ขอนอบน้อมแด่
พระผู้มีพระภาคอรหันตสัมมาสัมพุทธเจ้า
                      พระองค์นั้น
บทนำ พระวินัยปิฎก พระสุตตันตปิฎก พระอภิธรรมปิฎก ค้นพระไตรปิฎก ชาดก หนังสือธรรมะ
previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter  
Atthakatha Book 4 : PALI ROMAN Di.A. (sumangala.1)

                            Sumangalavilasini
                           dighanikayatthakatha
                         silakkhandhavaggavannana
                       ------------------
                namo tassa bhagavato arahato sammasambuddhassa.
                           Gantharambhakatha
                karunasitalahadayam          pannapajjotavihatamohatamam
                sanaramaralokagarum         vande sugatam gativimuttam.
                Buddhopi buddhabhavam        bhavetva ceva sacchikatva ca
                yam upagato  gatamalam 1-    vande tamanuttaram dhammam.
                Sugatassa orasanam        puttanam marasenamathananam
                atthannampi ca samuham       sirasa vande ariyasamgham.
                Iti me pasannamatino      ratanattayavandanamayam punnam
                yam suvihatantarayo        hutva tassanubhavena
                dighassa dighasuttan-        kitassa nipunassa agamavarassa
                buddhanubuddhasamvan-        nitassa saddhavahagunassa
                atthappakasanattham         atthakatha adito vasisatehi 2-
                pancahi ya sangita       anusangita ca pacchapi
                sihaladipampana a-        bhatatha vasina mahamahindena
                thapita sihalabhasaya       dipavasinamatthaya
                apanetvana tatoham       sihalabhasam manoramam bhasam
                tantinayanucchavikam         aropento vigatadosam
                samayam avilomento       theranam theravamsapadipanam 3-
@Footnote: 1 ka. vigatamalam  2 cha.ma,i. vasisatehi  3 ka. theravamsappadipanam, Si. theravamsapadipanam
                Sunipunavinicchayanam         mahavihare nivasinam
                hitva punappunagata-      mattham attham pakasayissami
                sujanassa ca tutthattham       ciratthitatthanca dhammassa
                silakatha dhutadhamma        kammatthanani ceva sabbani
                cariyavidhanasahito        jhanasamapattivittharo
                sabba ca abhinnayo      pannasankalavinicchayo 1- ceva
                khandha 2- dhatayatanin-    driyani ariyani ceva cattari
                saccani paccayaka-      radesana suparisuddhanipunanaya
                avimuttatantimagga        vipassanabhavana ceva
                iti pana sabbam yasma      visuddhimagge maya suparisuddham
                vuttam tasma bhiyyo       na tam 3- idha vicarayissami.
                Majjhe visuddhimaggo       esa catunnampi agamananhi
                thatva pakasayissati       tattha yathabhasitam attham
                icceva kato tasma      tampi gahetvana saddhimetaya
                atthakathaya vijanatha       dighagamanissitam atthanti.
                     -----------------------
                             Nidanakatha
      tattha dighagamo nama silakkhandhavaggo mahavaggo patikavaggoti 4- vaggato
tivaggo hoti, suttato catuttimsasuttasangaho. Tassa 5- vaggesu silakkhandho 6-
adi, suttesu brahmajalam. Brahmajalassapi "evamme sutan"ti adikam ayasmata
anandena pathamamahasangitikale vuttam nidanamadi.
                          Pathamamahasangitikatha
      pathamamahasangiti nama cesa kincapi vinayapitake tantimarulha,
nidanakosallattham pana idhapi evam veditabba:-
@Footnote: 1 ka. pannasakalanicchayo, Si. pannasankhalananicchayo, Ma. pannasangahanicchayo
@2 cha.Ma. khandha dhatayatanin         3 ka. netam
@4 ka. patiyavaggoti,  cha.Ma. pathikavaggoti  5 ka. tesu  6 cha.Ma. silakkhandhavaggo
      Dhammacakkappavattananhi adim katva yava subhaddaparibbajakavinayana katabuddhakicce
kusinarayam upavattane mallanam salavane yamakasalanamantare visakhapunnamidivase 1-
paccusasamaye anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbute bhagavati lokanathe bhagavato
dhatubhajanadivase sannipatitanam sattannam bhikkhusatasahassanam samghatthero ayasma
mahakassapo sattahaparinibbute bhagavati subhaddena vuddhapabbajitena "alam avuso ma
socittha, ma paridevittha, sumutta mayam tena mahasamanena, upadduta ca homa `idam vo
kappati, idam vo na kappati'ti, idani pana mayam yam icchissama, tam karissama. Yam na
icchissama, na tam karissama"ti 2- vuttavacanamanussaranto, idisassa ca
samghasannipatassa puna dullabhabhavam mannamano "thanam kho panetam vijjati, yam papabhikkhu
`atitasatthukam pavacanan'ti mannamana pakkham labhitva nacirasseva saddhammam
antaradhapeyyum. Yava ca dhammavinayo titthati, tava anatitasatthukameva pavacanam hoti.
Vuttanhetam bhagavata:-
      `yo vo ananda maya dhammo ca vinayo ca desito pannatto,
so vo mamaccayena sattha'ti. 3-
      Yannunaham dhammanca vinayanca sangayeyyam, yathayidam sasanam addhaniyam
assa ciratthitikam.
      Yancaham bhagavata:-
      `dharessasi pana me tvam kassapa sanani pamsukulani nibbasanani'ti 4-
vatva civare sadharanaparibhogena, `aham bhikkhave yavadeva 5- akankhami vivicceva
kamehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkam savicaram vivekajam pitisukham pathamam jhanam
upasampajja viharami, kassapopi bhikkhave yavadeva akankhati vivicceva kamehi vivicca
akusalehi dhammehi savitakkam savicaram vivekajam pitisukham pathamam jhanam upasampajja
viharati'ti 6- evamadina nayena navanupubbaviharachalabhinnadibhede uttarimanussadhamme
attana samasamatthapanena ca anuggahito, tatha akase panim caletva
alaggacittataya ceva candopamapatipadaya ca pasamsito, tassa kimannam ananayam 7- bhavissati.
@Footnote: 1 cha.Ma. Si.i. visakhapunnamadivase         2 suttanta. 2/232 mahaparinibbanasutta
@3 suttanta. 2/216 mahaparinibbanasutta      4 suttanta. 8/154  civarasutta
@5 cha.ma;i. yavade    6 suttanta. 8/152 jhanabhinnasutta    7 cha.ma;i. ananyam
Nanu mam bhagava raja viya sakakavacaissariyanuppadanena attano kulavamsappatitthapakam
puttam `saddhammavamsappatitthapako me ayam bhavissati'ti mantva imina asadharanena
anuggahena anuggahesi, imaya ca ularaya pasamsaya pasamsi"ti cintayanto
dhammavinayasangayanattham bhikkhunam ussaham janesi. Yathaha:-
      "atha kho ayasma mahakassasapo bhikkhu amantesi `ekamidaham avuso
samayam pavaya kusinaram addhanamaggapatipanno mahata bhikkhusamghena saddhim pancamattehi
bhikkhusatehi"ti sabbam subhaddakandam 1- vittharato veditabbam. Attham panassa
mahaparinibbanavasane agatatthaneyeva kathayissama.
      Tato param aha:-
      "handa mayam avuso dhammanca vinayanca sangayama, pure adhammo
dippati, dhammo patibahiyati, pure avinayo dippati, vinayo patibahiyati, pure
adhammavadino balavanto honti, dhammavadino dubbala honti, pure avinayavadino
balavanto honti, vinayavadino dubbala honti"ti.
      Te bhikkhu ahamsu "tenahi bhante thero bhikkhu uccinatu"ti. Thero
pana sakalanavangasatthusasanapariyattidhare puthujjanasotapannasakadagamianagamisukkhavipassaka-
khinasavabhikkhu anekasate anekasahasse ca vajjetva tipitakasabbapariyattippabhedadhare
patisambhidappatte mahanubhave yebhuyyena bhagavata 2- etadaggam aropite tevijjadibhede
khinasavabhikkhuyeva ekunapancasate pariggahesi, ye sandhaya idam vuttam "atha kho
ayasma mahakassapo ekenunani panca arahantasatani uccini"ti.
      Kissa pana thero ekenunamakasiti? ayasmato anandattherassokasakaranattham.
Tenahayasmata sahapi vinapi na sakka dhammasangitim katum. So
hayasma sekkho sakaraniyo, tasma sahapi na sakka. Yasma panassa kinci
dasabaladesitam suttageyyadikam appaccakkham nama natthi. Yathaha:-
          "dvasiti buddhato ganhim     dvesahassani bhikkhuto
          caturasitisahassani         ye me dhamma pavattino"ti. 3-
Tasma  vinapi  na  sakka.
@Footnote: 1 vinaYu. 7/437     2 cha.Ma. bhagavato     3 suttanta. 18/1027 theragatha
      Yadi evam sekkhopi samano dhammasangitiya bahukaratta therena
uccinitabbo assa, atha kasma na uccinitoti? parupavadavivajjanato. Thero hi
ayasmante anande ativiya vissattho ahosi, tatha hi nam sirasmim palitesu
jatesupi "na vayam kumarako mattamannasi"ti 1- kumarakavadena ovadati. Sakyakulappasuto
cayasma tathagatassa bhata culapitu putto. Tattha keci bhikkhu chandagamanam viya
mannamana "bahu asekkhapatisambhidappatte bhikkhu thapetva anandam sekkhapatisambhidap-
pattam thero uccini"ti upavadeyyum, tam parupavadam parivajjanto "anandam vina
dhammasangiti na sakka katum, bhikkhunamyeva nam anumatiya gahessami"ti na uccini.
      Atha sayameva bhikkhu anandassatthaya theram yacimsu. Yathaha:-
      "bhikkhu ayasmantam mahakassapam etadavocum `ayam bhante ayasma
anando kincapi sekkho, abhabbo chanda dosa bhaya moha agatim gantum,
bahu canena bhagavato santike dhammo ca vinayo ca pariyatto, tenahi bhante
thero ayasmantampi anandam uccinatu"ti. Atha kho ayasma mahakassapo ayasmantampi
anandam uccini"ti. 2-
      Evam bhikkhunam anumatiya uccinitena tenayasmata saddhim panca therasatani
ahesum.
      Atha kho theranam bhikkhunam etadahosi "kattha nukho mayam dhammanca vinayanca
sangayeyyama"ti? atha kho theranam bhikkhunam etadahosi "rajagaham jo mahagocaram
pahutasenasanam, yannuna mayam rajagahe vassam vasanta dhammanca vinayanca sangayeyyama,
na anne bhikkhu rajagahe vassam upagaccheyyun"ti. 3-
      Kasma pana nesam etadahosi? idam pana amhakam thavarakammam, koci
visabhagapuggalo samghamajjham pavisitva ukkoteyyati. Athayasma mahakassapo
nattidutiyena kammena savesi.:-
      "sunatu me avuso samgho, yadi samghassa pattakallam, samgho imani
panca bhikkhusatani sammanneyya `rajagahe vassam vasantani dhammanca vinayanca
sangayitum, na annehi bhikkhuhi rajagahe vassam vasitabban'ti. Esa natti.
@Footnote: 1 suttanta. 8/154 civarasutta      2 vinaYu. 7/437        3 vinaYu. 7/437
     Sunatu me avuso samgho, samgho imani panca bhikkhusatani sammannati
`rajagahe vassam vasantani dhammanca vinayanca sangayitum, na annehi bhikkhuhi
rajagahe vassam vasitabban'ti. Yassayasmato khamati imesam pancannam bhikkhusatanam
sammati `rajagahe vassam vasantanam dhammanca vinayanca sangayitum, na annehi
bhikkhuhi rajagahe vassam vasitabban'ti, so tunhassa. Yassa na khamati, so bhaseyya.
     Sammatani samghena imani panca bhikkhusatani `rajagahe vassam vasantani
dhammanca vinayanca sangayitum, na annehi bhikkhuhi rajagahe vassam vasitabban'ti,
khamati samghassa, tasma tunhi, evametam dharayami"ti.
     Ayam pana kammavaca tathagatassa parinibbanato ekavisatime divase
kata. Bhagava hi visakhapunnamayam paccusasamaye parinibbuto, athassa sattaham
suvannavannam sariram gandhamaladihi pujayimsu. Evam sattaham sadhukilanadivasa nama
ahesum. Tato sattaham citakaya agginava jhayi. 1- Sattaham sattippanjaram katva
santhagarasalayam dhatupujam karimsuti ekavisatidivasa gata. Jetthamulasukkapakkhapancamiyamyeva
dhatuyo bhajayimsu. Etasmim dhatubhajanadivase sannipatitassa mahabhikkhusamghassa subhaddena
vuddhapabbajitena katam anacaram arocetva vuttanayeneva ca bhikkhu uccinitva ayam
kammavaca kata.
     Imanca pana kammavacam katva thero bhikkhu amantesi "avuso
idani tumhakam cattalisa divasa okaso kato, tato param `ayam nama no
palibodho atthi'ti vattum na labbha, tasma etthantare yassa rogapalibodho va
acariyupajjhayapalibodho va matapitupalibodho va atthi, pattam va pana pacitabbam,
civaram va katabbam, so tam palibodham chinditva tam karaniyam karotu"ti.
     Evanca pana vatva thero attano pancasataya parisaya parivuto
rajagaham gato. Annepi mahathera attano attano parivare gahetva
sokasallasamappitam mahajanam assasetukama tam tam disam pakkanta. Punnatthero 2- pana
sattasatabhikkhuparivaro "tathagatassa parinibbanatthanam agatagatam mahajanam
assasessami"ti kusinarayameva atthasi.
@Footnote: 1 cha.Ma. aggina jhayi, i. aggi na jhayi, ka. aggi navajhayi  2 i. puranatthero
      Ayasma anandopi yatha pubbe aparinibbutassa, evam parinibbutassapi
bhagavato sayameva pattacivaramadaya pancahi bhikkhusatehi saddhim, yena savatthi, tena
carikam pakkami. Gacchato gacchato panassa parivara bhikkhu gananapatham vitivatta.
Tenayasmata gatagatatthane mahaparidevo ahosi. Anupubbena pana savatthim
anuppatte there savatthivasino manussa "thero kira agato"ti sutva gandhamala-
dihattha paccuggantva "nanu 1- bhante ananda pubbe bhavagata saddhim agacchatha,
ajja kuhim bhagavantam thapetva agatattha"ti adini vadamana parodimsu. Buddhassa
bhagavato parinibbanadivase viya mahaparidevo ahosi.
      Tatra sudam ayasma anando aniccatadipatisamyuttaya dhammiya kathaya
tam mahajanam sannapetva jetavanam pavisitva dasabalena vasitagandhakutim 2- vanditva
dvaram vivaritva mancapitham niharitva papphotetva gandhakutim sammajjitva
milatamalakacavaram chaddetva mancapitham atiharitva puna yathatthane thapetva bhagavato
thitakale karaniyavattam sabbamakasi, kurumano ca nhanakotthakasammajjanaudakupatthapana-
dikalesu gandhakutim vanditva "nanu bhagava ayam tumhakam nhanakalo, ayam
dhammadesanakalo, ayam bhikkhunam ovadadanakalo, ayam sihaseyyakappanakalo, 3- ayam
mukhadhovanakalo"ti adina nayena paridevamanova akasi, 4- yathatam bhagavato
gunaganamatarasannutaya patitthitapemo ceva akhinasavo ca anekesu ca jatisatasahassesu
annamannassa upakarasanjanitacittamaddavo. Tamenam annatara devata "bhante ananda
tumhe evam paridevamana katham anne assasessatha"ti samvejesi. So tassa vacanena
samviggahadayo santhambhitva tathagatassa parinibbanato pabhuti thananisajjanabahulatta
ussannadhatukam kayam samassasetum dutiyadivase khiravirecanam pivitva vihareyeva
nisidi, yam sandhaya subhena manavena pahitam manavakam etadavoca:- "akalo kho manavaka,
atthi me ajja bhesajjamatta pita, appeva nama svepi upasankameyyama"ti. 5-
      Dutiyadivase cetakattherena pacchasamanena gantva subhena manavena
puttho imasmim dighanikaye subhasuttam nama dasamam suttamabhasi.
@Footnote: 1 cha.Ma. Si.i. nanusaddo na dissati    2 ka. vasitagandhakutiyam   3 cha.Ma. sihaseyya-
@kappanakalo, Si. sihaseyyam kappanakalo  4 ka. ahosi  5  suttanta. 1/447 subhasutta
      Atha anandatthero jetavanamahavihare khandaphullapatisankharanam karapetva
upakatthaya vassupanayikaya bhikkhusamgham ohaya rajagaham gato, tatha annepi
dhammasangahaka bhikkhuti. Evam hi gate te sandhaya idam vuttam "atha kho thera
bhikkhu rajagaham agamamsu dhammanca vinayanca sangayitun"ti. Te 1- asalhapunnamayam 2-
uposatham katva patipadadivase sannipatitva vassam upagacchimsu.
      Tena kho pana samayena rajagaham parivaretva attharasa mahavihara
honti. Te sabbepi chadditapatitauklapa ahesum. Bhagavato hi parinibbane sabbepi
bhikkhu attano attano pattacivaramadaya vihare ca parivene ca chaddetva agamamsu.
Tattha katikavattam kurumana thera "bhagavato vacanapujanattham titthiyavadaparimocanatthanca
pathamam masam khandaphullapatisankharanam karoma"ti cintesum. Titthiya hi evam vadeyyum
"samanassa gotamassa savaka satthari thiteyeva vihare patijaggimsu, parinibbute chaddesum,
kulanam mahadhanapariccago vinassati"ti. Tesanca vadaparimocanattham cintesunti vuttam
hoti. Evam cintayitva ca pana katikavattam karimsu, yam sandhaya vuttam:-
      "atha kho theranam bhikkhunam etadahosi `bhagavata kho avuso khandaphullapatisankharanam
vannitam, handa mayam avuso pathamam masam khandaphullapatisankharanam karoma,
majjhimam masam sannipatitva dhammanca vinayanca sangayissama"ti. 3-
      Te dutiyadivase gantva rajadvare atthamsu. Raja agantva vanditva
"kim bhante agatattha"ti attana kattabbakiccam pucchi. Thera attharasamahavihara-
patisankharanatthaya hatthakammam pativedesum. Raja hatthakammakarake manusse adasi. Thera
pathamam masam sabbavihare patisankharapetva ranno arocesum "nitthitam maharaja
viharapatisankharanam, idani dhammavinayasangaham karoma"ti. Sadhu bhante vissattha 4- karotha,
mayham anacakkam, tumhakanca dhammacakkam hotu, anapetha bhante kim karomiti.
Sangaham karontanam bhikkhunam sannisajjatthanam maharajati. Kattha karomi bhanteti.
Vebharapabbatapasse sattapanniguhadvare 5- katum yuttam maharajati. "sadhu bhante"ti
@Footnote: 1 vinaYu. 7/438               2 cha.Ma.  asalhipunnamayam, i. asalhipunnamaya
@3 vinaYu. 7/438               4 cha.Ma. i. visattha, Si. vissattha
@5 ka.   sattapannaguhadvare,  Si...guhadvare
Kho raja ajatasattu vissukammuna 1- nimmitasadisam suvibhattabhittithambhasopanam nana-
vidhamalakammalatakammavicittam abhibhavantamiva rajabhavanavibhutim avahasantamiva devavimanasirim
siriya niketanamiva 2- ekanipatatitthamiva ca devamanussanayanavihanganam lokaramaneyyakamiva
sampinditam datthabbasaramandam mandapam karapetva vividhakusumadamolambakaviniggalanta-
caruvitanam nanaratanavicittamanikotimatalamiva ca nam nanapupphupaharavicittasuparinitthita-
bhumikammam brahmavimanasadisam alankaritva tasmim mahamandape pancasatanam bhikkhunam
anagghani pancakappiyapaccattharanasatani pannapetva dakkhinabhagam nissaya uttarabhimukham
therasanam mandapamajjhepuratthabhimukham buddhassa bhagavato asanaraham dhammasanam pannapetva
dantakhacitam vijanincettha thapetva bhikkhusamghassa arocapesi "nitthitam bhante mama
kiccan"ti.
      Tasmim ca pana divase ekacce bhikkhu ayasmantam anandam sandhaya
evamahamsu "imasmim bhikkhusamghe eko bhikkhu vissagandham vayanto vicarati"ti. Thero
tam sutva "imasmim bhikkhusamghe anno vissagandham vayanto vicaranakabhikkhu nama natthi,
addha ete mam sandhaya vadanti"ti samvegam apajji. Ekacce tam ahamsuyeva "sve
avuso ananda sannipato, tvanca sekkho sakaraniyo, tena te na yuttam
sannipatam gantum, appamatto hohi"ti.
      Atha kho ayasma anando "sve sannipato, na kho pana metam
patirupam, yoham 3- sekkho samano sannipatam gaccheyyan"ti bahudeva rattim kayagataya
satiya vitinametva rattiya paccusasamaye cankama orohitva viharam pavisitva
"nipajjissami"ti kayam avattesi. 4- Dve pada bhumito mutta, appattanca sisam
bimbohanam, etasmim antare anupadaya asavehi cittam vimucci. Ayam hi ayasma
cankamena bahi vitinametva visesam nibbattetum asakkonto cintesi "nanu mam bhagava
etadavoca `katapunnosi tvam ananda, padhanamanuyunja, khippam hohisi anasavo"ti. 5-
Buddhananca kathadoso nama natthi, mama pana accaraddham viriyam, tena me cittam
uddhaccaya samvattati, handaham viriyasamatham 6- yojemi"ti cankama orohitva
@Footnote: 1 cha.Ma.i. vissakammuna 2 ka.Ma. jalantamiva, ka. Si. ratanavicitta... 3 cha.Ma.i. yvaham
@4 cha.Ma.i, avajjesi  5 suttanta. 2/207 mahaparinibbanasutta    6 ka. viriyasamatam
Padadhovanatthane thatva pade dhovitva viharam pavisitva mancake nisiditva
"thokam vissamissami"ti kayam mancake apanamesi, dve pada bhumito mutta, sisam
bimbohanam asampattam, 1- etasmim antare anupadaya asavehi cittam vimuttam.
Catuiriyapathavirahitam therassa arahattam. 2- Tena "imasmim sasane anipanno anisinno
athito acankamanto ko bhikkhu arahattam patto"ti vutte "anandatthero"ti
vattum vattati.
      Atha thera bhikkhu dutiyadivase pancamiyam kalapakkhassa 3- katabhattakicca
pattacivaram patisametava dhammasabhayam sannipatimsu. Atha kho ayasma anando araha
samano sannipatam agamasi. Katham agamasi? "idanimhi sannipatamajjham
pavisanaraho"ti hatthatutthacitto ekamsam civaram katva bandhana muttatalapakkam
viya pandukambale nikkhittajatimani viya vigatabalahake nabhe samuggatapunnacando
viya balatapasamphassavikasitarenupinjaragabbham padumam viya ca parisuddhena pariyodatena
sappabhena sassirikena ca mukhavarena attano arahattappattim arocayamano viya
agamasi. Atha nam disva ayasmato mahakassapassa etadahosi "sobhati vata bho
arahattappatto anando, sace sattha dhareyya, addha ajja anandassa
sadhukaram dadeyya, handadanissaham satthara databbam sadhukaram dadami"ti tikkhattum
sadhukaram adasi.
       Majjhimabhanaka pana vadanti "anandatthero attano arahattappattim
napetukamo bhikkhuhi saddhim na gato, 4- bhikkhu yathavuddham attano attano
pattasane nisidanta anandattherassa asanam thapetva nisinna, tattha keci
evamahamsu `etam asanam kassa'ti. Anandassati. Anando pana kuhim gatoti.
Tasmim samaye thero cintesi `idani mayham gamanakalo'ti. Tato attano
anubhavam dassento pathaviyam nimujjitva attano asaneyeva attanam dassesi"ti.
Akasena gantva nisiditipi eke. Yatha va tatha va hotu, sabbatthapi
tam disva ayasmato mahakassapassa sadhukaradanam 5- yuttameva.
@Footnote: 1 cha.Ma. bimbohanamappattam  2 i. arahattam ahosi  3 ka.Si. pakkhassa
@4 cha.Ma. nagato        5 ka. sadhukarassa danam
      Evam agate pana tasmim ayasmante mahakassapatthero bhikkhu amantesi
"avuso kam 1- pathamam sangayama dhammam va vinayam va"ti? bhikkhu ahamsu "bhante
mahakassapa vinayo nama buddhasasanassa ayu, vinaye thite sasanam thitam nama
hoti, tasma pathamam vinayam sangayama"ti. Kam dhuram katvati? ayasmantam upalinti.
Kim anando nappahotiti? no nappahoti, apica kho pana sammasambuddho
dharamanoyeva vinayapariyattim nissaya ayasmantam upalim etadagge thapesi "etadaggam
bhikkhave mama savakanam bhikkhunam vinayadharanam yadidam upali"ti 2- tasma upalittheram
pucchitva vinayam sangayamati.
      Tato thero vinayam pucchanatthaya attanava attanam sammanni.
Upalittheropi vissajjanatthaya sammanni. Tatrayam pali:- atha kho ayasma
mahakassapo samgham napesi
      "sunatu me avuso samgho, yadi samghassa pattakallam, aham upalim
vinayam puccheyyan"ti. Ayasmapi upali samgham napesi:-
      "sunatu me bhante samgho, yadi samghassa pattakallam, aham ayasmata
mahakassapena vinayam puttho vissajjeyyan"ti. Evam attanam sammannitva ayasma
upali utthayasana ekamsam civaram katva there bhikkhu vanditva dhammasane nisidi
dantakhacitam vijanim gahetva. Tato mahakassapatthero therasane nisiditva ayasmantam
upalim vinayam pucchi "pathamam avuso upali parajikam kattha pannattan"ti?
vesaliyam bhanteti. Kam arabbhati? sudinnam kalandaputtam arabbhati. Kismim
vatthusminti? methunadhammeti.
      Atha kho ayasma mahakassapo ayasmantam upalim pathamassa
parajikassa vatthumpi pucchi, nidanampi pucchi, puggalampi pucchi, pannattimpi
pucchi, anupannattimpi pucchi, apattimpi pucchi, anapattimpi pucchi,
puttho puttho ayasma upali vissajjesi.
      Kim panettha pathamaparajike kinci apanetabbam va pakkhipitabbam va
atthi natthiti? apanetabbam natthi. Buddhassa hi bhagavato bhasite apanetabbam nama
@Footnote: 1 si, i. kim, ma, kam ayasma    2 suttanta. 12/228 etadaggavagga catutthavagga
Natthi. Na hi tathagata ekabyanjanampi niratthakam vadanti, savakanam pana devatanam
va bhasite apanetabbampi hoti, tam dhammasangahakatthera apanayimsu, pakkhipitabbam
pana sabbatthapi atthi, tasma yam yattha pakkhipitum yuttam, tampi pakkhipimsuyeva. Kim
pana tanti? tena samayenati va, tena kho pana samayenati va, atha khoti va, evam
vutteti va, etadavocati va, evamadikam sambandhavacanamattam. Evam pakkhipitabbayuttam
pakkhipitva pana "idam pathamaparajikan"ti thapesum. Pathamaparajike sangahamarulhe panca
arahantasatani sangaham aropitanayeneva ganasajjhayamakamsu "tena samayena buddho bhagava
veranjayam viharati"ti. Tesam sajjhayaraddhakaleyeva sadhukaram dadamana viya mahapathavi
udakapariyantam katva akampittha.
      Eteneva nayena sesani tini parajikani sangaham aropetva "idam
parajikakandan"ti thapesum. Terasa samghadisesani "terasakandan"ti 1- thapesum. Dve
sikkhapadani "aniyatani"ti thapesum. Timsa sikkhapadani "nissaggiyani pacittiyani"ti
thapesum. Dvenavuti sikkhapadani "pacittiyani"ti  thapesum. Cattari sikkhapadani
"patidesaniyani"ti thapesum. Pancasattati sikkhapadani "sekhiyani"ti thapesum. Satta
dhamme "adhikaranasamatha"ti thapesum. Evam sattavisadhikani 2- dve sikkhapadasatani
"mahavibhango"ti kittetva thapesum. Mahavibhangavasanepi purimanayeneva mahapathavi
akampittha.
      Tato bhikkhunivibhange attha sikkhapadani "parajikakandam nama idan"ti
thapesum. Sattarasa sikkhapadani "sattarasakandan"ti 3- thapesum. Timsa sikkhapadani
"nissaggiyani pacittiyani"ti thapesum. Chasatthisatasikkhapadani "pacittiyani"ti
thapesum. Attha sikkhapadani "patidesaniyani"ti thapesum. Pancasattati sikkhapadani
"sekhiyani"ti thapesum. Satta dhamme "adhikaranasamatha"ti thapesum. Evam tini
sikkhapadasatani cattari ca sikkhapadani "bhikkhunivibhango"ti kittetva "ayam
ubhatovibhango nama catusatthibhanavaro"ti thapesum. Ubhatovibhangavasanepi vuttanayeneva
mahapathavi akampittha. 4-
@Footnote: 1 cha.Ma. terasakanti               2  Si.Ma. visadhikani
@3 cha.Ma. sattarasakanti              4  cha.Ma.i. mahapathavikampo ahosi
      Eteneva upayena asitibhanavaraparimanam khandhakam, pancavisatibhanavara-
parimanam parivaranca sangaham aropetva "idam vinayapitakam nama"ti thapesum.
Vinayapitakavasanepi vuttanayeneva mahapathavikampo ahosi. Tam ayasmantam upalim
paticchapesum "avuso imam tuyham nissitake vacehi"ti. Vinayapitakasangahavasane
upalitthero dantakhacitavijanim nikkhipitva dhammasana orohitva there bhikkhu
vanditva attano pattasane nisidi.
      Vinayam sangayitva dhammam sangayitukamo ayasma mahakassapo bhikkhu
pucchi "dhammam sangayantehi kam puggalam dhuram katva dhammo sangayitabbo"ti?
bhikkhu "anandattheram dhuram katva"ti ahamsu.
      Atha kho ayasma mahakassapo samgham napesi:-
      "sunatu me avuso samgho, yadi samghassa pattakallam, aham anandam
dhammam puccheyyan"ti. 1-
      Atha kho ayasma anando samgham napesi:-
      "sunatu me bhante samgho, yadi samghassa pattakallam, aham ayasmata
mahakassapena dhammam puttho vissajjeyyan"ti. 1-
      Atha kho ayasama anando utthayasana ekamsam civaram katva there bhikkhu
vanditva dhammasane nisidi dantakhacitam vijanim gahetva. Atha kho ayasma mahakassapo
bhikkhu pucchi "kataram avuso pitakam pathamam sangayama"ti? suttantapitakam bhanteti.
Suttantapitake catasso sangitiyo, tasu pathamam kataram sangitinti? dighasangitim
bhanteti. Dighasangitiyam catuttimsa suttani tayo vagga, tesu pathamam kataram vagganti?
silakkhandhavaggam bhanteti. Silakkhandhavagge terasa suttanta, tesu pathamam kataram
suttanti? brahmajalasuttam nama bhante tividhasilalankatam nanavidhamicchajivakuhana-
lapanadividdhamsanam dvasatthiditthijalavinivethanam dasasahassilokadhatukampanam, tam pathamam
sangayamati.
@Footnote: 1  vinaYu. 7/440
      Atha kho ayasma mahakassapo ayasmantam anandam etadavoca
"brahmajalam avuso ananda kattha bhasitan"ti? antara ca bhante rajagaham
antara ca nalandam 1- rajagarake ambalatthikayanti. Kam arabbhati? suppiyanca
paribbajakam brahmadattanca manavanti. Kismim vatthusminti? vannavanneti. Atha kho
ayasma mahakassapo ayasmantam anandam brahmajalassa nidanampi pucchi,
puggalampi pucchi, vatthumpi pucchi. Ayasma anando vissajjesi. Vissajjana-
vasane panca arahantasatani ganasajjhayamakamsu. Vuttanayeneva ca pathavikampo ahosi.
      Evam brahmajalam sangayitva tato param "samannaphalam panavuso
ananda kattha bhasitan"ti adina nayena pucchavissajjananukkamena saddhim
brahmajalena sabbepi terasa suttante sangayitva "ayam silakkhandhavaggo nama"ti
kittetva thapesum.
      Tadanantaram mahavaggam, tadanantaram patikavagganti 2- evam tivaggasangaham
catuttimsasuttapatimanditam catusatthibhanavaraparimanam tantim sangayitva "ayam dighanikayo
nama"ti vatva ayasmantam anandam paticchapesum "avuso imam tuyham nissitake
vacehi"ti.
      Tato anantaram asitibhanavaraparimanam majjhimanikayam sangayitva
dhammasenapatisariputtattherassa  nissitake paticchapesum "imam tumhe pariharatha"ti.
      Tato anantaram satabhanavaraparimanam samyuttanikayam sangayitva maha-
kassapattheram paticchapesum "bhante imam tumhakam nissitake vacetha"ti. Tato anantaram
visatibhanavarasataparimanam anguttaranikayam sangayitva anuruddhattheram paticchapesum
"imam tumhakam nissitake vacetha"ti.
      Tato anantaram
         dha 3- mmasanganivibhanganca      kathavatthunca puggalam
         dhatuyamakapatthanam            abhidhammoti vuccatiti 3-3
@Footnote: 1 cha.Ma. nalandam   2. cha.Ma. pathikavagganti, ka. patiyavagganti   3-3 cha.Ma.
@dhammasangahavibhangadhatukathapuggalapannattikathavatthuyamakapatthanam abhidhammoti vuccati.
      Evam samvannitam sukhumananagocaram tantim sangayitva "idam abhidhammapitakam
nama"ti vatva panca arahantasatani sajjhayamakamsu. Vuttanayeneva pathavikampo ahositi.
      Tato param jatakam niddeso 1- patisambhidamaggo apadanam suttanipato
khuddakapatho dhammapadam udanam itivuttakam vimanavatthu petavatthu theragatha therigathati
imam tantim sangayitva "khuddakagantho namayan"ti ca vatva "abhidhammapitakasmimyeva
sangaham aropayimsu"ti dighabhanaka vadanti. Majjhimabhanaka pana "cariyapitakabuddhavamsehi
saddhim sabbampetam khuddakagantham nama suttantapitake pariyapannan"ti vadanti.
      Evametam sabbampi buddhavacanam rasavasena ekavidham, dhammavinayavasena
duvidham, pathamamajjhimapacchimavasena tividham, tatha pitakavasena, nikayavasena pancavidham,
angavasena navavidham, dhammakkhandhavasena caturasitisahassavidhanti veditabbam.
      Katham rasavasena ekavidham? yam hi bhagavata anuttaram sammasambodhim
Abhisambujjhitva yava anupadisesaya nibbanadhatuya parinibbayati, etthantare
pancacattalisavassani devamanussanagayakkhadayo anusasantena va paccavekkhantena
va vuttam, sabbantam ekarasam vimuttirasameva hoti. Evam rasavasena ekavidham.
      Katham dhammavinayavasena duvidham? sabbameva cetam dhammo ca vinayo
Cati samkhyam gacchati. Tattha vinayapitakam vinayo, avasesam buddhavacanam dhammo.
Tenevaha "yannuna mayam dhammanca vinayanca sangayeyyama"ti, "aham upalim vinayam
puccheyyam, anandam dhammam puccheyyan"ti ca. Evam dhammavinayavasena duvidham.
      Katham pathamamajjhimapacchimavasena tividham? sabbameva hidam pathamabuddhavacanam
Majjhimabuddhavacanam pacchimabuddhavacananti tippabhedam hoti. Tattha
              anekajatisamsara         sandhavissam anibbisam
              gahakaram gavesanto       dukkha jati punappunam.
              Gahakaraka ditthosi        puna geham na kahasi
              sabba te phasuka bhagga  gahakutam visankhatam
              visankharagatam cittam        tanhanam khayamajjhagati 2-
@Footnote: 1 i. mahaniddeso  culaniddeso     2 suttanta. 17/153-154 dhammapada
Idam pathamabuddhavacanam. Keci "yada have patubhavanti dhamma"ti 1- khandhake udanagatham
vadanti. Esa pana patipadadivase sabbannutam pattassa somanassamayananena
paccayakaram paccavekkhantassa uppanna udanagathati veditabba.
      Yam pana parinibbanakale abhasi "handadani bhikkhave amantayami
vo, vayadhamma sankhara, appamadena sampadetha"ti 2- idam pacchimabuddhavacanam.
Ubhinnamantare yam vuttam, etam majjhimabuddhavacanam nama. Evam pathamamajjhimapacchima-
buddhavacanavasena tividham.
      Katham pitakavasena tividham? sabbampi cetam vinayapitakam suttantapitakam
Abhidhammapitakanti tippabhedameva hoti. Tattha pathamasangitiyam sangitanca anusangitanca 3-
sabbampi samodhanetva ubhayani patimokkhani dve vibhanga dvavisati khandhaka
solasa parivarati idam vinayapitakam nama. Brahmajaladicatuttimsasuttasangaho
dighanikayo mulapariyayasuttadidiyaddhasatadvesuttasangaho majjhimanikayo
oghataranasuttadisattasuttasahassasattasatadvasatthisuttasangaho samyuttanikayo
cittapariyadanasuttadinavasuttasahassapancasatasuttapannasasuttasanho anguttaranikayo
khuddakapathadhammapadaudanaitivuttakasuttanipatavimanavatthupetavatthutheragatha-
therigathajatakaniddesapatisambhidamaggaapadanabuddhavamsacariyapitakavasena pannarasappabhedo
khuddakanikayoti idam suttantapitakam nama. Dhammasangani 4- vibhango dhatukatha
puggalapannatti kathavatthu yamakam patthananti idam abhidhammapitakam nama. Tattha
            vividhavisesanayatta    vinayanato ceva kayavacanam
            vinayatthaviduhi ayam     vinayo vinayoti akkhato.
      Vividha hi ettha pancavidhapatimokkhuddesaparajikadisattaapattikkhandha-
matikavibhangadippabheda 5- naya, visesabhuta ca dalhikammasithilakaranappayojana 5-
anupannatti naya, kayikavacasikaajjhacaranisedhanato cesa kayam vacanca vineti, tasma
vividhanayatta visesanayatta kayavacanam ca vinayanato ceva "vinayo"ti akkhato.
Tenetametassa vacanatthakosallattham vuttam:-
@Footnote: 1 vinaYu. 4/3     2 suttanta. 2/218 mahaparinibbanasutta
@3 cha.Ma. i. asangitanca   4 cha.Ma. i. dhammasangaho   5 i...sithilikaranappayojana
            Vividhavisesanayatta          vinayanato ceva kayavacanam
            vinayatthaviduhi ayam           vinayo vinayoti akkhatoti.
      Itaram pana
            atthanam sucanato suvuttato   savanatotha sudanato
            suttana suttasabhagato ca   suttam "suttan"ti akkhatam. 1-
      Tam hi attatthaparatthadibhede atthe suceti. Suvutta cettha attha
veneyyajjhasayanulomavasena 2- vuttatta. Savati cetam atthe sassam iva phalam, pasavatiti
vuttam hoti. Sudati atthe 3- dhenu viya khiram, paggharapetiti vuttam hoti. Sutthu ca
ne tayati, rakkhatiti vuttam hoti. Suttasabhagancetam, yatha hi tacchakanam suttam
pamanam hoti, evametampi vinnunam. Yatha ca suttena sangahitani pupphani na
vikiriyanti na viddhamsiyanti, evameva tena 4- sangahita attha. Tenetametassa
vacanatthakosallattham vuttam:-
            atthanam sucanato suvuttato   savanatotha sudanato
            suttana suttasabhagato ca   "suttam suttanti "akkhatanti.
      Itaro pana
            yam ettha vuddhimanto       salakkhana 5- pujita paricchinna
            vuttadhika ca dhamma       abhidhammo tena akkhato.
      Ayam hi abhisaddo vuddhilakkhana 6- pujitaparicchinnadhikesu disusati. Tathahesa
"balha me avuso dukkha vedana abhikkamanti, no patikkamanti"ti 7- adisu
vuddhiyam agato. "ya ta rattiyo abhinnata abhilakkhita"ti 8- adisu lakkhane 9-
"rajabhiraja manujindo"ti 10- adisu pujite. "patibalo ... Vinetum abhidhamme
abhivinaye"ti 11- adisu paricchinne. Annamannasankaranavirahite dhamme ca vinaye cati
vuttam hoti.
@Footnote: 1 cha.Ma.i. suttasabhagato ca suttanti akkhatam.  2 cha.Ma.Si....i....nulomena.
@3 cha.Ma. sudati cetam, Si. sudati ca.          4 ka. evametena
@5 ka. sallakkhana.                      6 ka......sallakkhana......
@7 Ma. upari. 14/389 channovadasutta, sam.maha. 19/195-196 pathama-dutiyagilanasutta.
@8 Ma.mu. 12/49 bhayabheravasutta.             9 ka. sallakkhane, i. salakkhano.
@10 Ma.Ma. 13/399 selasutta                 11 vinaYu. 4/84-85
"abhikkantena vannena"ti 1- adisu adhike. Ettha ca "rupupapattiya maggam
bhaveti, 2- mettasahagatena cetasa ekam disam pharitva viharati"ti 3- adina nayena
vuddhimantopi dhamma vutta. "ruparammanam va saddarammanam va"ti 4- adina
nayena arammanadihi lakkhaniyatta salakkhanapi. "sekkha dhamma, asekkha dhamma,
lokuttara dhamma"ti 5- adina nayena pujitapi, pujarahati adhippayo. "phasso
hoti, vedana hoti"ti 6- adina nayena sabhavaparicchinnatta paricchinnapi.
"mahaggata dhamma, appamana dhamma, anuttara dhamma"ti 7- adina nayena
adhikapi dhamma vutta. Tenetametassa vacanatthakosallattham vuttam:-
            yam ettha vuddhimanto       salakkhana pujita paricchinna
            vuttadhika ca dhamma       abhidhammo tena akkhatoti.
Yam panettha avasittham, tam:-
            pitakam pitakatthavidu          pariyattibhajanatthato ahu
            tena samodhanetva       tayopi vinayadayo neyya.
           Pariyattipi hi "ma pitakasampadanena"ti 8- adisu pitakanti vuccati.
"atha puriso agaccheyya kuddalapitakamadaya"ti 9- adisu yamkinci bhajanampi. Tasma
            pitakam pitakatthavidu          pariyattibhajanatthato ahu
         idani
            tena samodhanetva       tayopi vinayadayo neyaya.
      Tena evam duvidhatthena pitakasaddena saha samasam katva vinayo ca
so pitakanca pariyattibhavato tassa tassa atthassa bhajanato cati vinayapitakam,
yatha vutteneva nayena suttanca tam pitakancati suttantapitakam, abhidhammo ca so
pitakancati abhidhammapitakanti evamete tayopi vinayadayo neyya. Evam natva ca
punapi tesuyeva pitakesu nanappakarakosallattham
@Footnote: 1 khu.i. 26/75 vimanavatthu   2 abhi.dha. 34/160 .pe.   3 di. maha 10/262
@mahasudassanasutta.   4 abhi.dha. 34/1 cittuppadakanda.   5 abhi.dha. 34/11 tikamatika-
@matika, 34/12 dukamatika.   6 abhi.dha. 34/1 cittppadakanda.    7 abhi.dha. 34/12
@tikamatika, 1/99 dukamatika   8 an. tika. 20/66 kesaputtasutta.  9 Ma.mu. 12/228
@kakacupamasutta, sam.ni. 16/55 maharukkhasutta, sam.ni. 16/59 vinnanasutta.
                Desanasasanakatha       bhedantesu yatharaham
                sikkhappahanagambhira-     bhavanca paridipaye.
                Pariyattibhedam sampattim     vipattincapi yam yahim
                papunati yatha bhikkhu     tampi sabbam vibhavaye.
           Tatrayam paridipana, vibhavana, ca:-
      etani hi tini pitakani yathakkamam anavoharaparamatthadesana yathaparadhayathanuloma-
yathadhammasasanani samvarasamvaraditthivinivethananamarupaparicchedakatha cati 1- vuccanti.
       Ettha hi vinayapitakam anarahena bhagavata anabahullato desitatta
anadesana. Suttantapitakam voharakusalena bhagavata voharabahullato desitatta
voharadesana. Abhidhammapitakam paramatthakusalena bhagavata paramatthabahullato desitatta
paramatthadesanati vuccati.
      Tatha pathamam ye te pacuraparadha satta, te yathaparadham ettha
sasitati yathaparadhasasanam. Dutiyam anekajjhasayanusayacariyadhimuttika satta yathanulomam
ettha sasitati yathanulomasasanam. Tatiyam dhammapunjamatte aham mamati sannino
satta yathadhammam ettha sasitati yathadhammasasananti vuccati.
     Tatha pathamam ajjhacarapatipakkhabhuto samvarasamvaro ettha kathitoti
samvarasamvarakatha. Samvarasamvaroti khuddako ceva mahanto ca samvaro kammakammam
viya phalaphalam viya ca. Dutiyam dvasatthiditthipatipakkhabhuta ditthivinivethana ettha
kathitati ditthivinivethanakatha. Tatiyam ragadipatipakkhabhuto namarupaparicchedo ettha
kathitoti namarupaparicchedakathati vuccati.
      Tisupi ca etesu tisso sikkha tini pahanani catubbidho ca
gambhirabhavo veditabbo. Tatha hi vinayapitake visesena adhisilasikkha vutta,
suttantapitake adhicittasikkha, abhidhammapitake adhipannasikkha.
      Vinayapitake ca vitikkamappahanam kilesanam vitikkamapatipakkhatta silassa.
Suttantapitake pariyutathanappahanam pariyutthanapatipakkhatta samadhissa. Abhidhammapitake
@Footnote: 1 cha.Ma......paricchedakathati ca.
Anusayappahanam anusayapatipakkhatta pannaya. Pathame ca tadangappahanam kilesanam, 1-
itaresu vikkhambhanasamucchedappahanani. Pathame ca duccaritasankilesappahanam. Itaresu
tanhaditthisankilesappahanam. 2-
       Ekamekasmimncettha catubbidhopi dhammatthadesanapativedhagambhirabhavo veditabbo.
Tattha dhammoti tanti. Atthoti tassayevattho. Desanati tassa manasa
suvavatthapitaya 3- tantiya desana. Pativedhoti tantiya tantiatthassa ca yathabhutavabodho.
Tisupi cetesu ete dhammatthadesanapativedha, yasma sasadihi viya mahasamuddo
mandabuddhihi dukkhogalha alabbhaneyyappatittha ca, tasma gambhiRa. Evam
ekamekasmim ettha catubbidhopi gambhirabhavo veditabbo. Aparo nayo:- dhammoti
hetu. Vuttam hetam "hetumhi nanam dhammapatisambhida"ti. 4- Atthoti hetuphalam.
Vuttam hetam "hetuphale nanam atthapatisambhida"ti. 4- Desanati pannatti. Yathadhammam
dhammabhilapoti adhippayo. Anulomapatilomasankhepavittharadivasena va kathanam. Pativedhoti
abhisamayo. So ca lokiyalokuttaro visayato asammohato ca atthanurupam dhammesu
dhammanurupam atthesu pannattipathanurupam pannattisu avabodho, tesam tesam va tattha
tattha vututadhammanam pativijjhitabbo salakkhanasankhato aviparitasabhavo.
      Idani yasma etesu pitakesu yam yam dhammajatam va atthajatam va
ya cayam yatha yatha napetabbo attho sotunam nanassa abhimukho hoti, tatha
tatha tadatthajotika desana, yo cettha aviparitavabodhasankhato pativedho, tesam
tesam va dhammanam pativijjhitabbo salakkhanasankhato aviparitasabhavo. Sabbametam
anupacitakusalasambharehi duppannehi sasadihi viya mahasamuddo dukkhogalham
alabbhaneyyappatittham ca, tasma gambhiram. Evampi ekamekasmim ettha catubbidhopi
gambhirabhavo veditabbo. Ettavata ca:-
              desanasasanakatha           bhedantesu yatharaham
              sikkhappahanagambhira-         bhavanca paridipayeti.
@Footnote: 1 ayam patho cha.Ma.i. potthakesu na dissati.   2 Si. tanhaditthisamkilesanam pahana.
@3 cha.Ma.i. vavatthapitaYu.                4 abhi.vi. 35/720
      Ayam gatha vuttatthava hoti.
             Pariyattibhedam sampattim      vipattincapi yam yahim
             papunati yatha bhikkhu      tampi sabbam vibhavayeti.
      Ettha pana tisu pitakesu tividho pariyattibhedo datthabbo. Tisso hi
pariyattiyo  alagaddupama nissaranattha  bhandagarikapariyattiti.
      Tattha ya duggahita uparambhadihetu pariyaputa, ayam alagaddupama. Yam
sandhaya vuttam "seyyathapi bhikve puriso alagaddatthiko alagaddagavesi alagaddapariyesanam
caramano, so passeyya mahantam alagaddam tamenam bhoge va nangutthe
va ganheyya, tassa so alagaddo patiparivattitva 1- hatthe va bahayam va
annatarasmim va angapaccange damseyya,  so tatonidanam maranam va nigaccheyya
maranamattam va dukkham. Tam kissa hetu? duggahitatta bhikkhave alagaddassa. Evameva
kho bhikkhave idhekacce moghapurisa dhammam pariyapunanti suttam .pe. Vedallam, te
tam dhammam pariyapunitva tesam dhammanam pannaya attham na upaparikkhanti, tesam te
dhamma pannaya attham anupaparikkhatam na nijjhanam khamanti, te uparambhanisamsa
ceva dhammam pariyapunanti itivadappamokakhanisamsa ca, yassa catthaya dhammam
pariyapunanti, tancassa attham nanubhonti, tesam te dhamma duggahita digharattam.
Ahitaya dukkhaya samvattanti. Tam kissa hetu? duggahitatta bhikkhave dhammanan"ti 2-
      Ya pana sugahita silakkhandhadiparipurimyeva akankhamanena pariyaputa,
na uparambhadihetu, ayam nissaranattha. Yam sandhaya vuttam "tesam te dhamma
sugahita digharattam hitaya sukhaya samvattanti. Tam kissa hetu?  sugahitatta bhikkhave
dhammanan"ti. 3-
      Yam pana parinnatakkhandho pahinakileso bhavitamaggo patividdhakuppo
sacchikatanirodho khinasavo kevalam pavenipalanatthaya vamsanurakkhanatthaya pariyapunati,
ayam bhandagarikapariyattiti.
@Footnote: 1 Ma. patinivattitva.            2 Ma.mu. 12/238  alagaddupamasutta.
@3 Ma.mu. 12/239 alagaddupamasutta.
       Vinaye pana supatipanno bhikkhu silasampadam nissaya tisso vijja
papunati, tasamyeva ca tattha pabhedavacanato. Sutte supatipanno samadhisampadam nissaya
cha abhinna papunati tasamyeva ca tattha pabhedavacanato. Abhidhamme supatipanno
pannasampadam nissaya catasso patisambhida  papunati tasamyeva ca tattheva pabhedavacanato.
Evametesu supatipanno   yathakkamena imam vijjattayachalabhinnacatupatisambhidadibhedam
sampattim  papunati.
      Vinaye pana duppatipanno  anunnatasukhasamphassaattharanapapuranadisamphassasamannato
patikkhittesu upadinnaphassadisu  anavajjasanni hoti. Vuttampi hetam
"tathaham bhagavata dhammam desitam ajanami, yatha yeme antarayika dhamma vutta
bhagavata, te patisevato nalam antarayaya 1- "ti. Tato dussilabhavama papunati.
Sutte duppatipanno  "cattarome bhikkhave puggala santo samvijjamana"ti 2- adisu
adhippayam ajananto duggahitam ganhati, yam sandhaya vuttam  "attana duggahitena
amhe  ceva abbhacikkhati   attananca khanati bahunca apunnam pasavati"ti. 3- Tato
micchaditthitam papunati. Abhidhamme duppatipanno dhammacintam atidhavanto
acinteyyanipi cinteti, tato cittavikkhepam papunati. Vuttam hetam "cattarimani
bhikkhave acinteyyani na cintetabbani, yani cintento ummadassa vighatassa
bhagi assa"ti. 4- Evametesu duppatipanno yathakkamena imam dussilabhava-
micchaditthitacittakkhepabhedam vipattim papunatiti.
      Ettavata
              pariyattibhedam sampattim      vipattincapi yam yahim
              papunati yatha bhikkhu      tampi sabbam vibhavayeti.
      Ayampi  gatha vuttattha hoti.
      Evam nanappakarato pitakani     natva tesam vasenetam buddhavacanam
tividhanti natabbam.
@Footnote: 1 vinaYu. 6/65, Ma.mu. 12/66 alagaddupamasutta.   2 an. catukka. 21/43 .pe.
@3 vinaYu. 6/65, suttanta. Ma.mu. 12/499 mahatanhasankhayasutta.
@4 an. catukka. 21/77 acinteyyasutta.
      Katham nikayavasena pancavidham? sabbameva cetam dighanikayo  majjhimanikayo
samyuttanikayo anguttaranikayo khuddakanikayoti pancappabhedam hoti. Tattha katamo
dighanikayo? tivaggasangahani brahmajaladini catuttimsa suttani.
             Catuttimseva suttanta       tivaggo yassa   sangaho,
             esa dighanikayoti         pathamo anulomikoti.
      Kasama panesa dighanikayoti  vuccati? dighappamananam suttanam samuhato
Nivasato  ca. Samuhanivasa hi nikayoti 1- vuccanti.  "naham bhikkhave annam
ekanikayampi  samanupassami evam cittam yathayidam bhikkhave tiracchanagata pana, 2-
ponikanikayo cikkhallikanikayo"ti evamadini cettha sadhakani sasanato lokato ca.
Evam sesanampi nikayabhave vacanattho veditabbo.
      Katamo majjhimanikayo?  majjhimappamanani pancadasavaggasangahani
Mulapariyayasuttadini diyaddhasatam dve ca suttani.
              Diyaddhasatasuttanta         dve ca suttani yattha so
              nikayo majjhimo panca       dasavaggapariggahoti.
      Katamo samyuttanikayo? devatasamyuttadivasena kathitani oghataranadini
Satta suttasahassani satta suttasatani ca dvasatthi suttani.
              Satta suttasahassani         satta suttasatani ca
              dvasatthi ceva suttanta     eso samyuttasangahoti.
      Katamo anguttaranikayo? ekekaangatirekavasena kathitani cittapariyadanadini
Nava suttasahassani panca suttasatani sattapannasanca suttani.
              Nava  suttasahassani         panca suttasatani ca
              sattapannasa suttani        sankhya anguttare ayanti.
      Katamo khuddakanikayo? sakalam vinayapitakam abhidhammapitakam khuddakapathadayo
Ca pubbe  nidassita 3- pancadasappabheda 4- thapetva cattaro nikaye avasesam
buddhavacanam.
@Footnote: 1 Si. nikayati.            2 sam.khandha. 17/100 dutiyagaddulabaddhasutta
@3 cha.Ma. dassita             4 i. pubbenidassitapancadasappabheda
              Thapetva caturopete   nikaye dighaadike
              tadannam buddhavacanam       nikayo khuddako matoti.
Evam nikayavasena pancavidham.
      Katham angavasena navavidham? sabbameva hidam suttam geyyam veyyakaranam
Gatha udanam itivuttakam jatakam abbhutadhammam vedallanti navappabhedam hoti.
      Tattha ubhatovibhanganiddesakhandhakaparivara suttanipate mangalasutta-
ratanasuttanalakasuttatuvattakasuttani annampi ca suttanamakam tathagatavacanam suttanti
veditabbam. Sabbampi sagathakam suttam geyyanti veditabbam. Visesena samyuttake sakalopi
sagathakavaggo. Sakalam abhidhammapitakam, niggathakam suttam, yam ca annampi atthahi
angehi asangahitam buddhavacanam, tam veyyakarananti veditabbam. Dhammapadam theragatha
therigatha suttanipate nosuttanamika suddhikagatha ca gathati veditabba.
Somanassananamayikagathapatisamyutta dveasiti suttanta  udananti veditabbam. Vuttam
hetam bhagavatati 1- adinayappavatta dasuttarasatasuttanta itivutatakanti veditabbam.
Apannakajatakadini apannakajatakadini pannasadhikani panca jatakasatani
jatakanti veditabbam. Cattarome bhikkhave acchariya abbhutadhamma anandeti 2-
adinayappavatta sabbepi acchariyabbhutadhammapatisamyutta suttanta abbhutadhammanti
veditabbam. Culavedallamahavedallasammaditthisakkapanhasankharabhajaniyamahapunnamasuttadayo
3- sabbepi vedanca tutthinaca laddha laddha pucchitasuttanta vedallanti
veditabbam 4-.  evam angavasena navavidham.
      Katham dhammakkhandhavasena caturasitisahassavidham? sabbameva cetam buddhavacanam
             Dvasiti buddhato ganhim       dve sahassani bhikkhuto
             caturasiti sahassani         ye me dhamma pavattinoti. 5-
      Evam paridipitadhammakkhandhavasena caturasitisahassappabhedam hoti. Tattha
ekanusandhikam suttam eko dhammakkhandho. Yam anekanusandhikam tatthanusandhivasena
@Footnote: 1 khu.i. 25/1-10 .l. itivuttaka         2 di. maha. 10/209  mahaparinibbanasutta
@3 Si.i..... suttantadayo    4 i. veditabbo    5 khu. thera. 26/1027 theragatha
Dhammakkhandhaganana. Gathabandhesu panhapucchanam eko dhammakkhandho. Vissajjanam
eko. Abhidhamme ekamekam tikadukabhajanam ekamekam ca cittavarabhajanam eko dhammak-
khandho. Vinaye atthi vatthu, atthi matika, atthi padabhajaniyam, atthi antarapatti,
atthi apatti, atthi anapatti, atthi tikacchedo. Tatthekameko kotthaso
ekeko dhammakkhandhoti veditabbo. Evam dhammakkhandhavasena caturasitisahassavidham.
      Evametam abhedato rasavasena ekavidham, bhedato dhammavinayadivasena
duvidhadibhedam buddhavacanam sangayantena mahakassapappamukhena vasiganena ayam dhammo,
ayam vinayo, idam pathamabuddhavacanam, idam  majjhimabuddhacanam, idam pacchimabuddhavacanam, idam
vinayapitakam, idam suttantapitakam, idam abhidhammapitakam, ayam dighanikayo .pe. Ayam
khuddakanikayo, imani suttadini navangani, imani caturasitidhammakkhandhasahassaniti
imam pabhedam vavatthapetvava sangitam. Na kevalanca imameva annampi
udanasangahavaggasangahapeyyalasangahaekakanipatadukanipatadinipata-
sangahasamyuttasangahapannasasangahadimanekavidham tisu pitakesu sandissamanam sangahappabhedam
vavatthapetva evam 1- sattahi masehi sangitam.
      Sangitipariyosane cassa idam mahakassapattherena dasabalassa sasanam
pancavassasahassaparimanakalam   pavattanasamattham katanti sanjatappamoda  sadhukaram viya
dadamana ayam mahapathavi udakapariyantam katva anekappakaram kampi sankampi
sampakampi sampavedhi. Anekani ca acchariyani paturahesunti. Ayam pathamamahasangiti
nama, ya loke
               satehi pancahi kata     tena pancasatati ca
               thereheva katatta ca   therikati pavuccatiti.
                       ------------------
@Footnote: 1 cha.ma, eva
                          1. Barhmajalasutta
                         paribbajakakathavannana
      imissa pathamamahasangitiya vattamanaya vinayasangahavasane suttantapitake
adinikayassa adisuttam brahmajalam pucchantena  ayasmata mahakassapena "brahmajalam
avuso ananda kattha bhasitan"ti evamadivuttavacanapariyosane yattha ca bhasitam,
yanca arabbha bhasitam, tam sabbam pakasento ayasma anando  "evamme
sutan"ti adimaha. Tena vuttam "brahmajalassapi `evamme sutan'ti adikam
ayasmata anandena pathamamahasangitikale vuttam nidanamadi"ti.
      [1] Tattha evanti nipatapadam. Meti adini namapadani. Patipanno
hotiti ettha patiti upasaggapadam. Hotiti akhyatapadam. Imina tava nayena
padavibhago veditabbo.
      Atthato pana evamsaddo tava upamupadesasampahamsanagarahana-
vacanasampatiggahakaranidassanavadharanadianekatthappabhedo. Tathahesa "evam jatena
maccena kattabbam kusalam bahun"ti 1- evamadisu upamayam agato. "evam te
abhikkamitabbam, evam te patikkamitabban"ti 2- adisu upadese. "evametam bhagava,
evametam sugata"ti 3- adisu sampahamsane. "evamevam 4- panayam vasali yasmim va
tasmim va tassa mundakassa samanakassa vannam bhasati"ti 5- adisu garahane. "evam
bhanteti kho te bhikkhu bhagavato paccassosun"ti 6- adisu vacanasampatiggahe. 7- "evam
byakho aham bhante bhagavata dhammam desitam ajanami"ti  8- adisu akare.
"ehi tvam manavaka yena samano anando tenupasankama, upasankamitva mama vacanena samanam
anandam appabadham appatankam lahutthanam balam phasuviharam puccha `subho manavo
todeyyaputto bhavantam anandam  appabadham  .pe. Phasuviharam pucchati'ti, evanca
vadehi `sadhu kira bhavam
@Footnote: 1 khu. 25/53 dhammapada            2 an. catukka. 21/122 umibhayasutta.
@3 an. tika. 20/66 kesaputtasutta   4 Ma. evameva  5 sam. sa. 15/187 dhananjanisutta.
@6 Ma.mu. 12/1 mulapariyayasutta      7 ka. vacanapatiggahe
@8 Ma.mu. 12/398 mahatanhasankhayasutta, vinaYu. 2/417 aritthasikkhapada
Anando yena subhassa manavassa todeyyaputtassa nivesanam, tenupasankamatu anukampam
upadaya"ti 1- adisu nidassane. "tam kim mannatha kalama ime dhamma kusala va
akusala vati?  akusala bhante. Savajja va anavajja vati? savajja bhante.
Vinnugarahita va vinnupasattha vati? vinnugarahita bhante. Samatta samadinna
ahitaya dukkhaya samvatnti no va, katham vo 2-  ettha hotiti? samatta bhante
samadinna ahitaya dukkhaya samvattanti, evam no ettha hoti"ti 3- adisu
avadharane. Svayamidha akaranidassanavadharanesu datthabbo.
      Tattha akaratthena evamsaddena etamattham dipeti nananayanipunam
anekajjhasayasamutthanam atthabyanjanasampannam vividhapatihariyam dhammatthadesana-
pativedhagambhiram sabbasattanam sakasakabhasanurupato sotapathamagacchantam tassa bhagavato vacanam
sabbappakarena  ko samattho vinnatum,  sabbathamena pana sotukamyatam 4-  janetvapi
evamme sutam, mayapi ekenakarena sutanti.
      Nidassanatthena  "naham sayambhu, na maya idam sacchikatan"ti attanam
parimocento  evamme sutam, mayapi evam sutanti idani vattabbam sakalam suttam
nidasseti.
      Avadharanatthena "etadaggam bhikkhave mama savakanam bhikkhunam bahussutanam
yadidam anando, gatimantanam, satimantanam, dhitimantanam, upatthakanam yadidam
anando"ti 5- evam bhagavata "ayasma anando atthakusalo dhammakusalo
byanjanakusalo niruttikusalo pubbaparakusalo"ti 6- evam dhammasenapatina ca
pasatthabhavanurupam attano dharanabalam dassento sattanam sotukamyatam janeti "evamme
sutam, tancakho atthato va byanjanato va anunamanadhikam, evameva na annatha
datthabbanti.
      Me saddo tisu atthesu dissati. Tatha hissa "gathabhigitam me
abhojaneyyan"ti 7- adisu mayati attho. "sadhu me bhante bhagava sankhittena
@Footnote: 1 di. Si. 9/445 subhasutta.   2 ka. Si. i. va   3 an. tika. 20/66 kesaputtasutta
@4 cha.Ma. i. sotukamatam      5 an. eka. 20/219-223 etadaggavagga catutthavagga
@6 an. catukka. 21/97 khippanisantisutta   7 sam.sa. 15/194 aggikasutta,
@khu.su. 25/81 kasibharadvajasutta
Dhammam desetu"ti 1- adisu mayhanti attho. "dhammadayada me bhikkhave bhavatha"ti 2-
adisu mamati attho. Idha pana maya sutanti ca mama sutanti ca atthadvaye yujjati.
      Sutanti ayam sutasaddo saupasaggo ca anupasaggo ca
gamanavissutakilinnaupacitanuyogasotavinneyyasotadvaranusara-
vinnatadianekatthappabhedo. Tatha hissa "senaya pasuto"ti adisu gacchantoti attho.
"sutadhammassa passato"ti 3- adisu vissutadhammassati attho. "avassuta
avassutassa"ti 4-  adisu kilinna kilinnassati attho. "tumhehi punnam
pasutam anappakan"ti 5- adisu upacitanti attho. "ye jhanapasuta dhira"ti 6- adisu
jhananuyuttati attho. "dittham sutam mutan"ti 7- adisu sotavinneyyanti attho.
"sutadharo sutasanniccayo"ti 8- adisu sotadvaranusaravinnatadharoti attho. Idha panassa
sotadvaranusarena upadharitanti va upadharananti vati attho. Mesaddassa hi mayati
atthe sati "evam maya sutam sotadvaranusarena upadharitan"ti yujjati. Mamati atthe
sati "evam mama sutam 9- mama sotadvaranusarena upadharanan"ti yujjati.
      Evametesu tisu padesu evanti sotavinnanadivinnanakiccanidassanam.
Meti vuttavinnanasamangipuggalanidassanam. Sutanti assavanabhavapatikkhepato
anunanadhikaviparitaggahananidassanam 10- tatha evanti tassa sotadvaranusarena pavattaya
vinnanavithiya nanappakarena arammane pavattibhavappakasanam. Meti attappakasanam.
Sutanti dhammappakasanam. Ayam hettha sankhepo "nanappakarena arammane pavattaya
vinnanavithiya maya na annam katam, idam pana katam "ayam dhammo suto"ti.
      Tatha evanti niddisitabbadhammappakasanam. Meti puggalappakasanam. Sutanti
puggalakiccappakasanam. Idam vuttam hoti "yam suttam niddisissami, tam maya evam
sutan"ti.
@Footnote: 1 sam. sala. 18/112 (sa.) punnasutta    2 Ma.mu. 12/29 dhammadayadasutta
@3 vinaYu. 4/5 mucalindakatha, khu. u, 25/11 mucalindasutta
@4 vinaYu. 8/149, 228, 241 bhikkhunivibhanga
@5 khu.khu. 25/7 tirokuddasutta. khu peta. 26/14  tirokuddasutta.
@6 khu.dha. 25/181 dhammapada             7 Ma. mu, 12/241 alagaddupamasutta
@8 Ma.mu. 12/333, 339 mahagosingasutta. an. catukka. 21/22 dutiyauruvelasutta
@9 ka.me sutam sotadvaranusarena  10 cha.Ma. anunadhikaraviparitaggahananidassanam
      Tatha evanti yassa cittasantanassa  nanakarappavattiya nanattha-
byanjanaggahanam hoti, tassa nanakaraniddeso.  evanti hi ayamakarapannatti.
Meti kattuniddeso. Sutanti visayaniddeso. Ettavata nanakarappavattena
cittasantanena tamsamangino kattu visayaggahanasannitthanam 1- katam hoti.
      Athava evanti puggalakiccaniddeso. Sutanti vinnanakiccaniddeso. Meti
ubhayakiccayuttapuggalaniddeso. Ayam panettha sankhepo "maya savanakiccavinnanasamangina
puggalena vinnanavasena laddhasavanakiccavoharena sutan"ti.
      Tattha evanti ca meti ca sacchikatthaparamatthavasena 2- avijjamanapannatti.
Kinhettha tam paramatthato atthi, yam evanti va meti va niddesam labhetha. Sutanti
vijjamanapannatti. Yam hi tam ettha sotena upaladdham, tam paramatthato vijjamananti.
Tatha evanti ca meti ca tam tam upadaya vattabbato upadapannatti. 3- Sutanti
ditthadini upanidhaya vattabbato upanidhapannatti. 4- Ettha ca evanti vacanena
asammoham dipeti. Na hi sammulho nanappakarapativedhasamattho hoti. Sutanti
vacanena sutassa asammosam dipeti. Yassa hi sutam pammuttham 5- hoti, na so kalantarena
maya sutanti patijanati. 6- Iccassa asammohena pannasiddhi, asammosena pana
satisiddhi. Tattha pannapubbangamaya satiya byanjanavadharanasamatthata, satipubbangamaya
pannaya atthapativedhasamatthata. Tadubhayasamatthatayogena atthabyanjanasampannassa dhamma-
kosassa anupalanasamatthato dhammabhandagarikattasiddhi.
      Aparo nayo. Evanti vacanena yonisomanasikaram dipeti  ayonisomanasikaroto
nanappakarapativedhabhavato. Sutanti vacanena avikkhepam dipeti vikkhittacittassa
savanabhavato. Tatha hi vikkhittacitto puggalo sabbasampattiya  vuccamanopi "na
maya sutam, puna bhanatha"ti bhanati. Yonisomanasikarena cettha attasammapanidhim
pubbe  ca katapunnatam sadheti sammaappanihitattassa pubbeakatapunnassa va
tadabhavato.  avikkhepanasaddhammassavanam sappurisupassayanca 7- sadheti.  na hi
vikkhittacitto sotum sakkoti,  na ca sappurise anupassayamanassa savanam atthiti.
@Footnote: 1 cha.Ma.  visaye gahanasannitthanam 2 cha.Ma. saccikat tha....  3 Si. upadayapannatti
@4 i. upanidhayapannatti.   5 cha.Ma. sammuttham   6 ka. pajanati, i. pativijanati.
@7 cha.Ma. sappurisupanissayanca
      Aparo nayo. Yasma "evanti yassa cittasantanassa nanakarappavattiya
nanatthabyanjanaggahanam hoti, tassa nanakaraniddeso"ti vuttam. So ca evam
bhaddako akaro na sammaappanihitattano pubbeakatapunnassa va hoti, tasma
evanti imina  bhaddakenakarena pacchimacakkadvayasampattimattano dipeti. Sutanti
savanayogena purimacakkadvayasampattimattano 1- dipeti. Na hi appatirupadese vasato
sappurisupassayavirahitassa 2- va savanam atthi. Iccassa  pacchimacakkadvayasiddhiya
asayasuddhi siddha hoti, purimacakkadvayasiddhiya payogasuddhi. Taya ca asayasuddhiya
adhigamabyattisiddhi, payogasuddhiya agamabyattisidadhi. Iti payogasayasuddhassa
agamadhigamasampannassa vacanam arunuggam viya suriyassa udayato yonisomanasikaro viya ca
kusalakammassa arahati bhagavato vacanassa pubbangamam bhavitunti thane thero nidanam 3-
thapento "evamme sutan"ti adimaha.
      Aparo nayo. Evanti imina nanappakarapativedhadipakena vacanena
attano atthapatibhanapatisambhidasampattisabhavam dipeti. Sutanti imina
sotabbappabhedapativedhadipakena vacanena dhammaniruttipatisambhidasampattisabhavam. Evanti
ca idam yonisomanasikarapadipakam vacanam bhasamano "ete maya dhamma manasanupekkhita
ditthiya suppatividdha"ti dipeti. Sutanti idam savanayogadipakam vacanam bhasamano
"bahu  maya dhamma suta dhata 4- vacasa paricita"ti dipeti. Tadubhayenapi
atthabyanjanaparipurim dipento savane adaram janeti. Atthabyanjanaparipunnam hi dhammam
adarena assunanto mahata hita paribahiro hotiti tasma adaram janetva
sakkaccam ayam dhammo sotabboti.
      "evamme sutan"ti imina pana sakalena vacanena ayasma anando
tathagatappaveditam dhammam attano adahanto asappurisabhumim atikkamati, savakattam
patijananto sappurisabhumim okkamati. Tatha asaddhamma cittam vutthapeti, saddhamme
cittam patitthapeti. "kevalam sutamevetam maya, tasseva pana bhagavato vacanan"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. purimacakkadvayasampattim,      2 cha.Ma. sappurisupanissaYu...
@3 cha.Ma. thane nidanam             4 cha.Ma. dhata
Dipento attanam parimoceti, sattharam apadisati, jinavacanam appeti, dhammanettim
patitthapeti.
      Apica "evamme sutan"ti attana uppaditabhavam appatijananto purimasavanam 1-
vivaranto "sammukha patiggahitamidam maya tassa bhagavato catuvesarajjavisaradassa
dasabaladharassa asabhanthanatthayino sihanadanadino sabbasattuttamassa dhammissarassa
dhammarajassa dhammadhipatino dhammadipassa dhammasaranassa saddhammavaracakkavattino
sammasambuddhassa vacanam, na ettha atthe va dhamme va pade va
bayanjane va kankha va vimati va kattabba"ti sabbesam devamanussanam imasmim
dhamme assaddhiyam vinaseti, saddhasampadam uppadetiti. Tenetam vuccati:-
             "vinasayati assaddham        saddham vaddheti sasane
             evamme sutamiccevam       vadam gotamasavako"ti.
      Ekanti gananaparicchedaniddeso. Samayanti paricchinnaniddeso. Ekam
samayanti aniyamitaparidipanam. Tattha samayasaddo:-
             samavaye khane kale       samuhe  hetuditthisu
             patilabhe pahane ca        pativedhe ca dissati.
      Tatha hissa "appevanama svepi upasankameyyama kalam ca samayam ca
upadaya"ti 2- evamadisu samavayo attho. "ekova kho bhikkhave khano ca samayo  ca
brahmacariyavasaya"ti 3- adisu khano. "unhasamayo parilahasamayo"ti 4- adisu kalo.
"mahasamayo pavanasmimn"ti 5- adisu samuho. "samayopi kho te bhaddali appatividdho
ahosi, bhagava kho savatthiyam viharati, bhagavapi mam janissati `bhaddali nama bhikkhu
satthu sasane sikkhaya na paripurakari'ti 6- ayampi kho te  bhaddali samayo appatividdho
ahosi"ti 7- adisu hetu. "tena kho pana samayena uggahamano paribbajako
samanamundikaputto 8- samayappavadake tindukacire ekasalake mallikaya arame
pativasati"ti 9- adisu ditthi.
@Footnote: 1 Ma. purimavacanam    2 di.Si. 9/447 subhasutta.     3 an. atthaka. 23/119 (sa.)
@akkhanasutta.   4 vinaYu. 2/358 nahanasikkhapada     5 di, maha. 10/332 mahasamayasutta,
@sam. sa. 15/37 samayasutta.   6 ka. paripurikariti    7 Ma.Ma. 13/134 bhaddalisutta
@8 Si. samanamandikaputto     9 Ma.Ma. 13/260 samanamundikasutta
           "ditthe dhamme ca yo attho,    yo cattho samparayiko,
           atthabhisamaya dhiro,           `pandito'ti pavuccati"ti  1-
adisu patilabho. "samma manabhisamaya antamakasi dukkhassa"ti 2- adisu pahanam.
"dukkhassa pilanattho sankhatattho santapattho viparinamattho abhisamayattho"ti  3-
adisu pativedho. Idha panassa kalo attho. Tena samvaccharautumasaddhamasarattidiva-
pubbanhamajjhanhikasayanhapathamamajjhimapacchimayamamuhuttadisu kalappabhedabhutesu samayesu
ekam samayanti dipeti.
      Tattha kincapi etesu samvaccharadisu samayesu yam yam suttam yasmim yasmim
samvacchare utumhi mase pakkhe rattibhage va divasabhage va vuttam, sabbantam
therassa suviditam suvavatthapitam pannaya. Yasma pana `evamme sutam asukasamvacchare
asukautumhi asukamase asukapakkhe asukarattibhage asukadivasabhage va"ti evam vutte
na sakka sukhena dharetum va uddisitum va uddisapetum va, bahu ca vattabbam
hoti, tasma ekeneva padena tamattham samodhanetva "ekam samayan"ti aha. Ye va
ime  gabbhokkantisamayo 4- jatisamayo samvegasamayo abhinikkhamanasamayo dukkarakarikasamayo
maravijayasamayo abhisambodhisamayo ditthadhammasukhaviharasamayo desanasamayo parinibbanasamayoti
evamadayo  bhagavato devamanussesu ativiya pakasa 5- anekakalappabhedaeva
samaya, tesu samayesu desanasamayasankhatam ekam samayanti dipeti. Yo cayam
nanakarunakiccasamayesu karunakiccasamayo, attahitaparahitapatipattisamayesu
parahitapatipattisamayo, sannipatitanam karaniyadvayasamayesu dhammikathasamayo,
desanapatipattisamayesu desanasamayo, tesupi samayesu annataram sandhaya "ekam
samayan"ti aha.
      Kasma panettha yatha abhidhamme "yasmim samaye kamavacaran"ti 6- ca
ito annesu ca suttapadesu "yasmim samaye bhikkhave bhikkhu vivicceva kamehi"ti 7-
ca bhummavacananiddeso kato, vinaye ca "tena samayena buddho bhagava"ti 8- karanavacanena,
tatha akatva "ekam samayanti upayogavacananiddeso katoti? tattha tatha, idha ca
@Footnote: 1 sam.sa. 15/128 pathamaappamadasutta  2 Ma.mu 12/28 sabbasavasutta, Ma.mu. 12/221
@vitakkasanthanasutta    3 khu.pa. 31/45,46 (sa,)    4 Ma. gabbhavokkantisamayo
@5 Ma. pakasita     6 abhi. dha. 1/1 cittuppadakanda
@7 ana. catukka. 21/200-pemasutta    8 vinaYu. 1/1 veranjakanda .pe..
Annatha atthasambhavato. Tattha hi abhidhamme,  ito annesu suttapadesu ca
adhikaranattho, bhavena bhavalakkhanattho ca sambhavati. Adhikaranam hi kalattho, samuhattho
ca samayo, tattha tattha vuttanam phassadidhammanam khanasamavayahetusankhatassa ca
samayassa bhavena tesam bhavo lakkhiyati, tasma tadatthajotanattham tattha
bhummavacananiddeso 1- kato.
      Vinaye ca hetuattho karanattho ca sambhavati. Yo hi so sikkhapadapannattisamayo
sariputtadihipi duvinneyyo 2-, tena samayena hetubhutena karanabhutena ca
sikkhapadani pannapayanto sikkhapadapannattihetunca avekkhamano 3- bhagava tattha
tattha vihasi, tasma tadatthajotanattham tattha karanavacananiddeso kato.
      Idha pana annasmim ca  evamjatike accantasamyogattho sambhavati. Yam hi
samayam bhagava imam, annam va suttantam desesi, accantameva tam samayam karunaviharena
vihasi tasma tadatthajotanattham idha upayogavacananiddeso katoti. Tenetam vuccati:-
             "tam tam atthamavekkhitva 4-      bhummena karanena ca
             annattha 5- samayo vutto       upayogena so idha"ti.
      Porana pana vannayanti "tasmim samayeti va, `tena samayenati va,
ekam 6- samayan'ti va abhilapamattabhedo esa,  sabbattha bhummamevattho"ti. Tasma
"ekam samayan"ti vuttepi  "ekasmim samaye"ti attho veditabbo.
      Bhagavati garu. Garum hi loke bhagavati vadanti. Ayam ca sabbagunavisitthataya
sabbasattanam  garu, tasma bhagavati veditabbo.  poranehipi vuttam:-
             "bhagavati vacanam settham          bhagavati vacanamuttamam.
             Garugaravayutto so            bhagava tena vuccati"ti.
      Apica:-
             "bhagyava bhaggava yutto       bhagehi ca vibhattava
             bhattava vantagamano            bhavesu bhagava tato"ti.
@Footnote: 1 i. bhummavacanena niddeso   2 cha.Ma. dubbinneyyo   3 cha.Ma. apekkhamano
@4 cha.Ma. atthamapekkhitva     5 cha.Ma.i. annatra     6 ka. Si.Ma.tam
      Imissa gathaya vasenassa padassa vittharato attho 1- veditabbo.
So ca visuddhimagge buddhanussatiniddese vuttoyeva.
      Ettavata cettha "evamme sutan"ti vacanena yathasutam dhammam desento
bhagavato dhammakayam 2- paccakkham karoti. Tena "nayidam atikkantasatthukam pavacanam, ayam
vo sattha"ti satthu adassanena ukkanthitam janam samassaseti. "ekam samayam bhagava"ti
vacanena tasmim samaye bhagavato avijjamanabhavam dassento rupakayaparinibbanam
sadheti. Tena "evamvidhassa nama ariyadhammassa deseta 3- dasabaladharo
vajirasanghatasamanakayo sopi bhagava parinibbuto,  kenannena jivite asa janetabba"ti
jivitamadamattam janam samvejeti, saddhamme cassa ussaham janeti.
      "evan"ti ca bhananto desanasampattim niddisati.  "me sutan"ti
savakasampattim. "ekam samayan"ti kalasampattim. "bhagava"ti desakasampattim.
      Antara ca ragaham antara ca nalandanti antarasaddo karana-
khanacittavemajjhavivaradisu vattati. 4- "tadantaram ko janeyya annatra tathagata"ti 5-
ca, "jana sangamma mantenti manca tanca kimantaran"ti 6-  adisu hi karane
antarasaddo. "addasa mam bhante annatra itthi vijjantarikaya bhajanam
dhovanti"ti 7- adisu khane. "yassantarato na santi kopa"ti 8- adisu citte,
"antara vosanamapadi"ti 9- adisu vemajjhe. "apicayam  9- tapoda dvinnam
mahanirayanam antarikaya agacchati"ti 10- adisu vivare. Svayamidha vivare vattati,
tasma ragahassa ca nalandaya ca vivareti evametthattho datthabbo, 11-
antarasaddena pana yuttatta upayogavacanam katam. Idisesu ca thanesu akkharacintaka
"antara gamanca nadinca yati"ti evam ekameva antarasaddam payujjanti, so
@Footnote: 1 Ma. vittharattho   2 i. dhammasariram   3 cha.Ma.Si.i. desako 4 cha.Ma. dissati
@5 an. chakka. 22/315 (sa.) migasalasutta, an. dasaka. 24/75 migasalasutta
@6 sam sa. 15/228  kulagharanisutta       7 Ma.Ma. 13/149 ladukikopamasutta
@8 vinaYu. 7/332 chasakyapabbajjakatha, khu. u. 25/20  bhaddiyasutta
@9-9 an. dasaka. 24/84  byakaranasutta   10 vinaYu. 1/231 catutthaparajika
@11 cha.Ma.i. veditabbo
Dutiyapadepi yojetabbo hoti, ayojiyamane upayogavacanam na papunati. Idha pana
yojetva eva 1- vuttoti.
      Addhanamaggapatipanno hotiti addhanasankhatam maggam patipanno hoti,
"dighamaggan"ti attho. Addhanagamanasamayassa hi vibhange "addhayojanam gamissamiti 2-
bhunjitabban"ti 3- adivacanato addhayojanampi addhanamaggo hoti. Rajagahato pana
nalanda yojanameva.
      Mahata bhikkhusamghena saddhinti mahatati gunamahattenapi mahata,
sankhyamahattenapi mahata. So hi bhikkhusamgho gunehipi maha ahosi
appicchatadigunasamannagatatta. Sankhayapi maha pancasatasankhyatta. Sankhayapi maha
pancasatasankhyatta. Bhikkhunam samgho bhikkhusamgho, tena bhikkhusamghena.
Ditthisilasamannasanghatasankhatena samanaganenati attho. Sddhinti ekato.
      Pancamattehi bhikkhusatehiti panca matta etesanti pancamattani.
Mattati pamanam vuccati, tasma yatha "bhojane mattannu"ti vutte "bhojane
mattam janati pamanam janati"ti attho hoti, evamidhapi "tesam bhikkhusatanam
pancamatta pancapamanan"ti evamattho datthabbo. Bhikkhunam satani bhikkhusatani,
tehi pancamattehi bhikkhusatehi.
      Suppiyopi kho paribbajakoti suppiyoti tassa namam. Pikaro
maggapatipannasabhagataya puggalasampindanattho. Khokaro padasandhikaro 4-
byanjanasilitthatavasena vutto. Paribbajakoti sanjayassa antevasi channaparibbajako.
Idam vuttam hoti "yada bhagava tam addhanamaggam patipanno, tada suppiyopi 5-
paribbajako maggapatipanno 6- ahosi"ti, atitakalattho hi ettha hotisaddo.
      Saddhim antevasina brahmadattena manavenati ettha ante vasatiti
antevasi, samipacaro santikavacaro sissoti  attho. Barahamadattoti tassa namam.
Manavoti sattopi coropi tarunopi vuccati:-
@Footnote: 1 ka. evam        2 cha.Ma.i. gacchissamiti       3 vinaYu. 2/218 ganabhojanasikkhapada
@4 i. padasandhi.     4 i. suppiyo                6 patipanno
             "codita devadutehi        ye pamajjanti manava
             te digharattam socanti       hinakayupaga nara"ti. 1-
      Adisu hi satto "manavo"ti vutto. "manavehipi samagacchanti
katakammehipi akatakammehipi"ti adisu coro manavoti 2- vutto. 2- "ambattho
manavo, 3- mandabyo 4- manavo"ti 5- adisu taruno "manavo"ti vutto. Idhapi
ayamevattho. Idam vuttam hoti "brahmadattena nama tarunantevasina saddhin"ti
      tatrati tasmim addhanamagge, tesu va dvisu janesu. Sudanti
nipatamattam. Anekapariyayenati pariyayasaddo tava varadesanakaranesu vattati.
"kassa nu kho ananda ajja pariyayo bhikkhuniyo ovaditun"ti 6- adisu hi vare
pariyayasaddo vattati. "madhupindikapariyayotveva nam dharehi"ti 7- adisu desanayam.
"iminapi kho te rajanna pariyayena evam hotu"ti 8- adisu karane. Svayamidhapi
karane vattati, tasma ayamettha attho "anekavidhena karanena"ti, "bahuhi
karanehi"ti vutti hoti.
      Buddhassa avannam bhasatiti avannavirahitassa aparimanavannasamannagatatsapi
buddhassa bhagavato "yam loke jativuddhesu kattabbam abhivadanadisamicikammam
`samaggiraso'ti vuccati, tam samanassa gotamassa natthi, tasma arasarupo
samano gotamo, nibbhogo, akiriyavado, ucchedavado, jegucchi, venayiko, tapassi,
apagabbho. Natthi samanassa gotamassa uttarimanussadhammo alamariyananadassanaviseso,
takkapariyahatam samano gotamo dhammam deseti vimamsanucaritam sayampatibhanam. Samano
gotamo na sabbannu, na lokavidu,  na anuttaro, na aggapuggalo"ti evam tam tam
akaranameva karananti vatva tatha tatha avannam dosam nindam bhasati.
@Footnote: 1 Ma. upari. 14/271 devadutasutta   2-2 ayam patho cha.Ma. potthakesu na dissati
@3 di.Si. 9/259 ambatthasutta           4 cha.Ma.i. angako
@5 milindapanha-/6 gabbhavakkantipanha       6 Ma. upari. 14/398 nandakovadasutta
@7 Ma.mu. 12/205 madhupindikasutta         8 di. maha. 10/413 .pe,. payasisutta
      Yatha ca buddhassa, evam dhammassapi tam tam akaranameva karanato
  vatva "samanassa gotamassa dhammo durakkhato duppativedito aniyyaniko
  anupasamasamvattaniko"ti tatha tatha avannam bhasati.
      Yatha ca dhammassa, evam samghassapi yam va tam va akaranameva
  karanato   vatva "micchapatipanno samanassa gotamassa savakasamgho, kutilapatipanno
  paccanikapatipadam ananulomapatipadam adhammanudhammapatipadam patipanno"ti tatha tatha
  avannam bhasati.
      Antevasi panassa "amhakam acariyo aparamasitabbam paramasati,
anakkamitabbam akkamati, svayam aggim gilanto viya, hatthena asidharam paramasanto
viya, mutthina sinerum padaletukamo viya,  kakacadantapantiyam kilamano viya, pabhinnamadam
candahatthim hatthena ganhanto viya ca vannarahasseva ratanattayassa avannam
bhasamano anayabyasanam papunissati. Acariye kho pana gutham va aggim va kantakam
va kanhasappam va akkamante, sulam va abhiruhante, halahalam va visam khadante,
kharodakam 1-  va pakkhalante, narakapapatam va papatante na antevasina tam sabbam
anukatabbam hoti. Kammassaka hi satta attano kammanurupameva gatim gacchanti
neva pita puttassa kammena gacchati, na putto pitu kammena na mata puttassa,
na putto matuya, na bhata bhaginiya, na bhagini bhatu, na acariyo antevasino,
na antevasi acariyassa kammena gacchati. Mayhanca acariyo tinnam ratananam
avannam bhasati, mahasavajjo kho pana ariyupavado"ti evam yoniso ummujjitva
acariyavadam maddamano samma karanameva karanato apadisanto anekapariyayena
tinnam ratananam vannam bhasitumaraddho yatha tam panditajatiko kulaputto. Tena vuttam
"suppiyassa pana paribbajakassa antevasi brahmadatto manavo anekapariyayena
buddhassa vannam   bhasati, dhammassa  vannam bhasati, samghassa vannam bhasati"ti.
      Tattha vannanti vannasaddo santhanajatirupayatanakaranapamanagunapasamsadisu
dissati. Tattha "mahantam sapparajavannam abhinimminitva"ti 2- adisu santhanam
@Footnote: 1 i.  nakhabhedakam              2 sam. sa. 15/142 sappasutta
Vuccati. "brahmanova settho vanno, hino anno vanno"ti 1- adisu jati.
"paramaya vannapokkharataya samannagata"ti 2- adisu rupayatanam.
             "na harami na bhanjami     ara singhami varijam,
             atha kena nu vannena      gandhatthenoti vuccati"ti 3-
adisu karanam.   "tayo pattassa vanna"ti 4- adisu pamanam. "kada sannulha 5-
pana te gahapati ime samanassa gotamassa vanna"ti 6- adisu guno. "vannarahassa
vannam bhasati"ti 7- adisu pasamsa. Idha gunopi pasamsapi. Ayam kira tam tam bhutameva
karanam apadisanto anekapariyayena ratanattayassa gunupasanhitam pasamsam abhasi. Tattha
"itipi so bhagava araham sammasambuddho"ti adina nayena "ye bhikkhave buddhe
pasanna, agge te pasanna"ti 8- adina "ekapuggalo bhikkhave loke uppajmano
uppajjati .pe. Asamo asamasamo"ti 9- adina ca nayena buddhassa
vanno veditabbo. "svakkhato bhagavata dhammo"ti ca "alayasamugghato
vattupacchedo"ti  10- ca "ye bhikkhave ariye atthangike magge pasanna, agge te
pasanna"ti 11- ca evamadihi nayehi  dhammassa vanno veditabbo. "supatipanno
bhagavato savakasamgho"ti ca "ye bhikkhave samghe  pasanna, agge te pasanna"ti 12-
ca evamadihi pana nayehi samghassa vanno veditabbo. Pahontena pana dhammakathikena
pancanikaye navangam satthusasanam caturasitidhammakkhandhasahassani ogahitva buddhadinam
vanno pakasetabbo. Imasmim hi thane buddhadinam gune pakasento atitthena
pakkhanto 13- dhammakathikoti na sakka vattum. Idisesu hi thanesu dhammakathikassa
thamo veditabbo. Brahmadatto pana manavo anussavadimattasamvaddhitena 14- attano
thamena ratanattayassa vannam bhasati.
@Footnote: 1 Ma.Ma. 13/402 assalayanasutta  2 di.Si. 9/331 kutadantasutta, di. maha 10/249
@mahasudassanasutta  3 sam.sa. 15/234 padumapupphasutta  4 vinaYu. 2/602 pattasikkhapada
@5 cha.Ma. sannulha 6 Ma.Ma. 13/77 upalivadasutta 7 an, catukka. 21/3 pathamakhatasutta
@8 an. catukka. 21/34  aggappasadasutta, khu. i. 25/90 aggappasadasutta
@9 an. eka. 20/174  ekapuggalavagga
@10-11-12 an. catukka. 21/34 aggappasadasutta, khu.i. 25/90 aggappasadasutta
@13 cha.Ma.i pakkhando          14 cha.Ma.... sambandhitena
      Itiha te ubho  acariyantevasiti evam te dve acariyantevasika.
Annamannassati anno annassa.
      Ujuvipaccanikavadati isakampi apariharitva ujumeva vividhapaccanikavada,
anekavaram viruddhavadaeva hutvati attho. Acariyena hi ratanattayassa avanne
bhasite antevasi vannam bhasati, puna itaro avannam, itaro vannanti evam
acariyo  salaphalake visarukkhaanim akotayamano viya punappunam ratanattayassa avannam
bhasati.  antevasi 1- pana suvannarajatamanimayaya aniya tam anim patibahayamano
viya punappunam ratanattayassa vannam bhasati. Tena vuttam "ujuvipaccanikavada"ti.
      Bhagavantam pitthito pitthito anubandha honti bhikkhusamghancati
bhagavantanca bhikkhusamghanca pacchato dassanam avijahanta iriyapathanubandhanena anubandha 2-
honti, sisanulokino hutva anuggata hontiti attho.
      Kasma pana bhagava tam addhanam patipanno, kasma ca suppiyo
anubandho, kasma ca so ratanattayassa avannam bhasatiti? bhagava tava tasmim
kale rajagahaparivattakesu attharasasu mahaviharesu annatarasmim vasitva patova
sarirapatijagganam katva bhikkhacaravelayam bhikkhusamghaparivuto rajagahe pindaya carati.
So tam divasam bhikkhusamghassa sulabhapindapatam katva pacchabhattam pindapatapatikkanto
bhikkhusamgham pattacivaram gahapetva "nalandam gamissami"ti rajagahato nikkhamitva tam
addhanam patipanno. Suppiyopi tasmim kale rajagahaparivattake annatarasmim
paribbajakarame vasitva paribbajakaparivuto rajagahe bhikkhaya 3- carati. Sopi
tamdivasam paribbajakaparisaya sulabhabhikkham, 4- katva bhuttapataraso paribbajake
paribbakhajakaparikkharam gahapetva "nalandam gamissamic "ceva bhagavato tam maggam
patipannabhavam ajanantova anubandho. Sace pana janeyya, nanubandheyya. So
ajanitvava gacchanto givam ukkhipitva olokayamano bhagavantam addasa buddhasiriya
sobhamanam rattakambalaparikkhittamiva jangamakanakagirisikharam.
@Footnote: 1 i. antevasiko      2 Si. anubaddha
@3 i. pindaya           4 i. sulabhapindapatam.
      Tasmim kira samaye dasabalassa sarirato nikkhamitva chabbannaramsiyo 1- samanta
asitihatthappamane padese 2- adhavanti vidhavanti ratanavelaratanadamaratanacunnavippakinanam
viya, pasaritaratanacittakancanapatamiva, rattasuvannarasanisincamanamiva,
ukkasatanipatasamakulamiva, nirantaravippakinnakanikarapupphamiva, vayuvegukkhittacina-
pitthacunnamiva, indadhanuvijjulatataraganappabhavisaravipphuritaviccharitamiva ca tam
vanantaram hoti.
      Asityanubyanjananuranjitanca pana bhagavato sariram vikasitakamaluppalamiva
saram, sabbapaliphullamiva, paricchattakam, taramaricivikasitamiva gaganatalam siriya
avahasantamiva, byamappabhaparikkhepavilasini cassa dvattimsavaralakkhanamala
ganthetva thapitadvattimsacandamalaya dvattimsasuriyamalaya patipatiya
thapitadvattimsacakkavattidvattimsasakkadevarajadvattimsamahabrahmanam sirim siriya 3-
abhibhavantiiva. Tanca pana bhagavantam parivaretva thita bhikkhu sabbeva appiccha
santuttha pavivitta asamsattha codaka papagarahino vattaro vacanakkhama
silasampanna samadhipannavimuttivimuttinanadassanasampanna. Tesam majjhe
bhagava rattakambalapakaraparikkhitto viya kancanathambho, rattapadumasandamajjhagata
viya suvannanava, pavalavedikaparikkhitto viya aggikkhandho, taraganaparivarito 4-
viya punnacando migapakkhinampi  cakkhuni pinayati, pageva devamanussanam.
Tasmim kho pana 5- divase yebhuyyena asitimahathera meghavannam pamsukulam
ekamsam karitva kattaradandam adaya suvammavammita viya gandhahatthino vigatadosa
vantadosa bhinnakilesa vijatitajata chinnabandhana bhagavantam parivarayimsu. So sayam
vitarago vitaragehi, sayam vitadoso vitadosehi, sayam vitamoho vitamohehi, sayam
vitatanho vitatanhehi, sayam nikkileso nikkilesehi, sayam buddho anubuddhehi
parivarito, pattaparivarito viya kesaro, 6- kesaraparivarita viya kannika,
atthanagasahassaparivarito viya chaddanto nagaraja, navutihamsasahassaparivarito viya
dhatarattho hamsaraja senangaparivarito viya cakkavattiraja, devaganaparivarito 7- viya
@Footnote: 1 cha.ma,i. chabbannarasmiyo          2 i. dese
@3 i.  siriya sirim                4 i. taraganaparivuto
@5 cha.Ma.i. ca pana                6 cha.Ma.i. pattaparivaritam viya kesaram
@7 i. marugana....
Sakko devaraja, brahmaganaparivarito viya haritamahabrahma, 1-
aparimitakalasancitapunnaphalanibbattaya acinteyyaya anopamaya buddhalilaya 2-
cando viya gaganatalam tam maggam patipanno hoti.
      Athevam bhagavantam anopamaya buddhalilaya gacchantam bhikkhu ca okkhittacakkhu
santindriye santamanase uparinabhe thitam punnacandam viya bhagavantamyeva namassamane
disvava 3- paribbajako attano parisam avalokesi. Sa hoti kajadandake olambetva
gahitoluggaviluggapitthakatidandamorapinchamattikapattapasibbakakundikadianeka-
parikkharabharabharita "asukassa hattha sobhana, asukassa pada"ti evamadiniratthakavacana
mukhara vikinnavaca 4- adassaniya apasadika. Tassa tam disva vippatisaro
udapadi.
      Idani tena bhagavato vanno vattabbo bhaveyya. Yasma panesa
labhasakkarahaniya ceva pakkhahaniya ca niccampi bhagavantam usuyati. 5- Annatitthiyanam
hi yava buddha loke nuppajjanti, tavadeva labhasakkaro nibbattati, buddhuppadato
pana patthaya parihinalabhasakkara honti, suriyuggamane khajjopanaka viya nissirikatam
apajjanti. Upatissakolitananca sanjayassa santike pabbajitakaleyeva paribbajaka
mahaparisa ahesum, tesu pana pakkantesu sapi tesam parisa bhinna. Iti imehi
dvihi karanehi ayam paribbajako, yasma niccampi bhagavantam usuyati, tasma tam
usuyavisuggaram uggiranto ratanattayassa avannameva bhasatiti veditabbo.
      [2] Athakho bhagava ambalatthikayam rajagarake ekarattivasam upaganchi
saddhim bhikkhusamghenati bhagava  taya buddhalilaya gacchamano anupububena
ambalatthikadvaram papunitva suriyam oloketva "akalodani gantum, atthasamipam
gato suriyo"ti ambalatthikayam rajagarake ekarattivasam upaganchi.
      Tattha ambalatthikati ranno uyyanam. Tassa kira dvarasamipe taruno
ambarukkho atthi, tam "ambalatthika"ti vadanti. Tassa avidure bhavatta uyyanampi
@Footnote: 1 cha. harito mahabrahama          2 i. buddhalilhaya
@3 Si.i. disva         4 i. vippakinnavaca        5 ka. ussuyyati
"ambalatathika"tveva sankhyam gatam. Tam chayudakasampannam pakaraparikkhittam
suppayojitadvaram 1- manjusa viya suguttam. Tattha ranno kilanattham
patibhanacittavicittam agaram akamsu. Tam "rajagarakan"ti vuccati.
      Suppiyopi khoti suppiyopi tasmim thane suriyam oloketva "akalodani
gantum, bahu khuddakamahallaka paribbajaka, bahuparissayo cayam maggo corehipi
valayakkhehipi valamigehipi. Ayam kho pana samano gotamo uyyanam pavittho,
samanassa ca gotamassa vasanatthane devata arakkham ganhanti, handahampi idheva 2-
ekarattivasam upagantva sveva gamissami"ti tadevuyyanam pavisi. Tato bhikkhusamgho
bhagavato vattam dassetva attano attano vasanatthanam sallakkhesi. Paribbajakopi
uyyanassa ekapasse paribbajakaparikkhare otaretva vasam upaganchi saddhim
attano parisaya. Paliyam arulhavaseneva pana "saddhim  attano 3- antevasina
brahmadattena manavena"ti vuttam.
      Evam vasam upagato pana so paribbajako rattibhage dasabalam
olokesi. Tasmim ca samaye samanta vippakinnatara viya padipa jalanti, majjhe
bhagava nisinno hoti, bhikkhusamgho ca  bhagavantam parivaretva, tatthekabhikkhussapi
hatthakukkuccam va padakukkuccam va ukkasitasaddo va khipitasaddo va natthi. Sa
hi parisa attano  ca sikkhitasikkhataya, satthari ca garavenati dvihi karanehi
nivate padipasikha viya niccala sannisinnava ahosi. Paribbajako tam vibhutim
disva attano parisam olokeli. Tattha keci hattham khipanti, keci padam, keci
vippapanti, keci nillalitajivaha paggharitakhela dante khadanta kakacchamana
gharugharupassasino 4- sayanti. So ratanattayassa  vanne 5- vattabbepi issavasena puna
avannameva arabhi. 6- Burahmadatto pana vuttanayeneva vannam. Tena vuttam "tatrapi sudam
suppiyo paribbajako"ti sabbam vattabbam. Tattha tatrapiti tasmimpi, ambalatthikayam
uyyaneti attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. i. suyojitadvaram   2 cha.Ma. idha       3 i. idam padam potthake na dissati
@4 Si.i. ghurughurupassasino     5 cha.Ma. gunavanne   6 ka. vadati
      [3] Sambahulananti bahukanam. Tattha vinayapariyayena tayo jana
"sambahula"ti vuccanti, tato param samgho. Suttantapariyayena pana tayo tayova,
tato patthaya sambahula. Idha suttantapariyayena  "sambahula"ti veditabba.
Mandalamaleti katthaci dve kannika gahetva hamsavattakachannena kata kutagarasalapi
"mandalamalo"ti vuccati,  katthaci ekam kannikam gahetva thambhapantim parikkhipitva
kata upatthanasalapi "mandalamalo"ti vuccati, idha pana nisidanasala
"mandalamalo"ti veditabba. Sannisinnananti nisajjanavasena. Sannipatitananti
samodhanavasena. Ayam sankhiyadhammoti sankhiya 1- vuccati katha, kathadhammoti attho.
Udapaditi uppanno. Katamo pana soti "acchariyam avuso"ti evamadi. Tattha
andhassa pabbatarohanam viya niccam na hotiti acchariyam. Ayam tava saddanayo. Ayam
pana atthakathanayo:- accharayogganti acchariyam, accharam paharitum yuttanti attho.
Abhutapubbam bhutanti abbhutam. Ubhayampetam vimhayasseva adhivacanam. Yavancidanti yava
ca idam. Tena supatividitataya appameyyatam dasseti.
      Tena bhagavata janata .pe. Supatividitati etthayam sankhepattho:-
yo so  bhagava samatimsa paramiyo puretva sabbakilese bhanjitva 2-  anuttaram
sammasambodhim  abhisambuddho, tena bhagavata tesam tesam sattanam asayanusayam janata,
hatthatale thapitam amalakam viya sabbam neyyadhammam passata.
      Apica  pubbenivasadihi janata, dibbena cakkhuna passata. Tihi
vijjahi va pana chahi va abhinnahi janata. Sabbattha appatihatena samantacakkhuna
passata, sabbadhammajananasamatthaya va pannaya janata, sabbasattanam cakkhuvisayatitani
tirokuddadigatanipi rupani ativisuddhena mamsacakkhuna passata.
Attahitasadhikaya va samadhipadatthanaya pativedhapannaya janata, parahitasadhikaya
karunapadatthanaya desanapannaya passata. Arinam hatatta paccayadinanca
arahatta arahata. Samma samanca sabbadhammanam 3- buddhatta sammasambuddhena.
Antarayikadhamme va janata. Niyyanikadhamme passata. Kilesarinam hatatta
@Footnote: 1 ka. sankhiyati       2 ka. bhinditva       3 i. saccanam
Paccayadinam 1- ca arahatta 1- arahata. Samma samam ca sabbadhammanam buddhatta
sammasambuddhenati evam catuvesarajjavasena catuhakarehi thomitena sattanam
nanadhimuttikata nanajjhasayata supatividita yava ca sutthu patividita.
      Idanissa supatividitabhavam dassetum "ayam hi"ti adimaha. Idam vuttam hoti:-
ya ca ayam bhagavata "dhatuso bhikkhave satta samsandanti samenti, hinadhimuttika
hinadhimuttikehi saddhim samsandanti samenti, kalyanadhimuttika
kalyanadhimuttikehi saddhim samsandanti samenti. Atitampi kho bhikkhave addhanam
dhatusova satta samsandimsu samimsu, hinadhimuttika hinadhimuttikehi .pe.
Kalyanadhimuttika kalyanadhimuttikehi saddhim samsandimsu samimsu, anagatampi kho
bhikkhave addhanam .pe. Samsandissanti, samessanti, etarahipi kho bhikkhave
paccuppannam addhanam dhatusova satta samsandanti samenti, hinadhimuttika
hinadhimuttikehi .pe. Kalyanadhimuttika kalyanadhimuttikehi saddhim samsandanti
samenti"ti 2- evam sattanam nanadhimuttikata, nanajjhasayata, nanaditthikata,
nanakkhantita, nanarucita naliya minantena viya, tulaya tulayantena viya ca
nanadhamuttikatananena sabbannutananena vidita, sa yava supatividita. Dvepi nama
satta ekajjhasaya dullabha lokasmim, ekasmim gantukame eko thatukamo hoti,
ekasmim pivitukame eko bhunjitukamo. Imesu capi dvisu acariyantevasisu ayam
hi suppiyo paribbajako .pe. Bhagavantam pitthito pitathito anubandha honti
bhikkhusamghancati. Tattha itihameti itiha ime, evam imeti attho. Sesam
vuttanayameva.
      [4] Athakho bhagava tesam bhikkhunam imam sankhiyadhammam viditvati ettha
viditvati sabbannutananena janitva. Bhagava hi katthaci mamsacakkhuna disva janati
"addasa kho bhagava mahantam darukkhandham gangaya nadiya sotena vuyhamanan"ti 3-
adisu viya. Katthaci dibbacakkhuna disva janati "addasa kho bhagava dibbena
cakkhuna visuddhena atikkantamanusakena ta devatayo sahassasseva pataligame
@Footnote: 1-1 ayam patho cha. Si.i. potthakesu na dissati  2 sam.ni. 16/98 hinadhimuttikasutta
@3 sam. sala. 18/223/322 pathamadarukkhandhopamasutta.
Vatthuni parigganhantiyo"ti 1- adisu viya. Katthaci pakatisotena sutva janati
"assosi kho bhagava ayasmato anandassa subhaddena paribbajakena saddhim imam
kathasallapan"ti 2- adisu viya. Katthaci dibbasotena sutva janati "assosi kho
bhagava dibbaya sotadhatuya visuddhaya atikkantamanusikaya sandhanassa gahapatissa
nigrodhena paribbajakena saddhim imam kathasallapan"ti 3- adisu viya. Idha pana
sabbannutananena sutva 4- annasi. Kim karonto annasi? pacchimayamakiccam.
Kiccanca nametam satthakam niratthakanti duvidham hoti. Tattha niratthakam kiccam bhagavata
bodhipallankeyeva arahattamaggena samugghatam katam, satthakamyeva pana bhagavato kiccam hoti,
tam pancavidham purebhattakiccam pacchabhattakiccam purimayamakiccam majjhimayamakiccam
pacchimayamakiccanti. Tatridam purebhattakiccam:-
       bhagava hi patova vutthaya upatthakanuggahanattham sariraphasukatthanca
mukhadhovanadisariraparikammam katva yava  bhikkhacaravela, tava vivittasane
vitinametva bhikkhacaravelayam nivasetva kayabandhanam bandhitva civaram parupitva
pattamadaya kadaci ekako, 5- kadaci bhikkhusamghaparivuto gamam va nigamam va pindaya
pavisati, kadaci pakatiya, kadaci anekehi patihariyehi vattamanehi. Seyyathidam? 6-
pindaya pavisato lokanathassa purato purato gantva mudugatavata pathavim sodhenti,
balahaka udakaphusitani muncanta magge renum vupasametva upari vitanam hutva
titthanti, apare vata pupphani upasamharitva magge okiranti, unnata
bhumippadesa onamanti, 7- onata unnamanti, padanikkhepasamaye samava bhumi hoti,
sukhasamphassani padumapupphani va pade sampaticchanti. Indakhilassa anto thapitamatte
dakkhinapade sarirato chabbannaramsiyo nikkhamitva suvannarasapinjarani viya,
citrapataparikkhittani viya ca pasadakutagaradini alankarontiyo ito cito ca
vidhavanti, 8- hatthiassavihangadayo sakasakatthanesu thitayeva madhurenakarena 9-
saddam karonti, tatha bherivinadini turiyani,
@Footnote: 1 di. maha. 10/152 mahaparinibbanasutta, khu.u. 25/76 pataligamiyasutta
@2 di. maha. 10/213 mahaparinibbanasutta     3 di. pati. 11/54 udumbarikasutta
@4 ka, disva         5 i. eko          6 cha.Ma. seyyathidam
@7 i. onamanti       8 cha.Ma. dhavanti      9 vi. madhurena sarena.
Manussanam ca kayupagani abharanani. Tena sannanena manussa jananti "ajja
bhagava idha pindaya pavittho"ti. Te sunivattha suparuta gandhapupphadini adaya ghara
nikkhamitva antaravithim patipajjitva bhagavantam gandhapupphadihi sakkaccam pujetva
vanditva "amhakam bhante dasa bhikkhu, amhakam visati. Pannasam .pe. Satam
detha"ti yacitva bhagavatopi pattam gahetva asanam pannapetva sakkaccam
pindapatena patimanenti. Bhagava katabhattakicco tesam sattanam cittasantanani 1-
oloketva tatha dhammam deseti, yatha keci saranagamanesu patitthahanti, keci
pancasilesu, keci sotapattisakadagamianagamiphalanam annatarasmim, keci pabbajitva
aggaphale  arahatteti.   evam mahajanam anuggahetva utthayasana viharam gacchati. Tattha
gantva mandalamale pannattavarabuddhasane nisidi 2- bhikkhunam bhattakiccapariyosanam
agamayamano. Tato bhikkhunam bhattakiccapariyosane upatthako bhagavato nivedeti,
atha bhagava gandhakutim pavisati. Idam  tava purebhattakiccam.
      Athakho bhagava evam katapurebhattakicco gandhakutiya upatthane 3- nisiditva
pade pakkhaletva padapithe thatva bhikkhusamgham ovadati "bhikkhave appamadena
sampadetha, dullabho buddhuppado lokasmim, dullabho manussattapatilabho,
dullabha khanasampatti, dullabha pabbajja, dullabham saddhammassavanan"ti. Tattha keci
bhagavantam kammatthanam pucchanti. Bhagavapi tesam cariyanurupam kammatthanam deti. Tato
sabbepi bhagavantam vanditva attano  attano rattitthanadivatthanani gacchanti.
Keci arannam, keci rukkhamulam, keci pabbatadinam annataram, keci catummaharajikabhavanam
.pe. Keci vasavattibhavananti. Tato bhagava gandhakutim pavisitva sace akankhati,
dakkhinena passena sato sampajano muhuttam sihaseyyam kappeti. Atha samassasitakayo
vutthahitva dutiyabhage lokam voloketi. Tatiyabhage yam gamam va nigamam va
upanissaya viharati, tattha mahajano purebhattam danam datva pacchabhattam sunivattho
suparuto gandhapupphadini adaya vihare sannipatati. Tato bhagava sampattaya
parisaya anurupena patihariyena gantva dhammasabhayam pannattavarabuddhasane nisajja
@Footnote: 1 i. santanani.   2 cha.Ma.,i. nisidati.     3 Si. upatthakena pannattasane.
Dhammam deseti kalayuttam samayayuttam, atha kalam viditva parisam uyyojeti, manussa
bhagavantam vanditva pakkamanti. Idam pacchabhattakiccam.
      So evam nitthitapacchabhattakicco sace gattani osincitukamo hoti,
buddhasana vutthaya nhanakotthakam pavisitva upatthakena patiyaditaudakena gattani
utum ganhapeti. Upatthakopi buddhasanam anetva gandhakutiparivene pannapeti.
Bhagava surattam duppatam 1-  nivasetva kayabandhanam bandhitva ekamsam uttarasangam
katva tattha gantva nisidati. Ekakova 2- muhuttam patisallino, atha bhikkhu tato
tato agamma bhagavato upatthanam agacchanti. Tatthekacce panham pucchanti, ekacce
kammatthanam, ekacce dhammassavanam yacanti. Bhagava tesam adhippayam sampadento
purimayamam vitinameti. Idam purimayamakiccam.
      Purimayamakiccapariyosane pana bhikkhusu bhagavantam vanditva pakkantesu 3-
sakaladasasahassilokadhatudevatayo okasam labhamana bhagavantam upasankamitva panham
pucchanti yathabhisankhatam antamaso caturakkharampi. Bhagava tasam devatanam panham
vissajjento majjhimayamam vitinameti. Idam majjhimayamakiccam.
      Pacchimayamam pana tayo kotthase katva purebhattato patthaya nisajjaya
pilitassa sarirassa kilasubhavamocanattham ekam kotthasam cankamena vitinameti,
dutiyakotthase gandhakutim pavisitva dakkhinena passena sato sampajano sihaseyyam
kappeti, tatiyakotthase paccutthaya nisiditva purimabuddhanam santike
danasiladivasena katadhikarapuggaladassanattham buddhacakkhuna lokam voloketi. Idam
pacchimayamakiccam.
      Tasmim pana divase bhagava purebhattakiccam rajagahe pariyosapetva pacchabhatte
maggam agato, purimayame bhikkhunam kammatthanam kathetva majjhimayame devatanam
panham vissajjetva pacchimayame cankamam aruyha cankamamano pancannam bhikkhusatanam
imam sabbannutananam arabbha  pavattam katham sabbannutananeneva sutva annasiti.
Tena vuttam "pacchimayamakiccam karonto annasi"ti.
@Footnote: 1 i. rattaduppatam.      2 i. eko ca          3 i. pakkamantesu
      Natva ca panassa etadahosi "ime bhikkhu mayham sabbannutananam
arabbha gunam kathenti, etesanca sabbannutananakicacam  na pakatam, mayhameva
pakatam, mayi pana gate ete attano katham nirantaram arocessanti, tato nesam aham tam
atthuppattim katva tividham silam vibhajanto dvasatthiya thanesu appativattiyam
sihanadam nadanto paccayakaram samodhanetva buddhagune  pakate katva sinerum
ukkhipanto viya, suvannakutena 1- nabham  paharanto viya ca dasasahassilokadhatukampanam
brahmajalasuttantam arahattanikutena nitthapento desessami, sa me desana
parinibbutassapi pancavassasahassani sattanam amatamahanibbanam sampapika
bhavissati"ti. Evam cintetva yena mandalamalo tenupasankamiti. Yenati yena
disabhagena so upasankamitabbo. Bhummatthe va etam karanavacanam, yasmim padese so
mandalamalo, tattha gatoti ayametthattho.
      Pannatte asane nisiditi buddhakale kira yattha yattha ekopi bhikkhu
viharati, sabbattha buddhasanam pannattameva hoti. Kasma? bhagava kira attano
santike kammatthanam gahetva phasukatthane viharante manasikaroti "asuko mayham
santike kammatthanam gahetva gato sakkhissati 2- nukho visesam nibbattetum no
va"ti. Atha nam passati kammatthanam vissajjetva akusalavitakkam vitakkayamanam, tato
"katham hi nama madisassa satthu santike kammatthanam gahetva viharantam imam
kulaputtam akusalavitakka abhibhavitva anamatagge vattadukkhe samsidessanti"ti 3- tassa
anuggahattham tattheva attanam dassetva tam kulaputtam ovaditva akasam uppatitva
puna attano vasanatthanameva gacchati. Athevam ovadiyamana te bhikkhu cintayimsu
"sattha amhakam manam janitva agantva amhakam samipe thitamyeva attanam
dasseti,  tasmim khane `bhante idha nisidatha, idha nisidatha'ti asanapariyesanam nama
bharo"ti, te asanam pannapetvava viharanti. Yassa pitham atthi, so tam pannapeti.
Yassa natthi, so mancam va phalakam va kattham va pasanam va valukapunjam 4- va
pannapeti. Tam alabhamana puranapannanipi sankaddhitva tattheva pamsukulam pattharitva
@Footnote: 1 i. suvannakuntena             2  ka. asakkhi, Si. sakkhi
@3 cha. samsadessantiti, Ma. samsaressantiti  4 ka. valikapunjam
  Thapenti. Idha pana ranno nisidanasanameva atthi, tam papphotetva pannapetva
  parivaretva te bhikkhu bhagavato adhimuttikananam arabbha gunam thomayamana nisidimsu.
  Tam sandhaya vuttam "pannatte asena nisidi"ti.
      Evam nisinno pana janantoyeva kathasamutthapanattham bhikkhu pucchi. Te
cassa sabbam kathayimsu. Tena vuttam "nisajja kho bhagava"ti adi. Tattha kayanutthati
katamaya nu kathaya sannisinna bhavathati attho. Kaya nevatthatipi 1- pali, tassa
katamaya nu etthati attho. Kaya notthatipi pali, tassapi purimoyevattho.
      Antara kathati kammatthanamanasikarauddesaparipucchadinam antara anna
eka katha. Vippakatati mamagamanapaccaya aparinitthita sikham appatta. Tena kim
dasseti? "naham tumhakam kathabhangattham agato, aham pana sabbannutaya tumhakam
katham nitthapetva matthakappattam katva dassamiti agato"ti nisajjeva
sabbannuppavaranam pavareti. Ayam kho no bhante antara katha vippakata, atha bhagava
anuppattoti etthapi ayamadhippayo:- ayam bhante amhakam bhagavato sabbannutananam
arabbha gunakatha vippakata, na rajakathadika tiracchanakatha, atha bhagava anuppatto,
tam no idani nitthapetva desethati. 2-
      Ettavata ca yam ayasmata anandena kamalakuvalayujjalavimalasadhurasasalilaya
pokkharaniya sukhavataranattham nimmalasilatalaracanavilasitasobhitaratanasopanam 3-
vippakinnamuttadata 4- sadisavalukapunna 5- pandarabhumibhagam tittham viya,
suvibhattabhittivicitravedikaparikkhittassa nakkhattapatham phusitukamataya viya,
pavijambhita 6- samussayassapasadavarassa sukharohanattham
dantamayasanhamuduphalakakancanalatavinaddhamanippabha 7- samudayujjalasobham sopanam viya,
suvannavalayanupuradisanghattanasaddasammissita 8- kathitahasitamadhurassaragehajanavicaritassa
ularaissariyavibhavasobhitassa 9-  mahagharassa sukhappavesanattham
suvannarajatamanimuttapavaladijutivissaravijjotitasuppatitthitavisaladvarabaham
@Footnote: 1 cha.Ma. kaya netthatipi               2 Si.i. dethati
@3 cha.Ma...vilasa...,  Si...vilasita...  4 ka....muttadala..., i..,muttajala...
@5 cha.Ma.,  i....kinna...           6 cha.Ma. vijambhita...
@7 cha.Ma., i. maniganappabha...         8 i. sammissa...
@9 cha.Ma....ularissariYu...
Mahadvaram viya ca atthabyanjanasampannassa buddhagunanubhavasamsucakassa
imassa suttassa sukhavagahanattham kaladesadesakavatthuparisapadesapatimanditam
nidanam bhasitam, tassatthavannana samattati.
      [5] Idani "mamam va bhikkhave pare avannam bhaseyyunti adina
nayena bhagavata nikkhittassa suttassa vannanaya okaso  anppatto. Sa panesa
suttavannana yasma suttanikkhepam vicaretva vuccamana pakata hoti, tasma
suttanikkhepam tava vicarayissama. Cattaro hi suttanikkhepa attajjhasayo parajjhasayo
pucchavasiko atthuppattikoti.
      Tattha  yani suttani bhagava parehi anajjhittho kevalam attano ajjhasayeneva
kathesi. Seyyathidam? akankheyyasuttam vatthasuttam mahasatipatthanasuttam 1-
mahasalayatanavibhangasuttam ariyavamsasuttam sammappadhanasuttantaharako
iddhipadaindriyabalabojjhangamaggangasuttantaharakoti evamadini. Tesam
attajjhasayo nikkhePo.
      Yani pana "paripakka kho rahulasusa vimuttiparipakaniya dhamma,
yannunaham rahulam  uttarim asavanam khaye vineyyan"ti 2- evam paresam ajnasayam
khantim manam abhiniharam bujjhanabhavanca apekkhitva 3- parajjhasayavasena kathitani.
Seyyathidam? cularahulovadasuttam maharahulovadasuttam dhammacakkappavattanasuttam 4-
Dhatuvibhangasuttanti evamadini. Tesam parajjhasayo nikkhePo.
      Bhagavantam pana upasankamitva catasso parisa cattaro vanna naga
supanna gandhabba asura yakkha maharajano tavatimsadayo deva mahabrahmati
evamadayo "bojjhanga bojjhanga"ti bhante vuccanti 5- "nivarana nivarana"ti
bhante vuccanti. Ime nu kho bhante pancupadanakkhandha. 6- Kimsudha vittam purisassa
setthan 7- ti adina nayena panham pucchanti. Evam putthena bhagavata yani kathitani
bojjhangasamyuttadini, yani va panannanipi devatasamyuttamara-
samyuttabrahmasamyuttasakkapanhaculavedallamahavedallasamannaphala
alavakasucilomakharalomasuttadini.
@Footnote: 1 cha.Ma. mahasatipatthanam   2 sam. sala. 18/187 (sa.) rahulovadasutta,
@Ma. u. 14/416 cularahulovadasutta   3 cha.Ma.i. avekkhitva
@4 cha.Ma. dhammacakkappavattanam   5 sam. maha. 19/202  bodhayasutta
@6 Ma.u. 14/86 mahapunnamasutta.  7 sam.sa. 15/246 khu.su. 25/183 alavakasutta.
Tesam pucchavasiko nikkhePo.
      Yani ca 1- tani uppannakaranam paticca kathitani. Seyyathidam? dhammadayadam
Culasihanadam candupamam puttamamsupamam darukkhandhupamam aggikkhandhupamam phenapindupamam
paricchattakupamanti evamadini. Tesam atthuppattiko nikkhePo. Evamimesu catusu
nikkhepesu imassa suttassa atthuppattiko nikkhePo. Atthuppattiya 2- hi idam
bhagavata  nikkhittam. Kataraya atthuppattiya? vannavanne. Acariyo ratanattayassa
avannam abhasi, antevasi vannam. Iti imam vannavannam atthuppattim katva
desanakusalo bhagava "mamam va bhikkhave pare avannam bhaseyyun"ti desanam arabhi. Tattha
mamanti samivacanam, mamati  attho. Vasaddo vikappattho. Pareti pativiruddha
satta. Tatrati ye avannam vadanti, tesu.
      "na aghato"ti adihi kincapi tesam bhikkhunam aghatoyeva natthi,
athakho ayatim kulaputtanam idisesupi thanesu akusaluppattim patisedhento dhammanettim
thapeti. Tattha ahanati ettha cittanti aghato, kopassetam adhivacanam. Appatita
honti tena atuttha asomanassikati appaccayo, domanassetam adhivacanam. Neva
attano na paresam hitam abhiradhayatiti    anabhiraddhi, kopassetam adhivacanam. Evamettha
dvihi padehi sankharakkhandho, ekena  vedanakkhandhoti dve khandha vutta. Tesam
vasena sesanampi sampayuttadhammanam karanam patikkhittameva.
      Evam pathamena nayena manopadosam nivaretva dutiyena nayena
tatradinavam 3- dassento aha "tatra ce tumhe assatha kupita va anattamana
va, tumhannevassa tena antarayo"ti. Tattha tatra ce tumhe assathati tesu
avannabhasakesu, tasmim va avanne tumhe bhaveyyatha ce, yadi bhaveyyathati
attho. Kupita kopena, anattamana domanassena. Tumhannevassa tena  antarayoti
tumhakamyeva tena kopena, taya ca anattamanataya pathamajjhanadinam antarayo bhaveyya.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. pana    2 Si.Ma. atthuppattiyam    3 cha.Ma. tatthadinavam
      Evam dutiyena nayena adinavam dassetva tatiyena nayena
vacanatthasallakkhanamattepi asamatthatam dassento "apinu tumhe paresan"ti adimaha.
Tattha paresanti yesam kesanci. Kupito hi neva buddhapaccekabuddhaariyasavakanam na
matapitunam na paccatthikanam subhasitadubbhasitassa  attham ajanati. Yathaha:-
           "kuddho  attham na janati,   kuddho dhammam na passati,
           andhatamam tada hoti         yam kodho sahate naram. 1-
           Anatthajanano kodho         kodho cittappakopano,
           bhayamantarato jatam          tam jano  navabujjhati"ti. 2-
      Evam sabbathapi avanne manopadosam nisedhetva idani patipajjitabbakaram
dassento "tatra tumhehi abhutam abhutato"ti adimaha.
      Tattha tatra tumeehahiti tasmim avanne tumhehi. Abhutam abhutato
nibbethetabbanti yam abhutam, tam abhutabhaveneva apanetabbam. Katham? "itipetam abhutan"ti
adina nayena. Tatrayam yojana:- "tumhakam sattha na sabbannu, dhammo
durakkhato, samgho dupatipanno"ti adini sutva na tunhi bhavitabbam, evam pana
vattabbam "itipetam abhutam, yam tumhehi vuttam, tam iminapi karanena abhutam,
iminapi karanena ataccham, natthi cetam amhesu na ca panetam amhesu samvijjati,
sabbannuyeva amhakam sattha, svakkhato dhammo, supatipanno samgho, tatra
idancidanca karanan"ti. Ettha ca dutiyapadam pathamassa, catutthanca tatiyassa vevacananti
veditabbam. Idanca avanneyeva nibbethanam katabbam, na sabbattha. Yadi hi "tvam
dussilo, tavacariyo dussilo, idancidanca taya katam, tavacariyena katan"ti vutte
tunhi bhuto adhivaseti, asankaniyo hoti. Tasma manopadosam akatva avanno
nibbethetabbo. "otthosi gonosi"ti 3- adina pana nayena dasahi akkosavatthuhi
akkosantam puggalam ajjhupekkhitva adhivasanakkhantiyeva tattha katabba.
@Footnote: 1 an. suttaka. 23/99/61 khu.i. 25/88 antaramalasutta khu. maha. 29/17/22
@ 2 an. suttaka. 23/64 kodhanasutta    3 vinaYu. maha. 112/15
      [6] Evam avannabhumiyam tadilakkhanam dassetva idani vannabhumiyam
dassetum "mamam va bhikkhave  pare vannam bhaseyyun"ti adimaha. Tattha pareti
ye keci pasanna devamanussa. Anandanti etenati anando, pitiya etam
adhivacanam. Sumanassa bhavo somanansam, cetasikasukhassetam adhivacanam. Ubbillavino 1-
bhavo ubbillavitattam. 2- Kassa ubbillavitattanti?  cetasoti, uddhaccavahaya
ubbillapanapitiya etam adhivacanam. Iti 3- idhapi dvihi padehi sankharakkhandho,
ekena vedanakkhandho vutto.
      Evam pathamanayena ubbillavitattam nivaretva dutiyena tattha adinavam
dassento  "tatra ce tumhe assatha"ti adimaha. Idhapi tumhannevassa
tena antarayoti tena ubbillavitattena tumhakamyeva pathamajjhanadinam antarayo
assati 4- attho veditabbo. Kasma panetam vuttam, nanu bhagavata:-
      "buddho"ti kittayantassa, yassa 5- kaye bhavati ya piti, varameva hi
sa piti, kasinenapi jambudipassa. `dhammo'ti .pe. `samgho'ti
      Kittayantassa, yassa kaye bhavati ya piti, varameva hi sa piti,
kasinenapi jambudipassa"ti ca.
      "ye bhikkhave buddhe pasanna, agge te pasanna"ti ca evamadihi
anekasatehi suttantehi 6- ratanattaye pitisomanassamyeva vannitanti? saccam vannitam,
tam pana nekkhammanissitam. Idha "amhakam buddho amhakam dhammo"ti  adina nayena
ayasmato channassa uppannasadisam gehanissitam pitisomanassam adhippetam. Idam hi
jhanadipatilabhaya antarayakaram hoti. Tenevayasma channopi yava buddho  na
parinibbayi, tava visesam nibbattetum nasakkhi, parinibbanakale pannattena pana
brahmadandena tajjito tam pitisomanassam pahaya visesam nibbattesi. Tasma
antarayakaramyeva sandhaya idam vuttanti veditabbam. Ayam hi lobhasahagata 7- piti, lobho
ca kodhasadisova. Yathaha:-
@Footnote: 1 cha.Ma.i. uppillavino               2 cha.Ma.i. uppillavitattam
@3 idam padam cha.Ma.Si.i. potthakesu na dissati  4 cha.Ma.i. bhaveyyati
@5 ayam patho cha.Ma.i. potthakesu na dissati  6 cha.Ma.i. suttehi  7 Si.Ma. ragasahagata
            "luddho attham na janati,  luddho dhammam na passati,
            andhatamam tada hoti,      yam lobho sahate naram.
            Anatthajanano lobho,      lobho cittappakopano,
            bhayamantarato jatam,       tam jano navabujjhati"ti. 1-
      Tatiyavaro pana idha anagatopi atthato agatoyevati veditabbo.
Yatheva hi kuddho, evam luddhopi attham na janatiti.
      Patipajjitabbakaradassanavare panayam yojana:- "tumhakam sattha sabbannu
araham sammasambuddho, dhammo svakkhato, samgho supatipanno"ti adini sutva na
tunhi bhavitabbam, evam pana patijanitabbam "itipetam bhutam, yam tumhehi vuttam, tam
iminapi karanena bhutam, iminapi karanena taccham. So hi bhagava itipi araham, itipi
sammasambuddho. Dhammo itipi svakkhato, itipi sanditthiko. Samgho itipi
supatipanno, itipi ujupatipanno"ti. "tvam silava"ti pucchitenapi sace silava,
"silavahamasmi"ti patijanitabbameva. "tvam pathamassa jhanassa labhi .pe. Araha"ti
putthenapi sabhaganam bhikkhunamyeva patijanitabbam. Evam hi papicchata ceva parivajjita
hoti, sasanassa ca amoghata dipita hotiti. Sesam vuttanayeneva veditabbam.
                            Culasilavannana
      [7] Appamattakam kho panetam bhikkhaveti ko 2- anusandhi? idam suttam
dvihi padehi abaddham 3- vannena ca avannena ca. Tattha avanno "itipetam
abhutam, itipetam atacchan"ti ettheva udakantam patva aggi viya nivatto. Vanno
pana "bhutam bhutato patijanitabbam `itipetam bhutan'ti evam anuvattatiyeva. So pana
duvidho brahmadattena bhasitavanno ca bhikkhusamghena "acchariyam avuso"ti adina
   nayena araddhavanno ca. Tesu bhikkhusamghena vuttavannassa upari sunnatapakasane
   anusandhim dassessati. Idha pana brahmadattena vuttavannassa anusandhim dassetum
   "appamattakam kho panetam bhikkhave"ti desana araddha.
@Footnote: 1 khu. maha. 29/17/22 kamasuttaniddesa   2 ka. ka   3 ka. araddham
      Tattha appamattakanti parittassa namam. Oramattakanti tasseva vevacanam.
Mattati vuccati pamanam. Appamatta 1- etassati appamattakam. Oramatta 2-
etassati oramattakam. Silameva silamattakam. Idam vuttam hoti:- appamattakam kho
panetam bhikkhave oramattakam silamattakam nama, yena "tathagatassa vannam vadami"ti
ussaham katvapi vannam vadamano puthujjano vadeyyati. Tattha siya, nanu idam
silam nama yogino aggavibhusanam. Yathahu porana:-
           "silam yogissalankaro       silam yogissa mandanam
           silehilankato yogi          mandane aggatam gato"ti.
      Bhagavatapica anekesu suttasatesu silam mahantameva katva kathitam. Yathaha
"akankheyya ce bhikkhave bhikkhu `sabrahmacarinam piyo cassam manapo ca garu ca
bhavaniyo ca'ti, silesvevassa paripurakari"ti 3- ca.
                 "kikiva andam camariva valadhim,
                 piyamva puttam nayanamva ekakam.
                 Tatheva silam anurakkhamanaka
                 supesala hotha sada sagarava"ti 4- ca.
                 "na pupphagandho pativatameti,
                 na candanam tagaramallika va.
                 Satanca gandho pativatameti,
                 sabba disa sappuriso pavayati. 5-
                 Candanam tagaram vapi     uppalam atha vassiki.
                 Etesam gandhajatanam   silagandho anuttaro. 6-
                 Appamatto ayam gandho  yvayam tagaracandani 7-
                 yo ca silavatam gandho, vati devesu uttamo. 8-
@Footnote: 1 cha.Ma. appam matta.    2 cha.Ma. oram matta.   3 Ma.mu. 12/65 akankheyyasutta
@4 visuddhi. 1/44 silaniddesa                   5 i. pavati
@6  khu. dhammapada. 25/55 anandattatheravatthu an. tika. 20/80 gandhajatasutta
@7 cha.Ma. taggaracandanam     8 khu. dhammapada 25/56 mahakassapattheravatthu
         Tesam sampannasilanam             appamadaviharinam
         sammadanna vimuttanam            maro maggam na vindati"ti 1- ca.
         Sile patitthaya naro sapanno      cittam pannanca bhavayam,
         atapi nipako bhikkhu,          so imam  vijataye jatan"ti 2- ca.
      "seyyathapi bhikkhave ye keci me bijagamabhutagama vuddhim virulhim
vepullam apajjanti, sabbe te pathavim nissaya pathaviyam patitthaya evamete
bijagamabhutagama vuddhim virulhim vepullam apajjanti, evameva kho bhikkhave bhikkhu
silam nissaya sile patitthaya (ariyam atthangikam maggam bhavento, ariyam atthangikam
maggam bahulikaronto vuddhim virulhim vepullam  papunati dhammesu. 3- .pe.
Seyyathapi bhikkhave himavantam .pe.) satta bojjhange bhavento, satta bojjhange
bahulikaronto mahattam va vepullattam va papunati dhammesu"ti 4- ca evam annanipi
anekani suttani datthabbani. Evamanekesu suttasatesu silam mahantameva katva
kathitam. Tam kasma imasmim thane "appamattakan"ti ahati? uparigune upanidhaya.
Silam hi samadhim na papunati, samadhi pannam na papunati, tasma uparimam uparimam
upanidhaya hetthimam oramattakam nama hoti.
      Katham silam samadhim na papunati?  bhagavahi abhisambodhito sattame
Samvacchare savatthinagaradvare gandambarukkhamule dvadasayojane ratanamandape
yojanappamane ratanapallanke nisiditva tiyojanike dibbasetacchatte dhariyamane
dvadasayojanaya parisaya attadanaparidipanam titthiyamaddanam "uparimakayato aggikkhandho
pavattati, hetthimakayato udakadhara pavattati .pe. Ekekalomakupato aggikkhandho
pavattati ekekalomakupato udakadhara pavattati, channam vannanan"ti adinayappavattam
yamakapatihariyam dasseti. Tassa suvannavannasarirato suvannavanna rasmiyo uggantva
yava bhavagga gacchanti, sakaladasasahassacakkavalassa alankaranakalo 5- viya hoti dutiya
dutiya rasmiyo purimaya purimaya yamakayamaka 6- viya ekakkhane viya pavattanti.
@Footnote: 1  khu. dhammapada 25/57 godhikattheravatthu   2 sam.sa. 15/23 jatasutta
@3 sam. maha. 19/150 bijasutta.         4 sam. maha. 19/182 himavantasutta
@5 i. alokakaranakalo.             6 Ma. purimayamaka viya
      Dvinnam ca cittanam ekakkhane pavatti nama natthi. Buddhanam pana
bhagavantanam bhavangaparivasassa lahukataya, pancahakarehi acinnavasitaya ca ta
ekakkhane viya pavattanti, tassa tassa pana rasmiya avajjanaparikammadhitthanani
visum visumyeva.
      Nilarasmiatthaya hi bhagava nilakasinam samapajjati, pitarasmiatthaya
pitakasinam, lohitaodatarasmiatthaya  lohitaodatakasinam, aggikkhandhatthaya tejokasinam,
udakadharatthaya apokasinam samapajjati. Sattha cankamati, nimmito titthati va
nisidati va seyyam va kappetiti 1- sabbam vittharetabbam. Ettha ekampi silassa
kicacam natthi, sabbam samadhikiccameva. Evam silam samadhim na papunati.
      Yam pana bhagava kappasatasahassadhikani cattari asankheyyani paramiyo
puretva ekunatimsavassakale cakkavattisirinivasabhuta bhavana nikkhamma anomanaditire
pabbajitva chabbassani padhanayogam katva visakhapunnamayam uruvelagame sujataya
dinnam pakkhittadibbojam madhupayasam paribhunjitva sayanhasamaye dakkhinuttarena
bodhimandam pavisitva assatthadumarajanam tikkhattum padakkhinam katva pubbuttarabhage
thito tinasantharam santharitva tisandhipallankamabhujitva caturangasamannagatam metta-
kammatthanam pubbangamam katva viriyadhitthanam adhitthaya cuddasahatthapallankavaragato
suvannapithe thitam 2- rajatakkhandham  viya pannasahattham bodhikkhandham pitathito katva
upari manicchattena viya bodhisakhaya dhariyamano suvannavanne civare pavalasadisesu
bodhiankuresu patamanesu suriye attham upagacchante marabalam vidhamitva pathamayame
pubbenivasam anussaritva majjhimayame dibbacakkhum visodhetva paccusakale
sabbannubuddhanamacinne paccayakare nanam otaretva anapanacatutthajjhanam
nibbattetva tadeva padakam katva vipassanam vaddhetva maggapatipatiya adhigatena
catutthamaggena sabbakilese khepetva sabbe buddhagune pativijjhi, idamassa
pannakiccam. Evam samadhi pannam na papunati.
      Tattha yatha hatthe udakam patiyam udakam na papunati, patiyam udakam
ghate udakam na papunati, ghate udakam kolumbe 3- udakam na papunati, kolumbe
@Footnote: 1 khu. pati. 31/116 nanakatha  2 cha.Ma. thapitam
@3 i. kolambe, cha.Ma. kolumbe evamuparipi.
Udakam catiyam udakam na papunati, catiyam udakam mahakumbhiyam udakam na papunati,
mahakumbhiyam udakam kusobbhe 1- udakam na papunati, kusobbhe udakam kandare udakam
na papunati, kandare udakam kunnadiyam udakam na papunati, kunnadiyam udakam
pancamahanadiyam udakam na papunati, pancamahanadiyam udakam cakkavalamahasamudde
udakam na papunati, cakkavalamahasamudde udakam sinerupadakamahasamudde udakam na
papunati. Patiyam udakam upanidhaya hatthe udakam parittam .pe. Sinerupadaka-
mahasamudde udakam upanidhaya cakkavalamahasamudde udakam parittanti. Iti upari
upari udakam bahukam upadaya hettha hettha udakam parittam hoti.
      Evameva upari upari gune upadaya hettha  hettha silam appamattakam
oramattakanti veditabbam. Tenaha "appamattakam  kho panetam bhikkhave oramattakam
silamattakan"ti
      yena puthujjanoti ettha
             "duve puthujjana vutta   buddhenadiccabandhuna
             andho puthujujano eko    kalyaneko puthujjano"ti.
      Tattha  yassa khandhadhatuayatanadisu uggahaparipucchasavanadharanapaccavek-
khanani natthi, ayam andhaputhujjano. Yassa tani atthi, so kalyanaputhujjano.
Duvidhopi panesa:-
             puthunam jananadihi,        karanehi puthujjano,
             puthujjanantogadhatta,     puthuvayam jano iti.
      So hi  puthunam nanappakaranam kilesadinam jananadihi karanehi
puthujjano.  yathaha:-
      "puthu 2- kilese janentiti puthujjana, puthu  avihatasakkayaditthikati
puthujjana, puthu sattharanam mukhullokikati puthujjana, puthu sabbagatihi avutthitati
puthujjana, puthu    nanabhisankhare abhisankharontiti puthujjana, puthu nanaoghehi
@Footnote: 1 i. kusubbhe. evamuparipi.   2 cha.Ma.i. puthu evamuparipi.
Vuyhanti, puthu nanasantapehi santappanti, puthu nanaparilahehi paridayhanti,
puthu pancasu kamagunesu ratta giddha gadhita 1- mucchita ajjhosanna 2- lagga
laggita palibuddhati puthujjana, puthu pancahi nivaranehi avuta nivuta ophuta 3-
pihita paticchanna patikujjitati puthujjana"ti. 4-
      Puthunam va gananapathamatitanam ariyadhammaparammukhanam nicadhammasamacaranam
jananam antogadhattatipi puthujjana, puthuva ayam visumyeva sankhayam gato, visamsattho
silasutadigunayuttehi ariyehi janehitipi puthujjanoti.
      Tathagatassati atthahi karanehi bhagava tathagato:- tatha agatoti
tathagato, tatha gatoti tathagato, tathalakkhanam agatoti tathagato, tathadhamme
yathavato abhisambuddhoti  tathagato, tathadassitaya tathagato, tathavaditaya tathagato,
tathakaritaya tathagato, abhibhavanatthena tathagatoti.
      Katham bhagava tatha agatoti tathagato? yatha sabbalokahitaya
Ussukkamapanna purimaka sammasambuddha agata, yatha vipassi bhagava agato,
yatha sikhi bhagava, yatha vessabhu bhagava, yatha kakusandho bhagava, yatha konagamano
bhagava, yatha kassapo  bhagava agatoti. 5-  Kim vuttam hoti? yena abhiniharena
ete bhagavanto agata, teneva amhakampi bhagava agato. Athava, yatha vipassi
bhagava .pe. Yatha kassapo bhagava danaparamim puretva, silanekkhammapannaviriyakhanti-
saccaadhitthanamettaupekkhaparamim puretva ima dasa paramiyo dasa upaparamiyo
dasa paramatthaparamiyoti samatimsa paramiyo puretva angapariccagam
dhanaputtadarajivitapariccaganti 6- ime panca mahapariccage pariccajitva
pubbayogapubbacariyadhammakkhananatatthacariyadayo puretva buddhacariyaya 7- kotim patva
agato, tatha amhakampi bhagava agato. Athava, yatha vipassi bhagava .pe. Kassapo bhagava
cattaro satipatthane cattaro sammappadhane cattaro iddhipade pancindriyani
@Footnote: 1 cha.i.  gathita, Ma. gakhita.   2 Ma.i. ajjhopanna.    3 cha. ovuta.
@4 khu. maha. 29/94   5 si,i. agato.   6 i. nayana dhana rajja puttadara...,
@cha.Ma. jivita dhana rajja puttadara...  7 i. cha. buddhicariyaYu.
Panca balani satta bojjhange ariyatthangikam maggam bhavetva bruhetva agato,
tatha amhakam bhagavapi agato evam tatha agatoti tathagato.
                 Yatheva lokamhi vipassiadayo
                 sabbannubhavam munayo idhagata,
                 tatha ayam sakyamunipi agato
                 tathagato vuccati tena cakkhumati.
           Evam tatha agatoti tathagato. (1)
           Katham tatha gatoti tathagato? yatha sampatijato vipassi bhagava gato
.pe. Kassapo bhagava gato.
      Kathanca so bhagava gato? so hi sampatijatova samehi padehi
Pathaviyam patitthaya uttarabhimukho sattapadavitiharena 1- gato. Yathaha "sampatijato
ananda bodhisatto samehi padehi patitthahitva uttarabhimukho sattapadavitiharena
gacchati setamhi chatte anuhiramane 2- sabba ca disa anuviloketi, asabhinca
vacam bhasati `aggohamasmi lokassa, jetthohamasmi lokassa, setthohamasmi lokassa,
ayamantimajati, natthidani punabbhavo"ti. 3-
      Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham anekesam visesadhigamanam
pubbanimittabhavena. Yam hi so sampatijatova samehi padehi patitthahi,   idamassa
caturiddhipadapatilabhassa pubbanimittam.
           Uttarabhimukhabhavo pana sabbalokuttarabhavassa pubbanimittam.
           Sattapadavitiharo sattabojjhangaratanapatilabhassa.
           "suvannadanda vitipatanti camara"ti ettha vuttacamarukkhepo pana
sabbatitthiyanimmathanassa.  4-
           setacchattadharanam arahattavimuttivaravimalasetacchattapatilabhassa.
           Sattamapadupari   thatva sabbadisanuvilokanam sabbannutanavarana-
nanapatilabhassa.
@Footnote: 1 i. sattapadavitihare evamuparipi.        2 ka. anudhariyamane.
@3 Ma. u. 14/207  acchariyabbhutadhammasutta.   4 Ma. nimmaddanassa.
         Asabhivacabhasanam appativattiyavaradhammacakkappavattanassa pubbanimittam.
      Tatha ayam bhagavapi gato. Tancassa gamanam tatham ahosi avitatham tesamyeva
visesadhigamanam pubbanimittabhavena.
         Tenahu porana:-
                   "muhuttajatova gavampati yatha,
                   samehi padehi phusi vasundharam.
                   So vikkami satta padani gotamo
                   setanca chattam anudharayum maru.
                   Gantvana so satta padani gotamo
                   disa vilokesi sama samantato,
                   atthangupetam giramabbhudirayi,
                   siho yatha pabbatamuddhanitthito"ti.
          Evam tatha gatoti 1- tathagato.
          Athava, yatha vipassi bhagava .pe. Yatha kassapo bhagava, ayampi
bhagava tatheva nekkhammena kamacchandam pahaya gato, abyapadena byapadam,
alokasannaya thinamiddham, avikkhepena uddhaccakukkuccam, dhammavavatthanena vicikiccham
pahaya gato, nanena avijjam padaletva gato, 2- pamojjena 3- aratim vinodetva,
pathamajjhanena nivaranakavatam ugghatetva, dutiyajjhanena vitakkavicaram vupasametva,
tatiyajjhanena pitim virajetva, 4- catutthajjhanena sukhadukkham pahaya,
akasanancayatanasamapattiya rupasannapatighasannananattasannayo samatikkamitva,
vinnanancayatanasamapattiya akasanancayatanasannam, akincannayatanasamapattiya
vinnanancayatanasannam, nevasannanasannayatanasamapattiya akincannayatanasannam
samatikkamitva gato.
  Aniccanupassanaya niccasannam pahaya, dukkhanupassanaya sukhasannam,
anattanupassanaya attasannam, nibbidanupassanaya nandim, viraganupassanaya ragam,
@Footnote: 1 ka. gatotipi                   2 cha. ayam patho na dissati
@3 i. pamujjena.               4 ka. virajjitva
Nirodhanupassanaya samudayam, patinissagganupassanaya adanam, khayanupassanaya ghanasannam,
vayanupassanaya ayuhanam, viparinamanupassanaya dhuvasannam, animittanupassanaya
nimittasannam, 1- appanihitanupassanaya  panidhim, sunnatanupassanaya abhinivesam,
adhipannadhammavipassanaya saradanabhinivesam, yathabhutananadassanena sammohabhinivesam,
adinavanupassanaya alayabhinivesam, patisankhanupassanaya appatisankham,
vivattanupassanaya samyogabhinivesam, sotapattimaggena ditthekatthe kilese
bhanjitva, 2- sakadagamimaggena olarike kilese pahaya, anagamimaggena anusahagate
kilese samugghatetva, arahattamaggena sabbakilese samucchinditva gato. Evampi tatha
gatoti tathagato. (2)
      Katham tathalakkhanam  agatoti tathagato? pathavidhatuya kakkhalattalakkhanam
tatham avitatham, apodhatuya paggharanalakkhanam, tejodhatuya unhattalakkhanam, vayodhatuya
vitthambhanalakkhanam, akasadhatuya asamphutthalakkhanam, vinnanadhatuya vijananalakkhanam.
      Rupassa ruppanalakkhanam, vedanaya vedayitalakkhanam, sannaya sanjananalakkhanam,
sankharanam abhisankharanalakkhanam, vinnanassa vijananalakkhanam.
      Vitakkassa abhiniropanalakkhanam, vicarassa anumajjanalakkhanam, pitiya pharanalakkhanam,
sukhassa satalakkhanam, cittekaggataya avikkhepalakkhanam, phassassa phusanalakkhanam,
      saddhindriyassa adhimokkhalakkhanam, viriyindriyassa paggahanalakkhanam,
satindriyassa upatthanalakkhanam, samadhindriyassa avikkhepalakkhanam, pannindriyassa
pajananalakkhanam. Saddhabalassa assaddhiye akampiyalakkhanam, viriyabalassa kosajje,
satibalassa mutthasacce, samadhibalassa uddhacce, pannabalassa avijjaya akampiyalakkhanam.
      Satisambojjhangassa upatthanalakkhanam, dhammavicayasambojjhangassa pavicayalakkhanam,
viriyasambojjhangassa paggahanalakkhanam, pitisambojjhangassa pharanalakkhanam,
passaddhisambojjhangassa vupasamalakkhanam, samadhisambojjhangassa avikkhepalakkhanam,
upekkhasambojjhangassa patisankhanalakkhanam.
@Footnote: 1  cha. nimittam, Ma. nimittam sannam., passa.    2 i. bhajitva gato.
      Sammaditthiya dassanalakkhanam, sammasankappassa abhiniropanalakkhanam,
sammavacaya pariggahanalakkhanam, sammakammantassa samutthanalakkhanam, 1- sammaajivassa
vodanalakkhanam, sammavayamassa paggahanalakkhanam, sammasatiya upatthanalakkhanam,
sammasamadhissa avikkhepalakkhanam.
      Avijjaya annanalakkhanam, sankharanam cetanalakkhanam, vinnanassa
vijananalakkhanam, namassa namanalakkhanam, rupassa ruppanalakkhanam, salayatanassa ayatanalakkhanam,
phassassa phusanalakkhanam, vedanaya vedayitalakkhanam, tanhaya hetulakkhanam,
upadanassa gahanalakkhanam, bhavassa ayuhanalakkhanam, jatiya nibbattilakkhanam, jaraya
  jiranalakkhanam, maranassa cutilakkhanam.
      Dhatunam sunnatalakkhanam, ayatananam ayatanalakkhanam, satipatthananam
upatthanalakkhanam, sammappadhananam padahanalakkhanam, iddhipadanam ijjhanalakkhanam,
indriyanam adhipatilakkhanam, balanam akampiyalakkhanam, bojjhanganam niyyanalakkhanam,
maggassa hetulakkhanam.
      Saccanam tathalakkhanam, samathassa avikkhepalakkhanam, vipassanaya anupassanalakkhanam,
samathavipassananam ekarasalakkhanam, yuganaddhanam anativattanalakkhanam.
      Silavisuddhiya samvaralakkhanam, cittavisuddhiya avikkhepalakkhanam,
ditthivisuddhiya dassanalakkhanam.
      Khaye nanassa samucchedanalakkhanam, 2- anuppade nanassa passaddhilakkhanam.
      Chandassa mulalakkhanam, manasikarassa samutthanalakkhanam, phassassa samodhanalakkhanam,
vedanaya samosaranalakkhanam, samadhissa pamukhalakkhanam, satiya adhipateyyalakkhanam,
pannaya taduttariyalakkhanam, 3- vimuttiya saralakkhanam, amatogadhassa nibbanassa
pariyosanalakkhanam tatham avitatham. Etam tathalakkhanam nanagatiya agato  avirajjhitva
patto anuppattoti tathagato. Evam tathalakkhanam agatoti tathagato. (3)
      Katham tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagato? tathadhamma nama
cattari ariyasaccani. Yathaha "cattarimani bhikkhave tathani avitathani anannathani.
@Footnote: 1 Ma. samutthapanalakkhanam     2 Ma. samucchedalakkhanam   3 cha.Ma.i. tatuttariyalakkhanam.
Katamani cattari? "idam dukkhan"ti bhikkhave tathametam avitathametam anannathametan"ti 1-
vittharo. Tani ca bhagava abhisambuddho, tasma tathanam dhammanam abhisambuddhatta
tathagatoti vuccati. Abhisambodhattho 2- hettha  gatasaddo.
      Apica jaramaranassa jatipaccayasambhutassa samudagatattho tatho avitatho
anannatho  .pe. Sankharanam avijjapaccayasambhutanam samudagatattho 3- tatho avitatho
anannatho  .pe. Tatha avijjaya sankharanam paccayattho, sankharanam vinnanassa
paccayattho .pe.  jatiya jaramanassa paccayattho tatho avitatho anannatho. Tam
sabbam bhagava abhisambuddho. Tasmapi tathanam dhammanam abhisambuddhatta tathagatoti
vuccati. Evam tathadhamme yathavato abhisambuddhoti tathagatoti. (4)
      Katham tathadassitaya tathagato? bhagava yam sadevake loke .pe.
Sadevamanussaya aparimanasu lokadhatusu aparimananam sattanam cakkhudvare apatham
agacchantam ruparammanam nama atthi, tam sabbakarato janati passati. Evam janata
passata ca tena tam itthanitthadivasena va ditthasutamutavinnatesu labbhamanakapadavasena
va "katamantam rupam rupayatanam? yam rupam  catunnam mahabhutanam upadaya vannanibha
sanidassanam sappatigham  nilam pitakan"ti 4- adina nayena anekehi namehi  terasahi
varehi dvipannasaya va nayehi vibhajjamanam tathameva hoti, vitatham natthi. Esa
nayo sotadvaradisupi apatham agacchantesu saddadisu. Vuttam cetam 5- bhagavata "yam
bhikkhave sadevakassa lokassa .pe. Sadevamanussaya dittham sutam mutam vinnatam pattam,
pariyesitam anuvicaritam manasa, tamaham janami, tamaham abbhannasim, tam tathagatassa viditam,
tam tathagate 6- na upatthasi"ti. 7- Evam tathadassitaya tathagato. Tattha tathadassiatthe
tathagatoti padasambhavo veditabbo. (5)
      Katham tathavaditaya tathagato? yam rattim bhagava bodhimande aparajitapallanke
nisinno tinnam maranam matthakam madditva anuttaram sammasambodhim
@Footnote: 1 sam. maha. 19/1090 tathasutta.     2 cha.Ma. abhisambudhattho.
@3 cha.Ma.i. avijjapaccayasambhutasamudagatattho.  4 abhi. dha. 1/616 rupakanda
@5 Ma. vuttanhetam                      6  cha.Ma.i. tathagato.
@7 am. catukka. 21/24 kalakaramasutta,
Abhisambuddho, yanca rattim yamakasalanamantare anupadisesaya nibbanadhatuya
parinibbayi, etthantare pancacattalisavassaparimane kale pathamabodhiyapi
majjhimabodhiyapi pacchimabodhiyapi yam bhagavata bhasitam suttam geyyam .pe. Vedallam, tam
sabbam atthato ca byanjanato ca anupavajjam anunamanadhikamsabbakaraparipunnam
ragamadanimmadanam dosamohamadanimmadanam. Natthi tattha valaggamattampi avakkhalitam, 1-
sabbantam ekamuddikaya lancitam 2- viya, ekanaliya mitam viya ekatulaya tulitam viya
ca tathameva hoti avitatham anannatham. Tenaha "yanca cunda rattim tathagato
anuttaram sammasambodhim abhisambujjhati, yanca rattim anupadisesaya nibbanadhatuya
parinibbayati, yam etasmim antare bhasati lapati niddisati, sabbam tam tatheva hoti,
no annatha. Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 3- Gadattho hettha gatasaddo. Evam
tathavaditaya tathagato.
      Apica agadanam agado, vacananti attho. Tatho aviparito agado assati
dakarassa takaram katva tathagatoti. Evameva tasmim atthe padasiddhi veditabba. (6)
      Katham tathakaritaya tathagato? bhagavato hi vacaya kayo anulometi,
kayassapi vaca, tasma yathavadi tathakari, yathakari tathavadi ca hoti. Evam
bhutassa cassa yatha vaca, kayopi tatha gato pavattoti attho. Yatha ca kayo
vacapi tatha gata pavattati tathagato. Tenevaha "yathavadi bhikkhave tathagato
tathakari, yathakari tathavadi. Iti yathavadi tathakari, yathakari tathavadi. Tasma
`tathagato'ti vuccati"ti. 4- Evam tathakaritaya tathagato. (7)
      Katham abhibhavanatthena tathagato? upari bhavaggam hettha avicim pariyantam
katva tiriyam aparimanasu lokadhatusu sabbasatte abhibhavati silenapi samadhinapi
pannayapi vimuttiyapi vimuttinanadassanenapi, na tassa tula 5- va pamanam va
atthi, atulo  appameyyo anuttaro rajabhiraja devadevo sakkanamatisakko,
brahmanamatibrahma. Tenaha "sadevake bhikkhave loke .pe. Sadevamanussaya
@Footnote: 1   Si. apakkhalitam.     2 cha.Ma.i. lanchitam.  3 di. pa, 11/188 pasadikasutta,
@4 di. pa, 11/188 pasadikasutta, an. catukka. 21/23 lokasutta.  5 Ma. tulo.
Tathagato  abhibhu anabhibhuto annadatthudaso vasavatti, tasma `tathagato'ti
vuccati"ti. 1-
      Tatrevam padasiddhi veditabba. Agado viya agado. Ko panesa?
desanavilaso ceva punnussayo ca. Tena hesa mahanubhavo bhisako dibbagadena
sappe viya sabbaparappavadino sadevakanca lokam abhibhavati. Iti  sabbalokabhibhavanena
tatho aviparito desanavilaso ceva punnussayo ca agado assati dakarassa
takaram katva tathagatoti veditabbo. Evam abhibhavanatthena tathatato. (8)
      Apica tathaya gatotipi tathagato, tatham gatotipi tathagato. Gatoti
avagato atito patto patipannoti attho.
     Tattha  sakalalokam tiranaparinnaya tathaya gato avagatoti tathagato.
Lokasamudayam pahanaparinnaya tathaya gato atitoti tathagato. Lokanirodham sacchikiriyaya
tathaya gato pattoti tathagato. Lokanirodhagaminim patipadam tatham gato patipannoti
tathagato. Tena vuttam bhagavata:-
      "loko bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasma tathagato visamyutto.
Lokasamudayo bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokasamudayo tathagatassa pahino.
Lokanirodho bhikkhave tathagatena abhisambuddho, lokanirodho tathagatassa sacchikato.
Lokanirodhagamini patipada bhikkhave tathagatena abhisambuddha, lokanirodhagamini
patipada tathagatassa bhavita. Yam bhikkhave sadevakassa lokassa .pe. Sabbantam
tathagatena abhisambuddham. Tasma `tathagato'ti vuccati"ti. 2-
      Tassapi evam attho veditabbo. Idampi ca tathagatassa tathagatabhavadipane
mukhamattameva. Sabbakarena pana tathagatova tathagatassa tathagatabhavam vanneyya.
      Katamanca tam bhikkhaveti yena appamattakena oramattakena silamattakena
puthujjano tathagatassa vannam vadamano vadeyya, tam katamanti pucchati. Tattha puccha
nama aditthajotanapuccha ditthasamsandanapuccha vimaticchedanapuccha anumatipuccha
kathetukamyatapucchati pancavidha hoti.
@Footnote: 1  an. catukka. 21/23 lokasutta.    2 an.  catukka. 21/23 lokasutta
      Tattha   katama aditthajotanapucacha. 1- Pakatiya lakkhanam annatam hoti
adittham atulitam atiritam avibhutam avibhavitam, tassa nanaya dassanaya tulanaya
tiranaya vibhavanaya panham pucchati, ayam aditthajotanapuccha.
      Katama ditthasamsandanapuccha. Pakatiya lakkhanam natam hoti dittham
tulitam tiritam vibhutam vibhavitam, tassa annehi panditehi saddhim samsandanatthaya panham
pucchati, ayam ditthasamsandanapuccha.
      Katama vimaticchedanapuccha. Pakatiya samsayam pakkhanto 2- hoti vimatim
pakkhanto 2- dvelhakajato "evam nukho, na nukho, kinnukho,  katham nukho"ti so
vimaticchedanatthaya panham pucchati, ayam vimaticchedanapaccha.
      Katama anumatipuccha. Bhagava bhikkhunam anumatiya panham pucchati"tam kim mannatha
bhikkhave rupam `niccam va aniccam va'ti aniccam bhante. Yampananiccam, `dukkham
va tam sukham va'ti. Dukkham bhante"ti. 3- Sabbam vattabbam, ayam anumatipuccha.
      Katama kathetukamyatapuccha. Bhagava bhikkhunam kathetukamyataya panham
pucchati. "cattarome bhikkhave satipatthana. Katame    cattaro 4-  .pe.  atthime
bhikkhave magganga. Katame attha"ti, ayam kathetukamyatapuccha.
      Iti imasu pancasu pucchasu aditthassa tava kassaci dhammassa
abhavato tathagatassa aditthajotanapuccha natthi. "idam nama annehi panditehi
samanabrahmanehi saddhim samsandetva desessami"ti samannaharasseva anuppajjanato
ditthasamsandanapucchapi natthi. Yasma pana buddhanam ekadhammepi asappana parisappana
natthi, bodhimandeyeva sabba kankha chinna, tasma vimaticchedana pucchapi natthiyeva.
Avasesa pana dve puccha buddhanam atthi, tasu ayam kathetukamyatapuccha nama.
      [8] Idani tam  kathetukamyatapucchaya pucchitamattham kathetum "panatipatam
pahaya"ti adimaha.
@Footnote: 1 Si.Ma. tattha aditthajotanapuccha nama  2 cha.ma, pakkhando
@3 vinaYu. maha, 4/21 pancavaggiyakatha,  sam. khandha.  17/59  anattalakkhanasutta
@4 sam. maha. 19/383 ariyasutta
      Tattha panassa atipato panatipato, panavadho panaghatoti vuttam
hoti, panoti cettha voharato satto, paramatthato jivitindriyam, tasmim pana pane
panasannino jivitindriyupacchedakaupakkamasamutthapika kayavacidvaranam
annataradvarappavatta vadhakacetana panatipato. So gunavirahitesu tiracchanagatadisu
panesu khuddake pane appasavajjo, mahasarire mahasavajjo.  kasma?
payogamahantataya. Payogasamattepi vatthumahantataya. Gunavantesu manussadisu appagune
pane appasavajjo, mahagune mahasavajjo. Sariragunanam pana samabhavesati kilesanam
upakkamananca mudutaya appasavajjo, tibbataya mahasavajjoti veditabbo.
      Tassa panca sambhara  honti:- pano, panasannita, vadhakacittam,
upakkamo, tena marananti. Cha payoga:- sahatthiko, anattiko, nisasaggiyo,
thavaro, vijjamayo, iddhimayoti. Imasmim panatthe vitthariyamane atipapanco 1-
hoti, tasma tam na vittharayama, annanca evarupam. Atthikehi pana samantapasadikam
vinayatthakatham oloketva gahetabbam.
      Pahayati imam panatipatacetanasankhatam dussilyam pajahitva. Pativiratoti
pahinakalato patthaya tato dussilyato orato viratova. Natthi tassa
"vitikkamissami"ti cakkhusotavinneyya dhamma, pageva kayikati. Iminava nayena
annesupi evarupesu padesu attho veditabbo.
      Samanoti bhagava samitapapataya laddhavoharo. Gotamoti gottavasena
gotamo. 2- Na kevalanca bhagavayeva panatipata pativirato, bhikkhusamghopi pativirato,
desana pana adito patthaya evam agata, attham pana dipentena bhikkhusamghavasenapi
dipetum vattati.
      Nihitadando nihitasatthoti parupaghatatthaya dandam va sattham va
adaya avattanato nikkhittadando ceva nikkhittasattho cati attho. Ettha ca
thapetva dandam sabbampi avasesam upakaranam sattanam vinasanabhavato 3- satthanti
@Footnote: 1 cha.Ma. ativiya papanco.     2 cha.Ma.i. ayam patho na dissati.
@3 cha.Ma. vihethanabhavato, Si.i. vihimsanabhavato
Veditabbam. Yam pana bhikkhu bhattaradandam va dantakatthavasim va 1- pipphalikam va
gahetva vicaranti, na tam parupaghatatthaya. Tasma  "nihitadando nihitasattho"tveva
sankhayam gacchati.
      Lajjiti papajigucchanalakkhanaya lajjaya samannagato. Dayapannoti dayam
mettacittatam apanno. Sabbapanabhutahitanukampiti sabbe  panabhute hitena
anukampako, taya dayapannataya sabbesam panabhutanam hitacittakoti attho. Viharatiti
iriyati yapeti paleti,  iti va hi bhikkhaveti evam va bhikkhave. Vasaddo upari
"adinnadanam pahaya"ti adini apekkhitva vikappattho vutto, evam sabbattha
purimam va pacchimam va apekkhitva vikappabhavo veditabbo.
      Ayam panettha sankhepo:- bhikkhave puthujjano tathagatassa vannam vadamano
evam vadeyya "samano gotamo panam na hanati na ghateti na tattha samanunno
hoti, virato imasma dussilya, aho vata re buddhaguna mahanta"ti, iti
mahantam ussaham katva vannam vattukamopi appamattakam oramattakam
acarasilamattakameva vakkhati. Upari asadharanasabhavam nissaya gunam 2- vattum na
sakkhissati. Na kevalanca puthujjanova, sotapannasakadagamianagamiarahantopi
paccekabuddhapi na sakkontiyeva, tathagatoyeva pana sakkoti, tam vo upari vakkhamiti.
Ayamettha sadhippaya atthavannana. Ito param pana anupubbameva vannayissama.
      Adinnadanam pahayati ettha adinnassa adanam adinnadanam,
parassa haranam 3- theyyam, corikati vuttam hoti. Tattha adinnanti parapariggahitam,
yattha paro yathakamakaritam apajjanto adandaraho anupavajjo ca hoti, tasmim 4-
parapariggahite parapariggahitasananino tadadayakaupakkamasamutthapika theyyacetana
adinnadanam. Tam hine parasantake appasavajjam, panite mahasavajjam. Kasma?
vatthupanitataya. Vatthusamatte sati gunadhikanam santake vatthusmim mahasavajjam. Tam tam
gunadhikam upadaya tato tato hinagunassa santake vatthusmim appasavajjam.
@Footnote: 1 cha. dantakattham va, i. dantakattham va vasim va. ka. kattham va vasim va
@2 cha.Ma.i. vannam        3 cha.Ma. parasamharanam      4 si, tasmim pana
      Tassa panca sambhara honti:- parapariggahitam, parapariggahitasannita,
theyyacittam, upakkamo, tena harananti.  cha payoga:- sahatthikadayova. Te ca kho
yathanurupam theyyavaharo paseyhavaharo paticchannavaharo parikappavaharo
kusavaharoti imesam avaharanam vasena pavattati 1- ayamettha sankhePo. Vittharo pana
samantapasadikayam vutto.
      Dinnameva adiyatiti dinnadayi. Cittenapi dinnameva patikankhatiti
dinnapatikankhi. Thenetiti theno. Na theno atheno, tena.  2- athenattayeva
sucibhutena. Attanati attabhavena, athenam sucibhutam attanam katva viharatiti vuttam
hoti. Sesam pathamasikkhapade vuttanayeneva yojetabbam. Yathapidha, 3- evam sabbattha.
      Abrahmacariyanti asetthacariyam. Brahmam settham acaram caratiti
brahmacari. Aracariti abrahmacariyato duracari. Methunati ragapariyutthanavasena
sadisatta "methunaka"ti laddhavoharehi patisevitabbato methunati sankhyam 4- gata
asaddhamma. Gamadhammati gamavasinam dhamma.
      [9] Musavadam pahayati ettha musati visamvadanapurekkharassa
atthabhanjako vacipayogo va, 5- kayappayogo va, visamvadanadhippayena panassa
paravisamvadakakayavacipayogasamutthapika cetana musavado. Aparo nayo, musati abhutam
ataccham vatthu. Vadoti tassa bhutato tacchato vinnapanam. Lakkhanato pana atatham
vatthum tathato param vinnapetukamassa tathavinnattisamutthapika cetana musavado.
So yamattham bhanjati, tassa appataya appasavajjo, mahantataya mahasavajjo.
      Apica gahatthanam attano santakam adatukamataya natthiti adinayappavatto
appasavajjo, sakkhina hutva atthabhanjanattham vutto mahasavajjo. Pabbajitanam
appakampi telam va sappim va labhitva hassadhippayena "ajja game telam nadi
manne sandati"ti puranakathanayena pavatto appasavajjo, "aditthamyeva pana
ditthan"ti adina nayena vadantanam mahasavajjo.
@Footnote: 1 cha.Ma. pavatta        2 cha.Ma.i. na thenena        3 cha.Ma. yatha cidha
@4 i. sankham            5 ayam saddo cha.Ma. potthakesu na dissati
      Tassa cattaro sambhara honti:-  atatham vatthu, visamvadanacittam, tajjo
vayamo, parassa tadatthavijanananti. Eko payogo sahatthikova. So kayena va
kayapatibaddhena va vacaya va paravisamvadakakiriyakaranena datthabbo. Taya ce
kiriyaya paro tamattham janati, ayam kiriyasamutthapikacetanakkhaneyeva 1- musavadakammuna
bajjhati.
      Yasma pana yatha kayakayapatibaddhavacahi param visamvadeti, tatha
"idamassa bhanahi"ti anapentopi, pannam likhitva purato nissajjantopi,
"ayamattho   evam veditabbo"ti 2-  kuttadisu likhitva thapentopi, tasma ettha
anattikanissaggiyathavarapi payoga yujjanti, atthakathasu pana anagatatta vimamsitva
gahetabba. 3-
      Saccam vadatiti saccavadi. Saccena saccam sandahati ghatetiti saccasandho,
na antarantara musa vadatiti attho. Yo hi puriso kadacipi musa vadati, kadaci
saccam, tassa musavadena antaritatta saccam saccena na ghatiyati, tasma na so
saccasandho. Ayam pana na tadiso, jivitahetupi musa avatva saccena saccam
sandahatiyevati saccasandho.
      Thetoti thiro, thirakathoti 4- attho. Eko puggalo haliddarago 5- viya,
thusarasimhi nikhatakhanuko viya,   assapitthe  thapitakumbhandamiva ca na thirakatho 6- hoti,
eko pasanalekha viya, indakhilo viya ca thirakatho hoti, asina sisam chindantepi
dve katha na katheti, ayam vuccati theto.
      Paccayikoti patiyayitabbako, 7- saddhayitabbakoti attho. Ekacco hi
puggalo na paccayiko hoti, "idam kena vuttam, asukena"ti vutte "ma tassa
vacanam saddahatha"ti vattabbatam apajjati. Eko paccayiko hoti, "idam kena vuttam,
asukena"ti vutte "yadi tena vuttam, idameva pamanam,  idani upaparikkhitabbam
@Footnote: 1 Ma. samutthapakacetanakkhaneyeva.  2 cha.Ma. datthabbo.   3 i. gahetabbam.
@4 ka.Ma. thitakatho.              5 cha.Ma.i. haliddirago. 6 ka. atthitakatho.
@7 cha.Ma. pattiyayitabbako, Si. patiayitabbako
Natthi, evameva idan"ti vattabbatam apajjati, ayam vuccati paccayiko. Avisamvadako
lokassati taya saccavaditaya lokam na visamvadetiti attho.
      Pisunam vacam pahayati adisu yaya vacaya yassa tam vacam bhasati,
tassa hadaye attano piyabhavam, parassa ca sunnabhavam karoti, sa pisuna vaca.
      Yaya pana attanampi parampi pharusam karoti, ya vaca sayampi pharusa,
neva kannasukha na hadayangama 1- ayam pharusa vaca.
      Yena sampham palapati niratthakam, so samphappalaPo.
      Tesam mulabhuta cetanapi pisunavacadinamameva labhati, saeva ca
idhadhippetati.
      Tattha sankilitthacittassa paresam va bhedaya attano piyakamyataya va
kayavacipayogasamutthapika cetana pisunavaca. Sa yassa bhedam karoti, tassa
appagunataya appasavajja, mahagunataya mahasavajja.
      Tassa cattaro sambhara:- bhinditabbo paro, "iti ime nana
bhavissanti vina bhavissanti"ti bhedapurekkharata va "iti aham piyo bhavissami
vissasiko"ti piyakamyata va, tajjo vayamo,  tassa tadatthavijanananti.
      Imesam bhedayati yesam "ito sutva"ti vuttanam santike sutam, tesam
bhedaya. Bhinnanam va sandhatati dvinnam mittanam va samanupajjhayakadinam va
kenacideva karanena bhinnanam ekamekam upasankamitva "tumhakam idise kule
jatanam evam bahussutanam idam na yuttan"ti adini vatva sandhanam 2- katta
anukatta. 3- Anuppadatati sandhananuppadata. Dve jane samagge disva
"tumhakam evarupe  kule jatanam evarupehi gunehi samannagatanam anucchavikametan"ti
adini vatva dalhikammam kattati attho. Samaggo aramo assati samaggaramo,
yattha samagga natthi, tattha vasitumpi na icchatiti attho. "samaggaramo"tipi pali,
iyamevettha attho. Samaggaratoti samaggesu rato, te pahaya annattha gantumpi
na icchatiti attho. Samagge disvapi sutvapi nandatiti samagganandi. Samaggakaranim
@Footnote: 1 ka. hadayasukha 2 ka. sandhanassa  3 Si. potthake idam padam na dissati
Vacam bhasitati ya vaca satte samaggeyeva karoti, tam samaggigunaparidipikameva
vacam bhasati, na itaranti.
      Parassa mammacchedakakayavacipayogasamutthapika ekantapharusacetana pharusa
vaca, tassa avibhavatthamidam vatthu:- eko kira darako matu vacanam anadayitva
arannam gacchati, tam mata nivattetum asakkonti "canda tam mahisi 1- anubandhatu"ti
akkosi. Athassa tatheva aranne mahisi utthasi. Darako "yam mama mata mukhena
kathesi, tam ma hotu, yam cittena cintesi, tam hotu"ti saccakiriyamakasi. Mahisi
tattheva baddha viya atthasi. Evam mammacchedakopi payogo cittasanhataya na
pharusa vaca hoti. Matapitaro hi kadaci puttake evampi vadanti "cora vo 2-
khandakhandam karontu"ti, uppalapattampi ca nesam upari patantam na icchanti.
Acariyupajjhaya ca kadaci nissitake evam vadanti "kim ime ahirika anottappino
vadanti, niddhamatha 3- ne"ti, atha ca nesam agamadhigamasampattim icchanti. Yatha ca
cittasanhataya pharusa vaca na hoti, evam vacanasanhataya apharusa vaca na
hoti. Na hi marapetukamassa "imam sukham sayapetha"ti vacanam apharusa vaca
hoti, cittapharusataya panesa pharusa vacava. Sa yam sandhaya pavattita, tassa
appagunataya appasavajja, mahagunataya mahasavajja. Tassa tayo sambhara:-
akkositabbo paro, kupitacittam, akkosananti.
      Nelati elam vuccati doso, nassa elanti nela, niddosati
attho, "nelango setapacchado"ti 4- ettha vuttanelam viya. Kannasukhati
bayanjanamadhurataya kannanam sukha, sucivijjhanam viya kannasulam  na janeti. Atthamadhurataya
sakalasarire kopam ajanetva pemam janetiti pemaniya. Hadayam gacchati, appatihannamana
sukhena cittam pavisatiti hadayangama. Gunaparipunnataya pure bhavati pori. Pure
samvaddhanari viya sukumaratipi pori. Purassa esatipi pori, nagaravasinam kathati
attho. Nagaravasino hi yuttakatha honti, pitimattam "pita"ti vadanti, bhatimattam
"bhata"ti vadanti, matimattam "mata"ti vadanti. Evarupi katha  bahuno janassa
@Footnote: 1 cha.Ma.i. mahimsi     2 Ma. te       3 Ma. niddharatha
@4 khu.u. 25/65 aparalakundakabhaddiyasutta.
Kanta hotiti bahujanakanta. Kantabhaveneva bahuno janassa manapa cittavuddhikarati
bahujanamanapa.
      Anatthavinnapaka 1- kayavacipayogasamutthapika akusalacetana samphappalaPo.
So asevanamandataya appasavajjo, asevanamahantataya mahasavajjo. Tassa dve
sambhara:- bharatayuddhasitaharanadiniratthakakathapurekkharata, tatharupikathakathanancati.
      Kalena vadatiti kalavadi, vattabbayuttakakalam sallakkhetva vadatiti
attho. Bhutam tatham taccham sabhavameva vadatiti bhutavadi.
Ditthadhammikasamparayikatthasannissitameva katva vadatiti atthavadi.
Navalokuttaradhammasannissitam katva vadatiti dhammavadi. Samvaravinayapahanavinayasannissitam
katva vadatiti vinayavadi.
      Nidhanam vuccati thapanokaso, nidhanamassa atthiti nidhanavati, hadaye
nidhatabbayuttakam vacam bhasitati attho. Kalenati evarupim bhasamanopi ca "aham
nidhanavatim vacam bhasissami"ti na akalena bhasati, yuttakalam pana avekkhitvava 2-
bhasatiti attho. Sapadesanti saupamam, sakarananti attho. Pariyantavatinti
paricchedam dassetva yathassa paricchedo pannayati, evam bhasatiti attho.
Atthasanhitanti anekehipi nayehi vibhajantena pariyadatum asakkuneyyataya atthasampannam
bhasati. Yam va so atthavadi attham vadati tena atthena sanhitatta atthasanhitam
vacam bhasati, na annam nikkhipitva annam bhasatiti vuttam hoti.
      [10] Bijagamabhutagamasamarambhati mulabijam khandhabijam phalubijam aggabijam
bijabijanti pancavidhassa bijagamassa ceva  yassa kassaci nilatinarukkhadikassa bhutagamassa
ca samarambha, chedanabhedanapacanadibhavena 3- vikopana pativiratoti attho.
      Ekabhattikoti patarasabhattam, sayamasabhattanti dve bhattani, tesu
patarasabhattam antomajjhanhikena 4-  paricchinnam, itaram majjhanhikato uddham
antoarunena tasma antomajjhanhike dasakkhattum bhunjamanopi ekabhattikova hoti. Tam
sandhaya vuttam "ekabhattiko"ti.
@Footnote: 1 cha.Ma. i....vinnapika...         2 cha.Ma. i. apekkhitvava
@3 Si. chedanapacanadibhavena            4 ka. antomajjhantikena
      Rattiya bhojanam ratti, tato uparatoti rattuparato. Atikkante
majjhanhike yava suriyatthangama bhojanam vikalabhojanam nama, tato viratatta virato
vikalabhojana. Kada virato? anomanaditire pabbajitadivasato patthaya.
      Sasanassa ananulomatta visukam patanibhutam dassananti visukadassanam.
Attana naccananaccapanadivasena nacca ca gita ca vadita ca antamaso
mayuranaccadivasenapi pavattanam naccadinam visukabhuta dassana cati
naccagitavaditavisukadassana. Naccadini hi attana payojetum va parehi payojapetum va
payuttani passitum va neva bhikkhunam na bhikkhuninanca vattanti.
      Maladisu malati yamkinci puppham. Gandhanti yamkinci gandhajatam.
Vilepananti chaviragakaranam. Tattha pilandhanto dhareti nama, unatthanam purento
mandeti nama, gandhavasena chaviragavasena ca sadiyanto vibhuseti nama. Thanam
vuccati karanam, tasma yaya dussilyacetanaya tani maladharanadini mahajano
karoti. Tato pativiratoti attho.
      Uccasayanam vuccati pamanatikkantam. Mahasayanam akappiyam 1- paccattharanam,
tato  pativiratoti attho.
      Jatarupanti suvannam. Rajatanti kahapano, lohamasako jatumasako
darumasakoti ye voharam gacchanti. Tassa ubhayassapi patiggahana pativirato, neva
nam ugganhati, na ugganhapeti, na upanikkhittam sadiyatiti attho.
      Amakadhannapatiggahanati sali vihi yava godhuma kangu varaka kudrusaka
sankhatassa sattavidhassapi amakadhannassa patiggahana. Na kevalanca etesam
patiggahanameva, amasanampi bhikkhunam na vattati yeva.
      Amakamamsapatiggahanati ettha annatra odissa anunnata amakamamsamacchanam
patiggahanameva bhikkhunam na vattati, no amasanam.
      Itthikumarikapatiggahanati ettha itthiti purisantaragata, itara
kumarika nama, tasam patiggahanampi amasanampi akappiyameva.
@Footnote: 1  i. akappiyatthatam, cha.Ma. akappiyapaccattharanam
      Dasidasapatiggahanati ettha dasidasavaseneva tesam patiggahanam 1- na
vattati. "kappiyakarakam 2- dammi, aramikam dammi"ti evam vutte pana vattatiti.
      Ajelakadisupi khettavatthupariyosanesu kappiyakappiyanayo vinayavasena
upaparikkhitabbo. Tattha khettam nama yasmim pubbannam ruhati. Vatthu nama yasmim
aparannam ruhati. Yattha va ubhayampi ruhati, tam khettam. Tadatthaya akatabhumibhago
vatthu. Khettavatthusisena cettha vapitalakadinipi sangahitaneva.
      Duteyyam vuccati dutakammam, gihinam pahitam pannam va sasanam va gahetva
tattha tattha gamanam. Pahinagamanam vuccati ghara gharam pesitassa khuddakagamanam. Anuyogo
nama tadubhayakaranam, tasma duteyyapahinagamananam anuyogati evamettha attho veditabbo.
      Kayavikkayati kaya ca vikkaya ca. Tulakutadisu kutanti vancanam. Tattha
tulakutam tava rupakutam angakutam gahanakutam paticchannakutanti catubbidham hoti. Tattha
rupakutam nama dve tula samarupa katva ganhanto mahatiya ganhati, dadanto
khuddikaya deti. Angakutam nama ganhanto pacchabhage hatthena tulam akkamati,
dadanto pubbabhage. 3- Gahanakutam nama ganhanto mule rajjum ganhati, dadanto
agge. Paticchannakutam nama tulam susiram katva anto ayacunnam pakkhipitva
ganhanto tam pacchabhage karoti, dadanto aggabhage.
      Kamso vuccati suvannapati, taya  vancanam kamsakutam. Katham?  ekam suvannapatim
Katva anna dve tisso lohapatiyo suvannavanne karoti, tato janapadam
gantva kincideva addham kulam pavisitva "suvannabhajanani kinatha"ti vatva
agghe 4- pucchite samagghataram 5- datukamo hoti. Tato tehi "katham imesam suvannabhavo
janitabbo"ti vutte "vimamsitva ganhatha"ti suvannapatim pasane ghamsitva sabba
patiyo datva gacchati.
      Manakutam nama hadayabhedasikhabhedarajjubhedavasena tividham hoti. Tattha
hadayabhedo sappiteladiminanakale labbhati. Tani hi ganhanto hettha chindena
@Footnote: 1 Si.Ma. patiggahanampi       2 i. kappakarakam        3 ka. pubbabhageyeva
@4 ka. agghe annehi      5 Si. mahagghataram
Manena "sanikam asinca"ti vatva attano bhajane lahum paggharapetva ganhati,
dadanto chindam pidhaya sigham puretva deti.
      Sikhabhedo tilatanduladiminanakale labbhati. Tani hi ganhanto sanikam
sikham ussapetva ganhati, dadanto vegena puretva sikham chindanto deti.
Rajjubhedo khettavatthuminanakale labbhati. Lancam alabhanta hi khettam amahantampi
mahantam katva minanti.
      Ukkotanadisu ukkotananti assamike samike katum lancaggahanam.
Vancananti tehi tehi upayehi paresam vancanam. Tatridamekam vatthu:- eko kira
luddako miganca migapotakanca gahetva agacchati, tameko dhutto "kim bho migo
agghati, kim migapotako"ti aha. "migo dve kahapane, migapotako ekan"ti ca
vutte ekam kahapanam datva migapotakam gahetva thokam gantva nivatto "na me
bho migapotakena attho, migam me dehi"ti aha. Tenahi dve kahapane dehiti.
So aha "nanu te bho maya pathamam eko kahapano dinno"ti. Ama dinnoti.
"imampi migapotakam ganha, evam so ca kahapano,   ayanca kahapanagghanako
migapotakoti dve kahapana bhavissanti"ti. So "karanam vadati"ti sallakkhetva
migapotakam gahetva migam adasiti.
      Nikatiti yogavasena va mayavasena va apamangam pamanganti, amanim
maninti, asuvannam suvannanti katva patirupakena  vancanam. Saviyogoti 1- kutilayogo,
etesamyeva ukkotanadinametam namam. Tasma ukkotanasaviyogo vancanasaviyogo
nikatisaviyogoti evamettha attho veditabbo. Keci "annam dassetva annassa
parivattanam saviyogo"ti vadanti, tampana vancaneneva sangahitam.
      Chedanadisu chedananti hatthacchedanadi. Vadhoti maranam. Bandhoti
rajjubandhanadihi bandhanam. Viparamosoti himaviparamoso gumbaviparamosoti duvidho.
Yam himapatasamaye himena paticchanna hutva maggapatipannam janam musanti, ayam
himaviparamoso. Yam gumbadihi paticchanna musanti, ayam gumbaviparamoso. Alopo
@Footnote: 1 cha.Ma.Si.i. saciyogo
Vuccati gamanigamadinam vilopakaranam. Sahasakaroti sahasikakiriya, geham pavisitva
manussanam ure sattham thapetva icchitabhandanam gahanam. Evametasma chedana .pe.
Sahasakara pativirato samano gotamoti. Iti va hi bhikkhave puthujjano tathagatassa
vannam vadamano vadeyyati.
                     Ettavata culasilam nitthitam hoti.
                           Majjhimasilavannana
      [11] Idani majjhimasilam vittharento 1- "yatha va paneke
bhonto"ti adimaha. Tatrayam anuttanapadavannana. Saddhadeyyaniti kammanca
phalanca idhalokanca paralokanca saddahitva dinnani. "ayam me nati"ti va
"mitto"ti va "idam patikarissati, idam va tena katapubban"ti va evam na
dinnaniti attho. Evam dinnani hi na saddhadeyyani nama honti. Bhojananiti
desanasisamattametam, atthato pana saddhadeyyani bhojanani bhunjitva civarani
parupitva senasanani sevamana gilanabhesajjam paribhunjamanati sabbametam
vuttameva hoti.
      Seyyathidanti nipato. Tassattho:- katamo so bijagamabhutagamo,
yassa samarambhamanuyutta viharantiti. Tato tam dassento mulabijanti adimaha.
Tattha mulabijam nama haliddi 2- singiveram vaca vacattham 3- ativisam katukarohini usiram
bhaddamuttakanti evamadi. Khandhabijam nama assattho nigordho pilakkho 4-  udumbaro
kacchako kapitthanoti evamadi. Phalubijam nama ucchu nalo veluti evamadi.
Aggabijam nama ajjakam 5- phanijjakam hariveranti evamadi. Bijabijam nama pubbannam
aparannanti evamadi. Sabbanhetam rukkhato viyojitam viruhanasamatthameva "bijagamo"ti
vuccati. Rukkhato pana  aviyojitam asukkham "bhutagamo"ti vuccati. Tattha
bhutagamasamarambho pacittiyavatthu, bijagamasamarambho dukkatavatthuti veditabbo.
@Footnote: 1 ka. samarabhitva dassento       2 ka. hiliddam      3 cha.Ma. vacattam
@4 ka. milakkhu                  5  i. ajjukam
      [12] Sannidhikarakaparibhoganti sannidhikatassa paribhogam. 1-  Tattha duvidha
katha vinayavasena ca sallekhavasena ca. Vinayavasena tava yamkinci annam ajja
patiggahitam aparajju sannidhikarakam hoti, tassa paribhoge pacittiyam. Attana laddham
pana samaneranam datva tehi laddham thapapetva dutiyadivase bhunjitum vattati,
sallekho pana na hoti.
      Panasannidhimhipi eseva nayo. Tattha panam nama ambapanadini
attha panani, yani ca tesam anulomani, tesam vinicchayo samantapasadikayam vutto.
      Vatthasannidhimhi anadhitthitam avikappitam sannidhi ca hoti, sallekhanca
kopeti, ayam pariyayakatha. Nippariyayato pana ticivarasantutthena bhavitabbam, catuttham
labhitva annassa databbam. Sace yassa kassaci datum na sakkoti, yassa pana
datukamo hoti, so uddesatthaya va paripucchatthaya va gato, agatamatte databbam,
adatum  na vattati. Civare pana appahonte satiya paccasaya anunnatakale 2-
thapetum vattati. Sucisuttacivarakarakanam alabhena tato parampi vinayakammam katva thapetum
vattati. "imasmim jinne puna idisam kuto labhissami"ti pana thapetum na vattati,
sannidhi ca hoti, sallekhanca kopeti.
      Yanasannidhimhi yanam nama vayham ratho sakatam sandamanika sivika
patankiti, netam pabbajitassa yanam. Upahana pana pabbajitassa yanamyeva. Ekassa
bhikkhussa hi eko arannatthaya, eko dhotapadakatthayati ukkamsato dve
upahanasanghata vattanti, tatiyam labhitva annassa databbo. "imasmim jinne annam
kuto labhissami"ti hi thapetum na vattati, sannidhi ca hoti, sallekhanca kopeti.
      Sayanasannidhimhi sayananti manco. Ekassa bhikkhuno eko gabbhe,
eko divatthaneti ukkamsato dve manca vattanti. Tato uttarim labhitva
annassa bhikkhuno va ganassa va databbo, adatum na vattati. Sannidhi ca
hoti, sallekhanca kopeti.
@Footnote: 1 ka. sannidhikaraparibhogam           2 Si.i. anunnatakalam
      Gandhasannidhimhi bhikkhuno kandukacchuchavidosadiabadhe 1- sati gandha
vattanti. Te gandhe aharapetva tasmim roge vupasante annesam va abadhikanam
databba dvare pancanguligharadhupanadisu va upanetabba. "puna roge sati
bhavissanti"ti pana thapetum na vattati, sannidhi 2- ca hoti, sallakhenca kopeti.
      Amisanti vuttavasesam datthabbam. Seyyathidam? idhekacco bhikkhu
"tatharupe kale upakaraya bhavissanti"ti tilatandulamuggamasa-
nalikeralonamacchamamsavallurasappitelagulabhajanadini aharapetva thapeti. So vassakale
kalasseva samanerehi yagum pacapetva paribhunjitva  "samanera udakakaddame dukkham
gamam pavisitum, gaccha asukam kulam gantva mayham vihare nisinnabhavam arocehi,
asukakulato dadhiadini ahara"ti peseti. Bhikkhuhi "kim bhante gamam pavisissatha"ti
vuttepi "duppaveso avuso idani gamo"ti vadati. Te "hotu bhante, acchatha tumhe,
mayam bhikkham pariyesitva aharissama"ti gacchanti. Atha samaneropi dadhiadini
aharitva bhattanca byanjananca sampadetva upaneti, tam bhunjantasseva upatthaka
bhattam pahinanti, tatopi manapam manapam bhunjati. Atha bhikkhu pindapatam gahetva
agacchanti, tatopi manapam manapam givayamakam bhunjatiyeva. Evam catumasampi
vitinameti. Ayam vuccati bhikkhu "mundakutumbikajivitam jivati, na samanajivitan"ti.
Evarupo amisasannidhi nama hoti.
      Bhikkhuno pana vasanatthane eka tandulanali, eko gulapindo,
catubhagamattam sappiti ettakam nidhetum vattati akale sampattacoranam atthaya. Te
hi ettakampi amisapatisantharam alabhanta jivitapi voropeyyum, tasma sace ettakam
natthi, aharapetvapi thapetum vattati. Aphasukakale ca yadettha kappiyam, tam attanapi
paribhunjitum vattati. Kappiyakutiyam pana bahum thapentassapi sannidhi nama natthi.
Tathagatassa pana tandulanaliadisu va yamkinci caturangulamattam 3- va pilotikakhandam
"idam me ajaj va sve va bhavissati"ti thapitam nama natthi.
      [13] Visukadassanesu naccam nama yamkinci naccam, tam maggam gacchantenapi
givam pasaretva datthum na vattati. Vittharavinicchayo panettha samantapasadikayam
@Footnote: 1 Ma. chavirogadiabadhe.    2 ka. Si.i. gandhasannidhi    3 cha.Ma.Si.i. caturatanamattam
Vuttanayeneva veditabbo. Yatha cettha, evam sabbesu sikkhapadapatisamyuttesu
suttapadesu. Ito param hi ettakampi avatva tattha tattha payojanamattameva
vannayissamati.
       Pekkhanti natasamajjam 1- akkhananti bharatayujjhanadikam. 2- Tam yasmim thane
kathiyati, tattha gantumpi na vattati. Panissaranti kamsatalam, "panitalan"tipi
vadanti. Vetalanti ghanatalam, "mantena matasarirutthapanan"tipi eke. Kumbhathunanti
caturassaambhanakatalam,  "kumbhasaddan"tipi eke. Sobhanagarakanti 3- natanam abbhokiranam,
sobhanagarakam 4- va, patibhanacittanti vuttam hoti. Candalanti ayogulakila,
"candalanam sanadhovanakila"tipi vadanti. Vamsanti velum ussapetva kilanam.
      Dhovananti atthidhovanam, ekaccesu kira janapadesu kalakate 5- natake
na jhapenti, nikhanitva thapenti. Atha nesam putibhutam kayam natva niharitva
atthini dhovitva gandhehi makkhitva thapenti. Te nakkhattakale ekasmim thane
atthini thapetva ekasmim thane suradini thapetva rodanta paridevanta suram
pivanti. Vuttampi cetam "atthi  bhikkhave dakkhinesu janapadesu atthidhovanam nama,
tattha hoti annampi panampi khajjampi bhojanampi lehampi 6- peyyampi naccampi
gitampi vaditampi. Atthetam bhikkhave dhovanam, netam natthiti vadami"ti. 7- Ekacce
pana "indajalena atthidhovanam dhovanan"tipi vadanti.
       Hatthiyuddhadisu bhikkhuno neva hatthiadihi saddhim yujjhitum, na te
yujjhapetum, na yujjhante datthum vattati. Nibbuddhanti mallayuddham. Upyojikanti
yattha sampaharo dissati. Balagganti balaganatthanam. Senabyuhanti senaya niveso,
sakatabyuhadivasena senaya nivesanam. Anikadassananti "tayo hatthi pacchimam
hatthanikan"ti 8- adina  nayena vuttassa anikassa dassanam.
@Footnote: 1 ka. natadisamajjam, Si. natasamajja  2 i. bharataramayanadikam, ka. bharataramayujjhanadikam
@3 cha.Ma.i. sobhanakanti           4 cha.Ma. sobhanakaram, Si. sobhanagharakam
@5 cha.Ma. kalankate             6 cha.Ma.i. leyyampi
@7 an. dasaka. 24/107 dhovanasutta  8 vinaYu. 2/324/268 uyyodhikasikkhapada
      [14] Pamado ettha titthatiti pamadatthanam, jutanca tam pamadatthanancati
jutappamadatthanam. Ekekaya pantiya attha attha padani assati atthapadam.
Dasapadepi eseva nayo. Akasanti atthapadadasapadesu viya akaseyeva
kilanam. Pariharapathanti bhumiyam nanapathamandalam katva tattha tattha pariharitabbam
patham pariharantanam kilanam. Santikanti 1- santikakilanam. 2- Ekajjham thapita sariyo va
sakkharayo va acalenta nakheneva apanenti ca upanenti ca, sace tattha kaci
calati, parajayo hoti. Evarupaya kilayetam adhivacanam. Khalikanti  jutaphalake
pasakakilanam. Ghatika vuccati dighadandakena rassadandakapaharanakila. Salakahatthanti
lakhaya va manjitthikaya 3- va pitthaudakena va salakahattham temetva "kim hotu"ti
bhumiyam va bhittiyam va tam paharitva hatthiassadirupadassanakila. 4- Akkhanti
gulakilanam. 5- Pangaciram vuccati pannanalika tam dhamanta kilanti, vankakanti
gamadarakanam kilanakam khuddakanangalam. Mokkhacikanti 6- samparivattakakilanam, akase va
dandakam gahetva bhumiyam va sisam thapetva hetthupariyabhavena parivattanakilananti vuttam
hoti. Cingulikam vuccati talapannadihi katam vatappaharena paribbhamanacakkam.
Pattalhakam vuccati pannanalika, taya valukadini minanta kilanti. Rathakanti
khuddakaratham. Dhanukanti khuddakadhanumeva. Akkharika vuccati akase va pitthiyam va
akkharajananakila. Manesika nama manasa cintitajananakila. Yathavajjam nama
kanakunikhujjadinam yam yam vajjam, tam tam payojetva dassanakila.
      [15] Asandinti pamanatikkantasanam. "anuyutta viharanti"ti idam
apekkhitva pana sabbapadesu upayogavacanam katam. Pallankoti padesu valarupani
thapetva kato. Gonakoti dighalomako mahakojavo, caturanguladhikani kira tassa lomani.
Cittakanti vanavicittam unnamayattharanam. Patikati unnamayo setapaccattharano. 7-
Patalikati ghanapupphako unnamayattharano, yo 8- "alamakapatto"tipi 9- vuccati.
@Footnote: 1 Ma. pantikanti pantikakilanam.   2 Si. santikakilakilanam   3 Si. manjetthikaya
@4 cha.ma,....kilanam           5 cha.Ma. gulakila       6 cha.Ma. mokkhacika vuccati
@7 cha.Ma. setattharano         8 i. so
@9 cha.Ma. amalakapattotipi, Si. amilatapatto, i.  amilakapatto
Tulikati tinnam tulanam annatarapunna tulika. Vikatikati sihabayagghadirupavicitro
unnamayattharano. Uddalomiti ubhayatodasam unnamayattharanam, keci "ekato
uggatapupphan"ti vadanti. Ekantalomiti ekatodasam unnamayattharanam, keci "ubhato
uggatapupphan"tipi vadanti. Katthissanti 1- ratanaparisibbitam koseyyakatthissamayam
paccattharanam. Koseyyanti ratanaparisibbitameva kosiyasuttamayam paccattharanam.
"suddhakoseyyam pana vattati"ti vinaye vuttam. Dighanikayatthakathayam pana "thapetva tulikam
sabbaneva gonakadini ratanaparisibbitani na vattanti"ti vuttam.
     Kuttakanti solasannam natakitthinam thatva naccayoggam unnamayattharanam.
Hatthattharam assattharanti hatthiassapitthisu attharanaattharanakayeva. 2- Rathattharepi
eseva nayo. Ajinappaveniti ajinacammehi mancappamanena sibbitva kata paveni.
Kadalimigapavarapaccattharananti kadalimigacammam nama atthi, tena katam pavarapaccattharanam,
uttamapaccattharananti  attho. Tam kira setavatthassa upari kadalimigacammam pattharitva
sibbitva karonti. Sauttaracchadanti saha uttaracchadena, uparibaddhena rattavitanena
saddhinti attho. Setavitanampi hettha akappiyapaccattharane sati na vattati, asati
pana vattati. Ubhatolohitakupadhananti sisupadhananca padupadhanancati mancassa
ubhatolohitakam upadhanam, etam na kappati. Yam pana ekameva upadhanam ubhosu
passesu rattam va hoti padumavannam va vicitram va,  sace pamanayuttam, vattati.
Mahaupadhanam pana patikkhittam. Alohitakani dvepi vattantiyeva. Tato uttarim
labhitva annesam databbani. Datum  asakkonto mance tiriyam attharitva upari
paccattharanam datva nipajjitumpi labhati. Asandiadisu pana  vuttanayeneva
patipajjitabbam. Vuttancetam "anujanami bhikkhave asandiya pade chinditva
paribhunjitum, pallankassa vale bhinditva paribhunjitum, tulikam vijatetva
bimbohanam katum, avasesam bhummattharanam katun"ti. 3-
     [16]  Ucchadanadisu matukucchito nikkhantadarakanam sariragandho
dvadasamattavassapattakale 4- nassati, 5- tesam sariraduggandhaharanatthaya gandhacunnadihi
@Footnote: 1 cha.Ma. kattissanti   2 Si. attharanakaattharakava   3 vinaYu. 7/320/93 tatiyabhanavara
@4 cha.Ma. dvadasavassapattakale,  Si. dvadasavassamattakale  5 Si. na nassati
Ucchadenti, evarupam ucchadanam na vattati. Punnavante pana darake urusu
nipajjapetva telena  magkhetva hatthapadaurunabhiadinam santhanasampadanattham
parimaddanti, evarupam parimaddanam na vattati.
      Nahapananti tesamyeva darakanam gandhadihi nhapanam 1- viya. Sambahananti
mahamallanam viya hatthapade muggaradihi paharitva bahuvaddhanam. Adasanti yam
kinci adasam pariharitum na vattati. Anjananti alankaranjanameva. Malati
baddhamala va abaddhamala va. Vilepananti yam kinaci chaviragakaranam. Mukhacunnakam
mukhalepananti mukhe kalapilakadinam haranatthaya mattikakakkam denti, tena lohite
calite sasapakakkam denti, tena dose  khadite tilakakkam denti, tena lohite
sannisinne haliddikakkam denti, tena chavivanne arulhe mukhacunnakena mukham
cunnenti, tam sabbam na vattati. Hatthabandhadisu hatthe vicitrasankhakapaladini 2-
bandhitva vicaranti, tam va annam va sabbampi hatthabharanam na vattati. Apare
sikham bandhitva vicaranti, suvannacirakamuttalatadihi ca tam parikkhipanti, tam sabbam
na vattati. Apare catuhattham dandam va annam va pana alankatadandakam gahetva vicaranti,
tatha itthipurisarupadivicittam bhesajjanalikam suparikkhittam vamapasse olaggitam,
apare kannikaratanaparikkhittakosam atitikhinam asimpi, 3- pancavannasuttasibbitam
makaradantakadivicittam chattam, suvannarajatadivicitra morapinjadiparikkhitta
upahana, keci ratanamattayamam caturangulavitthatam kesantaparicchedam dassetva meghamukhe
vijjulatam viya nalate unhisapattam bandhanti, culamanim dharenti, camaravalavijanim
dharenti, tam sabbam na vattati.
      [17] Aniyyanikatta saggamokkhamagganam tiracchanabhuta kathati
tiracchanakatha. Tattha rajanam arabbha "mahasammato, mandhata, dhammasoko
evammahanubhavo"ti adina nayena pavatta katha rajakatha. Esa nayo corakathadisu.
Tesu "asuko raja   abhirupo dassaniyo"ti adina nayena gehasitakathava
@Footnote: 1 Ma. nhapanam viya nahapanam 2 ka. vicitrasamkhakapaladihi   3 cha.Ma. asim
Tiracchanakatha hoti. "sopi nama evammahanubhavo khayam gato"ti evam pavatta
pana kammatthanabhave titthati. Coresupi "muladevo evammahanubhavo. Meghamalo
evammahanubhavo"ti tesam kammam paticca "aho sura"ti gehasitakathava tiracchanakatha.
Yuddhepi bharatayuddhadisu "asukena asuko evam marito evam viddho"ti
kamassadavaseneva katha tiracchanakatha. "tepi nama khayam gata"ti evam pavatta pana
sabbattha kammatthanameva hoti. Apica annadisu "evam vannavantam gandhavantam
rasavantam phassasampannam khadimha bhunjimha"ti kamassadavasena kathetum na
vattati. Satthakam pana katva "pubbe evam vannadisampannam annam panam vattham
sayanam malam gandham silavantanam adamha, cetiye pujam akarimha"ti kathetum
vattati. Natikathadisu pana "amhakam nataka sura samattha"ti va "pubbe mayam
evam vicitrehi yanehi vicarimha"ti va assadavasena vattum na vattati.
Satthakam pana katva "tepi no nataka khayam gata"ti va "pubbe mayam
evarupa upahana samghassa adamha"ti va kathitabbam. 1- Gamakathapi
sunivitthadunnivitthasubhikkhadubbhikkhadivasena va "asukagamavasino sura samattha"ti
va evam assadavasena na vattati. Satthakampana katva "saddha pasanna"ti va "khayavayam
gata"ti va vattum vattati. Nigamanagarajanapadakathasupi eseva nayo.
      Itthikathapi vannasanthanadini paticca assadavasena na vattati,
"saddha pasanna khayavayam gata"ti evameva vattati. Surakathapi "nandamitto 2- nama
yodho suro ahosi"ti assadavasena na vattati. "saddho ahosi khayam gato"ti
evameva vattati. Visikhakathapi "asuka visikha sunivittha dunnivittha sura
samattha"ti assadavasena na vattati. "saddha pasanna khayavayam gata"ti   evameva vattati.
      Kumbhatthanakathati udakatthanakatha, udakatitthakathati vuccati, kumbhadasikatha
va, sapi "pasadika naccitum gayitum cheka"ti  assadavasena na vattati. "saddha
pasanna"ti adina nayeneva vattati. Pubbapetakathati atitanatikatha. Tattha
tattha 3- vattamananatikathasadiso ca vinicchayo.
@Footnote: 1 cha.Ma. kathetum vattati     2 cha.Ma.i. nandimitto     3 cha.Ma.i. tattha
      Nanattakathati purimapacchimakathahi vimutta avasesa nanasabhava
niratthakakatha. Lokakkhayikati "ayam loko kena nimmito?  asukena nama
nimmito. Kako seto atthinam setatta. Balaka 1- ratta lohitassa rattatta"ti
evamadika lokayatavitandasallapakatha.
      Samuddakkhayika nama "kasma samuddo sagaro? sagaradevena khato,
Tasma sagaro. `khato Me'ti hatthamuddhaya sayam niveditatta samuddo"ti evamadika
niratthakasamuddakkhayanakatha. 2- Bhavoti vuddhi. Abhavoti hani. "iti bhavo, iti
abhavo"ti yam va tam va niratthakakaranam  vatva pavattitakatha 3- itibhavabhavakatha.
      [18] Viggahikakathati viggahakatha sarambhakatha. Tattha sahitam meti mayham
vacanam sahitam silittham, atthayuttam karanayuttanti attho. Asahitanteti tuyham vacanam
asahitam asilittham. Adhicinnante vipparavattanti yam tuyham digharattacinnavasena
suppagunam, tam mayham ekavacaneneva vipparavattam parivattitva thitam, na kinci
janasiti attho. Aropito te vadoti maya tava vade doso 4- aropito.
Cara vadappamokkhayati dosamocanattham cara vicara, tattha tattha gantva sikkhati
attho. Nibbethehi va sace pahositi atha sayam pahosi, idaniyeva nibbethehiti.
      [19] Duteyyakathayam idha gacchati ito asukam nama thanam gaccha.
Amutara gacchati tato asukam nama thanam gaccha. Idam harati ito idam nama
hara. Amutra idam aharati asukatthanato idam nama idha ahara. Sankhepato pana
idam duteyyam nama thapetva panca sahadhammike ratanattayassa upakarapatisamyuttanca
gihisasanam annesam na vattati.
      [20] Kuhakati adisu tividhena kuhakavatthuna lokam kuhayanti vimhapayantiti
kuhaka. Labhasakkaratthika hutva lapantiti lapaka. Nimittam silametesanti
nemittaka. Nippeso   silametesanti nippesika. Labhena labham nijigimsanti magganti
pariyesantiti labhena labham nijigimsitaro, kuhana lapana nemittakata nippesikata
@Footnote: 1 Ma. baka                   2 cha.Ma.i. niratthaka...
@3 i. pavattita katha            4 Si. tava doso
Labhena labham nijigimsanatati etahi samannagatanam puggalanam etam adhivacanam.
Ayamettha sankhePo. Vittharena paneta kuhanadika visuddhimagge silaniddeseyeva
palinca atthakathanca aharitva pakasitati.
                   Ettavata majjhimasilam nitthitam hoti.
                          Mahasilavannana
      [21] Ito param mahasilam hoti. Anganti hatthapadadisu yena kenaci
evarupena angena samannagato dighayu yasava hotiti adinayappavattam angasattham.
Nimittanti nimittasattham. Panduraja kira tisso muttayo mutthiyam katva
nemittakam pucchi "kim me hatthe"ti? so itocito ca vilokesi, tasmim ca samaye
gharagolikaya makkhika gayhanti mutta, so "mutta"ti aha. Puna "kati"ti puttho
kukkutassa tikkhattum vassantassa 1- saddam sutva "tisso"ti aha. Evam tam tam
adisitva nimittamanuyutta viharanti.
      Uppatanti asanipatadinam mahantanam uppatam, 2- tam hi disva "idam
bhavissati, evam bhavissati"ti adisanti. Supinanti yo pubbanhasamaye supinam passati,
evam vipako hoti. Yo idam nama passati, tassa idam nama hoti"ti adina
nayena supinakam anuyutta viharanti. Lakkhananti "imina lakkhanena samannagato
raja hoti, imina uparaja"ti adikam. Musikacchinnanti undurakhayitam. Tenapi
hi ahate va vatthe, anahate va vatthe, ito patthaya evam chinne idam nama
hotiti adisanti. Aggihomanti  evarupena daruna evam hute idam nama hotiti
aggijuhanam. Dabbihomadinipi aggihomaneva, evarupaya dabbiya edisehi kanadihi
hute idam nama hotiti evam pavattivasena visum vuttani.
      Tattha kanoti kundako. Tandulati saliadinam ceva tinajatinanca
tandula. Sappiti gosappiadikam. Telanti tilateladikam. Sasapadini pana mukhena
gahetva aggimhi pakkhipanam, vijjam parijappitva juhanam va mukhahomam.
@Footnote: 1 cha.Ma. ravantassa               2 cha.Ma. uppatitam, Si. uppadam
Dakkhinakkhakajannulohitadihi juhanam lohitahomam. Angavijjati pubbe angameva disva
byakaranavasena angam vuttam, idha angulatthim 1-  disva vijjam parijappitva "ayam
kulaputto dhanava no va, sirisampanno va no va"ti adi byakaranavasena
angavijja vutta. Vatthuvijjati gharavatthuaramavatthadinam gunadosasallakkhanavijja.
Mattikadivisesam disvapi hi vijjam parijappitva hettha pathaviyam timsaratanamatte
akase ca asitiratanamatte padese ca gunadosam passanti. Khattavijjati
ajjheyyamasurakkharajasatthadinitisattham. 2- Sivavijjati susane pavisitva 3-
santikaranavijja, singalarutavijjatipi vadanti. Bhutavijjati bhutavejjamanto.
Bhurivijjati bhumighare 4- vasantena uggahetabbamanto. Ahivijjati
sappadatthatikicchanavijja ceva sappavahanavijja ca. Visavijjati yaya  puranavisam va
rakkhanti, navavisam va rakkhanti, navavisam va karonti visamantarameva 5- va.
Vicchikavijjati vicchikadatthatikicchanavijja. Musikavijjayapi eseva nayo.
Sakunavijjati  sapakkhakaapakkhakadvipadacatuppadanam rutagatadivasena sakunananam.
Vayasavijjati kakarutananam, tam visumyeva sattham tasma visum vuttam.
      Pakkajjhananti paripakagatacinta, idani "ayam ettakam jivissati, ayam
ettakan"ti evampavattam aditthanananti 6- attho. Saraparittananti sararakkhanam,
yatha attano upari na agacchati, evam karanavijja. Migacakkanti idam sabbasangahikam
sabbasakunacatuppadanam  rutananavasena vuttam.
      [22] Manilakkhanadisu evarupo "mani pasattho, evarupo appasattho,
samino arogyaissariyadinam hetu hoti, na hoti"ti evam vannasanthanadivasena
maniadinam lakkhanam anuyutta viharantiti attho. Tattha avudhanti thapetva asiadini
avasesam avudham. Itthilakkhanadinipi yamhi kule te itthipurisadayo vasanti, tassa
vuddhihanivaseneva veditabbani. Ajalakkhanadisu pana "evarupanam ajadinam mamsam
khaditabbam, evarupanam na khaditabban"ti ayam viseso veditabbo.
@Footnote: 1 cha.Ma. angalatthim   2 Si. angeyYu..., cha.Ma. abbheyYu...satthadisattham
@3 i. parivasitva    4 cha.Ma.i. bhurighare   5 cha.Ma. visavantameva, Si. visatantameva
@6 Si. arittham nananti
      Apicettha godhalakkhane cittakammapilandhanadisupi evarupaya godhaya
sati idam nama hotiti ayam viseso  veditabbo. Idam cettha vatthu:- ekasmim
kira vihare cittakammena 1- godham aggim dhammanam akamsu, tato patthaya bhikkhunam
mahavivado jato. Eko agantukabhikkhu tam disva makkhesi, tato patthaya vivado
mandibhuto hoti. Kannikalakkhanam pilandhanakannikayapi gehakannikayapi vasena
veditabbam. Kacchapalakkhanam godhalakkhanasadisameva. Migalakkhanam sabbasangahikam
sabbacatuppadanam lakkhanavasena vuttam.
      [23] Rannam niyyanam bhavissatiti "asukadivasena asukanakkhattena
asukassa nama ranno niggamanam bhavissati"ti evam rajunam pavasagamanam 2- byakaroti.
Esa nayo sabbattha. Kevalam panettha aniyyananti vippavutthanam puna agamanam.
Abbhantaranam rannam upayanam bhavissati, bahiranam rannam apayananti "antonagare
amhakam raja pativiruddham bahirajanam upasankamissati, tato tassa patikkamanam
bhavissati"ti evam rananam 3- upayanapayanam byakaroti. Dutiyapadepi eseva nayo.
Jayaparajaya pakatayeva.
      [24] Candaggahadayo "asukadivase rahu candam gahessati"ti
byakaranavaseneva veditabba. Apica nakkhattassa angarakadiggahanasamayogopi
nakkhattaggahoyeva. Ukkapatoti akasato ukkanam patanam.  disadahoti disakalusiyam
aggisikhadhumasikhadihi akulabhavo viya. Devadundubhiti sukkhavalahakagajjanam.
Uggamananti udayam. Oggamanti atthangamanam. Samkilesanti avisuddhata. Vodananti
visuddhata. Evam vipakoti lokassa evam vividhasukhadukkhavaho.
      [25] Suvutthikati devassa sammadharanuppavecchanam. Dubbutthikati
avaggaho, vassamandoti 4- vuttam hoti. Muddati hatthamudda. Ganana vuccati
acchiddakaganana. Sankhananti sankalanapatuppadanadivasena 5- pindaganana. Yassa sa
paguna hoti, so rukkhampi disva "ettakani ettha pannani"ti janati.
@Footnote: 1 cha.Ma., i. cittakamme.  2 Ma. sangamagamanam    3 i. ranno
@4 cha.Ma.i. vassavibandho    5 cha. sankalanasatuppadanadivasena. Ma....saduppadanadivasena
Kaveyyanti "cattarome bhikkhave kavi. Katame cattaro? cintakavi sutakavi atthakavi
patibhanakavi"ti 1- imesam catunnam kavinam attano cintavasena va "vessantaro nama
raja  ahosi"ti adini sutva sutavasena va "imassa ayam attho, evantam
yojessami"ti evam atthavasena va kincideva disva "tappatibhagam kattabbam
karissami"ti evam thanuppattikapatibhanavasena va jivikatthaya kabyakaranam. 2- Lokayatam
vuttameva.
      [26] Avahanam nama imassa darakassa asukakulato asukanakkhattena
darikam anethati avahakaranam. Vivahananti imam darikam asukassa nama darakassa
asukanakkhattena netha, 3- evamassa vuddhi bhavissatiti vivahakaranam. Samvadananti
samvadanam 4- nama ajja nakkhattam sundaram, ajjeva samagga hotha, iti vo viyogo
na bhavissatiti evam samaggakaranam. Vivadanam 5- nama sace viyojitukamattha, ajjeva
viyujjatha,  iti vo puna samyogo na bhavissatiti evam viyogakaranam. Samkirananti
uddharam 6- va inam va dinnam dhanam ajja sankaddhatha, ajja sankaddhitam hi tam
thavaram hotiti evam dhanapindapanam. Vikirananti sace payogauddharadivasena dhanam
payojitukamattha, ajja payojitam  digunacatugunam hotiti evam payojanam payojapanam.
  Subhagakarananti piyamanapakaranam va sassirikakaranam va. Dubbhagakarananti tabbiparitam.
Viruddhagabbhakarananti viruddhassa vilinassa atthitassa vinassamanassa 7- gabbhassa karanam.
Puna  avinasaya bhesajjadananti attho. Gabbho hi vatena panakehi kammuna
cati tihi karanehi vinassati. Tattha vatena vinassante nibbapaniyam sitalam bhesajjam
deti,  panakehi nassante panakanam patikammam karoti, kammuna nassante pana
buddhapi patibahitum na sakkonti.
      Jivhanibandhananti mantena jivhaya bandhakaranam. 8- Hanusamhanananti
mukhabandhanamantena yatha hanukam caletum na  sakkonti,  evam bandhakaranam.
Hatthabhijappananti hatthanam parivattanattham mantajappanam. Tasmim kira mante sattapadantare
@Footnote: 1 an. catukka. 21/231/257 kavisutta  2 i. kabbakaranam, ka. kattabbakaranam
@3 cha.Ma.i. detha   4 cha.Ma. samvaranam    5 cha.Ma. vivaranam    6 cha.Ma. utthanam
@7 ka.Ma. matassa    8 Si.i. thaddhakaranam
Thatva jappite itaro hatthe parivattetva khipati. Kannajappananti kannehi
saddam assavanatthaya vijjaya jappanam. Tam kira jappetva vinicchayatthane yam icchati,
tam bhanati, paccatthiko na tam sunati, tato pativacanam sampadetum na sakkoti.
Adasapanhanti adase devatam otaretva panhapucchanam. 1- Kumaripanhanti
kumarikaya sarire devatam otaretva panhapucchanam. Devapanhanti dasiya 2- sarire
devatam otaretva panhapucchanam. Adiccupatthananti jivikatthaya adiccaparicariya.
Mahatupatthananti tatheva mahabrahmaparicariya. Abbhujjalananti mantena mukhato
aggijalaniharanam. Sirivhayananti "ehi siri, mayham sire 3- patitthahi"ti evam
sirena siriya avhayanam.
      [27]  Santikammanti devatthanam gantva "sace me idam nama
samijjhissati, tumhakam imina ca imina ca upaharam karissami"ti samiddhakale
kattabbam santipatissavakammam. Tasmim pana samiddhe tassa karanam panidhikammam nama.
Bhurikammanti bhumighare vasitva gahitamantassa payogakaranam. Vassakammam vossakammanti
ettha vassoti puriso, vossoti pandako. Iti vossassa vassakaranam vassakammam,
vassassa vossakaranam vossakammam, tam pana karonto acchindakabhavamattam papeti,
na lingam antaradhapetum  sakkoti. Vatthukammanti akatavatthumhi gehapatitthapanam.
Vatthuparikarananti "idancidanca aharatha"ti vatva vatthubalikammakaranam. 4- Acamananti
udakena mukhasuddhikaranam. 5- Nhapananti annesam nhapanam. Juhananti tesam
atthaya aggijuhanam. Vamananti yogam datva vamanakaranam. Virecanepi eseva nayo.
Uddhavirecananti uddham dosanam niharanam. Adhovirecananti adho dosanam niharanam.
Sisavirecananti sirovirecanam. Kannatelanti kannanam bandhanattham va vanaharanattham
va bhesajjatelapacanam. Nettatappananti akkhitappanatelam. Natthukammanti telena
yojetva natthukaranam. Anjananti dve va tini va patalani niharanasamattham kharanjanam.
Paccanjananti nibbapaniyam sitalabhesajjanjanam. Salakiyanti salakavejjakammam.
@Footnote: 1 cha.Ma.i. panhapucchanam         2 i. devadasiya   3 ka.sarire
@4 i. tattha balikammakaranam        5 i. mukhasiddhikaranam
Sallakattiyanti sallakattavejjakammam. Darakatikiccha vuccati komarabhaccavejjakammam.
Mulabhesajjanam anuppadananti 1- imina kayatikicchanam dasseti. Osadhinam patimokkhoti
kharadini datva tadanurupe vane gate tesam apanayanam.
                    Ettavata mahasilam nitthitam hoti.
                     Pubbantakappikasassatavadavannana
      [28] Evam brahmadattena vuttavannassa anusandhivasena tividham silam
vittharetva idani  bhikkhusamghena vuttavannassa anusandhivasena "atthi bhikkhave
anneva dhamma gambhira duddasa"ti adina nayena sunnatappakasanam arabhi.
Tattha dhammati gune desanayam pariyattiyam nissatteti evamadisu dhammasaddo vattati.
             "nahi dhammo adhammo ca   ubho samavipakino
             adhammo  nirayam neti,    dhammo papeti suggatin"ti 2-
      adisu hi gune dhammasaddo. "dhammam vo bhikkhave desissami
adikalyanan"ti 3- adisu desanayam. "idha bhikkhu dhammam pariyapunati suttam
geyyan"ti 4- adisu pariyattiyam. "tasmim  kho pana samaye dhamma honti, khandha
honti"ti 5- adisu nissatte. Idha pana gune vattati. Tasma "atthi bhikkhave
anneva tathagatassa guna"ti evamettha attho datthabbo.
      Gambhirati mahasamuddo viya makasatundasuciya annatra tathagata
annesam nanena alabbhaneyyappatittha, gambhirattayeva duddasa, duddasattayeva
duranubodha. Nibbutasabbaparilahatta santa. Santarammanesu pavattanatopi santa.
Atittikaranatthena panita sadhurasabhojanam viya. Uttamananavisayatta na takkena
avacaritabbati atakkavacaRa. Nipunati sanhasukhumasabhavatta. Balanam avisayatta
panditehiyeva veditabbati panditavedaniya.
@Footnote: 1 cha.Ma. anuppadananti           2 khu thera. 26/304/318 dhammikattheragatha
@3 Ma.u. 14/420/360 chachakkasutta  4 an pancaka. 22/73,74 pathama-dutiyadhammaviharisutta
@5 abhi. san. 34/121 sunnatavara
      Ye  tathagato sayam abhinana sacchikatva pavedetiti ye dhamme
tathagato anannaneyyo hutva sayameva abhivisitthena nanena paccakkham katva
pavedeti dipeti katheti pakasetiti attho. Yehiti yehi gunadhammehi. Yathabhuccanti
yathabhutam. Vannam samama vadamana vadeyyunti tathagatassa vannam vattukama
samma vadeyyum, ahapetva vattum sakkuneyyunti attho. Katame ca pana te
dhamma bhagavata evam thomitati? sabbannutananam. Yadi evam kasma
puthuvacananiddeso 1- katoti? puthucittasamayogato ceva puthuarammanato ca. Tam hi catusu
nanasampayuttamahakiriyacittesu labbhati, na  cassa koci dhammo arammanam nama na hoti.
Yathaha "atitam ... Anagatam ... Paccuppannam. Sabbam janatiti sabbannutananam, tattha
avaranam natthiti anavaranananan"ti 2- adi.  iti puthucittasamayogato, punappunam
uppattivasena puthuarammanato ca puthuvacananiddeso katoti.
      "ananeva"ti idam panettha vavatthapanavacanam, "anneva, na
panatipataveramaniadayo. Gambhirava, na uttana"ti evam sabbapadehi yojetabbam.
Savakaparaminanam hi gambhiram, paccekabodhinanam pana tato gambhirataranti tattha
vavatthanam natthi, sabbannutanananca tatopi gambhirataranti tatthapi vavatthanam natthi,
ito pana  annam gambhirataram natthi, tasma gambhiravati vavatthanam labbhati. Tatha
duddasava duranubodhavati sabbam veditabbam.
      Katame ca te bhikkhaveti ayam pana tesam dhammanam kathetukamyatapuccha.
Santi bhikkhave eke samanabrahmanati adisu pucchavissajjanam. Kasma panetam
evamaraddhanti ce? buddhananhi cattari thanani patva gajjitam mahantam hoti,
nanam anupavisati, buddhananassa mahantata 3- pannayati, desana gambhira hoti
tilakkhanahata sunnatapatisamyutta. Katamani cattari? vinayapannattim, bhumantaram,
paccayakaram, samayantaranti. Tasma "idam lahukam, idam garukam, idam satekiccham, idam
atekiccham, ayam apatti, ayam anapatti, ayam chejjagamini, ayam vutthanagamini,
ayam desanagamini, ayam lokavajja, ayam pannattivajja, imasmim vatthusmim idam
@Footnote: 1 cha.Ma. bahuvacananiddeso   2 khu. pati. 31/286/190 sabbannutanananiddesa
@3 cha.Ma.i. mahantabhavo
Pannapetabban"ti yam evam otinne vatthusmim sikkhapadapannapanam nama, tattha
annesam thamo va balam va natthi, avisayo esa  annesam, tathagatasseva visayo.
Iti vinayapannattim patva buddhanam gajjitam mahantam hoti, nanam anupavisati .pe.
Sunnatapatisamyuttati.
     Tatha "ime cattaro satipatthana nama .pe. Ariyo atthangiko
maggo nama, pancakkhandha nama, dvadasayatanani nama, attharasa dhatuyo nama,
cattari ariyasaccani nama bavisatindriyani nama, navahetu nama, cattaro
ahara nama, satta phassa nama, satta vedana nama, satta sanna nama,
satta cetana nama, satta cittani nama, etesu ettaka kamavacara dhamma
nama, 1- ettaka rupavacara pariyapannadhamma nama, ettaka arupavacara
apariyapannadhamma nama, 1- ettaka lokiyadhamma nama, ettaka lokuttaradhamma
nama"ti catuvisatisamantapatthanam anantanayam abhidhammapitakam vibhajitva kathetum annesam
thamo va balam va natthi, avisayo esa annesam, tathagatasseva visayo. Iti
bhumantaraparicchedam patva buddhanam gajjitam mahantam hoti, nanam anupavisati .pe.
Sunnatapatisamyuttati.
     Tatha ya ayam 2- avijja sankharanam navahakarehi paccayo hoti,
uppado hutva paccayo hoti, pavattam hutva. Nimittam. Ayuhanam. Samyogo.
Palibodho. Samudayo. Hetu. Paccayo hutva paccayo hoti. Tatha sankharadayo
vinnanadinam. Yathaha "katham paccayapariggahe panna dhammatthitinanam? avijja
sankharanam uppadatthiti ca pavattatthiti ca nimittatthiti ca ayuhanatthiti ca
samyogatthiti ca palibodhatthiti ca samudayatthiti ca hetutthiti ca paccayatthiti ca, imehi
navahakarehi avijja paccayo, sankhara paticcasamuppanna, ubhopete dhamma
paccayasamuppannati paccayapariggahe panna dhammatthitinanam. Atitampi addhanam.
Anagatampi addhanam avijja sankharanam uppadatthiti ca .pe. Jati jaramaranassa
uppadatthiti ca .pe. Paccayatthiti ca, imehi navahakarehi jati paccayo,
@Footnote: 1-1 cha.Ma. ettaka rupavacaraarupavacarapariyapanna dhamma nama,  2 cha.Ma. tattha ayam
Jaramaranam paccayasamuppannam, ubhopete dhamma paccayasamuppannati paccayapariggahe
panna dhammatthitinanan"ti. 1- Evamimam tassa tassa dhammassa tatha tatha paccayabhavena
pavattam tivattam tiyaddham tisandhim catusankhepam visatakaram paticcasamuppadam vibhajitva
kathetum annesam thamo va balam va natthi, avisayo esa annesam,  tathagatasseva
visayo. Iti paccayakaram patva buddhanam gajjitam mahantam hoti, nanam anupavisati
.pe. Sunnatapatisamyuttati.
      Tatha cattaro jana sassatavada nama, cattaro ekaccasassatavada,
cattaro antanantika, cattaro amaravikkhepika, dve adhiccasamuppannika,
solasa sannivada, attha asannivada, attha nevasanninasannivada, satta
ucchedavada, panca ditthadhammanibbanavada nama, te idam nissaya idam ganhantiti
dvasatthiditthigatani bhinditva nijjatam niggumbam katva kathetum annesam thamo
va balam va natthi, avisayo esa annesam, tathagatasseva visayo. Iti samayantaram
patva buddhanam gajjitam mahantam hoti,   nanam anupavisati, buddhananassa mahantata
pannayati, desana gambhira hoti  tilakkhanahata sunnatapatisamyuttati.
      Imasmim pana thane samayantaram labbhati, tasma sabbannutananassa
mahantabhavassa dassanattham, desanaya ca sunnatapakasanavibhavanattham 2- samayantaram
anupavisanto dhammaraja "santi bhikkhave eke samanabrahmana"ti evam
pucchavissajjanam arabhi.
      [29] Tattha santiti atthi samvijjanti upalabbhanti. Bhikkhaveti alapanavacanam.
Eketi ekacce. Samanabrahmanati pabbajjupagatabhavena samana, jatiya brahmana.
Lokena va "samana"ti ca "brahmana"ti ca evam sammata. Pubbantam kappitva
vikappetva ganhantiti pubbantakappika, pubbantakappo va etesam atthiti
pubbantakappika. Tattha antoti ayam saddo antaabbhantaramariyadalamakaparabhaga-
kotthasesu dissati. "antapuro udarapuro"ti 3- adisu hi ante antasaddo.
@Footnote: 1 khu. pati. 31/94/72 dhammatthitinananiddesa     2 ka. sunnatapakasanabhavattham,
@Si. sunnatapakasanattham     3 khu.su. 25/197/371 vijayasutta
                    Caranti loke parivarachanna,
                    anto asuddha bahi sobhamanati 1-
      adisu abbhantare. "kayabandhanassa anto jirati. 2- Sa haritantam va
pathantam va selantam va udakantam va"ti 3- adisu mariyadayam. "antamidam bhikkhave
jivikanam yadidam pindolyan"ti 4- adisu lamake. "esevanto dukkhassa"ti 5-
adisu parabhage. Sabbapaccayasankhayo hi dukkhassa parabhago kotiti vuccati. "sakkayo kho
avuso eko anto"ti 6- adisu kotthase. Svayam idhapi kotthase vattati.
      Kappasaddopi "titthatu bhante bhagava kappam. 7- Atthi kappo nipajjitum, 8-
kappakatena akappakatam samsibbitam hoti"ti 9- evam ayukappalesakappavinayakappadisu
sambahulesu atthesu vattati. Idha tanhaditthisu vattatiti veditabbo. Vuttampi
cetam "kappati dve kappa tanhakappo ca ditthikappoca"ti 10- tasma tanha-
ditthivasena atitam khandhakotthasam kappetva kappetva thitati pubbantakappikati
evamettha attho veditabbo. Tesam evam pubbantam kappetva thitanam
punappunam uppajjanavasena pubbantameva anugata ditthiti pubbantanuditthino.
Te evam ditthino tam pubbantam arabbha agamma paticca annampi janam ditthigatikam
karonta anekavihitani adhimuttipadani 11- abhivadanti attharasahi vatthuhiti.
      Tattha anekavihitaniti anekavidhani. Adhimuttipadaniti adhivacanapadani.
Athava, bhutamattham abhibhavitva yathasabhavato aggahetva vattanato 12- adhimuttiyoti
ditthiyo vuccanti. Adhimuttinam padani adhimuttipadani, ditthidipakani vacananiti
attho. Attharasahi vatthuhiti attharasahi karanehi.
      [30] Idani yehi attharasahi vatthuhi abhivadanti tesam kathetukamyataya
pucchaya "te ca bhonto"ti adina nayena pucchitva tani vatthuni vibhajitva
dassetum "santi bhikkhave"ti adimaha.
@Footnote: 1 sam.saga. 15/122 sattajatilasutta     2 vinaYu. 7/278 khuddakavatthuni
@3 Ma.mu. 12/304 mahahatthipadopamasutta  4 sam.khandha. 17/80/75 pindolyasutta
@5 sam.ni. 16/51/82 parivimamsanasutta   6 an.chakka. 332/448 majjhesutta   7 di.maha.
@10/167 mahaparinibbanasutta        8 an.atthaka. 23/185/344 kusitarambhavatthusutta
@9 vinaYu. 2/371 dubbannakaranasikkhapada 10 khu.maha. 29/136/105 suddhatthakasuttaniddesa
@11 cha.Si.i. adhivuttipadani         12 cha.Ma. pavattanato
      Tattha vadanti etenati vado, ditthigatassetam adhivacanam, sassato
vado etesanti sassatavada, sassataditthinoti attho. Eteneva nayena ito
paresampi evarupanam padanam attho veditabbo. Sassatam attananca lokancati
rupadisu annataram "atta"ti ca "loko"ti ca gahetva tam sassatam amaram niccam
dhuvam pannapenti. Yathaha "rupam attaceva loko ca sassato cati attananca
lokanca pannapenti, tatha vedanam. Sannam. Sankhare. Vinnanam attaceva loko ca
sassato cati attananca lokanca pannapenti"ti. 1-
      [31] Atappamanvayati adisu viriyam kilesanam atappanabhavena
atappanti vuttam. Tadeva padahanavasena padhanam. Punapupnam payuttavasena anuyogo.
Iti evam tippabhedampi viriyam anvaya agamma paticcati attho. Appamado vccati
satiya avippavaso. Sammamanasikaroti upayamanasikaro pathamamanasikaro, atthato
nananti vuttam hoti. Yasmim hi manasikare thitassa pubbenivasanussatinanam ijjhati,
ayam imasmim thane "manasikaro"ti adhippeto. Tasma viriyanca satinca nananca
agammati ayamettha sankhepattho. Tatharupanti tathajatikam. Cetosamadhinti cittasamadhim.
Phusatiti vindati patilabhati. Yatha samahite citteti yena samadhina samma ahite
sutthu thapite cittamhi. Anekavihitam pubbenivasanti adinam attho visuddhimagge
vutto.
      So evamahati so evam jhananubhavasampanno hutva ditthigatiko
evam vadati. Vanjhoti vanjhapasuvanjhataladayo viya aphalo kassaci ajanakoti.
Etena "atta"ti ca "loko"ti ca gahitanam jhanadinam rupadijanakabhavam patikkhipati.
Pabbatakutam viya thitoti kutattho. Esikatthayitthitoti esikatthayi viya hutva
thitoti esikatthayitthito. Yatha sunikhato esikatthambho niccalo titthati, evam
thitoti attho. Ubhayenapi lokassa vinasabhavam dipeti. Keci pana "isikatthayitthito"ti
palim vatva munje isika viya thito"ti vadanti. Tatrayam adhippayo:-
yadidam jayatiti vuccati, tam munjato isika viya vijjamanameva nikkhamati. Yasma ca
@Footnote: 1 khu. pati. 31/140 antaggahikaditthiniddese vittharo datthabbo
Isikatthayitthito, tasma te 1- ca satta sandhavanti, ito annattha gacchantiti
attho.
      Samsarantiti aparaparam sancaranti. Cavantiti evam sankhyam gacchanti. Tatha
upapajjantiti. Atthakathayam pana pubbe "sassato atta ca loko ca"ti vatva
idani "te ca satta sandhavanti"ti adina vacanena ayam ditthigatiko attanayeva
attano vadam bhindati, ditthigatikassa dassanam nama na nibaddham, thusarasimhi
nikkhittakhanuko viya cancalam, ummattakapacchiyam puvakhandaguthagomayadini viya cettha
sundarampi asundarampi hotiyevati vuttam. Atthi tveva sassatisamanti ettha
sassatiti niccam vijjamanataya mahapathavimva mannati, tathapi sinerupabbatacandimasuriye,
tato tehi samam attanam mannamana atthi tveva sassatisamanti vadanti.
      Idani "sassato atta ca loko ca"ti adikaya patinnaya
sadhanattham hetum dassento "tam kissa hetu? ahanhi atappamanvaya"ti adimaha.
Tattha iminamaham etam janamiti imina visesadhigamena aham etam paccakkhato
janami, na kevalam saddhamattakena vadamiti dasseti, makaro panettha padasandhikaranattham
vutto. Idam bhikkhave pathamam thananti catuhi vatthuhiti vatthusaddena vuttesu catusu
thanesu, idam pathamam thanam, idam jatisatasahassamattanussaranam pathamam karananti attho.
      [32-33] Uparivaradvayepi eseva nayo. Kevalam hi ayam varo
jatisatasahassanussaranavasena vutto. Itare dasacattalisasamvattavivattakappanussaranavasena.
Mandapanno 2- hi titthiyo anekajatisatasahassamattam anussarati, majjhimapanno dasa
samvattavivattakappani, tikkhapanno cattalisam, na tato uddham.
      [34] Catutthavare: takkayatiti takki, takko va assa atthiti
takki, takketva vitakketva ditthigahino etam adhivacanam. Vimamsaya samannagatoti
vimamSi. Vimamsa nama tulana ruccana khamana. Yatha hi puriso  yatthiya udakam
vimamsitva vimamsitva otarati, evameva yo tulayitva ruccitva khamapetva ditthim
@Footnote: 1 cha. teva                    2 i. mandapanna
Ganhati, so "vimamsi"ti veditabbo. Takkapariyahatanti takkena pariyahatam, tena
tena pariyayena takketvati attho. Vimamsanucaritanti taya vuttappakaraya vimamsaya
anucaritam. Sayam patibhananti attano patibhanamattasanjatam. Evamahati sassataditthim
gahetva evam vadati.
      Tattha catubbidho takki anussatiko, jatissaro, labhi, suddhatakkikoti.
Tattha yo "vessantaro nama raja ahosi"ti adini sutva "tenahi yadi
vessantarova bhagava. Sassato atta"ti takkayanto ditthim ganhati, ayam
anussatiko nama dve tisso jatiyo saritva "ahameva pubbe asukasmim nama
ahosim, tasma sassato atta"ti takkayanto jatissaratakkiko nama. Yo pana
labhitaya "yatha me idani atta sukhito, 1- atitepi evam ahosi, anagatepi
bhavissati"ti takkayitva ditthim ganhati, ayam labhitakkiko nama. "evam sati idam
hoti"ti takkamatteneva ganhanto pana suddhatakkiko nama.
      [35] Etesam va annatarenati etesamyeva catunnam vatthunam annatarena
ekena va dvihi va tihi va. Natthi ito bahiddhati imehi pana vatthuhi bahi
annam ekam karanampi sassatapannattiya natthiti appativattiyam sihanadam nadati.
      [36] Tayidam bhikkhave tathagato pajanatiti bhikkhave tam idam catubbidhampi
ditthigatam tathagato nanappakarato janati. Tato tam pajananakaram dassento
"ime ditathitthana"ti adimaha, tattha ditthiyova ditthitthana nama. Apica
ditthinam karanampi ditthitthanameva. Yathaha: "katamani attha ditthitthanani? khandhapi
ditthitthanam, avijjapi. Phassopi. Sannapi. Vitakkopi. Ayonisomanasikaropi.
Papamittopi. Paratoghosopi ditthitthanam. Khandha hetu khandha paccayo ditthitthanam
uppadaya samutthanatthena, evam khandhapi ditthitthanam. Avijja hetu .pe.
Papamitto hetu .pe. Paratoghoso hetu paratoghoso paccayo ditthitthanam uppadaya
samutthanatthena, evampi paratoghoso ditthitthanan"ti 2- evam gahitati ditthisankhata
tava ditthitthana "sassato atta ca loko ca"ti evam gahita adinna, pavattitati
@Footnote: 1 cha.Ma. sukhi hoti               2 khu. pati. 31/124 ditthikatha
Attho. Evam paramatathati nirasankacittataya punappunam amattha paramattha,
"idameva saccam, moghamannan"ti parinitthapita. Karanasankhata pana ditthitthana
yatha gayhamana ditthiyo samutthapenti, evam arammanavasena ca pavattanavasena ca
asevanavasena ca gahita anadinavadassitaya punappunam gahanavasena paramattha. Evam
gatikati evam nirayatiracchanapetavisayagatinam annataragatika. "evam abhisamparaya"ti
idam purimapadasseva vevacanam, evam idhaparalokati vuttam hoti.
      Tanca tathagato pajanatiti na kevalanca tathagato sakaranam sagatikam ditthigatameva
pajanati, athakho tanca sabbam pajanati, tato ca uttaritaram silanceva
samadhinca sabbannutanananca pajanati. Tanca pajanam na paramasatiti tanca evamvidham
anuttaram visesam pajanantopi "aham pajanami"ti tanhaditthimanaparamasavasena
tanca na paramasati. Aparamasato cassa paccattanceva nibbuti viditati evam aparamasato
cassa aparamasapaccaya 1- sayameva attanayeva tesam paramasakilesanam nibbuti
vidita, pakatam bhikkhave tathagatassa nibbananti dasseti.
      Idani yatha patipannena tathagatena sa nibbuti adhigata, tam patipattim
dassetum yasu vedanasu ratta 2- titthiya "idha sukhino bhavissama, ettha sukhino
bhavissama"ti ditthiggahanam pavisanti, tasamyeva vedananam vasena kammatthanam
acikkhanto "vedananam samudayanca"ti adimaha. Tattha yathabhutam viditvati
"avijjasamudaya vedanasamudayoti paccayasamudayatthena vedanakkhandhassa udayam passati,
tanhasamudaya. Kammasamudaya. Phassasamudaya. Vedanasamudayoti paccanasamudayatthena
vedanakkhandhassa udayam passati. Nibbattilakkhantopi vedanakkhandhassa udayam
passati"ti. 3- Imesam pancannam lakkhananam vasena vedanasamudayam yathabhutam viditva,
"avijjanirodha vedananirodhoti .pe. Tanhanirodha. Kammanirodha. Phassanirodha
vedananirodhoti paccayanirodhatthena vedanakkhandhassa vayam passati. Viparinamalakkhanam
passantopi vedanakkhandhassa vayam passati"ti 4- imesam pancannam lakkhananam vasena
vedananam atthangamam yathabhutam viditva "yam vedanam paticca uppajjati sukham somanassam,
@Footnote: 1 Si. aparappaccaya    2 ka. rata    3-4 khu. pati 31/50 nanakatha
Ayam vedanaya assado"ti evam assadam ca yathabhutam viditva, "yam vedana
anicca dukkha viparinamadhamma, ayam vedanaya adinavo"ti evam adinavam yathabhutam
viditva "yo vedanaya chandaragavinayo chandaragappahanam, idam vedanaya nissaranan"ti
evam nissarananca yathabhutam viditva, vigatacchandaragataya anupadano anupadavimutto
bhikkhave tathagato yasmim upadane sati kinci upadiyeyya, upadinnatta
ca khandho bhaveyya tassa abhava kinci dhammam anupadiyitvava vimutto bhikkhave
tathagatoti.
      [37] Ime kho te bhikkhaveti ye vo aham "katame ca te  bhikkhave
dhamma gambhira"ti apucchim, ime  kho te bhikkhave "tanca tathagato pajanati,
tato ca uttaritaram pajanati"ti evam niddittha sabbannutananadhamma gambhira
duddasa .pe. Panditavedaniyati veditabba. Yehi tathagatassa neva puthujjano,
na sotapannadisu annataro vannam yathabhutam vattum sakkoti, athakho tathagatova
yathabhuccam 1- vannam samma vadamano vadeyyati evam puccamanenapi 2-
sabbannutananameva puttham, niyyadentenapi tadeva niyyaditam, antara pana ditthiyo
vibhattati.
                      Pathamabhanavaravannana nitthita.
                         --------------
                       Ekaccasassatavadavannana
      [38] Tattha 3- ekaccasassatikati ekaccasassatavada, te duvidha
honti: sattekaccasassatika, sankharekaccasassatikati. Duvidhapi idha gahitayeva.
      [39] Yanti nipatamattam. Kadaciti kisminci kale. Karahaciti tasseva
vevacanam. Dighassa addhunoti dighassa kalassa. Accayenati atikkamena. Samvattatiti
vinassati. Yebhuyyenati ye upari brahmalokesu va arupesu va nibbattanti,
tadavasese sandhaya vuttam. Jhanamanena nibbattatta manomaya. Piti tesam bhakkho
@Footnote: 1 cha.Ma. yathabhutam.              2 ka. vuccamanenapi
@3 cha.Ma., i. ayam patho na dissati. visuddhi 2/51 pitthe.
Aharoti pitibhakkha. Attanova tesam pabhati sayampabha. Antalikkhe carantiti
antalikkhacaRa. Subhesu uyyanavimanakapparukkhadisu titthantiti subhatthayino. Subha
va manorammavatthabharana hutva titthantiti subhatthayino. Ciram dighamaddhananti
ukkamsena attha kappe.
      [40] Vivattatiti santhati. Sannam brahmavimananti pakatiya nibbattasattanam
natthitaya sunnam, brahmakayika bhumi nibbattatiti attho. Tassa katta va
kareta va natthi, visuddhimagge vuttanayena pana kammapaccaya utusamutthana
ratanabhumi nibbattati. Pakatinibbattatthaneyeva 1-   cettha uyyanakapparukkhadayo
nibbattanti.  atha sattanam pakatiya visitatthane nikanti uppajjati. Te pathamajjhanam
bhavetva tato otaranti, tasma "athakho annataro satto"ti adimaha.
Ayukkhaya va punnakkhaya vati ye olaram punnakammam katva yattha katthaci
appayuke devaloke nibbattanti, te attano punnabalena thatum na sakkonti,
tassa pana devalokassa ayuppamaneneva cavantiti ayukkhaya va cavantiti vuccanti.
Ye pana parittam punnakammam katva dighayuke devaloke nibbattanti, te yavatayukam
thatum na sakkonti, antarava cavantiti punnakkhaya va cavantiti vuccanti.
Dighamaddhanam titthatiti kappam va upaddhakappam va.
      [41] Anabhiratiti aparassapi sattassa   agamanapatthana. Ya pana
patighasampayutta ukkanthita, sa brahmaloke natthi. Paritassanati ubbijjana
phandana, sa panesa tasatassana tanhatassana ditthitassana nanatassanati
catubbidha hoti. Tattha "jatim paticca bhayam bhayanakam chambhitattam lomahamso cetaso
utraso. Jaram. Maranam paticca .pe. Utraso"ti 2- ayam tasatassana nama.
"aho vata annepi satta itthattam agaccheyyun"ti 3- ayam tanhatassana nama.
"paritassitam vipphanditameva"ti 4- ayam ditthitassana nama. "tepi tathagatassa
dhammadesanam sutva yebhuyyena bhayam samvegam santasam apajjanti"ti 5- ayam nanatassana
@Footnote: 1 cha.Ma., i. pakatinibbattitthanesuyeva      2 abhi.vi. 35/921 tikanidesa
@3 di. pa. 11/38 patikasutta            4 di.Si. 9/105-117 brahmajalasutta
@5 sam. khandha. 17/78 sihasutta, an. catukka.  21/33 sihasutta
Nama. Idha pana tanhatassanapi ditthitassanapi vattati. Brahmavimananti idha pana
pathamabhinibbattassa atthitaya sunnanti na vuttam. Upapajjantiti uppattivasena
upagacchanti. Sahabyatanti sahabhavam.
      [42] Abhibhuti abhibhavitva thito "jetthakohamasmi"ti. Anabhibhutoti
annehi anabhibhuto. Annadatthunti ekamsavacane nipato. Dassanavasena daso,
sabbam passamiti attho. Vasavattiti sabbam janam vase vattemi. Issaro
katta nimmatati aham loke issaro, aham lokassa katta ca nimmata ca,
pathavihimavantasinerucakkavalamahasamuddacandimasuriya maya nimmitati. Settho sajjitati
aham lokassa uttamo ca sajjita ca "tavam khattiyo nama hohi, tvam brahmano,
vesso, suddo, gahattho, pabbajito nama. Antamaso tvam ottho hohi, gono
hohi"ti evam "sattanam samvibhajita 1- ahan"ti mannati. Vasi pita bhutabhabyananti
"ahamasmi cinnavasitaya vasi, ahampita bhutananca bhabyananca"ti mannati. Tattha
andajajalabuja satta antoandakoseceva antovatthimhi ca bhabya nama, bahi
nikkhantakalato  patthaya bhuta nama. Samsedaja pathamacittakkhane  bhabya, dutiyato
patthaya bhuta. Opapatika pathamairiyapathe bhabya, dutiyato patthaya bhutati
veditabba. Te sabbepi mayham puttati sannaya "ahampita bhutabhabyanan"ti mannati.
      Idani karanato sadhetukamo "maya ime satta nimmita"ti patinnam
katva "tam kissa hetu"ti adimaha. Itthattanti itthabhavam, brahmabhavanti
attho. Imina mayanti attano kammavasena cutapi upapannapi ca kevalam
mannanamatteneva "imina nimmitata"ti mannamana vankacchiddena  2-  vankaani viya
onamitva tasseva padamulam gacchanti.
      [43] Vannavantataro cati vannavantataro ca abhirupo pasadikoti
attho. Mahesakkhataroti issariyaparivaravasena mahayasataro.
      [44] Thanam kho panetanti karanam kho panetam. So tato cavitva annatra
na gacchati, idheva agacchati, tam sandhayetam vuttam. Agarasmati geha. Anagariyanti
@Footnote: 1 cha.ma, samvisajeta               2 i. vankacchidde
Pabbajjam. Pabbajja hi yasma agarasusa hitam kasigorakkhadikammam tattha natthi,
tasma anagariyanti vuccati. Pabbajatiti upagacchati. Tato param nanussaratiti tato
pubbenivasa param na sarati, saritum asakkonto tattha thatva ditthim ganhati.
      Niccoti adisu tassa upapattim apassanto "nicco"ti vadati, maranam
apassanto "dhuvo"ti, sadabhavato  "sassato"ti, jaravasenapi viparinamassa
abhavato "aviparinamadhammo"ti. Sesamettha vare uttanamevati.
      [45-46] Dutiyavare:  khiddaya padussanti vinassantiti khiddapadosika,
"padusika"tipi palim likhanti, sa atthakathayam natthi. Ativelanti atikalam, aticiranti
attho. Hassakhiddaratidhammasamapannati hassaratidhammanceva khiddaratidhammanca
samapanna anuyutta, kelihassasukhanceva kayikavacasikakilasukhanca anuyutta,
vuttappakararatidhammasamangino hutva viharantiti attho.
      Sati pamussatiti khadaniyabhojaniyesu sati pamussati. Te kira punnavisesadhigatena
mahantena attano sirivibhavena nakkhattam kilanta taya sampattimahantataya 1- "aharam
paribhunjimha, na paribhunjimha"tipi na jananti. Atha ekaharatikkamanato
patthaya nirantaram khadantapi pivantapi cavantiyeva, na titthanti. Kasma?
kammajatejassa balavataya karajakayassa mandataya. Manussanam hi kammajatejo mando,
karajakayo balava. Tesam kammajatejassa mandataya karajakayassa balavataya sattahampi
atikkamitva unhodakaacchayaguadihi sakka vatthum upatthambhetum. Devanam pana
tejo balava hoti, karajam mandam. Te ekam aharavelam atikkamitvava santhatum na
sakkonti. Yatha nama gimhanam majjhanhike tattapasane thapitam padumam va
uppalam va sayanhasamaye ghatasatenapi sinciyamanam pakatikam na hoti, vinassatiyeva.
Evameva paccha nirantaram khadantapi pivantapi cavantiyeva, na titthanti. Tenaha
"satiya sammosa te deva tamha kaya cavanti"ti. Katame pana te devati?
"ime deva"ti 2- atthakathayam vicarana natthi, "devanam kammajatejo balava hoti,
karajam mandan"ti avisesena vuttatta pana ye keci kavalinkaraharupajivino deva
@Footnote: 1 Ma. sampattiya mahantataYu.      2 ka.Si. namati
Evam karonti, teyeva cavantiti veditabba. Keci panahu
"nimmanaratiparanimmitavasavattino te deva"ti. Khiddapadussanamatteneva hete
"khiddapadosika"ti vutta. Sesamettha purimanayeneva veditabbam.
      [47-48] Tatiyavare: manena padussanti nassanti vinassantiti
manopadosika, ete catummaharajika. Tesu kira eko devaputto "nakkhattam
kilissami"ti saparivaro rathena vithim patipajjati, athanno nikkhamanto tam purato
gacchantam disva "kim 1- bho ayam kapano aditthapubbam viya ekam disva pitiya
uddhumato viya bhijjamano viya ca gacchati"ti kujjhati. Purato gacchantopi
nivattitva tam kuddham disva kuddha nama suvijjana 2- honti kuddhabhavamassa
natva "tvam kuddho mayham kim karissasi, ayam sampatti maya danasiladinam vasena
laddha,  na tuyham vasena"ti patikujjhati. Ekasmim hi kuddhe itaro akuddho
rakkhati, ubhosu pana kuddhesu ekassa kodho itarassa paccayo hoti, tassapi
kodho itarassa paccayo hotiti ubho kandantanamyeva orodhanam cavanti ayamettha
dhammata. Sesam vuttanayeneva veditabbam.
      [49-52] Takkivare 3-: ayam cakkhvadinam bhedam passati, citatampana
yasma purimam purimam pacchimassa pacchimassa paccayam datvava nirujjhati, tasma
cakkhvadinam bhedato balavatarampi cittassa bhedam na passati. So tam apassanto
yatha nama sakuno ekam rukkham jahitva annasmim 4- niliyati, evameva imasmim
attabhave bhinne cittam annatra gacchatiti gahetva evamaha. Sesamettha vuttanayeneva
veditabbam.
                        Antanantavadavannana
      [53] Antanantikati antanantavada, antam va anantam va
antanantam va nevantananantam va arabbha pavattavadati attho.
@Footnote: 1 cha.Ma. ayamsaddo na dissati.         2 cha.Si.i. suvidita.
@3 Ma.i. takkivade.              4 Ma. ekasmim.
      [54-60] Antasanni lokasmim viharatiti patibhaganimittam cakkavalapariyantam
avaddhetva tam "loko"ti gahetva antasanni lokasmim viharati,
cakkavalapariyantam katva vaddhitakasino 1- pana anantasanni hoti, uddhamadho
avaddhetva pana tiriyam vaddhetva uddhamadho antasanni tiriyam anantasanni.
Takkivado vuttanayeneva veditabbo. Ime cattaropi attana ditthapubbanusareneva
ditthiya gahitatta pubbantakappikesu pavittha.
                        Amaravikkhepavadavannana
      [61] Na maratiti amaRa. Ka sa? "evantipi me no"ti adina
nayena pariyantarahita ditthigatikassa ditthi ceva vada 2- ca. Vividho khepoti
vikkhepo, amaraya ditthiya vacaya ca vikkhepoti amaravikkhepo, so etesam
atthiti amaravikkhepika. Aparo nayo, amara nama eka macchajati, sa
ummujjananimujjanadivasena udake sandhavamana gahetum na sakka, 3- evameva ayam
pi vado itocito ca sandhavati, gaham na upagacchatiti amaravikkhepoti vuccati,
so etesam atthiti amaravikkhepika.
      [62] "idam kusalan"ti yathabhutam nappajanatiti dasa kusalakammapathe
yathabhutam nappajanatiti attho. Akusalepi dasa akusalakammapathava adhippeta. So
mamassa vighatoti "musa maya bhanitan"ti vippatisaruppattiya mama vighato assa,
dukkham bhaveyyati attho. So mamassa antarayoti so mama saggassa ceva
maggassa ca antarayo assa. Musavadabhaya musavadaparijegucchati musavade
ottappena ceva hiriya ca. Vacavikkhepam apajjatiti vacaya vikkhepam apajjati.
Kidisam? amaravikkhepam, apariyantavikkhepanti attho.
      Evantipi me noti adisu "evantipi me no"ti aniyamitavikkhePo.
Tathatipi me noti "sassato atta ca loko ca"ti vuttam sassatavadam patikkhipati.
Annathatipi me noti sassatato annatha 4- vuttam ekaccasassatam ekaccaasassatam 5-
@Footnote: 1 ka.Ma. vaddhitakasine    2 cha.Ma., i. vaca.    3 cha.Ma. sakkati
@4 Ma. annathapiti       5 cha.Ma., i. ayam patho na dissati.
Patikkhipati. Notipi me noti "na hoti tathagato param marana"ti vuttam ucchedam
patikkhipati. No  notipi me noti "neva hoti na na hoti"ti vuttam takkivadam
patikkhipati. Ayam pana "idam kusalan"ti va "akusalan"ti va puttho na kinaci
byakaroti. "idam kusalan"ti va 1- puttho "evantipi me no"ti vadati. Tato
"kim akusalan"ti vutte "tathatipi me no"ti vadati. "kim  ubhayato annatha"ti
vutte "annathatipi me no"ti vadati. Tato "tividhenapi na hoti, kinte laddhi"ti
vutte "notipi me no"ti vadati. Tato "no noti kinte 2- laddhi"ti vutte
"no notipi me no"ti evam vikkhepamevapajjati, ekasmimpi pakkhe na titthati.
      [63] Chando va rago vati appatijanantopi 3- sahasa kusalameva
"kusalan"ti vatva akusalameva "akusalan"ti vatva "maya asukassa nama evam
byakatam, kintam subyakatan"ti anne pandite pucchitva tehi "subyakatam
bhadramukha, `kusalameva taya kusalam akusalameva akusalan'ti byakatan"ti vutte "natthi
maya sadiso pandito"ti evam me tattha chando va rago va assati attho.
Ettha ca chando dubbalarago, rago balavaragoti. 4- Doso va patigho vati
kusalam 5- pana "akusalan"ti, akusalam va "kusalan"ti vatva anne pandite
pucchitva tehi "dubyakatam taya"ti vutte "ettakampi nama na janami"ti tattha
me assa doso va patigho vati attho. Idhapi doso dubbalakodho, patigho
balavakodho.
      Tam mamassa upadanam, so mamassa vighatoti tam chandaragadvayam mama
upadanam assa, dosapatighadvayam vighato. Ubhayampi va dalhaggahanavasena upadanam,
vihananavasena vighato. Rago hi amuncitukamataya arammanam ganhati jaluka viya.
Doso vinasetukamataya asiviso viya. Ubhopi cete santapakatthena vihanantiyevati
"upadanan"ti ca "vighato"ti ca vutta. Sesam pathamavarasadisameva.
@Footnote: 1 cha.Ma. vasaddo na dissati.           2 cha.Ma. kim no noti te.
@3 cha.Ma., i. ajanantopi              4 cha.Ma., i. balavarago.    5 ka. kusalampi
      [64] Panditati pandiccena samannagata. Nipunati sanhasukhumavuddhino
sanhasukhumam atthantaram 1- pativijjhanasamattha. Kataparappavadati vinnataparappavada
ceva parehi saddhim katavadapariccaya ca. Valavedhirupati valavedhidhanuggahasadisa.
Vo 2-  bhindanta manneti valavedhi viya valam sukhumanipi paresam ditthigatani
attano pannabalena 3- bhindanta viya carantiti attho. Te mam tatthati te
samanabrahmana mam tesu kusalakusalesu. Samanuyunjeyyunti "kim kusalam, kim akusalanti
attano laddhim vada"ti laddhim puccheyyum. Samanuggaheyyunti "idam nama"ti vutte
"kena karanena etamattham gahaya"ti 4- karanam puccheyyum. Samanubhaseyyunti "imina
nama karanena"ti vutte karane dosam dassetva "na tvam idam janasi,
idampana ganha, idam vissajjehi"ti evam samanuyunjeyyum. Na sampayeyyanti na
sampadeyyam, sampadetva kathetum na sakkuneyyanti attho. So mamassa
vighatoti yantam punappunam vatvapi asampayanam nama, so mama vighato assa,
otthatalujivhagalasosanadukkhameva assati attho. Sesametthapi pathamavarasadisameva.
      [65-66] Mandoti mandapanno, apannassevetam namam. Momuhoti
atisammulho. Hoti tathagatoti adisu satto "tathagato"ti  adhippeto. Sesamettha
uttanameva. Imepi cattaro pubbe pavattadhammanusareneva ditthiya gahitatta
pubbantakappikesu pavittha.
                       Adhiccasamuppannavadavannana
      [67] "adhiccasamuppanno atta ca loko ca"ti dassanam adhiccasamuppannam,
tam etesam atthiti adhiccasamuppannika. Adhiccasamuppannanti akaranasamuppannam.
      [68-73] Asannasattati desanasisametam, acittuppada rupamattakaattabhavati 5-
attho. Tesam evam uppatti veditabba:- ekacco hi titthayatane pabbajitva
vayokasine parikammam katva catutthajjhanam nibbattetva jhana vutthaya
@Footnote: 1 Si.Ma. sukhumaatthantaram, i. sukhumaatthantare.    2 ka.Ma. te
@3 cha.Ma., i. pannagatena                 4 cha.Ma. gahayenti.
@5 Si. acittuppadarupamattakadattebhavati.
"citte dosam passati, citte sati hatthacchedadidukkhanceva sabbabhayani ca honti,
alam imina cittena, acittakabhavova santo"ti evam citte dosam passitva
aparihinajjhano kalam katva asannasattesu nibbattati, cittamassa cuticittanirodhena
idheva nivattati, rupakkhandhamattameva tattha patubhavati. Te tattha yatha nama
jiyavegukkhitto saro yattako jiyavego, tattakamevakase gacchati, evameva
jhanavegukkhitta upapajjitva yattako jhanavego, tattakameva kalam titthanti,
jhanavege pana parihine tattha rupakkhandho antaradhayati, idha pana patisandhisanna
uppajjati. Yasma pana taya idha uppannasannaya tesam tattha cuti pannayati,
tasma "sannuppada ca pana te deva tamha kaya cavanti"ti vuttam. Santatayati
santabhavaya. Sesamettha uttanameva. Takkivadopi vuttanayeneva veditabboti.
                       Aparantakappikavadavannana
      [74] Evam attharasa pubbantakappike dassetva idani catucattalisa
aparantakappike dassetum "santi bhikkhave"ti adimaha. Tattha anagatakotthasasankhatam
aparantam kappetva ganhantiti aparantakappika, aparantakappo va etesam atthiti
aparantakappika. Evam sesampi pubbe vuttanayeneva 1- veditabbam
                          sannivadavannana
      [75] Uddhamaghatanikati 2- aghatanam vuccati maranam, uddhamaghatana
attanam vadantiti uddhamaghatanika. "sanni"ti pavatto vado sannivado, so
tesam 3- atthiti sannivada.
      [76-77] Rupi attati adisu kasinarupam "atta"ti, tattha pavattasannancassa
"sanna"ti gahetva va ajivakadayo viya takkamatteneva va "rupi
atta hoti, arogo param marana sanni"ti nam pannapenti. Tattha arogoti nicco.
Arupasamapattinimittam pana "atta"ti samapattisannancassa "sanna"ti gahetva va
niganthadayo viya takkamatteneva va "arupi atta hoti, arogo param marana sanni"ti
@Footnote: 1 cha.Ma. vuttappakaranayeneva     2 cha.Ma. uddhamaghatanikati   3 cha.Ma. etesam
Nam pannapenti. Tatiya pana missakagahavasena pavatta ditthi. Catuttha takkagaheneva.
Dutiyacatukkam antanantikavade vuttanayeneva veditabbam. Tatiyacatukke samapannakavasena
ekattasanni, asamapannakavasena nanattasanni, parittakasinavasena parittasanni,
vipulakasinavasena appamanasanniti veditabbo. 1- Catutthacatukke pana dibbena
cakkhuna tikacatukkajjhanabhumiyam  nibbattamanam disva "ekantasukhi"ti ganhati,
niraye nibbattamanam disva "ekantadukkhi"ti, manussesu nibbattamanam disva
"sukhadukkhi"ti, vehapphaladevesu nibbattamanam disva "adukkhamasukhi"ti ganhati.
Visesato hi pubbenivasanussatinanalabhino pubbantakappika honti, dibbacakkhuka
aparantakappikati.
                    Asanninevasanninasannivadavannana
      [78-83]  Asannivado sannivade adimhi vuttanam dvinnam
catukkanam vasena veditabbo. Tatha nevasanninasannivado. Kevalanhi tattha "sanni
atta"ti ganhantanam ta ditthiyo, idha "asanni"ti ca "nevasanninasanni"ti
ca. Tattha na ekantena karanam pariyesitabbam. Ditthigatikassapi gaho
ummattakapacchisadisoti vuttametam.
                        Ucchedavadavannana
      [84] Ucchedavade: satoti vijjamanassa. Ucchedanti upacchedam.
Vinasanti adassanam. Vibhavanti bhavavigamam. Sabbanetani annamannavevacananeva.
Tattha dve jana ucchedaditthim ganhanti labhi ca alabhi ca. Labhi arahato 2-
dibbena cakkhuna cutim disva upapattim apassanto. Yo va cutimattameva datthum
sakkoti na upapattim, 3- so ucchedaditthim ganhati. Alabhi ca "ko paralokam
janati"ti 4- kamasukhagiddhitaya va "yatha rukkhato pannani patitani puna na
viruhanti, evameva satta"ti adina takkena va ucchedam ganhati. Idha pana
@Footnote: 1 cha.Ma. veditabba            2 ka.Ma. anussaranto
@3 cha.Ma. upapatam.            4 cha.Ma. na janatiti
Tanhaditthinam vasena va tatha ca annatha ca vikappetva va ima satta
ditthiyo uppannati veditabba.
      [85] Tattha rupiti rupava. Catummahabhutikoti catumahabhutamayo.
Matapitunam etanti matapettikam. Kintam? sukkasonitam, matapettike sambhuto
Jatoti matapettikasambhavo. Iti rupakayasisena manussattabhavam "atta"ti vadati.
Ittheketi ittham eke, evameketi attho.
      [86] Dutiyo tam patikkhipitva dibbattabhavam vadati. Dibboti devaloke
sambhuto. Kamavacaroti chakamavacaradevapariyapanno. Kavalinkaraharam 1- bhakkhayatiti
kavalinkaraharabhakkho.
      [87] Manomayoti jhanamanena nibbatto. Sabbangapaccangiti sabbaangapaccangayutto.
Ahinindariyoti paripunnindriyo. Yani brahmaloke atthi, tesam vasena, itaresanca
santhanavasenetam vuttam.
      [88-92] Sabbaso rupasannanam samatikkamati adinam attho
visudadhimagge vutto. Akasanancayatanupagoti adisu pana akasanancayatanabhavam
upagatoti evamattho veditabbo. Sesamettha uttanamevati.
                       Ditthadhammanibbanavadavannana
      [93] Ditthadhammanibbanavade "ditthadhammo"ti paccakkhadhammo vuccati,
tattha tattha patiladdhattabhavassetam adhivacanam, ditthadhamme nibbanam ditthadhammanibbanam,
imasmimyeva attabhave dukkhavupasamoti 2- attho, tam vadantiti ditthadhammanibbanavada,
paramaditthadhammanibbananti paramam ditthadhammanibbanam, uttamanti attho.
      [94] Pancahi kamagunehiti manapapiyarupadihi pancahi kamakotthasehi,
bandhanehi va. Samappitoti sutthu appito allino hutva. Samangibhutoti samannagato.
Paricaretiti tesu kamagunesu yathasukham indriyani careti sancareti itocitoca
upaneti. Athava: paladdhati ramati kilati. Ettha ca duvidha kamaguna manusaka 3-
@Footnote: 1 cha.Ma.,i. kavalikaram.   2 cha.Ma.,i. dukkhavupasamananti.   3 ka.Ma. manusika.
Ceva dibba ca. Manusika mandhatukamagunasadisa datthabba, dibba ca
paranimmitavasavattidevarajassa kamagunasadisati. Evarupe kame upagatanam hi te
ditthadhammanibbanappattim pannapenti.
      [95] Dutiyavare hutva abhavatthena anicca, patipilanatthena dukkha,
pakatijahanatthena viparinamadhammati veditabba. Tesam viparinamannathabhavati tesam
kamanam viparinamasankhata annathabhava, yampi me ahosi, tampi me natthiti
vuttanayena uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassupayasa. Tattha anto
nijjhayanalakkhano soko, tannissitalalappanalakkhano paridevo, kayapatipilanalakkhanam
dukkham, manovighatalakkhanam domanassam, visadalakkhano upayaso, vivicceva kamehiti
adinamattho visuddhimagge vutto.
      [96] Vitakkitanti abhiniropanavasena pavatto vitakko. Vicaritanti
anumajjanavasena pavatto vicaro. Etenetanti etena vitakkitena ca vicaritena
ca etam pathamajjhanam olarikam sakantakam viya khayati.
      [97-98] Pitigatanti pitiyeva. Cetaso ubbillavitattanti 1- cittassa
ubbillavibhavakaranam, cetaso abhogoti jhana vutthaya tasmim sukhe punappunam
cittassa abhogo manasikaro samannaharoti. Sesamettha ditthadhammanibbanavade
uttanameva.
      Ettavata sabbapi dvasatthiditthiyo kathita honti. Yasam satteva
ucchedaditthiyo, sesa sassataditthiyo.
      [100-104] Idani "imehi kho te bhikkhave"ti  imina varena
sabbepi te aparantakappike ekajjham niyyadetva sabbannutananam vissajjesi. 2-
Puna "imehi kho te bhikkhave"ti adina varena sabbepi te aparantakappike
pubbantaparantakappike 3- ca 3- ekajjham niyyadetva tadeva nanam vissajjesi. Iti
"katame ca te bhikkhave dhamma"ti adimhi pucchamanopi sabbannutananameva
@Footnote: 1 Ma. uppilavitattam            2 cha.Ma. vissajjeti
@3-3 cha.i, pubbantaparantakappike
Pucchitva vissajjamanopi sattanam ajjhasayam tulaya tulayanto viya, sinerupadato
valukam uddharanto viya dvasatthiditthigatani uddharitva sabbannutananameva
vissajjesi. Evam ayam yathanusandhivasena desana agata.
      Tayo hi suttassa anusandhi:- pucchanusandhi, ajjhasayanusandhi,
yathanusandhiti. Tattha "evam vutte annataro bhikkhu bhagavantam etadavoca `kinnu kho
bhante orimam tiram, kim parimam tiram, ko majjhe samsido, ko thale ussado, 1-
ko manussaggaho, ko amanussaggaho, ko avattaggaho, ko antoputibhavo'ti 2-
evam pucchantanam bhagavata vissajjitasuttavasena pucchanusandhi veditabba. 3-
      "atha kho annatarassa bhikkhuno evam cetaso parivitakko udapadi
`iti kira bho rupam anatta, vedana, sanna, sankhara, vinananam anatta,
anattakatani kira kammani kammattanam phusissanti'ti. 4- Atha kho bhagava tassa
bhikkhuno cetasa cetoparivitakkamannaya bhikkhu amantesi:- thanam kho panetam
bhikkhave vijjati, yam idhekacco moghapuriso avijjagato tanhadhipateyyena cetasa
satthu sasanam atidhavitabbam manneyya `iti kira bho rupam anatta .pe. Phusissan'ti.
Tam kim mannatha bhikkhave rupam niccam va aniccam va"ti 5- evam paresam ajjhasayam
viditva bhagavata vuttasuttavasena ajjhasayanusandhi veditabba.
      Yena pana dhammena adimhi desana utthita, tassa dhammassa
anurupadhammavasena va patipakkhavasena va yesu suttesu upari desana agacchati,
tesam vasena yathanusandhi veditabba. Seyyathidam? akankheyyasutte 6- hettha silena
desana utthita, upari cha abhinna agata. Vatthasutte 7- hettha kilesavasena
desana utthita, upari brahmavihara agata. Kosambiyasutte 8- hattha
bhandanena utthita, upari saraniyadhamma agata. Kakacupame 9- hettha akkhantiya
@Footnote: 1 Ma. ussaro                       2 sam. sala. 18/241 pathamadarukkhandhopamasutta
@3 cha.Ma. veditabbo                    4 Ma. upari. 14/90/70
@5 Ma. upari. 14/90/71 mahapunnamasutta     6 Ma.mu. 12/64/43
@7 Ma.mu. 12/70/48                   8 Ma.mu. 12/491/435
@9 Ma.mu. 12/222/187 kakacupamasutta
Utthita, upari kakacupama agata. Imasmimpi brahmajale hettha ditthivasena desana
utthita, upari sunnatapakasanam agatam. Tena  vuttam "evamayam yathanusandhivasena
desana agata"ti.
                      Paritassitavipphanditavaravannana
      [105-117] Idani mariyadavibhagadassanattham tatra "bhikkhave"ti
adika desana araddha. Tadapi tesam bhavatam samanabrahmananam ajanatam apassatam
vedayitam tanhagatanam paritassitam vipphanditamevati yena ditthiassadena ditthisukhena
ditthivedayitena te somanassajata sassatam attananca lokanca pannapenti catuhi
vatthuhi, tadapi tesam bhavantanam samanabrahmananam yathabhutam dhammanam sabhavam
ajanantanam apassantanam vedayitam tanhagatanam kevalam tanhagatanamyeva tam vedayitam,
tanca kho panetam paritassitam vipphanditameva. Ditthisankhatena ceva tanhasankhatena
ca paritassitena vipphanditameva calitameva kappitameva. Thusarasimhi nikhatakhanusadisam 1- na
sotapannassa dassanamiva niccalanti dasseti. Eseva 2- nayo ekaccasassatavadadisupi.
                         Phassapaccayavaravannana
      [118-130]  Puna "tatra bhikkhave ye te samanabrahmana
sassatavada"ti adi paramparapaccayadassanattham araddham. Tattha tadapi phassapaccayati
yena ditthiassadena ditthisukhena ditthivedayitena te somanassajata sassatam
attananca lokanca pannapenti catuhi vatthuhi, tadapi tanhaditthiparipphanditam
vedayitam phassapaccayati dasseti. Esa nayo sabbattha.
      [131-143] Idani tassa paccayassa ditthivedayite balavabhavadassanattham
puna "tatra bhikkhave ye te samanabrahmana sassatavada"ti adimaha. Tattha
te vata annatra phassati te vata samanabrahmana tam vedayitam vina phassena
patisamvedissantiti karanametam natthiti. Yatha hi patato gehassa upatthambhanatthaya
thuna nama balavapaccayo hoti, na tam thunaya anupatthambhitam thatum sakkoti,
@Footnote: 1 ka. nikkhittakhanusadisam          2 cha.Ma.i. esa
Evameva  phassopi vedanaya balavapaccayo, tam vina idam ditthivedayitam natthiti dasseti.
Esa nayo sabbattha.
                    Ditthigatikadhitthanavattakathavannana
      [144] Idani "tatra bhikkhave ye te samanabrahmana sassatavada
sassatam attananca lokanca pannapenti catuhi vatthuhi, yepi te samanabrahmana
ekaccasassatika"ti adina nayena sabbaditthivedayitani sampindeti. Kasma?
upari phasse pakkhipanatthaya. Katham? sabbe te chahi phassayatanehi phussa phussa
patisamvedenti. Tattha cha phassayatanani nama cakkhuphassayatanam, sota, ghana, jivha,
kaya, manophassayatananti imani cha. Sanjatisamosaranakaranapannattimattesu hi
ayamayatanasaddo vattati. 1- Tattha "kambojo assanam ayatanam, gunnam dakkhinapatho"ti
sanjatiyam vattati, 1- sanja titthaneti attho. "manorame ayatane, sevanti nam
vihangama"ti 2- samosarane. "sati satiayatane"ti 3- karane. "arannayatane pannakutisu
sammanti"ti 4- pannattimatte. Svayamidha sanjatiadiatthattayepi yujjati.
Cakkhvadisu hi phassapancamaka dhamma sanjayanti samosaranti, tani ca nesam karananti
ayatanani. Idha pana "cakkhunca paticca rupe ca uppajjati cakkhuvinnanam, tinnam
sangati phasso"ti 5- imina nayena phassasiseneva desanam aropetva phassam adim
katva paccayaparamparam dassetum cha phassayatanadini vuttani.
      Phussa phussa patisamvedentiti phusitva phusitva  patisamvedenti. Ettha
ca  kincapi ayatananam phusanakiccam viya vuttam, tathapi na tesam phusanakiccata
veditabba. Na hi ayatanani phusanti, phassova tam tam arammanam phusati, ayatanani
pana phasse upanikkhipetva dassitani, tasma sabbe te chaphassayatanasambhavena
phassena rupadini arammanani phusitva tam ditthivedanam patisamvedissantiti evamettha
attho veditabbo.
@Footnote: 1-1 cha.Ma. pavattati             2 an. pancaka. 22/38 saddhasutta
@3 an. tika. 20/102/250 pamsudhovakasutta   4 sam. sa. 15/255/271 arannakasutta
@5 sam.ni. 16/43/69 dukkhasutta
      Tesam vedanapaccaya tanhati adisu vedanati chaphassayatanasambhava
vedana. Sa rupatanhadibhedaya tanhaya upanissayakotiya paccayo hoti. Tena
vuttam "tesam vedanapaccaya tanha"ti. Sa pana catubbidhassa upadanassa
upanissayakotiya ceva sahajatakotiya ca paccayo hoti. Tatha upadanam bhavassa,
bhavo jatiya upanissayakotiya paccayo hoti.
      Jatiti  cettha 1- savikara pancakkhandha datthabba. Jatijaramaranassa ceva
sokadinanca upanissayakotiya paccayo hoti. Ayamettha sankhepo, vittharato pana
paticcasamuppadakatha visuddhimagge vutta, idha panassa paynomattameva veditabbam.
      Bhagava hi vattakatham kathento "purima bhikkhave koti na pannayati
avijjaya, `ito pubbe avijja nahosi, atha paccha sambhavi'ti evancetam 2-
bhikkhave vuccati, atha ca pana pannayati `idappaccaya avijja"ti 3- evam avijjasisena
va  "purima bhikkhave koti na pannayati bhavatanhaya .pe. `idappacya
Bhavatanha"ti 4- evam tanhasisena va "purima bhikkhave koti na pannayati
bhavaditthiya .pe. `idappaccaya Bhavaditthi"ti evam ditthisisena va kathesi. Idha
pana ditthisisena kathento vedanaragena uppajjamana ditthiyo kathetva
vedanamulakam paticcasamuppadam kathesi, tena idam dasseti "evamete ditthigatika idam
dassanam gahetva tisu bhavesu catusu yonisu pancasu gatisu sattasu vinnanatthitisu
navasu sattavasesu ito ettha ito  idhati sandhavanta samsaranta yante
yuttagono viya, thambhe upanibaddhakukkuro viya, vatena vippannatthanava viya ca
vattadukkhameva anuparivattanti, vattadukkhato sisam ukkhipitum na sakkonti"ti.
                          Vivattakathadivannana
      [145] Evam ditthigatikadhitthanam vattam kathetva idani
yuttayogabhikkhuadhitthanam katva vivattam dassento "yato kho bhikkhave bhikkhu"ti
adimaha. Tattha yatoti yada. Channam phassayatanananti yehi chahi phassayatanehi phusitva
@Footnote: 1 cha.Ma. panetka                 2 ka. Si.i.  evancidam
@3 an. ekadasaka, 24/61/90 avijjasutta  4 an.  ekadasaka. 24/62/92 tanhasutta
Patisamvedayamananam 1- ditthigatikanam vattam vattati, tesamyeva channam phassayatananam.
Samudayantiadisu "avijjasamudaya cakkhusamudayo"ti adina vedanakammatthane
vuttanayena phassayatananam samudayo veditabbo. 2- Yatha pana tattha "phassasamudaya,
phassanirodha"ti vuttam, evamidha tam cakkhvadisu "aharasamudaya, aharanirodha"ti
veditabbam, manayatane "namarupasamudaya, namarupanirodha"ti
      uttaritaram pajanatiti ditthigatiko ditthimeva pajanati. 3- Ayam pana
ditthinca ditthito ca uttaritaram silasamadhipannavimuttinti yava arahatta janati.
(ko evam janatiti?) khinasavo janati, anagami, sakadagami, sotapanno,
Bahussuto, ganthadhuro bhikkhu janati, araddhavipassako  janati, desana pana
arahattakuteneva nitthapitati.
      [146] Evam vivattam kathetva idani "desanajalavimutto ditthigatiko
nama natthi"ti dassanattham puna "ye hi keci bhikkhave"ti arabhi. Tattha
antojalikatati imassa mayham desanajalassa antoyeva kata. Ettha sitavati
etasmim  mama desanajale sita nissita avassitava. Ummujjamana ummujjantiti
kim vuttam  hoti? te  adho osidantapi uddham uggacchantapi mama desanajale
sitava hutva osidanti ca uggacchanti ca. Ettha pariyapannati ettha mayham
desanajale  pariyapanna, etena abaddha antojalikata ca hutva ummujjamana
ummujjanti, na hettha asangahito ditthigatiko nama atthiti.
      Sukhumacchikenati sanhacchikena,  sukhumacchiddenati attho. Kevatto viya
hi  bhagava, jalam viya desana, parittam udakam viya dasasahassilokadhatu, olarika
pana viya dvasatthiditthigatika, tassa tire thatva olokentassa olarikanam
pananam antojalikatabhavadassanam viya bhagavato sabbesam ditthigatikanam desanajalassa
antokatabhavadassananti 4- evamettha opammasamsandanam veditabbam.
      [147] Evam imahi dvasatthiya ditthihi sabbaditthinam sangahitatta
sabbesam ditthigatikanam etasmim desanajale pariyapannabhavam dassetva idani
@Footnote: 1 Si. patisamvediyamananam        2 cha.Ma.i. samudayadayo veditabba
@3 cha.Ma. janati             4 Ma. antogadhabhavadassananti
Attano katthaci pariyapannabhavam dassento "ucchinnabhavanettiko bhikkhave
tathagatassa kayo"ti adimaha. Tattha nayanti etayati netti. Nayantiti givayam
bandhitva akaddhanti, rajjuya etam namam. Idha pana nettisadisataya bhavatanha
nettiti adhippeta. Sa hi mahajanam givayam bandhitva tam tam bhavam neti upanetiti
bhavanetti, arahattamaggasatthena ucchinna bhavanetti assati ucchinnabhavanettiko.
      Kayassa bheda uddhanti kayassa bhedato uddham. Jivitapariyadanati
jivitassa sabbaso pariyadinnatta parikkhinatta, puna appatisandhakabhavati,
attho. Na nam 1- dakkhantiti tam tathagatam deva va manussa va na dakkhissanti,
apannattikabhavam gamissatiti attho.
      Seyyathapi bhikkhaveti upamayampana idam samsandanam:- ambarukkho viya
hi tathagatassa kayo, rukkhe jatamahavanto viya tam nissaya pubbe pavattatanha.
Tasmim vante upanibaddha pancapakkadvadasapakkaattharasapakkaparimana ambapindi
viya tanhaya sati tanhaupanibandhana hutva ayatim nibbattanaka pancakkhandha
dvadasayatanani attharasa dhatuyo. Yatha pana tasmim  vante chinne sabbani tani
ambani tadanvayani honti, tamyeva vantam  anugatani vantaccheda chinnani
yevati attho, evameva bhavanetti vantassa anupacchinnatta ayatim uppajjeyyum
pancakkhandha dvadasayatanani attharasa dhatuyo, sabbe te dhamma tadanvaya
honti, bhavanettim anugata, taya chinnaya chinnayevati attho. Yatha pana
tasmimpi rukkhe mandakakantakavisasamphassam agamma anupubbena sussitva mate
"imasmim thane evarupo nama rukkho ahosi"ti voharamattameva hoti, na tam
rukkham koci passati, evam ariyamaggasamphassam agamma tanhasinehassa pariyadinnatta
anupubbena sussitva viya bhinne imasmim kaye kayassa bheda uddham
jivitapariyadana na tam dakkhanti, tathagatampi devamanussa na dakkhissanti, "evarupassa
nama kira satthuno idam sasanan"ti voharamattameva bhavissatiti anupadisesa-
nibbanadhatum papetva desanam thapesi.
@Footnote: 1 ka. na tam
      [148] Evam vutte ayasma anandoti evam bhagavata imasmim
sutte vutte thero adito patthaya sabbam suttam samannaharitva evam buddhabalam
dipetva kathitasuttassa bhagavata namam na gahitam, 1- handassa namam ganhapessamiti
cintetva bhagavantam etadavoca.
       Tasmatiha tvanti adisu ayam atthayojana:- ananda yasma imasmim
dhammapariyaye idhatthopi paratthopi vibhatto, tasmatiha tvam imam dhammapariyayam
"atthajalan"tipi nam dharehi, yasma panettha bahu tantidhamma kathita, tasma
"dhammajalan"tipi nam dharehi, yasma ca ettha setthatthena brahmam sabbannutananam
vibhattam, tasma "brahmajalan"tipi nam dharehi, yasma ettha dvasatthiditthiyo
vibhatta, tasma "ditthijalan"tipi nam dharehi, yasma pana imam dhammapariyayam sutva
devaputtamarampi khandhamarampi maccumarampi kilesamarampi sakka madditum, tasma
"anuttaro sangamavijayo"tipi nam dharehiti.
      Idamavoca bhagavati idam nidanavasanato pabhuti yava "anuttaro
sangamavijayotipi nam dharehi"ti sakalam suttantam bhagava paresam pannaya
alabbhaneyyappatittham paramagambhiram sabbannutananam pakasento suriyo viya andhakaram
ditthigatamahandhakaram vidhamento avoca.
      [149] Attamana te bhikkhuti te bhikkhu attamana sakamana, buddhagataya
pitiya uddaggacitta hutvati vuttam hoti. Bhagavato bhasitanti evam
vicitranayadesanavilasayuttam idam suttam karavikarutamanjuna kannasukhena
panditajanahadayanam amatabhisekasadisena brahmasarena bhasamanassa bhagavato vacanam. Abhinandunti
anumodimsu ceva sampaticchimsu ca. Ayam hi abhinandasaddo "abhinandati abhivadati"ti 2-
adisu tanhayapi agato.
              "annamevabhinandanti     ubhaye devamanusa"ti 3-
adisu upagamane.
@Footnote: 1 cha.Ma.i. na bhagavata namam gahitam.          2 sam. khandha. 17/5/12 samadhisutta
@3 sam.sa. 15/43/36 annasutta
              "cirappavasim purisam       durato sotthimagatam
              natimitta suhajja ca    abhinandanti agatan"ti 1-
adisu sampaticchanepi. "abhinanditva anumoditva"ti 2- adisu anumodanepi.
Svayamidha anumodanasampaticchanesu yujjati. Tena vuttam "abhinandunti anumodimsu
ceva sampaticchimsu ca"ti.
              Subhasitam sulapitam         sadhu sadhuti tadino
              anumodana sirasa       sampaticchimsu bhikkhavoti.
      Imasminca pana veyyakaranasminati imasmim niggathakasutte. Niggathakatta
hi idam "veyyakaranan"ti vuttam.
      Dasasahassilokadhatuti dasasahassacakkavalaparimana lokadhatu. Akampitthati
na suttapariyosaneyeva akampitthati veditabba. "bhannamane"ti hi vuttam.
Tasma dvasatthiya ditthigatesu vinivethetva desiyamanesu tassa tassa ditthigatassa
pariyosane pariyosaneti dvasatthiya thanesu akampitthati veditabba.
      Tattha atthahi karanehi pathavikampo veditabbo:- dhatukkhobhena,
iddhimato anubhavena, bodhisattassa gabbhokkantiya, matukucchito nikkhamanena,
sambodhipattiya, dhammacakkappavattanena, ayusankharavossajjanena 3- parinibbanenati.
Tesam vinicchayam "attha kho ime ananda hetu, attha paccaya mahato bhumicalassa
patubhavaya"ti 4- evam mahaparinibbane agataya tantiya vannanakaleyeva vakkhama
ayam pana mahapathavi aparesupi atthasu thanesu akampittha: mahabhinikkhamane,
bodhimandupasankamane, pamsukulaggahane, pamsukuladhovane, kalakaramasutte, gotamakasutte,
vessantarajatake, imasmim brahmajaleti. Tattha mahabhinikkhamanabodhimandupasankamanesu
viriyabalena akampittha. Pamsukulaggahane dvisahassadipaparivare cattaro mahadipe
pahaya pabbajitva susanam gantva pamsukulam ganhantena "dukkaram bhagavata katan"ti
acchariyavegabhihata akampittha. Pamsukuladhovanavessantarajatakesu akalakampanena
@Footnote: 1 khu. dha. 25/219/55 nandiyavatthu      2 Ma. mu, 12/205/174 madhupindikasutta
@3 i. cha.Ma. ayusankharossajjanena       4 di. maha. 10/171/96 mahaparinibbanasutta
Akampittha. Kalakaramagotamakasuttesu "aham sakkhi bhagava"ti sakkhibhavena akampittha.
Imasmimpana brahmajale dvasatthiya ditthigatesu vijatetva niggumbam katva
desiyamanesu sadhukaradanavasena akampitthati veditabba.
      Na kevalanca etesu thanesuyeva pathavi akampittha, atha kho tisu
sangahesupi mahamahindattherassa imam dipam agantva jotivane 1- nisiditva dhammam
desitadivasepi akampittha. Kalyaniyavihare ca pinadapatiyattherassa cetiyanganam
sammajjitva tattheva nisiditva buddharammanam pitim gahetva imam suttantam
araddhassa suttapariyosane udakapariyantam katva akampittha. Lohapasadassa
pacinaambalatthikatthanam 2- nama ahosi. Tattha nisiditva dighabhanakatthera brahma-
jalasuttam arabhimsu, tesam sajjhayapariyosanepi udakapariyantameva katva pathavi
akampitthati.
              Evam yassanubhavena        akampittha anekaso
              medani suttasetthassa        desitassa sayambhuna.
              Brahmajalassa tassidha        dhammam atthanca pandita
              sakkaccam uggahetvana,      patipajjantu yonisoti.
                 Iti sumangalavilasiniya    dighanikayatthakathayam
                   brahmajalasuttavannana nitthita.



             The Pali Atthakatha in Roman Book 4 page 1-121. http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_rm.php?B=4&A=1&modeTY=2              อรรถกถาบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/atthapali/read_th.php?B=4&A=1&modeTY=2              อ่านอรรถกถาแปลไทย :- http://84000.org/tipitaka/attha/attha.php?b=9&i=1              เนื้อความพระไตรปิฎกฉบับหลวง :- http://84000.org/tipitaka/read/r.php?B=9&A=1              พระไตรปิฎกฉบับบาลีอักษรไทย :- http://84000.org/tipitaka/read/pali_read.php?B=9&A=1              The Pali Tipitaka in Roman Character :- http://84000.org/tipitaka/read/roman_read.php?B=9&A=1              Contents of The Tipitaka Volume 9 http://84000.org/tipitaka/read/?index_9

previous bookdispage pageNumbernext pagelast page chage to ROMAN letter

บันทึก ๖ กุมภาพันธ์ พ.ศ. ๒๕๖๑. การแสดงผลนี้อ้างอิงข้อมูลจากอรรถกถาฉบับภาษาบาลี อักษรโรมัน. หากพบข้อผิดพลาด กรุณาแจ้งได้ที่ [email protected]