaṃ pacchato gantvā etehi ṭhapitagghena bhaṇḍaṃ vikkiṇissāmīti. So
ettake ānisaṃse disvā samma tvaṃ purato gacchāhīti āha. Sādhu
sammāti bālasatthavāhaputto sakaṭāni mahantāni yojetvā nikkhanto
anupubbena manussavāsaṃ atikkamitvā kantāramukhaṃ pāpuṇi.
     Kantāraṃ nāma corakantāraṃ bāḷakantāraṃ nirudakakantāraṃ amanussakantāraṃ
appabhakkhakantāranti pañcavidhaṃ. Tattha corehi adhiṭṭhitamaggo
corakantāraṃ nāma. Sīhādīhi adhiṭṭhitamaggo bāḷakantāraṃ nāma.
Yattha nhāyituṃ vā pivituṃ vā udakaṃ natthi idaṃ nirudakakantāraṃ
nāma. Amanussādhiṭṭhitamaggo amanussakantāraṃ nāma.
Mūlakhādanīyādivirahitaṃ appabhakkhakantāraṃ nāma. Imasmiṃ pañcavidhe
kantāre taṃ kantāraṃ nirudakakantārañceva amanussakantārañca.
Tasmā so bālasatthavāhaputto sakaṭesu mahantamahantā cāṭiyo
ṭhapetvā udakassa pūrāpetvā saṭṭhiyojanikaṃ kantāraṃ paṭipajji.
Athassa kantāramajjhagatakāle kantāre adhivatthayakkho imehi manussehi
gahitaudakaṃ chaḍḍāpetvā dubbale katvā sabbe te khādissāmīti
sabbasetataruṇabalibaddayuttaṃ manoramaṃ yānakaṃ māpetvā udakakalalaallehi
saphalakāvudhādihatthehi dvādasahi amanussehi parivuto uppalakumudāni
pilandhitvā allakeso allavattho issarapuriso viya tasmiṃ yānake
Nisīditvā kaddamamakkhitehi cakkehi paṭipathaṃ agamāsi. Parivārā
amanussāpissa purato ca pacchato ca gantvā allakesā allavatthā
uppalakumudāni pilandhitvā padumapuṇḍarīkakalāpe gahetvā bhisamūlāni
khādantā udakabindūhi ceva kalalehi ca paggharanteheva agamaṃsu.
Satthavāhā ca nāma yadā purimavāto vāyati tadā yānake
nisīditvā upaṭṭhākajanaparivutā maggarajaṃ pariharantā purato gacchanti
yadā pacchimavāto vāyati tadā teneva nayena pacchato gacchanti.
Tadā pana purimavāto ahosi. Tasmā so bālasatthavāhaputto
purato agamāsi. Yakkho taṃ tathāgacachantaṃ disvā attano yānakaṃ
maggā okkamāpetvā kahaṃ gacchathāti tena saddhiṃ paṭisanthāramakāsi.
Satthavāhopi attano yānakaṃ maggā okkamāpetvā sakaṭānaṃ
gamanokāsaṃ datvā ekamante ṭhito yakkhaṃ āha ambho mayaṃpi
bārāṇasito āgacchāma tumhe pana uppalakumudāni pilandhitvā
padumapuṇḍarīkahatthā bhisamūlāni khādantā kaddamamakkhitā udakabindūhi
paggharantehi āgacchatha kiṃ nu kho tumhehi āgatamagge devo
vassati uppalādīhi sañchanno saro atthīti. Yakkho tassa
kathaṃ sutvā samma kinnāmetaṃ kathesi esā nīlavanarāji paññāyati
tato paṭṭhāya sakalaaraññaṃ ekodakaṃ nibaddhaṃ devo vassati kandarāpi
pūrā tasmiṃ tasmiṃ ṭhāne padumasañchannāni sarānīti vatvā paṭipāṭiyā
gacchantesu sakaṭesu imāni sakaṭāni ādāya kahaṃ gacchathāti pucchi.
Asukaṃ janapadaṃ nāmāti. Imasmiñca imasmiñca sakaṭe kinnāma
Bhaṇḍanti. Asukañca asukañcāti. Pacchato āgacchantaṃ sakaṭaṃ
ativiya garukaṃ hutvā āgacchati etasmiṃ kiṃ bhaṇḍanti. Udakaṃ
etthāti. Pacchato tāva udakaṃ ānentehi vo papañcaṃ
nāma kataṃ ito paṭṭhāya pana udakena kiccaṃ natthi purato bahuṃ
udakaṃ cāṭiyo bhinditvā udakaṃ chaḍḍetvā sallahukena sakaṭena
gacchathāti āha. Evañca pana vatvā tumhe gacchatha amhākaṃ
papañco hotīti thokaṃ gantvā tesaṃ adassanaṃ patvā attano
yakkhanagarameva agamāsi. Sopi bālasatthavāho attano bālatāya
yakkhassa vacanaṃ gahetvā cāṭiyo bhindāpetvā pasatamattaṃpi udakaṃ
anavasesetvā sabbaṃ chaḍḍāpetvā sakaṭāni pājāpesi. Purato
appamattakaṃpi udakaṃ nāma nāhosi. Manussā pānīyaṃ alabhantā
kilamiṃsu. Te yāva suriyassa aṭṭhaṅgamanā gantvā sakaṭāni mocetvā
sakaṭaparivattanake ṭhapetvā goṇe sakaṭacakkesu bandhiṃsu. Neva
goṇānaṃ udakaṃ vā ahosi na manussānañca yāgubhattaṃ vā.
Dubbalamanussāpi tattha tattha ayoniso manasikatvā nipajjitvā supiṃsu.
Rattibhāgasamanantare yakkhā yakkhanagarato āgantvā sabbeyeva goṇe
ca manusse ca jīvitakkhayaṃ pāpetvā tesaṃ maṃsaṃ khāditvā aṭṭhimattāni
avasesetvā agamaṃsu. Evaṃ ekaṃ bālasatthavāhaputtaṃ nissāya
sabbepi te vināsaṃ pāpuṇiṃsu. Hatthaṭṭhikādīni disāvidisāsu
vippakiṇṇāni ahesuṃ. Pañca sakaṭasatāni yathāpūritāneva aṭṭhaṃsu.
     Bodhisattopi kho bālasatthavāhaputtassa nikkhantadivasato paṭṭhāya
Māsaḍḍhamāsaṃ vītināmetvā pañcahi sakaṭasatehi saddhiṃ nagarato nikkhamma
anupubbena kantāramukhaṃ pāpuṇi. So tattha udakacāṭiyo pūretvā bahuṃ
udakaṃ ādāya antokhandhāvāre bheriñcārāpetvā manusse
sannipātetvā evamāha ambho maṃ anāpucchitvā pasatamattaṃpi udakaṃ
mā āsiñcittha kantāre visarukkhā nāma honti pattaṃ vā pupphaṃ vā
phalaṃ vā tumhehi pure ca akhāditapubbaṃ maṃpi anāpucchitvā mā
khāditthāti. Evaṃ manussānaṃpi ovādaṃ datvā pañcahi sakaṭasatehi kantāraṃ
paṭipajji. Tasmiṃ kantāramajjhe sampatte so yakkho purimanayeneva
bodhisattassa paṭipathe attānaṃ dassesi. Bodhisatto taṃ disvāva aññāsi
imasmiṃyeva kantāre udakaṃ natthi nirudakakantāro nāmeso ayañca
nibbhayo rattanetto chāyāpissa na paññāyati nissaṃsayaṃ iminā
purato gato bālasatthavāhaputto sabbaṃ udakaṃ chaḍḍāpetvā kilametvā
sapariso khādito bhavissati mayhaṃ pana paṇḍitabhāvaṃ upāyakosallaṃ
na jānāti maññeti. Tato naṃ āha gacchatha tumhe mayaṃ
bāṇijā nāma aññaṃ udakaṃ adisvā gahitaudakaṃ na chaḍḍema diṭṭhaṭṭhāne
pana chaḍḍetvā sakaṭāni sallahukāni katvā gamissāmāti. Yakkhopi
thokaṃ gantvā adassanaṃ upagamma attano yakkhanagarameva gato.
Yakkhe pana gate sabbe manussā bodhisattaṃ upagantvā āhaṃsu
ayya ete manussā esā nīlavanarāji paññāyati tato paṭṭhāya
nibaddhaṃ devo vassatīti vatvā uppalakumudamālino padumapuṇḍarīkakalāpe
ādāya bhisamūlāni khādantā allavatthā allakesā udakabindūhi ceva
Kalalehi ca paggharantehi āgatā udakaṃ chaḍḍetvā sallahukehi sakaṭehi
khippaṃ gacchāmāti. Bodhisattopi tesaṃ vacanaṃ sutvā sakaṭāni
ṭhapāpetvā sabbe manusse sannipātāpetvā tumhehi imasmiṃ kantāre
saro vā pokkharaṇī vā atthīti kassaci sutapubbanti pucchi. Na
ayya sutapubbanti. Nirudakakantāro nāma eso idāni ekacce
manussā etāya nīlavanarājiyā purato devo vassatīti vadanti
vuṭṭhivāto nāma kittakaṃ ṭhānaṃ vāyatīti. Tiyojanamattaṃ ayyāti.
Kiṃ pana vo ekassāpi sarīraṃ vuṭṭhivāto paharatīti. Natthi ayyāti.
Meghasīsannāma kittake ṭhāne paññāyatīti. Tiyojanamatte ayyāti.
Atthi pana vo kenaci ekaṃ meghasīsaṃ diṭṭhanti. Natthi ayyāti.
Vijjulatā nāma kittake ṭhāne paññāyatīti. Catupañcayojane
ayyāti. Atthi pana vo kenaci vijjulatobhāso diṭṭhoti. Natthi
ayyāti. Meghasaddo nāma kittake ṭhāne suyyatīti. Ekadviyojane
ayyāti. Atthi pana vo kenaci meghasaddo suyyatīti. Natthi
ayyāti. Kiṃ tumhe ete jānāthāti. Na jānāma ayyāti.
Na ete manussā yakkhā ete amhe udakaṃ chaḍḍāpetvā dubbale
katvā khādituṃ āgatā bhavissanti purato gato bālasatthavāhaputto
anupāyakusalo addhā so etehi udakaṃ chaḍḍāpetvā kilametvā
khādito bhavissati pañca sakaṭasatāni yathāpūritāneva ṭhitāni bhavissanti
ajja mayaṃ tāni passissāma pasatamattampi udakaṃ achaḍḍetvā
sīghaṃ sīghaṃ sakaṭāni pājethāti. So āgacchanto yathāpūritāneva
Pañca sakaṭāni goṇānaṃ manussānaṃ ca hanukaṭṭhikādīni disāvidisāsu
vippakiṇṇāni disvā sakaṭāni mocāpetvā sakaṭaparivattakena khandhāvāraṃ
bandhāpetvā sakālasseva manusse ca goṇe ca sāyamāsabhattaṃ
bhojāpetvā manussānaṃ majjhe goṇe nipajjāpetvā sayaṃ balanāyake
gahetvā khaggahattho tiyāmarattiṃ ārakkhaṃ ṭhapetvā ṭhitakova aruṇaṃ
uṭṭhāpesi. Punadivase pātova sabbakiccāni niṭṭhāpetvā goṇe
bhojetvā dubbalasakaṭāni chaḍḍāpetvā thirasakaṭāni gāhāpetvā
appagghaṃ bhaṇḍaṃ chaḍḍāpetvā mahagghabhaṇḍaṃ āropetvā
yathāicchiticchitaṭṭhānaṃ gantvā dviguṇatiguṇena mūlena bhaṇḍaṃ vikkiṇitvā
sabbaṃ parisaṃ ādāya puna attano nagarameva agamāsi.
     Satthā imaṃ dhammakathaṃ kathetvā evaṃ gahapati pubbe takkagāhino
mahāvināsaṃ pattā apaṇṇakagāhino pana amanussānaṃ hatthato
muccitvā sotthinā icchiticchitaṭṭhānaṃ gantvā punapi sakaṭṭhānameva
paccāgamiṃsūti dvepi vatthūni ghaṭento imissā apaṇṇakadhammadesanāya
abhisambuddho hutvā imaṃ gāthamāha
         apaṇṇakaṭṭhānameke      dutiyaṃ āhu takkikā
         etadaññāya medhāvī     taṃ gaṇhe yadapaṇṇakanti.
     Tattha apaṇṇakanti ekaṃsikaṃ aviruddhaṃ niyyānikaṃ. Ṭhānanti
kāraṇaṃ. Kāraṇasmiṃ hi yasmā tadāyattavuttitāya phalaṃ tiṭṭhati
nāma tasmā taṃ ṭhānanti vuccati ṭhānañca ṭhānato aṭṭhānañca
aṭṭhānatoti ādīsu cassa payogo veditabbo. Iti apaṇṇakaṭṭhānanti
Padadvayenāpi yaṃ ekantahitasukhāvahaṃ taṃ paṇḍitehi paṭipannaṃ
ekaṃsikakāraṇaṃ sobhaṇakāraṇaṃ apaṇṇakannāma aviruddhakāraṇaṃ
niyyānikakāraṇaṃ idanti dīpeti. Ayamettha saṅkhepo. Pabhedato
pana tīṇi saraṇagamanāni pañca sīlāni aṭṭha sīlāni dasa sīlāni
pāṭimokkhasaṃvaro indriyasaṃvaro ājīvapārisuddhisīlasaṃvaro paccayapaṭisevanaṃ
sabbaṃpi catupārisuddhisīlaṃ indriyesu guttadvāratā bhojanesu mattaññutā
jāgariyānuyogo jhānaṃ vipassanā abhiññā samāpatti ariyamaggo
ariyaphalaṃ sabbampetaṃ apaṇṇakaṭṭhānaṃ apaṇṇakapaṭipadā
niyyānikapaṭipadāti attho.
     Yasmā ca pana niyyānikapaṭipadāya etaṃ nāmaṃ tasmāyeva naṃ bhagavā
apaṇṇakapaṭipadaṃ dassento imaṃ suttamāha tīhi bhikkhave dhammehi
samannāgato bhikkhu apaṇṇakapaṭipadaṃ paṭipanno hoti viriyo cassa āraddho
hoti āsavānaṃ khayāya katamehi tīhi idha bhikkhave bhikkhu indriyesu
guttadvāro hoti bhojane mattaññū hoti jāgariyamanuyutto
hoti. Kathañca bhikkhave bhikkhu indriyesu guttadvāro
hoti. Idha bhikkhave bhikkhu cakkhunā rūpaṃ disvā na nimittaggāhī
hoti .pe. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu indriyesu guttadvāro
hoti. Kathañca bhikkhave bhikkhu bhojane mattaññū hoti. Idha
bhikkhave bhikkhu paṭisaṅkhā yoniso āhāraṃ āhāreti neva davāya na
madāya na maṇḍanāya na vibhūsanāya yāvadeva imassa kāyassa
Ṭhitiyā yāpanāya vihiṃsuparatiyā brahmacariyānuggahāya iti purāṇañca
vedanaṃ paṭihaṅkhāmi navañca vedanaṃ na uppādessāmi yātrā ca me
bhavissati anavajjatā ca phāsuvihāro cāti. Evaṃ kho bhikkhave
bhikkhu bhojane mattaññū hoti. Kathañca bhikkhave bhikkhu jāgariyamanuyutto
hoti. Idha bhikkhave bhikkhu divasaṃ caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi
dhammehi cittaṃ parisodheti rattiyā paṭhamaṃ yāmaṃ caṅkamena nisajjāya
āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ parisodheti rattiyā majjhimaṃ yāmaṃ
dakkhiṇena passena sīhaseyyaṃ kappeti pādena pādaṃ accādhāya
sato sampajāno uṭṭhānasaññaṃ manasikaritvā rattiyā pacchimaṃ
yāmaṃ paccuṭṭhāya caṅkamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaṃ
parisodheti. Evaṃ kho bhikkhave bhikkhu jāgariyamanuyutto hotīti.
Imasmiñca sutte tayo dhammā vuttā. Ayaṃ apaṇṇakapaṭipadā yāva
arahattaphalā labbhateva. Tattha arahattaphalaṃpi phalasamāpattivihārassa
ceva anupādāparinibbānassa ca paṭipadāyeva nāma hoti. Eketi
ekacce paṇḍitamanussā. Tattha kiñcāpi asuko nāmāti niyamo
natthi. Idaṃ pana saparisaṃ bodhisattaṃyeva sandhāya vuttanti veditabbaṃ.
     Dutiyaṃ āhu takkikāti dutiyanti paṭhamaapaṇṇakaṭṭhānato
niyyānikakāraṇato dutiyaṃ takkagāhakāraṇaṃ aniyyānikakāraṇaṃ. Āhu
takkikāti ettha pana saddhiṃ purimapadena ayaṃ yojanā apaṇṇakaṭṭhānaṃ
ekantikakāraṇaṃ aviruddhakāraṇaṃ niyyānikakāraṇaṃ eke bodhisattappamukhā
paṇḍitamanussā gaṇhiṃsu ye pana te bālasatthavāhaputtappamukhā
Takkikā āhu te dutiyaṃ sāparādhaṃ anekaṃsikaṭṭhānaṃ viruddhakāraṇaṃ
aniyyānikakāraṇaṃ aggahesuṃ tesu ye apaṇṇakaṭṭhānaṃ aggahesuṃ te
sukkapaṭipadaṃ paṭipannā ye dutiyaṃ purato bhavitabbaṃ udakenāti
takkagāhasaṅkhātaṃ aniyyānikakāraṇaṃ aggahesuṃ te kaṇhapaṭipadaṃ paṭipannā
tattha sukkapaṭipadā aparihānipaṭipadā kaṇhapaṭipadā parihānipaṭipadā
tasmā ye sukkapaṭipadaṃ paṭipannā te aparihīnā sotthibhāvaṃ pattā
ye pana kaṇhapaṭipadaṃ paṭipannā te parihīnā anayabyasanaṃ āpannāti
imamatthaṃ bhagavā anāthapiṇḍikassa gahapatino vatvā uttariṃ idamāha
etadaññāya medhāvī taṃ gaṇhe yadapaṇṇakanti. Tattha etadaññāya
medhāvīti medhāti laddhanāmāya visuddhāya uttamāya paññāya samannāgato
kulaputto etaṃ apaṇṇake ceva sapaṇṇake cāti dvīsu apaṇṇaka-
gāhatakkagāhasaṅkhātesu ṭhānesu guṇadosaṃ vuḍḍhihāniṃ atathānatthaṃ
ṭhānāṭhānañca ñatvāti attho. Taṃ gaṇhe yadapaṇṇakanti yaṃ apaṇṇakaṃ
ekaṃsikaṃ sukkapaṭipadāaparihāniyapaṭipadāsaṅkhātaṃ niyyānikakāraṇaṃ tadeva
gaṇheyya. Kasmā. Ekaṃsikādibhāvatoyeva. Itaraṃ pana na gaṇheyya.
Kasmā .  anekaṃsikādibhāvatoyeva. Ayañhi apaṇṇakapaṭipadā nāma
sabbesaṃ buddhapaccekabuddhabuddhaputtānaṃ paṭipadāti. Sabbe pana
buddhā apaṇṇakapaṭipadāyeva ṭhatvā daḷhena viriyena pāramiyo
pūretvā bodhitale buddhā nāma honti. Paccekabuddhāpi paccekabodhiṃ
uppādenti. Buddhaputtāpi sāvakapāramiñāṇaṃ paṭibujjhanti.
     Iti bhagavā tesaṃ upāsakānaṃ tisso kusalasampattiyo cha
Kāmāvacarasagge brahmalokasampattiyo ca datvāpi pariyosāne
arahattaphaladāyakā apaṇṇakapaṭipadā nāma catūsu apāyesu pañcasu ca
nīcakulesu nibbattidāyakā sapaṇṇakapaṭipadā nāmāti imaṃ apaṇṇaka-
dhammadesanaṃ dassetvā uttariṃ cattāri saccāni soḷasahi ākārehi
pakāsesi. Catusaccapariyosāne sabbepi te pañcasatā upāsakā
sotāpattiphale patiṭṭhahiṃsu.
     Satthā imaṃ dhammadesanaṃ dassetvā dve vatthūni kathetvā
anusandhiṃ ghaṭetvā jātakaṃ samodhānetvā dassesi. Tasmiṃ samaye
bālasatthavāhaputto devadatto ahosi parisāpissa devadattaparisā
paṇḍitasatthavāhaputtaparisā buddhaparisā paṇḍitasatthavāhaputto pana
ahameva ahosīti desanaṃ niṭṭhāpesi.
                    Apaṇṇakajātakaṃ paṭhamaṃ.
                   -----------------



             The Pali Atthakatha in Roman Book 35 page 1-164. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=35&A=1              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=35&A=1              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=27&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=27&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=27&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=27&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 27 http://84000.org/tipitaka/read/?index_27

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ENGLISH letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]